Lokalność
101
Instytucje kultury i samoorganizacja społeczności lokalnych
Społeczność lokalna jest w literaturze dość powszechnie uważana za jedną z głównych instytucji klasy robotniczej i szerzej ludowej (Clarke 2012 i Jefferson 2010; Hoggart 1976). Rozpad tradycyjnych wspólnot i więzi społecznych, a następnie ich odbudowa w nowych warunkach i na nowych zasadach były jednymi z częściej badanych zjawisk towarzyszących procesom industrializacji zarówno w przypadku rewolucji przemysłowej w Anglii (Polanyi 2010 itd.), jak i forsownej industrializacji w Polsce po II wojnie światowej. Dlatego też w pilotażowej wersji scenariusza kwestii lokalności poświęciliśmy osobny blok. Pytanie o „moją okolicę” było dla wielu rozmówców problematyczne, a identyfikacja z „lokalnością” rozumianą zarówno jako miejsce, jak i wspólnota – słabsze niż zakładaliśmy. Po zakończeniu badań śmiało możemy powiedzieć, że „społeczność lokalna” była fundamentem kultury klasy ludowej w Polsce, a jej przemiany są jednym z kluczowych elementów transformacji tej kultury. Proces ten ma swoje regionalne warianty, jednak kierunek jest zasadniczo ten sam. W regionach rolniczych tradycyjne społeczności wiejskie stanowiły względnie zamknięte wspólnoty, których życie społeczno-kulturalne toczyło się wokół kilku instytucji, takich jak kościół, szkoła, sklep, remiza strażacka lub wiejska świetlica, stanowiąca miejsce zebrań wiejskich i spotkań Koła Gospodyń. We wsiach położonych na terenach bardziej uprzemysłowionych do tej listy dochodziły zakłady pracy. W regionach silnie zindustrializowanych, jak Górny Śląsk, poszczególne miasta stanowiły mozaikę odrębnych społeczności. Każda była silnie związana z jednym wielkim zakładem (hutą, kopalnią), który miał swój dom kultury, swój klub sportowy, swoją przychodnię lekarską itd. Całe życie – również kulturalne – organizowało się wokół zakładu pracy i to tworzyło lokalne społeczności. Poszczególne fazy industrializacji powodowały, że obok starych zakładów pojawiały się nowe, które obrastały napływową ludnością i z czasem wytwarzały nowe wspólnoty. Powstające przy zakładach społeczności żyły więc obok siebie z silnym poczuciem odrębnych tożsamości lokalnych, ale identycznej przynależności