REDAKCJA Yael Bartana (redaktorka artystyczna), Magdalena Błędowska, Kinga Dunin, Maciej Gdula, Maciej Kropiwnicki, Julian Kutyła (wicenaczelny), Jakub Majmurek, Sławomir Sierakowski (redaktor naczelny), Michał Sutowski, Artur Żmijewski (redaktor artystyczny) WSPÓŁPRACA PRZY PRZYGOTOWANIU NUMERU Barbara Szelewa ZESPÓŁ Agata Araszkiewicz, Michał Bilewicz, Katarzyna Błahuta, Zygmunt Borawski, Michał Borucki, Jakub Bożek, Marcin Chałupka, Vendula Czabak, Anna Delick (Sztokholm), Paweł Demirski, Karol Domański, Jakub Dymek, Cveta Dymitrova, Joanna Erbel, Katarzyna Fidos, Bartosz Frąckowiak, Maciej Gdula, Sylwia Goławska, Katarzyna Górna, Agnieszka Graff, Agnieszka Grzybek, Clara Ianni, Izabela Jasińska, Adam Jelonek, Marcin Kaliński, Jaś Kapela, Tomasz Kitliński, Maria Klaman, Karolina Krasuska, Małgorzata Kowalska, Pat Kulka, Łukasz Kuźma, Adam Leszczyński, Jarosław Lipszyc, Sebastian Liszka, Małgorzata Łukomska, Magda Majewska, Adam Mazur, Dorota Mieszek, Kuba Mikurda, Bartłomiej Modzelewski, Paweł Mościcki, Witold Mrozek, Maciej Nowak, Dorota Olko, Adam Ostolski, Joanna Ostrowska, Janusz Ostrowski, Tomasz Piątek, Paweł Pieniążek, Konrad Pustoła, Magda Raczyńska, Joanna Rajkowska, Przemysław Sadura, Michał Schmidt, Jan Smoleński, Andreas Stadler, Tomasz Stawiszyński, Beata Stępień, Kinga Stańczuk, Agnieszka Sterne, Igor Stokfiszewski, Monika Strzępka, Jakub Szafrański, Agata Szczęśniak, Kazimiera Szczuka, Barbara Szelewa, Jakub Szestowicki, Eliza Szybowicz, Magdalena Środa, Olga Tokarczuk, Krzysztof Tomasik, Justyna Turkowska, Karolina Walęcik, Patryk Walaszkowski, Błażej Warkocki, Agnieszka Wiśniewska, Katarzyna Wojciechowska, Joanna Wowrzeczka, Dominika Wróblewska, Wawrzyniec Zakrzewski, Agnieszka Ziółkowska, Wojtek Zrałek-Kossakowski koordynatorka klubów Krytyki Politycznej Agnieszka Wiśniewska LOKALNI KOORDYNATORZY KLUBÓW KP Białystok: Łukasz Kuźma, Berlin: Marta Madej, Taina Mansani, Bytom: Stanisław Ruksza, Cieszyn: Joanna Wowrzeczka, Częstochowa: Marta Frej, Tomasz Kosiński, Gniezno: Paweł Bartkowiak, Kamila Kasprzak, Jelenia Góra: Wojciech Wojciechowski, Kalisz: Mikołaj Pancewicz, Kijów: Oleksij Radynski, Vasyl Czerepanyn, Koszalin: Magda Młynarczyk, Kraków: Justyna Drath, Lublin: Rafał Czekaj, Agnieszka Ziętek, Łódź: Martyna Dominiak, Opole: Szymon Pytlik, Ostrowiec Świętokrzyski: Monika Pastuszko, Szydłowiec: Inga Pytka-Sobutka, Toruń: Monika Szlosek, Trójmiasto: Maria Klaman, Wrocław: Dawid Krawczyk korekta Agnieszka Wiśniewska OKŁADKA Katarzyna Błahuta LAYOUT na podstawie projektu Mario Lombardo – Katarzyna Błahuta SKŁAD I ŁAMANIE Le Że WYDAWCA Wydawnictwo Krytyki Politycznej / Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego ZARZĄD STOWARZYSZENIA Sławomir Sierakowski (prezes), Michał Borucki, Dorota Głażewska (dyrektor finansowy), Maciej Kropiwnicki ADRES Krytyka Polityczna, ul. Foksal 16, p. II, 00–372 Warszawa, tel. (+ 48 22) 505 66 90, e-mail redakcja@krytykapolityczna.pl DRUK I OPRAWA Toruńskie Zakłady Graficzne Zapolex Sp. z o.o., ul. Gen. Sowińskiego 2/4, 87–100 Toruń Wydawanie pisma „Krytyka Polityczna” dofinansowane jest ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Supported by a grant from Open Society Foundations
Zachęcamy do wsparcia naszych działań, z góry dziękujemy za pomoc! Darowizny można przekazać, dokonując dobrowolnych wpłat na konto: Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego, Bank DnB NORD Polska S.A. IIIO/Warszawa 92 1370 1037 0000 1701 4446 9300. Tytuł przelewu powinien brzmieć: „Darowizna na rzecz Stowarzyszenia im. Stanisława Brzozowskiego”. Informujemy, że nie prowadzimy prenumeraty redakcyjnej. www.krytykapolityczna.pl www.dziennikopinii.pl
