Assemese magazine may 2016

Page 1

ßÔÁ¿ø¸ æñá1í ISSN 2455-1074

www.krishijagran.com

www.krishijagran.com

vad 2016 5 ebZ 2016 Âõø¸Ç 1 üÑàɱo"kZ521gs ÷ÓùÉ#i;s3535

8kfj 9h8; {¯akufj 'kg' 5vlj syd¾ z5l 'rEzk2j 'kg' sjkak3j g4hd ;j; ;s 4jvd g'he lk\ ahj2klj 'kg'H fy2 mk0> zskoj 'kg' lYCij j§ad z[hfdk




gRkmrdkj ahjv2 huge !#) 4f gupd Ghd2k \kjdj 3k2kj gupj gm1jEj hupd

Radial-RT 857

Commander

Trac Farm Plus

Farm 2000

g3J:3jj zdr zkjh`

g'gfht:3 h'P'kz : 8100226199

BALKRISHNA INDUSTRIES LTD.

BKT House, C/15, Trade World, Kamala Mills Compound, Senapati Bapat Marg, Lower Parel, Mumbai 400 013, India. Tel: +91 22 66663800 Mobile: 91678 31077 Customer Support: agri.india@bkt-tires.com www.bkt-tires.com



¿Âõø¸ûþ±ÂõùÏ

www.krishijagran.com

¿Âõø¸ûþ±ÂõùÏ

ßÔÁ¿ø¸ æñá1í

Hkk"kk vklkeh

ö±1îÂÂõø¸Ç1 Ûàò Õ¢¶íÏ ÷±ËýÃÃßÁÏûþ± Õ±Ëù±äÂòÏ

o’kZ 1 vad 5 ebZ 2016 :i;s 35

ü¥ó±ðÃßÁ ¿òËðÇÃúßÁ

Ð Ð

ßÁ±ûÇßÁ1Ï ü¥ó±ðÃßÁ

Ð

¿Âõ:±Âóò ÷Å1ÂõõÏ ÷ÅàÉ ü=±ùßÁ æÃòü±ñ±1í üýÃÃßÁ±1Ï ü¥ó±ðÃßÁ ÂóSßÁ±1

Ð Ð Ð Ð

Û÷ ¿ä ë¿÷¿òßÁ ä±ý×ÿò ý×Ã÷±òÅË»ù Û÷ ¿æà »±äÂò ë±РÎßÁ ¿é ä¿G 1¿Âõf ÎéÂË鱿éÂûþ± äÂfË÷±ýÃÃò ü=ûþ ßÅÁ÷±1 ô±1ýÃñ à±ò 1n¸¿Âõ ÆæÃò ý×Ã÷1±ò à±ò ÷¿òä ÎäÂÌýÃñò

hfgo {ask -y a`aJup];j j§ad 6k;[j.............47

zSaku;i2...........08 \kjdj vj;kgj ;Tb;; 6hm 9kge< ha gv l hjUu....10

shylk zEli;jw.......48

zsij hdEkji

ü±á1 ÷±ùËýÃñA±

;s 4jvd

uia pi4k aqok hspJk

ÂõËûþ±Ëæà  ¶»gßÁ

Ð

¶»gßÁ ¿Âõ:±Âóò üýÃñûþßÁ

Ð Ð

g'he lk\.......49

ÎßÁ Îæà äÂ1íÉ ä±1± à±ò Î÷â± ú÷DZ Õ±ôÂä±ò± ÷±¿ùßÁ äÅÂÑ¿ßÁ öÅ¿éÂûþ± ÂóÅò÷ ¿Âõ «ßÁ÷DZ ¿1¿ßÁ ÂóÅ¿G1 Îü±¿òûþ± ÷ýÃñæÃò ¿üô±¿ù ÷ýÃñæÃò ù Ï Âó±ËG ÂóÅò÷ ¶ñ±ò

ßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ...........11 z5l 'rEzk2j 'kg' sjkak3j g4hd ;j; .......52

ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ...............22

8kfj 9h8; {¯akufj 'kg' 5vlj syd¾ ..................55

Gmgfv gsji

Î1äÂù ÎæÿöÂûþ±1 ÎýÃÃ÷± ú÷DZ ¶Ï¿î ÎäÂÌýÃñò ßÁkò ¿üÑ ¿1¿îÂßÁ± 1±æÅà ÎæÃËòé ÎæÃòäÂò 1æÃòÏ ßÅÁ÷±1Ï ßÁ¿1 ± ÎùýÃÿ1 ÷Ïò± Âó±ËG ¿ ¶ûþ± ¿SÂó±¿ê ձûþü± à±ò ¶ä±1 ¶»gßÁ üýÃÃßÁ±1Ï ¶ä±1ßÁ

Ð Ð

zs2j 9f[zkgj ykHg3; ykh3];klvkj< t) Gf_g;_ ;Tb ;[skj .........37

;Thb h'Okf g;FuJ ykHlk;khFu ...........58

;Tb; 9kskj 9Íukdk y2x gd0>glk;; a` gu4[0Ekgdk 9kskj ;d]'r< 9kj_ho_ 9kmjEkl..38

hfvk¡ g3k;

Õ±sÅ1 ä±÷±ðà 1±Uù ¿üÑ üÅæñî± ÎáÌîÂ÷ ÕÑßÅÁ û±ðû Î÷Ì¿ýÃÃî ¶ú±L ú÷DZ

aJtk:3 l£.........60

;Tb; z;l; {Íhdj

v[j;k¡ ;[gjzi 9kvlks jz[l 4kf

ÂóÂõò Õ±æÃËá òË1f Îú1»±Ëé ¿ú»ßÁ±L ëÂ×Âó±ñɱûþ Õ±1 Ûò ÎäÂÌËÂõ ßÔÁø ¿ÂõýÃñ1Ï ÕæÃûþ ßÅÁ÷±1

÷ÅàËÂõþ±äÂßÁ ............61

5kgl -l Rk2< fkhj;l '®t]......40 {Ds ;Thb jzk2fj aJg2kmj ajk ak0; 5vlj \kl {¯akuf< ha_hv_ a"'i.....41

jkhp5l................62

aAa[ jk2

á±í¿òßÁ ÕÑáü7ÁÁ±

Ð Ð

ßÁ±ûDZùûþ üýÃñûþßÁ

Ð

ýÃÃ1÷ò ¶Ïî ¿üÑ ßÁÑá ÎßÁ ¿Âõ ý×Ãf ñË÷Çf ßÅÁ÷±1 Îû±Ëáú ßÅÁ÷±1 ÎðÃËÂõf ¿üÑ æÃáðÃÏú æñò± j'iFuJ okfk

1?ò ü¥ó±ðÃßÁ, ›¶ßÁ±úßÁ, ÷Å^ßÁ Õ±1n¸ ¦¤Q±¿ñßÁ±1Ï Û÷ ¿ä ë¿÷¿òßÁ ßÔÁ¿ø¸ æñá1í ÷Åù ¿êÂßÁò± Ð 60/9 îÔÂîÂÏûþ Îé±ù, ý×ÃëÂ×äÅÂô äÂ1±ý×à ÷±ËßÇÂéÂ, ¢¶Ïí Âó±ßÇÁ Î÷¸C ΩäÂò1 ÝäÂ1îÂ, òîÅÂò ¿ðÃ~Ï-110116 ÆýÃà Ûä ¿é ¿÷¿ëÂûþ± Î ¶åÃ, ¿Âõ 2, ÎäÂ"Ã1 63 òý×Ãë± Ð 201301, ¿æÃù± Ð ÎáÌîÂ÷ ÂõÅX òá1 [ëÂ×Ð ¶Ð] üÂõDZ¿ñßÁ üÅ1¿ Âî ¦±ò òîÅÂò ¿ðÃ~Ï Ûý×à ձËù±äÂòÏî ¶ßÁ±¿úî ¶»gü÷ÓýÃ1 ¿ùàòÏ ¿ùàßÁüßÁù1 ¿òææ¤ û±1 Âõ±ËÂõ ¶ßÁ±úßÁ Õ±1n¸ ü¥ó±ðÃßÁ1 Ûý×ÃË ÂSî ÎßÁ±Ëò± öÓ¿÷ßÁ± ò±ý×Ã

÷Åê Âóԇ±

- 70 , 45503170

06

;Thb okmjwx gs @)!^

{hvd g3;hf;j 'rEykgjgj 9km'kh ' ;Tb;< jkEl 9kjX ekE=k

......43

õþ±æÃòÏ¿î .................63

Adk 9hd gzkf;kgl gupj ;Tbg; ak' 9S'jj aJtk:3.......45

Îàù±...................64

laiknd] çdk'kd] eqnzd ,oa Lokeh ,e- lh- Mksfefud ,e-,-lh- Ñf"k tkxj.k % 60@9 rhljk ry] ;wlqQ ljk; ekfdZV] utnhd xzhu ikdZ eSVªks LVs”ku] ubZ fnYyh&110016 ds }kjk ,p-Vh- ehfM;k izsl ch 2] lsDVj&63] uks,Mk&201301 ftyk&xkSrecq) uxj ¼;w-ih-½ *lokZf/kd lqjf{kr U;k; {ks= fnYyhA bl if=dk esa çdkf'kr ys[k ,oa fopkj ys[kdksa ds futh gSaA çdk'kd@laiknd blds fy, mRrjnk;h ugha gSaA

Îàù±....................65

Subscribe Krishi Jagran Magazine Assamese, Bengali, Hindi, Marathi, Gujarati, Punjabi, Kannada,Telugu & English

Nishant Taak : 09953756433



www.krishijagran.com

zSaku;i2

21 (1996-2016)

akfi 4k'j 'kg' 'vk' lkhm' pj aJk2 ## g;kh3 ofz,4rk 9kho ßB;dkj zszrkgj R[ho 9kge. ofz,4rk di'J mhdgj 'Th akHge 9kjX \qhsj dld hfj¡gj `;k akfi gukyfj 5ld ol z,jYj g;kgfk zh6d fihd f`;kj ;kjgw aJgdr; 'egj mS\ij zszrk -y 9kge. gupj aJk2 ^&% 4f holkj h\djd @%@ 4f holk \2,;j ßB;dkmJZd Ggl;kd agj.

h'P' Z'kZyr z,m6fj G3k z,4rkj 9f[zkgj \kjdd aJk2 !% pdk,p glk;; g4kEk akfij gRkmkf 8jk fkH.

zSaku;i2

gu

gR h'P'd z;glkd-; g'he 'jb[w gykEk 6kH gvjka[¥igdk skf[gy 4k'j 'kg' akfij zszrkgj R[ho 9kge.

gupj aJgdr; 'rhDª !))) cfhs3kj akfi {alá y2 hR !(%! vfd #/% gyokj cfhs3kj 9khel. !&)) cfhs2kj aJgdr; 'rhDª; ;s ;[>Ekj ajk akfi {hl2k'kj 'kg' jhv uicl akfij {aládkj z,;3 '[hl skfk Rk2. fuij -y -m 9kgex ;Tb;j g4hdj 'hj, 'k ß;kf -y - gup gykEkj Z'gD¾0 g'he\km fuij akfi g4kEkj mge 'k akfi ;s hug2. vyjd akfi 4k'j 'kg' gRkmr fy2. Qkhzskf gykEk 9kjS\ -y -mge 9kjX mk0> GH akfij 9\kEj z;glkd-; tknj ;kjw zszrkj ajk g4hd 9kjX ;Tb; u[g2kgj fB3 -y yge vj;kgj ol z,jYwj fihd vlkH `kg; mge. 9khs h'gupi s[uJk z,jYw 9kjX 4kur h; dkj 0ajd zh6; ;kR] f;jkj ;kjgw z,jYwj hv¡k ;gjk 9kjX gzHh'lk; 'vk'-l z;glk fihd 5[g5klk aJskhwd -ygex Rkj gvB3k0 ;hj 9kgekx h; H2kd-; g'he 9kEpr; ;kjgw 'jb[wj aJk2 ^% pdk,p akfi -' zs[uJ-l y2 ol z,jYwx Rk; aJ;Thdg2 9kskj oiEfj hv Rk2. 'kg' \qhsj h\djd zh£d ;hj jkg4. akfij zszrkj zsk8kf G3kH 9kge. Rhu u[H 'ejj ajk hfj¡gj vhl 9yk akfij akfij zszrkj ajk s[hDª ak' h'vkgj gdgfy®gl zszrkj gukbi g;kf? H2kj 'kg' ukh2 '[hl ;' vj;kgj hfoj fihd; mS\ijdkgj vlk' lkhm' lkgm vj;kjj U'kjk vglkEk 5[ g 5klk lmgd skf[y; zokm y®' lkhm' Rkgd akfi fB3 ahj;Lafk;x ol z,jYwj aJhQª2k; 'k 'jb[w fy2. Rhu Ggfugj fy2 gdgfy®gl 9fkmd gfkgykEkj ;kjw;? hufd dTdi2 h'P'R[ akfij 'kg'H y®' akgj. gRhd2k mjsd {¯akd 'kg akfij zszrk /Gs_hv_ thshf; 'kh ' 8gj. H2kd-; tknj hv¡kj ;`k h; y®' HgsHl < dominic@krishijagran.com 9 Languages (8 Indian & 1 Global), 18 States, 1 Portal – 8 Million combined readership www.krishijagran.com The Pulse of Agri-World

The Pulse of Rural India

AGRICULTURE W RLD n?Zw-J/-;h- feqPh ikroD

కృ ి జ గర

Ph.: +91-11-26511845, 26517923, 45503170

ßÔÁ¿ø¸ æ±á. í

Email: info@krishijagran.com

ßÔÁ¿ø¸ æñá1í

Web: www.krishijagran.com

KRISHI JAGRAN, INDIA'S NO.1 AGRI MEDIA GROUP vf/kd tkudkjh gsrq lh/ks lEidZ djsa % editor@krishijagran.com, response@krishijagran.com, circulation@krishijagran.com, accounts@krishijagran.com

08

;Thb okmjwx gs @)!^



www.krishijagran.com

;®\kj B3®hj

\kjdj vj;kgj ;Tb;; 6hm 9kge< ha gv l hjUu

gu

pj e3k ;Tb; z,m6fj s£H gupd hoGs zhj2yj g4hd 9kjX 'rEzk2j 9f[shd hu2kj uk'i ;gj. h;e[ huf 9kmgd ;Tb; z,m6fj U'kjk gaJv ;f5kgj£j 9kg2kof ;jk -mge R®d jkB3Ji2 \kjdi2 ;Tb; z,cj 98rY \[haFuj hz, skfx H{G5H9kH j gv2kjgsf hahaGv a lix hv9kHG5G j sykzhvE ha gv l gjhUux gpd;kji z,m6f sykjkB3Jj gZ3v zhvE fE¡ akh3lx \kjdi2 ;Tb; z,m6f ykhj2kjwkj gZ33 zhvE fi aJ ; kp 9kjX ;ht]gfvf zhshdj 98rY H{Gv skf zy \kjdi2 ;Tb; z,m6fj 'ígdk mwfskfr 'rhDª {ahZyd `kg;. ;T b ; z,m6fj aJ h dhfh8 z;gl ahjgEp sFQi aJ ; kp okg\=;kj 9kjX ;Thb jkor sFQi gskyf \kH ;lrkw \kH ;[hFuJ2k G; 9kg'uf aQ hug2. 9kf['k,hp; ahjEd] f j sk8rgsgj h';hpd zhj2yj fd[f aJokhd; Z'i;Thd hu2kj gYQd ahjgEp h'\kmj 9¡m]d 9yk -oE g3;f®lhoj s¥[ji zhshd «hoHGhv¬ j zsY h'vkjk8if y2. ;fgvkh32ks] 95K Hhæ2kf 5ks]kv Gv®heg2vfj sykzhvE ha gv gjhUug2 ;2 gR ;Tb; gd0>glk; y2

10

;Thb okmjwx gs @)!^

Rkj -uhf; g\kof g4hdj ajk 9kgy 9kjX ;Thb gd0>glk;j G;skQ zyk2 y2x 9kskj gupd {Íd aJokhd gykEkj Z'gd¾0 vj;kgj gzHh'lk; g'hv' hfhug2 Rkj ;kjgw ;Tb;; 9kho g4hd ;jkd 'ígdk zszrkj zFs[4if y®' lmi2k -yge. gjhUug2 ;2 gR \kjdi2 'okjd 9k¡o] k hd; g;kSakfij hoGs aJtk:3 g'hv'-l 9f[shd 9kge h; gupj ;Tb;j hoGs 5vl {¯akufd 9kahD h;2? Rhu Ggfugj -y `kg; gdgfy®gl \kjdi2 ;Tb;j lmd vj;kgj 6hm 9kge. Rhu \kjdi2 ;Tb;; GH 5vlj {¯akufj 9f[shd ak2 Rk2 gdg¡ {¯akufj 'ThB3akd y®' 9kjX H2kj lmgd ;Tbg; H2kj jkAdkhf ;hj'l0 zYs y®' 9kjX H2kj 9k2 !x))) g;kh3 3;k-lg; ' kd zyk2; y®'. H{G59kH j gv2kjgsf hahaGv a lig2 ;2 gR hoGs zhj2yj hjvkv] aJ_ uia; gagF3lj 98rYdkgj -yge 9kjX 9kHhvG9kj j hjogfl gvF3kj ajiYk0 ;hj GH ;`kj zFs[4-l 9khyge gR zk8kjw zhj2yj d[lfkd hoGs zhj2yj {¯akuf ##/#$ pdk,p 9h8; yge 9kjX Rhu 9k¡jkB3Ji2 g;kSakfij U'kjk GH g3;hf; g'vkd vj;kjj 9z hB3 y2 gdgfy®gl \kjdd

h';hpd hoGs zhj2y mgokEkj 9f[shd h;2 hfhug2? gd0> ;2 gR GH uk'i aQj sk8rgsgj 9khs vj;kj; 9kskj g4hdd 'rEykj ;jk g3;f®lho; 'kvhf ;jkj 9h8;kj h'vkhjgek. 9kskj sgd hoGs g3;f®lhoj 5vlj g4hd akjSahj; z,;j aJokhdj 5vlj lmd ;jk Rk2. gjhUug2 ;2 gR \kjd; Ghd2k g'he ahjskgw 4kur gdl 9ksukhf ;hj' lmi2k y2. hoGs 5vlj ajk cjXEk 4kur gdlj ;s gykEk 'í gYQ-l zihsd ;jkd zyk2; y®' akgj. gd0> ;2x hoGs zhj2yj 'khwhor;jw 4kur gdlj 9ksukhf; ;s ;jk zyk2 ;hj'. ;Tb; ;®9ht]gfvf zhshdj 98rY H{Gv skgf ;2 gR hoGs zhj2y mgokEkj 9f[shd Rhu vj;kgj hug2 gdg¡ GHg3k0 hoGs ;akyj ugj z5ldkj ;khyfi hlh4' akgj.

aJZDd;]dk zsij hdEkji z,'kuukdk ;Thb okmjw fd[f huL+i s®'kHl/(*(!^^))$ H/gsHl< sameer@krishijagran.com


ßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

gvhfj hs6k f;hs'

;Thb gYQj w !%_# pdk,p 'Th akHge

s cjXEk {¯akufj Z'gD¾0 @)!^/!& hvofd gupd gvhfj g;kgfk 8jwj 9\kE fy®' Ggfugj vj;kgj ;2 9kjX lmgd ;2 gR #_)/#_! g;kh3 3fj s[6 {aládk; a[jkd aR]kAd y2. 'kZdEd gvhf hvof 9g:3k'jj ajk 9kjS\ y2 h; G; d`rj 9f[zkgj 4kur sFQklg2 G3k 9f[skf lmkHge. Rkj 9f[zkgj cjXEk {¯uf yJkz gakEkj ;kjgw \kjd gvhfj ß 9ksukhf ;hj' akgj.

;

G

H'kj vj;kji lYrd-; g'he -y -mge. h'Di2 'b] @)!%/!^ j zs2d ;Thb gYQj wd !%_# pd,p 'Th akHge hRg3k GH w vj;kji lYrd-; g'he y2. hjok\] g',;j ajk h'h\Í gYQd wj h'djw okji ;jk z,4rkj 9f[zkgj ;Thb 9kjX H2kj lmd oh=d mhdh'h8; h'Di2 'b] @)!%/!^ vfj zs2d ***@( h'hl2f 3;k w hu2k -mge. vj;kgj @)!%/!^ vfj 'kgo3d *%)) h'hl2f 3;kj ;Thb w hu2kj lYr jkh4hel.

gegAdS'jd hz£f ahj;Lafkj 9kjS\hw

j;kgj z;glk g4hd-lg; akfij gRkmkf; aJhd' dk 'rDª ;hjge gR H2kj 'kg' holk aR]k2d hz£f ahj;Lafk aJ Z Dd ;jk -mge 9kjX

v

gegAdS'j-lg; gupj #)) 4f holkd GH ahj;Lafkj 9kjS\ ;hj hu2k Rk'. zqQj sgd ;Thb 9kjX ;Tb;j ;lrkw sFQi jk8kgskyf hzgn glk;z\kd ;2 gR vj;kgj GH hupd di'J mhdgj ;ks ;hjge 9kjX gupj z;glk ^)) 4f holkd GH ahj;Lafk aJg2km ;jk y®'. ahj;Lafkj 9¡m]d GH 'b]d ak>v lk4 gy:3j \qhs; hz£f ;jkj lYr hf8]khjd ;jk -mge. ;Thb 9kjX hz£f lkhmgl jkorj h'o2 y2 h; GH hupd g;FuJj 5klj ajk zSaqw] zyk2/zygRkmidk aJukf ;jk Rk'. gd0> ;2 gR gupd *( 3k hz£f ahj;Lafk aJk2 u[H up;d-; g'he zs2gj ajk uicli2k -y ahj 9kge. GH ahj;Lafkj 0ajd ;ks a[jk y®gl H2kj ajk *) lk4 gy:3j \qhs; akfi ak'. vj;kgj H2kgj @# ahj;Lafkj 0ajd ;ks 9kjS\ ;hj huge 9kjX @)!* j gpb-lg; $) 3k ahj;Lafkj 0ajd ;ks a[jk -y Rk'. gd0> sgd GH ahj;Lafkj 'kg' 8kfj {¯akuf ;s y®' hfhu'. ;Thb okmjwx gs @)!^

11


ßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ

h'ykjd 8kfj Qª2 ykjd 8kf Qª2 gykEk gslkj ugj lkhmge. R®d GH 'b]d vj;kji zhshdj sk8rgsgj !* lk4 @( gyokj 3f 8kf h;fk -mge. jkor vj;kjj ajk gakEk d`rj 9f[zkgj ^))) ga;vj sk8rgsgj !* lk4 @( gyokj 3f 8kf h;fk -mge. jkord s[6 *$)) ga;v y2. zy;kji zhshdg3 fqrfds zs`]f sqlrj 0ajd 8kfj Qª2 ;hjge. vj;kji zhshdj 8kf h;fkj lk\ zjX 9kjX s8rsi2k ;Tb;; g'he lk\ -yge. 9yk 'ej 8kf h;fk 9kjX gpJB6 'rEZykj ahj;Lafk 9kge. Rj ajk g'he ;Tb;; H2kj lk\ y®' akgj.

h'

www.krishijagran.com

g'he uksd ukhl h'Qªi ;jk g'akjij 0ajd lkhm' gl;ks

G

hd2k sykjkB3J vj;kgj g'he uksd ukhl h'Qªi ;jk g'akjij 0ajd gl;ks lmk'x GH z;glk ukhlj uks 'Th gykEk; hf2hFQd ;hj'j 'kg' ;jk -mge. d`rj 9f[zkgj jkor vj;kgj 9h8ds 4[v[jk sqlr hf8]kjd ;hj' -m 9kge. dkj haed hf8]khjd sqlrgj ukhs ukhl h'Qªi ;jk g'akji; gol-l ah60Ekj 9kHfi aJkE8kgfk ;hjge. zqQj 9f[zkgj sykjkB3Jj jkor g;h'gfg3 ukhlj uks; hf2hFQd ;hj'j 'kg' 9kHfj aJZdkE Z'i;Thd huge. H2kj 9h¡s Z'i;Thdj 'kg' sykjkB3Jd ukhl 'rEzk2ij 0ajd fd[f aJhd'Ì aJg2km y®'. sykjkB3Jd ukhl uksj hf2FQw 9kHf @)!^ vfj 9¡m]dx ukhlj 9h8;ds 4[v[jk sqlr vj;kgj hf8]khjd ;hj'.

5vl h'Qªi ;jk Ghd2k y®' zyo

G

hd2k g;FuJ vj;kgj ­5[t Gæ gf3® Z;isj 9¡m]d aJgupj ;Tb;; 5vl h'Qªij 'kg' zyo jkZdk 4[hl huge. Ghd2k ;Tb; cjd 'hy 'hy 5vl h'Qªi ;hj' akhj'. d`rj 9f[zkgj ykhj2kwk gB33 GhmJ;klvkj skg;]h3, '®t]j hv5 GthshfgZ3J3gj jkorj !)& 3k skg;]h3, '®t]j zhvE; 9kgup okji ;hjge gR ;Tb;j h'{gjk !% gs®-lg; Ggmk3 ;hj' lkgm. dkj haed ykhj2kw gB33 GhmJ;klvkj skg;]h3, '®t] ;Tb;; G3k gjhogZ3Jvf Glk3] ;hj' 9kjX tk3k 9flkhf ;hj'. 'kZdEd '®t] h'b2k z;lj sgd 5[t Gæ gf3 12

;Thb okmjwx gs @)!^

Z;isj sk8rgsgj ;Tb;; 9flkHf 5vl h'Qªij 'kg' gaJk¯zkhyd ;jk Rk'. H2kj 'g' g;FuJ vj;kjj 5klj ajk gzkf;kgl fd[f ahlhv jkor vj;kjj 0vj-l 9khy' lkgm. jkorj !)& 3k skg;]h3, '®t]j h\djd ;jfl 9kjX Glfk'ku skg;]h3, '®t]j pzr 'okj 9flkHf 9kge R®d '®gt] @&) of ;Tb; 9kjX @%) ;hsvf GgoF3j ah¥2f;jw ;hjge.



ßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

htskæ ;s gykEkj ;kjgw 4kur gdl u[']l -yge R]kAd B3®;j skod 5[3;j vkhyuk ;s gykEkj ;kjgw huL+i hdl 'okjd zhj2y 9kjX h'gf1lk gdld %) 3;k aJhd ;[HF3l yJkz akHge. zihsd ;kgjk'kjj zs2d 9fr 4kur 9kjX 94kur gdlj sqlr zk8kjw yJkz/'Th j haed aq']Zdjd 'Ì yge. 'okj zqQj sgd aR]kAd B3®;j skod 5[3;j vkhyuk u[']l gykEkj ajk 'okjd zhj2y 9kjX h'gf1lk gdld yJkz akHge. zhj2y G:zgalkj gdl ukuji 9kjX h'gf1lk hsl gthlg\hj gdl ykhj2kwkj sqlr %) 3;kj yJkz gakEkj lmgd QªskF'g2 *!%) 3;k 9kjX %(%) 3;k aJhd ;[HF3ld 'Ì -yge.

a

g4hdd gykEk fkH

Ghd2k ;Tb;; zszrkd galkHge h'lkyi b;j zszrk j4kj fks glkEk fkH. aJk;Thd; aJg;kaj Z'gD¾0 ;Tbg; ;g6kj ahjpJs ;hj pk;/akvhlj g4hd ;hj z5ldk aJkAd ;gj h; pk;/akvhlj 'okj sqlr ;hs gRkEkj ;kjgw ;s h'Qªi gykEkj ;kjgw ag31hud ;b T ; z;gl hfoj h'lkyi jkZdkj skod galk' lmi2k -yge. ahjhZyhd Ggf -yge gR dj;khjj gzkEku hu2k h'lkyig2 GH 'kj ;b T ;j 9EZyk g'2k ;hj huge. ;b T ;j sgd GH'kj h'lkyid 9la gak; lmkj 9h\gRkm 9khyge. h'gpb zqQj sgd ag31uij ajk fd[f mk0> j®td h'lkyi; ;b T g; jkZdkj h;fkjd mkdd galkHge. akvhlj uks ;hs gRkEkj ajk ;b T g; h'lkyi; hfoj cj-l -l gRkEkd-; jkZdkd Ghj -` 9khyge. akvhlj 'okjd akvhl h'gQªdkj 9f[zkgj {Ds h'lkyij uks % 3;k-lg; -y -mgex Ggf ahjhZyhdd ;b T ;; 9k8k gj3d h'lkyi h;hf' lmi2k -yge Rkj ;kjgw h'lkyi ;s uks akHge. ;b T ;; ;s uks gakEkj ;kjgw ;b T g;k hvh¡d -yge.

