6
KURIER PLUS 23 LISTOPADA 2013
Krzy¿ Oficerski Orderu Zas³ugi RP dla Walentyny Janta-Po³czyñskiej W Œwiêto Niepodleg³oœci 11 listopada 2013 r., konsul generalna RP w Nowym Jorku Ewa Juñczyk-Ziomecka, z³o¿y³a wizytê mieszkaj¹cej w Elmhurst, NY, zas³u¿onej nestorce ¿ycia polonijnego pani Walentynie Janta-Po³czyñskiej, która 1 lutego br. obchodzi³a 100-lecie urodzin. Celem tej niecodziennej wizyty by³o wrêczenie Pani Walentynie wysokiego odznaczenia nadanego jej przez prezydenta RP Bronis³awa Komorowskiego – Krzy¿a Oficerskiego Orderu Zas³ugi Rzeczypospolitej Polskiej. Aktu dekoracji dokona³a pani konsul w obecnoœci ma³ego grona przyjació³ odznaczonej, po czym ju¿ przy lampce szampana pomiêdzy oby paniami wywi¹za³a siê d³u¿sza rozmowa. Pani Walentyna szczegó³owo odpowiada³a na liczne pytania dotycz¹ce jej pracy podczas wojny w sekretariacie Premiera i Naczelnego Wodza gen. W³adys³awa Sikorskiego w Londynie, oraz jej powojennej dzia³alnoœci wraz z mê¿em Aleksandrem w Stanach Zjednoczonych. Goœcie zamienili siê w s³uch, gdy Pani Walentyna opowiada³a o swojej pracy w amerykañskim komitecie organizuj¹cym w 1958 r. przyjazd na leczenie do USA grupy by³ych polskich wiêŸniarek hitlerowskiego obozu koncentracyjnego w Ravensbruck (tzw. królików doœwiadczalnych). Pani Walentyna tak przy dekoracji, jak i w póŸniejszej rozmowie podkreœla³a, ¿e przyznane jej odznaczenie odbiera przede wszystkim w imieniu swojego œp. mê¿a Aleksandra, który by³ g³ównym inicjatorem i motorem ich wspólnych dzia³añ na rzecz propagowania kultury polskiej w œrodowisku amerykañskim. Walentyna Janta-Po³czyñska – najwa¿niejsze fakty z ¿yciorysu Urodzi³a siê 1 lutego 1913 r. we Lwowie, w zaborze austriackim. Pochodzi z rodziny, której korzenie siêgaj¹ Anglii. Jej dziadek William Stocker przyjecha³ na ziemie polskie w po³owie XIX w., by szukaæ ropy naftowej na Podkarpaciu. Jej ojciec, Ludwik Stocker, po ukoñczeniu Politechniki Lwowskiej, by³ in¿ynierem górnictwa naftowego. W 1938 r. Walentyna Stocker, wyjecha³a do Londynu, aby uczyæ siê w ekskluzywnej szkole sekretarek. 1 wrzeœnia 1939 r. zatrudniona zosta³a w Ambasadzie RP w Londynie, w charakterze „umys³owego pracownika kontraktowego w s³u¿bie Ministerstwa Spraw Zagranicznych” – jak zapisano w umowie o pracê zawart¹ 31 sierpnia 1939 r. miêdzy 26-letni¹ Walentyn¹ Stocker a Antonim Ja¿dzewskim, Radc¹ Ambasady RP w Londynie dzia³aj¹cym w imieniu MSZ i Skarbu Pañstwa. W czerwcu 1940 r. skierowana zosta³a do tworz¹cego siê sekretariatu Premiera i Naczelnego Wodza gen. W³adys³awa Sikorskiego, który po upadku Francji ewakuowa³ siê z rz¹dem polskim do Anglii. Walentyna Stocker pracowa³a w sekretariacie cywilnym i odpowiedzialna by³a za korespondencjê w jêzyku angielskim, przepisywa³a te¿ przemówienia gen. Sikorskiego, które jej osobiœcie dyktowa³. 24 paŸdziernika 1940 r. wysz³a za m¹¿ za oficera Polskiej Marynarki Wojennej komandora ppor. Wilhelma K. Pace-