AMERYKA W KONSERWIE
8 PORTRETY POLITYCZNE zdjęcia Marcin Kaliński
AMERYKA W KONSERWIE 24 MARZYCIELE I CYNICY? Michał Sutowski 26 Homeland Perry Anderson Polityczna historia Stanów Zjednoczonych od Roosevelta do Obamy. Z kilkoma zwrotami akcji po drodze. 48 Śmierć komiwojażera i Karol Marks z Marshallem Bermanem rozmawia Michał Sutowski Śmierć komiwojażera opowiada o całkiem porządnych ludziach, którzy za sprawą przypadku tracą w zasadzie wszystko. A najgorsze jest to, że za swój los obwiniają samych siebie. Zastanawiają się: „O co chodzi? Może zasłużyłem na to, żeby traktować mnie jak śmiecia?”. 58 Nie wierzę w dwupartyjną demokrację z Jamesem Benningiem rozmawia Jakub Majmurek Choć trzymałem się z dala od ruchów bezpośrednio politycznych, już w latach 60. byłem głęboko sfrustrowany wąskim zakresem możliwości zmiany, a dwadzieścia lat później było jeszcze gorzej. 68 nie możemy liczyć na oświeconego lidera z Jennifer Klein rozmawia Michał Sutowski Społeczny ruch poparcia zamienił się w maszynkę do zbierania funduszy na kampanię. Zwolennik Obamy z roku 2008 naprawdę mógł się przez ostatnie 4 lata nabawić depresji. 80 Do amerykańskich polityków płynie strumień pieniędzy z Jacobem Hackerem rozmawia Michał Sutowski Demokraci, tak samo jak republikanie, są pod presją wielkiego biznesu i rynków finansowych. 88 To Pablo Escobar wymyślił NAFTA z Edem Vulliamym rozmawia Jakub Majmurek NAFTA bardzo ułatwiło przemyt narkotyków. Nie przenoszą ich dziś przecież w plecakach ludzie przechodzący przez zieloną granicę. Trafiają do Ameryki w ciężarówkach, ukryte wśród setek towarów wartych miliardy dolarów.
4
KP 33 AMERYKA W KONSERWIE
KP #33 / Ameryka w konserwie
94 Dziś dla feminizmu kontekstem jest kryzys gospodarczy z Nancy Fraser rozmawia Michał Sutowski „Uważam, że kryzys stwarza szansę na odrodzenie etosu całościowej krytyki systemu, który cechował przecież feminizm drugiej fali u jego początków”. 104 Czarne kobiety uciszane przez białe kobiety bell hooks Słynne określenie Friedan „problem, który nie ma nazwy”, często przytaczane jako opis sytuacji kobiet w naszym społeczeństwie, w gruncie rzeczy odnosiło się do sytuacji elitarnej grupy białych, wykształconych kobiet z klasy średniej i wyższej. 112 Ameryka na lewo od Obamy Agata Popęda „Neomarksizm bez żargonu i dla mas”. Tak najczęściej przedstawia się w Stanach Bhaskara Sunkara z magazynu „Jacobin”. 118 W oczekiwaniu na bunt strażników Howard Zinn Amerykański establishment nie przetrwa bez posłuszeństwa i lojalności milionów ludzi, którzy dostają w zamian za utrzymywanie systemu przy życiu niewielką nagrodę. Kiedy oni się zbuntują – system upadnie. 128 Cała władza w ręce miast z Benjaminem Barberem rozmawia Michał Sutowski W starciu z dżihadem i McŚwiatem państwo narodowe nie ma żadnych szans. Tylko miasto może zostać strażnikiem demokracji. 134 Dzicy: Co wnieśli do sztuki Amerykanie? Jonathan Jones Brando, Pollock, Parker. Czy faktycznie improwizacja jest największą przysługą, jaką Ameryka wyświadczyła sztuce? 142 Amerykański etos ucieczki Jakub Majmurek Amerykę zbudowano na etosie ucieczki. Co się z nią stanie w świecie, w którym nie ma już dokąd uciekać? 158 Hollywood trzyma się mocno z Marcinem Adamczakiem rozmawia Jakub Majmurek Jedyną uniwersalną popkulturą w Europie jest dziś ciągle anglojęzyczna popkultura amerykańska – w tym kino hollywoodzkie.