;T

hd ;jkgdk lk\uk2; 'ThD -y `;k fkH. ;Thbj u2fi2 9EZyk-l vkH ;Tb;j aJhd hv¡k 'rDª ;hj z,zuj G3k zhshdg2 ;2 gR GH gYQ Ghd2k lk\uk2; 'ThD -y `;k fkH. zqQj ajk gakEk d`rj 9f[zkgj \koakj zk,zu y[;[sguE fkjk2w RkuEj 9km[EkHd ;hTb gYQj Zyk2i zhshdg2 ;2 gR lc[ 9kjX zisk¡ ;b T ;j 9EZykd huf; hugf u2fi2 -y -m 9kgex gzH;kjgw zhshdg2 vj;kj; GH gYQj 'kg' h'Di2 9kEF3f 'g kEkj ajksp] huge. R®d g;kEk -mge gR ;hTbj 'hTD; 9fr g;kgfk 'hTDj ugj lk\uk2; ;jkj 9kEpr;. ;hTb gYQj U'kjk gupj 9`' ] rEZykd jXda ¾ qw] \qhs;k aklf ;jkj haegdk 9`' ] rEZykj ;b T ;j ahjhZyhd z hB3of; fy2.

g4

14

;Thb okmjwx gs @)!^


ßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

;Thb h';kpj aJhd vj;kj 9h8; vkhyukH ' kHge ;Tdz,;La< fihdp ;akyj uks s {¯akufj haed ;3fj vkhyukd z,gpk8fj ajk H2kj uks gRkEk G; zAdkydd G; gyokj 3;k aJhd g;hæ 'kh ge. ;3fd cjXEk hslj lmgd zgdo jAdkhfj vkhyukgj H2kj uks 'Th akHge. zqQj sgd gRkEk G; zAdkyd ;3fj uks #$%)) 3;kj ajk 'kh #%%)) 3;k aJhd g;hæ -m akHge. hU'di2gd H2kj {¯akuf gRkEk u[H zAdkyd %% gyokj mkh6d-; ;hs $% gyokj mkh6 -y -mge. gRkEk 'ej zskf 9Eh8j d[lfkd 'd]skf {¯akuf $$ pdk,p ;s y2. gs® @)!% vfd ;3fj uhf; {¯akuf aJk2 *) gyokj mkh6 9khel. 9kygsuk'kud `;k ;3f 'J®;kj 9jXw ulklj sgd cjXEk hslj vkhyuk \kl y® h; {¯akuf ;s gykEkj ;kjgw G; zAdkyd H2kj uks 'Th akHge. H2kj 'kgu0 ;3fj zgdo jAdkhfj vkhyuk 9fkmd huf ;s gykEkj zS\kEfk 9kge. ;3fj uksj 'd]skf 9EZyk \hEbrgd0 gykEkj zS\kEfk 9kge. ulklj sgd gs® skyd ;3fj uks G; gyokj aJhd g;hæ 'kh ' akgj.

;

4rsFQi fihdp ;[skgj ;Thb -'Okhf; z;l; ;Thbj h';kpj 'kg' fd[f g3;hf; h';hpd ;jkj 9khal ;hj ;2 gR gd0>glk;j vj;kgj jkord ;Thbj h';kpj aJhd ;Tdz,;hLad y2. s[4rsFQig2 ;Thb h'P'h'urkl2j z\kj zs2d -'Okhfj 9kjX h'b2k z;lj G3k zsiYk -'6;; zgS'kh8d ;hj ;2 gR h'ykjj \qhs {']j y2 9kjX GH \qhs gup; 9kEpr;dkj 9f[j§ga 4kurkÍ {¯akuf ;jkj Ysdk 9kge. lmgd gd0> ;2 gR vj;kjj ;Thb j®t gsa jkorj ;Tb;j 'kg' G; -'A+Ei; augYa y2 9kjX H2kj sk8rgsgj ;Thb 9kjX ;Tb;j aJmhdj a`d 9mJzj -yge. gd0> ;Thb; 'rEzk2j j§gagj mJyw ;jkj 9khal ;hj ;2 gR ;Thb; g;El ;Tb;gjH fy2 zk8kjw ofdkg;k gjkomkj aJkAd ;jkj z[gRkm ak2.

s[

ykhj2kwkd ^^ lk4 3f gc>íj h;hfge

hj2kwks vj;kji Ggo£ig2 Ghd2 -lg; ^%_^% lk4 3f gc>íj h;hfge. zqQj 9f[zkgj Ghd2k-lg; ykhj2kwk vj;kgj gc>íj s[6 h;fkj ajk *( pdk,p 9`]k¯

yk

%*_%! lk4 3f gc>í 'okjj ajk {6kHge. dkj G; h'b2kj sgd ykhj2kwk gE2jyk{hv, ;ja®gjvgf !!_)@ lk4 3fx gyg5gt @$_@* lk4 3fx ykhj2kwk GmJ® HækB3Ji2 ;ja®gjvgf %_() lk4 3f gc>í h;hfge. \kjdi2 4kur hfmgs &_!! lk4 3fd-; g'he gc>í h;hfge 9kjX H2kj 'kgu0 4kur 9kjX fkmhj; gRkmkf h'\kgm !&_#! lk4 3f h;hfge.

;Thb okmjwx gs @)!^

15


ßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ

;k'[hl '[3j uks 'Th s {¯akufj ;kjgw ;k'[hl '[3j uks mjsj ugj 'kh gex dkgd 9kg;1 ;s {¯akufj ;kjgw ;kgjk'kjix B3®h;B3 9kjX jkAdkhf z;glk uksd Hskf g'he glg'ld 9kge gR ;k'[hl '[3d vkhj 'ej haed gj;t] 'kh gRkEk gu4k gakEk -mge. 'd]skf mhd; GH zs2d 9la g'J;j 9kEpr; h; H2kj 0ajd B3®; zisk 'k 9frkfr vj;kji hf2FQw gfkgykEkj ajk 9EZyk g'2k -y ahjge. 9Egpr GH gj;t] di'J mhdgj Ghd2k jAdkhfj Z'jd ;' 8hjge gR H2kd 'b] @)!@ vfj ugj 9EZyk y2 gdgfy®gl di'J mhdgj z;glk gA+hf, g4hl gshl y®' akgj. h'gpb zqQj sgd @)!@ vfgdk ;k'[hl '[3 y3 ;s®hth3 9khel h; 9h8; uksj 0ajd jAdkhf ;hs gRkEkj H2kj mjs fkHh;2k -y -mhel.

;

www.krishijagran.com

;s Qªg2 ;hjge gc>í 9kjX vk{l; u[']l s Qª2j ;kjgw {¯akuf gYQd vk{l 9kjX gc>í u[']l -y -mge. huL+ij pzr 'okjd gc>í 9kjX vk{l 'kvshdd !)) 3;k ;[HF3l-lg; yJkz akHge. dkgd 9kg;1 {gurkhm; vkhyuk 'Th gykEkj ajk oEj sqlr 'Th akHge. zqQj sgd {¯akuf gYQj ajk {¯akufj skod 9k3k hslj vkhyuk ;s gykEkd ajk 'okjd gc>íj sqlr ;hsge lmgd ;2 gR aR]kAd B3;j skod 5[3;j vkhyuk u[']l gykEkj ajk 'kvshd vk{lj ukgsk yJkz akHge. gc>í u=k 5+®j hslj uksd % 3;kj glk;vkgfgj !^@)x !^@% 3;k aJhd () h;glk 'Ì -yge. vk{l 'kvshd zkskfr 9kjX a[vk !!@! aJokhdj uks %*))x %()) 3;k 9kjX $^))x %^)) 3;kj ajk ;hs %&)) 3;kx %*)) 3;k $^)) 3;kx %%)) 3;k ;[HF3l 'Ì -yge. Rhu Qª2d z,gpk8f ;jk fy2 gdhd2ky®gl sqlr 9kjX u[']l -y Rk' akgj.

;

Ghd2k ;Tb;; ;gFukEkHge ha2ko Ej jkord ;Tb;; ;gFukEkHge ;kjw h;e[ zs2 9kmgd mJky;; ha2kgo ;gFukEkHhel. s8r aJgupd ;Tbg; ha2ko jkZdkd galk' lmi2k -yge. 'kSakj {¯akuf gykEkj haegdk ha2kgo GH'kj ;Tb;j v;[ akfi {hl2kH huge. 9EZyk Ggf -yge gR jdlks 'okjd ha2ko @) aHvk aJhd h;glk h'Qªi y2. h;e[skf ;Tbg; skf[y; h'fk sqglr ha2ko huge. zqQj ajk ms gakEk -mge gR ha2ko h'Qªij ajk 5vlj sqlr0 gfkgakEkj ;kjgw ;Tbg; jdlksj jkZdkd ha2ko galkH huge. h;e[skf ha2ko {¯akug; GH 4'j hug2 gR GH zs2d g'2k huf vhl 9kge. sklEk gYQd h;e[ zs2 9kmgd ha2koj sqlr % 3;k aJhd h;glkd-l fkhs -mhel. h'md hufd hfsvd ;Tb; z;gl @) aHvk h;glk g'hvhel. jdlksd g\j'kfk Ggo£ij h';kgp ;2 gR 9kho ha2koj uks %) 3;k aJhd ;[HF3l '[hl -;ge. H2kj ajk ;Tb;; 4jvj sqlr0 gakEk fkH. ;Tbg; ha2ko cj -l gRkEkd-; skf[y; h'fk sqlrd g'hv hu2k2 g'he \kl '[hl \khE'-l 'k8rd ahjge.

hp

16

;Thb okmjwx gs @)!^


Îü±÷±¿ò ÂõÏæà ßÔÁø¸ßÁËðÃÂõþ  óï äÂù±Âõþ ü±ïÏ


ßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

mJksiw gYQd 'Th y®' akgj hfgEp 5lx pk;/akvhlj z[jhYd ;hj j4kd y®' zyo b;j 'kg' GH 4'j g;kgfk \kl 4'jd-; ;s fy®'x ;kjw Ghd2k pigcJ fB3 gykEk 'ZDj ajk g'he lk\ gykEkj a` zyo -y ahjge ;kjw 5[t aJgvhv,d !)) pdk,p G5ht9kH j hupd vj;kgj h'gupi g;kSakfi; haJokg\]h3\ 9ksukhf ;jk 9f[shd huge Rkj 'rEykjj ajk pigcJ fB3 gykEk 5l 9kjX pk;/akvhl; 'vk' ajk Rk' Rkj lk\ ;Tb;; y®'. lmgd vj;kgj h'gupi g;kSakfi; 9flkHf aJtk:3 g'vkj 9f[shd0 hu2kj 0ajd h'vkj h'sp] ;hjge. h; g;kSakfij lmd vj;kjj vd] y®l gR gd0>glkg; hfoj hfgEpj @% pdk,p mJksiw gYQd pid mTy 9kjX 9k8kj\qd h';kpd hfgEp ;hj' lkhm'. ht9kjhaj G; zqQj

;T

ajk gakEk d`rj 9f[zkgj \kjdd g;H'k 8jwj haJokjg\h3\ {aládk fkH Rkj ;kjgw aJgdr; 'ejd ;Tb;; glk;vkf y®' lmi2k y2x h; haJokjg\h3\j 5l pk;/akvhlj g'he zs2-lg; z[jhYd ;hj jkh4' ajk Rk'. gzH;kjgw haJokjg\h3\ h'gupj ajk 9gfkEk Rk2. H2kj 'kg' GH gYQd hfgEp ;jk g;kSakfi; haJokjg\h3\j 'kg' 9f[shd hu' ajk Rk2 ;kjw 9kskj gupd ht9kjha G5ht9kH j gYQd gu4k Rk2.

8kf ;Tb;j 'kg' vj;kgj h';hpd ;hjge Ga

jk

B3Ji2 8kf mgEbwk z,Zykf G3k s®'kHl Ga ­jkHvG:zak3]® h';hpd ;hjge hR 8kfj g4hd zsgS' z;glk d`r aJukf ;hj'. ;Thb sFQi jk8k gskyf hzgn ;3;d 9kg2khod ;Tb; gslkd GH d`r hu ;2 gR 8kfj g4hdj lmd oh=d

9frkfr d`r {alá ;jk'. lmgd pJi gskygf ;2 gR GH Ga gE' 9k8khjd Gahlg;vf aJwkli y2 Rkj 0ajd ;Tb;j 0vjd ;Thb -'Okhf;-lg; zqvfk 9khy' akgj 9kjX zszrkj zsk8kf ak'. GHg3k ;Tb;j 'kg' 'íd zyk2; y®'.

;s gc>í h;fkj zS\kEfk íj g;FuJi2 a[lj 'kg' vj;kji Qª2 GH 'ejd h'md 'b]j d[lfkd $)/%) lk4 3f ;s gykEkj zS\kEfk 9kge. Rhu Ggfugj y2 gdgfy®gl GH Qª2 vkhj 'ejj dlj Zdj-l 9khy Rk'. 'b] @)!%/!^ d gc>íj gup \jd Qª2 @*)_* lk4 3f -yhel. h; 'b] @)!^/!& j 'kg' vj;kji Ggoh£j U'kjk gc>íj hR 9kjS\hw h;fkj 9f[skf 9khyge dkj 9f[zkgj GH Qª2 @*) lk4 3f gykEkj ;`k g;kEk -mge. vj;kgj 9kjS\hwd GH lYr #)) lk4 3f j4k -mhel. h; % gs® @)!^ -lg; GH Qª2 @!% lk4 3f -ygex gRkEk 'ej GH zs2d GH Qª2 @)( lk4 3f 9khel 9kjX g'he\km 'okjd gc>íj ahjskw ;s ahj -mhel. jkoZykfx s8r aJgupx {Dj aJgupd ;Tbg; vj;kjj ahjEgd] 'rhDª 'rEzk2i z;l; gc>í g'vk g'he aeFu ;gj ;kjw vj;kjj ajk gd0>glkg; hR sqlr ak2 dkd 'íd als y2. \kjdi2 4kur hfmsj h'b2kH ;2 gR GH 'ej gc>íj 'kZdhE; Qª2 @$) lk4 3fd 'Ì -y Rk' 9kjX @*) lk4 3fj lYr aJkAd ;hj' gfkEkhj'.

gc>

18

;Thb okmjwx gs @)!^


ßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ

;s ;aky jAdkhf gykEkj zS\Efk

www.krishijagran.com

9kH Zap] ahj;Lafkj ajk 'kh ' ;Tb;j 9k2

G

H 'ejd ;akyj ;s jAdkhf gykEkj zS\kEfk 9kge ;kjw gegAdS'jj gpbd zskAd gykEk ;3f skg;]h3, 'b]d H2kj jAdkhf uy pdk,pd-; ;hs gRkEkj zS\kEfk 9kge. cjXEk 'okjd ;3fj uks 'Th gykEkj ajk ;3f ;ja®gjvf 95K Hhæ2kj 98rY 9kjX aJ'Ì hfgu]p; 'ig; hspJkH ;2 gR 9khs %) lk4 mkh6d-; g'he ;3f jAdkhf ;gjk. h; -'hP'; uks dld 9ykd 9kjX cjXEk sqlr 0aj-l gRkEkj ;kjgw Ghd2k 9kjX jAdkhf zS\kEfk ;s gykEk gu4k gakEk -mge. 'b] @)!%/!^ d ;3fj s[6 jAdkhf aJk2 ^) lk4 3f gykEkj zS\kEfk 9kge.

g4

hd 'kjij ajk ;Tb; 9kjX mJksiwj 9k2 'k ;x H2kj 'kg' {Dj aJgupj z;glk holkd 9yk Zap] Zsk3] 9kjX Z'kElS'i mJks ahj;Lafkj Z'i;Thd hu2k -mge. mJksiwj Hf;ks 'g kEkj {gUugpr ;Thb g3;hfg;gj g4hdx ;Tb;j 9kd© zyk2dk zsqy m6f ;gjkEkx 5vlj zh6; sqlr hu0Ekj lmgd yZdgYa zy g4hd 9kjX mkJsr 9£lj zyk2 ;jk -yge. vj;kgj z;glk holkj ajk $^ huf 9kf[B6khf;dk a[jk ;jkj haed mk0> Zdjd ;ks 9kjS\ ;jkj hfgup ] huge. GH ahj;Lafkj 'kg' vj;kgj #)) g;kh3 3;kj 'kgo3 aZJDd ;hjge. GH ahj;Lafkj 'kg' mk0j > 'kvhf ogfP'j hspJ mkJsr ahj;Lafkj mk0j > ajk ;jk Rk'. GH 'kvhf hvGs 9h4glp RkugE ;hj'.

;Tb;j 'kg' mJksiw ;Thb 'dj gzEk aJgo:3 dj h'Okf h'\km 9kjX ;Thb sFQkl2j U'kjk G; aJwkli h';hpd ;jk -mge. GH aJ w kligj ;T b ; Ghd2k h'fk sq g lr Gv_Gs_Gv_ j gRkgmhu 'djj 9k8khjd ajksp] l' akgj. GH gzEkj lk\ l'j 'kg' ;Tb; \kH z;l; gd0>glk;j fks 9kjX s®'kHlj lmd 5vl; gjhogZ3Jvf ;jkj 9f[gjk8 ;jk Rk2. gjhogZ3Jvf ;jkj haed ;Tb; z;l; gd0>glk;j 5vlj 'kg' aJgdr; zAdkyd huf; hugf ;Thbj lmd oh=d zsZd d`rgj 'djj c3fkj 'kg' Gv_Gs_Gv_ aJkAd ;hj'.

'

;Thb okmjwx gs @)!^

19


ßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

;Tb;j ahjpJsj 5lgdH hfoj g;kSakfi Zykaf ;hjge

­s®'kHl oluqd® cgj cgj hu' ß ol ykjj m2kj akykji2k Ggl;kd uqhbd ga2olj mJksr Ggl;kd glk;; gd0>glk;j cjd hfs]l akfij gRkmkf 8hj'. glk; Z'kZyr 9h\RFQ h'\km ak3kfkH m2k; G; gv3 ­s®'kHl oluqd® 9kEhF3d ;gj. s®'kHl oluqd slk'ky; 9g3k hagjk5k2kj gshef y2. GH gshefj sk8rgsgj hR g;kgfk gYQj mJk{Ft Ek3kj hfs]l ;jk Rk' akgj. holkd aJ`s'kj ­s®'kHl oluqd® j sk8rgsgj skf[y; hfs]l ga3ol vkalkH ;jk y®'. hR g;kgfk Ggl;kj flk 9kjX a[4[jij ajk aJk2 %)) hl3kj akfi; ha{hj5k2kj ;hj hfs]l ;jk Rk2. 9k8k cF3kj h\djd %)) hl3kj akfi; Gg;'kgj g'g:3hj2k 9kjX \k2jkvj ajk s[Dª ;hj g4kEkj gRkmr ;jkH hug2. GH ­s®'kHl oluqd® g\fd akfi; hfs]l ;hj'j 'kg' gsS'hjf g3;f®lho lgmkEk -mge. GH g3;f®lho glgdjk akif; vk5k ;jkj lmgd glk;vkfuk2; g'g:3ji2kg;k pigcJ zskAd ;hj hug2. oluqd h;hf'j 'kg' pigcJ g3ækj ;jk Rk'.

h'

hDem jj 'Zdj; ;Tb; z;gl hfoj aJtk:3 g'hv'j 'kg' g;kSakfij Zykaf ;hjge. 'Zdjd {¯akuf gykEk jkmix z[mhÌd vk{l zy 9fr ;Thb aJtk:3j Ghd2k zh6; uks ak'. g;Hhuf 9kmgd glk; z[jko 9h\Rkfj 9¡m]d h';kp ;ksj zsiYk ;hj'-l 9yk s[4rsFQi jsf hzgn 'Zdj ;Thb aJtk:3 5ks]kj aJhtvkj g;kSakfij ;Tb;; g;kSakfi Zykafj aJskw aQ aJukf ;gj. zqQj 9f[zkgj 'Zdj aJv[jdkj mgokEk ;vjkx jkmij 9khuj ugj lc[ 8kf 5vlj lmgd 8kfj Zykfi2 aJokhd gRgf l;h3 sk'Wix 'kueky g\kmx lkl vk{lx shdv[jgjk h'Qªi ;hj'. Ggf ahjhZyhdd R®d jkmix g;kguk/;[3;i 9kjX ;vjk 9khuj lc[ 8kf 5vl s8[gsy 9kjX {Vv jDªvka gjkmij 'kg' {Ds 9kykj y2. Ggf ahjhZygd 'Zdjj GH ;Tb; z;glk Ghd2k zyogd 'okjd ak'.

v

hyskvl aJgupd skej {¯akuf (_# pdk,p 'Th akHge skvl aJgupd s¯zr {¯akufd (_@pdk,p 'Th j gj;t] ;jk -mge. GH skej {¯akuf !!x&(*_&@ gsh3J; 3f gj;t] ;jk -mge hR 'b] @)!$/!% j 9f[akgd !)^@_^! gsh3J; 3f g'he y2 3Jk{3 skej {¯akuf 'b] @)!%/!^ j zs2d !$&_@# gsh3J; 3f y2 hRg3k gRkEk 'ejj d[lfkd ^! gsh3J; 3f g'he y2. s¯zr h'\kgm 'b] @)!%/!^ d s[6 $^%_%( lk4 3;kj jkoy 9ho]d ;hj GH {alhá 'rhDªmd gYQd s¯zr akl;; ske 'io {¯akuf gYQj lmd oh=d ;jkj zS\E y®' akhjge. olkp2d gvkEkhvdkj 'kg' vj;kjj U'kjk ­;Lt/gvf® 9kjS\ ;jk -mge Rkj 9¡m]d 'j5j ;kj4kfkj Zykaf 9kjX s¯zr zy;kji z\k; ­Hfv[hlg3t 'g:zo® j h'fk sqglr h'djw ;jk -mg

hy

20

;Thb okmjwx gs @)!^



ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

;Tb;j aeFu g;kSakfi 4jvd g'he h'pk4k huJa Hhjgmef {¯akuf ;jkd zyo

f mej zszrk aJk2 z;glk 5vld y2 Rj ;kjgw ;Tb;; 'k8rd ahj vk5 hv;[f ;hj' lmi2k y2. h; dfs2 akhl h5Ls aJkHg\3 hlhsg3t g;kSakfij augYaj ajk GH 4jvj ajk s[hDª gakEk -mge dkgd g;kSakfij aJ2kgzgj ;Tb;j aJmhdj a` zyo -y -mge. g;kSakfij skg;]h3, gsgfoj zukhpE ;[l;kw]ig2 ;2 gR akhl h5Lsj {agRkgmgj ;Tb;; lk\ gakEkgdk zyo -y -mgex H2kd zkskfr 5vlj d[lfkd @) j ajk @% pdk,p-lg; 9h8; {¯akuf y2. lmgd akhl h5Ls gykEkj ;kjgw 'f mej zszrk0 fy2. H2kj aJg2km z;glk 8jwj pk;akvhlx 9ksx ;lx 9hsdk 9khud ;jk Rk2. G; G=d aJk2 !@ gyokj 4jv y2 H2k; u[3k hvofj 5vld {agRkm ;hj' ajk Rk2.

'

smJ gupd R®d 9kho0 9h8;k,p ofz,4rk ;Thbj 0ajd hf\]j ;gj dkgd 9kg;1 GH ;`kg;k uThB3yif ;hj' gfkEkhj gR gupd g;H'k3k0 gYQd ol z,;3j zszrk 9kge Rkj ;kjgw g4hd ;jkd huf; hugf 9z[h'8kd ahjge. ;b T ;j Ggf z,3j zs2d h'pk4k Hhjgmef akJHg\3 hlhsg3t g;kSakfig2 ap J ,zkfi2 augYa -lge. g;kSakfij zyk2; a' J Ì; HFua J kl hzgn ;2 gR g;kSAkfi HojkHl at J k:3j 'rEykj ;hj hua J Hhjgmef l£ ;gj. R®d a` J s gYQj fihjYw ;jk Rk2x dkj haed 9kEpr;dkj 9f[zkgj @x$x^x* GlhaGv j {agRkm ;jk Rk2. z;glkd; 'y T ¯ lk\ ;s akfigdk z5l 5vl aZJDd ;hj' ajk Rk2. akfij z;glk g3kakl a[hlj h';kpd 9,piukji y2.

z

Ghd2k 'okjd {alá g\kmlvKj aJtk:3 e[ huf 9kmgd yk2guj'kud gykEk jkB3Ji2 ;Thb 9kjX {ukhf; aJup]fid g\kmlv aJkHg\3 hlhsg3t g;kSakfij 0vjd 'íd \ij gykEk gu4k gakEk -mge ;kjw gP'\kj Gæ gpJtkj vk5 9khel. 'kZdEd ak¥kEj GH g;kSakfig2 hfoj {¯;TB3 aJtk:3j ;kjgw gupd G; ahjv2 aJkAd ;hjge. Ghd2k gP'\kj Gæ gpJtkj -d2kj ;hj g;kgfk g;kSakfid-; hae fajkj {ukyjw aJZDd ;hj huge. g;kSakfij tk2gj:3j 9k'uia g\kmgl ;2 gR GH gshef 5vl {¯akufd 'Th gykEkj 9f[skf ;jk y2. Ggfugj gzH;kjgw 5vl 'Th gdhd2k y2

h;

22

;Thb okmjwx gs @)!^

gRhd2k 5vld \ja[j gakb; dD¾ zy 9fr dDj ¾ {hvd skQk ak2. H2kj 'kg' skh3d zkjj {hvd ahjskgw 9kEpr; y2. gpt J kj g4hdd 'k;i `;k 5vlj 9Egpb; zjX 3[;[jkd \km ;hj skh3d hslkH hug2. hR h;e[ zs2 haed zkj-; ahjEdf ] -y gRkEkj ajk {Dj 5vlj {¯akufd akJ2 @) pdk,pd-; 'hT -y Rk2.



ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

skf[gy fy2 Qªa 'htmkgt] ;hj' 5vlj z[jYk

l 5vld Rhu gakd/ad j aJg;ka agj gdhd2k hR g;kgfk 9EZykd ;Tbg; lk\ {6k' gfkEkgj. aJkg2 Ggfugj y2 gR ;Tbg; 5vlj z[jYk o j ajk ;hj l2 h; gak;/ad j aJg;kaj ajk 'vkgdk ;h6f y2. g;H'k'kj ;i3fkp; ujEj aJg2km ;jkj haegdk s[hDª fkak2. gzH;kjgw vk'kj GmJ® hvtKv g;kSakfig2 gak; ad j ajk s[hDª ak'j 'kg' augYa -lge. g;kSakfij aJhdhfh8 9o2 hzgn ;2 gR g;kSakfig2 Qªa 'ht] mkt] fksj aJtk:3 l£ ;hjge. Rj ajk g2L+® hB3Jad 9k6k lmkH hR g;kgfk ;k6j zykg2gj g4hdd lmkH hu2k Rk2. Rkj 0vjd 9khygl gak;/ad x skh4 lkhm 8gj. GH g2L+® hB3Ja u[3k 5vldj {agRkm ;jk Rk2. (%) 3;kj 9k6k G; G;=j 'kg' aR]kAd.

