THU MANLU

Page 1

KUKI PAO THUSIM NGAINOM UM Va ah leh pap chateni: Kum 80 tehsepu khat hi insunga touna sofa achun atouvin, akoma chu achapa lekha jilsang tah kum 45 lhingta chu atouvin ahi. Chun, kotcha (window) chun va-ah (crow) khat ahung chu in ahi. Apa chun achapa jah achun, "Ipi ham chekhu?" tin adongin ahileh achapan jong, "Va-ah ahi" tin adonbut e. Chomkhat jouva chun apa chun avelin adong kit in ahileh achapan jong, "Hepa, tua chu kasei tachula, va-ah ahi" tin adonbut kit e. Athumvei na din apan adong kit in ahileh achapa jong alunghang thim tan, mit tol heuvin, "Va-ah ahe, va-ah, va-ah" tin adonbut in ahi. Chomkhat jouva chun alivei nadin apa chun, "Chekhu ipi ham?" tin athah doh kit in ahileh chua vang chun achapa chu ahung kisen jah jengtan, "Ipi dinga avel vela neidoh haimo? Vel ijat vei kasei ngaija ham, VA-AH AHI VA-AH chi kisan nahet theilou ham?" tin akisen japjap tan ahi. Chomkhat jouchun apa chu a room langa alut in a diary bu sedehduh teldehduh tochun ahung doh in, atouna achun ahung tou kit tai. Chun lekhabu chu aphongdoh in, achapa chu asimsah in ahileh, hitin akisun e. "Tunin ka chapa kum 3 alhing tan, touna sofa chunga katou lhonin, va-ah khat ahung leng in kotcha a ahung tou chun ka chapan ipi ahi vel 23 veijen eidong in, kenjong vel 23 veijen Va-ah ahidan kaseipeh e. Avel vela 23 vei eidoh chu kalungset lheh jengin, ka angkoi in kenjong 23 vei kadonbut in ahi. Ka chapa se le pha hekhen loulai, kho heloulai chu achunga ka ngailutna asang deh e." Hchi thusim a kon'a Moral epi namu doh am?? 2. JINEI KHEL, AJEH HO : 1. Ji kanei geile min einoise ding ahi tia amu mu toh kimohchen jong um ahi. Ginchat sang a tamjo jong himaithei ahi. Hiche hi thil tijat umtah khat ahi. 2. Insung a kinel kibao jing theichim ham , adeh a numei anu apa toh kitoh theilou ham man a jalen nom a jinei jong aum e. Insung nom mo jocheh a galut hahjo cheh ahi. Chingthei in numei ho. 3. Kideipi khat toh kikhen jeh a jahcha kisa ham, thangtom ham, phulah na a khat pou pou toh kimoh chen jong um a ahi. Hiche hi thil tijat umtah khat ahi.

1


4. Ka neigei behseh le dalhah in kium khante, ti kichat jeh a khat toh kimoh chen jong tam maithei ahi. Lengkul hi ding tija a, alemchang khat pou pou moh kichenpi ti hi kigot tupna um lou ahi. Pathen dohna jong umlou ahi. 5.Numei tamtah chun, ji anei lou uva ahile khonung a akingaipi ding umlouva kigel a, pasal khat pou pou aphat aset jong gel lou a mohnei tijong um ma ma ding ahi. 6. Ching thei lou tah a hinkho manjeh a ki ohden, tahsaphe ngaichat suhbulhit na a aman tahjeh a kichenpi lou ding phatalou, tia kichengdoh jong mi atam e. 7. Koiham khat in alha ngai behset jeh a, kakichen piloule ngol lo inte, thilo inte tia Pathen Phatsah nule pa phatsah tijong gel lou hel a moh nei jong um ahi. 8. Achainan Jinei gei sang in neikhel chu boi um jo ding ahi. Kihet cheh un. "Kakipa'e. Kalawm'e '"

3. Neilungset leh Nanu lungchang neipen: Masang lai jin Nupi Meithai khat aumin, aman chapa changkhat bou anei in ahi. Achapa jong ahung gollhang tan ahi. Nikhat hiche gollhang pa chu adongmanu in neilungset tah tah le nanu lungchang (Heart) neipen neigalah peh in atitan ahi. Hiche phat chun pasal pa jong a innlang a alhai pheijin anu chu athat tan, alungchang chu ahin kichoi jin ahung lhai pheitan ahi, ahung lhai na in songboh neokhat a ahung kipal lhutan, chuche phat chun akhut a achoi anu lungchang chu ahung paodoh in, "Kanao naki suh khah em Boi" ahin ti. Moral; Ngailut lah a Chunnu ei ngailut navang asang in agil pen e. Kakipah e, KHANGDONG HO JOUSE.

4. Nulepa ngailut ding: NU LE PA NGAILUTDING : 1. Chate hi nule pa jabol dia thupeh ihiu vin ahi. Nu le pa jabol lou migiloute hinkho vang akum u kisuchom ding ahi tin Bible in aseijin ahi. 2. Louchal, nule pa esahlou hi jabol louna khat ahi. 3.Nule pa chunga khut lhalou ding ahi. Chutobang bol ho chung Pathen in lethuhna gotna ahin peh ding ahi. Chujongle adamsung uva achung a khut nalha a ahileh athi nikhou le nakisih na sang ding ahi. 4.Nu le pa chu housetna samset louding ahi chule pum hatna nolou ding ahi. 5. Nu le pate ahatlou nung ateh nung le vahding ahi. Tahsa damlouna anei teng ule adamtheina ding u gelkhoh pehding ahi.

5. Aphatlouva... Aphat louva dongma nei chu aphat louva lungthim natna boina hinkho nei intin, chule aphat lou a moh jinei ding, Aphat louva jinei chun aphat louva genthei athoh ding, chule acha te jong neilou chagat genthei athoh nalai ding ahi. Hinkho hi nangma khut a um ahi. Nangman tuphat a hinkho naman them le khonung le namit doh ding ahi. Tu a nakhangdon laiphat sung hi emalam jouse a chihna hetna najil thei nabolthei pet ahin, 2


hatah a themjil nalam a gunchu le pot tho angai jin ahi. namasang hinkho lampi phatah a nakivet a lam najot a nakalson angai jin ahi. Nakalson na a nalungtup asumo ding lhepna tamtah ching thei tah napal gal kai ngai ahi chuti loule nache leng thei ahh. Nachih thei loule nahinkho mantam tah chu manlou na so ding ahi. Najinei masang a kivah nading lampi phatah khat tohgon nakisem masat a nakibol masat angai jin ahi. Govt service ham ahiloule lampi chom chom a tohthei bolthei khat neingai ahi. Chuti le khonung le kipah le nomtah a hinkho namanthei ding. nalampi joh vah ding ahi. 6. Pathen a kingai jing: A TRUE GOSPEL INSPIRATIONAL STORY : U.S. Soldiers a pang pasal khat hi Pathen a kingai jing mi khat a um in ahi. Hinla Gaal lai ahijeh in Galmun a apan jing lai in Jaan khat hi Duty apoh na a hin aki gel in Ainnsung a Aji nu chule Acha sendih deh nalai neocha chu agah gel dohle Alung hel in angailheh jeng in dam a innlang akile a aji achate toh akimuto kitding chu akitahsan beh pon akingaise ma ma jeng in ahi, hiche pettah chun ahet lou kah chun Agalmi ten ahung nokhum gu taovin, a galmi pa pasal khat in a meithal a adoi a akap gud laitah chun Hiche Sepai pa alungthim a laa khat ahung kilang in ahin sa in ahi hichu ahile, "Kalhagao ngailua Jesu Na ang a um kanom e, kavel la tuiso laisen khopi hui ahat laisen, neisel in Pakai Jesu, kakichat tijat beiman, neilungset in nei vengphan nalhaving in nei hin khun" ti laa chu lung nachim set a ahin sah phat chun a melma pan jong angaile alungsung atongkhatan ameithal a adoi lai chu akoilhan akap tapon ahi. Phat sottah jouvin Hiche Sepai pa chu Pathen thusei in ahung pangtan munkhat a athusei kichai jouvin mikhat in Chibai ahin boh in nathusei chu kalungthim a Pathen in nasatah in eihoulim pin huhhing na chu kenjong kakisan tai. Ati hitichun amapan jong Masang a Gal lai a aumchan thu hojong asei peh tan, Gal lai a duty napoh pet tah a Kap ding kati laijin Nalasah chu kalungthim eitong khan kap hi in kiti khat kalung a ahung gin jeh in kakap tapoi. Nangjal Pathen in chu kathangvah e atitan ahi. Asim jouse chunga Kakipae. "Kalom e". 7.PATHEN THU HANSAN PIDING : America gam a, Pathen thusei khat aum in amapahi lekha jong them beh seh lou. Ahivang a Pathen a ding a mihangsantah khat ahi. Photlot tah in Pathen lhagao theng in ama chu Mi pengthah lou khat kom huh hing nathupha sei peh ding chun asol tan ahi. Hiche pathen tahsan lou mipa chu America gam a Court Lawyer judge lentah ahin milen tah ahijeh chun koiman ahouset ngam lou, akom a jong koiman Pathen thu agasei peh ngamlou ahi. Apet pet chun aman alung gel chu gel lou ding in angaiton, ache nompon ahinlah alungthim chun aphu vul vul jengtan ahi. Hijeh chun amajong akipatdoh in achetan ahi. Aman jong Ukil pa kom a chun Pathen thu chu agasei peh tan, Tu hin thile chun Na lhagao vangam a che ding hinam tia asei peh le Ukil pan jong esah loutah in, Kache, kache nom lou hin ki gel nalai ing e tin esah loutah in ahin donbut tan ahile, Pathen thusei pan jong nangjong Judge Lawyer lentah hijongle chun Nakisih a napenthah loule nalhagao gotmun che ding ahi tin hangsantah in ahin seipeh in adalhatan ahi. Phat chomkhat jou vin hiche Ukil pa lungsung a chun Nakisih a napenthah loule nalhagao gotmun a cheding ahi ti chu alungthim a kichol thei lou in sun le jaan in agel gel jeng in huhing na chu amajong ahin kisan nomtan, hiche Pathen thusei pan aseipeh chu phatah in aki ngai to phatan ahi. Pathen lhagao in hiche thucheng chu ahin mangcha tan ajonan

3


hiche mipa chun Pathen kom ngaidam athum in huhhing na chu akisantan ahi. Phat chomkhat jouvin hiche Lawyer pan jong Pathen thusei pa chu ahin holdohtan, pathen thusei pa kom chun thucheng neiseipeh chun kalungthim atong khalheh in hiche akon chun Pathen lhagao in eihin houlim pi tan huhhing na chu kakisantai tin akom a kipathu ahin seitan ahi. Hiche bang chun tuilai Pathen natong Pastor, Missionary, Evangelists hon jong Pathen thu hangsan tah a seiphong ding a Pathen in adei ahi. Milen, milal, hihen mithupi tah a egel ho kom a huhhing nathu asei ngam u ngaija ahi. Mihem mai velouva Pathen mai bou ve a ahansan piu ngaija ahi. 8.Khang dong hinkho a hetdia pha kasah thu point themkhat. Simcheh ute loi le golte ho kalunga kagel bang in kasundoh joupon Hijong lh ehetsa u ahijong lh ethah gel doh kit nadiuva pohnat jih a kansut he. 1. Anu apa alunghan pet a ahingnu le ahingpa chunga khut lha ho khu aman jong cha ahin nei teng anu apa abolnasanga khoh Jo a ahinbol ding ahi 2. Nungah lai Gollhan laija then Na hinkho mang joulou michun cha ahin neiteng anule apa banga2 hinkho ahin man kit ding ahi. (Mijouse tina hilou atamjo) 3. Na insunga mou pha nadeilh nang mipha hiding go masan. Tehpi tehpu chule insung nom a g nei ding nanop lh nang mipha himasan. 4. Nungah gollhan laija houin kikhop nalam a gunchu Lou mi chu minu mipa hung Hijong lh hichi insunga chun chamna lungmon na um ponte. 5. Houin kaija nachi teng amasanga lang tou d hatup in ajih chu a nunglang tou hokhun chonset Na kanei jin kei hi amasanga tou thei kahipoi Tia kigelho atou nom g u ve. 6. G pha nadei lh pakai ja thum jing in nang in nadeipa bou chu thum2 ding go hih in pathen in eiho gelsang a hoijo eigon pih g uve. 7. Insunga moupha nadei lh nanaopa naupa g ding injong tao jing in. 8. G nei teng kalhunna ten eingailu hen nati lh namou teu lungset un ajih chu bible in Nate bang2 a nakite pih ding ahi ati. 9. Chanu chapa pha nadei lh pakai ja thum in ama phatthei boh chate damna kipa najong thoulouva amudiu ama akon pakai danthu a chonjing ding. 9.PATHEN THILBOL THEI NA THUSIM NGEITAH : South Korea gam a Church lenpen a Pastor pu Dr. David Yongi Chow hi pathen in jan khangkim a aemut laitah hin ahin sukhang in ahi. Chenlang gam mang lah a Pathen thu nagaseiding ahi. Pastor pan jong Pakai mibon koimacha umlouding atile Pathen in chen katile che jeng in atin ahile amajong akipan doh jeng tan ahi. Hitichun a Bible akichoijin gam mang lah a koimacha umlou namun na chun John 3:16 khu pengloi loijin thingphung ho lah a chun asimdoh in asei tan ahi. Koimacha umlou na a Pathen thu agasei chu aki gel le nommo asalheh in lunglha tah in innlang a ahung kiletan ahi. Hapta khat jou hin Church a Sunday ni a Pathen thu asei chai jin Pulpitna kon a ahung kumlhah le ahetkhah lou pasal khat hin chibai ahin bol in, Pastor pu nang jal in Pathen cha kahitai, Pathen kathangvah e atin ahile Pastor pu chu alung dong lheh in ajehchu aman mipachu amukhah lou ahi. Hitichun mipachun nikhat gam mang lah a kikhailih ding a kahung ahin

4


ajeh chu leisetna kinepna kanei lou ahitai. Hiche jaanchun nang in Bible nahin simdoh a huh hing na thu nahin seiphat in kakhaokol choi chu kapaimang a Jesu Christa chu ka huh hingpu ding a kakisan ahitai, Kakipah val e, ahin titan ahi. Pathen in asol na a thunung tah a ache jehchun tonsot gotmun jonding lhagao khat Pastor pa jal in huhdoh in a um in ahi. Pathen in eisol na a kipatdoh jeng ding ahi. HETSAH: Tu a pat Member ho e group u hi Pathen thu Bible chang hi hen Vahchoila hijongle E post jing thei u ahi 10.PATHEN IN NASOLNA KIHET IN : England gam a kum phabep masang lai chun jaan khat go hajuh a ajuhni dap jong adap a dapjeng, Doctor khat hin dap asah behseh jeh chun mei aki oi a nomtah a anatou ahi. Hiche petchun nupi khat hi ahung in, Dr. Pu kachapa Davy hi thiding dinmun a hanat in anan lungset tah in hung in lang neihung jendem peh in ahung tin ahi. Dr pachun dap asahtoh gojuh toh kiche jongle sum le pai kimu nama jongle phachom ponte tin achenom hih beh in ahi. Ahinlah nupi nuchu atao tun tunin ahile Dr. Pajong thase san alou tamtah jong akichoi in achetan ahi. Dr pan Numei nu chu migenthei ahijeh chun sumlepai apeh jou lou ding jong ahet ahi. Ahivang in Dr pachun Pathen in anatong ding a eisol ahi tin akalsong in Chapang Davy chu aga jen dam peh tan ahi. Chapang pa min chu David Lloyd George ahi. Phat chomkhat jouvin David Lloyd George chu England gam a Prime Minister in ahung pangtan ahi. Nikhat hi Dr. Pa a in na atouthim laitah hin Hiche England Prime Minister pa David chu ahung in Dr. Pa kom a kaneo laija athiding a um eina huh hing a tu a Prime Minister chan kahung phah thei hi nang jal ahi tin kipathu akom ahung sei tan ahi. Ngaito ute hiche Dr. Pa chun chapang khat hinkho ana huhdoh a khonung a England P.M. ahung hiding chu amangchan jong ana mat poi. Dr pajongchu Pathen in tahsalam hijeng jong le mihem khat hinkho mikhat sodoh thei nading a ana manchah nom anahiding ahi. Tahsa hijongle lhagao hijongle Pathen in nasolna nakihetle kinomsot hi in, kipatdoh jeng in pathen in phatthei na chan ding ahi. 11.Joseph scriven thusim a kon kihilna: Joseph Scriven kiti Gollhang khangdong pahi angaitah nungah khat toh kicheng ding in engaged ahilhon in ahi. Vangset umtah in ajiding nuchu atouna kong chu ahung keh in tuija alhum in athitan ahi. Jing nikho a kicheng ding bang ahi lhonle adongma nu chu ajana chu thi a ahi. Alunghem na le alunghel na suhmil theina ding chun agam Ireland adalhan Canada gam a achetan ahi. Hiche gam a chun School khatna Teacher in apang in chule Tutor in jong apang in ahi. Mi pengthah khat chule mihaosatah ahijeh chun hinkho kineu sahtah a mang pum in asum apai jouse mivaicha ho kithopinan amang chan ahi. Khatvei veile asang khol ahlai nasan jong sutlha a migenthei ho pengapcha a hinkho anamang in ahi. Ahethem lou mi abang khat hon vang amachu ki lhagao mitsah danin agel un ahi. Ahinla aman abol jouse chu Pathen ngailut le thunun najal a abol ahi. Achangseh a aumji tengle alung ahel behseh in golding ngaijin hinkho anamang in ahi. Hiche golpha ding a chu Pakai Jesu akineiphat chun hiche Pathen Vahchoi nala hi anasem in. Chonset lungdon gim pomang ding ; E neijui Golpha Jesu; Ijakai ipohlut theidiu ; Pathen heng a taona 'a.

5


Pakai hi golpha a eneiteng ipi hahsatna lunghemna in eilhun khomjongleu Pakai hi kingai na theipenpa longlou Golphapen hiding ahi. 12.LOLHINNA DINGA KALBI : 1. Nikho khat chu ngaitona pha in pan in hichu lolhinna ahi. 2. Na sele pha hedna chu ngaiphan, hichun lampi dih a napui ding ahi. 3. Na chunga mi jabol in, naphat nading deijeng ahiuve. 4. Golpha lheng in, na hahsatna ahin thohpi ding ahi. 5. Umchan them in, Na chonna dan avetsah ahi. 6. Nunnem in lang hongphal in, lungsung chamna le kipana ahi. 7. Pahen heng a tao jing in, aman itih hijongle nachin jing ding ahi. 8. Natoh nalam a gunchu le tomngaitah in pang in lolhin nan nakotbul a nangah jing e. 13. PATHEN THILBOL KIDANG : U.S.A. gam a kong sung a natong (Sailor) khat thusim kidang tah aum e. Amaho chu midang huhhing ding amau kihuh hing ding hilou ahijeh in midang huhing nading in nasatah in pan alan ahi. Konglen chu ahung lhumtan amajong kongsung a tuinoi lam ageitan, kong meikhulong sung a tui ahung kikholut laichun amajong achomlut in, engine sunglam ageisuh jeng tai. Chuti laitah achun aneolaija Bible chang ana simjing chu alung a ahung kilang in tuinoija chun hiche Bible chang mangcha chun ahung pengdoh jengtan, Bible chang chu Psalms 91:11, ajeh chu pakaijin Avan tilte nangdin til intin na kiheina lam lam a nanga jing diu ahinai ti thu hi hapenin ahung pendohpi jengtan, tuinoi a ogin chu koima jahphah ding hilou jongle chunglam a anamujing Pa Pathen in anaja jingin, chomkhat jou chun akonglen engine lah a boiler chu ahung pohjalin, ahuchun meikhulong chu jui in tui tamtah akhondoh le hiche Sailor pa jong chu ajaotha tan, sangtah in vanlam a akiphoh touvin ahung chuh kit lam chun kongneova kitolho hiche komtah chu achun, anakaidoh taovin U.S.A. ahun lhun chun U.S. Senate Member ho masang in jong a testimony aphong tan ahi. Pathen hi atahsan te ading a thilbol kidang bol ji pa ahi. Asim ho jouse chung a pathen loupi chang tahen. 14. HOROSCOPE HUNG KONDOH DAN : Hiche hi ahsi a konna phun kisan na khonung ding hetthei na chu ahi. Hiche hi ahsi umdan them ho (Astrologer) a konna hung umdoh ahi. Hiche hi amelchihna 12 ahin hiche ho chu- jucha, bongchal, lho, telep, dragon, gul, sakol, kelngoi, jong, vacha, uicha, vohcha ahiuve. Hiche hi Babylon le Egypt gam a ahsi them hon ana bol pat u ahi. Hiche hi ahsi houva hung kipan ahi. Ajeh chu ahsi hi mihem chung a thanei ahi atiuva ana hou u ahi. Ahin hiche jouva pat Greek hon ahin semhoi beuvin mijouse manchah theidin ahin boldoh taove. Hiche ahinboldoh pa chu Ptolomy akitin hichu A.d. 130 kum a ahin boldoh ahi. Amahin lha le ahsi, Planet ho akon na mihem khonung ding chu phun ( Prediction) asanji a seidoh masat na ana het thei ju ahi.

6


Conclusion : Horoscope hi Christian khangdong eihon tahsan le kingai na a neilou vin Pathen ejakai hesoh pa joh a kinai a kison na a neijoh ding ahi. 15. CHRISTIAN KHANGDONG TE PATHEN HOUKHOM A UMDING DAN : 1. Hou inn a amasapen a lhungdin kihabol in, pung ni jouva lhung ho chu umchan hoilou ahi ti hemil hi in. 2. Von hoipen le aphapen na kivonna hou inn a cheding tup jing in. 3. Houkhom la gunchutah le thanom tah in san, lasalouva moh touthim ding ngaito hi in. 4. Somma khat jong pathen a din pen. Ajeh chu thilpeh a jong ama ihou diu chu aman adei ahi. Student nahile Scholarship namu teng pathen a peh ding et hih beh in namalampi ajan a hamphat vangphat na chan thei nadin. 5. Hou inn a phat ong teng Lasah,Bible sim bol jing ding ahi. Phat a ong a lha hih beh in huh buh tei ding gon. 16.kipah jou talou christian. Pastor khat koma nupi khat lungdong tah in agachen, Pastor pu iti ham lhagaova kipana mong mong ka neithei tapoi agatileh, Pastor pan ama nu chu taojing hinam, Bible simjing hinam, Hou inn kaijing hinam pakai a dia pan na thei a pangjing nam ti adohle khatcha kabol tapoi atin ahile, Pastor pa chun Christian khat in abol didol ho khat cha boltalouva na kipa tei tei le kichat umtah nahi lou ding ham ? Ana tipehtai. Christian khang talou ho hi aboldiu boltalou ho ahiuve 17.JOU 8 VEI Insung khosah genthei taha konin ahung pieng in. Anu leh pa chun ngailu lheh jongleh, phat khat khat komleh a chapa nehding chu seilou ama ni oivana kham nehding jong amu jou ji lhon pon ahi. Chutobang hahsa taha a khosah lai uva nehding ahin kimu tengleh, anu chun a chapa chu deisah tahin aum um chu avalou ding tijain ape jin, “Boi, hiche hi ne o, kei vang ka gilkel poi” tiin jou asei jin ahi. Hitichun phat leh niho achal jingin, thing dellou suong dellou nah nah chu ahung khang toupeh in ahi. Anu chun, damthei lou jeha a chapan laiya a lhaso khah ding chu atija lhehin, hijeh chun a damtheina din tiin a inkom uva luiya chun a chapa neh din nga aga man jin, aphat ong nei jouse chu luiya chun amang jin ahi. Khat le ni ahin mat komleh nga me tuitah chu ahon jin, a chapa chu aphe cha cha chu alhenpeh jin, vaset in a nehsah jin ahi. Hijongleh, anu vang chun a chapa nehmoh leh aguhal them ho chu ane ji e. Anuin chutia aneh ji amu chu, a chapa lungthim a tongkha lheh e. Nikhat chu, aneh ding seh chu anu apen tan, anu chun, “Boi, nangman nen, ken ka neh nuom poi,” tiin jou asei kit tan ahi. Ahung pilhing tou jep jepin, lekhasimna ho ngaituo ahung ngai pan tan. Hijeh chun anu chun a chapa lekhasimna din chol taha na atoh angai tan ahi. Toh theichan atongin, puon akhong jin, kisemo tahin, nilhum lam khovah lam jong umlou bangin, jan sottah tah geiyin puon chu akhong ji e. A chapan chutia chol taha anu natoh chu a lungset lheh jengin, thachol intin a imut soh inte ti chu ahen, kichola imu din aseipeh ji e. Hijongleh, anu chun, “Boi, nangma chu imu o, kei vang ka imut asoh nai poi,” tiin kamdam selin jou asei kit tan ahi. 7


Lekha chu asimin, thiemvetna phat ahunglhun tan. Anu chun a chapa exam lai chun school pama nisa nuoiya chun ngahlel tahin ulsa kai chet chut pumin sottah ana ngah ji e. A chapa exam jou hungpot chu khoto tahin donding a siempeh chu ape jin. Hijongleh a chapa chun anu, ulsan achup kotdeh amu chun, anu joh chun don hen tiin a lepeh in, anu chun, “Boi, nangman don o, kei vang ka dangchah poi,” tiin jou chu asei kit tai. Apa umlou nung apat chun, anu chun nu leh pa hi chu akop tan. Hahsa tahin na atong in, a insung kihinso ham hamna din atoh thei chan chu aso ji e. A inheng hon a insung u hahsat dan chu amu uvin, laina tahin ji dang nei kit din ahil jiuve. Hijongleh, a chapa a ngailutna jeh chun, amaho koma chun, “Ken vang lungsetna ka ngaicha hih e,” tiin jou asei kit tan ahi. Hitichun, a chapan lekhasim ho ahin chai nung chun, khopi-ah natoh amu in, natongin aum tan, anu jong chu paisa athot ji tai. Natong louva, kichol nuomsa ta din anu chu ahil in, hijongleh kailhang ho achun anme johin sum ahol jing e. A chapan paisa ahin thot jong chu mang nuom louvin, “Boi, nangman ngaicha jon na te,” tiin a lethot kit jin, a chapa koma chun, “ka ngaichat kham bep ka nei nai,” tiin jou asei kit jin ahi. A chapa chun natoh phatah atong in, paisa jong ahin nei jep tan, anu chu akoma khosa din akou tai. Hijongleh, anu chun ‘tehse jong kihi ta a, a subuoi mai mai bep kihi khan te’ tiin atija in, a chapa koma chun, “Khopi huinun ka jou poi,” tiin jou chu asei kit tan ahi. Anu chun teh lam ahin mano lheh tan, a tha jong ahung hatmo lheh tai. Ahung dammo tan, cancer natna ana vei chu ahin, damdoiin ah akoi tauvin ahi. A chapa jong chu agang theipen chun anu kimupi din ahung kile tai. Anu chu ana kiat in, akom ahung lhun chun himo sa san anu chu ahung nuidoh ham ham e. Hijongleh a chapa chun anu ana gopchet leh lhasam tah mel agah mu chun, a lungthim chu ana lheh jengin, akap in, alhase lheh jenge. Anu in chutia a chapa ka amu chun, “Boi, kap hih tang o, ka dam nai,” tiin a gietveina din jou chu asei kit tan ahi. Hitichun a chapa angailut jeha JOU GIETVEI aseiho chu athipi tan ahi... Nu ngailutna hi amanlu in, agil in, athuh in, asangpen e... hiche thusim akon hin nu in chate a ngailut dan u hi athah behin geldoh kit u hi te!! {luvuma} 18."THASE HIEH IN" Masang laihin ucha thum anaum'in,a u teni chu aji nei dohtan apa insung'a neile gou hochu akihom chai hontan ahile aneopen pa chanding aum tahlou phatchun aneo pen pachu apakom mah hepa kei ekati ding hitam kanu la aum tapon nangla nateh tan tin apakom ah akap tan ahi. . . Hitichun ucha thum hokah achun aneopen pa chu a uteni din alhase lheh e, Phat chumkhat jouhin apan avetjou louphat nin akou vin,Boi kenla insung kahlah a thu kaneijou tapon nangla kalung setlheh jeng'e,ahin emacha kenpeh ding kanei poi,inhi dalhan lang nahin nathei khat gakihol tan,napan kaken pehthei penchu THASE HIEH IN Kiti hi ahi tin akikoi honin alhi hon akitheh pieh hon nin akikhen hontan ahi.