SPIS RZECZY 5
164 I ty możesz zostać (nowojorskim) masonem! tekst i zdjęcia Marcin Kaliński Kandydat musi być dobrym człowiekiem – jak mówią sami mularze – najlepiej też mężem i ojcem. Nie może być karany. Musi wierzyć w Najwyższą Istotę. Dobrze, gdy jest polecony przez innego masona. Niestety w tym domu brak kobiet.
OCCUPY SZTUKA 178 1% to ja Andrea Fraser Z wyjątkiem zażartych zwolenników teorii o skapywaniu bogactwa dla wszystkich musi być już dzisiaj jasne, że to, co dobre dla sztuki, jest po prostu katastrofalne dla reszty świata. Jak możemy zracjonalizować udział artystów w tym modelu gospodarczym? 186 Sztuka potrzebuje bailoutu z Noah Fischerem rozmawia Jakub Majmurek Dziś sztuka coraz silniej kojarzy się z aukcjami, specjalnym rynkiem dla superbogaczy. Dlaczego ludzie mieliby się tym przejmować?
IDEE 194 Dać odpór lewicowej melancholii Wendy Brown Kiedy lewica najlepiej czuje się nie ze swoimi nadziejami, ale ze swoją marginalnością i porażką? 202 SOCJALDEMOKRACJA? TAK! ALE JAKA? z Sheri Berman rozmawia Michał Sutowski Rozwiązania z epoki po II wojnie światowej to przeszłość i nie ma do nich powrotu. Pozostaje pytanie, czy można bez nich budować socjaldemokrację? 212 PARADOKS GLOBALIZACJI z Dani Rodrikiem rozmawia Michał Sutowski Mamy trzy możliwości. Możemy ograniczyć demokrację, możemy wyznaczyć granice globalizacji albo zglobalizować demokrację za cenę państwowej suwerenności. 226 Brazylia się rusza tekst CLARA IANNI zdjęcia MIDIANEGRA.NET Dwadzieścia centavos wyniosła podwyżka cen biletów na przejazd transportem miejskim, która wywołała falę protestów w całej Brazylii. Protestującym chodziło jednak o dużo więcej.
6
KP 33 AMERYKA W KONSERWIE
KP #33 / Ameryka w konserwie
246 Kronika amerykańska: czyli kim byłby dzisiejszy Superman? scenariusz Maurycy Tryuk-Moczulski i Jaś Kapela rysunki Ryszard Dąbrowski Przypowieść o międzygalaktycznym neoliberalizmie i jego konsekwencjach, a także satyra na współczesne, ziemskie społeczeństwo.