\k

www.krishijagran.com

Ghd2k 9k8[hf 3Jhlg2 g3J:3j gpk\k ' k' :3j hfs]kwj ;jk g;kSakfij z,4rk lkhml 'Th akHge h; ;Tb;j zdr hy -dbi H y2 hR ;Tb;j aJk`hs;dkj 9k8kjd aJtk:3 hfs]kw ;gj. Ggfugj !(*( vfd Zykhad g;kSakfi gohvh'Gl GhmJ vl[vf g;kSakfig2 g3J:3jj 3Jhl hfs]kw ;hj ;Tb;j skod 'í vhv]d -y ahjge. 'kZdEd g;kSakfij gogfjl gsgfokj jXvjw hz, fFukH ;2 gR g;kSakfig2 hjvkv] ;jkj haed 9k8[hf; g3;hfg;gj 3Jhl l£ ;hjge. Rkj hfs]kw zSaqw] j§gagj -'Okhf; a hdj 0ajd 9k8khjd y2. pigcJ fB3 gykEk 'ZD gRgf pk;/akvhlx 5l 9khuj 'kg' h'gpb aJ;kgj lk\uk2; y2. GH 3Jhl phDªpkli y2 9kjX lmgd z£khld gykEk g3J:3jd ;s gokj hu2kj ajk htgolj 4jvd ;s y®' 9kjX Hh¥gfk z[jhYd `kh;'.

g3J

Ghd2k ;[>hy2kj ;kh3'-l y®' zyo l£ ;gj. g;kSakfij yk2gujk'ku Ghj2k gsgfokj 9kfgFu ;2 gR GH gshef; %% GHvha d-; 9h8; hR g;kgfk g3J:3jd Gg3v ;hj 'rEykj ;hj' ajk Rk2. G; cF3kd @) 3f ;[>hy2kj ;kh3 l®t ;hj hug2 GH gshegf. hy2kj ;3kj zszrkj zsk8kf {hl0Ek -yge. 9kmgd ;[>hy2kj ;3kd g;H'k huf -lg; zszrkj zFs[4if y®' lmi2k -yhel h; Ghd2k ;Tb;; ;[>hy2kj ;kh3'j 'kg' hv¡k ;hj' fklkgmx ;kjw phDªskf 5ks] gshegfji g;kSakfig2 h;e[huf 9kmgd v[mkjg;f ykg\]Z3 gshef

;[> 24

;Thb okmjwx gs @)!^

dkgd 9kg;1 GH gshefj z;glkd-; tknj h'gpbdk -yge ;hFtefkj `;kj ;kjgw g'he zs2lg; vhlgl g;kgfk 8jwj aJhd;[l aJ\kE fagj. zsmJ gupd ;Tb; z;gl H2k; zyogd h;hf' akgj. aJgdr; jkorj 9f[zkgj g'glm g'glm 9f[ukfj 'rEZyk0 ;jk -yge Rkj ;kjgw ;Tbg; zyogd h;hf' akgj.



ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

zjX ;Tb;j 'kg' h\Gvh3 tsjkj h';kpj 'kg' j @@$/@ ht l£ 'rEykj ;j; ;5gA+f e[ huf 9 k m g d a¡fmjd ;Tb; gslkj 9kg2kof ;jk Rk2 R®d zjX ;Tb; 9kjX ;[>hy2kjx ;akyj g4hd ;jk ; T b ; j ' k g ' aJg2kofi2dk; h'gpb j§gagj 8rkf hu h\Gvh3 h3lkj g3J:j hlhsg3t g;kSakfig2 G; fd[f sgtl l£ ;gj.

h;

g;kSakfij htlkj Gf_hv_ 'klrkgf ;2 gR g;kSakfig2 zjX ;b T ;j agJ2kofi2dk; 8rkfd jkh4 h\Gvh3 @@$/ht 9kjX Gsh3 !*)ht l£ ;gj hRg3k !* GHvha j y2. lmgd 3[ íHl ukJH\kj lmgd # 3k hvhlFtkjj Hh¥f 9kge Rkj 'rEykj ;s hddk 9kjX ß;kf skh3j 'kg' ;hj' akgj. z;glkd-; tknj ;`k yge akJ2 # lk4 3;kj GH g3:J3jj 0ajd &% gyokj 9f[ukf hu2k Rk2. Hskf g'he 9f[ukf akgl ;b T ;; H2k; h;fkd zyo y®'. lmgd GH sgtl; ahj'yfx gZaH J fx ykl vglkEk 9kjX g4hdj hddk 9kjX ß;kf skh3j 'kg' zyogd {agRkm ;hj' akgj.

jijj 0ofj pigcJ ' kj lmgd tsjkj Z'kZyrx aklf/gakbwj 'kg' HF3kv 5ks]khv{h3g;l hlhsg3t g;kSakfig2 ;5gA+f fksj aJtk:3 l£ ;gj Rkj 'rEykjj ajk aßaklf 9kjX aßh';kpd aR]kAd lk\ aJkAd ;hj' ajk Rk2. g;kSakfij 'rEzk2 zyk2; 9sjhod ;[skgj ;2 gR ;agA+fj {agRkmj ajk aßj h';kp 9kjX zs2d ahja:;dk 9khy Rk2. lmgd 'k2®akv aJh3fx 'k2®akv g53x 4hfoj 9U\[d hspJw `;kj ;kjgw aßj h';kp zs2d -y Rk2 lmgd gd0> ;2 gR tsjkj gjkm aJhdgjk8 Ysdk ' k'j 'kg'x wk wR[Dª gakb; dD¾j 'kg' aR]kAd ;glZ3Js ;5gA+f {agRkmi y2.

p

;Tbg; G3k h:+;j ajk ak' z;glk d`r< v®v]K GavK g;kSakfi s®'kH GavK hoj ;Tbg; hRg;kgfk d`r ak'j 'kg' 9kfj 0ajd hf\]jpil fy2x ;kjw Ghd2k \kjdj ;Tb; ykHg3; -y -mge. GH Qªs; 9km' kH v®v]K g3Jv g;kSakfig2 9khfg2 s®'kHl Gax hR ;Tb;; g;El ;Thb zS'Ìi d`rH aJukf f;hj' 'j, ol z,Z;Thdx 'f 9kjX a[hlj gjkawj ajk -l z;glk d`r Gaj sk8rgsgj hu'. Gad ;Thb 9kjX dkj lmd zS'Ìi gv:3jj h'bg2 zSawq] d`r hu'. Ga ;Tb;; g;kfg3k skg;]3d 4kurkÍj \kl uks ak' GH h'bg20 ;'. ;Tb;; GH Gaj lmd zyogd oh=d y®' akgj. Gad ;Tb;; gjhogZ3Jvf ;hj' lkhm' Rkj haed ;Tbg; GH Gaj

9k 26

;Thb okmjwx gs @)!^

lk\ zyogd {6k' akgj. g;kSakfij gsgfokj z[8k;gj ;Thb okmjw; ;2 gR gjhoZ3Jvf ;jkj haej ajkH ;Tbg; g4hdj aJi gA+hf,j h'bg2 d`r aJkAd ;hj' akgjx ;Tb;; hfoj 4kurkÍ ;®d g'hv' lkgmx g4hdj {¯akuf g;gfugj ' k' lkgmx zsg2 zsg2 g4hdj fihjYw 9khuj h'bg2 9Emd y®'. ;Tb;; skg;]3j gmkg3H hlgB3k hu2k Rk'. GgfugjH zSaqw] z[h'8kR[Dª GH Ga ;Tb;j 'kg' 'íd lk\uk2; aJskhwd y®'.



ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

\kjdj dTdi2 'TyDs g3J:3j g;kSafi aJmhdj a`d pj dT d i2 'T y Ds g3J : 3j hfs] k dk g;kSakfi vfkhl;k HF3kjgfvgl hlhsg3t g;kSakfi h';kj a`d di'J mhdgj 9km'kh ge. @) GHv_ha_ j ajk !!) GHv_ha_ -lg; gpJwid g3®;flhoj 9f[zkgj g3J:3jj {¯;TB3 gj¥ aJZDd ;jk g;kSakfi cjXEk 9kjX 9k¡o]khd; 'okjd 'rEzk2 h'Zdkj ;jkj ahj;Lafkgj 9kmjw[Ek g3J:3j g'Jæ hfs]kwj hupd 9mJzj -yge. 'okjj 9,piukjid %) pdk,p 'kbi]; g;kSakfig2 gRkEk $ 'ejj zs2d \kjdi2 g3J:3j 'okjd hfoj 9,piukji ' kH !@ pdk,p ;jkd z5l -yge. ;Thb {¯akud;k 'g kEk 9kjX ;Tb;; zEl ;jkj \kjdj gvB3kd vfkhl;k 9kHh3Glj \qhs;k 'íd jXd¾aqw] y2. g;kSakfig2 ykhj2kwk 9kjX hyskvl aJgupd pib] aR]k2d ;ks ;hj 9kge 9kjX oSs[/;kPsijx ak¥kEx eDipm x ahPvs ' x sykjkB3Jx 'Wkj4æx 9zsx ojkdx jkoZykf 9kjX {hjbrkd pib] g'Jæj h\djd G; y2. H2kj aJtk:3 !)) 3kd0 9h8; gupd h'Qªi y2 9kjX cjXEk 9kjX 9k¡okhd]; 'okjgdk H G; zFskfi2 g'Jæj fkgsgj

gu

28

;Thb okmjwx gs @)!^

ahjhvd -yge. ak¥kEkj gykhv2kja[j holkd vfkhl;k 9kHh3Gl j 9drk8[hf; G;i;Td g3J:3j hfs]kwj gA+F3 9kge. H2kj {¯akuf Ysdk aJk2 @ lk4 g3J:3j {¯akhud ;jk 9kjX H2kj j®l 9k{3 3kHs aJk2 @ hshf3 y2. GH h'P' aR]k2j G;i;Td z,RFQ Hh¥fj ajk -l GvhS'n-lg;k z[h'8k G3k 6kHgd {alá ;jk2. \kjdd g3J:3j {gurkmj 'kg' g'v 9kjX 3a ;®3j 'kg' j®'®h3; ga3 g5hvhlh30 z;glkd-; aJ`gs vfkhl;k 9kHh3Gl g2 9kjS\ ;hjge. g;kSakfig2 g;El @ upj ;kR];klgdH !)) 4fd-; 9h8; gupd ^ lk4d-; 9h8; mJky;j sf o2 ;hjge hR hfgo G; z[Fuj {alhá y2. g;kSakfig2 Ghd2k h';kpj a`d 9km'kh ge. H2kj g"+; B3®f ha_H_ 9kjX Rfskj okakfj lmd jw/fihdgj 'rEzk2j v[hDª ;hjge.


ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

'k2[ aJuqbwj ajk 'vk' v®akj 9kjX hjgaj j¡gj 'kh -m `;k aJuqbwd ;Thbj gRkmukf; fk;v ;hj' gfkEkhjx lkhmgl gz2k 8kf g4j o¾glkEkj ajk y0; 'k jkzk2hf; zkjj g'he aJg2kmj ajk y0;x g'he\km ;Tbg; g4jd o[H o¾lkH hug2. Rj ajk aßj ukfk fB3 gykEkj lmgd aJuqbw h'2ak2. GH zszrkj ajk s[hDª hu2kHge jX'ko GmJi;klvkj E;]v g;kSakfig2. g;kSakfij gsgfokj 9h'fkp ps]kH ;2 gR g;kSakfij 5klj ajk B3J gjakj gshef l£ ;hjge hR g4jj ajk d[>y aJZDd ;gj. G; cF3kd hdhf3k 3Jhlj d[>y aJZDd ;hj hug2. Rj ajk aßj ukfk -d2kj -y Rk2 9kjX aJuqbwgdk hf2hFQd ;gj. H2kj 0ajd pJi ps]kH ;2 gR g;kSakfig2 8kfj g4jj 'kg' v®akj gshef l£ ;hjge. GH gshef 8fkj g4j; zjX zjX 3[;[jk ;hj g4hdj skh3d hslkH hug2 hR zkjj j§ad ahjEhd]d -y gRkEkj ajk aJk2 @) pdk,p {¯akuf 'Th y2.

hdhfm[f lk\ ;jk' yk=S'k g`Jvkj

hf

e[ hufd 9kmgd a¡fmjd 9kg2khod ;Tb; gslkd j'iFuJ GmJi;klvkj HæB3Jigo yk=S'k g`Jvkj l£ ;gj Rkj aJg2kmj ajk hdhfm[f lk\ y®'. g;kSakfij ak3]fkj j'iFuJ hzgn ;2 gR yk=S'k g`Jvkjj ajk ;Tb;; hdhfm[f lk\ y®' ;kjw GH g`Jvkgjgj gc>íx sv[j 9kjX zhj2y hdhf03k sjfk skhj' akhj. Ghd2k-lg; ;Tb;; gc>í 9kjX sv[j 9kjX 9frkfr 5vlj sjfkj 'kg' g'glm g'glm g`Jvkjj 'rEykj ;hj' lmi2k -yhel h; Ghd2k G3kH g`Jvkgjgj hdhf3k 5vlj sjfk skhj' ajk Rk'. !(*) vfd Zykhad g;kSakfig2 GH 'ejd GH g`Jvkj; l£ ;gj. GH g`Jvkjj sqlr ! lk4 !% gyokj y2 Rkj 0ajd z;glk jkord g'glm g'glm 9f[ukf ak2. z;glkd-; tknj ;`k -yge G; cF3kd !% j ajk @) ;[HF3j pzr {hl2k' ajk Rk2.

h;

www.marketmirchi.com marketmirchi.com j 0ajd lYr mJky;j lmd a[f adi2k gRkmkgRkm  uklklj h'gf a[f adi2k-; 'okj gyd[ 9kgakfkj 5ks] aJtk:3@gzEk mJksiw ;kR]/;lka gyd[ h'fk sqli2k h'Okafj 'kg' gRkmkgRkm ;j;/ www.marketmirchi.com  mJksr/vyji2k 'okj; gRkmgRkm ;gjkEk 9U\[d gE'vkH3.  Rhu 9ka[hf aJtk:3@gzEk; mJksiw@;Tb;; g'hv' h'vkgj gdgfy®gl marketmirchi.com d vyjj 9£lj ugj gjhoB3kj ;j;.  Rhu 9ka[hf ;Thb aJtk:3x mJkswi aJtk:3; g'hv'j 'kg' h'Qªi ;hj 9kge gdgfy®gl mJksiw 9£lj 9¡m]d a¥i2f ;j;.  a¥i2f;jwj haed 9ka[hf 9kgakfkj h'Okaf h'Qªix gjkomkj 9kjX aJgEp gyd[ h'fk sqglr gakB3 ;hj aJdrY \kgE 9kgakfkj zs;Y-lg; -m ak' akgj.  9ka[hf 9kgakfkj mJky;; mJksiwx aeFux 'khyjj aeFu 9kjX gd0>glkg; aJdrY\kgE 5®f ;hj' akgj.

uklkl s[Dª mJksr h'afi g;hFuJd ;Thb okmjwx gs @)!^

29


ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

8kf fy2 vEk 8kgfgj g'he {¯akuf y®'

f fy2 vEk 8kgfgj g'he {¯akuf y®'. GH ;`k a¡fmjd 9kg2khod gslkj zs2d vEkfk hvvtK aJkHg\3 hlhsg3t g;kSakfij hvtvK aJtk;vf gsgfokj jkoiE t'kgv ;Thb okmjw 3is ;2. gd0> lmgd vEk !@& j h'bg2 ;2 gR zjX s8rsi2k uicl ykHh'Jt gykEkj haegdk g'he {¯akuf hu2k aJokhd y2. H2kj 'io g'he 0ofj y2 9kjX hohlh; `kg;. lmgd vka a[hl gykEkj ;kjgw 5vl ahj gRkEkj zszrk fk`kg;. GH zs2gd gd0> ;2 gR Ghd2k-lg; z;glkd-; g'he {¯akuf hu2k 8kf vEk !@& y2. H2kj h30 m8qj gykEkj lmgd \ja[j {¯akuf hug2. g;El lgmkEk zs2d 8rkf hu' lkgm gR a[hlj skod !% ge_hs_ j uqjd¾ y®' lkgm. a[hlj gjkaw @! j ajk @* hufj h\djd ;hj' lkgm 9kjX zs2d zkjj aJg2km ;hj' lkgm.

8k

30

;Thb okmjwx gs @)!^

www.krishijagran.com

z;glk 5vld {agRkmi o2a[j g`Jvkj

Q $( gyokjd Ggf G; g`Jvkj l£ -yge. Rkj aJg2km G;x u[H fy2 'j, aJk2 z;glk 5vlj sjfk sjkd {agRkmi y2. GH g`Jvkjj l£ {Djk4Ftd `;k g;kSakfi o2 jXguE y2. g;kSakfij Gsht ',pi8gj ;2 gR GH g`Jvkjj ajk ! cF3kd # ;[HF3l pzr {hl2k' ajk Rk2. H2kd gc>íx 8kfx '[3x sv[lx ukhl 9khu {hl2k' akgj. lmgd zjX 9k;kjj gykEkj ;kjgw R®gd/d®gd zyogd -l 5[hj' ajk Rk2. GH g`Jvkjj hf8]khjd sqlrd ;Thb h'\kmj 5klj ajk 9f[ukgfk ak'. GH g`Jvkj skhL3Qªa gykEkj ;kjgw ;Tb;j skod glk;haJ2 -yge.

sk


ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

zSaqw] Z'kZyrj 'kg' -ohE; g4hd ;j; hb gYQd gykEk 'Th d jkzk2hf; aJtk:3j \qhs;k s[4r y2. GH ;`k; fk;v ;hj' gfkEkhj h; g;El ;Thb {¯akugfH fy2 'j, lmgd zskod g;£kjj ugj h'bkDª gjkgm0 {auJE ;hj 9kge. gzH;kjgw 9gf; aJkwckd; gjkmj ajk s[hDª ak'-l 9kjX 'khv'-l ;Tb;; Ghd2k ohE; g4hd ;hj' lkhm'.

;T

zsmJ h'P'd -ohE; g4hd mJyw ;hjge h; zs2j lmd 9kEpr;dk 9kjX aJg2kofi2dk 'Th akHge 9kjX zsmJ h'P'd ;Thb {¯akuf g3;hf;d ahjEd]f 9kjS\ -y -mge 9kjX jkzk2hf; {¯akufj aJg2km y®' 8hjgex hRg3k gzH zs2j 'jukfj j§ad ;ks ;hj 9kge h; Ghd2k G; 9h\pka -y ahjge. dkgd %) 'ej aqg'] 9kskj gup h'P'd !)) pdk,p -ohE; g4hd ;jk gup 9khel h; 9kho \kjdd g;El )_^ pdk,p \qhsgdH g4hd ;jk y2. H2kj U'kjk 9khs h'P'd aJk2 *)) g;kh3 3;kj sqlrj 4kurkÍ h'gup-l ah62k0> 9kjX hfgo gupd g;El !)) g;kh3 3;k sqlrj 4kurkÍ 'rEykj y2. hygjk 9gm]hf; g;kSakfij Gsht jkoiE hz, gv1ykfj sgd 9khoj zs2d -ohE; g4hdg2H z;glkd-; aJ`s 9kEpr;i2 aTB6\qhs y2. -ohE; 5vl {¯akufj 'kg' 9Ì gukygf {']j;x 'fhf fkp;x ;i3fkp;j aJg2kmj ajk \kjdj aJk2 !% g;kh3 gy:3j \qhs 9kEpr;i2 gakb; dD¾j 9\kEj ajk '¥jj 5kgl -l -mge Rj ajk %) pdk,p \qhsd a3kex $) pdk,p ho,;x ## pdk,p 'jkfx @% pdk,pd vkl5kj 9kjX !% pdk,p 9k2jf 9kjX 9fr zqYC dD¾j 9\kE s[4r y2. gzH;kjgw {¯akuf gykEk 5vglk 9kEpr;i2 gakb; dD¾gj R[ho 9kge. gzH 5vlj 'rEykj ;jk aß/aYi 9kjX sf[br0 9kho Gg;'kgj hvh¡d -yge. \kjdd aJk2 @_% pdk,p hohthaj glk;vkf \kjdd $% pdk,p a[hB3yifdkj hv;kj hpßj 0aj 4jv y2. 'g2kgorB6j tkDªjj :+ihf;d lkhm `;k \igj z,g;d hug2 gR 9kskj z[Zy pjijj 9E8kjwk g;hsg;l jkzk2hf; zkjj U'kjk {¯aÍ 4kurkÍ 9ksk; ;-l -l -m 9kge.

H2kj G;skQ {ak2 9kge gR 9khs g'he ohE; g4hdj 0ajd 8rkf hu' lkgm. \kjdd aJgdr; 'egj aß !*)) hshl2f 3f gmk'j hug2 Rhu H2kj g;El @% pdk,pj 9khs 'rEykj 'k2®gme m6f ;jkd ;gjk gdgfy®gl !@) hshl2f h;{h'; 3f ak;cjj gme {¯akuf y®' akgj. @_% gsh3J; 3f 5v5jkv 9kjX !_* gsh3J; 3f a3ke 9kskj 5vl; aJk;Thd; j§gagj0 y®' akgj Rj ajk 9khs Gg4k>o -ohE; g4hdj 5kgl 9km'kh ' akgjk. skf[yj gykEk g;£kjx h;tfi 9kjX hl\kj g5+2kj 9khuj ugj \2kf; gjkmj ajk 'khv'-lx aßj 'koi gykEkj s[4r zszrkg'kj uqj -y Rk'. H2kj ajk skHQª®h'g2l Gh:3h\h30 'kh ' Rj ajk ;s 4jvd g'he phDªpklix lk\uk2; 5vl 9kskj ;Tbg; aJkAd ;hj' akgj. a[fj \kjd G; -ohE; gup y®' akgj. a[fj R®d hc{ 9kjX mk4ijj fui '' akgjx aJgdr; aJkwi z[Zy 9kjX zSaÍ y®' gdhd2kgy zsTh 9kjX phDªpkli \kjd hfs]kw y®'.

;Thb okmjw

;Thb okmjw ÂÂó¿SßÁ±ËßÁ âËÂõþ âËÂõþ ÎÂóÌËåà ¿ðÃËî ÂÂõvßÁ ™¦ËÂõþ ÷ɱËòæñÂõþ, Û¿'¿ßÁëÂ׿éÂö ›¶Ëûþ±æÃò¼ ÂõvßÁ Û¿'¿ßÁëÂ׿éÂö ÎæÃù± ¿ÂõÂóíò Õ±¿ñßÁ±¿ÂõþßÁ

ðÃú÷ Î|íÏ ëÂ×MÃÏíÇ [ßÁÔø¸ßÁËðÃÂõþ üËÃÃe üýÃÃæÃö±ËÂõ ¦§±îÂßÁ [3 ÎïËßÁ 4 ÂõåÃÂõþ Õ¿öÂ:] ÎÂõîÂò ÛÂõÑ ÕòɱòÉ Õ±ßÁø¸ÇíÏûþ ÂóɱËßÁæà  ¿÷úËî Âó±ËÂõþ Û÷ò Îù±ßÁ]

Îû±á±Ëû±á Ð ¿òú±™L é±ßÁ, äµÂõþ öÂA, Õù ý×ÿ`Âûþ± ü±ßÁÅÇËùúò Õ±¿ñßÁ±¿ÂõþßÁ, Îô±ò Ð 09953756433,09891263263 ¿êÂßÁ±ò±, 60ûþ9, îÂÔîÂÏûþ îÂù ý×ÃëÂ×üÅô üÂõþ±ý×à ÷±ËßÁÇéÂ, ¢¶Ïí Âó±ßÁÇÁ Î÷ËC± Φúò, òîÂÅÂò ¿ðÿ~- 110016, Îé¿ùËô±ò -011-26511845,26517923 E-mail: circulation@krishijagran.com, info@krishijagran.com, Website: www.krishijagran.com, www.kjcommoditynews.com

;Thb okmjwx gs @)!^

31


ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

HB3/gEB3 hvgt aJkAd ;gj aJ`s Zykf P'j aJk2 &) pdk,p ;Tb; Ggf 9kge Rkj 0vjd ;s \qhs 9kge 9kjX 9k8[hf; ;Thbj z[h'8k ;s 9kge. Ggf ;Tb; z;lj zyk2 9kjX gd0>glk;; phDªpkli aJukf ;jkj ukh2d¾ -lge HB3/gEB3 hvgt. HB3/gEB3 hvtj 9kjS\hw !(*@ vfd -yhel hR zSaqw] j§gagj zjX aR]k2j ;Tb; z;l; phDªpkli ;hj'j 'kg' ukh2d¾ -lge. 9kho GH g;kSakfig2 hfoj wk wj aJtkg:3gj h'P'j !@ 4fd-; g'he gupd hfoj phDªpkli htlkj hthB3Jh'{3j gf3Eg;]gj ;ks ;hj 9kge. \kjdx 9kgshj;kx vifx 9k5Ji;kx Hgækgfhe2kx h5hlakH£x `kHglæx h\g2dfks 9kjX srkfskjj 'kgu0 9fr gupgdk ;ks ;hj 9kge.

h'

h;e[ huf 9kmgd Gg:zv 3[ hvtv Hgæ:v 5k{gævfj U'kjk zjX ;Tb;j 'io g;kSakfij U'kjk {¯akuf

32

;Thb okmjwx gs @)!^

'g kEkd zyk2 ;hj'j 'kg' aJ`s Zykfd j4k -mge. 9ka[hf okhf' hu0> gR Gg:zv 3[ hvtv Hgæ:z 5k{gævf 'io {gurkm; 9kmd Zykf hu2k 9kjX dkj 9k;lf ;hj'j 'kg' h'P' aR]k2d ;ks ;hj 9kge. HB3/gEB3 hvt hR ugj zjX ;Tv;j 'kg' ;ks ;hj 9kgex gzHg3k aJp,zfi2 y2. HB3/gEB3 hvgt g;El ;Tb;gjH zyk2 ;jk fkH 'j, gd0>glk;j ahj2kl; 9kd©hf\]jpil ;jkHge. GH g;kSakfi ;Tb;; h'P' aR]k2d ;Thb zS'Ìi aJhpYw hu 9kge. HB3/gEB3 hvt hlhsg3t s[4r j§gagjx h'/3J[3x d[lpix g;gjlkx 'J;hlx mkojx ;v[x ;h'x sk-;x 9hsdkx g\hFux zhj2yx djs[ox heslk hsv] 9kjX sqlkj 'kgu0 'ígdk 5vlj 'ioj {¯akuf ;gj. HB3/gEB3 hvtvj mgEbwk 9kjX h';kp g;FuJ h'P' aR]k2j g3;hf;j y2. GH g;kSakfij mgEbwk g;FuJd aJhphYd 9kjX ;[pl mgEbwk;kji 3igs ;ks ;hj 9kge. H2kj 'kgu0 ;Tb;j zszrk; okhf 9kjX gd0>glk;; aJhphYd ;hj'j 'kg' HB3/gEB3j 3igs zuk2 \qhs aR]k2d ;ks ;hj 9kgex Rj ajk \kjdj zjX ;Tb;; zyk2; y®' akgj. g;kSakfij {gUupr Ggf ;Tb; Rkj 0vjd ;s \qhs 9kjX 9kh`]; j§gagj u[']l y2x gd0>glk;; phDªpkli ;jk. HB3/gEB3 hvt hfB6kgj hfoj lYrj hupd ;ks ;hj 9kge.


ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

mk4ij {¯akufj lmgd ;Tb; fd[f gaJjwk hug2 aJ\kd gt2hj J

a

\kd gt2hj \kjdj ahjhvd g;kSakfi y2 hR mk4ij {¯akuf ;jk g4hdj ajk -l skg;]3-lg; -l gRkEkd ;Tb; 9kjX

aßakl;; lm hug2. GH g;kSakfij 9kjS\hw

!((* vfd hfs] ahj2klj U'kjk 9kjS\ y2. hfs]l ahj2klj U'kjk 9kjS\ ;jk GH g;kSakfij sq[4r {gUupr 9khel gupj ;Tb; 9kjX u[mú aß aklf ;jk aßakl;; 9km-l -l 9khy'j 'kg' G; fd[f gaJjwk huge. gd0>glk;; {Ds {¯akufj aJhQª2kgj 'okj-lg; jkZdk gu4[EkH Rj ajk gd0>glkg; 9k8[hf; aßakl j§gagj ahjhvd y®' akgj. ;gjkEk 9kjX aßakl; ukfk 9kjX 9fr zszrkj 9kjS\hwj ajk Ghd2k-lg; g;kSakfig2 ;Tb;; zsk8kfj 'kg' ;ks ;hj' lkgm. hydd ;ks ;hj 9kge. g;kSakfij s[4r {¯akuf mk4ij 9kjX aßaklfj lmd zS'Ìi y2. 'kg25j lmd hsQgok>3 aJ\kgd aJp,zfi2 augYa -l %) 'ej a[jwk Gfho9 \kjdi2 GmJ® HækB3Jio 5k{gævf ­'kg25® j lmd hsQgok>3 ;hjge. Rj ajk ajk aJ\kdj hsL;getd {Vv

wk wR[Dª aß aJoff gzEk

{alá ;jkH zsmJj \kjdd 'kg2g5 z5ldkgj aß aJoff ;ks]Qªs; @* 4f jkord ;kR]khF'd ;hjge 9kjX gd0>glk;j U'kjk z£khld gykEk aß aJoff g;FuJj j§ad h';hpd ;hjge. GH 9,piukji ak>v 'ejj 'kg' y2 Rkj s[4r lYr {Vv gogfh3; sqlrj 'iR] aJzkj 9kjX hu2k z hld akhlj h'bg2 9Emd

aJ\kgd l£ ;hjge fd[f htB3Jih'{f dFQ 9kho 'okjd gakEk -u; (( pdk, ;k k ;hj'j 'kg' ak{tkj hsglkEk Rk2. sf[brj ykdj ajk 9ZaB3 aJtk:3; z[hfhPvd ;hj'j 'kg' h'hfs]kw aJhQª2kd fEifd g3;f®lho ;ksd lgmkEk Rk2. GHg3k z[hfhPvd ;gj gR -ud gakb; sqlrj mjXj mk4ijj z;glk aJk;Thd;

w

9¡\[]Dª -y 9kge. g;kSakfig2 \kjdd aJ`s 'kj aJg2km ;jk 9U\[d aJhdj§a ­j5dkj® ; mJyw ;hjge hR 9hdpidhld mk=id zgdo -u hv8k !)))) Zykfi2 ;Tb;j guk;kf-l -l Rk2. GH -uj lg£gj 'íd s[4r aJhQª2k; aJ\kd gt2hjg2 9kjS\ ;hjgex H2kj ajk skf[y; aJdrY j§gagj ZaB3 9kjX zgdo -u ak' akgj. hthlg\hjj 9fr fd[f aJhQª2k gRgf haed 9hdpidhld g3skj sgatgjk 'rEykj ;jk Rk2. s[S'kHd 9kjS\ ;jk -mgex GH -u *% mJk_ «!) 3;k¬x @)) mJk_ «@% 3;k¬ 9kjX $)) mJk_ «$% 3;k¬ j ga;d 9k8[hf; 4[v[jk guk;kfd {alá ;gjkEk -mge. GH ;kR]Qªsj 9¡m]d aJ\kd gt2hjg2 9'3j lmd ak>v4f mk0>d ­hfs]l 8kjk® ahj;Lafkj 9kjS\hw ;hjge Rkj sk8rgsgj u[mú aßakl; zs[uk2; 9kjX phDªpkli ;hj' ajk Rk2.