8


. . Gollhang pa jng munchom gamchom beh khat nah apotdoh in natoh akihol lelen jan ahung kichol tengleh, Ahinkho achesa insung noplai ho anu damlai khang ho agel2 jin ihmu lhathei g louvin lonlhi toh ah masa khon nin ahin lamto jitan ahi. . Glolhang pa chu athase g lheh in ahin lah apan thase hieh in ti akenpeh chu ahin geldoh jin atha ahin nopsah kit jin hiti chun chollheh jong leh jinei kah a inchen semdoh a inleh lou neidoh tei2 ding ti hi alungtup ahijing'e, . Hitichun phat chon khatjou vin phaigam khat in ahung vahlut in tohding ahin hollin ahileh nikhat hi Letrin ko laiding khat ahinki mun amajong thase sasan ahin lai tan nilhah lang ahung hiphat nin a Letrin laina sung ahchun ana ihmu dentan amang tabangin apa ahung in boi epidia natha se ham na ute nin kathu la angai hon pon nangin kathu nangai a thase louhel beh in pangin kiti amun ahung khahle Letrin sung anahin amajong thangtom tah in Lamp akidet in jan noijachun ahinlai tan ahi leh Letrin ko alai chaija agah suh theng leh song tum vomkei dulset khat alai doh in avet le songchu mantam inte ti ahen adong manu pa aga vetsah e. . Song chu song mantam ahin hi a konchun inmun loumun tampi ahin kilam doh in ahung incheng doh tam gamsung a ahao pen khat ahung hitan g lecha jong ahin neitai. . Nikhat hi ainsung a neile gou alamdoh hochu aven agel2 leh apan THASE HIEH IN ati chu ahin geldoh tai. Ama ahung inchen doh chun a u tenin anei kihop honchu anakineh chai hontan nikho than nehding anakilo tho hon kit tai. . Kasei nomchu inu ipan ithemjil nalam pi hihen ipi lampi hijong le pontho dia eidei u ahin thaselou hel a epan uleh aga elo tei2 diu ahi. Kakipah e.... 19.SEISET HI ABAI IN, SIEMPHAT VANG AHAH E! Malai hin limjihthiem kijil til khat hi ana um in. Khatvei hi ni thum jen sumang in milim khat hi ajih in. A limjih thep leh theplou dan chu mipi ho ngaidan a hetnom tan. A limjih chu lampi pang khata chun atung in, anuoiya chun lekhapeh khatin - “Limjih kijil lai ka hin, hiche ka limjih a ka suhkhel ho mudoh na nei leh lungsetin ka suhkhelna laiho chu hin sei in” tiin a dalha tan ahi. Nilhah in a thil koi chu aga vil tan. A ginchat sang chun chuche a limjih chu X lim in ana dim tan. Mi phabep chun a dihlou dan ho chu sao tah tahin ana hilchen tauvin ahi. Ama jong lhase tahin a jilkungpu koma chun a kile in, mitlhi luong pumin thil umdan chu, “Hitobang bep dinga hi limjih thiem hi ding ka jil ham? Panna bei bep ka hi tai. Koiman ka limjih a vetnom poi. Ka thinom tai,” tiin a kilhaset ka tai.

9


A jilkungpu chun nui selin, “Chapa, limjih thiem tah na hi e ti hi ka hechen in. Ka thusei hi phate chan ngai in!” tiin a limjih masa tobang chet chu jih kit din asol tai. Chutia a limjih masa tobang chet ajih jou nung chun, a jilkungpu chutoh chuche lampi achun aga koi kit lhon tan. Jilkungpu chun lekhapeh khatah – “Guolte ho, hiche hi ka limjih ahi. Limjih thiem hi ding kijil ka hi jehin suhkhel ka nei tei ding ahi ti ka hen. Anuoiya limjihna(brush) leh rong kikoi hi la in lang, lungsetin ka jihkhel aum leh nei jihphat peh in,” tiin a dalha lhon tai. Nilhah chun chuche limjih chu aga ve lhon tan. Ginchat loubeh in koiman imacha jong ana lo pon, tohkhah louvin ana um e. Ajing in jong a tobang bep chun, koiman imacha ana jih be pon. Hiti chun lha khat val jen chu koima suhloh lou helin aum in ahi. . . . *Seiset hi mijousen a bolthei in, siempha thei vang atam ji poi. *Miin na seiset jehin nang leh nang kioimo jeng hih in. *Mihem gel sangin Pathen gel ding dan ngaito jing jon. 20. ANGAI NGAIA NGAITONA Hiche ngaitona mang hin Nute Nikho ana mang tem uvin... hehehe smile emoticon Tulihal Airport ah na um in. Na touna ding vanleng ngah jing pumin airport sunga dukana kon chun nehthei na kichoh in, touna ong na ve le le in. Achaina chun pasal amel veta jong jaum tah khat koma chun na tou lha tan. Na bag sunga na nehthei choh chu tui taha gah neh ding tin na ladoh tan. Chutia na lahdoh lai chun na koma tou pasal chun pha tahin nan ve ve in. Gah neh ding tia nehthei bom na hon leh na chaloh jouse chu mit lha louvin ave ve tai. Hichun na nehthei bom chu ahin soh in, na nehthei chu ane tai! Tija leovin kidang na sah in, asei je bei hel in na um e. Khatvei aneh seh chu hilouvin, khat na neh chanin aman jong a kilah in ane ne tai. Tun, chuche pa umchan chu ipi ti na gel dem? Milop? Jachat helou? Umchan helou? Inn na ga lhuna na inkote leh na loiho koma na seina ding chu gah gel tem in? Hitichun, chutia nehthei na neh jing lai lhon chu, nehthei khat bouseh hi aum tan. Na ginchat lou behin, pasal pa chun nehthei bom chu ahin soh kit in, nehthei chu a kilah kit tai. Hijongleh ginchat lou behin, nehthei chu keh ni aso in, keh khat chu nang nan pe tai. Chutia aneh chai phat chun a kipatdoh in, ima jong sei louvin, a chemang tai. Nang le nang chu, ‘Atah tah ha... ole ka mang ngap ham?’ tiin na kigel in. Na touna muna chun nehthei ducha jing nalai pumin kamka leovin na kigel e. Hichun na kipatdoh in nehthei chu na ga kichoh kit tai. Na hung kile in na touna muna nehthei chu gah neh ding tia na bag sung chu na gah mai in. Na bag sunga chun amasa na nehthei choh chu... hon louvin ana um nalai in ahi. Hiche pet tah chun, amasaa na bag sunga kona nehthei la dana na kigel chu, pasal pa bag sung joha a nehthei koi chu na lahdoh ahi ti na hin hedoh tai. Tun, hiche pa chu itobang mi a na gel em? Mi huongphal? Lunglien?... Hitichun lunggel jatchuom beh na nei tan, lam chuom beh a konin thil umdan chu na ve tan ahi. 10


Tun, hiche thusim hi na hinkho chutoh gah suto tem in. Na ngaitona chu khel phat hi tam? Angai ngai banga na gel ji ho chu lam chuom behin gah gel tem in. Na ginchat tobang ana hilou ding ahi. Angaina in mihem lunggel dan gah khel jeng hi a hahsa ji mong e. Thil jouse hin ning thum anei e; Nang lang, Kei lang leh Adih lang. Midang lang leh Adih lang na hetthiem theina din, Nang lang chu na dalhah angai in ahi... 21.NUTE MANLUT DAN HI! Judate thuchih khat chun, “Pathenin mun tina um adei jehin nute asiem e,” ati in. Persiante thuchih chun, “Vangam hi nute phei chunga um ahi,” ati kit in. Spanish ho thuchih chun, “Nute khuta paisa chu thempu khuta paisa tam tah sangin a lu jo e,” ati in ahi. William Thackery chun, “Chapangho muha chun nu min hi Pathen min tobang cheta manlu pen ahi”, atin. Billy Sunday chun, “Damuna mi tamtah ho khu a nuteu phei chunga a umlai uva Satanin a lahpeh ho ahiuvin, vangama mi tamjo jong khu a nuteu phei chunga a umlai uva a nuten Pathen ana pehdoh ahi,” ati e. Henry Beecher chun, “Minu lungthim hi chate ‘class room’ ahi,” atin. Emerson kit chun, “Mi jouse mihina hi a nuteu siem ahi,” ati in. Jerome Bates chun, “Mihem hi i kihetchen lheh nungin jong i kihaimil kit thei in, eima nute vang chu a thi nungin jong a kihechen jing ji e,” atin ahi. Griffith Fetter chun, “Ngailutna homkhen thiem pen chu nute hi ahi,” ati in. Napoleon chun, “French gamin a ngaichat pen chu minu pha ahi,” ana ti in. Augustine chun, “Nute chu nei pe tem uvin, amaho mangin leiset hi kikhelsah tem inge,” ati in. Abraham Lincoln chun, “Ka bat jouse hi sa ding hi taleng, ka nu chunga ka bat hi ka sah lel pen ding ahi,” ana ti e. George Herbert chun, “Nu pha tah khat hi jilkung jakhat toh kibang ahi,” ana ti in. Lekhajih mikhat chun, “Leiseta min lam thanopum pen thumho chu – Pathen, Anneh, leh Nu ti hi ahi,” ana ti e. Sir James Simpson chun, “Nu kiti thuchenga hin lungthim kipana ijat tah a kisel ta dem,” tiin ngaitona thuh tah ana nei in ahi. A chunga mi jat chuom chuomho khun nu manlut dan gil tah tahin asei uvin, hijongleh koima a manlut dan bang taha seichen thei aum pon ahi. Leng Solomon chun ji sangkhat anei jehin minu phaho manlut dan leh minu phalouho nohsah dan chu a hetthiem tei ding ahin, sei jong a sei tam lheh e. Thuchihbu i sim leh minu pha leh minu phalouho dinmun kichen tahin a kimu in ahi. Vetsahnan, “Numei hanse toh in khata chenkhom sangin, inn tingvum ningkoi khata changa chen a phajoi,” kiti ho, “Numei jipha chu a jipa dinga lallukhuh ahi,” kiti ho i mu uvin ahi. Thuchih khat chun, “Leiset vaipoho khut chu naove/naodon ho khut hi ahi e,” ati in. Naove chu nute hi ahiuvin, tua leiset vaipo jouse jong hi a nuteu umdan dana hung khanglien ahi uve. Chapang kholai vah hung kile in jong, “Kanu hoiya um ham?” ati masa pen in, apa um leh umlou chu adong kit deh pon ahi. Gah damlou nikhoho hin pilhing saho jong hin, “Aw, Henu!” tiin a kitao kut kut jin ahi. I chapan lai i ngaito phatseha mitlhaa hung kilang tei ji chu i nute ahi ji e. “Keijong ka hung di ahe,” tia i nuteu kholaileng ding kap puma i del le le laiho, a puonve mang tuha mitlhi toh nap thoa i jui le le laiho chu janni masa bang bepin a kichen nalai in ahi. I damlou teng ei po in, sun nilhuma chol taha natong pumin ei jankhovahpi in, “Boi, na thohna hi ka thohpeh thei

11


hileh aw!” tia ngailut taha ei pom chahkheh ho chu mil ni um thei tapon te. I minlhung lam puma Pathen anga ei taopehna ho chu a mantam dan khonungin bou ahung kihedoh pan panin ahi. Nu manlut dan i ngaito teng Pathenin minu a eina siemlou hi vangset aum lheh in; chuti laiyin nute mopohna gihdan i ngaito teng minu ina hilou hi kipa aum kit e. 22.NA LUNGHAN * Na lunghan pet leh thu moh sei sei hih'in seikhel seival atam jie. * Na lunghan petleh nei leh gou chunga chu hih'in. Vaichat nan na insung hinjui khante. * Na lunghan petleh thulah/thulhun (decide/decision) moh bol hih in. Nung kisih sangin ma kisih apha joi. * Onem hiu cha leh ongei taha mi donbut hin lunghan/lungsat jeng jong asu damthei e. * Na lunghan petleh keibou seh alunghang thei kahipoi ti kigel doh thei le chun nalunghan oldom inte. * Na lunghan pet leh twidap khonkhat beh d0n jile chun lungsat phadom inte.. 23.NGAITO JOM DIN... Dr. APJ Abdul Kalam in a neo lai thusim a sei lungthim khoi tah chu, “Chapang cha ka hi laiyin nilhah khat chu ka nu anhuon chu ne din ka inko u chun ka um cheh tauvin. Hiche ni chun ka nu chu insung na tongin nilhum kei chun abuoi lheh e. Chutia ankuong ka um khom lai u chun, ka pa kuonga chun bu gum mai mai hilou, bubel toa bu ka vom set chu a thupeh tan. Ka pa chun itobang tahin gel tan tem tiin ka mitsih chun ka thimvet in, tui sah lheh bangin buka chu ane ham lah lah in. ‘School a ipi ka jil u ham?’ ti leh ‘school chu nop ka sah hinam?’ ti ho chu ei dong dong in. Ka donbutna chu ka he tapon, hijongleh ka nu in bu ahuon kah jeha a kiphatlam thu asei chu ka he jing e. Hichea ka pa donbutna chu tuni chanin ka nakol ah acham jing e, “Boipu nu, buka hi tui ka ti jo e!” ati chu. Jan imut kon chun ka pa koma chun buka chu tui asah tah tah ham tiin ka dong in. Ei hin koi pum chun, “Boipu na nu chu nilhum keiin abuoi in, achol lheh e ti ka hen, buka chun koima ei suna chuom pouvin, kiseisetna vangin mi a suna thei ji lheh in ahi. Leiset a hin koima chamkim i um pouvin, kei jeng jong hi thil haimil ka ching in, ni poimo melchih ding leh thil poimo tah tah haimil jap ka ching e ti ka kihet in ahi.” Hichea ka hetdoh chu, i chamkim louna ho, i thil suhkhel ho hi kingaidam toa i kihetthem to teng, tahsa leh lungthima kinaina leh kingailutna adet cheh cheh e ti hi ahi. I damlai nikho hi kisih kitna ding thil bol nan a chom val e. I chunga thilpha bol ho leh abol lou ho jeng jong hi ngailutna hil le hen, lungkhat taha i chengkhom thei diu, hinkho nom i man khom diu ahi. I hinkhou hi tonsot lhung jou ding ahi poi...” . . Mi lhinlelna na hol jing teng, ngailutna ding phat na neilou ding ahi.

12


24.KIGUOT TUP MASAT POIMO DAN... Jan khat chu college simlai golcha li hi ajing nikho themvetna dia lekhasim ding don louvin a eu eu uvin. A jingkah chun hiti hin lungthim khat aguong tauve : Buonlhoh leh gari thao kiloi in anen theipenin a kisiem uvin, jilkungpu koma chun ache uvin. “Jan nilhah chun kichenna kin khata ka gachena uvah gari kang ahung set jehin inn chen gari ka hin sot lhung u angai in. Hijehchun tuni themvetnaah nei pansah da tauvin” tiin kithumna anei tauve. Jilkungpun jong a taona u chu a sanpeh in, nithum jouleh themvetna chu anei diu thu chu asei peh in. Hitichun jilkungpu chunga kipa thu sei pumin a thilgon u jong chu lolhing a kisah lheh uve. Nithum ni a hunglhung chun, themvetna nei din college-ah aga che tauvin. Jilkungpu chun, “Na themvetna diu hi a tumbeha kiguong ahi jehin pindan chuom cheha na tou diu ahi” ati in. Nithum sung kiguotna anei tah jeh u chun amahon jong hichu phamo asah pouve. Themvetna a chun thudoh ni bouseh, agoma mark 100 po hi ahung in... . 25.CHAN CHUNGA LUNGLHAI Khosung khat ahin Camp/Crusade anaum'in, mipi kikhom ana tamlheh jengin in'a moh um jong umlouvin Pastor pan Pathen thu lungnachim set a asei ngai dingin houin lang chu ajon jon jeng tauvin ahi. Houin mipi adimset toh kilhon'in Pastorpan jong a Bible kipat in aphat mun chu Pathen loupina chang pum'in ahin kilotan ahi. Achunga itah lang bang uvin "Nachan Chunga Lunglhaijin" ti thu hi ngainom umtah in ahin seipan tai. Chan chunga lunglhai kiti hi mihem'a dia thil khohtah chu ahin, hijongle mihem hina a mu/chan hi thilbai anahipon ahi. Mihaosa tah ho jeng jong achan chunga alunglhai jou deh pouve. Mihaosa minthanga kihe hon jong neibe ding ago nalai uvin chuban'a lunggimna ding ahao nom uvin ahi. Chubang chun eiho jong mi melhoi imu tengleu ama bangin kihoile tin eile ei aki kisit ji in, leiset hi deikip lelna tahbeh vang chu ahi monge. Mi abang khat chun, "kaloi kagolho bang khun kium theile kati val'e keivang kagenthei toh, kadam theilou toh, kahoimo toh, kathinom val taije Pathen'in hiti dingbep a ipi dinga eina sem khoh ham" tia gel'a jong aumda poi. Ipijeh ham? Pathen itahsan nau lhahsap jehle ipi dinga eisem'u ham/ipi a einganseu ham ti ihet themlou jeh'uva ahi. Pathen'in mijouse angailun, ahao jong avai jong, lengle lal hihen milen mineo hijongle eingailut nau akibang soh keije. Ipi dinga eisem'u ham? Leiset'a cheng maimai dingle nomtah a umdinga eisem'u hintem? Ahiloule a genthei ding monga eisem'u ham? Ahipoi, ahi naisaipoi, Ama vahchoi dingle Ama kinbol ding, Ama natong dinga eisem'u ahibouve. Bel dengpa chun anople alum'in adengjin, anople apeh injong deng inte. Ama thu hilou ham? Aleh alum'a aden ho chun kei ipi da eisem lum ham tia aseithei beh um? Asei thei pouve, iti nama jongle akisempa sanga asempa lenjo/chungnungjo tei ahi. Ahile ipi dinga eisempau Pathen chunga iphun phun jiu ham? Phaten ngaito tem'un sopite, aphun thei ihi pouve. Hethem leu hen IPathen kom uva kipathu isei uva ithangvah vah jeng joh diu ahi. Second khat jeng cha la ihinkhou ijopbe thei pouvin, beldengpan adei phatle aden'a adei phatle avohkeh thei

13


banga chu eiho jong Pathen'in anop phat phatle ihinkhou alah jeng thei ahi. Ihinkhou hi Ama khut'a um ahi. Hijehchun ilhinlelna hou hi eisempau Pathen geldoh nan joh mang'u hite" tia houlimna aneisunga chun mipi ho chu lungkisih in mitlhi long pum'in achonset nau ngaidam kithum'in a-ao jenjun jeng tauve. Akisih tampi chu Pastorpan taona amanpeh in achonset nau suhtheng na kin aneipeh in ahi. Hitichun khatvei dingin kikhenna anei tauve. Ahileh mipi jouse kitoldoh nunga hin khangdong pasal khathi kotbul'a lungnommo thim tah in ana touve. Pastorpan amudoh phat in anaipheiyin, "sopipa ipi nati ham ibol'a chelaija hi lungnommo tah a touden nahim" tia agah dongin ahi. Gollhangpan jong ahin donbut'in, "ven hepu, nathuseiho chu kangainom lheh jengin, hinlah kipana kanei theipoi ajehchu kengbai kahijeh in mijousen kengbaipa tin eikou jiuvin, angai hah lhehji e chutengle mibangin kakeng anadam henlang phaten lam jot thei leng kanom lheh e chutileh Pathen kinbolna lam'a jong nasatah in panla thei ingting, loile golho lah ajong minoisen umponge" tin lhase tah in ahinseiyin ahi. Pastorpan jong, "boipu, ipi dinga nakeng jeh a lungkham jing nahim? Pathen'in eiho dinga thilpha ahesoh keijin, ima jouse idiuva phajo a eigonpeh cheh'u ahibouve. Mi bangin lam anajot thei inlang ana damseh lechun nanga dinga leh Pathen dinga thilpha louva naman chah jeng thei ahi, lungkham tahih inlang Pathen'in kadinga pha eigonpeh ahi tin kisanjo tan" tin aseipeh tai. Hinlah gollhangpa chun alungthim'a "che Pastorpa jonghi kakengnat hi pha asah dan ahe nikhat amaikhah teitei dihe" tin lungnommo tah in adalhatai. Asei bang chun nikhat hi Pastorpa kho chom'a thusei dinga achepet in lampanga anachangin, kotong thuhtah sunga chun ason lhatai. Hiche Pastorpa asotlhah jouva chun phat sotlou agah chephei leh miman/mitkheugal hotoh akitoh khatan adip in "tung", "tung" ati jengtan ahi. Hinlah vangphat umtah in, mitkheugal ho chun gollhangpa chu aveuvin tibukimlou kengbai/elbai ahijeh chun adei pouvin adalha pai tauve. Hichun gollhangpa chun Pastorpa thusei chu ahin geldoh pai jengin, asotlhahna munlang jon'in Pastorpa kom jon'in achetai. Pastorpa jong chu chomkhat ana thimil dan ahin, ahung thodohle akisuto chet lhontai. Gollhangpan jong athu umdan chu aseipeh in ngaidam akithum'in aka tho jengtai. Ahinla Pastorpa chun ahin donbut'in, ipi da ngaidam thum'a kap nahim? Chelai chun neina sonlha dalechun, mitkheugalho chun kei eimat diu ahitai, Pathen'in iding uva pha eigelpeh nauve kati hilou ham?" tiin Pathen athangvahjo lhontai. 26.LOUBOLPA LEH SAKHI VOM (Thusim chomcha) Henglep gama thinglhang kho khata hin loubolmi pontho tah khat hi aum in. Niseh in, jingkah apat nilhah chanin a huon achun na atong jin ahi. A huona anche louhing ho hung kedoh phat chun a huon jong chu ahing sit set in vetnom nom aum lheh e. Nikhat chu sakhi vom khat hin huon chu ahin jotpa in, chuche huona anche louhing hing sit set chu a velel lheh tai. Huon pama gammang leh gam ong lah a jong chun sakhi neh thei hampa hing sit set atam lheh e. Hijongleh sakhi chu huon achun alut in, loubolpa anche tusa chu ane in, aneh vaset phat chun a potdoh tai. Chutia huon hoi tah amudoh nia pat chun, niseh in huon achun alut jin, anche louhing ho chu ane ane tan ahi.

14


Achai chaina chun loubolpan jong ahin he doh tan. A huona anche ho niseha sakhi in aneh chai tul tul jeng chu phamo asah lheh in. Hitichun sakhi lut theilouna ding tin a huon chu thopal in aum kim soh tai. Ajing chun, sakhi chu huon a chun ahung kit tan. Thopal chu achop khup in, anche louhing ho chu ane vaset in, a potdoh kit tai. Tun vang loubolpa jong a lunghang lheh tan, hitichun lunggel khat anei tai. A huon chu a ventup angai in, thaang kam ding ati tan ahi. Thopal a sakhi lutna ji chu ahol doh in, sakhi muthei lou din thaang chu akam tai. Ajing in sakhi chu huon a chun ahung kit in, thopal chu a chopkhup kit tai. Hijongleh chutia thopal a chopkhup joua huon sung a chotlut lut chun thaang achun a oh chat tai. Loubolpan aga mudoh chun, “Tuchun na maikha e!” tiin thingtum khat ala in, sakhi chu eh chedoh leuvin ajep ajep in, a jeplih tan ahi. . Miin chol taha a kilamdoh sa chungah thangset leh engset bol hih in. Na bol ahitah jongleh, khonung leh aman pe din kigosan um in. 27.CHAPANGPA LEH MITHAI Khatvei chu pasal chapang leh anu hi dukanah ache lhonin. Dukan neipa chun chapang mel deium tah chu aven, mithai bom chu a kopeh in, “Boipu, mithai chu kilah in” atin. Hijongleh chapang chun a kilah pon ahi. Dukan neipa chu a lungdong lheh in... ‘Chapang mithai deilou um thei mong di ham?’ tiin mithai chu kilah din asol kit in... Chapang chun mithai chu ducha lheh bangin aven, hijongleh a kilah kit deh poi. A chapa chu jahcha ham tin anu jong chun, “Boi, kilah tang em...” atin. Achapa chun a kilah kit deh poi. Hichun dukan neipan a khut dimset in mithai chu ala in chapang chu ape tai. Chapang pan jong kipah tahin khut ni dimset mithai chu a kilah tan ahi. Inlang jona akile lhon chun anu in, “Boi, ipi jeha miin kilah in atia chu na kilah lou ham?” tiin achapa chu adong in. Achapa chun, “Nu, kei khut neocha a hi ka kilah leh themcha bou ka lahdoh thei ding ahi. Tun ven, Dukan neipan a khut dimseta ei peh jat hi!” tiin a donbut in ahi. Eiman i kilah ji teng, i nehkham jat jong i ladoh jou ji pouvin... A neipa Pathenin eipeh tengle vang, i ngaichat jouse Aman ahet jehin i ginchat phah sanga ninglhing set din ei pe jiuvin ahi. 28.HINKHO A HIN... Phalbi dap lai a hunglhun phat chun vacha neo khat hi mun lum jep holin a leng leng in. Adap val jeh chun a leng jou tapon, tuolah a khe lha tan ahi. Tuola aum lai chun loipi khat ahung in, eh athah khum tan ahi. Chutia dap jeha thi dingsa chu loi eh lum pih peh jal chun ahung lipdoh tai.