KOLISZCZYZNA 256 Koliszczyzna: Sąd ostateczny Wołodymyr Kuzniecow Historia pewnego urzędniczego wandalizmu. ^ ^
KWESTIONARIUSZ ŽIŽKA 276 Wypełnia Marshall Berman
DZIENNIK CZŁOWIEKA POLITYCZNEGO 278 Dziennik drona Cezary Michalski 286 NASI AUTORZY
SPIS RZECZY 7
PORTRETY POLITYCZNE Marcin Kaliński
KP #33 / Ameryka w konserwie
Zazwyczaj praca fotografa wygląda tak: polityk próbuje prezentować się z najlepszej strony, a fotograf ten wizerunek utrwala. Polityk chce dobrze wyglądać, fotograf – mieć dobre zdjęcia. Oczekiwania dwóch stron muszą się w pewnym miejscu spotkać. Efektem jest portret, który trafia do obiegu publicznego. Odbiorca ogląda kontrolowany, wyidealizowany obraz. Nie ma dostępu do kulis jego powstawania, zakładających współpracę polityka i fotografa. Nie ma już polityki. Cała klasa polityczna to czysty PR. Politycy są aktorami medialnej fikcji. Marcin Kaliński, Portrety polityczne
9
Marzyciele i cynicy? Michał Sutowski
KP #33 / Ameryka w konserwie
„Ja nie jestem żaden radykał. Ale myślę, że w tym kraju nie ma demokracji” – tymi dokładnie słowami bardzo wybitny amerykański historyk naszego regionu odpowiedział mi w zeszłym roku na pytanie o jego ocenę stanu polityki w USA. Dziś niewydolność całej amerykańskiej demokracji (a nie tylko jej eksportowej wersji w Iraku i Afganistanie) to diagnoza niemal powszechna, obecna też w kulturze masowej. Pod strzechy trafiła między innymi dzięki dwóm wybitnym serialom: Newsroom (produkcja HBO) i House of Cards (system Netflix), wyznaczającym interesujące bieguny wyobraźni amerykańskich elit. Opis choroby w obu jest bardzo podobny: rząd, wielkie korporacje i będące ich przybudówką media realizują głównie interes ekonomiczny wąskiej grupy elit i pacyfikują opór społeczny – debatą publiczną rządzi terror telewizyjnych ratingów i żelazna pięść zarządów korporacji; waszyngtoński establishment to dżungla pełna lobbystów, partyjnych bossów i ich marionetek – pomniejszych kongresmenów, dyrektorów sprzedaży, ambitnych media-workerów i sierot po ideologii społeczeństwa obywatelskiego. Gdzie w tym wszystkim jest sprawczość, podmiotowość, suwerenność, moc? House of Cards pokazuje domknięty świat natury, łańcuch pokarmowy o nieubłaganej logice, w którym bezwzględność, szczęście i spryt determinują status drapieżnika, roślinożercy bądź zwykłego planktonu – nie pozwalają jednak zmienić układu tych „naturalnych” współrzędnych. Idee, wartości, wizje i programy polityczne mają wyłącznie instrumentalny charakter; nieszczęśnicy myślący inaczej są wypluwani – na bezrobocie bądź tamten świat. Główny bohater – charyzmatyczny kongresmen Partii Demokratycznej – pożre bądź zostanie pożarty. Nie ma wyborów ani politycznych decyzji, są tylko lepsze lub gorsze strategie przystosowania. Odczarowanie świata nie przynosi wyzwolenia, tylko rozpacz i rezygnację – bądź produktywny ładunek adrenaliny. Druga z produkcji, Newsroom, ma wyraźny – choć chwilami aż karykaturalny
– przechył na stronę centrolewicy: „dobrzy” bohaterowie popalają trawę, chodzą na psychoterapię, kryzys interpretują po Krugmanowsku, a jako twórcy „jakościowego” dziennika telewizyjnego marzą o starej dobrej Ameryce, najwspanialszym państwie świata (w duchu „obietnicy naszego kraju” ze słynnej książki Richarda Rorty’ego). W tym świecie – przynajmniej do końca pierwszego sezonu – „śmiałość nadziei” traktowana jest serio; oświecona frakcja elity (rezygnująca z wielomilionowych apanaży korporacyjnych, „żeby zrobić coś dobrego”) ze zmiennym szczęściem toczy nierówny, a przez to heroiczny bój z ratingiem, lobbingiem i własnym zarządem. Mamy więc ultracyniczny Taliban konserwatywny, oportunistyczne „bagno” za pieniądze z Wall Street i garstkę etosowców – i już na początku drugiego sezonu nie pytamy, czy prezenter Will McAvoy i jego wydawczyni MacKenzie McHale uratują Amerykę, tylko kiedy stracą robotę.