;Thb okmjwx gs @)!^

33


ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

l;vk ck>y zsqhl fkp b;j zFs[4d zszrk `kg; 'fhfj. GH 'fhfj h\djd G; ckd; 'fhf -yge l;vk ck>y. l;vk ck>y ;Tb;j 'kg' sqj ;ks[jhfj ;ks ;hj 9kgex GH 'fhfj hR 5vlgdH 9khy Rk2 dkj 'Th j4kH hug2x aJkg2 GH 'fhf ;[>hy2kj 5vld gakEk Rk2. h; GH ckd; 'fhfj zszrkj zsk8kf ;Tb;; {alá ;jkHgf 8kf[;k2. gvSaJk 8kf[;k GmJig3;j Ggf aJtk:3 y2 Rj ajk l;vk ck>y zsqhl fB3 -y Rk2. gvSaJk G; Ggf 'fhf fkp; y2 hR l;vk; zyogd gpb ;hj hug2. gvSaJ;k WDG (water dispensable granular) 5s[glvgfgj ajiYk ;jkj haed 'okjd fskHge. l;vkj zszrk aJkg2 {Dj aJgupx sykjkB3Jx ojkdx dkhslfkt[x 9ÌJ aJgupx ak¥kEx ykhj2kwk 9kjX 9fr 'ígdk jkord GH zszrk 9kge. gvSaJk G;skQ Ggf aJtk:3 y2 hR l;vk; hpakj ajk fB3 ;gj. l;vkj zszrkj ajk hfokd ak'j 'kg' g;kSakfij ;khyfi gd0>glk;j s[g4hu ßf;/

;T

aEf hz, mk0>õ9g8k2kx holkõ9S'klk s®'kHl< ()#$$&$)^) gvSakj ajk 'fhfj zSaqw] h'fkp -yge 9kjX ;[>hy2kj \klugj di'J mhdgj 'Th -yge.

;1pglFuJ h'Qªs hz, mk0>/;kvhjf[ja[jx holk/ekyokykfa[j s®'kHl< *(%#$%*&)! sH gskj g4hdd ;[>hy2kjj 5vld gvSaJkj ujEj 'rEykj ;hjgek. l;vk Gg;'kgj zskAd -y -mge. ;[>hy2kjd a[hlj z,4rk 'Th akHge. GH ujEj 'rEykjj ajk aJk2 Gh'ckd #%)) 3;k 'khvge. zgdFuJ hz, gv1ykf mk0> õ vyukjkx holk õ jXuJa[j s®'kHl < (*#&!)))%) gvSaJkj 'rEykjj ajk h;e[ hufgd l;vkj mkh6 mhl' 8gj 9kjX ;[>hy2kjj 5vl g'he gz{o/prksl -y -mge. H2kj ajk aJk2 #))) 3;k Gh'ckd 'khvge. z[8ij ;[skj mk0>õdkl=kx holkõs[ok5jfmj s®'kHl < ($!@*$!^^! GH ujEj eh30Ekj ajk l;vk Gg;'kgj zskZd -y -mge 9kjX vk4/hv;f[ f;jkg; ;[>hy2kj g4hd a[jk ;hjgek. ;s sqlrd g'he {¯akuf y2.

g'Z3 Qªa vkHg£ 9h8mJyw ;hjge g;s[vjkj mogj1lk A+kF3 Z3 Qªa vkH£ hR GmJ® mJXaj g;kSakfi y2. g;kSakfig2 mogj1lkd hZyd ;i3fkp; -d2kj ;jk A+kF3 hR g;sv;[jkj 9khel dkj 9h8mJyw ;hjge. GH A+kF3j 9h8mJyw ;jkj haed g'Z3 GmJ® mJXaj hfs]kw Ysdk 'Th akHge. mogj1lkj GH A+kF3 !#_%^ G;=d h'2ha ajk 9kjX {Ds wk wj ;i3fkp;x 'fhf fkp; 'Th hfsk2; aJtk:3 hfs]kj ;jkd zYs y2. A+kF3j hdhf3k aJtk:3 "+; 9kjX e3k {¯akuf lkH 9kge. g;kSakfij 98rY 9kjX aJ'Ì hfgu]p; h'sl ;[skgj ;Thb okmjw; ;2 gR GH A+kF3j 9h8mJywj haed 9kskj g3;hf {¯akuf Ysdk %x))) h3haG -y -mge.

g' 34

;Thb okmjwx gs @)!^


ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

;Tbg; aJp,zk ;hjge ­f®f H{ hvtvK® j fdf[ 9kjX 9fr h;e[skf 'io fiad holkj zskl4kd ;Tb;j 'kg' ­f®f H{ hvtvK® j 5klj ajk G; ;kR] Q ªs 9kg2khod ;gjx R®d ykhj2kwkj g'glm g'glm holkj ajk ;Tbg; GH ;kR]Qªsd 9,p l2 9kjX h'h\Í 8jwj 'ioj h'bg2 okhf'-l d`r ak2. ­f®f H{ hvtvK® dkHEkfj y2 Rkj 9`] ­;Tb;j hsQ® y2x ­f®f H{ hvtvK® j Ghvvg3F3 'Jk£ gsgfokj ;Tb ;[skgj z;glk 5l 9kjX pk;/akvhl mgokEkj fd[f g3;hf;j h'bg2 ;Tb; z;l; d`r hug2. Ggf G3k djs[oj h\djd hR ykl8i2k j, `kg;x 9kjX G3k djs[o hR 'khyjj ajk ykl8i2k y2x hvjkl Rkj ykHh'Jtx d-j hR gupi2 gvmgsF3j y2x h3>2y Rk; ahlyk{vd mokH hfoj h5Ltd -d2kj

ak

g;kgfk 5vlj h';kpj 'kg' !^ 3k dD¾j 9kEpr; y2. z;glk dD¾ 5vlj h';kpd jXd¾aqw] \qhs;k aklf ;gj. gzH dD¾j h\djd mÌkg;k G3k dD¾ y2 hR Ghsf® 9S+j 9 y2 9kjX 5vlj aJh3f z,jvfk; hZyj ;hj j4kd zyk2 ;gj. lmgd h\3khsf 'k2®h3f `k2hsf 9kjX G¥kHs/G j gs3k'hlhos hQª2kd gRkmukf ;gj. h; mÌk;j 9\kEd 5vlj zh6; h';kp fy2. gzH;kjgw gfvgfl 5kh3]lkHokj hlhsg3t g;kSakfig2 ;Tb; '®F3®fkH3 vkl5kj l£ ;hjge. hR skh3d mÌk;j ;s gykEk; a[jk ;gj. zhj2yx ha2kox ol;i2k 9kjX 9frkfr 5vlj 'kg' skh3d mÌk; `;kg3k 9kEpr;. g;kSakfij aJhdhfh8 z¥iE ;[skgj ;2 gR g;kSakfig2 h;e[ huf 9kmgd ;Tb; '®F3®fkH3 vkl5kj l£ ;hjge. Rk; H{hj2kj

hR

;jk -mgex lk0;x g;gjlk 9kjX h'lkyi GH z;glkg; mok'j 'kg' ­skhlhv,® aJgvvj aJg2km ;jk mgex dkj h'bg2 ;Tb ;[skgj ;Tb;; ­skhlhv,® j h'bg2 h'Zdkgjgj okhf' hug2. 'igjFuJ hz,x 'k£ gsgfokj ­f®f H{ hvtvK® g2 h'h\Í ykHh'Jt; ;2 g'glm g'glm 5lx pk;/akvhl; g;gfugj 5k,mkvj ajk 'vk' ajk Rk2 9kjX 5lx pk;/akvhlj 'kg' h;skf dkaskf {aR[Dª y2x djs[ox hvjklj g'glm g'glm aJokhdj h'bg2 d`r hug2. h3>2yx g;gjlkx lk0x d-j 9kjX h'lkyi; ­skhlhv,® aJgvgvgj g;gfugj mgokEk Rk2 9kjX h; h; 'ZDj 0ajd 8rkf hu' lkgm GH z;glkgj h'bg2 gd0> h'Zdkgjgj ;Tb; z;l; okhf' hug2 9kjX lmgd ­f®f H{ hvtvK® g;kSakfijj lmd h;e[skf z5l ;Tb; oh=d -y g;gfugj 9f[\E -yge GH h'bg20 ;2. ;kR]Qªsj gpbd t:3j jks hfEkz t) vFuJ RkgugE gsht2k ak3]fkj; {aykj hu zFskhfd ;gj.

Gf_G5_Gl j 'F3®fkH3 vkl5kj gakb; ugj eh3EkH 5vld z hld 9kykjj a[jk ;hj' akgj. lmgd g;kSakfig2 fis glhad H{hj2kj z5ldkj haed Ghd2k fis 9kjX ho, glhad H{hj2kj ahj;Lafkj 0ajd ;ks 9kjS\ ;hj huge.

;Thb okmjwx gs @)!^

35


ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

pk;/akvhlj 'kg' z']gpJB6

f[fgysKv hvt

pk

;/akvhlj {¯akufd f[fgysKvj 'io

'íd

glk;haJ2

y2.

'rEzk2j

'kg'

pk;/akvhlj

gdhd2k 9ka[hf z5l y®' gfkEkgjx gRhd2k-lg; 9ka[hf {Dj 'ioj aJg2km f;hj'. h;e[ hufd 9kmgd h;e[skf pk;/akvhlj ykHh'Jt 'io -d2kj ;hj f[fgysKv Hhæ2k aJkHg\3 hlhsg3t g;kSakfij gvlKv aJhdhfh8 gmkakl hzgn ;2 gR h;e[ huf 9kmgd g;kSakfig2 ol;i2kj hdhf3k ykHh'Jt 'io -d2kj ;hjge R®d HFu[ hR gokgakyk 9kjX g'he tkl `;k z[Zy a[hl y2. lmgd uicli2k zs2j 'kg' \jkld `'j 'kg'0 {agRkmi y2. hU'di2 h'A+E hR aJdrY j§gagj phDªpkli a[hl y2x ;s olk h3 9kjX g'he

36

;Thb okmjwx gs @)!^

dkaskfgdk

h3 hug2. dTdi2gd vlokj H2kj a[hld

u['kj mokj Ysdk 9kjX gzkf;kgl hvnk 9kjX g'he olk

h3 hu2kj aJokhd y2. H2kj 'kgu0 h'lkyix

;h'x ha2ko 9kjX 9frkfr pk;/akvhlj ykHh'Jt 'io gakEk Rk2.


www.krishijagran.com

zkYk¯;kj

zs2j 9f[zkgj ykHg3; ykh3];klvkj< t) Gf_g;_ ;Tb ;[skj Gf_g;_ ;Tb ;[skj G; aJhz ;i3h'Okfi 9kjX 'kmkfi ahjhZyhdj dFQd ;i3 aJ'Ìf z,m6fj aq'] 98rY y2x gd0> ( 9kmZ3 @)!@ vfd \kjdi2 ;Thb mgEbwk ahjbud 'kmkfid {asykhfgup ] ;j j§ad ;kR\ ] kjj ukh2d¾ my J w ;gj. t) ;Tb ;[skgj ;Thb h'Okf h'P'h'urkl2 g',mglkjj ;i3 h'Okf 9kjX zqQ ;hTb h'Okf h'\kmj ajk Gof 'Okhf;j j§ad g;hj2kj 9kjS\ ;gj. gd0> ha_GHv_ht_ ykEkH h'P'h'urkl2 H{GvG j ajk ;hjgex dkj haed gd0> @))@/@))# vfj skod t:3gj3 g5l®hP'a g;hl5hf]2 h'P'h'urkl2j ajk ;hjge. ;Thb okmjwj 3igs t) ;Tb ;[skjj lmd 'kmkfij lmd oh=d h;e[skf h'b2j 0ajd ;`k akgd. gd0j > sdk/sd gd0> gd0j > s[g4hu ßgfk/

t)

hR ugj 9kskj gupd ofz,4rk huf; hugf 'kh -mgex gzH hyvkga 9fkmd hufd 9kskj z;glkd-; 9kEpr;i2 5l 9kjX pk;/akvhl y®' 9kjX dkj 'kg' 9kEpr; y2 9khs {¯akuf; u[ m [ f ;hj' lkhm'. 'kmkfig2 9ksk; 4kur z[jYk; -l z;glkd-; z[Fuj 9kjX ahjhZyhdj j§gagj zyo {Dj hug2. 'kmkfi 5vlj {¯akufj aJg2km 9kho 9khs aJgdr; hugf ;hj 9kgek. {ukyjZ'j§ga 9khs 'kmkfi 5vlj 9¡m]d 9kl[; l0> gdhd2k 9kl[x gc>í 9kjX vk{l; Ghj dTdi2 jXd¾aqw] 5vl y2. 9khs 9;glH $% 3f 9kl[j {¯akuf ;gjk. 9kskj gupd h'fk 9kl[j g;kgfk g\kof a[jk fy2. GH4f gupd 9kl[j lmgd ha2ko 9kjX h'lkyi0 s[4r 5vl y2. gskj sgd \kjd hR g;kgfk ak;cj h'fk 9kl[x ha2ko 9kjX h'lkyig2 zSaÍ fy2. 9kfg3k ;`k ukhlj {¯akufd h;e[skf Ggf 5vl 9kge R®d 'íd g'he ahjskgw aJh3f `kg; 9kjX H aJh3fj \kl {¯z y2. 9kho 9kskj 9kEpr;dkj 9f[zkgj aJ gdr; 'egj {¯akuf ' kHgek gRgfugj 9kskj gRkEk 'ej 'kmkfid {¯akuf @*# lk4 3f 9khel 9kjX GH 'ejd aJk2 @() j ajk #)) lk4 3f -yge. 9kskj ;Thb

h';kpj ykj $ pdk,p y2 ;kjw H2kd 'kmkfij h';kp 'ejd !) pdk,-lg; y2 9kjX 5[lj {¯akuf !% pdk,plg; y2. vj;kjj U'kjk vglkEk ahj;Lafkj h'bg2 z[8kd t) ;Tb ;[skgj ;2 gR vj;kjj U'kjk {urkhf; h'\kmj 'kg' 'íd ahj;Lafk vglkEk Rk2 gRgf jkB3Ji2 'kmkfi hsefx h;e[skf ;Thb RFQj h;fkd vk'hvht hu2k Rk2x skh3; zkjXEk ;hj'j 'kg' ahj;Lafk aJZDd ;jk y2 9kjX h'h\Í {¯akhud zksmJij g4hdj 'kg' ahj;Lafk vglkEk Rk2. 'd]skf {urkhf; gYQj ahjhZyhdj ;`k -; gd0> ;2 gR \kjd ;Thb aJ8kf gup y2 R®d 9ka[hf h'h\Í 8jwj g4hd ;hj' akgjx H2kd 5l/5[l 9kjX pk;/akvhlj fd[f aJokhdj 0ajd ;ks ;hj 9kge. vj;kjj U'kjk0 {urkhf; h'\kmd 'kgog3k 'íd \kl y2 hR {urkhf;j h';kpj 'kg' 'íd lk\uk2; aJskhwd y®'. ykHg3; yh3];klvkjj h'bg2 z[8kd t) ;Tb ;[skgj ;2 gR 9kho ;Tb;; {Vv g3;hf;j 9kEpr y2 h'gpb-; GH g3;hf;j ajk akfi $)/%) pdk,plg; 'vk' ajk Rk2. ykHg3; yh3];klvkjj 'rEykjj ajk akfi 'vkj lmgd a[hl0 \klugj h';hpd y2. H2kd akhlyk{v -d2kj ;hj G;

hf2hFQd g4hd ;jk y2 R®d dkaskf hf2hFQd -y `kg; 9kjX H2kd akfij 4jv ;s y2. H2kj 9¡m]d \kh3];l g4hd0 G; fd[f g3;hf; y2 9kjX GHg3k vyj 9£lj 'kg' lk\uk2; y2. t) ;Tb ;[skgj ;2 gR \kjdi2 ;Thb mgEbwk ahjbgu g'glm g'glm 8jwj ;Thbj g3Jhf, hu2k Rk2 hR {urkhf; 5vlj 0ajd y2. dkj 'kgu0 hjvkv] aJgo:3gjk d`r hu2k Rk2 Rj ajk ;Tbg; zyogd z5l g4hd ;hj' akgj. t) ;Tb ;[skgj ;Tb;j 'kg' ajksp] hug2 gR 9kgakfkglkg; vj;kjj U'kjk aJZDd ;jk ahj;Lafkj lk\ {6k0; 9kjX fd[f fd[f g3;hf; '[o; 9kjX dkj lmd oh=d y0;. hR ;Tb;; g4hdj h'bg2 d`r 9kge gd0>glkg; 9fr ;Tb;g;k d`r hu' lkgm Rj ajk gd0>glkg;0 9km'kh ' akgj.

aJZDd;]dk zsij hdEkji z,'kuukdk ;Thb okmjw fd[f huL+i s®'kHl/(*(!^^))$ H/gsHl< sameer@krishijagran.com

;Thb okmjwx gs @)!^

37


www.krishijagran.com

zkYk¯;kj

;Tb; 9kskj 9Íukdk y2x gd0>glk;; a` gu4[0Ekgdk 9kskj ;d]'r< 9kj_ho_ 9kmjEkl b; 9kskj 9Íukdk y2. jkhda[Ek tk6 ;[>Ehld g4hd-l -m akH huf\j ahjpJs ;jkj haed zÌrk cj-l \kmjXEk -y 9kge. 9kho ;Tb; zlkj ;kjgw gup {Íhd ;hjge 9kjX 9mJzj -ygex R®d ;Tb;j zsTh j 'kg' s[4r \qhs;k aklf ;hjge ;Thb gYQj h'4rkd ;Thb jzk2f g;kSakfi 8kf[;k GmJig3g;. GH g;kSakfi; hR ahjpJgsgj G3k hpßj ugj H2kj lklf/gakbw ;hj ;Tb;j 'kg' G; lYr-l {ahwd ;gjkEk gzH 'rhDªj h'bg2 hRskf hlg4k hzskgfH ;s -y Rk2. 9khs ;`k -; 9kgek 8kf[;k GhmJg3;j gv2kjgsf 9kj_ho_ 9kmjEklj. ;Thb jzk2gf 8kf[;kj mJXa gv2kjgsf 9kj_ho_ 9kmjEklj ajk h'gpb ;`k okhf'l gvB3k ;gjk. GH g;kSakfig2 ;Tb;j hydj 0ajd ;ks ;jk 'kd]klkaj h;e[ s[4r 9,p aJZDd ;hjgek/

;T

9ka[ h f 8kf[ ; kj h'bg2 9la ;'gfh;? 8kf[;kj 9kjS\hw 9khoj ajk aJk2 #% 'ej aqg'] -yhelx 9Egpr gRhd2k 9khs hR g;kgfk ;ksj 9kjS\hw ;gjk gdhd2k 9la 'íd 9kjS\hw ;hj'H lkhm'. ;Thbj lmd 9kskj 9kmj ajkH zSa;] 9kge gzH;kjgw 9kmj ajkH sfd HVek 9khel gR ;Tb;j 'kg' h;e[ ;ks ;hj' lkgmx GH ;kR]; 9km' k'j 'kg' 8kf[;kj 9kjS\hw ;jk -mge. g;kSakfij 9kjS\hw

38

;Thb okmjwx gs @)!^

zs2d ;Tb;j ;Thb zS'Ìi zszrk; hfoj zszrk '[hl gd0>glk;j g4k>od g4k>o hslkH 9km' kj {gUupr ;jk -mge. 8kf[;k 9kho G; 'Jkæ -y ahjgex H2kj 0ajd 9kgakfkj h; aJhdhQª2k 9kge? GH ;`kg3k zdr gR 8kf[;k 9khoj 'Jkæ fkgsgj ahjhvd -yge. H2kj haed ;g6kj ahjpJs 9kge. hR g;kgfk ;ksd Rhu ahjpJs ;jk Rk2 gdhd2k 5l hfPv2 ak2. 8kf[ ; kj GH lYrd {ahwd

gykEkgdk tknj {alhá y2. 8kf[;kj Ggf h; aJtk:3 9kgex hR ;Tb;j z;glkd-; g'he glk;haJ2 -yge? 8kf[;kj z;glk aJtk:3 ;Tb;; glk;haJ2 y2x R®d s[4r j§gagj 8kfokHs m®Ltx 8kfaJidx gy:zk8kfx 8k'km®Ltx t[ g f3x H_Gs_/!x c3; 9kjX 8kf[3a s[4r y2. H2kj 'kgu0 Ghd2k h;e[ huf aqg'] l£ ;jk ­gvSaJk® ;Tb;j 'íd glk;haJ2 -y ahjge. H aJ`s Ggf aJtk:3 y2 hR g4hdd gykEk ckd;


www.krishijagran.com

zkYk¯;kj 'fhfj l;vk ck>y; hf2FQw ;jkd lk\uk2; y2. GH 'fhfj 0ajd hf2FQw ;jkgdk zyo fkhel hR ;Tb;j G; tknj zsrk -y ahjhel h; ;Tbg; GH zszrkj ajk zyogd s[hDª akHge. 9ka[hf ;kgjk'kj 9kgakfkj aJhdU'Fui '[hl \kgEgfh;? ;Thb G; tknj gYQ y2. R®d 'ígdk z[gRkm 9kgex gzH;kjgw hRskf uqj aJhdZa8]kj aJPf {g6x ;Thb jzk2f HFuJkhB3 'Ty¯ ;kR] ;hj 9kgex R®d \kjdi2 9kjX h'gupi g;kSakfi 9kge. Rhu 'okjd 9fr g;kSakfi0 9kgex gdhd2k0 ;Tb;j lk\j 'kg' 9kge. 9khs ;kg;k aJhdZa8]k '[hl fkskgfkx ;kjw z;glkg; hfoj sgd ;ks ;jkj 9h8;kj 9kge. 9khs 'okjd aJtk:3 g'vkj aJhQª2k; G; aJhdZa8]kj uThB3gj vk' h'vkgjkx h; 9kskj aJtk:3 wk gwgj ahjaqw] y2 9kjX ;Tbg; aeFu ;gj gdgfy®gl 9kskj g;kgfk aJhdU'Fui fkH.

sH 9kgakfk; ;' h'vkgjk gR h;e[skf Ggf 8jwj z,Zyk 9kjX Gf_ho_9_ 9kge hR Ggf 8jwj 9R`k h'b2j 0ajd 9kn[hl2kH \kl ak2. ;i3fkp;j aJg2kmj Hskf u[ B aJ \ kE y2 gdgfy®gl h'P'\jd ;i3fkp;j aJg2km h;2 y 9kge. -'Okhf; gl'd H2k; g3B3 h;2 ;jkH aJskhwd ;jk Rk2 9kjX vj;kgj h;2 ;i3fkp;; aJskhwd ;hjge. GH z;glk 9R`k {jk 'kdhj y2x hR ;`kgj ;Tb; z;lj sf g4hl gshl ;jkHge. \kjdj Hskf ofz,4rkj ga3 \hj'j 'kg' Hskf 4kur auk`]j {¯akuf g;gfugj ;jk Rk'. ;Thb jzk2fj 'rEykjj h'gf 5vlj \kl {¯akuf ;jkgdk zS\E fy2. gzH;kjgw GH z;glk h'b2 9R`k y2.

;hjgek. aJkg2 gu4k Rk2 gR f;hl ;i3fkp;j 'rEzk2j 0ajd g'he vhl 9kge. H2kj 0ajd 9kgakfkj g;kSakfig2 h;

9kskj mJky; 9kskj ;Tb; y2 hR gupj 9kh`]; g\hd -d2kj ;gj. gzH;kjgw 9kskj ;d]'r -yge 9khs dkj \kl 9kjX wk mwR[Dª aJtk:3 gd0>glk;j 'kg' gRkmkf 8hj' lkgm hRg3k 9khs ;Tb;j 'kg' ;hj 9kgekx ;kjw ;Tbg; 9kskj 0ajd h'P'kz ;gj. gzH;kjgw ;Tb; z;gl ;2 \kl 5vlj 'kg' g;El 8kf[;k. 9kho;kli h;e[skf z,Zykj U'kjk ;i3fkp;j aJg2kmj h'gjk8 -ygex gR ;i3fkp; aJtk:3 pjijj 'kg' glk;vkfuk2; y2. H2kj 0ajd 9ka[hf h; ;' h'vkgj?

zkE8kfdk

9ElS'f

;hjge? 9ka[hf h6g;H -;ge. H2kj 'kg' 9kskj G3k 3igs ;ks ;hj 9kgex hR ;Tb;; \kl aJtk:3 hvfkDª ;jkj h'bg2 zokm ;gj. H2kj 'kgu0 9khs 9fr {ak2 gRgf gah;nj 0ajd hup hfgu]p 9kjX g;kSakfij sk;] `kg;. 9fr 5kgl vj;kjj h'\kgmk H2kj 'kg' du¡ ;hj 9kge 9kjX ;Tb;g;k H2kj 'kg' zokm ;jk -mge. ;Tb;j 'kg' 9ka[hf h; ajksp] hu' h'vkgj? ;Tb; 9kskj 9Íukdk

;Tb;; 9k8[hf;jwj lmd oh=d y®' lkgm aJZDd;d]k

8kf[ ; kj aJ t k:3j 0ajd ;Tb;j h5tg'; g;gf;[Ek?

h;

y2x

Rkj

;kjgw

gupj

ofdkj ga3 \gjx gzH;kjgw gd0>glk;j zh6; au aJup]f ;jkgdk 9kskj ;d]'r y2. gzH;kjgw ;Tb; z;l; ;'

;Thb jzk2fj 'kgu 8kf[;k ;Thbj g;kgfk 9fr gYQg3k ;ks ;jkj ahj;Lafk ;hjgegfh;? 8kf[;kH ;Thb jzk2fgdH hfoj ;ks 9kjS\ ;hjge Rk; 9khs hfB6kgj ;Tb;j 'kg' ;hj 9kgek. Ghd2k 9fr g;kgfk gYQd gRkEkj g;kgfk lYr fkH h; H2kj 'kgu0 9khs Ek3kj ykg\]hB3,j 0ajd hfPv2 ;ks ;hj 9kgek hR ugj 9kho akfi ;s -y 9khy 9kge. dkj ajk ZaB3 y2 gR 9khy' lmi2k zs2d akfij 9\kE hfPv2 y®'. H2k; 8rkfd jkh4 9khs akfi 'vk'j 'kg' ;ks ;hj 9kgek. H2kj 'kg' 9khs jkoZykfd u[ 3 k 'kgÌk hfs] k w

h'vkgjk gR gd0>glkg; \kl 5vl l'j 'kg' \kl ;Thb jzk2fj aJg2km ;j; 9kjX zh6; ahjskgw ;j;. {Dj g4hdj 'kg' fd[f fd[f ;Thb g3;hf; mJyw ;j; 9kjX ;Thb h'gpbOj ajk ajksp] hfPv2 l0;.