15


Loi eh lum pih peh laha chun nuomsa tahin aum in. Achai chainan a kipah valin ahung ham ham tan... Mengcha vahle khat hin chutia vacha ham gin ajah phatin, a koma chun aga ve in... Loi eh laha kon chun a ladoh in... . . . . . . . . . Tui selin ane tan ahi!! . . *Eh nan so jouse chu na galmi tina ahi poi. *Eh khuha kona nan kaidoh jouse chu na loipha tina ahi deh poi. *Eh khuha na lhahlut tah jongleh, kam tam hih in! :))) hehehe 29.LUNG LHA LOU JENIN! Nikhat chu nungah khat hin car a tolin apa chutoh a vahdoh lhon e. Chutia lamliena alhai jing lhon lai chun go le hui nasa tahin ahung nung tan, lamlien jong chu amu chen thei tapoi. Nungah chun apa komah, “Hepa, ipi iti ding hi tam?” tiin agah dong in. Apa chun, “Malam jonin tol tol jengin” tiin a hil in. Hitichun kicha thim tah pum chun car chu a tol kit tan ahi. Chomkhat jou chun amasa sanga nasa jon gopi leh huipi ahung kitho kit tan. Nungah lungdon chun apa komah, “Hepa, i kichol jeng di hi tam?” tiin agah dong kit in. Apa chun a donbutna ngai bang bangin tol jom peh din a hil kitin. Hitichun, alhai kit lhon tai. Chomkhat jou kit chun, lamlien pama gari tam tah malam jon ngam ta louva ana kigol ho chu amu phatin nungah chun apa komah, “Hepa, car hi nga jeng tang e. Gopi leh huipi hi a nasa beh in, kichat aum val e. Midang jong koima lhai ngam aum tapoi” tiin apa koma chun kichol ta din a sei kit tan. Apa chun a donbutna ngai ngai bangin, “Lungkham hih tang em. Malam jonin tol jing pehin” tiin a chanu chu a hil kit in ahi. Hitichun, chomkhat jou chun khuo jong chu ahung pha tan, lampi jong chu kichen tahin amu thei tan ahi. Chomcha alhai be nung lhon chun nisa jong ahung sa doh pan tai. Apa chun a chanu komah, “Tun car chu ngain lang, polama chun ga vahdoh tem in” tiin a hil in. A chanu chun, “Ipi jehin em?” tiin detmah thim tahin apa chu a le doh in. Apa chun, “Polamah ga potdoh in lang kinunghei le chun mi i dalhah jouse chu gopi leh huipi jeha lampia tang den na mu ding ahi. Tu chana jong suhna ding he louva kinga den mu in na

16


te. Hijongleh, nang vang kinga louva na lhai tei teina ga chu na mu in, nang din vang hiche gopi leh huipi chu a kichai tai ti na hetdoh ding ahi� tiin a hilchen in ahe. I nitin hinkhoa hin hahsatna tohkha loubeh kium pon te. Hiche hahsatna ho chu i kimaitopi dan vang a kibang ji pon ahi. Hinkhoa hin hahsatna ho pal galkai ngam louva, hatsatna go leh hui neo khat ato seh leh lungdong pai jengho din vang hi leiseta hin dindoh ngaina him him aum pon ahi. Hahsatna kaha jong lungdong jeng louva pang ham ham ho vang chu a chaina leh hatna leh kipaman a chang jiuve ti hi geldoh jing u hi te. 30. KEN NANG NAKI JOH'A Kapien masang in kapu te kapa te hi thilhang'a 'khosa' ana hiuve. Chuphat laia neh leh chah ana holhah jehin kapu hin 'Hol' (charcoal) ana lhut ji'n genthei tah in thinglhang langa pat in phaituol langa ahin puo ji in ana joh jie. Ni khat hi Hol joh dingin phaituol langa ahung suh kittai. Ama chun hol ajuh ding phat leh mi inn a hung pa jia hitia chu athil puoh chu ajoh ji ahi. Chuche ni chu vangnei lou ti ding ham dao nei lou tiding ham athil puoh chu akhoh mong mong tapoi. Kakhuo uva pata Newbazar lang peh chen kenga ajot chu lal ma ma jeng ta, a thil puoh la khoh deh lou achai nan ama jong alung hangtan, ajah jong cha hi tan tin, a Hol poh chu lamlhang langa ason lhan, "KEN NANG NAKI JOH'A NANGIN KEI NEI LE JOH'E" tin hol koma akiphin'in ama jong nuilih dih2 in inn ahung kinung le e.. grin emoticon Tuni chan'in kainn sung uva alunghang, akiphin, alungkim lou, akit0m aum a ahileh keiho laha khat pen2 in hiche tot le tah thu hi kahin sei doh jiu vin alunghan pen pa jong ahung m0h nui doh ji e.. Kei ho insung a dia kilung tuo na dia lou phatah ahi.. Nangho insung eti naki lungdam tuo jiuvem? Hin sei uvo.. smile emoticon 31. SAKHI NOU NEI THUSIM Gammang thim chet lahah hin Sakhi nousoh koncha khat hi a um in, a nou neina ding mun kilem holin muntin a chon soh tan. Luikam khat aga lhun chun thingphung boh pha tah nuoiya ponlei umna chu aga mudoh in. A lungthim chun nou neina din a kilhen tai‌ Hiche pet tah chun van ahung thim in, meikhu ahung nam jen jun in. A gah dadoh leh anung langa chun meikou hattah in gamlah chu ahin kah phei hi ana hi e. Ama jong a lungdong lheh jeng tan. A jetlam agah venahileh naicha a mihem mel hi amu in, gamleng khat in a meithal chu ama kapna dinga ana doi le le hi ana hi e. A nunglangah meikouvin ahin del khum in, a jetlangah ama kap ding, a malangah tui thuh tah aum kit in. Kihinsona din a veilam bou kiheina ding neiin ahe tan; agah kihei in, kal se ding ago'n; hinlah, gamsa ho kichat pen nam aja kit tai. Sakeibahkai gilkel khatin aguha ana chan keu hi ana hi e. Ning li akona kuol khumin a um tai... Nang hi le chun ipi na bol tadem? Sakhi chu sot tah a kingaituo jou chun, kihinsona dinga risk lah sang chun, hiche pet taha Pathenin toh dinga a koipeh a ahet, anou nei ding chu kichatna laha chun suhbulhit tei

17


ding ago jo tan ahi. Kicha det det jongleh, lhamuong tahin anou nei ding chun a kuol tan ahi... Ipi i ati tadem? Hichun! Thil kidang ti dinga kidang jong hi deh chuom lou, leiset thil kitol dungjuiya alhung ding thil khat chu ahung lhung tai. Van thim chet laha kon chun keh ahung lha in, ama kap ding kigo gamlengpa chu akheh khum in, athi pum chun a meithal doi chu a mehpil in, a doi loubeh sakeibahkai gilkel chu aga kaplih tai. Keh lha chu go jun ahin jui pai in, gammei ka chu ahin del mit tan ahi. Sakhi vang chu a kuolna muna chun gotui kot lou behin nou hoitah anei tan ahi... Hitobang hi i hinkho uvah thil tam tah i tuoh jiuvin, ning tina hahsatnan kuol khum phat i nei jiuve. Hiteng chuleh risk lah hi thilpha ahi guolin Pathenin i koipeh ngansena ho hi suhbulhit tei guo le hen, aban chu aman hing siem tuoh tan te. Sakhi jong chun kihinsona ding dei jeh in risk la tale thi thei ahi. Thil jousea vang hilou mai thei, hinlah tam taha hithei thil ahi. I sei nuom u chu, toh ding i nei uvin, natoh, lekhasim, insung vetkol leh thil dang dang. Hiche i natohna uvah hin hahsatna tamtah um jongleh i kingansena suhbulhit tei ding guot hi mi pilhing khat hina ahi. Mi tam tah kipasah leh mi seiphat ding jong thanop aum lheh ji e, hijeng jongleh i lolhin laisea ei seise ding jong um thou thou ding ahi. I kingansenau hi lhit phot ding ngaitou hi te. I khuta umlou i thunun theilou ho hi thunun ding i gel jiuve. Sakhi jong chu a khuta um sun chu nou nei ding bouseh chu ahi, a dang chu thunun jou thei ima anei pon ahi. I kinepnau hoiya i ngah uvem? I tahsannau hoiya i koi uvem? I bol theilou bol doh tei ding i guot jiuvem, bol theiho bol masa louva? Jan khat kaha haosat ding dei jeha thil dihlou bol jeng sanga gunchu phatchuomna i haimil diu hi tam??? 32. COFFEE LEH CHAKHON Khatvei chu college khata ana kaikhom simlai phabep, tua tohna sang tah tah tong ta u chu a college u jilkungpu komah kholaileng in aga che uvin. A kihoulim lim lai u chun, tohna leh hinkho a a hahsatna ho u chu ahin seidoh tauvin. Jilkungpu chun chowka(kitchen) akon in a kholailengho don din, chabel lientah khat in coffee leh chakhon jat chuom cheh hi ahin domdoh in. Hiche chakhon ho chu plastic, glass, crystal, leh leingan a kisiem, kimkhat chu moh chakhon mai mai, kimkhat kit chu chakhon mantam leh hoi tah tah ahi. Chutia simlai ho chu a chakhon deipen pen kilah dia ati jou chun, jilkungpu chun, “Na mudoh uvem, chakhon hoi leh mantam jouse na kilah un, chakhon mai mai leh manlhom ho koiman a kilah pon ahi. A hoipen pen na kilah u chu a ngaina mong ahi, hijongleh hilai tah chu na hahsatna u hung konna jong ahi. Na het diu chu, chakhon chun asunga coffee tuina imacha a pehbe pon ahi. Atam jon coffee man chu atam sah in chuleh akidon pen tuina chu a selmang jo jin ahi. Na duchat u chu coffee ahin, chakhon chu ahi poi. Hijongleh he nasa san chakhon hoipen chu na kilah uvin... Chuteng midang chakhon hoi leh hoilou chu guhthim in na ve le le jiuvin ahi.

18


Tun hiche hi ngaito tem uvin : Coffee chu Hinkho hi ahi; chakhon chu tohna, sum le pai, leh society a dinmun ho chu ahi. Hitiho chu Hinkhoa manchah mai mai ding ahin, itobang chakhon i kidop ham ti chun i Hinkho leh i hinkho mandan a kikhel sah chuom pon ahi. Phat khat khat teng, chakhon ho i buoipi val jehin, Pathen in eipeh u coffee chu atui lam ina hepha ji tapouve. Chakhon hilouvin, Coffee joh chu Pathen akon ahi... Na coffee chu tui tahin don in!” “Mi kipah theipen ho khun thilpha jouse anei u ahi pon, thil jouse apha lama a kilah jeh u ahi joi.” 33.THAIBOI JEH HE, LUNGSET JEH HAM “Jonglha ka hiet ding ham... ?” “Hiet angai hih e, ka neh nuom poi, ka oi ana ji e... ” Insung mipa khat ding chun jite oinat sah thei chu itobanga duchat hijong leh ka melma ahi, neh lou ding hi mai. “Ahileh, khangkhu jong aum pan tan, i kichoh uva phalou ha...” “Ka du hih e, ka gai til lai apana, a nam ka ja theipoi ti na het chula....” Hiche ka het apat chun khangkhu kiti hi ka kidah tho jeng tan, neh mit in jong ka mu tapon. Melma ni jen chu ka nei ahi jeng tan... Duchat ho jong ne ngamlouva mipa hi ngai mong ahi... i jinu jolou vang hilouvin, I lungset pen pen ho lunglhaina ahi jeh in. Aji joulou i kiti jing in, ki kidelpi mong taleh khat vei ka khet in jong kithal le in tin? Ka nop leh nilhum a jong ka le chavai thei ding ahin. Hijongleh, numei ahin ahi... a thusei niel dot dot hi pasal din thil hoilou tah ahi. “Tu Pathenni leh vohsa ne taute” gah tia, minu penin, “Nga ka ducha e” ahin ti tah jong leh, thu jolou jeh hilouvin nga choh jeng ding ahi... kiniel buoi hi insung ding leh chate dinga thilpha ahipoi. Hitobang thu chu insung mipa lungsunga aum jing angai in, pasal ihi leh thil hetthem ngai ahi... thaiboi jeh hilouvin, lungset vangin... Chate ahin houset phat le jong, chate chun i komah hin heh ji nama jongleh, minu’n a houset ahi pou pou leh chate themmo ahi jeng in... ahin, en i gah houset khah a, minu’n hitobang chun chate house ji hih in ahin ti khah leh, eima thepmo ahi jeng e. I housetna jeh chu chate themmo jeh hijong leh, minu ahung kikum tengle chun eima thepmona hol ding ahi jeng in... lungthim hatsah ngai ahi. Deilhen taha kicheng ihi tah leh athu jop chu thaiboina ahi pon, anopna joh ahi... hinlah... hinlah... anhuon, nehding siem leh lhongtheh ho hi jite olna ahi ding phot leh anopna ahi. Kuong sop tah tah hi... lungset lou beh hileng ka sop louna sot lheh tan te... Kuongsop sangin naopoh joh ka nuom joi ti vang hi ka lungset jeh mai maia ka seidoh lou ahi. Ahin ahi, Pakai a kona gou chate hi ama pang louva iti kinei thei ta ding ham... a poimo dan hi kana hetthem lou joh ahi. Itobang in chapang chu kive jong leh, ahung ka phat leh anu bou ati thou thou jin... chujehin, minu kiti hi a mantam dan sei jou ahi poi. Thaiboi jeh hilouvin, lungset vangin imajousea hetthem ngaiah ana hi... A lunglhai sah louva jalkhun chunga nungngat puma lupkhom hahsat dan he jouse din lunglhai sah lou ji aum poi...

19


Hijeh chun, miin thaiboi an ti khah tah jong leh jahcha lou jenin, a sei ho chun jinu lungset kiti ahetlou jeh mai ahi e...!!! 34.KA MALJIN MI NASA PA *Chemcha in vompi tuhgup akho pai e. *Humpi nou api kailai 3 aman e. *Ukeng ahingchang in aval e. *Sakhi, vompi leh si-al kijom in aman e. *A loipa bouseh toh thal mai mai in sipai battalion khat a kaplih chaihel lhon e leh adang dang ho. Hitobang khopa mi nasa hi Eimite laha aum ding na tahsan em? Mi kiseipha kiti nama jong leh hitobang khopa kiseipha ding hi i jahkhah lou maithei diu ginchat aum in, itobang lom lom mi ham ti chu nasim chai phat leh na gelding in ana koi tau tin. Ki seiphat kiti jong leh mi sangin ka them joe, ka haosa joe, ka bolthei jo e kiti ho tobang hi mi ngainuom ahi beh pon, ka maljinpa jousei ho vang hi mi ngaimah ding asei beh pon, houlim nopna a asei joh hi din ginchat aum in. Hitobang talent nei jong hi mi ngai umtah khat ahi ji e. Ka maljinpa, akiseipa hi pasal lien beh lou maibem thet, a lunghan laiya jong me heo jing thei, an nehhat jouse a mi lien ding hitaleh Eimi laha asanga lien um khel tapon te. MNF sipaiyah kum sottah ana pang in Major chan ana pha man in. Lekha jong sangtah chan asim a, BD jong achai hileh akilom in. Ama hi Evangelist team a jong kum sottah ana jao hi ding dan ahin, thusei kiti phot chu seimo beh seh neilou khat ahi. Niseh hin jou thah lih leh hi sei ding anei jing thei in. Houlim thiemtah mi ahi jeh in ahoulim ngainom jeh chun kholaileng dingin ka kou jiuvin, nilhum jan khovah a sei ding he khat ahi. A jousei phat leh ama masanga chun tahsan tah bangin ka um jiuvin, ahin sei ahin sei jin achaina leh ama jousei hi ama joh hin ahin le tahsan kigo ji tan, achaina leh thutah jeng bou hi asei ji tan ahi. MNF sipaia apan lai hi asei jing pen leh sei ding ahao pen khat ahi jin, khatvei chu “Ka loipa to gamleng in ka chekhom lhon in, gamlah a chun keini toh kimaito hin vompi tuh gup khat hi phulou chang chun ka masang lhona chun ahungdoh in, chu in adingdoh in asam chu asuthouvin keini lam chu ahin jon tai. Ka loipa chu mi meidol kihetna chun ajam tam, ken jong ka thal chu thun louva kana kipoh khah jeh chun apet taha gah thun ding chula phat aum tapon, ka thal chu ka paimang in, ka chemcha 14 inch jena sao ka poh chu ka satdoh in, a op phang don tah chu ka kho jeng leh a paidoh in, vompi chu chomkhat a ding den in a lhang langa chun akilih lha tan. Hichun ka thal chu ka la in aganga gang in meichang ka thun in, a kilih lhahna chu kaga ven ahileh anuoiya vakoma chun ana thi del tai...� Khatvei jong hi ka gamlenna ah husan hi kaja kaja’n, ka lung atheh thim lheh in kaga vet leh humpi nou hi ana um in, ka manin ka sakhao a chun ka poh tan. Hichun chomkhat ka chebe leh ka masanga chun amasa ka mat tobang humpi nou khat ma ma hi ana um kit in, ka man in ka sakhao sung senan ka nei tan. Kei jong ka che kit tan ahileh akal jep a chun humpi nou khat hi ana um kit in, hijong chu ka man in ka sakhaovin adol tah lou phat chun ka pom tho tai. Ka kipat in ka che che leh humpi nou khat hi ana um kit in...� tia

20


asei laitah chun ka loipa khat tahsan thei talou chun “Khai khai khai, hiche lom lom vang chu mat da jeng to, apohna ding jong na nei tapoi...” ahin tin. Hitichun humpi nou lina chu aman ta pon. Chomkhat jou chun “A humpi ding ka gel leh ka lungset thim in abon chun ka lha kit tai” ahin ti na laiset in ahi. Pathen thuseiya avalai ho jong hi ngainuom aum thei ji lheh in, “Khatvei hi thinglhang kho khat ah hin camp nei din Jeep khat hin ka cheuvin, kho le kho kikah chu sao thim tah jot ngai ahi. Chutia ka che lai u chun mun khata hin lamsah lang akon chun sakhi chal khat hi ahun chomlha’n, Jeep lhai lai chu kise nan ahin nei in, lungvai a akipei le le lai chu jeep a kon chun ka chomlhan, ka man in akeng chu ka kan in, ahing pum chun ka po tauve. Chomcha ka lhai kit u leh vompi tuh 4-5 vel khat hin lampi chu ana pal got leh ka jeep u amu phat chun akichat val jeh ham, chena ding helou chun lamlien laitah a chun akipei le le in, thal ima ka poh lou jeh u chun gari sunga bora um chu ka la’n, kei jong ka chomlha in bora chun aluchang chu ka khu peh in, tuol toh ka sotbeh tan, akitom vang chu a ol hat hih beh in, ka loiho to chun iti ti ham chun ka kan chom uvin gari sung senan ka nei tauve. Ka kipat kit uvin ka lhai lhai u leh mun khata hin lam lhang langa kon chun si-al chal khat hi ahung chomdoh in lamsah langa lhaitou ding ati chu ajou jep pon ka dellut in, anunglang keng chu ka tuh in angong a chun ka man tan, ka loihon bora ahin choi uvin, ka po kit tauve. Khopam ka phah kon u chun sajo chal lentah khat hin lamlien ahin pal kit in..." tia asei lai chun ka loipa khat hin "Hiche lom lom vang chu mat da jeng in, forest hon hedoh leu nang joh na le mat diu ahi" ahin tin, sajo chal chu manlouvin alha tan ahi. A khut gang loi hi ding dan ahin, thal jong angaichat lou hin te. A gamlenna a athilto ho jong hi gimnei tah tah leh ngainuom um tah hi ahi jin, "Khatvei hi gamleng ah ka cheuvin, nisa sat chu akidang in, asa val jeng in, ka dangchah val tan ka tuipoh jouse la ka don chai tan. Chomkhat jou hin vacha go bit bet khat hi ana um in, tui themkhat ana vei in, kei jong ka kunin tui chu ka chip tho jeng leh ukeng khat hi ka chipdoh tha in, ka dangchah val jeh chun ka kamsung lang chan kana chiplut in, asoh soh tan te tin kaval pai leh ka oisung lang gei chun achat chat nalaiye." Na tahsan uvem??? 35.HINKHO MANTAM... Hinkho hi kipana leh lhasetna kikah ah achomle jingin, hoiche lang ham joh joha akai teng mihem mihina dihtah ahung kilangdoh ji e. Thilsiem jouse laha kihil ngai umsun mihemte hin kipana gallama nopna hi i hethiem uvin, lhasetna gala kinepna vang hil ding i ngaicha jing jiuve. Damsung khosah ngaito’n i phele leuvin, i hol penu chu kipana leh nopsahna hi ahi. Nehholna lamah i lhinglel un, insung vetkolna ah hahsatna tohin, insah inlhangho toh i kikah uvah kitomona ahung umin, loi leh paiho toh kijopna suhtanin, kilungsetna jengah jong miphalou tohin i lungthim hi ana machang jing ji e. Kinepna jeng jong lungkhamin lunghel tahin ina ngui ji tauvin, lungjinna meipi’n ei hin tuom kit ji tauve. Lungdonna gala kipana um chu ngah jou louvin mi tamtah chun thina alheng uvin, dam nomna him him anei tapouve. Ipi chu ham lungkhampi ding, lungdonna kijosah bepa hatlou i hiu hi tam?

21


Sum tamtah sanga minphatna lhengjo dinga kihil i hilai uva, nei jouse lhasoa minse taha leiset dalhah hin panna anei pon, tahsa leh lhagaova thina mai ahi e. Lungdonna gojuh hin kichaini nei in tin, lungjinna thimpi hin kihoh ni nei in te, kipana ni vahhoi tah hung kilah tei in te. Ngaito chen in, kikhailihna khaogui chu sat tan in lang, lungdonna in akoudoh na masanga khamna thei leh thina ding chu paimang in lang, na dinna kolbang sang tah apan chun kiheimang in... Kipana na hol jing chu na sophah bepah aum tan, na lungdonna chu itobanga taha nasa hijongleh kihambol thei dia hansanna toh tuom na hin, meidoina joh chu masatsah hih in. Hinkho hi ahahsa pon ahi; i peuvin, i sang kit ji tauve. Ngailutna i vetsah un, mi ngailu thei chun eihin nai uvin, nui pumin mi i houpin, nui pumin eihin donbut ji tauve. Ipi chun ei suhmo a, ipi jeha i kipa da diu ham? Hahsatna na palkai dan chu thusim ngainompen hin tin, lungthim natna na jo dan chu thujih loupi tah hung hin te. Lunggimna, na galkai joulou ding ham na ti chu mi tamtahin ana galkai tan, tun vang kisong taha hinkho mangin anui jing uve. Lhasam taha ngui jing sang chun na thanopna bol in, tuije na nop leh tui jepin lang, khuoljin na nop leh khuolah jinin lang, kichep na thanop jongleh kichem in lang, gamlen na thanop ahi tah jongleh leng jeng tan. Amavang, na hinkho suhbei ding na nopna vang pilhin thei na hipoi, na hinna chu nanga ahi pon, um je leh ajeh neia Pathenin na mansah mai mai joh ahe. Mitphatkah hin hinkho chomje a hilchen pha pon, phaimei chomcha hung kilah ji hin a kumlhunlou je a seidoh jou dehpoi, a chomna sudet leh kumlhunsahlou cheh hi dan lang, hiche leisetah hin maban tamtah na neijin, kap puma hung piengdoha, lungjinna mitlhi toh leiset dalha kit jeng din na pamai val e, NA MANTAM E. Na um lam jong helou chun na um tapoi ti jong he pon te, hijongleh a um e ti jong na hetlou chun nangma jehin kinepna a muthei jin, hahsatna na galkai dan mangin jilkung phatah hi ding gon lang, hinkho mantam je na suhmil lai chun hinkho lutah huhdoh na hi theije ti hi geldoh jingin. Jing nisoh hi ahoiyin, na vetthiem lou joh ahe. Midangho nuigin hi jah anuom in, na ngailhah thiemlou joh ahi. Choldona janthim hi alu e, kicha hih in... jingkho hung vah kit ding ahi. Midangho hinkho leh na hinkho tekah nga’n lang, vangse a na kihet komleh nangma sanga vangse joho ngaito kit jing jin. Lungdonna jeha dam ding lhalel joulou lahah na pang in, kei jong ka pang e, hijongleh lungdon ngahkheh laiya jong kinepna nei thei mihangsanho chu Nang leh Kei ma ma hi i hiuve. Lunggim gentheina jeha nangma hinkho lutah na lah jeng ahivang leh hiche leiset hin demna awgin sangpen toh na vailhah in tin, na lainat jongleu, hangsan nan ti ngai pouvin tin, na minphatna jouseho jong thaimangin um kumlhung tan te. Na hahsat lungdonna a chun nan panpi nuom aum in, na thusei ngailha nuom tamtah jong aum e, seidoh in lang, bunglha jah jeng temin. Kisonglel hih in lang, lungneo hih in, mikhat nahina chu pomthiem in lang, thimpi gala nisavah hoi tah chu ngah ham ham in. Hi leiset leh asunga thil umhon nan kipasah joulou va, malam jot ngaina na het tahlou ahi jongleh, lungdong hih in, kipah in lang nui hah hah jing jengin, Jesu’n na lungset jing jeh chun...!!! 36.LEKHA JONG THIEM, CHING JONG CHING DING

22


Gollhang khat hin natoh ding a holin, company lientah khata manager dingin kithumna apen, interview masa lam chu agalkai tan, Directorpa kimupi ding bou chu avat tai. Directorpa chun a CV akon chun lekhathiem tah ahi chu ahedoh thei in, hitichun thudoh a nei tan, "School akona scholarship na mu em?" Gollhangpan scho amu lou thu in adonbut in. "Na pa ham na school fee ho pe ji?" "Kum khat ka lhin in ka pan ei na dalha tai, ka nu’n fee ho eipeh peh ahi." “Na nu ipi natong ham?" "Ka nu’n von sop a paisa alo ahi". “Na khut nei vetsah tem in.” Gollhangpan jong akhut nou dih deh leh thengset chu avetsah tai. "Na nu vonsop a na kithopi khah tah em?" "Ka nu’n lekha bou ei simsah jin, ka kithopi khah poi. Chubanah ka nu vonsop athiem in, kei sangin ahat jo e.” Hichun directorpan, "Thil khat na bol ding seipeh ing e. Tuni na kile teng leh chen lang na nu khut ga silpeh in lang jing leh nei kimupi kit in," ati tai. Gollhangpa jong natoh mu ding chun akinem lheh tan. In lamah akile in, directorpa sei bang chun anu khut chu silpeh din akisa tai. A nu chun kidang asah lheh jeng in, ahin chutia achapan khut silpeh ding ati chu akipah kit ngal in, akhut chu a silsah tai. Gollhangpa chun olcha chan a nu khut chu asil in, a mitlhi ahung valha tai. Chutobanga anu khut voichet leh koh pheh phuh chu ana mukha lou jeh ahi. A koh themkhat ho jong chu a nu chun na asah lheh in ahi. Hichun hiche khut neocha chun vonsopa a school fee jouse apeh peh ahi chu ahin hedoh tan. Hiche khut koh ho chu a lekhasimna man, a school chena man leh amakho ding jeh ahi chu ageldoh tai. Hitichun a nu khut a silpeh jou chun avon sop ding jouse jong chu asop peh in. Hiche jan chun a nu toh sotthim tah akihoulim lhon e. A jingkah in gollhangpa chu directorpa komah mitlhi doh pum in aga che kit tan. Directorpan jong hiche gollhangpa mitlhi luon chu amun, "Jan nilhaha ipi nabola, ipi thu um hi tam?" tiin adong tai. Gollhangpan jong, "Ka nu khut ka silpeh in, a vonsop ding jouse jong ka soppeh e. Tun vang thil umdan ka hetthem soh tai. Ka nu ana umlou hileh tunia hi imacha ka hilou ding ahi. Ka nu ka kithopi a konin ei changseha ima kiboldoh joulou ahi ti jong ka he tai. Chukit leh insunga pan lahkhom poimo dan jong ka mudoh e." Hichun directorpan, "Hi tobang chu ahi ka manager hol chu. Mi kithopina ho geldoh theiya pahcha thei, toh muolsona dinga mi genthei thohna ho hetpeh a, paisa bouseh ngaito lou mi ka hol ahi. Natoh ding na mu tai." Hitichun hiche gollhangpa chun pontho tahin na atong in, anuoiya tong jousen jong aja uve. Natong jouse chu ginngai tah leh lungkitoh tahin atong khom tauvin, hiche company jong chu akhangtou tul tul jeng tai. A thuhil: Chapang hi adei dei bolpeh a i lungset val jong leh imajouse achan dinga umsa dan in akigel jin, ama changseh ding bou agel ji e. A nu le a pate jeng jong don in anei ji

23


poi. Vangphat cha khata natoh ahin nei teng jong leh mi jouse a thunuoiya um dingin agel jin, anuoiya natong ho hahsat gentheina ho ahet peh jou ji poi. Hitobang mihem chu ching in tin, them in tin, chomkhat jong lolhing nan te, hijong leh lungkimna aneijou ji poi. Lunghanna leh mi vetdana'n adim jing jin, thil dang adeibe jing ji e. Hitobang nu le pa hon agel diu chu, chapang chu na lungset ham ahilou leh na suset ham ti hi ahi. Na cha chu in nuomtaha na chensah thei, neh ding tui tui na nehsah thei, piano na kijil sah a, TV lientah na vetsah thei ahi nai. Hijeng jong leh huon na lho a, invel na suhtheng phat teng itobang ahi hetsah in. An neh kichai phat teng kuong le lheng ho chu asopi u le nao ho toh sil khom sah in. Kuong le lheng sil dinga mi umpina man paisa na kivat jeh hilouvin, na chate chu lungset ding dol taha na lungset jeh ahi. Itobang in haosa in bolthei lheh jong leh anu apateu chu nikho khat leh hung teh lha ding ahi ti chu hetthem sah jon. Apoimo pen chu chapang chun mi panlahna ho apachat thei a, natoh hatsat dan ama tahin ahet a, toh muolsona dinga midang toh kithokhom poimo ji ahetthem ding ahi. 37.Vompi juchep Humpi juchep pha: Kuki ten chonna khat na inei u chu chon le han kiti hojong hi ahi (Chon) choniti teng jat chom2 aum in hichi lah achun Sa Ai...Chang Ai aum me kipaum tah khat chu masang nga ana ki Ai khalou tukhang a Jaila ai jong inei doh theitah jeh uvin pathen ithang vah uve... Chang Ai hi numei ja ahin, Sa Ai pasal la ahi Sa ai nilehin solakhouva chule khosung nga Upa ching thei tahtah ho le Semang pachong in khom sang behseh Lou aphu uva Chile chapong gollhang hung ki ledoh til holah a avet uva hichipa vang Pasal khat na simthei hitan te ati hou chu pilhing/pasal khat na simthei nading nga amapa chu akongnga khao vo uva khom tochun akhi beh uva Ju achepsah uva Semangpan thudoh anei a hitia hi naloipa chu Vompin hin Man ta leh inalo di ham? nahuh diham na huh lou diham? Ihuh Lou dile kahuh loudi ihuhdi lekahuhdi tia donbut di ahi, hichilai munhi jou sei nathei mun Hilou ahi ajehchu najou sei hih in San ajai san nanoi sen te atiu ahi... Humpi ju akiteng Vompi juchep to athu ki bong ahivang a khom ni aphu uva akikah a jubel Akoi uva jubella donki phut chu Anah nah a aphat bep a khu a chep sah u ahi hichu anchai teng uleh pasal lhing nga kisim panji ahi tao ve..hichi nia pat na Jou asei tah Lou di thudih lam dih A hinkho aman ding ahi......Hichi Thusim makonna igel diu chu hitobong chondan gil tah2 inei va Kon naPathen ithangvah uva tu Lai Christian hinkho to ihei toh uva tu Christian khang apilhing a Ikisim thei nao le Jesu nungjui dihtah ihithei na diu va Boptze Ichan u hi ahi Boptze ichan jou Vapat na jou isei tah lou diu kitah tah a hinkho imandiu Jesu Nung jui ihi nau toki toh a hinkho Imandiu ahi... Asimjouse Pathen In vang boh ta hen....... 38.JAN LHASET UM TAH CHU... Polama chun go aju mat dah dah in, hui anung ve vu kit e. Damdoiin sung lama vang chun veranda thipchet nuoiya step a chun a tou in, midang jong phabep aum e. Hijongleh koima paodoh aum pouvin, a mel uva kon chun lhasetna nasa tah anei u ahi ti a kichen lheh e. Damdoiin cabin sunga um a lungset nungah deium tah, thisan cancer in a nehchai lai chu a ngaito in, aguhin a mitlhi aluong luong in, a kinuh nuh jing e. Jinglam dah ni gin chet chun a ngailut a dongmanu leh a jihol lai chun a dalha tan ahi.