*** Elity tego kraju, co dobitnie wykazał Michael Kazin w Amerykańskich marzycielach, zmieniały kraj na lepsze tylko pod twardą presją z dołu; wówczas przyziemne interesy zaprzęgano choć na chwilę w służbę wolności, równości, braterstwa – jak wówczas, gdy przemysł zbrojeniowy Północy pomagał wyzwalać niewolników Południa. Niezdolność bądź niechęć współczesnych ruchów społecznych do organizacji masowego nacisku sprzyja zatem zamknięciu elit w błędnym kole: między cynizmem zdeprawowanego establishmentu a bezradnością wyalienowanych idealistów. Dwadzieścia pięć lat temu wierzono, że Europa Środkowa może demokrację z Ameryki zaimportować. Dziesięć lat temu wyraźnie kwestionowano, czy USA mogą ją eksportować na Bliski Wschód. Dziś pytamy – czy w Ameryce w ogóle jest demokracja? Warto się jej pod tym kątem przyjrzeć – bo na upadku wzorca najgorzej zazwyczaj wychodzą imitatorzy.
Michał Sutowski, Marzyciele i cynicy?
25
NASI AUTORZY
KP #33 / Ameryka w konserwie
Marcin Adamczak
filmoznawca, laureat Konkursu im. Krzysztofa Mętraka dla młodych krytyków filmowych, autor książki Globalne Hollywood, filmowa Europa i polskie kino po 1989 roku
Perry Anderson
brytyjski historyk i lewicowy publicysta, profesor historii i socjologii na University of California w Los Angeles
Benjamin Barber
bell hooks
(właśc. Gloria Jean Watkins) feministka, działaczka społeczna. Obecnie wykłada w Berea College w stanie Kentucky
Clara Ianni
brazylijska artystka krytyczna, członkini zespołu Krytyki Politycznej
Jonathan Jones
angielski dziennikarz i krytyk sztuki, od 1999 roku pisze do „Guardiana”
politolog amerykański, w 1996 roku opublikował światowy bestseller Dżihad kontra McŚwiat. Profesor na University of Maryland
Marcin Kaliński
James Benning
wykłada historię Ameryki XX wieku na uniwersytecie Yale, zajmuje się historią ruchów społecznych i ekonomią polityczną
amerykański reżyser filmowy
MARSHALL Berman
współredaktor amerykańskiego lewicowego pisma „Dissent”. Filozof, wykłada nauki polityczne na City University of New York
Sheri Berman
politolożka amerykańska, zajmuje się m.in. historią lewicy i politologią porównawczą
WENDY BROWN
profesorka nauk politycznych na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley
Noah Fischer
artysta, absolwent Rhode Island School of Design i Columbia University, działacz Ruchu Occupy i wykładowca akademicki
Andrea Fraser
artystka, zajmuje się przede wszystkim instytucjonalną krytyką sztuki, obecnie wykłada na University of California w Los Angeles
Nancy Fraser
przedstawicielka teorii krytycznej, profesorka nowojorskiej New School for Social Research
Jacob Hacker
dyrektor Institution for Social and Policy Studies i profesor politologii na Yale University. Współautor książki Winner-Take-All Politics: How Washington Made the Richer Richer – and Turned Its Back on the Middle Class (2010)
fotograf, członek zespołu Krytyki Politycznej
Jennifer Klein
Wołodymyr Kuzniecow artysta ukraiński
Jakub Majmurek
publicysta „Dziennika Opinii”, członek zespołu Krytyki Politycznej
Cezary Michalski publicysta i pisarz
Agata Popęda
dziennikarka i kulturoznawczyni, korespondentka „Dziennika Opinii” w Waszyngtonie
Dani Rodrik
profesor międzynarodowych stosunków gospodarczych w John F. Kennedy School of Government na Uniwersytecie Harvarda. W Polsce ukazała się jego książka Jedna ekonomia, wiele recept (Wydawnictwo KP, 2011)
Michał Sutowski
publicysta Dziennika Opinii, pracownik Instytutu Studiów Zaawansowanych
Ed Vulliamy
brytyjski dziennikarz i reporter piszący dla „Guardiana” i „Observera”, korespondent wojenny m.in. w Bośni i Iraku. Laureat tegorocznej nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego za książkę Ameksyka
Howard Zinn 1922–2010
amerykański historyk i działacz społeczny 287