Hsjkf 4kf gorB6 z,'kuukdk ;Thb okmjwx fd[f huL+i s®'kHl/ (%*@(%&%#* H/gsHl/imran@krishijagran.com ;Thb okmjwx gs @)!^

39


zkYk¯;kj

www.krishijagran.com

;Tb; z;l; {Íhdj 5kgl -l Rk2< fkhj;l '®t] fkhj;l '®t]j ;kR] aJwklij hbg2 9la ofkgfh;? H fkhj;lj h';kpj '®t] y2x R®d fkhj;lj h'Zdkjx h';kpx zsi;jwj 'kg' ;ks ;jk Rk2. '®t]j s[4r {gUupr G;i;Td h';kp y2. fkhj;lj me lgmkEkj ajk -l {¯akufx h'Zdkjx aJgvhv,x skg;]h3,x 9ksukhf 9kjX jAdkhf GH z;glk '®t]j 9¡m]d 9kgy. fkhj;l '®t]j huL+id 9h5v `;kj s[4r ;kjw fkhj;l '®t]j aJhd GEkjgfv h'Zdkhjd ;jk. fkhj;lj g4hd \kjdj uhYw 9£ld ;jk Rk2 gRgf 9ÌJ aJgupx sykjkB3Jx ojkd h; fkhj;lj h'Qªi {Dj \kjdd g'he y2. fkhj;l g4hdj 'kg' g;gf 8jwj ol'k2[ 9f[;[l y2? fkhj;l g4hdj 'kg' g'he mjgsk y®' fklkgm 9kjX 9h8; 6kæk0 y®' fklkgm. H2kj 'kg' dkaskf & htmJij ajk !@ htmJi gvlhv2kd-; ;s y®' lkgm 9kjX $) j ajk $% htmJi gvlhv2kvd-; g'he y®' fklkgm. \kjdj g;kf g;kf jkord fkhj;lj {¯akuf y2? fkhj;lj {¯akuf zs[uJj akjd `;k jkord y2. \kjdj g;gjlk jkord z;glkd-; g'he {¯akuf y2. ojkdx sykjkB3Jx ;w]k3;x 9ÌJ aJgupx {hjbrkx 9zs 9kjX 9jXwkvl aJgupgdk fkhj;l g4hd y2. \kjdd fkhj;lj h'hogfv; -l h; uTpr 9kge? \kjdd hRskf {¯akuf y2 dkd-; g'he

40

;Thb okmjwx gs @)!^

htskFt y2. hdhf/vkhj 'ej aqg'] 9khs g;H'k3k0 g\l[r Ght3 aJtk:3 l£ ;hjgek gRgf ;g;kgf3 hsL;x fkhj;l akfix hvaKv huf; hugf H2kj aJtk:3j htskFt 'kh -mge. fkhj;l '®gt] h;ugj zyk2 ;gj ;Tb; z;l;? ;g;kgf3 '®t] \kjd vj;kjj Z;is; aJg2km ;gj. R®d a[hl lgmkEkj ajk -l aJgvhv,x skg;]h3,x 9kskukhfx jAdkhf 9khu z;glk -l vka]3 ;gj. Rhu g;kgfk ;Tbg; G; gy:3jd A+kF3 lmk2 gdhd2k '®gt] dk; 9k6 gyokjj 9f[ukf hug2 g;El a[hl lmk'j 'kg'. fkgv] j i Z;isj 9¡m]d 9khs u[H lk4 3;k hu0>. ;Tb;; {Ds 'io hu j 'kg' '®gt] vkhj gy:3jj 'kmkfj 'kg' ^ lk4 3;k vk'hvht hug2. 9kskj 9kglkvfij sk8rgsgj 9ka[ h f ;T b ; z;l; h; ajksp] hu' h'vkgj? ;Tb; z;lj 'kg' ;' h'vkgjk gR gd0>glkg; G;gmk3 -; ;ks ;j;. '®t]j z;glk Z;isj lk\ {6k0;. hf'f[Ek 'rhDª z;lj 'kg' zsg2 zsg2 g3Jhf, aJgmJs vglkEk y2. ;Tb;j 'kg' Hfv[gj£ Z;igsk 9kge. GH Z;isj 9¡m]d ;Tb;; g;El ahPvp pdk,pj aJihs2ks hu' lmi2k y2. a£kp pdk,p fkhj;l '®gt] hug2 9kjX ahPvp pdk,p jkor vj;kgj hug2. uiahp4k hz, z, kuukdk ;Thb okmjwx fd[f huL+i s®'kHl/(*(!$$##** H/gsHlõdeepshikha@krishijagran.com


www.krishijagran.com

zkYk¯;kj

{Ds ;Thb jzk2fj aJg2kmj ajk ak0; 5vlj \kl {¯akuf< ha_hv_ a"'i hoj zs2d ;Tb; 9k8[hf;dk; mJyw ;hjgex GH Qªsd 9kskj 5vlj gakb; dD¾j aJg2kofi2dk; a[jk ;hj'j 'kg'x gak;d/ad 9kjX gjkmj ajk 'khv'j 'kg' hR aJtk:3j 9kEpr; y2x GH aJtk:3j 9kEpr;dk; a[jk ;hj'j 'kg' gRkEk g;H'k 'ejj ajk Hg£h:3vkHt Hhæ2k hlhsg3gt ;Tb;; G; gaJjwk hu 9kgex g;kSakfij 9kjS\hwj ajk G3k {gUupr j4k -mge gR gupj ;Thb; phDªpkli ;hjgex GH lYr; skhf Hg£h:3vkHt Hhæ2k hlhsg3t «9kH9kHGl¬ g2 \hEbrd-; augYa -lge. ;Tb;j h';kpj 'kg' g;kSakfig2 di'J mhdgj ;ks ;hj 9kge. gzH h'bg2 okhf'j 'kg' ;Thb okmjgw g;kSakfij \kHv gaJhvgtF3 ha_hv_ a"'ij lmd ;`k akhd H2kj 0ajd gd0> gupj ;Thb; 9km' k'j 'kg' g;kSakfij mhdh'h8j h'bg2 ;2 dkgj h;e[ 9,p aJZDd ;hjgek/

9k

Hg£h:3vkHt Hhæ2k hlhsg3tj

9kgex

Hhæ2k

s[4r aJtk:3 gRgf gl`lx h`gs3x

9kjS\hwj

hlhsg3t \kjdd G; 9U\[d

y;kskx s®f®hvlx f[Ekfx l®m®x

ahjv2 aJkAd ;hjge. 9kho

G:zgA+k=x ykHgo;x gl`l

9khs ;' akgjk gR Hg£h:3vkHt

v[akj 9kjX h\:3j skg;]3d gakEk

Hhæ2k hlhsg3gt G; lYr aJkAd

Rk2x hR ;Tb;j skod \kl Zykf

;hjge Rkj sk8rgsgj ;Tb;;

aJkAd ;hjge. GH aJtk:3j ajk

9km'g kEkd aJ2kz ;jk -mge.

;Tbg; \kl 5vl {¯akuf

h'bg2

9la

;'gfh;? Hg£h:3vkHt

Hhæ2k

hlhsg3tj 9kjS\hw @))@ vfd G3k {gUuprgj -yhel R®d g;kSakfij s[4r {gUupr 9khel gupj

;T b ;

hRugj

5vlj

Hg£h:3vkHt

g;kSakfij Ggf h; ;Thb aJtk:3

zszrkj ugj ;ig3gj 5vld lmk

9kgex

gjkmx zh6; gakbw gfkgakEk

glk;haJ2?

9khu zszrk; gpb ;hj'j 'kg' Hg£h:3vkHt Hhæ2k lhsg3tj 9kjS\ -yge.

hRg3k

;T b ;;

;i3fkp;x

Hg£h:3vkHt Hhæ2kj mgEbwk 9kjX h';kp g;FuJj h'bg2 9la

Hg£h:3vkHt hlhsg3t

g'he

;hjge.

;Thb

Hhæ2k jzk2fd

g\>;[jfkp;x

;'gfh;? 9kskj @ 3k mgEbwk 9kjX h';kp

g;FuJ

9kgex

hR

\kjdi GmJ® g;hsg;l HækB3Jid

'fhffkp; 9kjX a[hl 'Th d

9drk8[hf; g3;hf; R[Dª y2.

Hg£h:3vkHt Hhæ2kj h;skf

{aR[Dª jzk2f; -d2kj ;jk

9khs 9kskj mgEbwk g;FuJ

9,piukji 9kge?

y2. g;kSakfij s[4r aJtk:3

vj;kjj U'kjk aJskhwd -yge.

fEjdC g'Jæj fkgsgj skg;]3d

H2kd z;glk mgEbwk h'P'Zdjd

{alá. H2kj 'kgu0 h;e[skf

;jk y2. GH mgEbwk g;FuJd

\kjdi2 g;hsg;l HækB3Jid g;kSakfij & pdk,p 9,piukji

;Thb okmjwx gs @)!^

41


www.krishijagran.com

zkYk¯;kj -'Okhf;

9kjX

mgEbwk

h'gpbOj zSaqw] 3is 9kgex GH 3is huf/jkhd ahjpJs ;hj

zygRkm 9kgegfh;?

9kge?

9kgex g;H'k3k0 g;kSakfij

gRgfugj

sH

9kgakfk;

lmd 9kskj zygRkm 9kgex R®d

-;gek gR g;kSakfi di'J mhdgj

s[4r j§gagj 9kgshj;kf gEfmkt]

;ks 9kgex Ggf ahjhZyhdd

;ja®gjvfj lmd g3;hfx hfvkf

g;kSakfig2 hfoj lYrj hupd

okakfj lmd skg;]h3,x 9Gh3

9mJzj -yge. 9Egpr GH 'ej

okakfj lmd oHF3 g\£kj

;Thb gYQj 9EZyk Hskf \kl

9kjX mgEbwk 9kjX h';kp g;FuJj

fy2

\hEbrgd h;e[skf fd[f aJtk:3

'kg'

g;kSakfig2 \kl ;ks ;hj 9kge

9khf'gfh;?

g3;f®lhoj 5klj ajk {Ds

9kjX

;hj'j 'kg' 9ks GH g;kSakfi

g;kSakfij lYr ;Tb;; {Dj

g;H3kj lmd 3kH/9ka ;hjgek

;Thb aJtk:3 gRkmkf 8jk y2 9kjX

Rkgd ;Thb jzk2fj g3;hf;;

9km ;

9kjX wk w ;hj' akgjk.

g;kSakfij 3kf]9\kj u[m[f ;jk

;Tb;; \kl aJtk:3 gRkmkf 8hj'j 'kg' gvB3k ;hj 9kge. 9khs ;' akgjk gR Hg£h:3vkHt Hhæ2kj

mgEbwk

g;FuJ

h'P'Zdji2k mgEbwk g;FuJ y2.

9kskj h;e[skf fd[f aJtk:3 9h¡s aR]k2d 9kge. GH 'ejj gpb-lg; 9khs gzH aJtk:3; ;T b ;j

'kg'

'okj-l

-l

3kH/9ka

9khys. H2kj 'kgu0 9fr

g;kSakfij

h;e[skf aJtkg:3k akHalkHfd

g;gf;[Ek?

9kge.

{ahZyhd

h;

9fkmd

aJ t k:3

;hj

hufj

;Thb

'kg'

gvvf-lg;

;Tb;; h; ajksp] hu' h'vkgj? ;Tb;

zh6; zs2d ;Thb jzk2fj aJg2km 9kEpr;

'egj 9khs fd[f

9kskj

y2.

9kge. hRskf uqjd aJtk:3j aJPf {g6 aJgdr;

d`kha0

z;l;

HskgfH ;' h'vkgjk gR \kjd G; ;Thb aJ8kf gup y2x Rkj

9kgek.

9kg akf

9kh`]; g\hd ;Thbj 0ajd

aJkg2 Ggfugj ßhf'-l gakEk

k; ofk' h'vkgjk gR Hg£h:3vkHt

9k8khjd. H2kj 'kg' 9kEpr;

Rk2 gR ;i3fkp;j aJg2kmj ajk

Hhæ2k hlhsg3t \kjdj lmgd

y2

{¯akuf

h'P'j g;H'k4gfk gupd ;ks

{¯akufj.

aJtkg:3gj skfE pjij; glk;vkf

;hj

zsmJ

zh6; gakbgwgj y2 Rkj 'kg'

y2x H2kj 0ajd 9ka[hf h;

\kjd'b]d ;ks ;hj 9kgek.

9kEpr; zh6; ;Thb jzk2fj

;'?

aJk2 gupj z;glk jkord 9kskj

aJg2km. gzH;kjgw ;Tb; z;gl

{ahZyhd 9kgex H2kj 'kgu0

{Dj ;Thb jzk2fj aJg2km

gykEkj

5vlj

H2kj 0ajd sH ;' h'vkgjk gR GH z;glk 9R`k ;`k.

9kge.

9frkfr

9khs

gupgdk

9kskj

;Tb;j

{Dj {Dj

5vl

{¯akuf

;j;.

;i3fkp;j aJg2kmj ajk g;kgfk

{ahZyhd 9kge. 9khs aJdrY

8jwj glk;vkf fy2. ;Thb G;

j§gagj ;Tb;-lg; -l Rk' akgjk aJZDd;d]k dkj 'kg' 9kskj 3is \qhs Zdjd Hsjkf 4kf ;ks ;hj 9kge. Rj ajk ;Tbg; gorB6 z,'kuukdk 9kskj hR g;kgfk aJtk:3j d`r ;Thb okmjwx fd[f huL+i ak' akgj. s®'kHl/ (%*@(%&%#* \hEbrgd g;kSakfij h; lYr H/gsHl/imran@krishijagran.com

tknj gYQ y2 9kjX hR ugj 5vld gjkm 9kjX ;i3j zszrk 9kgyx H2kj 'kg' ;i3fkp;j aJg2km 'íd 9kEpr; y2. g;kgfk 9fr g;kSakfij lmd

42

;Thb okmjwx gs @)!^


www.krishijagran.com

zkYk¯;kj

{hvd g3;hf;j 'rEykgjgj 9km'kh ' ;Tb;< jkEl 9kjX ekE=k jdj 9kh`]; {Íhdd G; tknj 9,piukji ;Thbj 9kge. 9kskj gupj G; tknj 9,pd g4hd y2x Rkj 0ajd gupj ofz,4rkj ga3 \gjkEkj ukh2d¾ 9kge. hRugj zs2 ahjEd]f y2 9kjX g3;hf;j 9kEpr;dk 'kh ge. dk; vkH ZaB3 -y agj gR z;glk gYQd g3;hf; 9kEpr; y2. ;Thbd G; {hvd g3;hf;; {alá ;jkH glsg;f. 9kho GH g;kSakfi h'P'Zdjd ;Tb;; ;Thbj fd[f g3;hf; gRkmkf 8hjge. Rhu g;kgfk ;Tb; filk jnj ;Thb RFQ vkHx gdhd2k gd0>glkg; guh4g2H hvhf ak2 Rk2 gR glsg;fj aJtk:3 y2. ;Thb okmjwj 3igs glsg;fj hfgu]p; h'o2 jkEl 9kjX gvlvK 9kjX vkh\]v gyt z¥2 ekE=kj lmd ;`k akgd. aJZDd ;hjgek dkj h;e[ s[4r 9,p/ GH h'bg2 h'o2 jkEl 9kjX ekE=kj sdk/sd okhf'-l gvB3k ;gjk.

\k

glsg;fj

h'bg2

;'

lmd ;ks ;hj 9kge. @)!%

\kjdd GH g;kSakfi @)!)

-lg;

#@&

vfd 9hZdd¾d 9kgy hR hfoj

hshl2f H{gjkj 3kf]9\kjj

A+kF3 @)x))) Z;[Ekj hs3kjd

vfd y2. Glgaf 9k8khjd GH

lYr

Zykhad ;gj. glsg;f Hhæ2k

g;kSakfig2 skh3 vgykEk gshefj

{a;jwj h'P' 'okjd GH

GmJ ®

-d2kgjgj 9kjS\ ;gj. 9kho

g;kSakfig2 hfoj $) pdk,p

hlhsg3t oks]kfi hZyd glsg;f

glsg;f h'P'Zdji2 g;kSakfi

gP'2kgjgj

mJXagjH zygRkmi g;kSakfi y2.

j§ga ahjhvd hR h'P'Zdjd

;khL3\g3jj

hfoj !#)) d-; 9h8; ;s]ij

h'gpb Zykf aJkAd ;hjge.

h'vkhj'gfh;? glsg;fj 9kjS\hw !&*)

GH aJ k Ad

g;kSakfi ;hjge.

A+k{ hfs] k gwgj

;T h b

9kjX G;

Hh;{agsF3

glsg;fj

lmd

aJ k Hg\3

9kgakfkj

9h\Odk g;gf;[Ek?

;Thb okmjwx gs @)!^

43


www.krishijagran.com

zkYk¯;kj glsg;fj

lmd

9kskj

Hhæ2k® j 9¡m]d ;Tb;; {Ds

9kjX fd[f ;Thb g3;hfg;gj ;ks

Ghd2k-lg; 9h\Odk \kl

9kjX 9drk8[hf; g3;hf;j ;Thb

;hj' akgj. H2kj 'kgu0 ;Thbj

-yge. H2kd sH 9kgakfkj ;'

aJtk:3 ;Tb;; gRkmkf 8gjkEk

fd[f g3;hf;; aJs®3 ;gjk Rkgd

h'vkgjk gR glsg;f; gpJB6

Rkgd gd0>glk;; zSaqw] j§gagj

;Tb; 9km'kh ' akgj.

gjkomkj aJukdkj j§ad ofk

lk\ ;jk' akgjk. 9kskj uT

glsg;fj fd[f g3;hfj h'bg2

Rk2. GH g;kSakfij \kjdi2

h'P'kz gR ;Tbg; hR aJtk:3 l2

9ka[hf ;'gfh;?

pk4kd *) d-; 9h8; ;s]vkji

gz2k G; uicli2k zs2-lg;

9kge.

vhl'

z;glk

;s]vkji

g;kSakfij skfuæj 9f[j§ga ;ks ;hj 9kge. GH g;kSakfij z;glk ;s]vkji z B3 9kjX 9h\gaJhjd y2.

lkgm

Rkgd

;T b ;j

Gg;'kgj lk\ y2.

glsg;f; s[4r j§gagj fd[f 9kjX

wk wR[ D ª

g3;hf;j

h'bg2 ofk Rk2. 9khs 9hd

lsg;fj {ahZyhd ;®d ;®d 9kge?

gzkf;kgl Ggf G3k g3;hf;; h';hpd ;hj' -l 9kgekx Rj

glsg;fj

ajk ;Tb;; 9fkmd huf ;Thb

{ahZyhdj ;`k 9kgyx glsg;f

{a;jw ykHuJ®hl; hvgB3s 9kjX

zsmJ h'P'd hfoj {ahZyhd

Hgl;3Jhf; 5k,vgfgj g3J:3j;

aJtk:3j aJPf {g6x gdhd2ky®gl

Zykaf

hjs3 ;F3Jglgj oh=d ;jk Rk'.

gRgfugj 9kgakfkj -;gek gR

H{gjkaj 'kgu0 9kgshj;kj

;T b ;j 9kh`] ; ahjhZyhd;

glsg;f

{Vv

gupd glsg;gl {Vv aR]k2d

phDªpkli ;hj'j 'kg' 9ka[hf

wk wR[Dª g3;hfg;gj R[Dª

;ks ;hj 9kge. glsg;f

h; ;' h'vkgj?

;Thbb {a;jw -d2kj ;gj.

\kjdj f`]x vk{` 9kjX gEB3d

R®d s[4r j§gagj skh3 vgykEkj

tknj

'kg' 9drk8[hf; ;Thb aJtk:3

gf3E;]j lmd ;ks ;hj 9kge.

ykHuJ®hl; hj\kv]g'l A+k{|

9kgakfkj

-d2kj ;gj. \kjdd 9kskj

ahlhv h; y2?

hRskfj

glsg;fj s[4r aJtk:3 h; y2? hRskf

uqjd

glsg;fj

phDªpkli

0vjd &) GHv_ha_ d-; 9h8; akEkjj g3J:3jj 0ajd ;ks ;jk ;Thb {a;jgwk {alá.

uqj

;hjge.

tilkj

Ghe2kx

htB3J i h'{3j

9ksukhf/jAdkhf

;T b ;j

9kh`] ;

hZyhd;

phDªpkli ;hj'j 'kg' 9kEpr; y2 \kl 5vl {¯akufx Rkj 'kg' 9kEpr; y2 ;Thbj fd[f g3;hf;; mJyw ;jkj gdhd2kgy

9khs j®/gsg3hjg2l okakfj

9kskj

;Thb

{Íd

y®'.

ajk 9ksukhf ;gjk 9kjX dk;

gzH;kjgw 9khs h'vkgjk gR

\kjdd `;k glsg;fj aJtk;vf

;Tbg; Ggf ;Thb RFQj 'rEykj

;Tb;; lk\khS'd ;hj'j 'kg'

H{hf3d -d2kj ;gjk. \kjdd

;j; hR

9kgakfkj

-d2kj ;jk ;Thb {a;jw; 9f

9drk8[hf; g3;hf;j y2 Rkgd

gupgdk jAdkhf ;jk y2.

\kl {ako]f y®' akgj.

g;kSakfig2

h;

;hjge? 9kgakfk; ofk' h'vkgjk gR glsg;gf zuk2 gvB3k ;hj 9kge gR ;Tb;; zSaqw] j§gagj lk\ y0;. R®d 9kskj h;e[skf s[4r d`r gRgf hz>vkj aqg'] ykl g'kEk ;ks \klugj ;jk. 9kskj {gUupr -yge 9ks g;gSf ­3['i

44

;Thb okmjwx gs @)!^

wk wR[Dª 9kjX

;Tb;; zokm ;hj'j 'kg' h; h; augYa -lge? ;Tb;; zokm ;hj'j 'kg' 9khs hfj¡gj mk0>-l -m ;Tb;; ;Thb

h'bg2

zh6;

;Thb

{a;jwj h'bg2 okhf' hu0>. Rj ajk ;Tb;j lk\ y®' akgj

aJZDd;d]k Hsjkf 4kf gorB6 z,'kuukdk ;Thb okmjwx fd[f huL+i s®'kHl/ (%*@(%&%#* H/gsHl/imran@krishijagran.com


www.krishijagran.com

zkYk¯;kj

aJhdgRkmidk fy2 zygRkmidk '[hl \kgEk< 9hd gzkf;kgl gupj ;Tbg; ak' 9S'jj aJtk:3

Adk

{o prks; pzr guh4 ;Tb;j sfd 9kfFuj zisk fkH;i2 y2 h; z[4d gzH zs2d u[<4j e>k gchj 8gj. gRhd2k ;i3j aJg;kgagj 9la zs2d vk0>gd vk0>gd 5vl 9kckd gykEkj 9EZykd 9khy Rk2. 'd]skf 9gf; g;kSakfij U'kjk ;i3fkp; ujE -d2kj ;hj ;i3j ajk s[hDª akHge. Ggf ahjhZyhdd 9S'j Qªa vkH£ aJkHg\3 hlhsg3t g;kSakfij tk2gj:3j hR hfoj ahjpJs 9kjX 'rEykgjgj g;kSakfi; hp4j-l -l -m zskod G; hfoj ahjv2 hug2. GH ;`k H2kd zdr aJskhwd gykEk gu4k gakEk -mge gR Rkj lYr z¯ y2 gd0>glk;j 9gf; hsQ mh {g6. 9khs ;`k -; 9kgek 9S'j Qªa vkH£j Gsht z¥2 Adkj hR wk wR[Dª aJtk:3j ;kjgw vkhj4f jkorj ;Tb;j skod ahjv2 aJkAd ;hjge. g;El 9k6 'ej aqg'] @))* vfd ;Tb;j h';kp; 8rkfd jkh4 ;i3fkp; aJtk:3j lmgd g;kSakfij 'okjd aJ`s augYa -lhelx h; zdd aJ2kzjd gykEkj ;kjgw 9kho 9S'j g;kSakfij ;Tb; zskod hfoj ZaB3 eh' tkhn 8hjge. 9kho g;kSakfij !## 3k aJtk:3 9kge. hR h'lk; ;Tb;; 'íd glk;haJ2 -yge. Adkj sgd aJtk:3j zh6; 'rEykj ;hjgl 5vld zSaqw] lk\ hfhPvd y2. zkYk¯;kjj zs2d 'kd]klkaj h;e[ 9,p/

gz

g;kSakfij 9kjS\hw {gUuprgj g;hd2k -yhel?

h;

;Tb;j gzEkj \kE 'klr;klj ajk 9kgex sH gu4k akHheglk gR 5vld ;i3j ;kjgw 5vl Gg;'kgj fB3 -y Rk2. huf/jkhd ahjpJs ;jkj haegdk ;Tb;; lk\ uqjj ;`k sql8gfk gakEk fkhelx H2kj 'kg' 5vl; ;i3j ajk s[Dª ;hj ;Tb;; lk\khS'd ;jkj {gUuprgj 9khs @))* vfd g;El ak> v 3k ;i3fkp; aJtkg:3gj g;kSakfij 9kjS\ ;hjheglkx g3;hf; j§gagj aJtk:3j -d2kj ;jkj lmgd ;Tb;g;k 'íd glk;haJ2 -yge.

zs2j lmd ahjEd] f 9kjX ;Tb;j 9kEpr;dk; 8rkfd jkh4 aJtk:3 -d2kj ;hj 9kho 9kskj 0vjd !## 3k aJtk:3 9kge Rj ajk ;Tb; z;lj lk\ -yge. 9kgakfkj z;glk aJtk:3 ;Tb;j sgd -ygegf? 9kskj aJtk:3 hR {gUuprgj d2kj ;jk -mge dkd hfhPvd j§gagj hfoj Zykf lk\ ;hjge ;kjw 9khs hjvkv] ;jkj haed aJ t k:3 -d2kj ;gjkx H2kj \klugj 'rEykj ;hj' lkgmx 9kskj ;Tb; z;l; 9f[gjk8 ;gjk gR aJtk:3 \klugj 'rEykj ;hjgl hfhPvd j§gagj lk\ y®'.

g;kSakfi 9kjX ;Tb;j skod gsht2k; h; '[hl \kgE? 9khoj R[md gsht2kj syd¾; fk;v ;hj' gfkEkhjx ;kjw g;kSakfi 9kjX ;Tb;j 4'j; H2kj skod gzd[j ;ks ;gj gsht2kH. g'he\km ;T b ;; aJtk:3j d`r gsht2kj gRkgmhu ak2. h; 9kho0 9kskj h;e[skf ;Tb; Ggf 9kge hR g;El guk;kfig;H 5vlj zszrkj ;`k -; ujE -l Rk2. g;hd2k Ggf ahjhZyhd 9kgy gR \[l ujEj 'rEykjj ajk ;Tb;; lkg\k fy2. 9ka[hf

9kgakfkj

aJ t k:3j

;Thb okmjwx gs @)!^

45


www.krishijagran.com

zkYk¯;kj z']gpJB6 ;hj'j 'kg' h; ahjv2 aJukf ;hj' h'vkgj? 9khs 9kskj aJtk:3j Ggf aJ\kEi ;jkj gvB3k ;hj 9kgek Rkgd ;Tb;; \ja[j lk\ y2x ;Tbg; guk;fkd 9S'jj aJtk:3 h'vkhj g;kgfk aJtk:3j z;glk \kl h5tg'; ;Tbg; hu' akgj. 9khs ;Tb;j 9h\gRkm 9kjX ajksp]j Z'kmds ofk0>. 9ka[hf ;Tb;; ujEj 'rEykj aJhQª2kj h'bg20 ;2gf? hRskf akgj 9kskj gvB3k y2 gR ;Tb;; 9khs ujEj 'rEykjj aJhQª2k ;0> 9kjX lmgd 9kskj gyLalkHf fS'j 9kge. R®d ;Tb; z;gl 5®f ;hj z[h8' akgj. 9khs gd0>glk;; z;glk d`r hu0> . 9kskj htlkgjk ;Tb;; H2kj 'rEykjj h'bg2 ;'l gvB3k ;gj. 'okjd h; h; aJhdgRkmidj

46

;Thb okmjwx gs @)!^

9ka[hf \2 ;gj?

g;kgfk zszrk fkH.

9khs 'okjd ;kg;k aJhdgRkmi '[hl fk\kgEk 'j, z;glk 9kskj zygRkmi y2. hRskf 9fr g;kSakfi 9kge ;Tb;j {a;kjj 'kg' ;ks ;hj 9kge. 9kjX 9khs0 ;Tb;j {a;kjj 'kg' ;ks ;hj 9kge. 9khs 9kskj aJtk:3 9kjX 9h8; gpJB6 ;jkj 0ajd gvB3k ;hj 9kge 9kjX 9khs @))* j ajk 9kho-lg; ;Tb;j hR glk;haJ2dk akHgek dkj ajk ZaB3 y2 gR 9kskj aJtk:3 gpJB6 y2.