24


Kum ni lang ana kingai lhon nunga, kal kit mai a kicheng dia ana kitem toh lhon sa ahin, lha gup masang chun a ngailut tah a dongmanun thisan cancer avei ahin hetdoh tan ahi. Chutia a lungset nu thisan cancer vei ahin hetdoh chu a hethiem jou pon, a leiset kichai jeng bangin hahsa asah lheh jeng e. Hijongleh a lungset koma vang a lhasetna mel a kimu sah ngai pon, kipah jing bangin a damdoh pai ding thu chun a lhamuon jing ji e. Adih tah chun hiche a thisan cancer vei hi cancer laha jong tijatum pen leh a damdoh joulou ding jong a hetchen soh ahi. Doctor ho chun kum ni tobang phat anei thei ding a ginchat thu u seipeh jongleh, a lungset pen cancer a thi jeng ding chu a lungthim leh a hinkho anuoi nasah lheh e. Hijongleh a kingaito in, a thi masang ngeiya jia nei tei din a kigel lha tan ahi. Atil chun numeinu inkote lam chun hichu a phatsah pouve, a kiphatlam jeh u ahi. Hijongleh a thi masang ngeiya aman vetkol ding anop thu mitlhi luong jeng jung puma a tao tho phat vang chun, chutobang kilungsetna dal tan ngamin koima aum tapouvin, a deilhenna chu a phatsah peh tauve. Hitichun kiholna kin chu agang gangin anei lhon in, kicheng din a kigo lhon tai. Hijongleh kal khat jong kichai masangin a natna ahung khohse tan, damdoiin ah a polut uvin, a natna in ajo val tah jehchun ana lhasam lheh tan ahi. A jipa hol chu nei tei ding agot jeh chun a natnan ahin habol chang jongleh na lou bangin a um kigo tei jin, a jipa hol lungthim suhnat ding a tija lheh jin ahi. Hijongleh damdoiin a lut nung chun thisan ana lhasam lheh tan, thisan unit nga lai apeh nung uvin jong a heldoh jou chuom ta pon ahi. A lungset pen, a jinu hol lai natna jalkhuna a lup jehchun imacha dang bolthei anei tapon, damdoiin achun sun jan jomin a lhisoh jing tan ahi. Hung heldoh pai tan te ti kinepna jalin ni li sung chu ima jong ne duhdah thei louvin aum tan. Hijongleh tujana hitobang thil ato jeng hi hetthiem hahsa asah lheh jeng e. Cabin sunga chun a lhailut in, kiphatlam leh jachat lam jong hepha louvin a ngai leh a lungset tah, minute chomcha masanga hi leiset gentheina dalha ta chu aga koi chuh chuh in, nurse leh doctor duty hon kaidoh tei ding agot vang un, alona je ahe chuom pouvin ahi. A lungset nu beng chu ajut in, a kap lha jen jun in. Koiman lhep ngaina him him ahe tapouvin, lhem thei jong aum pouve. A lungset nu luong chu athing lah lah in, agah pom kit jin, donbut thei din la aum tapon ahi. Chulai muna duty doctor leh nurse ho chuleh aum jouse chu koima nuhbing lou leh a kitim jou aum tapon ahi. Hitobanga kilungset ho kikah a Chungkhonu thilgon dan hi hetthiem ahah ji lheh e! A lungset nu mai chu olcha chan ajut le len, “Aw... ka lungset, ka lungset pen. Nang jao louva hinkho man ding ka gel theipoi! Hijongleh hiche bouseh hi neina het peh in aw! Kipah taha ana natoh peh ji, Jesu, koma chun ga cholin lang, ka hung masang sen eina ngah jing tan aw? Ka lungset in, nang lou chu hi leiset ahin lungset dang nei kit taponge. Aw Pathen, ka lungdei nu hung chu na mu em, pha tahin eina vetkol peh tan. Na angsungah lungmuong leh lhamuong selin ana

25


kichol sah tan. Hi leiseta hesoh gentheina jouse dalhan Pa angsung nuoma chun ana kicholdo tan! Aw, ka lungset leh ka ngai chullou...!� Achai nan a lungset pen muh san pih peh chu agah chop in, “Mangpha o, ka lungset!� Polama goju leh hui nung nasa tah, kolphe lap lap leh keh lha jah jah nuoiya chun a lhaidoh in, van lam ve in, a kap lha jah tai... 39. KITAHNA (AKHOH DAN) Kumthah ahunglhun toh kilhonin miho chu school kaina ding boipi in akisa lel lheh jeng uvin ahinla anu tohseh nehding kiholthu a khosa chapang kum nga bep Mangboi dingin aloile golho kipana chu thangsetna le lhaset nabep anahitai. Apan a dalhah nau kumsot jong ache naipon anu lhisona jong abei naipon ahi. Mangboi teni nucha din midang umchan ho chu lhasetna kibena bou anahitan ahi. Aloi le golho school kaija che le hung ho chu thangse tah in anavet tho maitan ahi. Chapang cha hijongle Pathen agelkhoh naban'a anu angailun, ahilna cheng khat jong mansah louvin alungthim'in aching jing jenge. Hitichun phat khatbeh le aloile golho banga school akai thei teina ding gel pum'in anu natohna a hatah in akithopi jin, mihaosa ho na tongin sumle nehle chah ana kiholthu ji lhonin ahi. Achom langin kiseile, nikhat hi Mangboi jong agunchu najal leh Pathen panpina jal'in midang kivonna bangle mi neibang neijou hih jongle school kaija chedin kipahtahle kithang at tah in ahung kigodoh tan ahi. Midangho vetdin akivonna le akisem dan hochu nuijatna le houlimna bep hijeng jongle amavang school kai theija aumtah jehin akipana ana len lheh jengin gunchutah in aphat nei jouse-a a lekha ahin kisim jingtai. Nikhat hi a class kichaija ahung potdohle purse a sum tamtah um amu in, amajong alungdong lheh jengin lah dingle lahlou ding akigel'in ajonan hiti hin, "ipi hile choi ingting kanu kom'a seipeh inge", tin alan asunga sum ijat um hamtijong velouvin abag a asem'in ache paitai. Hichun in alhun'in anu avetsah in amudan ho aseipeh tan, anun jong, "boipu, kaseipeh hi phaten ngaiyin, itih hijongle natehset a nathi geiyin chingin jui jingin, nahinkho a kitahna hi nagel khoh ding ahi, hitobang thil mang namule moh suhmang louvin anei holdoh goteiyin,jing le choi inlang najilkung (teacher) hou kom'a athu seiyin lang anei gaholdoh sah tan" tin ahil'in ahi. Anun ahilna bangin Mangboi injong a jilkungpa apetai. Jingkah Assembly abolpet'un jilkungpun mipi masanga Mangboi chu ahin din dohsah tan, ama la school apat'a anodoh diu kichan adip dap in ati kithing jah jengtai. Hijongle athilpha boljeh a pachatna joh chang anahi. Jilkungpa houlimna a, "veuvin chate ho Mangboi hi namusit sohkeiyun nanoise soh kei uve. Hijongle ama banga kitahna hinkho manga khatcha naum pouve, hiche ka purse mansah hi asunga um chengkhat cha mahthah louvin ahin lhut kittai, Mangboi, kakipah lheh jenge nakitahna jal'in Pathen'in naumpi jing hen! tiin pachatna lentah aneiyin ahi. Alung gentheitoh anatoh jong alel val hitantin Mangboinu chu hatah in ahung natai. Alang khat a themjilna khohsah lheh jongle apenna a chunnu natna khoh set chehcheh jeh in Mangboi jong athemjilna mun ana jon thei tapon ahi. Phat sotpi Mangboi mel akimu

26


tahlou jeh chun a jilkungpa ti tah louvin aloile golho jeng jong alungthim'u anom thei tapon, Mangboi hi ipi ti hitam tibou agel cheh tauve. Ni ijat ham nunga jong Mangboi mel akimu chom dehlou phat chun ajilkungpa ngei chun a intah uva gaholdoh a ipi ti ham ti gahet ding tin akondoh tan ahi. Akithopi ding umlou naban'a Mangboi la chapang lungthim lhom nalai ahijeh in anu damding ngaito lheh jongle akom'a touva twi sunpeh, akhut akengho mehpeh tilou alona je dang ana he chompoi. Ajilkungpun thil umchan ho agamu a agahet phat in chapang pha chapang seingai kitahna hinkho mang ahijeh chun agentheina alainatpin moh dalhah thei din agel tapon, louin (hospital) a anu ajenpeh tai.Chubanna anu vekai/sasah dingin mi akoipeh in Mangboiyin athemjilna ban akijom theina din nasatah in ana panpi tai. Anu hung oljep toh lhonin Mangboi jong athemjilna mun ana jon kittai. Hitichun akitahna le aseingaina ho jeh in mi ngailutna achang peh in agunchuna ho jeh injong lekha themtah ahung hitan, lungmong le nom'a hinkho mangin agentheina jouse kipanan ahin ledoh tai..... -Note :Kitahna hi mihem hinkho adia thilkhoh tah ahina banna Pathen dei jong ahiye..... 40. HENU, HEPA, KA DEMLOU THEI LHON POI!! 1994 kum thah ni ahung kiheidoh chun Gl. Minthang jong kum 17 lai a hung hi tan, khangthah luck lai tah leh a duonghoi lai tah ahi jeh chun melhoi sah ding leh deicha ding jong chu anei tam lheh in, ka chapang beh e tilou chun akop tam lheh jeng e. A school lama jong mi lip thei tah ahi kit in sport lama jong mi bolthei tah ahi tou tan. Saphe thou in abop lah lah bang hin nungah chapang ho chu a kichu tho uvin abom lah lah jeng uve. Khat vei chu Saikula Football Tournament thupi tah khat um ding ahin, champion prize jong chu lakh 1 lang ahi e. Hiche tournament a ding hin Manipur sunga club chuom chuom tamtah jong akigo nasa lheh uvin, King of Hearts Club jong chu champion tei ding gel in pha tahin a kiguong uvin, Minthang jong chu kichem dinga kou laha chun ajaovin ama hithei dan dan chun a kiguong pan tan ahi. Hitichun, tournament chu ahung kichem tauvin, Minthang chu chapang cha hi jongleh a thepna jal chun japi vetnom pen ahung hi tou peh tan. Final ahung kichep u chun King of Hearts Club chu Champion hina ahung chang tauvin, Minthang jong Champion trophy leh Best player ahina paisa leh trophy loupi tah toh chun ahung kile tan, hiche seh chu hilouvin Saikul nungah khangdong meihoi tah Ng Vahshi ahin kipui tha kit tai. Dei sangin thil pohding a hao jep tan ahi. Vahshi jong chu amin apoh jou val ham apuidoh ni u ajing in a inkoten a hin del pai uvin, ama la kile ding apum detthei tapon, umden ding anopna thu bou asei tai. Hichun inkoten pol 10 beh pass phot in ati jeh u chun a chai chainan kile ding chu agel lha tai. Hinlah phat chomkhat jou pol 10 exam masang chun Minthang in ahung kilepui kit tan, lungdong manin a inkoteu akihou khom uvin a seicham tauve. Insung siemdoh ding vang chun a chapang beh nalai lhon e. Phat le ni ho ahung chal jing in, kum 1995 ahung lhun chun Minthang leh Vahshi te nupa dinga cha masa pen hi din leiset khovah ka hin mu tai. Ka nu le pa leh insungmi adangho jouse chu a kipah lheh jeng uvin, a kipanau subulhit ka hung hi tan ahi. Hijeh chun ka min jong ka pu'n Thenchungnung tiin eina sah tai. Insunga kipana leh deitum ka hi jehin ka beng ei sipeh jiuvin kana kap kap ji e, insunga tu masa pen ka hi jeh chun athilbol u

27


chu detmah thei jong ana hi poi. Hitichun phat le ni ahung chal jom peh in, nao deium tah ka hin nei tan, a melhoi tah leh phattheina cha ahi jeh chun ka pu ka nu pa chun Hoijakim tiin amin asah kit tauvin ahi. Kum ho jong a hung kitol tou peh in ka nao Jakim jong kholai vah le thei ahung hi tan, akum kit chun school ahung kai pan tan ahi. Kei jong chapang khohe thei ka hung hi phat chun ka nao chu ka kaihuoi tou peh tai. Niseh tobang chun school kai jin ka kijot doh ji lhon in, loi dang jong ka kivoppi beh pon, ka koma ka nao Jakim aum leh ka lunglhai jeng ji tai. Ka pu hi houbung upa ahi in, ka insung u chu apotup lheh in ka he jin ahi. Niseh in insung maicham nei ho houin kai leh houbung kin ho khohsah mi ahin, ka nao toh jong chun Pathen thu ei hil nasa thei lheh ji lhonin, ka nu le pa te thu jong ka ngai jing ji lhon e. Ka nao toh chun school leh sunday school lama jong chapang pha kipaman ho kisan ka la jing ji lhon e. Kum 2006 ahung kiheidoh chun ka pa chun a khangthah til laija a mihina sanga nasa jo ahin nei pan kit tan. Khamnathei leh dongma nei ahin kop tou tan, ka insungu detth chu a suling leu tan ahi. Ka nu toh chun sun le jan jomin a kina ji lhon in, a husan lhona kon chun ka pa chun dongma anei chu ka hedoh tan, ka pi le pu hon siemphat ding deina a nasa taha pan alah u jong chu imachan aphachom tapon ahi. Janseh ka insung uva Pathen thu leh kipana nui gin ho chu a japhah ahi tapon, kihousetna leh kinahna jengin ei luonkhum tauvin. Ka pa chu jansot tah tah geiyin a kholaileng jin, a hung kile phat leh a thusei pipen chu “Na nuchauvin kipot un, ka vah nom tapouve, ji dang ka nei ding ahi tai” ti chu janseha dinga a chang deilhen ahi ji tai. Masanga ka pa’n ka nao toh ka mut masang thakhata ei seisah lhon ji ‘Ephesi 6:1-3’ thu ka byheart bang chet chun janseha ka pa husan leh thusei chu ka hechen doh tan ahi. Niseh janseh jopa’n chun leh vonchoi don phalouva hinkho aman phat chun chunnu nunnem in jong a thoh dan ahe jou tapon, hinlah akaha vakhu nou tobang achate ni ka um lhon jeh chun athoh tun tun in, jopa’n lah hitobang lam him him chu agel pha tapon ahi. Ka pa chun juneh leh numei dang kop chu ahabol cheh cheh tan, jan khat chu ka pa ahung kile mong mong ta pon. Ka nu chun angah jing in, a anneh ding ho chu siemsa’n akoipeh in, hinlah ahung kile louhel phat chun ka ngahdoh jou ta pon ka ihmu doh tan. Ka ihmut lhah ding kuon chun kaa gin chun in su khang tan, ka thodoh leh ka nu chu ana kap kap jeng tan, ipi jeha kap ham ti ka doh chun nuthah ka nei ding thu chu ei seipeh tan ahi. Ka pa chun ka nuthah ding chu ahin pui tan ahi. Ka pi le pu ho chu a lunglhai mo lheh tauvin, ka nu vang chun athoh jou him him tapon, chel jou guol ahi ta poi. Ka nao chu aneo jep nahlai jeh chun ka nu’n apui thei ding ahin, ken jong jui ding ka go tan hinlah ka pa chun a phal mong mong tapoi. Ka pa chu ka kichat val jehin ka ngeh ngam tapon, ka nao leh ka nu toh kikhen ding chu ka thoh jou pon, kap pum pum chun ka vailhah tan ahi. Ka nuthah koma chun phat ka mang tou peh in, a til lam chun ei ngailu lheh thou nan, hinlah ahung sot jep jep in Vompi kisukha bangin ka kicha tan ahi. Ka pi le pu ho jeng jong chu jalou tahin ka pa umlou kah leh a hankhum jing jin, kipah taha hinkho man chu ahahsa lheh tan. Ka nao leh ka nu chu ka ngai thei ji lheh in, janseh chu ama ni ngainan ka kap kap jin, hinlah ka mitlhi chun ka pa a thodoh jou chomlou hin te. Lha 6 tobang ache jou nung jong chun ka pa chun a ju don a dalha thei chom pon, ju don chu anatoh pipen ahi jing tai. Jan khat chu gei tahin in ahung vailhung kit tan, ka nuthah toh chun 28


akina khoh cheng lhon tan, a ni vei channa din a nodoh kit tai. Hinlah hiche jan vang chun mi louchal leh nasa ka pa chu a kham jeh ham la ka he pon ajan ka khovah tan. Ei hin koi pum chun ka komah ngaidam a kithum in, ka nu chunga a thil bolkhel ho chu a kisih thu asei sei tan, jansot nung chun kana ihmu lha tai. Jingkah chun jana ka hasot jeh chun ka thouvah jou pon, ka hung thodoh chun nisa jong ana sang lheh tai. Ka pa jong chu ana ihmu nuomsel in, school kaia ka che kon chen chu a ihmu mu jeng in, hinlah a ihmut dan ngai ngaia amut jeh chun ka lungtheh thim tan, ka ga ve in... “Ehee... Hepi, Hepu, ka pa hi ahai tapoi. A tahsa jong avotlha in, a kang jou tai...” Aw... ka pa na che ding hi tam. A geisang tai!! Ka pa umlou nung chun ka nu leh ka nao komah ka um tan, chutia akom lhona ka um chu ka kipah lheh in, hinlah pa ka nei tahlou jeh chun, masang banga kipa ding chu a hahsa leh jin. Masang bang chun ka nao toh school a chun ka kilhon del del ji lhonin, hinlah midang ho chun pa bon neilou tiin ei nuoise lheh jiuve. Koima loi tah tah ka nei lhon pon, keini ucha bouseh chu ka kivop ji lhonin, ka kingailu lhonin ka kikhen thei lhon poi. Ka nu jong a khangtha lheh nalai jin, a lunghel thei ji lheh e. Janlai lai jongleh akap kap jin, ka lungset lheh ji e. Phat ahung che jing in ka nun jong lungthah keng in malahna thah thah angaito pan tan, dawr neocha a siem pan tan, a buoi thei lheh tai. Hitichun phat ahung chal jing in ka school uva chun English teacher khat ka nei thah tauvin. A mela kon chun gollhang kul thim lang ahi ding chu hetdoh thei ahin, atong sot jep jep in ka kinel jep jep tauve. Khat vei chu ka insung thu ho chu ei dong nasa lheh tan, ka pa umlou thu ho, ka nu lunghel dan thu ho leh ka nu ka lungset lheh vanga ima ka bolpeh theilou thu ho chu ka seipeh tan, ama jong chun ei khoto lheh jeng tai. Jan khat chu ka Sir thah chu ka inuvah ahung vahlut in, home visit a hung nei hi dingin ka gel in ka nu jong chu ka hil in, ka nu jong chun school lama ka umchan ho chu adong le in, chomkhat jou chun akile pai tai. Hinlah phat ahung che chen ka Sir chu janseh ka dawr uva chun ka nu ahung nga pi jing tan, ka nu toh jong chun a ki nel lheh lhon tai ti chu ka he them tai. Jan khat chu ka nu koma chun, “Nu, ji na nei kit ding ham?” tiin ka dong jeng tan. Ka nu chun mah sah thim tahin, “Ipi jeha hichu nei doh ham? Nang ni hi ka dalhah lhon louhel ding ahi” ati in. Hinlah ka dong kit in, “Ipi dinga ka Sir hi hung jing a ham?” Hichun ka nu jong chun mah sah cheh cheh danin, “Maljin hija kholailenna ding dang ahetlou jeha eiho koma hung ji hin te” tiin ei donbut kit tai. “Nu, ji dang nei tahih o, lekha phatecha ka sim ding ka chop ding na hi, nuomsa taha ka nao toh ka koi ding na hi lhon e” ka ti tai. Ka nu chun “Boi, ka kipah nalom lom e” ti pum chun ei nuisat in ei mutsah tai. Hitichun, phat ho chu ahung akitol jingin akilanglou ding thuguh aum pon, ka nu leh ka Sir chu hai louhel dingin a kingai lhon tai ti chu khothing in a he tauvin. Ka nu leh a dongmapa jong chu a kijui le le lhon in, seidoh khoh ngai talou ding chun ka nu oi chu ahung pohdoh tai. Nu, na chate ni nei hetphah lhon lou hi tam?? Ka nu chun michom cha avop tai. Hitobang thusoh jeh chun ka Sir chu a natoh akonin a hai tan, a kholang uva natoh jop ding angaito tai. A numei joh chun pasal chu a jui angai tan. Ka pi le pu tehse kuongkon khuta chun ka nu chun ei dalha jeng lhon tan, ka nao toh chun jui ding ka go lhon in, hinlah ka nu vang chu Lendou nu jinei ding kisei abang jeng in, ka nao chula a

29


kap bang thei tapon, ka koi chahkheh jeh chun ka nu ho che chu kap pum pumin ka vet tho lhon tai. Ka nu hi chanu changkhat ahin, a u pasal khat um chu ka pien masangin ana um tapoi. Ka pi le pu hin nehholna kicheh tah anei lhon pon, tehse hon lhaseha lo san akilah ji lhon chu ahinpi lhon pen ahi. Chutia ka nu’n ei dalhah tah phat chun ka pi le pu chula dawr ngah ding chun tehse mit hatlou leh tahsa lhasam ahi tan. School kai chu kinuom lheh jong leh ka nao leh ka pi le pu dinga na ka toh angai tai. Thiem le thiemlouvin dawr chu ka vekol tou pan tan, khosungmiho chun ka dinmun chu ahethem uvin, ei lungset jeh u chun ka nehkhop diu chu ka tongdoh ham ham ji e. Hinlah, phat le ni chu ahung che kit in, Vangsetna ma ahikit tai. Ka pu chu a teh val tah jeh chun inah aum chahkheh tan, natna in la vaichat leh tehset ahekhen chom pon. Chutia ka pu chu a hatmo cheh cheh phat chun damdoiin ka lhut tauvin, doctor hon ahin khuolchen u chun gilpi cancer ana hi kha tan. Bol thei jouse bol in damna holin ka kipei tauvin, hoiya ipi sum ka lah chuom diu ham? Ka dawr uva thilho chu man lhom cha chan ka joh chai gam tauve. Ka pu kijenna chun ka mang uvin, a in sedeh bouseh aum tai ti chun ka pu chun ei dalha kit tauve. Ka nu chula suongtum kikou bangin a thipmang hel tai. Aw Pathen ima ka nei tapouve. Kei leh ka nao leh ka pi hi iti ka kihinso diu hi tam? Chutia ka pu’n ei dalhah nung chun dawr thilkeu imacha la nei ka nei tapouvin, ka pi chula tehse kuongkon che jong che thei talou ahin. Ka nao chula school kikhena natong dingin a chapang beh nalai jin. Mihon ei lungset uvin ka thei kham kham chun na ka tong in, chapang cha ka hi vangin natoh ding chu ka mu jing jin, ka lodoh ho chu ka hinpi pen u ahi tan, ka nao la a chapang ngol lheh in, a loihon von thah leh thil thah anei ji phat leh a otcha lheh jin, ka komah la seina thei ima ka nei jou pon... “Hijongleh boi, paisa ka neilou ahi e nei ngaidam in. Na u hin ka tohdoh lhom val jeh ahi.” Ka nao din pa ka hi angai jin, nu chan ka chan angai kit e. Jan leh ka pi toh chun ka mu khom jiuvin, ka nao chulah janseh a mangham seh leh ka pa min leh ka nu min a sam sam jin. Chapang guol otcha thei bep chun ka tohdoh he phalouvin a deichat jouse ei hin hil ji vang chu... Aw Boi, na ngaichat leh deichat jouse hi ka peh nuom ma ma jeng e!!! Vaicha bit bet chun ka khosa tou jing uvin, ka nu la koudoh jou ahi tapon. Ka nao chu pilhing doh hi tam la ka hepon nikhat chu a school chol nin ka natoh kahin ka inkom teu voh an ding holin sum ana kilo tan (Aw ka lungsettah ka nao, chemcha leh sakhaopi toh na potdoh lai chu ka mu nuom val e... ka hinpi na hin, nei kipa sah thei ji lheh e... ka nao deitah, ka ngai leh lungset pen pen). Hinlah hiche ni khel khel chun kho apha pon, nilhum kei chun van a del in nisa jong chu akimudoh pon, nilhah ka natoh chaija ka kile chu ka mu lai jin “ Heu, ve tang hiche hi ka toh man ahi e” tia ei hin nuisat pum chun paisa chu ka pi chu ape in. Ka kitim jou pon kap jah jah pum chun ka ga koi jin, a benga chun ka chop in. “Boi leiset a hin na hoi pen e” ka ti tai. Hinlah ka nao chu hiche jana pat chun akho asih pan tan, go thoh puma na ana toh jeng jeh chu ahi, dam lam amano thei tapoi. A khosih a khohse jep jep in achainan damdoiin chu ka jon kit tauve. A admit tauvin, a damdoi mantam val jeh chun ka lodoh jong chu chomkhat kah chun ka mang chai gam tauvin, tunvang imacha ka nei tapouve. Ka

