1. KRATKI PREGLED POVIJESTI KOPTSKE CRKVE

U predstavljanju povijesnoga hoda Koptske Crkve služili smo se novijim studijama koje su objavljene na raznim jezicima, a Koptskoj Crkvi pristupale su s različitih polazišta. Oslanjali smo se na istraživanja i mišljenja koja su uvaženi povjesničari, teolozi i »koptolozi« utvrdili i objavili u svojim proukama.9

Kad je kršćanstvo došlo u Egipat, nije bilo više faraona. Nakon utihnuća njihove dinastije, Egiptom su gotovo tri stoljeća vladali Grci, prije nego što su oko 30. godine prije Krista vlast preuzeli Rimljani. Aleksandar Veliki zaposjeo je zemlju i utemeljio Aleksandriju (332. g. pr. Kr.) koja je tijekom triju stoljeća bila prijestolnica Ptolomejskoga Kraljevstva. Nakon smrti Kleopatre Rimljani su zagospodarili Egiptom i vladali njime u ranokršćanskom razdoblju iz Carigrada.

9 U kratkom prikazu povijesti Koptske pravoslavne Crkve slijedimo studije: Albert Gerhards – Heinzgerd Brakmann (ur.), Die koptische Kirche, Einführung in das ägyptische Christentum, Stuttgart, 1994.; Michael KASPAR, Die Situation der koptisch-orthodoxen Kirche in Ägypten Die Kopten zu Beginn des 21. Jahrhunderts: Zwischen Akzeptanz und Ablehnung, Missio, Aachen, 2014.

Ne zna se točno kad je nastalo aleksandrijsko-egipatsko kršćanstvo. Prva poruka kršćanske vjere u Egiptu propovijedana je na grčkom jezika, a padala je na plodno tlo u većinski heleniziranoj zemlji. U grčkom jeziku naviještano je evanđelje Isusa Krista. Grčki je bio jezik elite, pa i aleksandrijskih Židova, koji su svoje Sveto pismo preveli na taj jezik, Septuaginta, i učinili ga poznatim kršćanstvu.10 Kršćanstvo se, dakle, razvilo u Aleksandriji u židovskom okružju koje je govorilo grčki, a prvi kršćani u Egiptu proizišli su iz brojne židovske zajednice. Učinkovitim misionarskim djelovanjem kršćanska vjera proširila se i na ostale krajeve.11 Egipatskim jezikom govorilo je seosko pučanstvo u pokrajinama, iako dvojezičnost nije bila isključena. Zemlja je bila podijeljena na Gornji i Donji Egipat, kojemu je pripadala Aleksandrija kao zasebno kulturno i političko središte, u kojem je bujao kulturni i društveni život.12

Koptska Crkva naziva se i Aleksandrijska Crkva, a ponosna je na svoje apostolsko podrijetlo, tj. na propovijedanje

10 Gilles DORIVAL, Marguerite HARL, Olivier MUNNICH, La Bible grecque des Septante. Du judaïsme hellénistique au christianisme ancien, Pariz, 1988.

11 Usp. Heinzgerd BRAKMANN, »Die Kopten – Kirche Jesu Christi in Ägypten. Ihre Geschichte und Liturgie«, u: Albert Gerhards i Heinzgerd Brakmann, Die koptische Kirche: Einführung in das ägyptische Christentum, Stuttgart, 1994., str. 9–27.

12 Kamilo DOČKAL, »Povijest egipatske crkve«, u: Bogoslovska smotra 30 (1942.), br. 2, str. 103–105.

3. KOPTSKA LITURGIJA .......................................................................113

3.1. Anafora – Euharistijska molitva, koptske liturgije .......116

3.2. Himan trishagion ......................................................................118

4. KOPTSKA SAKRALNA UMJETNOST ..........................................121

5. EKUMENSKI DIJALOG IZMEĐU KOPTSKE PRAVOSLAVNE CRKVE I KATOLIČKE CRKVE .........................................................127

5.1. Preliminarni susreti ..................................................................128

5.2. Susreti, govori, pisma i zajedničke izjave između poglavara Katoličke Crkve i Koptske pravoslavne Crkve ..............................................................................................132

5.2.1. Susret između pape Pavla VI. i Njegove Svetosti Šenude III., pape Aleksandrije i patrijarha stolice sv. Marka, od 4. do 10. svibnja 1973. godine u Vatikanu (Rim) ...........................................133

5.2.2. Papa Ivan Pavao II. i Šenuda III. ...........................142

5.2.3. Papa Benedikt XVI. i koptski patrijarsi ..............148

5.2.4. Papa Franjo i Tawadros II. .......................................151

5.3. Susreti zajedničke međunarodne komisije za dijalog između Katoličke Crkve i Koptske pravoslavne Crkve ..157

5.3.1. Prvi sastanak 1974. godine i zajednički izvještaj ............................................................................158

5.3.2. Drugi sastanak 1975. godine i zajednički izvještaj ............................................................................159

5.3.3. Treći sastanak 1976. godine i zajednički izvještaj ............................................................................161

5.3.4. Četvrti sastanak 1978. godine: Načela za traženje jedinstva između Katoličke Crkve i Koptske pravoslavne Crkve i Protokol zajedničkih načela ......................................................162

5.3.5. Peti sastanak 1988. godine ...................................167

5.4. Ekumenski razgovori s drugim Crkvama .......................168

ZAKLJUČAK ..............................................................................................173