'mk sk4ij 'kg' h; ;hjge?

9ka[ h f a¥i2f;jw z B3gf?

aJ h Qªgj

H2ks g;kgfk p,;k fkHx g;kSakfij 9kjS\hjw zs2 @))* vfd a¥i2f;jw ;ksd aJk2 u[H 'ej lkhmhel gzH zs2d % 3k aJtkg:3gj 9kjS\ -yhel h; Ghd2k a¥i2f;jwj

'ih3 ;3fd u[H 'ejd H2kj Gg3; -y Rk2x H2kj ;kjw hvt 'k 'dj y®' akgj. ;kjw gupi2 ;3fd H2kj aJ\kE ajk fkhel. h; GH h'bg2 gsk; 9h8; d`r fkH. H2kj 0ajd Ghd2k hv¡k ;jk -mge. ;Tb;j 'kg' ajksp]? ;Tb; z;l; sH 9f[gjk8 ;gjk gR gd0>glkg; hR aJtk:3 h;hf' dkj d`r hfPv2 -l \klugj 'rEykj ;hj' lkgm. aJZDd;d]k sfib gv1ykf gorB6 z,'kuukdk ;Thb okmjwx fd[f huL+i s®'kHl/ (*(!##%$^) H/gsHl/manish@krishijagran.com


www.krishijagran.com

{alhá

hfgo {ask -y a`aJup];j j§ad 6k;[j gfugj ol'k2[ huf; hugf ahjEd]f gykEkj 5ld ;T b ;; g4hdj 0ajgdH hf\]j -y `;kg3k {hvd fy2x ;kjw ZaB3 y2 gR d[j 9f[zkgj 'jb[w fajkx ß;kf 9khu 5vlj 0ajd g'2k aJ\kE agj. gzH zs2d ;Tb;; aJ;Thdj 0ajd 4, ;jkj 'kgu Gg;k fkak2 fk`kg;. ahjhZyhd Hskf-lg; -m ak2 gR ;Tb;; GH aJ;Thdj aJg;ka; zyr ;jkd \kmhj ahj aJkwckd; augYa l2 ;kjw ;Tb;j cjj 'kgo3 5vlj 9k8kjgdH aJZDd y2. h; g;hd2k'k aJ;Thdj h';jl j§gagj ;Tb;j 'kgo3j 9k8kgjH fB3 -y Rk2x GH 9EZyk 9dr¡ gckj hfjkpkof; y2.

;

hR ugj ol'k2[ ahjEd]f -yge dkd Ggf aJk;Thd; u[gR]km 9ykgdk g;kgfk tknj ;`k fy2. Ggf u[gR]kmj ajk 'khv'j 'kg' ;Tb;; g;El ;Thbj 0ajgdH hf\]jpil -y `;kg3k {hvd fy2x Ggfugj t) z¥iEkfFu 6k;[gj \kgE. 'kZdEd h'ykjj 9jhj2kj 'l[Ek tg2kji mk0>j t) z¥iEkfFu 6k;[j; aJ;Thd aJg;kaj ;kjgw g4hdd g;H'k'kj glk;vkfj zFs[4if y®' lmi2k -yge Rkj ;kjgw gd0> hshpJd g4hd ;hj'-l sf 'fkH l2. 'kZdEd 6k;[gj a¡fmj ;Thb h'P'h'urkl2j ajk {Vv hpYk aJkAd ;jkj ;kjgw s¯zr aklfj Okf 9khel Rkj ;kjgw s¯zr aklfd g;kgfk zszrk gykEk fkhel 9kjX lmgd 9jhjh2kj 'l[Ek tg2kjij dld \qhs 9kjX olj ahjskw 9h8; gykEkj ;kjgw s¯zr aklfj 'kg' 6kH0 \kl 9khel. 9kjS\hwd 9la z,cb] ;hj' lmi2k

-yhel h; 6k;[gj ajko2 Z'i;kj ;jk fkhel. h;e[ zs2j haed z5ldk aJkAd ;hj hfgo {ask -y agj 9kjX lmgd 9frfr glk;j 'kg' a`aJup]; -y agj. gd0> zsg2 zsg2 HVe[; ;Tb; z;l; s¯zr aklfj zSag;] d`r hug2. 6k;[gj ;2 gR s¯zr aklfj 'kg' ;Thb h'Okf g;FuJ 9jhj2kd e2 hufi2k aJhpYw aJkAd ;gj dkj haed 'rEzk2 {hvd Zykfd 9kjS\ ;gj R®d skej aJoffx z,' ]f ske aklf 9khuj 'kg' @ 3k \kækj a[4[jix ! 3k tknj a[4[jix # 3k fkv]khj a[4[jij j§ad h';hpd ;hj hfoj 9k2j {¯zH 'g kEk fkH 'j, 9£ld gjkomkgjk zThB3 ;hjge. GH ;ksj 'kg' ;Thb h'\km h'ykj vj;kjj 5klj ajk gd0>; @))& vfd zFskhfd0 ;hjge. 9kjX @)!@ vfd h'ykj ;Thb h'P'h'urkl2gdk zFskhfd ;hjge. dkj haej ajkH GH 'rEzk2; & G;=-lg; ' kHge Rkj sk8rgsgj aJk2 % lk4 3;k 'khb]; 9k2 aJkAd ;gj. H2kj lmgd 0vgj/ak>ojj ;Tb;; okmjX; ;hj s¯zr aklfj aJhpYgwk hug2. aJZDd;d]k/sfib gv1ykf z,'kuukdkx ;Thb okmjwx fd[f huL+i s®'kHl/(*(!##%$^) H/gsHl < manish@krishijagran.com

;Thb okmjw skgy;i2k 9kglkvfi hdhf3k zyo aJPfj {Dj hu2; 9kjX aJ`gs !)x))) ak6;; G; skyj 9kglkvfi Gg;'kgj h'fk sqlrd 9kjX aJ`s ß {Dj hu2k !)) of glk;; G; 'ejj 'kg' zuzrdkj 'kg' hf<p[L;. (A) \kjdj g;kfg3k g;kfg3k jkord sjkak3j g4hd ;jk y2? (B) vEkfk hvtvK g;kSakfi g;hd2k Zykhad -yhel? ( C ) 'kmkfi {a;jw -d2kj ;jk Ggf h; g;kSakfi 9kge hR h;e[ huf 9kmgd !)s 'khb]g;k¯zE aklf ;gj?

gsgvo ':zvd A,B,C j 9kmd 9kgakfkj {Dj 3kHa ;hj dld hu2k s®'kH fS'jd ah62kH hu2;. h6;kfkx ^)/(x dTdi2 dl H{z[5 zjky skg;3x mJJiw ak;] gsg3Jk gZ3pfx fd[f huL+i/!!))!^x g3hlg5kf < )!!/@^%!!*$%x @^%!&(@#

;Thb okmjwx gs @)!^

47


shylk zEli;jw

www.krishijagran.com

ahj2klj 'kg'H fy2 mk0> zskoj 'kg' lYCij j§ad z[hfdk

hd

;k 53k j®ud gmkg3H pjij ckgsgj h'2ha ahjhel h; 'dky sjkj

ajk9la pkh¡ gzH zs2d g;kgfk 'kdkf[;[hlf Zykfd-; ;s lmk fkhel lmgd ha2kgzgj 9¡/;F6 ß;kH gRkEk 6kFtk akfij 9gaYk ;hj h'vkhj 5[hj 9la mej dld skf[yj \ij guh4 ha2kz uqj ;j'j 'kg' dk-l Rk'-l 'k8rd galkH hug2x g4hdj g4jj zykg2gj dk-l -m h'gpb ;lk;Thdgj shylkj zsqgy 8fkj g4gjgj hvQ 'gfkEkd 'rZdx hvQ0 Ggf 9khel gR guh4g2H `kh;' sf Rk2. sH g;kEkj aqg']H s[4d y>khy 9kjX {o¾l s[4sFtl -l gskj 0vj-l 9km'kh ahjv2 -l z[g8 9kjX h'ykjij hs6k akffi 4kH mej dld 'hy ajs 9kfFu aJkAd ;gjkx 9la ;`k akhd ZaB3 -y Rk2 gR z5ldk gakEk g'glm fy2 'j, 'ZD; 9la g'glm 8jgw gug4. Ggf ahjhZyhdd z[hfdkj ;`k ßgfk. gd0>j ;kR];[pldkj h'bg2 ;2 gR 'klrk;klj ajkH h;e[ h'gpb ;jk HVek gd0>j 9khel h; ;Tb; ahj2klj gykEkj ajk z[h'8k h'gpb gakEk fkhel. lmgd mJksr ahjgEp;d shylkj hpYkj aJhd ;s Okf `;kj ;kjgw z[hfdkg;k gzH 9EZykj zFs[4if y®' lmi2k y2 h; hfoj gohu Z'\kEj 'ld gsh3J; -lg; hpYk aJkAd ;gj. 'kZdEd z[hfdkj oFs h'ykjj fklFuk holkj \[H fksj mk0>d !(*! vfd -yhelx ;Tb; ahj2klj gykEkj ;kjgw GH gYQd h;e[ g'glm ;jkj HVek sfd okhn {g6 h; hpYk aJkAd ;jkj haed cjj skf[gy oykfk'ku holkj g3y3k mk0>d jkoiE ;[skjj lmd h'2k ;jkH hug2. ahdj zygRkmd z[hfdk; HF3kjgshtg23 -lg; hpYk aJkAd ;jkj z[gRkm ak2 h; ;Thbd h'gpb {ako]f gfkgykEkj ajk 9kh`]; 9EZyk dfh;2kj -y agj. dkj haed z[hfdkH ahd; ;2 gR 9khs ;Tb; ahj2klj y2 mhdg; g4hdj lmd 9la g'glm ;hj hfoj ahjv2 Zykaf ;hjs lmgd {ako]gfk 'kh '. h; ahdg2 ;2 9kskj 0vjd a[>oi fkH 9kjX a[>oij 9\kEd Gg;k ;hj' gfkEhj gdhd2k z[hfdkH ;2 gR gd0> 8kf g4gjgj z[Fuj ;lk;Thd 9kjX 48

;Thb okmjwx gs @)!^

eh' 'fk'. ahdg2 z[g8 g;gf-; gdhd2k z[hfdkH ;2 gR 8kf g4j ;kh3 hv8k ;hj dkj haed 9k6k lmkH ;kh3, ;hjgl eh'-l ahjwd -y Rk'. ahdg2 GH ;ksd zygRkm ;jkj ;`k ;2 Rj ajk 0vgj/ak>ojj glkg; Hhdh;, skhj'-l 8gj. h; ahdg20 hfw]2 zhlf f;hj ;ks 9km' kj ;`k ;2. 9la zs2d -d2kj gykEk eh' vkH Hhdh;, ;jk glk; z;l Zdá -y agj 9kjX mk0> z[hfdk eh' zlhf -y Rk2. hfoj ;ks lkhm `;kj ;kjgw 9kjX z[Fuj ;lk;Thdj 'kg' @))& vfd jkorj 5klj ajk a[jZ;kgjk aJkAd ;gj. dkj haej ajk ahj2kl 5klj ajk z[hfdk; 9h\fFugfgj zkygzk aJkAd ;gj. ;ksj aJhd hfB6kj ;kjgw z[hfd; @)!) vfd a[fj jor vj;kjj 5klj ajk a[jZ;kj aJkAd y2 9kjX gd0>j ;lk;Thdj vv]k zsmJ holkd y®' 8gj. h;e[ zs2 haed z[hfd;k ;Thb h'Okf g;FuJj lmd oh=d gykEk z[gRkm ak2 R®d mkÌkj 9kjX okykfk'kud z[hfdkj ;lk;Thd; h'gpb Zykf hu'j 'kg' aJhpYw ;kR] hu' 8gj. 'kZdEd 8kfj ajk 'vk g4j; ;Tb; o¾lkH hug2 'k aß; 4[EkH hug2. h; GH g4jj ajk z[hfd;k g;h\g; j sk8rgsgj 'ígdk shylk; ;lk;Thdj aJhpYw hu 9k2j {¯z 4[hl huge. hfoj ;s] 9kjX zygRkmj ;kjgw zskod shylk z;gl z[hfdk; lYCi fkgsgj zgS'k8id ;gj. z[hfdkj sgd ;Tb;; 8kfj g4j galkH hu' fklkgm 'j, dkj z¯ 'rEykj ;hj 9k2 aJkAd ;hj' lkgmx lmgd ;2 gR gd0> 'gfkEk eh' !)) 3;kj ajk -l !))) 3;k-lg; h'Qªi y2. g;El h'ykjgdH fy2 'j, zsmJ gupd GH eh'; skf[gy h;gfx Rj ajk aJk2 ^) pdk,p ß 9k2 aJkAd -y Rk2. g;kEk y2 gR ;s]; uT HVekgj ;gj gdgfy®gl z5ldk gakEkgdk hfhPvd -y Rk2. GgfugjH mJksr shylk z;lj 'kg' z[hfdk G; {ask y2 hR g4hdj ajk 'vk 9Egpbj ajk 9k2 aJkAd ;jkj sk8rs ;hj -lge 9kjX 9gf; shylk; 9kd©hf\]jpil ;jkHge.

aJZDd;d]k /sfib gv1ykf z,'kuukdkx ;Thb okmjw fd[f huL+i s®'kHl/(*(!##%$^) H/gsHl/manish@krishijagran.com


www.krishijagran.com

gZahvg2l B3®hj

;s 4jvd g'he lk\ ho \kjd {Íhdj 5kgl 9mJzj -yge. \kjdj ;`kH g'glm. 9kho \kjdj z;glk gYQd {Vvdkj hp4j Zap] ;hjgex gzHh'lk; lkhmgl h'Okf y0;x hpYk y0;x g4l y0; 'k 9fr gYQ. h; hR z;glkd-; s[4r y2 gzHg3k -yge \kjdi2 ;Thb 9kjX ;Tb;. z;glkgE okgf d`kha0 G'kj ;' h'vkgjk gR \kjd; aJkvif ;klgj ajk ;Thb aJ8kf gup '[hl g;kEk -mge 9kjX 9kho \kjd h'P'd ;Thbj gYQd hU'di2 Zykfd 9kgy. h; 9kskj ;Tb; 9kho0 a[jwk 9E8kjwk -l vhl 9kge gR 9kskj 0vjd zjX g4hd 9kge 9khs H2kd g4hdj 'kgu 9fr Gg;k ;hj' gfkEkgj. zszrk -yge gd0>glkg; 9hdhjDª 9k2j sk8rs h'vkgj h; Okf f`;kj ;kjgw gzH ;ksd zSaqw] z5ldk fkak2. Rhu 9khs g;kgfk 'rEzk2; ;jkj ahj;Lafk aJZDd ;gjk gdhd2k gzH ;ksj

9k

0ajd ;kR]khF'd ;gjk. 9`]k¯ gzH hv¡k8kjkH zSaqw] j§gagj ;ks ;hj dk; z5l ;jk. 9fr gpJwid h;e[skf ;Tb; Ggf;[Ek 9kge hR GH zqQj 0ajd ;ks ;hj `kg; 9kjX {urhsdkd z5ldk akHge. mJksr 9£lj 'rhDª gd0> ;Tb; y0; 'k zk8kjw 'rhDª g4hdj lmgd 9fr 'rEzk2 ;hj \kl {ako]f ;hj 9kge. GH 'rEzk2j h\djd G3k yge 'jl aklf Rj ajk Gof ;Tb; 9kjX 'rrEzk2ig2 g'he lk\ ;hj' akgj. 9kho 'jl aklf 9kjX gs1 {¯akufd \kjd s[4r j§gagj a£s Zykfd 9kge. H2kj ajk 9f[skf lmk' ajk Rk2 gR GH 'rEzk2d h;skf z[gRkm 9kge Rkj ;s a[>oigj0 9kjS\ ;hj' ajk Rk2.

;s hjv; {6k' lmi2k y2. 'jl aklf 'rEzk2j 9kjS\hwj 'kg'0 Okfx 9h\Odk 9kjX uT hfPv2j 9kEpr; y2. gdhd2kgy 9ka[hf g;kgfk ;ks; 9kjS\ ;hj' akhj'. 9E8kwk; ahjEd]f< aJkg2 9khs \kgEk gR Gof 'rEzk2j lmd 9fr ;ks ;hj' gfkEkhj. GHg3k G; a[jwk 9E8kjwk y2 mhdg; gzH a[jwk 9E8kjwk; zlhf ;j;. 'jlj aklf h; y2? aJkg2 mjs hufd g;kgfk mk0>d 'k g;kgfk gYQd guh4'-l gakEk Rk' gR ajkm;wj 0ajd ha/ha ;hj zjX sk4i h\fh\fkH `kg;. Rj ajk Rhu g;kgfk 'rhDªj zFs[4if y2

9kjS\hw g;gfugj ;hj'? hR g;kgfk ;ks 9kjS\ ;jkj aqg'] 9kEpr; y2 dkj zSaqw] j§gagj Okfr `;kg3kx 9h\O 9kjX uT hfPv2 gykEkgdk. gdhd2k Ggf g;kgfk ;ks 9kjS\ ;hj' lkgm Rkgd \hEbrgd

;Thb okmjwx gs @)!^

49


Lis'ky LVksjB3®hj gZahvg2l h

Hkkjrhug2. rjDdhGHdhzjX gdhd2k dk; t ah62kH vks j vxz l j gSAGHHkkjr sk4ij 'jl '[hl g;kEk y2. zjX dh rks ckr gh vyx sk4ig2 tknj tknj ;gj. Rk; gS vkt Hkkjr gj ,d {ks= esj§gagj a 9ksk; -ufhFuf ujEj cqgvgyjkj yafn;ksa 'kg' ds Nw9kjX jgk hs6kHj gS oks fQj pkgs 'kg' gs1 foKku gks] f'k{kk gks] [ksy gks ;k 'rEykj ;gjkx GHh'lkg;H 'jlj fQj dksbZ vU; {ks= gksA ysfdu tks ukf hR 9kho lclsy2vge gS oksG; gS tknj Hkkjrh;'rEzk2j —f"k j§a -lge. Rj ajk gy \kl vkSj fdlku oSls rks lHkhskf[tkurs gS {ako] fQj Hkhf ;hj ,d 9kge. ckj crkuk pkgw¡xk Hkkjr aJdks jlj ;kjçkphu

dky ls —f"k ç/kkuGHns''rEzk2j k dgk tkrk vkSjaJ; vkt 'kg' gSvkhj kjj Hkkjr fo'o es a —f"k ds {ks = es a 'jlj 'rEykj ;jk Rk2 R®d s[4r nwljs LFkku ij vkrk gSA ysfdu j§gagj Ghav gshlg5jkx Ghav gekjs fdlku vkt Hkh ,d iqjkuh Hhæ;kx Ghav tjgvlk 9kjX Ghav vo/kkj.kk ysdj py jgs gSa fd gshlg5jk. GH 'rEzk2j 'kg' Ghav gekjs ikl NksVs [ksr gaS ge blesa gshlg5jk 'jglH [ksrh ds vykok vkSjz;glk-; dqN ugha g'he dj gs1 {¯akuf ;jk pk¡ Z'\kEj ldrsA vkye ;g gS fd oks 'jl y2. H2k;vk; zyogd aklf ;hj' vfrfjä dk ek/;e rks ajk Rk2. z;glkd-; [kkstrsjkfi gaS ys'jl fduhRtkudkjh u gkss[u4s r ds vHkko esakhdj ml y2. dk;Z gupi2 esa iwjh\kbkd rjg y2 GH aJo ls lQy ugha gks ikrs ga S A gk¡ vxj GH 'jl; hdhf3k \kmd jkfi sk4ix ge fdlh O;olk; dks djus dh fj 'jl 9kjX pJhs; 'jl '[hl ;kstuky2. cukrs S vkSj ;wi mldks vey g;kEk jkfiga'jgl akgj. esa ysdj vkrs gaSA ;kuh ml lksp 'rEykjd 9yk zskmJi ij iwjh rjg ls dk;Z dj mldks ;hj'j lQy'jlj cukukAaklf nwljs oxZ esa dqN'kg' z;glkd-; fdlku ,sls s[Hkh4r gS-yge tks zksmJ bl lwij=gykEk ij R®d s[4rjgsj§gagj ;k6j 'k;vx dk;Z dj gS vkSj m|ferk esa lQyrk s xkM+ jgs'kg'gaSA;\kjx g5J s':zxdss[4>adM7kh;'j xzkeh.k ;3kjix {ks=ksa ds gs1 O;fä ,d M+\vx hjs[oks h\,fQj gshefx fdlkugs1gksG;gmk3 ;k fQj;hj'j lk/kkj.k 9kjX 'kg'O;fä uJksj gks [ksrh y2. ds lkFk vU; O;olk; 9kEpr; dj vPNk equkQk dek jgs gaSA {aR[Dª Zykf 9kjX ahjgEp

50 01

www.krishijagran.com

bUgha 'jlj O;olk; aklfj esa ls ,d'kg' gS Ggf e/kq e D[kh ikyu ftlls ,d ahjgEpj Zykfj 'kvhf ;hj' lkgm fdlku5[lvkSjj g4hd vU; O;olk;h k R®d ;jk y2.eksVGgf equkQk ajk de {gurkmd ldrs gSaA@)vkt Zykfj j ajk *) e/kq e D[kh ikyu vkSj 'kgn pdk,p-lg; 'T h y®' akgj. mRiknu esa Hkkjr eq[; :i ls gzH;kjgw Ggf Zykfj 'kvhf ;hj' ikapoas LFkku ij gSS blls vankt+k lkgm. [ 4 ix blmkojx yxk;k tkR®d ldrkzq RgS] sfd ol;i2kx v2kh'fx ahaglhF3vx O;olk; esa fdrus volj gaS h3okdi2deme gfs[xHkh ;if[ ftldks iw¡thgRgf ds lkFk 'kq:x 9 h s d k x s [ 8 [ j i 2 k s x 9 k n [jx fd;k tk ldrk gSA H{g;hlA3kv 'kq#vkr dSl9kjX s djsa \m[lgskyj ugj 'TYjfdlh gYQd aklf Hkh zyogd dk;Z dh 'jl 'kq#vkr ;hj' ajkigys Rk2.t#jh gS mldh djus ls zkE8kfdk iw.kZ :i ls tkudkjh] vuqHko vkSj ,d –< dk gksaklf ukA rc 9ka[fu'p; hf R®d 'jl ;hj'j fdlh dk;Z dh 'kq # vkr djs a ,sls f 'kg' 0vgj/ak>ojj \qhs vk5/hv;[ gh rkfd Hkfo"; es a tks f [ke mBkus y®' lkgmx ;kjw hR ugj Gof ds pkal de jgsaA e/kqeD[kh ikyu 'rhDªj pQX `kg;x h6; gdgfugj O;olk; dh 'kq#vkr ds fy, Hkh H2kgjk pQX `kg; gRgf sgsk ad x tkudkjh] vuqHko vkSj –< fu'p; sgsk x 9 lkjx dhA rc'iokw[ gh vki fdlh dk;Z goh6x dh hfmhfx g;jg;3[ E kx 9kjX 5+kH 'kq#vkr dj ik,axsA s;jk 9kjX \kl[ guJ m f s[ 4 r vo/kkj.kk dks cnyas % vDlj pQX ge y2. gzH;kjgw Zykf vk5/hv;[ f y®' lksprs gaS fd ,d O;olk; ds lkFk lkgm. nwljk dk;Z ugha dj ldrs gaSA ;g ,d iqDjªkuh {aR[ zs2vo/kkj.kk gS rks lcls igys'jlj bl vo/kkj.kk dks g;kgfk cnyasAzs2 aklfj 'kg' e/kqeD[kh ikyu gS \gRhd2k hfhPvd fy2x H2kjD;k 'ejd vDlj xfeZ;ks;hj' a ds fnuks gdhd2k 9kjS\ ajka esa Rk2. fdlh d`kha0 xk¡o esa ;kGHfdlh bykds 'kg' esa h; 'rEzk2j ns[kusEkjij dks fey ijkxd.k okf[ ajk tk,xk skv] 9kjX fgES'jj ds mij &iha djrh Z NksVh\kl lh ajk g5'JihaXEkjij skojgqbzs2 eD[kh fHkufHkukrh gS A ftlls ;fn '[hl \Ek Rk2.

,e-,-lh—f”k tkxj.k ebZ 2016 ;T hb okmjwx gs @)!^

fdlhvj;kjj bUlku U'kjk dk ikyk zyk2 iM+ tk, rks mldks Hkxk ns r h gSAvjkjj ;gh 5klj NksVh GH 'rEzk2j 'kg' lh eD[kh dks e/kq e D[kh dgk tkrk ajk u[3k aJkj§ad zyk2 ak2 R®d G3k gSA ;g NksVh lh eD[kh cM+s dke glkfj j§ad 9kfg3k 9f[ u kfj dh gksrh gSA tks ge jkstejkZ esa j§ad. H2kj 'kg' @ lk4j ajk % nokvksa ds :i esa psgjs ds fy, lk4 3;k-lg; glkf 'kgn zyogd vkSj feBkl ds fy, bLrseak' ky akhj 9kjX vj;kjj 5klj ajk djrs gaS blh dh e/kqeD[kh dh$)nsuj ajk %) pdk,p-lg; 9f[k ukgfk hu2k gSA ftlus vkt ,d cM+ Rk2. glkf:ihRys g;kgfk O;olkf;d fy;k gSAjkB3Ji;Td ftlls ajk cgqrgakEk ls yksRk2. x vPNs g',;j H2kjls'kgu0 eksVki2equ'jl kQk dek jgs gS'®t] aA j ajk jkB3J aklf 9f[ Rk2. H2kj 'kg' e/kquelf D[kh hu2k ds çdkj vj;kjj ­hsef 5j HhF3J bl U'kjk O;olk; ds fy, pkjgmg3t ykh3] klvkj® ahj;Lafk0 rjg;dh e/kqefD[k;ks a dk bLrsvglkEk eky fd;k tkrk gS ftles a dh eq [ ; Rk2 Rkj sk8rgsgj ;Tb;; H2kj 'kg' :i ls ;jk ,ihlRk2 esfyQs jk] gd0> ,ihlglk;; zokm 9kjX bazyk2/zygRkmidk fMdk] ,ihl MksaJjlks y k vkSy2. j ,ihl ukf ;jk ¶yks f j;kA bl O;olk; ds fy, 'rEzk2d lmk 4jv ,ihl esfyQsjk efD[k;ka gh lcls 'rEzk2; ;hj'j vf/kdGH'kgn mRiknu9kjS\ djus okyh 'kg' 9yk 4jv g'he fy2x 'kkar LoHkko dh efD[k;ka gaSA H2kd vj;kgjk 'rEzk2ij zyk2 ;gj. Rhu budks vklkuh ls ikyk tk ldrk 9khs zkskfr !)) vge 'k;gvgj gSA jkuh eD[khj§gagj tks lcls gksHrh gS' rblh G E z k 2çtkfr j 9 dh k j Sgks \rh ;gSgAj k nslh Hkk"kk esH2kd a bu efD[k;ks a dks hufd rhu gdgfy®gl 9fkmd Hkkxks a jkuh eD[kh] uj eD[kh vkS j 9f[skhfd 4jv Jfed! 3keD[kh dgk tkrk gS A jkuh 'k;v x #%)) 3;k eD[kh vaMs nsrh gSA !)) 3k 'k;v x #%)) ç;ksx esa vkus okyh lkexzh 3;k¾#x%)x))) 3;k e/kqeD[kh ikyu ds fy, lcls 'k;vd vgevj;kjj gS lkexz5klj h dk ajk gksukG3k ftles a hu2k 9f[ u kf aJ k 2 $) j ajk eq[; :i ls ydM+h ds c‚Dl] %) pdk,p-lg; !^))ds3;k-lg; Ýsec‚Dl] eqag9`] ijk¯<dus fy, gakEk Rk2. doj] nLrkus] pkdw] 'kgn fjewfoax e'khu]! 3kvkS'k;vj j 'kgnsqbdB~ Bk djus lr #%)) 3;k & fy, Mªe3;kdkvj;kji gksuk vko';d A !^)) 9[fukf =gSgykEk mi;q!()) ä LFkku 4jv 3;k vkSj okrkoj.k e/kq)eD[kh ls v ! ) ikyu 3 ; ds k fy, ' k ,s; okrkoj.kh; LFkku dk pquko vj;kji djuk ­#x%)x)))&!x^)x))) pkfg, ij Qwy4jvj ks dh 9f[ [ksrsh khfd 9f[ ukf tgk¡ = gykEk gksrh !x()x))) gksA ,sls LFkku m|ksx esa 4jv 3;k ls gRkmrdk 20 ls 80 çfr'kr rd dh o`f) gks GH 'rEzk2; 9kjS\ ;hj'j tkrh gSA blfy, ,sls LFkku dk 'kg' g;kgfk h'gpb gRkmrdkj pquko djuk vko';d gSA tgk¡ ij 9kEpr; g;El hpYw lwjteq[kh] fy2. xktj] fepZ ] lks;aJkchu] 9la y2. isvj;kjj iksfiysaf9kEpr; Vl] Qynkj M+ tSls U'kjk aJ h pYw ;kR] Q ªgsk vglkEk fuEcw] dhuw] iihrk] ve#n] vaxRk2. wj] H2kj 'kgu0 s kf ;wdsfyfIVl vkSj h;e[ xqyeks gj tSaJlkHg\3 s o`{kksa okys U'kjk0 bykds aJesha pYw vklkuh z,Zykfj hu2klsRk2.