30


lungdon man chun ka pute chu ka hil tan, hinla amaho jong ima nei ana hichom pouve. A nehholpen pau umlou phat chun amaho tehse tha hatlou chu kinepna thei ana hi tapouve. Amavang kinep ding khat ka nei nalai jin ahi. Damna neipa Pathen aum in ahi. Khopam langa chun ka che che in, lhase tahin ka kap jah tan, lungthim pumpin Pathen koma chun ka tao tan, Pathen koma chun abonchan ka pelut jeng in, houbung mi leh ei khotoho chun paisa ana don khom dan u chu ahin, hiche a paisa dondoh u tam tah chu ka pi khutah ahin pelut tauve. Aw Pakai, ka kipah e ka ti lai chun ka kitim jou tapon, ha kan ka kap lha tai. Hinlah ka nao ngaitah chu a damdoh thei tahih hel in. Hospital khata konin hospital dangah ka po kit tauvin. Hijeng jongleh aphachom deh pon ka nao ngai chu akemsuh tul tul tan. Jingkah khat chu kihambol tahin ahung hahdoh in, avel lah chu ave le len, chuin ei hin nuisat in, sei nom anei khat leh tiin akoma chun ka kol chu ka dopeh in, "He u, hiche leiset hi ahahsa val e, veichat toh, ka chena ding mun hi anop val e, ana masa tang e aw... He u, nang jong hiche leiset a hin vaicha lheh jong le chun ka chena ding muna na hung phat teng na haosat ding, na kichol ding, natoh jong ngai tapon te. U, ka che nom val tai, na dalha tang e. Ka dinga na thohgimna jouse jalin ka kipah lheh jeng e. Chuleh, henu jong ka ngaidam ahi tai. Ka ngai thei ji lheh e ti na kimu lhon phat leh eina seipeh tang na. Ka chena dinga hi ahung theina din taopeh jin lang, chuleh i inko uva i kingahnau Bible chang Sam 37:5 leh Thuchihbu 3:6 thu chu hin hejing uvin" tia asei jou chun amit chu olcha chan asing tai. Ka leiset, ka nao, ka deitah leh lungset tah, ei kipasah jinga hatna ei pe pen pen chu pneumonia natna jehin ei dalha kit tai. ka kholang uva chun a luong chu ka po tauvin, ka vui ding kuonchau chun ka nu chu ahung lhung tai. Hinlah, "Na vaigei tai he nu, ka naovin janseh leh na min asap sap ji ahi. A natna athoh lai jong chun na minphah jing jeng e. Hoiya na um ham? Nu, nei dalha lhon hih le chun ka nao toh school kaija ka chekhom nahlai lhon ding hija." "Henu, Hepa, ka demlou thei lhon poi. Ipi jeha nupa dinga na um nung uva na kikhen kit lhon ham? Na chate khankho ding hi na gelphah lhon lou hitam? Jidang nei kit ding chun ipi bola cha a nei hin lhon ham? Nungah gollhang chimlouvin ibola insung na tundoh lhon ham? " Sopi, na loinu/loipa dinga na lhendoh taha ahileh khenna ding lung nagel masangin phate chan gel pha kit in. Nungah Gollhan chim louva kichen hin ga phalou tah aso thei je. Kristian insung siemdoh nuom din Dan Theng ngeija jinei hi apha pen e!!! 41. GAH NGAITO TEM IN... *Na mit khat joh chun na phat chesa ho avel vet jinga, na mit khatin na makho lam a galdot jing kit leh, na tuphat poimo dan leh manlut dan iti na hetdoh thei ding ham? *Kilungsetna hi kitahsan tona panglou in vang car hoitah petrol umlou tobang bep ahi. Na nop chen chen car sunga chun tou thei in na tin, hijongleh hoilai gam loupi jong na lhut chuom pon te. *Mijouse hin “ka lungset e� ti hi sei ding kida pon te. Hijongleh, a donbutna hi lungtheng sela sei ngam a kium ji pon ahi. *Leiseta hin changlhat taha na kigel chang ho, lungset leh lainat ding neilou bang jenga na um komleh lunghel leh lungdon jeng hih in. Na tahsa a chun ‘cells’ billion tam tahin 31


ngailut tahin nan vekol jing e ti hi geldoh jing tem in. *Tua na dongma in nan khen jeh ham midang a bel tah jeh ham chun vangse in kigel dan lang, lhaset da mai in. Nangma tahin jong midang chunga na bol tobang bang chu hilou ham? *Mihon na chungthu a phalou lama an sei teng, a seiho sanga na phat lai tah ahi ti hen! *I lungset ho toh i kinopmo a, “Na hou kit tapong e” ati jou nunga, “Ka lung ahang nalai je” ahin ti tengle hin, lungthimah anopna tah aum jin ahi. *Midangho tobang hi nomna hi eima kisuhniemna leh phat suhmangna mai mai ahi. *“Koiham ka loi phapen ding chu?” tiin dong hih in lang, “Midangho dia loi pha ka hi hinam?” tiin nang le nang kidong jing jon. *I loi le guolho laha i lungdon lungjinna ei hetpiho leh ei thohkhompiho hi, i kipa nikhoa ei nuikhompiho sangin a manlu jon ahi. 42.PATHEN IN EI NGAILUT JEH A LHISOH KA HI Tehse kum 70 mi khat hi tahsa a lhasam lheh jeng tan, damlouna jatchom chom a kop phat chun a tu le cha te chun, "Tehse nat in a phah hi ta hi" tiin don in jong a sep beh ta pouve. Hinlah, chutia a natna hon a sung a akal, a thin leh juntha theilouva aum phat chun Doctor vetsah angai tai. Doctor chun, "E! Ima na ti poi hepu, jing leh na ki-at in tin, na dam pai kit ding ahitai" tiin a lhamuon e. A jing nikho chun lolhing tah in aki-at tai. Kal khat jen hospital a aum jou chun Doctor chun inlam a kijen thei ta ding in asei peh tan, hospital a aumna man bill ho chu aboi pi thu ahil tan. Chomkhat jou chun doctor in bill chu ahin choi in "Hepu, hiche hi hospitala na umna bill ahi" ati tai. Tehsepu chun bill amu phat chun dan joulouvin a bengah mitlhi a hung lha jin jen in... Doctor chun "Pu, na bill chu tam na sah val ham? Lung gim hih in, khatvei a na peh lhah khel angai poi, themkhat khat a na peh thei ahi nai" ati peh in. Tehsepu jong chu a lupna a kon chun kihambol tah in ahung tou doh in, "Doctor, ka hospital umna man san vanga lhisoh ka hi poi. Kum 70 na mang lai ka hi'n, Pathen in kum 70 sung jun tha thei in ei sem in, hinlah tuni chan in kum 70 sung jun tha thei a ei sem vang chun khatvei jong a bill alah lou hi loupi ka sah val jeh joh ahi. Na het bangin hospital ah kal khat bouseh ka hung kijen in, hinlah aman hiche jat hi aphah thei leh hiche kum 70 sung Pathen in damna ei peh man chu la ding hita leh mihem te hin iti i sah jou mong mong diu hi tam? Pathen in ei ngailutna hi loupi ka sah val jeh a lhisoh joh ka hi" tiin tehsepu chun doctor chu aseipeh e. 43.THIVUINA JATCHUOM BEH... Nikhat hi company khata natong ho chu office kai din office mun chu a hunglhung sou sou tauvin. Office kotpi koma chun, lientah khat hin hetsahna khat hi ana kitah in... “Janni chun, na natohna u leh company machalna dia mi subuoi jinga pang pa chu athi tai. Thivuina kin a hung pang cheh din tem na hiuve.” Atil chun chutia a tohkhompiu khat thi jeh chun natong jouse jong chu a laina lheh uvin. Hijongleh, ol ol in chutobanga a loiho leh company machalna kisan dal thei mi chu koi hi tan tem tiin hetdoh tei ding ago cheh tauvin ahi.

32


Hitichun thivuina kin kimanna achun mi a let lha jeng tan, achai chaina chun mipi vetup din security jong akou tauve. Thiluong kikoina mun jong chu mihem a chah kheh tan ahi. Mijouse chun, “Koi ham ka tohna a ei subuoi chu?” tiin thikuong umna lang chu ajon cheh tauvin. Company a natong jouse chun khat khat in thikuong kom chu anai uvin, thikuong mu jouse chu seiding he louvin aum gam tauvin ahi. Kuong koma ding jouse chun kidang asah val jeh u chun a thip chet un, a lungthim sunggil kitongkha bangin a kingaito cheh uve. Hiche kuong sunga chun thiluong hilouvin phatvet/limlang joh ana kikoi in, ave jouse chun ama lim cheh a kimu u ahi! Chuleh phatvet koma chun thujih khat, “Na natohna a na subuoi leh machalna akona na dal chu koima dang ahi pon, NANGMA na hi” ti ana kijih in ahi. . . . Na hinkho kikhelna ding chu, na lamkaipa ham, na loiho ham, na inkote ham, na ji leh na cha ham, na tohna ham, na houbung ham, na umna mun jeh ham, na paisa nei leh neilou jeh ham, na dinmun ho jeh ham ahi pon... na hinkho kikhel sah thei chu NANGMA leh na lunggel dan na khel ding joh chu ahi jon ahe. Nang le nang kikhol in lang, kingaito tem in. Hahsatna, lhasetna, vangsetna, leh hitheilou dinga na gel ho jouse chu hangsan taha kimaitopi ngam ding gel in. Chuteng hinkho kikhelna tah tah chu na chan ding ahi. 44.APPLE JOH MITCHO CHAPANGNU Khatvei chu company a natong loikhat hi airport khatah lenna laplel ding tijatna jehin kino tahin ache uvin. Chuche lennaa tou lou chun inlanga ajiteu koma a kitepnau a palkeh ding ahi. Hichun alah uva mikhat chun numei chapang khatin table chunga apple ajoh chu apal lhu kha tan. Apple chu tuollhang achun ajah lha gam tai. Hijongleh koima kinunghei louvin ajotna diu lang chu ajon pai tauvin, aphat chan check-in counter chu alhung tauve. Chutia numei chapang thiljoh apal lhuh jouva, a apple kilih thang jeng jung lotup peh louva aum chu, hiche mipa lungthima chun nopmo sahna nasa tah anei tan. A loiho koma chun amaho laha ajao theilou ding thu leh ol leh lenna danga ahung di thu chu asei jin, hiche numei chapangnu thiljohna langa chun akile kit tai. Numei chapang nu kom aga lhun chun a lungthimah kipana tah anei je, ajeh chu hiche chapangnu chu mitcho ana hin ahi. Chapang nu chu ana lhisoh in, lungdong tahin a apple kilih thang jeng jung ho chu ama hitheina dan dan chun ana lohkhom in, midang ho vang chun kithopi ding mit in jong ana ve pouve. Mipa chun tuola apple ho chu a lohkhom in, abom sunga chun pha tahin akoitup peh kit in. Phabep jong chu mi deimo thei khopin ana se tan, hiti ho chu mun chuoma chun akoi khen peh e. Hitichun thil jouse a suhtup jou chun ase ho man jat din a sakhaova konin ₹100 chu aladoh in, numei chapangnu koma chun, “Hiche hi aseho man chu hi tahen. Ka themmo e, lunghan hih in” atin. Chapangnu jong chun a mitlhi pumin, “Nei lokhom peh jehin ka kipah e” tiin a lungphatmo lou vetsahnan a khasun ahi.

33


Hichun mipan dalhah ding tia a kiheidoh lai chun chuche mitcho nu chun, “Pu, nangma Jesu chu na him...?” tiin ahin dong tan. Mipa chu ading chet in, a kihei jin, mitcho nu koma chun, “Ka hipoi, kei hoiya Jesu tobang ka hi di ham. Ama chu mi pha, mi nunnem, mi ngailu, mi khoto ahin, chuleh na apple jong suhlhah peh pon te” tiin adonbut tai. Chapang nu chun, “Ka dohna jeh chu, Jesu komah ka apple ho ei lokhom peh din ka taovin. Aman ei kithopi dia nan sol ahin, hijeh chun Ama tobang na he, Ama kin bol ding chu Aman bou ahet ahi je. Ka kipah e, a kouna aw na ngai jehin, Pu.” tiin asei tai. Hitichun chuche thucheng, “Jesus na him?” ti chu a lungsunga ging den leh ngaito pum chun a lenna ngah din chapang nu chu a dalha tan ahi. Min Jesu na hisah ngai em? Hichu Christiante dia i tup le doi pipen u hilou ham, na? Hi leiset, Jesu ngailutna, lungsetna leh hinkho he phalou laha hin min i thilphabol leh i hinkhoa kona Jesu ei hisah ding tobanga deium ipi um tan tem. Ama tahsan i hileh, Ama tobanga hinga, vahlea natong ding i hi mong uve. A Thupha chu i het bouseh ahipon, A Thu chu nitin hinkhoa i hinpi di joh ahe!!! 45.DAH 13... (Milni um tapon na te) Hiche phat lai chun kum 20-na ka mang tou pan pan in, khangthah louchal, kibolthei sah leh hansan lai kana hiin... Nang chula kum 16, lungthim leh tahsa vantil tobanga theng nungah pahdoh til, rose pah hoitah banga deium na na hi e. I kivop doh lhon dan jong chu detmah umtah ahi mong e. Houin sah lampi phei ah BMX na hin tol in, na touna jong chu ‘Avon sen’ ahi ka hejing nalai e. Ka masang lang ve louva ka hung phei leh nang tol thiem til hat taha na hung lhai i kitato lhon chu... kapa chapa kei mi gigilou hin na ka sah dan dan chu o... ka thipen jeng in, ka ninglanga bang suhnan ka ga kinei in, ka ngalpeng ahung sa vut vut in... A thi chulah akikap tho jeng e! Nang vang chu vangphat chakhat in na kisukha beh pon, na lhuhna akon in na hung thoudoh pai in, ka kom chu na hin jon in, “Na em, ka suhkhel ahe” na hin tiin, donbut in jong ka sep poi. Thisen hung potdoh suhtang ding ngaito in ka scarf ka ladoh in ka tuom lai chun kiphatlam tahin ka komah thipbeh in na ding in, “Hung o, M.I room (Police hospital) ah che hi te, khui sah ngai ding ahi. Ka bolkel val e” na hung tiin, ‘a ngaikhoh hih e’ tia donbut ding ka gel lai chun ka hung dadoha na mel ka hin muchen vang chu aw...!! Na hoi chungnung val in! Christmas kipatni hi tam tin kana gel man e... Nei na suhkhah lou ding ka tija leuvin... a khoh hih e kana ti lo tai. M.I lam jon chun ka chetou in, nangin na BMX son det det pumin nei hin jui in, a guhin ka mitsih vet ji jin, na tijat melput jong chu abei tai. Huilhi in na sam ahin sem leng dil del ho, na muh chung cheta thilha melchih umin na muh sen thet a sexy sah dan ho, na bieng nou deh ho, na thil sot gin ho leh hui in thingna asem gin ho, i sah lhona mandir akona kol thempupan leng deha la asah gin ho jouse tochun na kilompi soh hel in ka he e...

34


I lhun lhonin, card i la lhonin, ka pa sipai ahi lou jehin na pa min i mang lhon in... Nurse hon demlou hela ei khui lai u chun ka uh jen jun in, ka eu jah jah e. Na ka sah val jeh ahi pon, nang chun eihin lungset chom leh chun ka ti ahi. A khui chai nung chun i pot lhonin, kot bulah mitlhi doh pumin na kiphatlam dan thu nei seipeh kit e. Mi lunghanna na bol khahlou ding ka hechen lheh in, ima ahilou thu leh pon nei chu pasal hi kihetna ahi ka tipeh thu ho, nungah deium tah hetjingna dinga melchihna ahi mai e tia kasei peh lai chun, na jachat manin na lei nei dokhum lo in, kei chu ka houlim lim in, a lhang jepa na quarter u chu nei kopeh in, agei tah jeh chun nei dalha tan tiin ka sei e. Na in jotna step chan i kilhon in, na garage uvah na BMX na koitup kahin a khel jepa rosepah sen chu ka ga sihtan in, nang na hung kile kit in, kum ding na got lai chun, na dah ah ka hin manin na hung kihei pai e. Na chalsam lha ho chu na bila jelut peh gom chun rosepah jong chu ka jelut tha in, nui heu puma na kumsuh lai chu mit lhalouvin ka vejing in, in na lut kuonin na sama rosepah ka je chu na lalhan, kei lama hung kihei pumin olchan na gah chop in, gang tahin na lhailut tai... Mah ka sah lheh e, imajouse chu a kisuhsel lhung peh in, ka dinga hung pieng mong mong dan in kana geldet pai jeng e, ka lha louhel ding ahi ti pum pumin in lam jonin ka dalha tai... Hitichun... akivop doh chu i hi lhon mai tai. Na kum ngaito in na pilhing ma ma in, sipai cha ti tah ngelin imajouse na dei dan ho a kicheh set set in, kahlah teng kana phun lo hel ji ahi. Na lunglien in na thudih in, kitepna ho suhbulhit tei ding go mi na hiin, na mihina ka het chen cheh cheh leh ka deichat bouseh hilouvin ka ngaisang cheh cheh tai... Na chapan banah na pienpi ho laha numei changkhat, naosen bola kibol na hi jehin kholaileng nei ding jong na detthei pon, kei lah nungah ina leng le le thei ka hilou lai chu thuchom hitaleh ka lunglut louna lam tah ana hi kit in, kimuto ding dan iti ti hama ngaito in phat kilem i nei jing thei lhon e. I kaina lhon kibang hih jongleh i chekhom ji lhon in, a kikhen masa jon kingana ding i semna mun lhonah kitah tahin i kingah lhonin, i kile khom ji lhon e. Mi kimkhat chu a kivop sot teng angai danin a kigel jiuvin, a khop pai jiuvin, ken vang ka dei cheh cheh in, ipi jeh ham khata nilhum keija kimuto louva i um ji teng ka ngoldoh kigo leu ji e. Ka hinkhoa hin nang tailou neochan jong leng dang ka nei pon, pasal in numei hi hichena hi angai thei ham tiin ka jalkhun chungah kei le kei ka kidong jing jin, nang gel jing pumin samang ka jal jin, janmang in jong nang bou ka mu kit jiin, nangma geldoh pumin jingkho ka hung thou kit ji e... Nang bou chu ka leiset umsun na hin, hiti lai tah vang chun ka lei pathen na hi jeng e. Ka koma na um ji phat leh leiseta hin ngaplel leh bolmo ima ka nei ding jong ka tahsan ji poi. Na lungset masa pen ka hi in (suon jong ka kisuong nama e) thil jouse hi na gel thupi soh keijin, jou kiti jong sei ngailou leh insunga vantil tobang chun kei jeh leh na jachat val jehin na nu le pa ho jou na seipeh angai lo tan, thilphalou ahi chu i he lhon nai, hinlah koiham ei oimo thei chom lhon ding ah... I kilungset val lhon jeh ahi. I kilhakang thei lhon pon, pahcha phunga khoiva leng le le leh a len gin ngei tah asiempan ahiding bang taha asiem bangin vet nuom nuom i chang lhon e... "Janni cha chun ngaichat ho cho din bazarah ka ga vahdoh in, kum 10 masanga i kicholna lhon ji restaurant a chun ka kichol kit in... Ka chang vang ka hi pon, nungah dang khat

35


toh ka hi, hinlah ka lung ahel lheh jeng e... Nang ka lungset bangin koima ka lungset thei ta pon. Hichea a nehding kikoi ho, table ho, bang rong jouse jong a kikhel soh tan. Hijongleh... ka hinkhoa na khonung dalhah hi a danglam thei tapoi... Aw! tupet tah hin ka hin ngai dehset e..." Phallha Gansemni jan ahi in, sat le dap jong anuom lheh in, lha vang alih jeplou vangin a vah hoisel e... Lha thum jen i kivop lhon tan, i kihechen lhonin loi le guol hon jong ei dai tha tha jiuvin, ahin khat vei jong a thenglou lamin i khosa ngai lhon pon, na kiveng thiem in ja theilou din na umkha him him poi. Kei gollhang til thisen hatlai hi nama jong leng na umchan ja umtah chun ei tuhchah jing thei ji e... Ahin... hiche kiginni jan vang chu, ka damsunga ka suhmil tahlou ding "jan danglam tah" kumkhoa hi jingjeng ding ahi tai... Nilhah in kichenna ah an ka hin ne in, loiho toh themkhat ka don jep in lungthim jong a jangkhai chom lheh e. Phat chu achal jing in, chomkhat jouvin na insah uvah jan dang bang bangin kimuto din i kitep lhon in. Aphat lhin ding kuonin, ka loiho kipah taha lasa ho chu hin dalhan na inlang u ka hin jonin, ka hunglhun chun neina ngahsa dem tai, lha vah nuoiya na deium jie chu aw...!! Houpi pai louvin chomkhat jen pha tahin ka ven, milim jihthiem tahin a deibang taha ajih chu imacha hi pon te. Miin a dongma ho avet uva vantil ahisah jiu hi maithei nan te, kei vang chun nang ka mu in hichu a lhingset in ka gel e. Na hoi sel in, pha chamkim na hi in, vantil jengin jong na pha khel pon te! A val aum tapoi! Dap na sah thu na sei jin, nilhah lam apana na pang asat thim jing thu jong nei hil in, ka thildon jeh chu ham vot ka sah beh pon... hiche jana huinun jong chu ahat deh set e. Na garage lang uvah huilhi laha konin i jam lhon in, i lhaiphei dol dol lhon in, na pa Gypsy a kingaijin kimat tahin i dingkhom lhon e. Chuin na hung kiheijin, phat khat leh ka jinu na hung hi tei ding thu chu na seijin. Ken jong nang tailou koima dang ka neilou ding thu chu ka hil e. Thil hi i hetlou dan dan u hi! Na deium val jeng in, vet mai mai chu ka khop thei mong mong tapon, ka hin koi pum chun na muh sen thit thet chu ka hin chop peh tan, sotthim jen ka chop jou chun da sa san ka lhakang in, hai hen hun pumin 'Na nam pi chu' na hin ti in, 'Eee' tilou chu sei ding ka he chom poi. Hinlah, nei hethem e ti chu na nui dana kon chun ka hethem jeng e... I kihoulim lim lhonin, chomkhat jou chun na kho asih kigo dana na he thu leh na chenom tah thu na hin sei in, "Henge, akhoh hih e, damdoi ne o" ka tiin, pot ding i kisa lhon tai... Garage akon i potdoh lhon tah chun hoilam pen akon ham hui hat tahin ahung nung in, i chung lhona lamkhuong ga min khat chu huijin ahin semlhan garage chung chu aging lah in, hiche toh lhon chun gypsy nuoiya mengcha kuol chu ahung lhaidoh jap in, na keng ahin sujap in... ‘Voii’ tileh nei hin koi chu akithakhat in, ken jong chahkheh in kahin koi je. Chutia na tahsa lum pih peh ka pang toh na hin suhbeh phat chun... Aw he!... Pasal tah mong kana hin... ! Aban chu, chim theilouvin i kichopto lhon tan, sot tah kitim jing i hi lhon jeh chun i kilhakang nuom lhon ta pon. A pasal lunggel thei ding joh lah themkhat ka hin don kha kit in, nang la ei tuhchah dingin tha na nei chom pon, kingohto thei i hi lhon poi. 'Kilungsetna chu kipumpehna in ajui ahi mai tan" ima akhoh deh poi... Na pa gypsy sungah i lut lhon in... Aban chu... ipi thil lhung hi tam ti chu hiche garage a geh mengcha bouseh chun ei hetpeh lhon tai...

36


*************** I chana sot ham hiche gypsy sunga ka khosah lhon chu ka hepon, ka vet ngai ngai ve puma thil ho ka ngaituo kuol lai chun mi kaa gin khat hi ka hin ja tan, ka ngaituona gama kon chun ka hungkhang dot in, kaa gin ka jahna lama chun ka kihei phei in, vonho kiah pum chun ka dongmanu chu akinit theng sot sot in, chuin, "Pot ta te, von kiah in" ti leh pot a kop pai tai. Ka ga pot chun step koma chun tuol lam ven thipbeh in ana ding in, ka ga naiyin keima lam nga chun ka kai in chuin ka koi chahkheh in, ka gah vet leh, ama jong chun ei hin ve touvin, lha vah nuoiya chun a benga a mitlhi luong chu a vel lah lah e. “U, ka ngai e” olcha chun atiin, a mitlhi thehpeh pum cun olchan a chal chu ka chop jep in, a hung nui siu seu in... A deium jie chu o hiche naongai tah chu...!!! “Che tang e, gei jong agei tan, dap jong kasah val tai” ahin tiin, a kithing det det jing tan, a pang chu ka gah khoi jin, tijat um leu hin ana sadoh tai. “O le, che suh jeng o, damdoi chu na mut masangin neh ding hai mil hih o,” ka tiin, sei be ding chu ka he chuom ta poi. A khosih thim kigot thu jong chula ei sei peh in, phamo ka sah lheh e. A hung kideuvin mangpha a ti pum chun ka muh ahin chop jep in, a kihei in step a chun a kumsuh tai. Ka ve jing jeng in, a gate u alut ding kuon laitah chun ka sah jep lhona sipai duty na mun akon chun “dah” a hin vo ging tauve. Sipai umna mun ahi jeh chun dahkal seh leh hin magazine guard duty hon dah avo ging jiuvin, a phachom ji lheh e. Hichun ama jong chu a kot uva chun a ding den in , dah gin chu a ngailha in, kei jong chun ka lungthim chun dah kivo jat chu kana sim e... Dah 1, dah 2... Dah 3, dah 4... avo sunjom peh in... Dah 9, dah 10... Dah 11... Ehee... agei lheh tai! A ging kit in, 12... Eheee... ana gei...! 13....!!! E heu dah 13 na??? Ka pao doh leuve. Dah 1 ahi phat leh khatvei bou avo jiuvin?? Ka ga kiheisuh in ka “Ngaium” jong chun detmah asah mel pum chun eihin ve tou in, ken jong ka dah chu ka gah sat in, ka khut jap chun lut loi dingin ka hilin, ama jong kot chu kangchan ahong in asung lha tai... Ka kile lam chun ka lungthim in, ‘Tunilhah duty pa chu “punishment” aneh tei ding hita chula, dah sawmlethum! akilommo lheh e!!’ tiin ka gelin, ka hung nui doh e. Ajing kho avah tan kiginni ahi in, choma in ka pu toh insungah na ka tong lhon in, ka natoh chai lhon chun kino thim tahin ka kisil loi jin, ka kimutona ji lhon mun chu ka jon pai in, dahkal ni jen ka ngah in, ka ngadoh joulou phatin ka dalha tai. Ajing Pathenni in jong nilhumin ka kimu lhon pon, ka lunghel lheh jeng e. Ahin chuti taha gelkhoh behseh din jong kana nei chom poi. Sempatni ahi in solkal chol ahi in, ka kimuto thei lhon loulai jeh chun ka lunglhai ta pon. Ka leituol uva chun bol ding helouvin ka vah le len, inmai a tounasao a chun ka touvin. Hiche laitah chun hui hat tahin ahung nungin, inkeng nu puonphou thum tobang lai chu lampiah a sem lha in, ka lungthim ah jan masa lama huinun chu ahung kilang jot in, hiche laitah chun khosung thuphonna mike chu ahung ging in, “Khosung leh vengsung

37


hetsahna hin phong ing e. Vangset um tahin tujing dah 11 leh minit 10 chun Nungah ..... Pu Thang... chanu chu lhoha khosihpi jehin ahinkho ana bei tai...” Aban chu ima ka hechen thei tapon, ka lhu den in, ka hai akisuh ta pon, ka khomu jong chu a gao bel bul tan... ka mit kasing in, a thimchet tai... ************** Ka hung lipdoh kit chun leituola tounasao a chun kana um nalai in, khohelouva ka um sung chu sot beh lou dan ahi. Thilsoh chu ka geldoh pai in, ka thoudoh loijin na inlam u jonin ka hung lhai in, na insah u ka lhung pai in, na invel uva chun mi ana dim lha tai. Ka mang tobang chun na pa gypsy mai se nan ka ga kinei in, ka bing lheh jeng tan... gypsy masang chu ka chum pohlah in, a nuoiya kon chun mengcha chu ahung lhaidoh in, ka keng chu ahin su in... Chuti laitah chun magazine duty hon dah chu ahin vo ging kit uvin. Ka lungthima chun i kimuto til apata hiche jan chan chu bannei chan ahung kilang lang e. Hichun ka dingdoh in garage ninga rose pah chu ka sihtan in na insungu ka hin jonin, galkanga dah kivoh gin tailou chu ka lungthima chun imacha aum thei pon. Na inkot u ka hung lut kuon don tah chun dah 12 avo ging chet uvin... ka ngailhi in, hinlah aginbe chom ta poi! Thipchet in insunga chun ka hung lutin na luongdamsa akoina u lam chu ka hin jon in, na kom ka hin pha tan, ima lah na hepha ta poi. Miin iti agel diuvem tijong ngaito louvin ka hung kun niemin ‘Rose pah’ chu na sama chun ka hin thet in... Na nu chun eihin ve in a kap pai jeng tai, na pa chun, “Gollhang, boinu loiho na hi ham, na min ipi ham?” tiin eihin dong in... Ken jong ding doh pum chun, “Hepu ‘dah 13’ aging ngaipoi ka ti jeng in, ima dohbe man louvin ka lhaidoh pai tai... Hitichun, dah 13 chu aging kit tapoi tuni chan hin...!!