wicza. Ma³¿eñstwo to po kilku latach zakoñczy³o siê rozwodem. W kwietniu 1942 r. Walentyna Pacewicz zosta³a oddelegowana do sekretarskiej obs³ugi gen. W³adys³awa Andersa na czas jego pobytu w Londynie. W listopadzie 1942 r. zosta³a skierowana przez gen. Sikorskiego do brytyjskiego oœrodka wywiadu w Bletchley, gdzie pracowa³a jako spikerka w tajnej polskiej radiostacji „Œwit”, która udawa³a, ¿e nadaje z okupowanej Polski. Oprócz pracy w sekretariacie Premiera i Naczelnego Wodza gen. W³adys³awa Sikorskiego, Walentyna Pacewicz przygotowywa³a garderobê dla „cichociemnych”, tj. ¿o³nierzy polskich si³ specjalnych, którzy po wyszkoleniu w Szkocji zrzucani byli na spadochronach do okupowanej Polski i zasilali szeregi konspiracyjnej Armii Krajowej. W 1943 r. Walentyna Pacewicz przepisywa³a na maszynie tajny raport jaki dyktowa³ jej „z g³owy” przyby³y z okupowanej Polski kurier Jan Karski. Raport ten oraz inne najwa¿niejsze dokumenty Walentyna Pacewicz zapakowa³a do skórzanej teczki, któr¹ genera³ Sikorski zabra³ w swoj¹ ostatni¹ podró¿. Brat Walentyny Pacewicz, Andrzej Stocker, aresztowany przez sowieckie NKWD by³ wiêŸniem stalinowskich ³agrów na Syberii. Z nieludzkiej ziemi Zwi¹zku Sowieckiego wydosta³ siê z Armi¹ Polsk¹ genera³a W³adys³awa Andersa do Iranu, nastêpnie s³u¿y³ w 2 Korpusie Polskim. W 1944 r. siostra Walentyny Pacewicz, Krystyna Dzier¿anowska, zginê³a z synem w Powstaniu Warszawskim. Walentyna Pacewicz po zakoñczeniu wojny, dziêki pomocy gen. W³adys³awa Andersa, zosta³a oddelegowana w randze podporucznika kontraktowego do pracy w roli t³umacza przy dowództwie wojsk amerykañskich w okupowanych Niemczech. W kwaterze g³ównej US Army we Frankfurcie nad Menem w latach 19451946 r. pracowa³a w tzw. sekcji polskiej, która zajmowa³a siê organizowaniem pomocy dla Polaków, którzy przebywali w amerykañskiej strefie okupacyjnej, tj. by³ych jeñców wojennych, wiêŸniów obozów koncentracyjnych, robotników przymusowych oraz tym, którzy nielegalnie przedostawali siê z Polski na Zachód. Jej bezpoœrednim prze³o¿onym by³ p³k Henry Szymañski, by³y oficer ³¹cznikowy przy dowództwie Armii Polskiej na Bliskim Wschodzie. We Frankfurcie nad Menem Walentyna Pacewicz, pozna³a ludzi, którzy pomogli jej sprowadziæ nielegalnie z Polski do Niemiec matkê. W 1946 roku powróci³a z matk¹ do Anglii, sk¹d w 1947 r. wyemigrowa³y do USA i zamieszka³y w Nowym Jorku. Na pocz¹tek znalaz³a pracê w polonijnym biurze spedycyjnym na Manhattanie, a póŸniej w zak³adzie kosmetycznym Heleny Arden. 17 wrzeœnia 1948 r. poœlubi³a Aleksandra Janta-Po³czyñskiego, znanego dziennikarza, podró¿nika i pisarza. Po œlubie zamieszkali w Buffalo, gdzie jej m¹¿ da³ siê poznaæ jako wielki animator polskiej kultury. Swoje dzia³ania na tym polu stara³ siê kierowaæ przede wszystkim do odbiorcy amerykañskiego. ¯ona wspiera³a go w tych inicjatywach. W 1955 r. Walentyna Janta z mê¿em przeprowadzili siê do Nowego Jorku,
u Po dekoracji, Walentyna Janta-Po³czyñska z konsul generaln¹ RP Ew¹ Junczyk-Ziomeck¹ i grup¹ przyjació³.