,e-,-lh- —f”k tkxj.k ebZ 2016

01


www.krishijagran.com

gZahvg2l B3®hj H2kj 'kgu0 h;e[ s kf aJ k Hg\3 z,Zykfj U'kjk0 aJhpYw hu2k Rk2x H2kd hRg;kgfk 'rhDªg2 vkh3]h5g;3x htA+sk 9kjX Zfkd;-lg; aJhpYw mJyw ;hj' akgj. H2kj aJhpYw ;v]Kj sqlr %)) j ajk %))) 3;klg; y2. R®d G; zAdkyj ajk -l hdhf 'ej-lg; ;v]K ;hj' akgj. s[4r aJhpYw z,Zyk 

\kjdi2 ;Thb mgEbwk ahjbux a[vk

gfvglf h' '®t]x h' HfhZ3h3v[gl Ghj2kx 9kmZd Qªkh¡ skm]

hfgu]p; {urkf '®t]x ;Thb a¡ \Efx o2a[j

hf{haf hy{haf gElg52kj Gæ hjvkv] 5k{gFtvfx ;Thb fmjx jkoZykf

jkB3Ji 'kmfi '®t]

'jl aklf 9kjX mgEbwk z,Zykf ;Thb h'P'h'urkl2 hyvkjx ykhj2wk

gorkhd mJ k gskgurkm m,gmkyx vykjfa[j

z,Zyk

'jl aJhpYw g;FuJ ylU'kfu

g;FuJ i 2 'jl mgEbwk 9kjX aJhpYw z,Zykf

mJkgskgurkm 9kg2kmx mgwph4Ft gjkt a[gwx sykjkB3J

GH z;glk z,Zykf 9kgex Rkj sk8rgsgj hR g;kgfk 'rhDªg2 'jl aklf 'rEzk2 9kjS\ ;hj aJhpYw l' akgj. h'awi 'k 'okj 'jl; lc[ {gurkmd 9¡\[]Dª

;jk y2. gzH;kjgw GH 'rEzk2j 9kjS\hw ;jkj aqg'] dkj skg;]3j Okf `;kg3k 9kEpr; y2. gRgfugj 9kmgd0 -;gek gR \kjdj ajk aJk2 #)x))) gsh3J; 3fj 0vgj/ak>ogj gs1 jAdkhf ;jk y2. H2kj ajk zyogd skg;]3j 9f[skf lmk' ajk Rk2. jAdkhfj 'kgu0 'jl aklf ;jk z;gl gs1 hv8k g;kSakfig;k g'gv. zk8kjwgd gs1j sqlr ^)) 3;kj ajk --l @))) 3;k aJhd h;glk-lg; y2. g;H'k aJ;kjj lk\ Gof ;Tbg; g;H'k 8jgwgj GH 'rEzkg2gj lk\khS'd y®' akgj. gRgfugj gs1j j§ad gs1j aJg2km aJkg2 ujEj 'kg' y2. 'jlj g':zj sk8rgsgj zyogd GH 'rEzk2d \kl {ako]f ;hj' akgj. ;j ajk l' 'jl 'jlj aklfj 'kg' 'jlj 9kEpr; y2. H2kj 'kg' 'jlj 5ks]x 'jl aklf mTyx ;Thb h'Okf g;FuJ 9`'k gfvgfl h' '®t]j gRkgmhu aJkAd ;hj' ajk Rk2.

'jl aklf G; Ggf 'rEzk2 y2 Rk; ;Tbg; ;s 4jgvgj zyogd \kl 8f {ako]f ;hj' akgj. \kjdd GH 'rEzk2 di'J mhdgj 9km'kh ge. GH 'rEzk2d ;Tb;j 'kg' 'íd \kl z[gRkm 9kge. 9kho \kjd GH 'rEzk2d h'P'd a£s Zykfd 9kge. Rhu hR g;kgfk 'rhDªg2 GH 'rEzk2; ;gj gdgfy®gl vj;kgj aqw] zygRkm ;hj'. 9f[ukfj j§gagj0 9kjX aJhpYwj j§gagj0. t) h'_Gl_ zkjZ'd hfgu]p; jkB3Ji2 gs1f '®t]

gRhd2k Gof 'rhDªg2 \kl {ako]f ;hj' akgj gdgfy®gl ;Tbg; h;2 ;hj' gfkEkgj. ;Tb;j 'kg' H2kd \kl z[gRkm 9kge. h;e[skf s[4r hup g4hdj lmgd 9fr \kl 'rEzk2 g;H'k 8jgwgj \kl {ako]f aJgdr; 'egj aJk2 #)x))) gsh3J; 3fd-; g'he 9kgshj;kx vk{hu 9kj'x hlh'2k 9kjX sjg:;kj ugj gup-l jAdkhf ;gj. aJk2 %$) g;kh3j 'gegj;i2k ;kgjk'kj. vj;kjj 5klj ajk zSaqw] zyk2. gs1 hR 9ka[hf fkokgf< 'jlj hdhf3k akhj'khj; okhd `kg; R®d jkfi 'jlx fj 'jl 9kjX pJhs; 'jl 9kgy. jkfi 'jl z;glkd-; g'he ;wi akgj. gRhd2kH 'jlj g;kgfk lkg\]; hfoj jkfi ;hj' h'vkgj dk; G3k h'gpb aJ;kjj g\kof hu' lkgm Rk; H,jkoid jg2l gohl '[hl g;kEk y2. 'jlj 9fr lkg\] Rk; GH g\kof zSaqw] j§gagj fkak2 hz pJhs; -y agj. 'jlj p[, mkh6 9kjX 9k6[ h'bj 'kg' \kl y2. G3k 'jlj 9k2[z vkhj ajk ak>v sky y2.

aJZDd;d]k < Hsjkf 4kf gorB6 z,'kuukdk ;Thb okmjwx fd[f huL+i s®'kHl/ (%*@(%&%#* H/gsHl/imran@krishijagran.com ;Thb okmjwx gs @)!^

51


www.krishijagran.com

z5l 'rEzk2j

z5l 'rEzk2j 'kg' sjkak3j g4hd ;j; jkak3 hR g;kgfk ;Thbj h\djd m[jXd¾aqw] 5vl y2. \kjdj aq'] k £l 9£ld GH ;Thbj {¯akuf g'he y2. aq']k£ld 9£ld 'kfakfi gykEkj ;kjgw GH g4hdj 'kg' gRkmr skh3 Ghj -` Rk2x Rj ajk {¯akuf 'Th y2. hRgyd[ H GH 9£lg'kjj 9`]'rEZykd m[jXd¾aqw] Zykf 9kge. H aq']k£l 9£l h'gpb-; ahPvs ' j s[4r {gurkmj h\djd G3k y2. Z'w]j zqdk '[hl g;kEk sjkak3 aJk;Thdx -ohE; 9kjX ahjgEpj 9f[zkgj {¯akuf gykEkj ;kjgw z[jhYd gag;honj z;glk skfuæj 0ajd h'gpb Zykf lk\ ;gj. Ggfugj 9f[skf lgmkEk y2 gR sjkak3 {gurkm z,mh6d gYQd 9kjX dTdi2 gYQ 9kjX z,' mhdh'h8 zy h'h\Í ;s]gYQd #_& lk4 glk;; gjkomkj aJukf ;gj 9kjX $) lk4 sjkak3 ;Tbg; ahj2kl; oihE; {alá ;jk2.

s

52

;Thb okmjwx gs @)!^

H2kj {ahj0 'Ty¯ z,4rkd skf[gy sjkak3 'rEzk2j lmd oh=d 9kge. -'hP'; gaJYka`d \kjdj g;vk sjkak3 9kjX sjkak3j 'ZD s[4r aJtk:3 y2. sjkak3j g4hd \kjdj ahPvs ' x h'ykjx {hjbrkx 9zs 9kjX {Dj aJgupj h;e[ dTdi2 9,pd aJk2 !^ lk4 G;= \qhsd sjkak3j g4hd y2. H2kj ajk aJk2 #* lk4 mkh6 «G3k mkh6j 0of !^)) h;_mJk_¬ sjkak3 {¯akuf y2. {¯akufj aJk2 ^& pdk,p \kjdgdH 'rEykj ;jk y2. & pdk,p ;Tb;j 0vjd `kg; 9kjX 'k;i h'Jg3fx g'lho2ksx oks]kfix 5Jk£x H3kli 9kjX z,R[Dª jkorx 9kgshj;k-l jAdkhf y2. 9kgshj;kx hsvjx 'Jkoilx 9k5Ji;k 9khu 9frkfr gupd H2kj {¯akufj gvB3k ;gjx h;' \kjdj sjkak3j 9kmd h3h;' ajk fkH.

sjkak3j aJ;kj sjkak3j 9ky> u[H aJ;kjj skjkak3j a[hlj ajk aJkAd y2. GH a[hl h3hlg3hvH aJokhdj ;®j;®jkv g;av[glhjv 9kjX ;®j;®jkv 9hl3®hjg2v y2 9kjX jhvj 'kg' u[g2kgj {¯akuf ;jk y2. aJ`s aJ;kjj 5vlj s[6 'khb]; g4hdj #/$ \kmd 9kjX 9kfg3k aJ;kjj 5vl s[6 g4hdj 'k;i !/$ \kmd y2. H2kj aJ k 2 \kjd 9kjX akh;Zdkfd {¯akuf ;jk y2. sjkak3j 'okjj 9EZyk \kjdi2 9`]'rEZykd sjkak3 {gurkmj m[jXd¾aqw] Zykf 9kge. !(ds phd;k-lg; GH {gurkm ;[3ij 9kjX lc[ {gurkmj j§ad h';hpd -yhel 9kjX h'\kofj aqg'] sjkak3 {gurkmj gYQd \kjdj G;kh8;kj 9khel. h'gpb-; g;vk sjkak3 \kjdj ajk Z;3glæ-l


www.krishijagran.com

z5l 'rEzk2j ah60Ek -yhel. Rj ajk 'Zdk -d2kj ;hj h'P'j h'h\Í gup-l ah60Ek -yhelx hR h'gupi s[uJkj s[4r {¯z 9khel. GH jAdkhf 'rEzk2 sjkak3 {gurkmj oiEf jDª 9khel. h'P'j aJk2 z;glk gupd sjkakg3gj hfhs]d zksmJij vkhyuk g'he y2. 9f[;[l ol'k2[j ;kjgw () pdk,p sjkak3 ahPvs ' x h'ykj 9kjX 9zsd {¯akuf y2. ahPvs ' d hfd fui -' `;kj ;kjgw vk5k akfi {alá y2 Rj ajk sjkak3; vk5kx z[Fuj 9kjX phDªpkli jhv-l ahjEd]f ;jk Rk2.

-'hP'; 'okjd aJhdgRkmidk ;hj' akgj 9kjX skjkak3 ;Tb;; lk\ y®' akgj. GH {gUupr; aJkAd ;hj'j 'kg' fd[f hofKv h';kp ahj;Lafkj 0ajd 'l hu2k -mge Rkj s[4r dD¾ Ggf 8jwj y2/ mgEbwk 9kjX fd[f aJokhdj 'ioj {¯akuf. 

zqvk hfB;b]wj gpJB6 g3®;flho 9kjX aJh'h8.

9f['Ì ;Thb; gaJk¯zkyf.

'k5kj B3k5j gRkgmhu g;vk sjkak3j uksd hZyji;jw.

9/akjSahj; aJtk:3j 'kg' 'okjj h';kp.

jAdkhf 9k¡o]khd; 'okjd sjkakg3gj -d2kji zksmJi vkhyuk 'Th j 'kg' vj;kgj \kjdi2 g;FuJi2 sjkak3 ;hsh3 9kjX sjkak3 fihjYw 9kg2kmj m6f ;hjge. sjkak3j ajSajkmd 'okjj 0ajd akhlaJahlf {gurkmj ;"ok gykEkj ajk {¯aÍ gykEk zszrkj ajk hfokd hu2k'j 'kg' z,R[Dª jkB3J h';kp ;kR]Qªs 9kjS\ ;jk -mge. GH ;kR] Q ªsd 9¡m] d sjkak3 {gurkm; @ g;kh3 tlkj hu2k -mge 9kjX dkd \kjd vj;kjj 9,piukji0 zskgf 9kge. mgEbwk gYQd GH ;kR]Qªs; 'íd z5ldk akHge. Ghd2k {Íd g3®;flho; g4hd 9kjX ;kj4kfkd 9khf'-l aJ2kz ;jk -mge. sjkak3j {Íd g4hdj 'kg' {Ds 'ioj mgEbwk d`k sjkak3j gjh3nj fd[f h'h8gj m[wkm[wj 0ajd hf2FQw aJ\kEpkli y®'. GH ;kR]Qªsj ajk Zaihf,x h\h\,x 2kf]x ho9® g3:z3kHl 9kjX ;kmo -d2kj ;jkd m[jXd¾aqw] z5ldk akHge. sjkak3 gYQj -jXd¾j 0ajd 8rkf hu 'ZQ sSQklg2 sjkak3; phDªpkli 9kjX {o¾l ;hj'j 'kg' augYa -lge Rkgd cjXEk 9kjX

9k8[hf;i;jwj 'kg' sjkak3 {gurkm; gaJk¯zkyf gag;o.

sjkak3 g3®;flho hsef; hf2hs2k-; vlkH `;k.

;k']f gQªht3 aJkAd ;hj'j 'kg' ;k']f {¯zo]fd 9\kE.

sjkak3 mgokEkj aJhQª2k 9kjX {aR[Dª ol'k2[ sjkak3 g4hd mjs 9kjX sHv ol'k2d y2. dkaskf @%/#% gvlhv2kv 9kjX 9kgahY; 9k ]dk () pdk,p y®' lkgm. g'k;ks2 skh3x gtl3kj alz[Ek skh3 GH g4hdj 'kg' {agRkmi y2. GH uThB3gj ahPvs ' j ol'k2[j H2kj 'kg' z;glkd-; {agRkmi y2. g4hdj 'kg' aJhd G;= \qhsd @)/$) ;[HF3l gmk'jj zkjx 'k ;SaB3 9kjX $)) h;glk 4hj 'k ck>yj akdj ekH hu' lkgm. a[jwk skh3d !@ j ajk @$ h;_mJk_ fkH3Jgof hu' ajk Rk2. g4hdj 9kjS\hwd 9la fkH3Jgof 9kjX 'k;i 'io 9,;[jw gykEkj G; zAdky haed hu' lkgm. a3ke 9kjX v[fj ajk0 lk\ y2. dlj \qhsd g5'JXEkjid 9kjX {Vv \qhsd skv]j

ajk o[lkH sky-lg; GH g4hd 9kjS\ ;gj. zk8kjwgd Ghd2k huJlgjk 'rEykj ;gj. aJhd G;=d )_^ j ajk G; h;_mJk_ -lg; 'io lmk2. a[hl hdhfj ajk -l f Hh£lg; ' kj 9kmgd vk5/hv;[f ;jk Rk2. hae u[H 'k hdhf 'kj vk5/hv;[f ;hj' lkgm. 9fr`k als ;hjgl akedi2k gykEkj ajk zqdkx phDªpkli y2 h;' p;d -y Rk2 9kjX dkd {o¾ldk ;s `kg;. 'íd 9kmd ;kh3gl0 {¯akuf ;s 9kjX jhv u[']l y2. sjkak3j jhv GH jhv zk8kjwgd e2j ajk -l uy 5[3 uicl y2x h;' h'gpb 9EZykd !$ j ajk -l !% 5[3 uicl y2. gzkf;kgl {hl0Ek jhv g'he phDªpklix {o¾lx g;ksl 9kjX g'he 'mk y2. ;hl ;hj `gl H2kj m[wkm[w yJkz ak2. sjkak3 jhvj h'j¥f h;e[ zisk-lg; y®' akgjx h;' h'j¥fj ajk Gg;'kgj jhv 'mk fy2. jhv 9k d]mJkyi y2. e2j ajk @# pdk,p-lg; sHvj jhvd `kh;' akgj. sjkak3j {¯akufx 5vlj aJokhdx \qhsj {']jdkx 9¡jklx ;3kj zs2d 9khu 9gf; ;`kj 0ajd hf\]j ;gj. g;av[glhjvj {¯akuf aJhd G;=d !)/!% 3f 9kjX 9hl3®hjj !%/@) 3f aJhd G;=d y2. \klugj g4hd ;hj aJhd G;=d #) 3f-lg; {¯akuf y®' akgj. sjkak3j ajk lk\ sjkak3j jhvj ajk 'Zdkx 9kjX gah;nj ;kgakj -d2kj ;jk y2. ;klifx 7khjx au]kx cjj zgokEk 'ZD 9khu -d2kj ;jk y2. H2kj ajk g'kskj ;2lk0 -d2kj ;hj' akgj. H2kj ekH ;kod -d2kj ;jkj ;ksgdk 'rEykj ;jk y2.

;Thb okmjwx gs @)!^

53


www.krishijagran.com

z5l 'rEzk2j sjkak3 {gurkm sjkak3 {gurkm \kjdi2 9`] ' rEZykd gRkmukfj gYQd m[jXd¾aqw] \qhs;k aklf ;gj. H aq']k£lj m[jXd¾aqw] {gurkm y2x h'gpb-; ahPvs ' d. sjkak3; Z'w] zqdk '[hl g;kEk y2. sjkak3 g;El ;Tb;j 9kh`]; Ysdkg;H f' kH 'j, H ahjgEpj uThB3\ igj0 9hd {Ds y2. G; 9f[skfj sgd sjkak3 {gurkm aJdrY j§gagj )_#& lk4 glk;j gjkokmj y2x R®d z,mh6d 9kjX 9z,mh6d u[g2k 8jwj glk; 9¡\[]Dª `kg;. \kjdd Ghd2k *$ 3k o[3 hsl vhl 9kge. H2kgj ^$ 3k hsl ahPvs ' x & 3k 9ÌJaJgupx # 3k h'ykjx @ 3k 9zsx {hjbrk 9kjX ehDpm

9kjX ! 3k hQa[jkd 9kge. GH hsl h'lk;j h\djd g;El ^ 3k hsl vj;kji y2. sjkak3j 'kg' z']hfsC zs`]f sqlr ;Tbg; zuk2 hfoj 5vlj 'kg' G; sR]khud sqlr h'vkgj Rkgd gd0>glkg; vj;kjj ajk 9kpkj ;gj gR vj;kgj z;glk 5vlj G; sqlr hf8]khjd ;hj gd0>glk;j 5vl {¯akufd glk;vkf fy2. GH hupd sjkak3 ;ja®gjvf 95 Hhæ2k "\kjdi2 sjkak3 hfms j Zykaf \kjd vj;kgj !(&! vfj o[f skyd ;gj. \kjdi2 sjkak3 hfms

sqlrj 0ajd hf2FQw j4k z,Zyk y2. \kjdi2 sjkak3 hfmsj {gUupr ;Tb;j 'kg' g;El sjkak3 g;v skl h;fkH fj, 'j, gd0>glkg; sjkak3j 'kg' G3k 'okjgjk 'rEZyk ;gj. \kjdi2 sjkak3 hfmgs 9kEpr; y®gl sjkak3j 9h8;sd 4[v[jk sqlr hf8]khjd ;gj. 'd]skf \kjdd g;vk sjkak3 Qª2/h'Qª2j 'kg' %)) 3k g;FuJ 9kge R®d aJdrY j§gagj \kjdi2 sjkak3 hfmgs !&! 3k g;FuJ; z£klf ;gj h;' GH g4hd 9kjX H2kj lmd oh=d zszrk Ghd2k0 9kgex H2kj \kækj 9kjX {Vv -wk-w zS'Ìi zszrk 9kskj zFs[4-l 9kgy.

\kjdi2 sjkak3 hfms s[4r j§gagj sjkak3 h;fk g'vk zy dkj

;ja®gjvf

9ky; GH aJ z ,md

95 Hhæ2kj hfgu]p;

;`k akgdk \kjdi2

t:3j guEkpib fkgm

sjkak3 hfmsd aqhw]2k

;2 gR vj;kgj sjkak3

"h'ykj hjofj 9¡m]d

{gurkmj

;kh3ykj

sjkak3

z'] k ,miw

hthahv

h';kp 9kjX sjkak3

«htak3]gsF3

gYQj

'kg'

akgv]ho, d ;kR]jd

G;kup a£'khb]; ahj;Lafkj 9¡m]d ak>v 'ejj

pS\[ aJzkuj lmd.

'kg' sjkak3 g3®;flho hsef 9kjS\ ;hjge.

gd0> ;2 gR \kjdi2 sjkak3 hfms gRkEk g;H'k

#%%_% g;kh3 3;kj GH hsefd ;Thb mgEbwk 9kjX

'ejj ajk ;s]vkjij 9\kEd R[ho 9kgex Rkj ;kjgw

'io h';kpx ;Thb aJh'h8x 5vl ;3k 9kjX dkj haej

hfmsj ;kR]Ysdkj 0ajd 'rka; aJ\kE ahjge.

g3;hf;x g;vk sjkak3j aJk`hs; 9kjX h'Di2

gd0> ;2 gR h'\km; 'ejj ;Tb;; 'khwhor; 'okj

'T h j

96

aJz,Z;jw 9kjX h'h\Í aJtk:3j h';kp 9kjX

{alá ;jk' lkgm. gRhd2k-lg; hfmgs g;vk

skg;h3]nj lmd zS'Ìi vkhj3k {ahsef. GH

sjkak3 Qª2/h'Qª2 vhl `kg;x ;Tb;; z']hfsC zs`]f

{ahsef; 'ZQ 9kjX ;Thb sFQklg2 hshl aJg2km

sqlrj 9¡m]d {hvd uks ak2 `kh;'. gRgfugj

;hjge. lmgd gd0> ;2 gR mJksr u[4i2k 9kjX

hfmsj Qª2/h'Qª 'Ì y2 uklkgl 'okjd sjkak3j

hpLa;kjj zkskho; zskfdk 9kjX zsmJ h';kp;

hfoj sgd uks hf8]khjd ;hj hug2. Rj ajk ;Tb;;

8rkfd jkh4 vj;kgj sjkak3j h'h\Í {¯akuf 9kjX

glk;vkf {6k' lmi2k y2.

h'awid lmk zjX gYQdj {urkx g'/vj;kji z,m6f 9kjX gZ'VekgzEi gmk3 zsqy; zygRkm aJukf ;jkd di'J mhjywk huge. gd0>glk;; aJhpYwx {a;jw 9kjX 'okj zSag;] z[h'8k aJukf ;jk -mge.

54

;Thb okmjwx gs @)!^

uiahp4k hz, z, kuukdk ;Thb okmjwx fd[f huL+i s®'kHl/(*(!$$##** H/gsHlõdeepshikha@krishijagran.com


www.krishijagran.com

8kfj 9h8; {¯akufj

8kfj 9h8; {¯akufj 'kg' 5vlj syd¾ jdgdk 9h8;k,p ofz,4rkx hR uhYwx zkmji2k akj 9kjX {Dj/aq']k£ld 'kz ;gjx gd0>glk;j s[4r g\kof \kd y2x R®d {hjbrkx ahPvs' x h'ykjx {_aJ _ x dkhslfkt[x g;gjlkx 9ÌJ aJgupx ;w]k3d s[4r y2. Rhu0 {Dj aJgupd vk{lj {¯akufd 'Th 0 akHge h; 8kfj a[hl G; ;s 9Eh8j y2. jh'd 8kfj {¯akuf 4hj5j d[lfkd g'he y2 hRg3k uhYw \kjdj glkEk Rk2 gdhd2k aks gR 8kfd &/* pdk,p aJh3f gakEk Rk2. \qhsj 'kvhf aJk2 alz[Ekj skh3d 8kfj {¯akuf ;hj' ajk Rk2. 9kldi2k skh3gdk H2kj g4hd zS\E y2. 'io gpk8f fkvk]hjd hu2kj 9kmd 'io aq'] gpk8f hfPv2 ;hj l0;. @% h;_mJk_ 'ioj 'kg' !( mJks Gs_H_Gs_hv_ «^pdk,p¬ 9`'k

\k

#* mJks Gs_H_Gs_hv «# pdk,p¬ 9kjX $ mJks gZ3JA3®vkH:+if 'k $) mJks A+kF3®skHhvf; $% hl3j akfid gmkg3H jkhd hd2kH -` hu2;. hae hufk ek> ßg;kEkH fkgv]hjd hu2;. Rhu oiEkw[gj mJZy y2 gdhd2ky®gl 'io; # mJks `ijs 9`'k @ mJks ;kg']ækhos aJhd h;glk 'ioj ykgjgj {avkhjd ;hj hz>hv' lkgm. fkv]khjj aJZDhd G; gy:3j gYQ5lj gjkawj 'kg' 8kfj #) h;_mJk_ s8rsi2k 8fkj $) h;_mJk_ 'io a[hl aJZDd ;jk gyd[ aR]kAd y2. 9klskhd skh3d H2kj ahjskw aJk2 u[m[f ;hj hu2k Rk2. G; gy:3j fkv] k hjd aJ k 2 !% gy:3j gYQ5lj gjkaw y2. zs2d fkv]khjd 'io hu2; 9kjX fkv]khjd !)) h;_mJk_ fkH3Jgof 9kjX %) h;_mJk_ 5v5jkv

aJhd gy:3j ykgjgj aJg2km ;j;. hzvkj !)/!$ huf haed 9kjX gjkmj ajk 'vk'j 'kg' ;j;. hv8k hzvk \qhsd hv8k hzvkj 9EZykd () j ajk !!) hufd a;k aJokhdj 'kvhf ;hj' lkgm. hzvk s8r o[fj ajk o[lkHj aJ`s zAdky-l zskAd ;hj' lkgm. Rhu gl' lmkH 8kf hzvk Rk2 gdgfy®gl !)) j ajk !!) h;_mJk_ skod aJhd gy:3jj ykgj aJg2km ;j;. 'io; @$ cF3k akfid hd2kH #^/$* cF3k guhj-lg; `' lkgm.