46.BLUE EYES CRYING IN THE RAIN Chungkhonun mihem chate ei guot dan uva chun numei leh pasal hi kideito a, kilungset jeng ding i hiuvin; deilhen chuom nei louva kilungset to sau sau jeng din vang eina guong kit pouvin ahi. Eima deidan chuom cheh nei a kikop din eina guong jo uvin ahi. Hiche kilungsetna leiset a chun ahi nungah gollhang i kideito uva i kilungset jiu. Hijongleh hinkhoa hin lungset ho toh ei khen tel ding hi ana tam lheh jeng e. Kihetkhelna ho, kidalhahna ho, leh thina ho jeng jong... Hichu ahi nilhum kon nidang san hiu heu leh go mal lha sip sep nuoiya itiha jong kimuto kit talou dia mitlhi luong jin jen puma khenna thu seiya kumkhoa kikhen pai ta dia lhalel taha na kichopto pi chu... In the twilight glow I see her Blue eyes crying in the rain. As we kissed good-bye and parted, I knew we'd never meet again. Mihem ten lungsetna i ti jiu jong hi, mei i ti jiuva ahung al doh a, hijongleh i to phat jing lou leh ahung mit lhah jep jep a, a chaina leh thingkho ana lum hiu heu tilou chu meiam kiti him him anaum ji ta pon, hijong chu ahung sot teng ana dai lha ji tan ahi. Hibang

38


chun kum tam chemang jongleh amit laidum chim sit set akona gojuh nuoiya a mitlhi valha jouse chu mil ni um tapon te... Love is like a dying ember. Where only memories remain. Through the ages I'll remember Blue eyes crying in the rain. Chungkhonu guon kit ham? Mihem chate vang hi kumkhoa ding koima i um pouve. Phat le ni ho a kihei mang jingin, a nisim in i kumtam cheh cheh uvin, kum tam tah jong kitol mang lou laiyin tehse ina hi ji tauve. Hitobang phat tengle chun hinkho hin umje nei tah tah tapon tin, dam jing hin ima lutna tah tah jong nei tapon te. Nunlui ngai in selung helin tin, vanglai hinkho ngai in golngai nunlui khenpi sa ho leh lungdei muol lemsa ho ngainan hinkho leh phat kimang jing tan te. Chutobang chu ahi ama jong hin ana to chu, a lua sam jong ahung kang lha tan, adin hinkho a lhalel jing chun lutna tah tah anei ta pon, jan khotheng nuoiyah chunglam ave ave tan ahi. Kipah taha len laini ana man khom laiya jan chollha vah nuoiya koima dang hepha louva lungkhat taha kikoi del del puma chung vanglaijola ahsi vah pen pen “Hiche khu ka ahsi ahi...� tia asei ho chu nunlui ngaiya lunghelna mai mai achang jou tan ahi... Now my hair has turned to silver All my life I've loved in vain I can see her star in heaven Blue eyes crying in the rain. Hijongleh mihem te hin thi nunga kinepna gam galdot thei i nei u hin i hinkhoa lungdonna tam tah akonin kinepna vah neocha ei pe jiuvin ahi. Hiche thi nunga kinepna gama chun hesoh gentheina ho, natna ho leh kikhenna ho um ta pon tin, lungdei che masa ho toh lenkhom kit i kinep piuvin ahi. Hiche chu ahi aman jong a kineppi chu. Hiche khen louna gama kimuto kit ding chu a kineppin, chu tengle chun khut kituhto in, lungkhat tahin tonsota kikhen kit talou din, kipah tahin leng khom kit tei lhon tan te ti chu a kinepna umsun ana hi tan ahi...!!! Someday when we meet up yonder, We'll stroll hand in hand again. In a land that knows no parting Blue eyes crying in the rain. 47.PATHENIN NA SUMIL NGAI POI!!! Na natoh na thilbolho losam banga na kigel ji teng.... Pathenin itobang taha na natoh ham ti ahe e ti hen lang, Na lungthima genthei kisa taha na ka ji teng... Pathenin na mitlhi valha jouse asim e ti hen. Na hinkhoa ngah sot val leh phat in dalha dana na kigel ji teng... Pathenin na ngapi jing e ti hen lang, Na loi leh guol hon hin houpi man louva lunghel taha na um ji teng... Pathen na komah aum jing e ti hen.

39


Bol thei chan na bola, suhna ding na hetlou ji teng... Pathenin a lampi ahe nai ti hen lang, Thil jouse panna beiya na gela lungdong leh lunggima na um ji teng... Pathenin ajeh pha tah ahe nai ti hen. Na ginchat phah louva kinepna thei na galmu ji teng... Pathen in olchan nan houpi e ti hen lang, Thil jouse akisuh sela kipana ding jenga aum ji teng... Pathen in phatthei nan boh ahi ti hen. Kipana thei tah na chunga a hunglhun a, lungdong leova na um ji teng.... Pathen na chungah a lunglhai e ti hen lang, Na hinkho umje na hetdoh a, na poimona na hetdoh ji teng... Pathen in na mit a kihonsaha na mina an kou ahi ti hen. Na phahna chan leh na thilto jouse chu... Pathen in na hetpeh jing e ti sumil hih in!!! 48.NANG JEH! (Pasal jouse sim dia deisah!) Insung mipa pen na hin, hijongleh nangin vang na lodoh paisa themchan jong insung ngaichat ngaijangkhai sangin ju leh sa nehnan na mangin, nang jehin naji nachate guol otcha jing jengin aum gam tauve. Na dongma jong hilou laha na cha, na cha dia jong na deilou sa chu, tun vang numei chapang deium tah ahi tan, hijongleh nang jehin HEPA tia kou ding jong nei louvin lungthim thomhou tahin aloiho komah a kituolchem ji te. A paisa na guhpeh in, ju leh khamnathei tincheng chohnan na mangin; a lungthim jong na guh tha ahi ti jong na hepha poi. Hijongleh nang jehin tang louvin a taovin, jahchat lam jong gellouvin dilsun akun jing e. Khosung leh Houbungah lamkai na hin, Pathen natong na hi lam jong hepha louvin numei dang nakop lein, “Ka lungset e,” na tijing laiyin numei dang ama sanga phajo na thimvet jinge ti ahai deh poi. Hitichun kiphatlamna lientah neiyin chuche numeiho banga umding chu agon, ahina tobang valin aum in, a hinkhoah hina phalou tamtah apolut in, thangthipna anei loin, na dinga lhingjouvin jong akigel tapoi. Na chunga akinepna neocha jong na bolpeh nomlou jehin na kithepmo lhonin, hitichun nangin na dalhah lo kit tan, lai dang na lensan dapveh tai. Nang jehin ana in, a lhase in, a kap kap jing jeng tai. A thepna leh a boltheina jousen na chate na vetkol pehin, na insung ding gelkhohna jalin a lim leh mel ho ahung chul tan, na chate na hinpehna jalin a tahmel hoina leh deiumna jong ahung chul lha tai. Nangin vang hitiho chu ama deimona leh sitnan na mang kit e. Na dinga a thohna leh hahsatna mun ngaa hopa mun khat jong thoh khalou, na hin kimaidoh nungah, na phatbol jo ho chu na khohsah jo tai. Insung na kehcheh tauvin, ‘MEITHAI’ in na moh sodoh tai. Hiche chungchona na chate jouse chu ahi, nehholna kisuhsah neilou koma chun na delmang tha kit e. Nang jehin loi leh guol masangah vetna ding jong helouvin, a Siempa adem dem kom u atam lheh tan ahi.

40


Ji dinga na ‘deilhen’ thu na hil in, akum leh alhan na kijuisah in, na makho lhon ding ngaiton thanom tahin a kihambol in, natoh ho ahol in, aphat hoilai jouse nang din asumang sohin, hijongleh nangin vang ama sanga phatboljo leh chapangjo komah lung na hei kit tai. Nang jehin tuni chanin mi tam tahin totnopnan amang tauve. ‘Nungah Kul’ tiin anuisat un, dai theilou hi ding kichatna jala anui mai maina panglanga a lungthim natna vang mupeh phah pon na te na? Na lhep nasat val jehin a deiloupen leh adinga manlu pen, a thenna chu ahin lungset val jehin na phalpeh tan, na lahpeh jing jeng in, na deitah na nei hitam tiin khonung in na dalha kit e. Chu keo chu deikhop louvin miho komah kiboltheisahna leh totnopnan na mangin, nang jehin mi tam tahin “Numei Lepche” tiin aminset lo tan ahi. Lenpiguolho lahah kisonpi tahin na gelin, na chungthu asei chim theipon. Nangin vang nana japi kit in, a boltheina leh thepna ho mu pha louvin a lhinlelna lai bou na khuol in, nang jehin koimacha dia lhingjouvin akigel pon, ama leh ama kitahsanna a lhahsam phah jing tan ahi. Nang jehin ahung pieng in, nang jehin leiset gentheina leh jumna tamtah atoh in, nang jehin ana in, nang jehin loi leh guol lahah adahdoh ngam pon, nang jehin janmu theilouvin aum in, nang jehin chol tahin na atong in, nang jehin lupna komah dilsun mitlhi tamtah toh thon a lungthim natna ho Pathen komah apolut jing e. Nang jehin a inkote mai sa atoh in, nang jehin japi seiset leh houlimna alo in, nang jehin koite insung ham in a deimouvin, nang jehin miho nuoise achang in, nang jehin kiphatlam leh lungneo in, guol otcha jing jengin aum in ahi. Nang jehin a kinepna jouse abeijin, nang jehin lungsetna kiti aum thei kit ding agincha tapon, nang jehin a tahsanna alhaso nasa lheh in, nang jehin a lungthimah pon(maha?) lientah aum jing in, nangma jeh tah tahin leiset dalhah loi ding chan gelin a kingaito to jing jeng e. Hitobang taha a chunga natna leh gentheina na lhunsah jing lai hin, lungdon ding vang anom deh poi. Ajeh chu na, nikho athah banga lunggel jong athah jing bangin, nang jeh tah tahin a hinkho jong a kikhel ji e. Hitichun na, nang jehin anui in, nang jehin akipah e. Nang jehin lungdonna kokhuh akon ahung chomdoh in, amasang langa kinepna vah ho chu agaldot ji e. Nang jehin ading det in, nang jehin akithoudoh in, nang jeh tah tahin a damdoh kit ji e. Nang jehin a tahsanna hatlou tah ho chu tuoithah in aum in, nang jehin loi leh guol lahah jong adahdoh ngam kit ji tan ahi. Nang jehin a hinkhon umje anei thah in, nang jehin a lungthim machangho adam in, nang jehin lhamuong tahin a janmu thei kit tai. Hi e, imajouse, a hinkhoa lhung leh kilekit jouse hi nang jeh tah tah ahin ahie. A kinepna jeh na hin, a kipana pen jong na hi. Jannia suhkeh chaisa tunia kikimsel kit sah chu nangma na hi e. A lunglhaina theiho lah neo cha cha bou ahin, itih injong nang sangin sangjon tin chungnungjo ngai pon te. A manlutna na tahlah pou pouleh na manlutje avel vela loupi taha atahlan ding ahi je. Ajeh chu na, hiche cha hi : Nang chu PASAL na hin, ama chu MI TAM TAH ahi. Ama chu na nu ahin, ama chu na jinu ahi. Ama chu na chanu ahin, ama chu na naonu ahi. Ama chu na dongma ahin, ama chu na ji huol ahi. Ama chu na guol ahin, ama chu na lungset tah chu ahi. MI TAM TAH hi jongleh NUMEI mai mai ahije. Na bol masat ding ho, na

41


kipatdoh ding ho, na deibol ho, na gelkhoh ho, na lhangai ho, na khoto ho deija na koma um jing ahije. Kum leh lha kihei masang, phat leh ni kikhel masang, na kisih chuh chuh ni alhung masangin na dinga a manlutna hi khatvei beh achunga na tahlah lou ding ham ong...??? 49.JUCHA THAANG (spelling hi adih leh dihlou ka he poi.) Mun khat a hin loubol mipa leh ajinu hi ana cheng lhon in. Vohcha, bong, ahcha leh gancha dang tamtah chu avul lhon in. A ina chun jucha khat jong hi ana cheng e. Ni khat hi jucha chun bang ong kaha konin insung chu a thimvet in, loubolpan jucha thang akam lai chu a mudoh tan ahi. Hichun jucha chu loujao a chun suhlhai toulhai athon, a thilmu chu gancha jouse chu a seipeh tan... Amasapen in Ahcha chu a seipeh in, “Loubolpan jucha thang akam e!” tija tah chun ati in. Ahcha chun ima in jong agel peh pon, “Nanga din tijatna hijongleh kei din ima ahi deh poi” ati peh e. Hichun jucha chu vohcha leh bong koma chun alhai phei kit in jucha thang thu chu a seipeh kit tan. Vohcha leh bong jong chun ama ni dia tijat aum lou thu leh a lungkham lhon lou thu chun a donbut kit lhon tai. Lhase tah leh tija pum pum chun jucha chu inlanga chun a kile kit tan ahi. Ajan chun loubolpa jinun jucha thang kipil gin chu ahin ja tai! Ipi oh ham tin aga ve tan, muthim laha chun ima kicheh in amu thei pon, gul guhat tah khat hi ameiya oh chu ana hi in. Hitichun, gul chun loubolpa jinu chu ahin chu kha tai. Loubolpan jong ajinu chu damdoiinah apui in, ina ahung kile nung in jong ajinu chun khosih them khat khat ana nei jing nalai in. Khosih ho hi ahsa tui donsah apha e ti chu loubolpan ana het jeh chun, a loujaova ahcha chu abuta hon din aga man tan ahi. Hijongleh, a jinu chu a damdoh vah thei tapon, a sopi leh a loiho tam tah chu ave din ahung tauvin… loubolpan jong a maljin ho neh din vohcha chu athat kit tan ahi. Vangset umtah in, loubolpa jinu chu a lhasam cheh cheh jeng in, achaina chun a thi tan ahi. A khomite leh a sopi jouse chu avui din ahung khom tauvin. Loubolpan jong a bong vul chu mipi neh dinga atha ahung ngai kit tan ahi. Thilsoh jouse chu jucha chun lhase tahin ana mu soh keiyin ahi!! ---Mikhat in hatsatna ham tijatna thei ham thil ato teng, eiho dia jong hahsatna lhung thei ahi. A neijou leh neijou lou, a hahsa leh nuomsa, a hithei leh himo khentum um louva kitho khoma pan lah khom del del hi mijouse damna pen ahi. 50.GOLLUI LAI'A PU LE PA TE INN SAH DAN Munchom gamchnm'a um mihem jouse hi ham le pao akibah lou bangin chondan, hindan, khosah dan, inchen loubol chuleh kineh holdan jatchom cheh enei sohkei uve. Hiche tabong chun Meitei te, Naga te chuleh Kuki te'n jong inn sah dan jatchom cheh enei uve. Tukhang'in inn jat chom chom chuleh in nuom tah tah'in cheng jong leu hen gollui/masanglaia pu le pa te inn sah dan chu suhmil thei heimil thei ahipoi. Tukhang'in

42


jong hiche inn sah dan hi kijui jing hen lang kichie pijing thei nalai leh Jaat le Nam chom chom echen khom pi houvin, koimi ham ahilou leh Kuki te ehi nau hi thu le laa a seilouva jong ehet chen diu tahsan aum e. Pu te pa ten inn asah teng uleh Inting jol ahilouleh Lhungpi jamdoh thei nading in inn lailung laitah a Khompi thum ana phut masa jiuve. Hiche khom hochu SUTKHOM akitin hiche khompi thum chunga chun guoo(bamboo) ahilou leh thing saotah inn tingjol ding'in ana jam jiuve. Hiche inn tingjol chunga chun inn sun, lhe chule jol jouse kingapna in ana mang jiuve. Hiche Khompi thum ho chun min chuom cheh leh pan mun chuom cheh ana nei uve. 1. SUTPI/MAISUT : Hiche khom hi Inn mailang'a khompi ahin bangmai (front wall) gettan nading'a jolphei le joltung ho kanbeh/khetbeh na chule Maikot/Kotpi kitunna leh inn kam ho gapchah nan ana kimang jie. 2. TOMSUT : Hiche khom jonghi Sutpi kiman banga Tomlang bang getna dinga jolphei le joltung ho kanbeh/khetbeh na chuleh Tomkot (back door) tunna leh innkam ho khet beh na a kimang ji ahi. 3. SUTLAI : Hiche khompi hi innlailung a kitung ahin, innting/lhungpi chu alailung tah'a adou ahi. Hiche aum jeh in inn chu alang alang in aki lep toh thei in ahi. Sutlai hi umlou hileh innting jongchu alaitah a bong jeng thei ahi. Hiche Sutlai hi Jalphei/Jalpheng ho semna ding'a jol jouse khetbeh/kanbeh nan akimang in, baanglai gettan semna ding jolphei leh joltung jouse pansat najong ahi. Adeh in pu le pa ten, Doi leh Phun asam uva Saneng ahet phat ujong leh Sutlai phun asap nao leh Sathin, Salung akhai/akoi ji nau khompi chu ahi. Adeh'in Mithi aum teng leh athinu/athipa chu asiltheng sel jiuvin, ajempah thet uvin SANGLAI a atun ding phat uleh mundang hilou'a hiche SUTLAI tohchun akan beh jiuva ana tun jiu ahi. Inn khat sahdoh nading ahin, khompi thum (Sutpi/Maisut, Tomsut/Suttom chule Sutlai) bei'in inn akisa doh thei poi. Hiche bang chun eiho (KUKI TE) jong egam sungu, enam sungu khantou, machal nading leh lungkhat thakhat a edin khom thei nadiu vin epoimo cheh uve. Ateh akhang, numei pasal, nangho keiho ti umlou vin lungkhat tahleh kitoh diel in khompi ho bang'in dingkhom theileu hen eti nom in nom tantem? Adeh in khangdong ho Intinjol tabong ehiu vin chapang, minu mipa chuleh khanglui ho kinepna/kingap na ehiuve ti sumil poute. "Na gam le na nam in na ngaicha jinge" ti geldoh jing'in. 51.IF TOMORROW NEVER COMES (Will she know how much I loved her?) Chuche jan kho umdan chu a thengset in, lhalih jan tih tah mongin muthei chan jouse chu a salvah chanset e. Gal lhanga ganhingho ham gin chun lunghel a kaithou lheh in, gollhangpa imut nop lai jong chu ahin kaithou tan ahi. Lip kicheh lou tah, mit hah phil phel pum chun akoma a dongmanu nuom taha imu lai chu lungchim setin ave aven... Chutia, mit chomdoh kigo leova avet jing lai chun a lungthimah hiche thudoh hi ahung lut tai, “Jing nikho hi hunglhun da taleh, ka lungsetna hi ei hetphah peh nan tem?� Hiche thudoh bouseh chun a lungthim sunggil chu a lodim tan, gelchim theilouvin “Lungset 43


kana channa ho chun, kumkhosot to jou nan tem; Jing nikho hunglhun da taleh?” ti in hiche jan lunghel umtah chu ana khovahpi tan ahi. Pathen Thu chun mihem hinkho hi, “pahcha banga hung paha pul kit loi ji, nisa lim hung kilanga kihei mang kit loi ji tobang” atin ahi. Hi e, ahi mong e! Hiche lei mihemte hi sagohkeova hung pieng i hiuvin, sagohkeo ma ma a hiche i khuoljinna gam u hi i dalhah kit diu ahe. Koima hi hiche leiset a chengden ding i um pouve. Mi kimkhat chu hiche leiseta chomkhat hung khuoljin mai mai i hiuve ti kihet lou bangin damsung khosah ngaituonan a lungthim u adim jou jin. A tohgau aneh ding kon u leh, mihem hatna jala jo gol hilou, thina khut vot chun aman jin, a muol lep gam ji tauve. Bible in, “Mi ngol, tujan teng na lhagao nanga kona a lethum u ahi tai; hiche na thil kholsa jouse hi koi chang ding hi tam?” ati dinmuna ding, a tohga u ne man louva muol lep taho hi lungset aum lheh uve. Koima hi i makho a hunglhung ding seimasa leh sei dih chet thei i um pouve. Vahchoina la siempan, “Jingleh ipi lhung di ham, koiham a melchih thei chu?” ati bangin, tuni leh tuphat jong hi i leiset kichai phat ana hi thei lam, koiman i he pouve. Jing hi um ngai talou ding hitaleh, tuni leh phat chesa a i hinkho mandan ho chun lunglhaina ei pejou nan tem? Hitobang tah, se thei leh bel theiya kisiem, a langkhata thil boltheina nasa taha tuom leh thil loupi tah tah bol thei dinga kisiem kit i hijeh hin, hiche i damlaini phat chomcha hi i kikhet them a, phachuom theipena i man thiem hi a poimo lheh jeng in ahi. A tila la ki tahlang bang khun, jing nikho hi hung lhung talou ding hi taleh, tunia i thil bol hi i lunglhaipi jou na diuvem? “Sel thi nunga seltho gen” kisei banga, ahi ding jouse ahi nungleh kisiha op chum chuma i um sangin, hiche i damlai phat chomcha sunga i guol, i nu le pa leh Pathen i ngailut je vetsahna phat phapen chu tu phat hi hi jeng lou di ham? Jing nikho hi lhung kit talou ding, tunia i thil bol jouse hi a chaina ding hi taleh, tang louva kap a op chum chum ding hi i tam lheh diu ginchat aum e. Hitobang taha keh bai leh se bai taha hing i hijeh u hin, hiche leiset a i damlai nikho chomcha sung hin ki douva, ki vetda leh ki thangthip tonaa mang lou hin ngailutna in kikan khom del del jo u hi te. Sap la phu thiem Bob Dylan chun, a ngaitah, a vetchim lou, a lungsetnu koma chun, “Van goju hon na tahmel hoina ho selmang ding agot a, leiset miten na minsetna ding ahol phat jongleh; keima na koma ka um ding, gon jong na juh khum pon tin, koiman jong na jachatna ding thu sei pon te. Jana lha leh ahsi vah ho jeha lunghel taha na ka a, na lhema na mitlhi thehhul peh ding aum lou teng jongleh, kumkhoa lha kit ngai talou dia keiman ka koichah ding na he; ka lungset je na hettheina din. (Make You Feel My Love – Bob Dylan)" tiin lungsetna thu ana lhan in ahi. Hitobanga lungsetna deium tah hi i golngai ho bouseh hi louvin i mihem chanpiho chunga jong hin vetsah thei leu hen, leiset hi nuom lheh tei in te. Solchah Paul chun, “Mihemho pao leh vantilho pao in thu sei jeng jongleng, ngailutna ka neilou leh sum eng kivoging leh khutbeh kibeng tobang bou ka hi ding ahi” ana ti e. Ahi mong e, ngailutna hi mihem chate hinkhoa thupi pen ahi. Pathen thuin, “Eima i kingailut banga i heng i kom ngailu” dinga ei thumop bang u hin tua pat hin thangthipna leh kivetdana hilouvin ngailutna joh in i nitin hinkhoah vai hin

44


hom hen lang. Jing nikhoa ipi ham hunglhung ding ti koima he masa i umlou jeh uvin tu kiti phat pha i nei lai hi Pathen i ngailut vetsahna leh i mihem chanpiho chunga ngailutna vetsahna phat pha ahi ti hi he jing u hi te. (Hiche la hi a lathu toh kitoha kilungsetna thusim ngeitah tah jong jih thei ahin, hichu phat kit a din ana koi tau hi te) 52.JIPA DING A KIJOH E!!! Masang jep chun 'Dukan' danglam tah khat, ‘JIPA’ ding kijohna khat hi Imphal khopiah ahin hong tauvin, numei hon ji ding aga kichoh theina diuva kigong dan hileh a kilom e. Lutna kotpi koma hetsahna kitah achun hiche dukan umdan chu hiti hin a kijih in ahi : -Dukan a hi KHATVEI BOUSEH na lut thei ding ahi. -Song gup chan aum in, song asan chana pasalho mihina jong sang jep jep ahi. -Hoiche song hijongleh na ji ding pasal chu na kilhen thei ahi. -Na kaltou thei ahin, potdoh ding tailouva kumsuh phallou ahi. Hitichun, numei khat hi a jipa ding kichoh doh tei ding tiin aga vahlut tai... Song khatna kot koma hetsahna achun : Song 1- Hiche pasalho hin natohna anei uvin chuleh Pathen he cheh ahiuve. Song nina hetsahna: Song 2- Tohna nei, Pathen he, leh chapang ngailu. Song thumna hetsahna: Song 3- Tohna nei, Pathen he, chapang ngailu, leh melhoi tah. “Oh!” numei chu a thanom lheh in, hijongleh song sang langa chun a kal tou kit tai. Song lina hetsahna: Song 4- Tohna nei, Pathen he, chapang ngailu, melhoi mong mong, leh insung natoh jong pontho. “Umm... hitobang hi ahe kihol hol chu!” ati in song ngana achun a kaltou kit tai... Song ngana hetsahna: Song 5- Tohna nei, Pathen he, chapang ngailu, melhoi mong mong, insung natoh pontho, leh jalkhun chunga lhunglhai lhai um (thucheng ka geldoh mo hel e... :D) Lut jeng ding chu a thaja lheh tan, hijongleh song gupna a ho iti a haimil thei ding ham na? Hichun a kaltou kit tan ahi leh... Song gupna hetsahna achun: Song 6- Hiche song chan a hung kaldoh 2,463,012 -na na he. Hiche song a hin pasal khatcha aum poi. Hiche song kikoi lona chu numeiho lunglhaina hi leiset chungah aum poi ti vetsahna a kisiem ahi. JIPA ding kijohna muna na hung jehin kipa aum e. Potdoh din phate chan kumsuh tan, Nikho Pha! 53.MIPA MIT Pasal chapang football a lunglut tah khat hi ana um in, niseh in a kithemchuh jing jin, a phatseh in a bolthei chan bol in a kipumpeh jing jin ahi. Hijongleh, a tahsa poh chu midang sanga neojo ahijeh chun ama din maban lampi aum thei pon ahi. A loiho kichepna jouse a chun aga che jin, kinem tahin lentuol pamah ana ngah jing jin, hijongleh kichep amu ngai pon ahi.

45


Hiche gollhang chapang chu apa bouseh toh acheng lhon in, kingailu tahin a pacha chun a kiloi ji lhon e. Chapang chu kichema apan khahlou vang chun, apa chun pama konin ana ve jing jin, a chapa loiho kichep khatcha jong alha ngai pon ahi. High school ahin sim tan, a loiho laha chun aneopen ahi toupeh e. Apa chun a tilkhou jing in, anop leh football jong chu haisan din a seipeh e. Amavang gollhang chapang chun chuti mai a football haisan ding chu agel theipon, ha kithemchuh jo cheh ding leh, a hung gollhan lang beh leh kichep tei ding ati ahi. High school asim sung chun kithepchuhna phat khatvei jong alhaso ngai pon, hijongleh kum thum sung chun khatvei jong kichepna amu kha pon ahi. A ngailu jing apa vang chun lentuol pama konin achapa chu a tilkhou tou peh in, a chapa kichem a achena jouse chu a lhaso ngai pon ahi. Gollhang chapang chu college ahung kai tan. A kipumpehna leh a lungthim jouse apeh a, mi tilkhou phatah ahina jeh chun, koima ginchat phahlou beh in College team lah a chun amin ahung jao tai. Chuche thu ajah chun kipa le thanopnan adim in, a ngailut apa chu phone in a houpi in, a pacha lhon chun kinepna in adim lhon tan ahi. Chubang taha pontho gollhang chun a college kai, kum li sung chun khatvei jong kithepchuhna phat a lhaso ngai poi. Amavang kichepna amu ngai deh pon ahi. A college hinkhoa football kichepna nukhah pen ding nikho chu a hunglhun tan, ama jong lentuola kingaito puma ava le le lai chun a coach chu ahung in, lekhapeh a thuthot khat jong ahin choiye. Chuche lekhathot amu mu chun gollhang chu a thipchet in, kitimlel tah pum in a coach koma chun, “Tu jingkah in ka pan ei dalha tai. Tuni kithepchuhna a ka hung lou thei di ham?” ati in. Coach chun a lengkouva khut ngam pum in, “Chapa, tu hapta sung chu kichol jeng tan. Kiginnia kichepna a jong hung pan da tan.” ati peh tai. Kiginni a hunglhung in, a loiho kichepna jong chu hatmo din aum tauve. Kichep kichaina ding minute 20 bou avat tan, a loiho chu goal ni jen in a hatmo uve. Gollhang chapang khat thipbeh in lentuol ninglang achun a kichem din a kisiem e. Hichun coach pa leh a chapang ho chun chutia a loipa u alah uva hung jao thei chu, kidang a sah lheh uve. “Coach, nei kichep sah in. Tuni vang ka kichep tei tei angai e,” gollhang chapang chun ati in. Coach vang chu akijahmo sah e. Ajeh chu chutobang kichep poimo taha, mi te bep jong phalou leh koima del phalou ding chu, coach pa din jong vang ve mai mai tobang hi ding ahi. Hijongleh, gollhang chu a ha tao val jeh chun, a chai chainan khotona jalin coach chun kichep aphal peh tai. A lut a kipat chun, coach pa, a kichem ho leh lentuol pam a ve mipiho detmah tah thil a lhung tai. Koima hetkhah lou leh mukhah lou, chuche gollhang chapang kichep dan chu ima jouse adih soh keiyin, a them lheh jeng e. Lhai a hat in, kipeh to leh chudoh jong a them lheh in, a kitetpi ho jong chun alona je ahe tapouve. Amaho lang chun gangtah in goal thum ahin khum tauve. Kichep phat kichai kon cha seconds 30 bep um chun ahung kibang tauve. Hichun, gollhang chun ball chu a chudoh in, a pui jin, goal loupi tah khat aga khum tai. Lentuol pam langa ve ho chun ahin del lut un, a loiho chun adom sang uvin, kipana husan kithong je jun apeng un, kipah nan a dim tauve. Japi husan kichai lang chun a loiho jong 46


chu a kile sou sou tauve. Coach pa chun a ninglang khat a gollhang chapang pa ama changseh a thipchet a tou chah kheh chu ahin mudoh tan, a koma chun aga nai phei in, “Chapa, ka tahsan poi. Na kichep chu ahoi lheh jeng e! Hoilaiya hitobang thepna chu nan kilah ham? Ipi ti na bol mong mong ham?” tiin adong tai. Gollhang chapang chun a mit a mitlhi luong pum chun, “Ka pa thi na hen, ahinvang ka pa chu mitcho ahi lam na het em?” tiin himo sa san ahung nui in, “Ka kichepna jouse ah ka pa ahung jin, hijongleh tunia bou chu amu thei pan ahijeh a ka bolthei chan ka vetsah ahi!” a tiin ahi. --Hinkhoa golseh i bolnau a jong hin Pathen in i kichepna jouse ahin ve jing jin ahi. Chunga konin khut beng in, i lhahsam kom jongleh kihambol din ei hin sam sam jiuvin ahi. Ama dinga golseh bol i hiu hi tunin a thahbeh in geldoh kit u hi te. 54.KIGINMO TONA Kiginmona hi nungah melhoi tah, jukham tobang hi ahi. A koma umho din ningkihel aum lheh in, a tahmel hoina leh deiumna jouse jong ju chun asel mang jep jep in, khotona leh hetthiemna jengin jong ajo lou phat a hunglhung jin, kikhin doh ding ham khohe louva a chalhah phat chu nga jeng ham ahi ji tai. Hiche nungah melhoi tah leh deium tah chu a imut lhah teng chuleh nahko a lit kisatdoh bangin a navah ji tan ahi. Kitahsan tona umlou kilungsetna chu car thah lih leh thao kithun lou tobang ahi. Nuomsa tahin a sunga chun itih chan tou jongle chun, hoilai gam na lhut thei deh pon te. Kiginmona hin kilungsetho kahah bailam tahin khi a siem jin. Ei tahsan tah tah chuomlou tiin lunggel leh ngaitona dang anei ji tauve. “Iti ka uma, ipi suhkhel ka nei a hitia hi ei ginmo ham?” tiin kikhen nomna lungthim aum pai jin ahi. Tahsan hilouva, tahsanlel hi chu koi din jong nom deh pon tin, ningkihel leh lunghanna chan a kinei lo jin ahi. Thangthipna jeha kiginmo jing jeng hi a thohho din thil nuom tah ahi ngai pon. A kikah uva thu le laho siempha louvin a khentel cheh cheh in apang in, a chaina leh kikhenna kisan a lhunsah jin ahi. Ipi jeha na tahsanlou thou thou ding leh na kilungsetpi ham? Tahsan lel hi louvin tahsan ngam joh ana hile chun, nangma jong tahsan na hi jeng di ahi. Chutobang hi louva, thil neocha cha a jong na ginmo pai jing leh sot lhon pon na te. Na dongma na ginmo chun ipi gapha aso em ti chu ngaito tem in? Gapha aso louhel ding ahi. Eima kiengbolna leh ima umlouva lungthim gentheina mai mai ahibouve. Ginmona na nei teng nangma lungthim genthei taha um in natin, na phat mandan nuom pon tin, lunghang jing in na tin, nang le nang kisugenthei mai mai na hi ti chu he tem in. I kideitoa, i kilungset ahi tahleh kigingmo louva kitahsan toa, i thil bolna jousea kithokhoma, i lhinlelna ho kikhol peh to louva, kihethiem to hi damna pen ahi. Hetthiemna, khotona, kitahna, kipumpehna, khohsahna leh kineosahna ho hi i kikoppiho lungsung honna chabi poimo tah ahi ti hi het jing angai e. “Na tahsanin na damsah ahi” ti hi Pathen thu banga i pom theilou ahi jongleh, i kikoppiho chunga a taha hinpi a jui ham ham ding ahi.