gdzie Aleksander Janta obj¹³ funkcjê asystenta Stefana Mierzwy, prezesa Fundacji Koœciuszkowskiej, a Walentyna znalaz³a sta³¹, dobrze p³atn¹ pracê jako sekretarka w przedstawicielstwie Iraku przy ONZ, gdzie pracowa³a do 1958 r. W 1959 r. Jantowie kupili na kredyt i wyremontowali w³asnym wysi³kiem dom w Elmhurst, gdzie z czasem zaczêli prowadziæ antykwariat, specjalizuj¹c siê w slawistyce. Dom Jantów w Elmurst by³ odwiedzany tak¿e przez pisarzy i artystów z Polski, bowiem Janta wbrew „niez³omnym” dzia³aczom emigracyjnym, zawsze sta³ na stanowisku, ¿e nie nale¿y izolowaæ siê od Kraju, a zw³aszcza od ludzi ze œwiata nauki i kultury. Przez dom Jantów przewinê³a siê plejada wybitnych postaci. Oprócz sta³ych bywalców, jak Kazimierz Wierzyñski i Wac³aw Jêdrzejewicz, bywali w nim równie¿: Czes³aw Mi³osz, Zbigniew Herbert, Zdzis³aw Czermañski, gen. Tadeusz Komorowski – Bór, Antoni S³onimski, Tymon Terlecki, Jerzy Wittlin, Wac³aw Iwaniuk, Aleksander Hertz, Jan Kott, Wojciech Siemion, oraz wielu naukowców, stypendystów, dziennikarzy itd. Niezwyk³ym wydarzeniem w ¿yciu Walentyny Janta by³o ca³kowite oddanie siê amerykañskiemu projektowi przyjazdu do USA grupy by³ych polskich wiêŸniarek hitlerowskiego obozu koncentracyjnego w Ravensbruck (tzw. królików doœwiadczalnych), które w 1958 r. w 35osobowej grupie przyby³y do USA na leczenie i próbê odzyskania równowagi psychicznej. Jantowie byli jedynymi Polakami w komitecie organizuj¹cym przyjazd tej grupy i z tej racji powierzono im rolê t³umaczy i obowi¹zek rozwi¹zywania problemów wynikaj¹cych z zetkniêcia polskich przybyszek z nieznan¹ im amerykañsk¹ rzeczywistoœci¹. Zwa¿ywszy, ¿e grupa kobiet z Polski by³a doœæ liczna, a ich pobyt w 1958 roku przewidziano na szeœæ miesiêcy, Jantowie mieli naprawdê du¿o pracy. Najlepsz¹ dla nich nagrod¹ by³y s³owa od jednej z tych pañ, która powiedzia³a Jantom na odjezdnym: „ – Po raz pierwszy w ¿yciu zrozumia³am zna-
czenie s³owa dobroæ”. Walentyna Janta czynnie wspiera³a mê¿a w jego kilkuletniej, pomyœlnie zakoñczonej akcji, na rzecz powrotu do Polski przechowywanych w Kanadzie skarbów wawelskich, co mia³o miejsce w latach 1959 – 1961. W dowód uznania kierownictwo Muzeum na Wawelu oddawa³o do dyspozycji Jancie i jego ¿onie Walentynie pokój goœcinny podczas ka¿dego ich pobytu w Krakowie. Jantowie byli nie tylko antykwariuszami, ale te¿ wybitnymi kolekcjonerami. W ich kolekcji by³y g³ównie polonica, zupe³ne unikaty, czêsto uznane za zaginione lub nienotowane w bibliografiach: listy królewskie (Zygmunta Augusta, Anny Jagiellonki, Stefana Batorego, Zygmunta III Wazy, W³adys³awa IV, Jana Kazimierza, Stanis³awa Augusta Poniatowskiego), listy i rêkopisy prozy poetyckiej Boles³awa Leœmiana, egzemplarz „Iezdy do Moskwy” Jana Kochanowskiego, list Koœciuszki do Napoleona, rysunki Conrada, autografy i listy Mickiewicza itp. Jantowie posiadali te¿ piêkn¹ kolekcjê starych map polskich i widoków polskich miast. Po œmierci mê¿a w 1974 r., Walentyna Janta nadal przez wiele lat prowadzi³a antykwariat, a jej dom w Elmhurst oraz nadmorski domek w Hampton Bays na Long Island, jak dawniej pe³ni³y rolê goœcinnej przystani dla ludzi polskiej nauki i kultury z kraju i emigracji, przebywaj¹cych czasowo w Nowym Jorku. Bogate archiwum po mê¿u, Walentyna Janta przekaza³a Bibliotece Narodowej w Warszawie, gdzie po opracowaniu, które trwa³o 15 lat (!), stanowi obecnie cenny materia³ Ÿród³owy do badañ nad dziejami polskiej literatury emigracyjnej po II wojnie œwiatowej. Od 1995 r. wspiera Polsk¹ Szko³ê Dokszta³caj¹ca im. Aleksandra Janty-Po³czynskiego w Lakewood, NJ. W 2011 r. Walentyna Janta zosta³a odznaczona przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego odznak¹ honorow¹ „Zas³u¿ony dla Kultury Polskiej”. Opracowa³: Teofil Lachowicz