47


Chutileh, ei din phat pha hung kiheidoh jingin tin, i kikaha kilungsetna khaogui chu hung lien cheh cheh in tin, hung det cheh cheh in tin, von bang lih leh leh coat suit hoitaha kivon in, kinai chakhat a dinkhomna phat hung kiheidoh tan te. Chutengle chun, Pathen leh mipi masanga, “Henge ka nom e� tiin sopi, u le nao, loi le golho kou khomna phat chu hunglhung pai tan tin, bong leh vohcha ho kap le peng in um tauvin te. Ginmo a na umlouna din, gingmo hih in lang; tahsan thei na hina din, kitah tahin um jon!! 55.KA PI LHADAM Kapi hi lhadam (thi masanga lha) neia kisei ana hi'n, kapu'n na mu leh na photchet tei tei ding ahi ati jin, kei la mu ding ka kikhoto lheh in, mu lou tei ding ka nom e. Hiche ka thil to hi ka gollhan til, ngol hansan lai thu ahi. Kapi chu nithum jen damlouvin lupna angah in, insung akhel jou tapo'n. School suty lai ahi jeh chun jing an neh jou jou in vacha kap ding in ka che in, ka potdoh lai chun kapi chu a lupna ah kho helouvin a mu in. Sot thim tah vacha chu ka kap in, tam thim tah ka kaplhah jou in ka kile tai. Kho pama suongdo ka lhun gei chun ima jong ka hepha pon, mu jong ka mu poi. Suongdo ka phah don tah chun kapi lhadam chu lampi panga juntha lai ka mu tan. Ka timul athou in, kapu'n "Na mu leh na photchet ding ahi" ati chu ka geldoh in. Kei jong kicha pum pum chun a tophel voichet lai tah chu ka thanei jouse mang in ka gophel chun ka kapchop jeng tai. Kapi lhadam jong apeng jah in a kithalle den tan. Kiboltheisah tah ahivanga lah kicha det det chun inlam ah ka ka lu ka jampi tai. In ka lhun chun kapu ana kisil jou til koma chun "Hepuu... kapi lhadam ka mu in, suongdo koma lampi pama a juntha pet tah in ka kap leh a kithalle e" tia ka sei leh, kapu jong a delchen pum chun a lhai pai jeng in, "A lha ahipoi..." ati tan. Kapi lupna ka gavet leh hoilah kapi la aum tapon, ken jong kapu chu ka del pai in. Lampi a kapu delchen dalhah chu ka la in, ka gahvet leh kapu in akeu changa kapi ahin pom chu ka mu tan, ka inkom uva nu le pa themkhat in jong a hin del lut uvin, a eulah lah jeng tauve. Kapu'n "Lha in jun a thah ngai mong mong ham, mingol?" eitin. Kapi ka kitha lou cha bou ahin, lhathum jen houlou in ei nuoh e. Sei ding beihel in, ummo toumo'n kana um e 56TUPNA AUM LEH A LAMPI AUM E (Tamtah in na jah tah diu ginchat aum in, aja nailou ho din) Kho pam a lhambuh tobang in neocha a chun tehsepu khat ama chang in acheng in. Nikhat chu a invel a huon chu velel tahin a kingaito to in, gah kal a alu tuna dia aphat ding dan chu a he e. Hijongleh tehse chatmo ding chun thil hahsa tah leh ajo lou ding chu a hechen lheh e. Mi thalah din jong ama kihinsona kham jong anei ham ham ahi kit e... Chapa ching tah, a chihna ho bank chomna a aman jeha songkul a tang khat chu anei in. Ama beh chu a koma um hileh thil jouse jong chu hibang tah hin hahsa pon te... Chutia a chapa a ngaituo lai chun a lunghel in, a ngai lheh e. Lampi dang um talou chu hiti hin lekhathot khat ajih tan...

48


“Boipu, Hahsatna khat ka toh tan, na nu toh inpang a huon ka bol lhon ji chu, na het tei ding ahi. Na nu toh pontho taha ka lho ji lhon a, kumseh anme ding tu thei thei ka tu ji lhon a, na nu thanop leh kipa ji dan ho chu geldoh tei in na te. Hijongleh, tun na nu la aum tapon, kei la ka teh val tan, ka tha in ajou tapon. Thalahna ding paisa la ka nei kit pon, nang beh ka koma um hile chun hiche hahsatna hi ka to lou ding ahi. Tu hin songkul a um louvin ka komah um le chun, nei vat theng peh a nei kal peh tei ding, chuteng alu chu keiman ka tu thei ding ahi. Na ngailu jing Na Pa” Ni chomkhat jou chun tehsepu chun songkul apanin lekhathot khat hi amu in, “Vo Pathen! Hepa, huon chu ana lai hih beh in! Hilaiya chu meithal ho ka vui ahi.” A jingkah matah chun police ho ahung kitol lut pai uvin, a invel jouse chu meithal hol nan alai chen deh tauvin, nilhah lang chun ima mu ding um talou chu, a kile kit tauvin ahi. Tehsepu chun thilsoh jouse chu a lungdon manin a chapa chu a hil kit tan. A chapan ahin donbutna chu, “Hi e, Hepa, tun alu na dei jat jat chu kitu thei tan na te. Hilai ka umna akona ka bol thei sun hichu ahe.” ---Hoilai mun leh itobang dinmunah ding jongle chun, na tup tah tah ahi phot leh a lampi um jing ding ahi. Na umna mun leh dinmun sang chun na lungthim chu a poimo jon ahi. 57.SEPAI OFFICER LEH NUNGAH KILUNGSETNA Khatvei hi sepai officer khat hin civil vona kivonin nungah melhoi tah khat hi ahel in. Nungahnu chun milham mai mai ham tin hou jong houpi kham sahlouvin kiletsah tahin aum in. Sepaipa chu lhase leh lunglha tahin akile tan ahi. Nidang khat kit hin hiche sepai officer chu a officer form chun nal tahin akivonin nungahnu hel ding chun akondoh kit tan. “Tuchung vang adan dang tei talou ding ham?” tiin lampi a chun ama leh ama chu kinem tahinakingaito to’n. Aguh chun a thanom lheh jeng e. A kinepna bang ngei chun thil alhung tai! Chutia officer lientah khat in ainsung ahin sunglhah jeng chu nungahnu chu kipana a dimin pha tahin ana lem tai. Hitichun, hiche jan chu kipah tahin phat amang khom lhon in. Nungahnu kipa dan leh bolthei kisah dan chu officer pa chu thusei a changlel deh deh lo jo tan ahi. Akile ding jong chu kum sottah ana kilungset sa bang hel in a lhalel thiemin, kam lhum thei tincheng in a vailhah tan ahi. A jing nikho jong chun a loiho komah a sei le le’n, officerpa thu tailou thudang him him a lungsungah acheng thei tapon. Nilhum chun hiche sepai officer pa bou chu alungmit in ngaitona tincheng in a ngaito tan. Aji din adei lheh jengin ahi. JANNINA... Akino lhon lheh jeng e! A janni kholai lenna a chun kicheng din akihoulha pai lhon tan. Kichen nikho leh anunga inchen sem ding bou a lungthimah acheng pan tan ahi.

49


KICHEN NI CHU... Kichen ni ahung lhung tan... Nungahnu jong ahoi theipenin akijem in, chutia officer agah kichenpi jeng ding chu akipah in athanom lheh e. Thil tamtah angaito in, a bolthei dan ho chu akiletsahpi lheh in a janmang ham ti kisan in angaito tan ahi. Hitichun, a loinu toh a kichenna diu Houin a chun alut lhon tan. Kichenna theng kin a hung lha mipi jong a tam lheh e. Pastor jong chair-ah a tou tan, amavang moupa ding chu akimudoh nai pon... Phat sottah a nga nung uvin jong amel mu ding aum ta pon. Hijeh chun mipiho chu aphun sou sou tauve. Chomkhat jou chun... sepai khat hi thilchun khat hin pom pum in ahung lhai lut tan. Hichun Houin sunga Maicham chunga chun a thilchun choi chu akoi in. Pastor chun 'Ipi thil hi tam?' tiin thilchun chu alhem in, asung a chun sipai officer kivonna nal tah mai hi ana umin, lekha peh neocha khat jong ana um tha in. Hiche lekha a chun hitin ana kijih e, “Kei sangin ka sepai officer form hi adei jo’n, hijeh chun ka form toh hin ana kichensah tan” tiin. Pastor chun “Nang nungah, hiche form toh kikhutsan hi na nop em?” tiin a dong in. Nungahnu chun, “Nomlou” tiin thucheng khat val asei thei ta pon. Jahcha tahin mitlhi toh Houin akon chun ajamdoh pai tan ahi. NGAITONA : Hiche nungahnu bang hin eihon jong Pathen sangin Ama jeha hamphatna i chan diu thilho leh a bepi thil dang tamtah ho hi ina buoipi maithei ahi. Hichu Pathen thet lam tah ahi. Pathen ngailu tah tah lou hin Vangam kai ding bouseh deinan “Christian” kiti hi passport a manthei ham tin ana gel khau hi te. Hichu Pathen lunglhaina hi deh lou ding ahi. 58.MI HAOSA KHAT TOH... "Toloma cheng som ka koi jouvin hall nunglama touna ong khat achun ka touvin, nungah melhoi khat tou ana um khah jong leh tin ka kadah le le in. Stage langa upa dehchai bit bet leh chatsa louva kitung let lut ho sang chun ka kimvela samsao ho chun ka lungthim leh ka mit chu alajon ka he'n. Kikhopna sung huinun in eina matphah loulai jeh chu ahi. Chutia kada le le leh ka mit kahei le le lai chun ka komah mi khat, ka hetkhah jong hilou chu ahung touvin. Hichepa thu chu ahi ka hinsei nuom chu... A jean toka chen chu athah laiyin ipi rong ahi dem ti chu ka geldoh jou pon. A khutphang ham bet but leh kao leiloi chun hataha nisa nuoiya khut natong ahi chu, thupisei dingpa gadoh khoh ngailou chun ka hethem jeng e. Sangkhol lum akang hileh kilomtah, alui val tah jeha a rong jong a eng-buong thim lampang khat hi akiah in. A mel akon chun ga naiphei ding jong chu namse hen hun ding chun ka gel in. A kengkoh se lah chu ama kisemthu leh ui thethu leh kilomtah ahi kit e. Ka koma ahung tou chu aguh chun vangpha ka kisah thim lheh in, ajeh chu akoma chun Sapte ei bahsah hin kakigel e. Mivaicha tha masah ding hitaleh, kei sanga athi masat tei ding chu ka he kiukeu in. Choirhon la ahinsah jou chun phatvoppa'n la no. 37 chu ahin lheng in, ding in la chu kasa tauve. Ka dinkhom lhon chu, 'leiset chunga hin kiloumo pen' kahi lhon e. Ei hin chou thet leh amuna chu tuol toh chotbeh jeng thei ding hin ka kigel e.

50


"Aw! Ngailutna athuh dan hi. Chonsepen jong ei soptheng tai. Sapsetna kross ka dinga vangbohna; Pakai thina kross ka dinga damna..." tiin ka sapan tauvin. Halleluiah! Amen! chu muntina akonin ahung ging tan. Meikhu kitum let lut van lama kikhotou bang chun ka lasah u leh mi husan chu muntina chun akithong tai. Van lam sanga leltaha ngongput pum chun lhagao phattheina ka thum cheh tauvin. Hiche laitah chun ahi, ka lungthim sukeh thil chu ka chunga ahung lhun. Ka koma toupa chun van lamah akhut asangin, abenga mitlhi luong jen jun pum chun; "Aw Ngailutna asangpen e! Ka sei joupoi, nei ngailutna hi; Ka aw nei jouse, Namin loupina'n, Ei ngailua Pakai ka ngailupen e..." tiin kihot det det pum chun la chu asa in. Ama chu ka veji'n, kidang kasah lheh jeng in. Hiche mi chavaipa hin Pathen ngailutna chu ipi ahisah ahi tadem? ‘Ka sei joupoi, nei ngailutna hi’ kisah laitah chun atoka chen chutoh ka gah vetkop jiin, kilom ka sah thei him him poi. Iti dana hitobang khopa mi nuoinung leh dinmun niem hin ‘Ei ngailua Pakai, ka ngailupen e’ ati thei mongmong ahi tadem? "Aw Ngailutna, akidang e! Ka sim joupoi, nei phattheina ho..." kiti lai chang ka'n phah u chun, ka sa thei tapoi! Ama chu ka veji'n... Pathen in phatthei abohna ho chu iti asim lel ahi tadem o? Sim ding jong anei mong a hinam? Tujana akivona hila avon nei hoipen hitei intin. Houin kaina leh natohna von kikop tailou von dang neilou hin, “Ka sim joupoi, nei phattheina ho” iti ati thei ham? Pathen in phatthei abohna ding dan chula ka mudoh mong mong pon. Lungthim kisuhlou, mingol thim ahilou leh hiche pa hin ka hetlou thil ipi ham khat vang ahet hitei ding ahi? Ka kivonna chu ka ven, amantam ngen chula ahin. Hinlah, ka lunglhai chom deh pon. Ama chu ka gah vekit in, amai dupthet chunga amittui luong chu kidang kasah in. Vanlam chu ka ven, ‘Pakai... nei ngaidam in’ tin ka thum tan. Het manlou kah chun ka lungthim chu ahin sunkeh tan ahi. Amel chu vahset hin ka mu'n, hiche gollhang mivaicha hi kei sanga ana haosa jo ahi ka hin hedoh tan. Ka jahcha beh in, la jong chu kasa ngam tapon. Ka lungthim chu apohkeh in, ka kapjah tan ahi." ...tiin ka loipa chun a testimony ngainuom umtah chu asei sei je... Lei leh vana Vaihompa, Kross chunga dangchaha peng a chu; Van Lengpa gan ankuonga lum chu, Ima dang vang ahipoi, keima vang ahi. VAICHATNA LAHA TIJAT UMPEN CHU LHAGAO VAICHATNA AHI 59.AMAN APHA DING AHE NAI...

51


Sepai jinei jou til khat hi ajinu toh khuoljin in kuong neo khat mang in tuipi chunga chun akitol tol lhon in. Photlotlouvin huipi leh gopi hattah ahung kitho in... ajinu chun athi tei lhon ding chu ahe tan, a kichat val jeh chun akap in apeng jah jah jeng tai. A jipa vang chu chetloh lou leh khohelou bangin ana tou thip beh e. Ajinu chun kithing det det pumin ajipa koma chun “Na tija lou ham? Hiche hi i hinkho lhon kichaina ahi tai ti na hetlou ham? Hiche tuipi lientah akona sohchatna din thilkidang tah khat alhun angai tai, na ngol ngap hitam? Ipi na gel a songtum banga na kitun chah kheh ham?” tiin ajipa chu ahouse jah tai. Ajipa chun nui hah hah pumin a chemjam chu apai akon chun ahin satdoh in. Hichu ajinu chun detmah leh tija pumin, “Ipi na bol kigot ham?” tiin adong kit in. A jipa chun chemjam chu a jinu ngong toh chun asuto in “Na kichat em?” tiin adong e. A jinu chun nui sil sel pumin “Hiche chemjam chu na khuta aum sungse a ipijeha ka kichat ding ham? Nei ngailu e ti ka hen, ka chunga hin thil phalou imacha bol pon na te ti ka he e” tiin ahin donbut gangchal tai. Hichun ajipa chun chemjam chu apai a athun pumin “Henge, thudih na sei ahi. Hibang chun Pathenin jong ei ngailut jeh uvin huipi leh gopi ho chu ju in tin nung jongleh akhut a um ahin, chujehin i chung uvah ipi lhung jongleh eiho dinga thilpha chu ahi. Ajeh chu eiho dia apha leh phalou ding he Ama ahin, i setna diu imacha abol ngai poi.” tiin ajinu chu koi pumin a lhamon e... 60.VANGAM NA GA LHUN AHITAH JONGLEH... 1. Pathen chun, ipi Car na tol ji ham ti lam a khuol din ngaito hih in; gari touna ding neilou leh a inkote damlou hospital a gang taha poh ngai pohna ding neilouho, mi ijat na kithopi a, na poh tah em ti lam joh khuol in te. 2. Pathen chun, na in hoi leh loupi leh loupi lou lam sang a, na in a chu neh ding helou mi ijat in an ahung neh uva, lhunna ding helou maljin ijat kipah taha na lhunsah em ti joh khuol in te. 3. Pathen chun, na wardrobe a von ijat na nei em ti lam sang a, sil leh chen ding neilou mi ijat mong kivonna ding na peh hi tam ti joh a khuol ding ahi. 4. Pathen in, na natoh san leh san lou lam sang a, na na chu na theina jouse pum leh ginngai taha na toh hi nam ti joh a khuol ding ahi. 5. Pathen in, loi le guol ijat na nei em ti lam sang a, mi ijat dinga loipha leh tahsan um na hi hinam ti joh khuol in te. 6. Pathen in, na heng na komho hina leh loupina lam sang a, na heng na komho dinga phattheina na hi leh hi lou lam joh khuol in te. 7. Pathen in, na vun ngou leh ngou lou lam sang a, na lungthim hoi leh hoi lou lam joh a khuol ding ahi. 8. Pathen chun na haosat leh haosat lou lam sang a, damlou natna khohse tah vei, damdoi chohna ding leh hospital jotna ding neilou ho dinga na goubom honga na pehdoh jat ho joh khuol in te.

52


9. Pathen in na kam thep leh theplou lam sang a, vahmang ho leh jotna ding helou ho, na thu leh la manga lampi dih kopeh a, puidoh na got ji hinam ti joh khuol in te. 10. Pathen in huhhingna asiemsa diem na gelkhoh leh na pom hah val jehin na na house jah jah pon tin, na chenna mun ding sahsa diem a akoipeh chu kipa leh thanom taha na na kopeh ding ahi. Midang ho nuisah thei bouseh hi alhing pon; a kanau mitlhi thehhul peh a, hitobang dinmun akona nuisah kit thei hi mite dinga phattheina dihtah ahi e. 61.ELI COHEN: ISRAEL SPY MINTHANG PEN CHU Eliahu ben Shaoul Cohen, Israel spy laha minthang pen, agam melma leh kidoupi Syria gama Chief Adviser to the Minister Of Defense chan tuh pha theiya, ana kimandoh lou hileh Deputy Minister Of Defense jeng jong ana tuh pha ding, Six Day War a ama vanga Israel in galjona chang theiya agel pa hi hinkho thusim ana ngai u te. Eli Cohen kitipa hi Eliahu ben Sahoul Cohen ti in 1924, 16 December nikho chun Alexandria khopiah Orthodox Jewish leh Zionist insungah ana pieng in ahi. A pa hi Aleppo akonin Alexandria ah 1914 kum chun ana pem lut in ahi. Eli Cohen hi ahung gollhan til January 1947 chun Egyptian Army a pang ding in akiven, hinlah ana lhingjou tapon, hiche kum ma ma chun University a Muslim Brotherhood hon ana engbol val jeh chun university chu adalha in, in lamah lehkha a simjon tan ahi. Israel solkal thah ahung pien tah phat chun Egypt gamsunga um Juda inko tamtah chu Israel ah a pem lut tauvin, Eli Cohen leh a inkote jong chu 1949 chun Israel ah a pemlut tauvin, ahin a lekha simna lam electronics leh Coordinate Jewish and Zionist activities lama degree nei tei ding adei jeh chun ama chu ana umden in ahi. 1951 kum chun anti-Zionist campaign jeh in ana man uvin, Zionist Movement lamah a kimanchah vang in bolgentheina ana toh in ahi. 1950 langa patin Israel natoh thilbolna ho ah ana kimang tou peh tai. Opperation Goshen atiu, Egypt akona Israel a Juda miho aguha puilutna hoa jong Egypt hin ginmona ana nei in hinlah dan kala anatoh ho amudoh lou jeh u chun ima ana lo thei pouvin ahi. Suez Canal chungchang thua gam leh gam kihetthemlou phat chun Egypt solkal chun agamsunga Juda mi umho chu nasatah in asugenthei tauvin. Tamtah chu Israel langah anomang uvin, Eli Cohen jong hi December 1956 chun nodoh ana hi tai. 1957 kum chun Israel Defense Force ah lahlut ahin, Military Intelligence langa Counter Intelligence Analyst na atoh sah uvin, hinlah anatoh chu aningkihel thim jeh chun MOSSAD lam joh jop ding ago tai. Ahinlah MOSSAD a chun alhing jou kit tapon, hitichun lungkimlou tah chun Israel Defence Force a Counterintellegence akon chun abang tan ahi. Hiche nung hin Tel Aviv Insurance Office ah Filing Clerk in kum ni sung chu ana tong kit in, hichea atohlai hin Juda numei khat, Iraq akona Israel a hung pemlut Nadia Majald kiti nu chutoh akimuto lhon tan, 1959 kum chun Nadia toh chun ana kicheng lhon tai. Nadia toh hin cha thum, Sphie, Irit leh Shai anei lhon in Bat Yam ah akhosa tauvin ahi. Hiti lai vel chun MOSSAD ho chun spy a Syria a thotlut a Syria solkal velha ding aguh chun ahol jing uvin, hinlah ami deibang u amu mai pouvin ahi. MOSSAD DirectorGeneral Meur Amit chun MOSSAD a pang kigo a lhingjoulou ho min list leh profile 53


avetle na a chun Eli Cohen min hi ahin mudoh tan, ana deilou sau hitajong leh aphat ding chu ahe tai. Hitichun kal ni tobang avetlhah nung chun Eli Cohen chu amasanga ana hinom jing MOSSAD a ‘kasta’ atiu field agent ding in akou tan ahi. Lha gup sung MOSSAD Training School ah phatah in training ape tan ahileh ami deitah ahi dan ho chu ahin mudoh tan, athil hetthei leh het gang dan ho leh a lhoh hoi dan ho ahin hetdoh chun amasa ana deilou chu akisih hel jo tan ahi. Hitichun a training chai chun Syrian sumdongmi Argentina a khosa bangin lekha lhem ngai ho chu asempeh in 1961 chun Argentina langah athotlut tauvin ahi. Syria langah: 1962 kum chun Argentina lama sumdong haosa Kamel Amin Thaabet dana kisei in Eli Cohen chu Damascus ah alut tan. MOSSAD hon sum leh pai a ngaichat jouse neng jeng jung in ape tauvin, ama chettheina toh chun solkal milen leh mipoimo ho party thupi tah tah abolpeh jeh chun alhathei lheh jeng tan. Chomcha kah chun solkal thuguh hettheina ding mipoimo leh vaipo ho mi tahsan um pen ahung hi tan, thuguh ho jong themkhat khat ahin he tou tan ahi. Syrian solkal thuguh ho chu Israel langah radio mang ho, secret code a lekhathot kijih ho mang leh ama aw tah ho chun athot lut pan tan ahi. Eli Cohen in Israel dinga a thilbol laha thupipen a kisei khat chu Golan Heights akibuoi chung uva Syria sipaiho thuguh Israel langa athot leh Syria sipai mun poimo lai lai a sipai duty ho nisa satah nuoiya duty abol u lungset dana kiseia nuomtah a duty bolna diu thingphung pilhing sa aphu peh chu ahi. Hiche thingphungho sipai mun poimo lai laia aphu sah chu, Six Day War lai chun thingphung dinna jouse chu Israelte chun target in amang uvin, bailam tah mai chun galjona ana chang tauvin ahi. Southern Frontier Zone lang jong koiman ginmo ahitah lou jeh chun aga kholchil in, sipai mun poimo jouse limlah leh ama khuttaha ajihho chu Israel langah athotlut jeng jung tan ahi. Syrian mi poimo leh sipai langa luboh jouse chu loi le gol in akisiem jing in, mi kimkhat seidan in Amin Al-Hafiz toh jong loi phatah hi manin in asei uvin ahi. Amin Al-Hafiz, Syrian Prime Minister ahung hi nung chun Eli Cohen chu Syrian Deputy Minister of Defense dinga amin phah jing u ahi tan ahi. Hitichun Eli Cohen jeh hin Israel in Syria ten aguha defense line tho ni tho thuma anei hou chu ahedoh tauvin, hiche thil hi Eli Cohen hin seidoh hih leh Israel gel dana chu Syriate hin Defense Line khat kal aneilou diuva akoi jing u ahi. Hetia spy a apan sung hin aji leh achate jong chun MOSSAD nuioya spy a apan hi ahepha pouvin, a natoh vanga gamdanga post mai mai dan in agel uvin. 1964 kum chun aguh in Bat Yam a achenna in uvah a cha thumna apien lai chun aga umpiin, hiche chung hin ajinu koma chun khatvei seh bou ajindoh kit ding hiche jou le chun ajindoh tah lou ding thu aseipeh in ahi. A mandoh tauve : 1964 kumlhun lam apan chun Syrian Intellegence lam in solkal thuguh ho chu Israel solkal khuta aguh alut ji chu ahin hedoh tauvin, hinlah ginmo thei koima anei pouvin. Eli Cohen lah chu koima ginmo thei ahi talou jen in. Chutia solkal thuguh a melma teu khuta aguha alut jing chu alona ji ahe tapouvin, 1965 January lha chun Soviet Union mithiem ho chu a tracking equipments phatah tah leh sangtah tah ho toh chun solkal thuguh kiguhdoh dan chu khuol ding in aguoi tauvin ahi. Phatkhat khat leh Syria gamsunga radio signal jouse chu gampama imacha thotdoh lou ding in thu jong ape tauvin. Hitobang radio silence phat sunga phalna neilouva transmitter manga thu thotdoh

54


ho chu amatdoh thei diu a tahsan jeh u ahi, bol jong abol kha lheh tauvin ahi. Eli Cohen in January 24 1965 jingkaha a thuguh thotlai chu aman doh chat tauvin. Kidangtah khat chu Eli Cohen hin hitobanga manchah phatah tah manga Russiaho thil khuol jong hi ahetchen set ahi. Hinlah mihem hin suhkhel nikho kinei cheh ahi ti photchetna ding chun hiche nikho chun Eli Cohen thilguh bol chu matdoh in ana um tan ahi. Thutanna : Eli Cohen hitia amatdoh phat u chun a chungthu chu Syrian military tribunal ah atan tauvin. Atil lam chun Syria solkal luboh ho jong chu alungvai lah lah jeng uvin, mi poimotah tah loi le guola ana kisiem doh tah jeh chun kimkhat chu amaho jong buoipha ding in akigel uvin, atija lheh tauvin, kimkhat vang chun chutobang khopa ami tahsan u ahi jeh chun a tahsan jou pouvin ahi. Hitichun Eli Cohen chu nasa tahin a dop uvin ahin Syrian lam mi koima aminphah pon ahi. Eli Cohen chu Syrian solkal military tribunal in gam melma spy chungchangah thiemlou a chansah tan, khailih dingin a chungthu a tanpeh tauvin ahi. Matdoh nung : Israel chun bolthei chan abol uvin huhdoh teina ding in Syria solkal komah khailih louva a honkho hoipeh ham ham dingin nasa tahin athum uvin. Chuleh vannuoi gamtinah Eli Cohen khailih louna ding in campaign ho abol uvin, Pope John Paul ll changeiyin ahinkho hoipeh ding in Syria solkal komah athum in ahi. Eli Cohen hi vannuoiya mihem a thidinga thu kitanpeh hinghoi dinga kithumpeh tampen hinte ti hi mitam tamtah gel dan ahin ahi. Hijeng jong leh hiche a kithumpehna ho jouse nahsah louvin Eliahu Ben Shaoul Cohen, Israel spy nei hoipen leh agam dinga natong phapen laha khat chu Syria solkal chun 18th May, 1965 ni chun japi mulouvin ana khailih tauvin ahi. Eli Cohen hinkho thusim hi 'The Impossible Spy' kiti film in jong akisiem in, chuleh a lim International Spy Museum Washington DC ah akikoi in, a hetjingna suong jong hi Israel gama gal a thi sipai aluong kimu jou lou ho suong kidona 'Garden Of The Missing Soldier' atiu Mount Herzl, Jerusalem a jong akiphutin ahi. Eli Cohen thiluong hi tuni chan in mudoh ahinai pon, chuleh a thiluong hi a inkote leh Israel solkal in tuni chana athum jing nahlai ahi. 62.CHUA MIN KIKOU TENG... Nungah chapang Bessie ding chun leiset hi guhchatna mun ahin, vaichatna kohom lientah tobang bep ahi. ‘Pa’ kiti chu ‘Ju’ tina toh kibang ahin, ‘Nu’ kiti jong ‘Ahingnu’ tia sei mai lou chu hilchetna dang anei pon. Nu leh Pa chu ama din ‘guhchat sah’ tina toh ki thakhat bep hi tan te. Vaichatna leiset a nisa thoh din lei ahin chon in, vaichaa kipanin vaichain ahing in; vaicha cheh din sotbeh in aum kit tai. Kholai vah uicha jeng injong mi anmal khe ho kiloa lunglhai taha mei ajap le le laiyin chapang Bessie din vang hichu phal ana hi poi. Ngailutna kiti he phalou, a lampiu dihlou kibah mana kilunglhaito ta mai mai, ju ngolvei, toh nomlou jeha tohdoh neilou, anu leh apa chom nan Pensylvania-a kho khat Williamsport khopam ningchong jouse chon kimvel in guh ding leh lah ding ve’n akiseimo nilhum in, nisa so asim ji e. A chapang mitha deiumna jouse jong a thil vetlhih in atolou jehin lahthei lou asoh gam tan, deium tah ahi ding lai chun a dinmunin ato tahlou jehin kichat chat aum jou tan. Ama

55


din vang leiset mihemho laha lhat ding kit jong chu thil kilom ahi tapon, mi jahnuoi hom kaha a thil lhahsah u nga a kun det det tailou kinepna ding aum jou pon. Ama din hinkho hin lampi khatbou anei in, hiche lampi ningnoh kah a chun lampi dang he louvin ana che che tan ahi. LAMPI DANG AUM E! A Pathenna tohna tou theilou leh ding theilou leova aum vang chun tongkoh louvin a kigel chim thei pon, deibang taha tohdoh nikho a nei ngai pon. A khou lien behlouva khangthahte hinkho chu a khuta kingam danin a hen, mopohna chang jou din jong a kigel poi. Lhasam taha Pathen a kou kou chang jong atam lheh e. Chuti pum chun a lungthima a pohnat pen Williamsport khangthahte Pakai keng bula pui lhung lou chu a tija lheh in, kola nisa soh simin a kimanmo lheh ji e. Jingkah khat Houin akona a kile lam chun khopam thip lai chu a jotpa tan, a kingaito to lai chun a masang lama numei chapang hung vah phei dot dot chu a mu tai. Hiche numei chapang chu a khomi ahi ti amel leh akihei dan akonin a he ngalin, ahinvang a hetkhah mi ana hi poi. A gah ven, a sam chu akitung chet chut in, a tahsa jong thisan neilou bangin adang set jeng e. A kivonnaho lah atel nel nol ngen ahin, a mitha leh chetdan jong chu tijatna kham alhing e. A mitha akon chun imacha a neilou dan akilang thei je. Amel agah ve jin, ‘Pathen’ kiti min ajah khah ding a gingcha pon, vangphat thilthu a ana jah khah ahitah jongleh Pathen chu koi ahi a hetlou ding amel akon chun ahe chen lheh e. Numei chapang chau tah khatin a kom ahin phah phat chun che pai theiyin a kigel thei tapon, “Boinu” tiin agah kou ding chot e. Hiche chapangnu lah chun ni masa lama a thei guh jeh ahi ngei ding gingchan akoupa lam chu kicha det det hin agah sih vet in, voh leh beh chang din bou a lungthimah a kigel lha tai. “Boinu, na min ipi ham?” tiin kam dam selin agah dong in. Hiche chapangnu chu kiphatlam nan adim in, donbut dan ding jong ahe poi. “Boinu na min ipi ham, nei seipeh thei ding ham?” tiin aw damsel in a dong kit in. Hichea vang chun ngailutna aw nem ahi ahe tan. “Bessie ka hi e” atiin. “Aw! hi ham. Na min chu angei lheh e” agah ti jou phat vang chun ngam tahin a kihoupi thei tai. ‘Hinkho lampi dang ana um e’ ti jong he ngailou Bessie chun ‘Pathen’ kiti min chu ana ja kha ta ngei je. Ginchat loubeh chun Pathen chu koi ahi ti jong ana he e. Gal a kona Houin-a aguol chanpiho lasah ginho jong ana ngai chim sa ahi tan. A otcha lheh jin hinlah ochat phah a ahetlou jeh chun ana galvet tho mai mai ji tan ahi. A khatveina dia kikhom dinga agah tep chun hiche chapangnu chu athanom lheh e. A mitha jong ahung vah doh in, a thiguiho jong hung thah hin kit bangin ahung kilangdoh tai. Choldoni ahung lhung in, thanom tah maiin Bessie jong Houin lam ahin jon e. Ama hungtempa chu ahol masapen in, amu jou chun ngam tahin toumun akisem in, minkhumna bu-ah jong Bessie ti min achong tan. A lung alhai lheh jeng e. Thanom tah leh kipah tahin gal akona ana jui jui ji chu amunah asahpi thei tai. Imajouse chu ama din thil thah ngen ahin, leiset jeng jong chu kisop theng bangin athah soh tai. Hichea kon chun kikhop alha ngai tapon, amin ahin lam teng u jongleh thanom tahin akhum ji tan ahi. 56


HOI BA HI TAM? Choldoni jingkah ahi in, Williamsport chapangho chu kikhopna munah kipah leh thanom in akikhom tauve. Abol ngai u bang ngeiin James Milton Black chun min kouna ahin nei tan, ginchat sangin a kikim lheh uve. A chaina pena Bessie kiti min akou lai chun thanom taha ahin khum kit din agel uvin, amavang hin donbut ding ana um ta poi. A thipchet in, akihei sou sou uvin, Bessie mel kiti mong mong mu ding aum tapon. Hijehchun a lungthimah Houin sung huinun leh lunggel aum thei tapoi. Hoi ham Bessie? Bessie hoiya um hi tam? ti bou chu angaito tan ahi. Kikhop akichai jin, mun dang ngaito louvin Bessie te inlang ajon jangpat tan. Lampi a chun kham let luta um apa chu atoh e. A in u aga lhung in, kotbenga kingai in anu chu kho hepha louvin ana kijam e. Asuh asah hethei jong ana hi tapoi. Insunga chun alut jalin, in ning in kah chu ave le le’n chua a thilmu chu a thin phu dot e. Bessie chu lupna ah ana kijel tom chah kheh in, ana kithing det det e. A tahsa agah khoi jin, apangpeh jouse chu meia kisang bangin asa thet in. Bessie chu thi deh dehin ana na in, thi gal ana kisatpi ahi tai. Ol chan a bengah ajut in, “Bessie, Houin-a min ka kouvin na aw jah ding aum tapon, na na damlou hi tam” agah tin. Bessie chu ahung hah gao phil phel in, a hai bing koncha ahi ti jong ahai deh poi. A thudoh donbutna ding phat jong atam tapon. Hiti hin ahung paodoh jo tai, “Hepu, hiche leiya ka min an kou teng u leh um thei tahih jongleng, Vana ka min an kou phat u leh ka um ding ahi” tiin. Amit chu asing mang cheh cheh in, a vaichatna leiset chu a dalha tan ahi. Hiche leiya minbuah amin suhmang hi tan tin, hinna bu ah vang amin chong tan te. Heng e, vana amin ahin kou phat u leh vang thanom tahin khum jing jeng tan te. LA THAH CHU... Bessie thusei chun a lungsung asun in, a lungthim kivokeh danin ahe in. A gah ngaito chen jin, a lung nommo ji lheh in, a mitlhi chu dan joulouvin aluong jin jen ji e. A piano deipen masangah a tou jin, vangam ngaina la, Bessie vailhahna thu toh kitoh ding tum ding ago jin, chutobang la him him ageldoh jou poi. A lungsung akon hin “Nangman siem tang em” ti aw aja in, hitichun hiche la hi ahung sohdoh tan ahi. WHEN THE ROLL IS CALL UP YONDER - James Milton Black When the trumpet of the Lord shall sound, and time shall be no more, And the morning breaks, eternal, bright and fair; When the saved of earth shall gather over on the other shore, And the roll is called up yonder, I’ll be there. Refrain When the roll, is called up yon-der, When the roll, is called up yon-der, When the roll, is called up yon-der, When the roll is called up yonder I’ll be there. On that bright and cloudless morning when the dead in Christ shall rise, And the glory of His resurrection share;

57


When His chosen ones shall gather to their home beyond the skies, And the roll is called up yonder, I’ll be there. Let us labor for the Master from the dawn till setting sun, Let us talk of all His wondrous love and care; Then when all of life is over, and our work on earth is done, And the roll is called up yonder, I’ll be there. Chua min kikou ni tengleh donbut theiya i umsohna diuvin Pathen in phatthei ei bohpeh tau hen....!! 63.STRANGE FACTS AROUND THE WORLD: 1. 1849 kum chun incheng theitah Anna Baker kitinu chun gollhang vaichatah khat hi a lungset in. Kichen tei ding ati lhon jeh chun Mouvon (wedding gown) ho jong chu chohsan akoi lhon tai. Hinlah Anna pa chun akichen lhon ding chu aphal mong mong tapon, a chanu dongmapa chu a solmang tan ahi. Anna chu a lunghel lheh jeng in, Mou von dinga achoh lhon jong chu museum a limlang sungah akhai tan ahi. Kidang tah mai in 1914 kuma Anna thi a kon in hiche mouvon kikhai chu lhalih (fullmoon) jan seh leh a ki-ah um bang in a chat jin ahi. Hiche thil kidang hi a kholchen dinga aguot houvin jong kichen tahin amu uvin, ahin alona ji ahe pouvin ahi. 2. 1972 kum chun Boston, Massachusetts kho ah insong dan 60 a sang John Hancock Tower atiu chu asauvin. Kidangtah mai hin window glass chu a lha keh jing jeng in. Ipi jeh ham ti chu amandoh thei mong mong tapouvin ahi. Anuoiya chele ho ding chun kichat aum lheh in. Frame leh aina ho akhel nung u jong chun akhe jing jeng in. Hichun hiche insa company chun mi ni (2) agoi tauvin. Anatoh pen lhon chu aina hung kheh seh leh mi akheh khum louna dinga hapen a pen ding ahi... pen a sum na kilo nom em? 3. Czech nupi khat Vera Czermak kitinu chun ajipa umchan leh khosah dan chu aning kihel val hi tan tin, ama le ama kitha ding tin Prague khopia a inlo lai u insong 3 akon chun a chomlha tan. A jipa chu anuoilanga lampia ana che laitah toh akitoh kha in. Ajipa chung se nan aga kinei in. Ama thilouvin ajipa joh chu athi dapveh tan ahi. 4. 1930 kum chun British sipai khat Kenneth Andrews kitipa chu hetkhel jehin damdoi dihlou ana pe kha uvin. Hongkong a damdoiin ah ana at tauvin. A tahsa chun a thohlel beh jeh chun damdoh vah lou din akoi tauvin. Hinlah Gallien II na a chun ni vei akap khau vin, athi pon ahi. Hiche jou chun uichan apet in, chuleh Malaria jehin jong nasatah in ana dammo in ahi. 1999 kum chun kum 106 mi hi in alupna ah athi in ahi. 5. 1664 kum chun Menai Strait ah kuonglen (ship) khat ana lhalut in. Asunga tou mi 81 lah ah Hugh Williams kitipa bouseh chu ana hingdoh in. 1785 kum ah Menai Strait ma ma a hin kuonglen ana lhalut kit in. Ahingdoh umsun chu Hugh Williams minpu khat ahi kit in. 1820 kum chun hilai mun ma ma a hin Kuonglen khat a lhamang kit in. Asunga tou mi 24 laha mi khat bou ana sohcha in. Hichepa min chu Hugh Wlliams ahi. 6. China gama hin VEI (fart) nah a nehhol aum in, kum khata $50,000 tobang alo jiuvin ahi. Hitobang veinah ho (professional farts smellers) hin a customer teu vei akonin a tahsa uva damlouna leh thilpha lou umho chu a hedoh thei jiuvin ahi. Source (http://www.gizmodo.co.uk/…/job-opportunity-how-about-an-ex…/ )

58


7. Anuoiya limlah hi chaga chapang khat in anu thinunga alim tuola ajih a, a mutpi ji ahi. Na lunghel lungdon nikho a ‘Henu’ ti ding na nei thei lai chu iti vangphat nahi hi tam ti na geldoh em? A damlai in na nu chu lungset in!!! 64.AUSTIN - Blake Shelton (PS. IF THIS IS AUSTIN, I STILL LOVE YOU) Hiche la hin kilungsetna dih tah chu hoilai mun leh itobang phat leh ni injong akhen thei chuom poi ti phondohna khat ahi. Atilin i lungset dih tah chu hethiem louvin lungset dang ana kihol hol ji jongleh, achaina leh i lungset dih tah komah chun aki kile kit tei ji e ti, mihem hinkhoa mi tamtah in kitoh jing thusim, la a kisiem ahi. Hiche la hi David Kent leh Kirsti Manna la siem ahin, American country music artist/singer Blake Shelton in April 2001-a ana record ahin, U.S Billboard Hot Country Singles & Tracks a kal 5 sung Top#1 ana kai pha ahi. Nungahnu chun akilungsetpi gollhang chu athu ala jong um chuom louvin, aning kihel ma ma jong hi tan tin, chomkhat dalhah din ana kigel lha tan. A phone number a dalha pon, achena ding jeng jong chu ana seipeh poi. A lungthim kicholsah a, chomkhat ki huilha a ki lhakang ding adei thu tailou chu ima ana sei poi. Hiche gollhangpa lungthim nat jie leh lungdon ding dan chu a tohkha hon bou ahetthem diu ahin, asei ja sei joulou kiti chu hijeng dan ahe. Ajehchu, chuche nungahnu chu ama dinga a nisa leh a lhavah, a sun leh a jan, a kinepna pahcha, numei dang asanga lungset ding ana neilou ahi. Chomkhat khongai ja, phat hoi leh phat pha ahung lhun teng lengdang komah laitol kileng nan te tia kineppi di jong ana nei dehlou hi maithei in te. Nungahnun a minphah jing khokhat aum in, hichu Austin, Texas ahe. Hijeh chun gollhangpan jong chulai mun tailou mun dang ajot din agingcha pon. Hijehchun, a answering machine achun “Austin akona ahileh, ka lunset jinge” tin a aw chu athun tai. Hitichun, phat leh nikho jong ahung chal jing in, kum khat ahung lhing tan, ahinlah nungahnu chun a kinepna bangin hinkho amang thei deh tapoi. Adih tah chun lungset ding gollhang dang hola ana chemang hijongleh, adalhah gollhangpa chu ana haimil thei mong mong pon ahi. Suhmil tei ding agot vang chun aum louva hahsa asah dan ho chu ahin hethem cheh cheh tan, a lungsung ong jong chu koi hoilai pasal mai mai ham khat injong alodim joulou ana hi tan te. Chutia a lungthima cham jing jeng khat chu athoh jou ding aki gingcha jou tapon, jachat lam jong khohsa lou chun houpi jeng ding chu pha penin ahe tan ahi. Phone chu aladoh in, a phone tai. Ahinlah, gollhangpa chu a inah ana um pon. Hitichun phone chu thum vei chan donbut louva aginmang kei kei phat chun ‘answering machine’ chun gollhangpa aw khumsa apat chun ahin donbut in. Leisemni(tuesday) jan ahi jeha gollhangpa chu phat masaho a akimanchah ji banga angai ngaija bowling kichema ache thu leh a nitin hinkho kimanchah dan angai ngaija phat aman jing thu ho, chuleh Austin akona ‘phone call’ ahung khah leh alungset jing thu ho chu ana seipeh din machine chun ahin seipeh tai. Gollhangpa toh kihou louva a chungchang thu ahetthei jeh chun nungahnu chu guhthima akipa vang chun, a detmah lheh jeng e. Ajeh chu lungset dang hol dinga mun chuom beha a dalhah mang nunga jong chutia ana lungset jinga ana nga jing jeng thei chu kidang asah

59


ahi. Phat sottah jou nunga jong chubang loma ana lungset jing thei chu apohnat leh kidang asah ahi. ‘Chubang taha lungdet thei mi chu itobang pasal lom lom ahi ta tem? Ichan lom loma alungsetna chu thuh hi tan tem?’ tiin akingaito to tan ahi. Nungahnu jong chu aum thim thei tapoi. Hitichun chuche ni kichai apata ni thumni chet Friday ni chun houpi kit tei ding ago tan. Amavang amasa chung bang bang chun gollhangpa chu inah ana um kit tapon. A aw thunna ‘answering machine’ ma ma chun ahin donbut kit tan. Masanga anilhon a aumkhom ji lhon laiya, gollhangpa weekend man dan jong chu abep bep ana hi jing na lai e. Friday jan ahin, kichep ve dinga a che thu, ajing Saturday ni leh vadung langa aga gedoh ding thu leh Pathenni nilhaha ahung kile a a thachol ding thu ho chu ahe kit tai. Ahin phone chu Austin akona ana hikhah leh a lungset jing banga a lungset thuho jong chu ahin seipeh kit e. Chutobanga ana lungset jing jeh chun nungahnu chu a kingaito buoi tapoi! Hiche gollhangpa lungsetna chu a tahsan chahkheh tan ahi!! Hitichun, answering machine achun a phone number chu a lethot in, gollhangpan ahin houpi ding chu amoh nga jeng tan ahi. Pathenni nilhah lang chun gollhangpa jong chu a sei bang chun apotdohna apanin a hungkile tan, a answering maching chu agah meh kai pai jin... Nungahnu phone number amu mu chun gang tahin agah le ‘call’ pai jin. Nungahnu answering machine in ahin houpi ding aginchat lai chun, nungahnu aw ngei chun hiti hin ahin houpi tan ahi, “Ka lungthim hi na koma um dia na kou kit nom tah tah ahileh nanga ahi jing e ti hi eina hetpeh tan. Na lunggel leh thuseiho ana hethiem jep leng hitih chanpi ei hechen dinga kana nga ngailou ding ahi. Chuleh tua na kihoupi lai hi answering machine ahipoi ti hen lang, hiche hi na lungsetnu ngei chu ka hin, ka hin lungset in, ka hin lungset jing jeng ding na hi” tiin. (PS : A la hi ngei leh gil kasah jeha ka het kham kham kan jih mai mai ahe.) "AUSTIN" – Kirsti Manna and David Kent She left without leavin' a number Said she needed to clear her mind He figured she'd gone back to Austin 'Cause she talked about it all the time It was almost a year before she called him up Three rings and an answering machine is what she got If your callin' 'bout the car I sold it If this is Tuesday night I'm bowlin' If you've got somethin' to sell your wastin' your time, I'm not buyin' If it's anybody else wait for the tone you know what to do And P.S. if this is Austin I still love you The telephone fell to the counter She heard but she couldn't believe What kind of man would hang on that long What kind of love that must be She waited three days and then she tried again

60


She didn't know what she'd say But she heard three rings and then If it's Friday night I'm at the ball game And first thing Saturday if it don't rain I'm headed out to the lake and I'll be gone all weekend long But I'll call you back when I get home on Sunday afternoon And P.S. if this is Austin I still love you Well this time she left her number But not another word When she waited by the phone on Sunday evening And this is what he heard If your callin' 'bout my heart it's still yours I should have listened to it a little more Then it wouldn't have taken me so long To know where I belong And by the way boy this is no machine your talkin' to Can't you tell this is Austin and I still love you I still love you 65.AGUH A MI THISEN CHOP JI KHAT KITHA THU (Eimi gollhang hangsan thusim...) Eimite thusim leh thusim chuom chuoma hin mi thisen chop kiti hi akija kha loubeh ahi pon, gah sei dingin tu masang jep jong chun Lamka civil hospital-a doctor khat mi thisen aguha ana chop ji danin ana kisei jep e. Sapkangten "vampire" atiu hi a taha a um leh umlou vang kichen tahin koiman a sei thei deh pon, hijong leh "vampire" thusim hi aja khalou i um diu tahsan a um poi. A ipi chu hi ta jong leh tua i sei diu hi atah taha thilsoh, eimi gollhang hangsan khat thil to ahi. Hiche thilsoh hi asot jep tan, 1996 vela thilsoh ahi tan, ka het dan dana ka'n sei ding hin tin, a min leh a khomin ho vang hi tuolthana thil ahi jehin ka sah thu ahi. Thangtinlien, aloihon 'Lienpu' tia a kou jiu hi gollhang pha leh lekhathiem thei tah ahin, hiche thil tijat umtah ato lai hin Shillong a lekhasima a umlai ahi. Lienpu hi asei dan uvin Henglep gama pieng leh hung kiseilien ahin, a neolai apata chapang lip leh kichepna ngaina tah mi ana hiin, a loiho laha jong a hangsan pen ahung hi toupeh in ahi. A hung gollhan doh til in jong gollhang thagum tah leh lungchang nei jet mai, atoh toh chu kicheh chet chet a tong mi ahi. Hitobang ahi jeh hin a lekhasim lama jong pontho tahin akihambol in lekha jong thiemthei lheh in akisei in ahi. Lamka lama High School ho pha taha achai jouvin Shillong langah aban jop din aga um tan. Stephen Hall hostel ah a umin, a hostel u hi lien thim tah song li jen chuleh hosteller jong 100 val jen umna ahi. A room uva hi eimi ni leh Khasi khat leh Kol khat umkhom ahiuvin, midang te ni toh jong hin loi phatah banga um ahiuve. Hostel a kum khat a umna ding May lha vel apat chun detmah um tah thil khat hi a lhung jing tan. Amaho room hilou room danga umho chu a jan ihmut kah u leh a het phahlou uvin a thisen u chu ana kichop jing ji tan. Jingkah ahung kitho phat u leh jan kaha thisen

61


kichopna nung mu ding a um jing jeng tai. Kimkhat vang chu anung leh dammona jat jat in aphah lo jiuvin, khosih nasa taj tahin aphah loi jong aum jin hitichun hospital lhut ngai leuvin a um jing tan, thisen chop ji chula aman doh thei mong mong tapouvin ahi. Hitobanga thil a lhun jing phat chun hostel authority ho koma jong report apeuvin, hinlah alona ji jang ahe chuom tapouvin. Hostel a um ho chun matdoh tei ding a ngaito uvin jan seh achang jiuvin hinlah a changdoh thei mong mong pouvin. Hostel lutna thei jouse a chun duty po ding a kilha uvin hinlah jingkah ahung hi teng alah uva khat pen pen chu a thisen ana chop man tei jiin ahi. Hitobanga kimkhat in a dammopi leu jeh hin hostel dalha jong aum sou sou tan ahi. Chutobanga matdoh thei loubeh a mi thisen chop jing ta mai chu Lienpu te guolcha ngaidan ahi tapon, ani lhon chun hiche thil bolpa he bolnu ham chu chan doh tei ding a ngaito lhon tai. A roomate ho mut jou nung jong leh ani lhon chun ahah jing lhon tan. Lienpu te room langa chun hiche thil hi ana lhung kha ngai pon, hinlah room chuom chuoma alhun jing jeh chun itih phat ham khat leh amaho room jong chu ahin phah tei ding a ginmo u ahi. Hiche jan hin, jan thum jan li tobang kijoma hah khovah deh deha aum jing lhon phat chun ana chol val lhon jong hi tan tin, amani jong ana ihmu lha lhon tai. Chutia a mut lhuh lhon lai chun ajo jo nan Lienpu chun a room sung uva husan ging behlou jatchuom beh khat hi a he thim thim tan. Hiche jan hin a room uva ahunglut ding hi ana het thim khat jong hin tin, kigo sa dem chun a gin chu angailhi geh tai. Kot leh kotcha ho jouse pha taha a kikha tupchet jeh u chun hoiya pana hunglut ding ham ti chula a hethem thei pon. A room light u chu a thim soh kei jeh in amel chu amu vah thei pon. A loipa leh a roommate dang te ni lah chu kho helouvin aki mut nop sel kit tauve. Hichun Lienpu chun chatsa louvin kiging jing pumin angah tan. A masa joh hi tei ding akhoh jong leh bo khum jeng ding, ahilou leh ama kiven puma a blanket a chu khu khum jeng a chuteng a loiho chu kou khah ding ti chu a lunggel ahi. Chutia achaloh dan ding a ngaito le lai chun husan chu ahung nai jep jep in, akom vela a um tai ti chu ahe keu tai. Light gah vah ding jong chu a umna apata sophah thei ahi kit pon, a lungthima tha ding dan agel laitah chun husan chu a thipmang kit tai. Chutia husan a thip phat chun Lienpu'n jong aguh a achan chu ahet jeha kisel doh hi tan te tin ana gel man hel in. Chutilai tah chun aban chu a hung thip jen jun jeng tai. Hichun aban hung thip jen jun toh kitoh chat chun aban thipna don tah chu a gana gang mai hin Lienpu chun abeng chot tan. A beh pum chun a kithouvin light chu aga on in. Light vaha aban abehna lai agah vet phat chun hiche aguha mi thisen chop ji THOUKANG chu aban a chun thisen kai nel nol in ana pal deh in... a guhal mu ding jong umlouvin ana that tan ahi!!!

62


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.