;Thb okmjwx gs @)!^

55


www.krishijagran.com

8kfj 9h8; {¯akufj Rj ajk 'iod 9,;[jw 9kjS\ -y Rk2. GH 9,;[hjd 'io; g4hdd gl' lmkH @ ge_hs_ akfi eh32kH hzhv' lkgm. {']jdk aJ'Ì {']jdkj aJg2km hfsC hlh4d 8jgw ;jk Rk2/ «9¬ hzh£d 9EZykõ«!¬ pigcJ aJ o khd gyd[ / !))/%)/%) h;_mJk_ f_5k_x a_aJhd gy_ hu2;x !/@ N+gmkg3H P+gmkg3H K gjkajwj aqg'] 9kjX 'k;i N j !/@ N «9`]k¯ aJokhdj !/$¬ h3 5[3k zs2dx 'k;i «9`]k¯ aJokhdj !/$¬ h3 lmkd aJg2km ;j;. «@¬ s8rj ajk guhjg; a;k aJokhdd !@)/^)/#) h;_mJk_ N,P,K aJhd gy:3j hu2;. «#¬ gupi2 aJokhdd ^)/#)/#) (NPK) dD¾ aJhd gy:3j hu2k Rk2. «$¬ z[mhÌd «g'1hf¬ 8kfd ()/!@)<^)<^) dD¾ Qªgs hu2k Rk2. Ggf \qhsd gjkawj zs2d a3kej 9k8k skQ aJg2km ;hj' lkgm 9kjX 'k;i 9k8k ahjskgw u['kj fkH3Jgofj lmgd 3a guJhv, ;hj' lkgm. Rhu g;kgfk ;kjwEpd GHg3k zS\E fy2 gdg¡ Ggf gYQd H{hj2kj #/$ pdk,p cqlf u['kj h3 0glkEk zs2d eh32kH hu'k lkgm 9kjX v[hl 0glkEk zs2d ;hjgl lk\ y2. 'fhfj hf2FQw 8kfd 'fhf; fB3 ;hj'j 'kg' 4[jai 'k gahth\tkjj aJg2km

56

;Thb okmjwx gs @)!^

;j;. GH ;ks 'fhf h'fkp; jzk2fj U'kjk0 ;hj' ajk Rk2. 'yl akdj 'fhfjj hf2FQw gyd[ @x$/ht «vht2ks vL3 *) pdk,p¬ j ^@% mJks aJhd gy:3jj ykgjgj aJg2km ;hj' ajk Rk2. H2kj aJg2km 8kfj gjkaw G; zAdky haed 9kjX hv8k hzvkj @) huf haed ;hj' lkgm. gjkawj 8kfd ck>y okhd 9kjX 'yl akdj 'fhfj hf2FQw gyd[ h'{3k:+j «%) H_hv_¬ # j ajk $ hl3kj 9`'k h'{3k:+j «% pdk,p gmJf[g2l¬ #) j ajk $) h;_mJk_ aJhd gy:3j 9`'k g'hFy2;k'] «!) pdk,p gmJf[g2l¬ !% h;_mJk_ 'k g'hFy2k;k'] «%) Hhv¬ # hl_ 'k gahFt/gs`khlf «#) Hhv¬ #_# hl3kj 'k Ghfglk5v «#) Hhv¬ !_^% hl_ aJhd gy:3jj gjkawj #/$ hufj h\djd aJg2km ;hj' lkgm. h'{3k:+jj aJg2km #/$ ge_hs_ akfid ;jk Rk2 9kjX g'hFy2k;k']j aJg2km \kl sHvjj 9EZykd ;hj' lkgm. 5vl z[jYk !_ oiEkw[ 'W[lvk < H2kd akdj h;fkd Gg;'kgj ß;k' 8gj. ß;kf h;fkj 9hf2hsd 9kjX g';k y2. H2kj {akvkj gydp hzvkj aqg'] 'ioavkj ;hj' lkgm 9kjX gjkmj lYw gu4k hugl R`kzS\E g4hdj akfi {hl2kH !% mJks gZ3JA3®vkH:+if 'k &% mJks GmJiskHgvhf2k !%) mJks A+kF3®skHhvf; 9Epr;i2 akfid cqhl aJhd gy:3j @ j ajk # 'kj eh32k' lkgm 9kjX gjkmj lYw gu4k hugl fkH3Jgofj 3a guJhv, Rhu 'k;i `kg; gdhd2k dk; j4kH hu' lkgm. @_ gak; < akdjd v;[j 9k;Thdj ukm lkhmgl

gR skoj ekHj jnj 9kjX h;fkjd tk6 jnj y2. H2kj 9hdhjDªx tklx akdx a[Bax 9kjX mkh6d ;®lk shd2k ukm lkgm. {akvkj gyd[ hz>vkj aq'] 'io # mJks `ijks 'k @ mJks ;k']ækhos aJhd h;_mJk_ j ykjd {akvkj ;j;. ;k']ækhos G; h;_mJk_ 9`'k h`jks @ h;_mJk_ aJhd gy:3jj ykgjgj @/# 'kj eh30Ek !)/!@ hufj sqjd ;j;. #_ g4jk gjkm < GH gjkm ogZd «gouGf¬ j 9\kEd y2. H2kd akd ykl8i2k ahj Rk2 Rkj 0ajd haed tk6 jnj ukm ahj Rk2. {akvkj gyd[ 5vld % h;_mJk_ ho,; vklg53; «@) h;_mJk_ H{hj2k 9`'k @_% h;_mJk_ v[f¬ !))) jl3kj akfij lmd hslkH aJhd gy:3j eh32k' lkgm. $_ akdj gshj0Ek < GHg3k ;i3j p[,; akd; gshj2kH h\djd 4k2 hug2. H2kj aJg;kajj ajk zkglk;/z,gP+bw aJ\khEd y2 9kjX {¯akuf ;s -y Rk2. Rhu g4hdj ajk !) pdk,p glk;vkf y2 'k @/# 3k akd aJhd hyl YhdmJZd y2 gdgfy®gl ;i3fkpij aJg2km ;j;. H2kj {akvkj gyd[ Hgækvl5f «#%Hhv¬ 'k !_@% hl3kj aJhd gy:3jj ykgjgj eh32k' lkgm. %_ 8kfj mÌi < GH ;i3j gakEkhl 9kjX tknj u[g2k h3j jz p[hy l2 9kjX dkd ukfk ahj Rk2. g4hdd YhdmJZd h3 'mk ahj Rk2. H2kj {akvkjj 'kg' gslkh`g2f «% pdk,p vqw]¬ @% j ajk #) h;_mJk_ 'k hlgæf «!_# pdk,p 8qhl¬ @) j ajk @% h;_mJk_ gy:3jj ykgjgj g6kakd 5[l lmk zs2d zÌrkj 'dky 'Ì gykEk zs2d ;hj' lkgm. akdd 8qhl g'he ahj' fklkgm 9fr`k t[hl gRkEkj \2 `kg;.


www.krishijagran.com

8kfj 9h8; {¯akufj

^_ 8kfj p[, ;`k ;i3 «-zhf; ;i3¬ < GH ;ij p[, hufd \qhsj 0vjd 8kfj skod l[;kH `kg; 9kjX jkhd 0ajd {h6 g6kak ;kh3 hug2. H2kj {akvjj 'kg' ;i3fkp;j aJg2km zÌrk zs2d ;hj' lkgm. :+j®ak2hj5kv «@)Hhv¬ !_% hl3kj 'k Hgækvl5kf «#% Hhv¬ !_% hl3kj 'k tkH:+j\kv «&^Hhv¬ %)) hs_hl_ aJhd gy:3jd aJg2km ;hj' lkgm.

8kfd G;i;Td ;i3fkpi aJ'8 ;i3; j4k'j 'kg' aJ k 2 jzk2gfgj ;jk Rk2 Rj ajk ahjgEp aJuqbw y2 9kjX g;hd2k'k/g;hd2k'k ;i3 jzk2fj aJhd aJhdgjk8idk zThB3 y2. RkhFQ; h'h80 ;i3 hf2FQwd ;ksd 9kgy. H2kj 'kgu0 Ghd2k -ohE; h'h80

aJg2km ;jk -yge. aJ\kEpkli G;i;Td ;i3 hf2FQwj s[4r {ak2< !_ g'he {¯akuf hu2k 9kjX ;i3 aJhdgjk8i aJokhd; mJyw ;j;. @_ g;kgfk h'gpb gYQd Ggllgm fkv]khj mokH ;i3f hf2FQw ;j;. #_ a[hlpklk {akvkgjgj ;i3 jhyd 9kjX z[Zy fg'kuh\u. $_ gjkawj aqg'] a[hlj hpak; ;i3pkfi cqld t['kH {avkhjd ;hjgl ;i3fkpij aJg2kmd ;s y2. %_ 5vld ;i3 9kQªswj fihjYw ;jkj haegdH 9Epr;dkf[zkgj ;i3fkpij aJg2km ;j;.

t) sgfko ;[skjx t) Gv_g;_ 's]k pJi om'ij hz, 9kjX t) ht_g;_ pJi'kZdE ;Thb h'Okf g;FuJx 'ljksa[j

;Thb okmjwx gs @)!^

57


www.krishijagran.com

;Thb h'Okf g;FuJ ykHlk;khFu

G_ht_ uia; hspJk 9kjX Gvg; sySsu 9khoo[j jyskf ;Thb h'Okf g;FuJ ykHlk;khFu (ICAR), ykHlk;khFux 9zs/&**!%@ w dkgskl mej lmd zS'Ìid ldk okdi2 {hU\u y2x dkS'[lk z,Z;Thdj ajk 9yk p"u y2 H2kj -'Okhf; fks piperaceae y2 9kjX H G; 'kjsyi2k ldk okdi2 akdj g4hd y2. akw g4hd \kjdd p p 'ejj 9kmj ;jk ;hj 9khyge. hyFu[ 8s]j hR g;kgfk {¯zE akw h'fk zSaqw] fy2. H2k; g\kofj haed 9kjX zkskho; ;kR] 9khud gzEf ;jk y2. akwj h'h\Í 8jwgd 'rEykj ;jk y2</  akwj lmd dkgskl 9kjX vqw zkhf  akwj lmd vkgsklx vqw 9kjX 8akd  akwj lmd 8akdx h'fk dkgskl  akwj lmd dkgskl 9kjX 9fr svlk R[Dª 9kjX {akukfx h'fk 8akd  akwj lmd dkgsklx 8akdx 9kjX 9fr svlk R[Dª 9kjX {akukf mJiBs sæli2 ol'k2[x 9drkh8; 'b]kakd 9kjX ek> `;k 9£l akwj

ak

{¯akufj 'kg' {agRkmi y2. H2kj lmgd -ohE; {akugfgj \hD] \qhs 9kjX \kl fklk/fu]sk `;k 6kH akwj h';kpj 'kg' {agRkmi y2. h; 9h8; alz[Ek g'k;kskh3x ;kbji2k 9kjX 'khls2 alz[Ek skh3 9khu h'h\Í skh3d akwj {¯auf y2. GH g4hdj 'kg' ;SaZ3/FYM @ $)/%)'m]/gy:3j skh3d gjkawj aqg'] !%/@) hufd hsyglkEkj 9f[gskuf ;jk y2. GH g4hdj 'kg' H{hj2kx v[ a kj 5eg53 9kjX hs{gj3 a3kv @))x @%) 9kjX !%) h;_mJk_/gy:3j/'egj hfj¡gj $/% uicl uicl 5kld akhl @/# skyj h\djd hu' lkgm. akwj 9k;kjx ahjwksx gzkEkuj 9f[zkgj H2kj g;>yk 9kjX g;>yk gfkgykEk j§ad gakEk Rk2. 9zsj akwj g4hdj h\djd 9gf; j;sj 9kge 9zs ahËx 9Ekhf akwx 'k,lk 9kjX 4khe2k akf Hdrkhu. tkl ;3kj lmgd ;®hl 9kjX hpak 0glkEk 9khu 'kvhf ;jk y2 9kjX oihEd 9kjX ;ThQsdkj 9k8kjd a[hlj gjkaw ;jk y2. akwj ;®hl 9kjX skoj gYQd tkl ;kh3

#)/$% ge_hs_ uicl #/% 3k mkh6 ',p 'Th j 'kg' {agRkm ;jk 9kjX GHh'lk; a[hl; @/# 3k mkh6 \qhsd a[hd -` hu2k y2. GH g4hdj 'kg' u[H 8jwj aJhQª2kj 9f[gskuf ;jk y2x a[hlj 'rEykjj 'kg' s[Dª aJwklij g4hd 9kjX ;ThQs hQ\qo 9k;kjj 'Ì aJwkli g4hdx H2k; a[hlj 'kgjok zyk2; '[hl g;kEk y2. 'kgjok h'lk; Gg;k fy2 h; hQ\qo 9k;kjj aJwkli 'k>gygj -d2kj ;jk y2x hR aJk2 @/@_% hs3kj 04 y2. %)x)))/&)x))) ;3 k/ gy:3j s[Dª aJwkli ;Thbj 'kg' aR]kAd y2 9kjX ()x)))/!x))x))) ;3k/gy:3j 'kgjok «'̬ aJwkli ;Thbj 'kg' aR]kAd y2. 9zsd a[hlj gjkaw GhaJl/gs® 9kjX 9kmZ3/gegAdS'jx a[ h lj G3k lkHfj ajk 9kf G3k lkHfj uqjd¾ *)/!)) ge_hs_ 9kjX a[hlj ajk a[hlj uqjd¾ !)/@) ge_hs_ y2. akw g4hdj 'kg' {Vv gzgs;k R[Dª skh3x hz£fj z[h'8k 9khu d[j 9f[zkgj aJg2kof y2. 'jb[wj 'djd hz£fj 'kg' \kl flk/fu]skj 9kEpr; y2. 9kEj R[Dª ;i3/ad H2kj s[4r zszr y2x mhdg; a[hl gjkawj zs2d :+®jakHjk5®e @) EC @/hs_hl_ eh32kH hu' lkgm 9kjX tkl ;3k zs2gdk vkH/hvh3 akdd eh32k' lkgm. akwj hpakj gvkEkhvdk ;jkgdk 9kEpr; y2. aqj6 9EZyk «G; 'ejd-; a[jwk¬ akwj 'io ;i3/ad

58

;Thb okmjwx gs @)!^

9kjX


www.krishijagran.com

;Thb h'Okf g;FuJ ykHlk;khFu lkgm. akd hvnkj haed

Rk2. akd hvnkj haed \klugj 8[H hj g\>;[j

ahjB;kj ;hj jkh4' lkgm. aqj6

)_@% hddk vkl5kj eh32kH hf2FQw

akw 9k;kj 9kjX

;hj' ajk Rk2. akw {Vvdk-l -m

8rkf jkh4 h'Qªi y2. hvnk akd

gakEkj lgm lgm akd akw vgakEk

9k;kjx jnx aqj6j 9f[zkgj uks

wk wj 0ajd

gakEk Rk2. akw 'khÌ `;'j 'kg' 'k>yj akhv 'rEykj ;hj' lkgm 9kjX gjkmyif {¯akuf Ysdk-l vkH

h\djd pkji akhd `'j 'kg'

'kvhf ;hj' lkgm.

akwj 'ioj

zgdo 9kjX ß;kf ;lakdx hddk

30

l'j

'jhtg2:z hs:zkj «)_% %)

;kgakj 9khuj 'rEykj ;hj' lkgm. zk8kjwgd akw zgdodkgj

Phytophthora sjhy fkRk'j 'kg'

v['k'-l 'rEykj ;jk y2 h; akd

9f[gskuf ;jk y2. fB3 gykEk akw;

'mk 9kjX aJhd;kjj j§agdk ofk

'khmvkj ajk 9kdjkH hu o¾lkH hu'

Rk2. 'mk 9kjX aJhd;kj akdj

hshf3d

ßhy

'kg'

zs2d akd dlj ajk ;kh3 Rk'

'íd aJg2kofi2dk 9kgex Rkj 'okj

lkgm. aqj6 akd ykgdhu hvhn'

sqlr g'he y2. 'mk/aJhd;kj akdj

lkgm. G; gy:3j a[hld 9kjX zh6;

'kg' z5l dkaj aJg2km ^)°–&)° ^/* cF3kj 9f[gskuf ;jk y2.

aJ'Ìf 9f[pilf ;hj mg= *)/() lk4 akwj {¯akuf ;hj' ajk

JAS-ANZ

R

agrisep

SG

from thought to finish

MANUFACTURER OF SEEDS PROCESSING/GRAIN CLEANING PLANT MACHINERY LIKE GRADER, GRAVITY SEPARATOR, DESTONER, PRE CLEANER, FINE CLEANER WE ALSO SUPPLY TOMATO/CUCUMBER/CHILLI SEED EXTRACTION MACHINES. OUR PRIME PRODUCT IS NEEDLE SORTER MACHINE. “HIGH QUALITY MACHINES AT LOW COST”. OUR MACHINES ARE RECOMMENDED BY ALL SEED COMPANIES. OUR PRESENCE IS ALL OVER INDIA.

INDO AMERICAN EQUIPMENT (AN ISO: 9001-2008 CERTIFIED COMPANY)

HEAD OFFICE : D-22, ADDL. M.I.D.C. AREA, AURANGABAD ROAD, JALNA-431 213 TEL : 02482-2240422 Website : http://www.indoamericanequipment.com e-mail : agrisep@rediffmail.com

Contact : 9823140741, 8888359777, 8308848185, 8805027977 ;Thb okmjwx gs @)!^

59


www.krishijagran.com

aJtk:3 l£

gah3Gs g2 gzkf;kgl l£ ;hj' gagsF3 g',; jdj s®'kHl gagsF3 g;kSakfi gah3Gs g2 gzkf;kgl gagsF3 g',; l£ ;hj'. 'd]skf g;kSakfi \kjdi2 hjok\] g',; aJ®a®gol hu'-l zk>o[ -yge. h'gpb zqQj sgd gagsF3 g',; ! lk4 3;kj hlhsg3gtgj skf[gy ;kgjF3 9kjX gvh\, G;{F3 4[hl' akgj. gah3Gs j hvH9 h'o2 gp4j ps]kj sgdx hjok\] g',;;

\k

9h¡s aJ®a®gol hu2k -mge. gd0> 9kpk ;gj gR 9kmZ3j ajk gagsF3 g',h;nj 9kjS\hw ;jk Rk' 9kjX h;e[skf vyjd H2kj 'Jkg£k 4[lk Rk'. 9Egpr gah3Gs g',;d 9fr pk4k ugj g3lkj ;k{hF3, fy®' 9kjX z;glk 'Jk£ vyjj gytg;kEk3kjj ugj ;ks ;hj'.

gykækj fd[f GvH{h\ h'9kjGæh\x sqlr *_&% lk4 3;k e[huf 9kmgd gykæk g;kSakfig2 \kjdi2 ;gSa:3 GvH{h\ gykæk h'9kjGæh\ l£ ;gj. H2kj 9kjS\hw sqlr *_&% lk4 3;k y2 9kjX GHg3k u[3k Hh¥f 9avgfgj {alá y®'. h'9kjGæh\ ; gykækj Ggso 9kjX 'Jk2®j gA+35s]d gtg\la ;jk -mgex GHg3k gvH{h\ gykæk sh'hl2j lmgdk hslk/o[lk y2x 9Egpr H2kj HhF3hjg2j aJihs2ks 9kge. H2kj 5JF3d tknj Qª®s gP+3 hmJl hu2k -mge. lmd H2kd g"+; aJgo:3j gyt glSavx Z3kht] 'kSakj 9kjX @!)GsGs j mJk{Ft h:+2kgj£ ak'. GH ;kjj HhF3hjg2jd g;H'k3k0 h'gpb h5vkv] 9kge. H2kd Z3k3] Z3k3] 9ka 'k3fx hZ3hjg2, sk{gF3t ;F3Jlx 9g3kgsh3; :+kHgs3 ;F3Jlx "+[3[` ;kgf;h3h\h3 9kjX ykH3 GtokZ3g'l hv3v hu2k -mge. z[jYkj 'kg' GH ;kjj z;glk g\hjGF3vd t[gEl G2kjg'm hu2k -mge. H2kj u[3k Hh¥f 9avfd !_% hl3kj ga3Jl 9kjX !_% hl3kj htgoj 9¡\[]Dª 9kge. H2kd ^/Zait 9g3kgsh3; 9kjX gsf[gEl 3Jkvhsvf hu2k -mge. g;kSakfig2 ukh6 skhj ;2 gR H2kj ga3Jl g\hjg2F3 gsf[gEld !%_$ h;_hs_ aJhd hl3kjj skHglo ak' 9kjX 9g3kgsh3;d !^ h;_hs_ aJhd hl3kj ak'.

h;

GHvh3hv g2 l£ ;gj Gs( j fd[f \ko]f

G

Hvh3hv g2 aJihs2ks 5®f GHvh3hv Ekf Gs( j fd[f \ko]f 9`]k¯ GHvh3hv Ekf Gs( aJkHs g;gsjk Ghtvf l£ ;hj huge. GH 5®fd% Hh£j 5[l GHvht m®Lt ;klkj 9¡\[]Dª ;jk -yge. @_@ hoh' gjsj lmgd GH 5®fd !^ hoh' j HF3kjgfl gs®shj hu2k -mgex Rk; skHQª®Gvht ;kt]j gRkgmhu @ h3h' -lg; ' k' ajk Rk2. g;gsjkj ;`k ;0> gdgfy®gl GH 5®fd 9kavk]j G5@@_) 9kjX 9ah3g;l Hgso gZ3h'lkHgovgfgj !# gsmkhs;gvlj 93®5;kv hjg2j g;gsjkgj $ 9L3Jkha;gvlj 5F3 g;gsjk 9kge. GH 5®f GfuJg2t %_) 9akgjh3, hvgZ3sd ;ks ;hj'.

60

;Thb okmjwx gs @)!^


÷ÅàËÂõþ±äÂßÁ

www.krishijagran.com

ajs hc/afigjgj akh3] gZf:z aJZDd ;j; aJgdr; 'kjj ugj GH'kgjk ajs hc 9kjX ajs afigjgj aJZDd ;j; akh3] gZf:z 9kjX aJp,zkj sklk 'kÌ;

hvho ;f] h3:;i zksmJi< g;vk \[gËj ukfk ! ;kax fyjX !/@ 3k 5[3kx 9kuk gaB3 ! 3k tknj vks[vx gz{oi2k ol;i2k !/@ 3kx hzgokEk 9kl[ !/@ ;kax 8fi2k akd «;3k¬ ! 3k tknj vks[vx hfs4 gzkEkuj 9f[zkgjx \kho'j 'kg' ajs/hcx g'Jt QªkS' !/@ ;ka. aJhQª2k< g;vk \[gËj ukfkx fyjXx gz{oi2k ol;i2kx 9kukx hfs4 9khu hslkH hahv l0;. H2kd hzgokEk 9kl[x 8fi2k akd 9kjX hvo hu \klugj gsv ;hj l0;. h3:;ij 9k;kj hu g'Jt QªkS'd gshj2kH ajs/hcd hta 5JkH ;hj vk3hfj lmd gzkEkuj 9kfFu {ag\km ;j;.

hvho ;f] h3:;i zksmJi< g;vk \[gËj ukfk ! ;kax fyjX !/@ 3k 5[3kx 9kuk gaB3 ! 3k tknj vks[vx gz{oi2k ol;i2k !/@ 3kx hzgokEk 9kl[ !/@ ;kax 8fi2k akd «;3k¬ ! 3k tknj vks[vx hfs4 gzkEkuj 9f[zkgjx \kho'j 'kg' ajs/hcx g'Jt QªkS' !/@ ;ka. aJhQª2k< g;vk \[gËj ukfkx fyjXx gz{oi2k ol;i2kx 9kukx hfs4 9khu hslkH hahv l0;. H2kd hzgokEk 9kl[x 8fi2k akd 9kjX hvo hu \klugj gsv ;hj l0;. h3:;ij 9k;kj hu g'Jt QªkS'd gshj2kH ajs/hcd hta 5JkH ;hj vk3hfj lmd gzkEkuj 9kfFu {ag\km ;j;.

;Thb okmjwx gs @)!^

61


www.krishijagran.com

jkhp5l

skgy;i2k

jkhp5l

o[f @)!^ Pt Umesh Chandra Pant

www. pavitrajyotish.com

gsb

'Tb

hs`[f

g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd gupgdH fy2x 'j, h'gupgdk gzEk hu2kj z[gRkm ak'. gaJs 9kjX zS'Ì< 9gf; ß\ ahjwks aJkAd gykEkj gRkm 9kge. 9ß\ ahjwks zskAd y®' akgj. h'Di2 9EZyk< lkg\p 9kjX 8kgfpj Z'ksij z,gRkgm h'Di2 {Íhd aJukf ;hj'. Z'kZyr< o[f skyd Z'kZyrd 9gf; {Íhdj ahjwks hu'. pjij z[Zy -y `kh;'. {ak2< 0>} Qªk, Qªi, gQª1, z< g\1sk2 fs< j oa ;j;.

g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd 9kgakfkj aJ2kz; 'kh£d z5ldk aJkAd gykEkj gRkm `kh;'. gaJs 9kjX zS'Ì< gaJs zS'Ìd GH skyd s8[jdk 9khy'. 9haJ2 p"u aJg2kmj ajk 'kv;. h'Di2 9EZyk< 8kfk\kEj ;kjgw ;ks jh4 fkRk'. h'D zFu\]d {Íhdj gRkm `kh;'. Z'kZyr< GH skydj 9kjS\hwj ajkH {Ds ahjwks aJkAd gykEkj zS\kEfk `kh;'. {ak2< mjXj ukfk 9kjX !)) mJks = hu' lkgm.

g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd gjkomkjj aJ2kz; Hhd'kv; ahjwksj zS\kEfk `kh;'.

{ak2< guEkl2j gz1FuR]dk 'Th ;jkd zygRkmx 0vgj/ak>ojj vk5 hv;[f ;hj' lkgm.

;;]3

hz,y

;frk

g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd {¯akufx h'Qª2x g3;hf;x aJ'Ìfd z5ldk aJkAd ;hj'.

g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< zS'Ìid gzEkd agukÍhdj gRkm `kh;'. h; hv¡k y®' akgj.

g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd ;khs]; 9kjX 'rEzkh2; gzEkd agukÍhd y®'.

gaJs 9kjX zS'Ì< GH skyd 'rhDªmd zS'Ìd 9gahYd ahjwks aJkAd gykEkj z[gRkm `kh;'.

gaJs 9kjX zS'Ì< gaJs zS'Ìj 9f[zkgj GH skyj 9kjS\hwj ajkH aJmk dk `kh;'.

h'Di2 9EZyk< vhl `;k 8fk\kE zskAd gykEkj z,g;d hu2k y®'.

h'Di2 9EZyk< GH skyj s8r 9kjX 9h¡s zs2d 9U\[d z5ldkj gRkm `kh;'.

Z'kZyr< pkjihj; z'ldk; 'Th jXmCdk; uqj ;jkj gvB3k ;hj'.

;jk 9kjX

Z'kZyr< 9kgakfkj zk8kjw hufvR]kj jXhv Z'kZyr; zgokEk 9kjX 5qhd] hu2k y®'.

{ak2< m khu di`]j oglgj Zfkf ;jk' lkgm.

{ak2< olkp2x gm1pklkx guEkl2j skm]; Z'Ve ;j; 'k ;gjkEk0;.

{ak2< h'fk sqglr Z'Ve pidl olj ukf. zk'o]hf; aJg2km gyd[ ;j;.

d[lk

'ThP';

8f[

g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd 'rEzkh2; 9kjX ;khs]; zS'Ìd aJmhdj gRkm 9kge.

g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< zS'Ìid gzEd agukÍhdj gRkm `kh;'. h; hv¡k y®' akgj.

g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd ;khs]; 9kjX 'rEzkh2; gzEkd agukÍhd y®'.

gaJs 9kjX zS'Ì< GH skyj 9kjS\hw hufd oiEf lmji2kj skod hf;3kd `kh;'.

gaJs 9kjX zS'Ì< GH skyd 'rhDªmd zS'Ìd 9gahYd ahjwks aJkAd gykEkj z[gRkm `kh;'.

gaJs 9kjX zS'Ì< gaJs zS'Ìj 9f[zkgj GH skyj 9kjS\hwj ajkH aJmk dk `kh;'.

h'Di2 9EZyk< gRkEk g;H'k hufj ajk vhl `;k 8fk\kE zskAd gykEkj z,g;d hu'.

h'Di2 9EZyk< vhl `;k 8fk\kE zskAd gykEj z,g;d hu'.

h'Di2 9EZyk< GH skyj s8r 9kjX 9h¡s zs2d 9U\[d z5ldkj gRkm `kh;'.

Z'kZyr< GH skyd Z'kZyr \kgl `kh;'.

Z'kZyr< pkjihj; z'ldk 'Th 9kjX jXmCdk uqj ;jkj gvB3k ;hj'.

Z'kZyr< 9kgakfkj zk8kjw hufvR]kj jXhv Z'kZyr; zgokEk 9kjX 5qhd] hu2k y®'.

{ak2< olkp2x gm1pklkx guEkl2j skm]; Z'Ve ;j; 'k ;gjkEk0;.

{ak2< h'fk sqglr Z'Ve pidl olj ukf. zk'o]hf; aJg2km gyd[ ;j;.

gaJs 9kjX zS'Ì< o[f skyd gaJs 9kjX zS'Ìj 9f[zkgj 9f[;[l ahjwks hu'. h'Di2 9EZyk< 9kmj d[lfkd g'he z[4i y®'. h; 'r2j 9h8;dk `kh;'. Z'kZyr< 9kgakfkj zk8kjw hufvR]kj jXhvg2 z[4j 5kgl -l Rk'.

{ak2< di`]j ol ykl8i hslkH Zfkf ;j;.

s;j g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd 9kgakfkj 'rEzkh2; aJ2kz; {Ds gpJwij z5ldk ak'. gaJs 9kjX zS'Ì< GH skyd 9kpkd-; g'he HVek `kh;'. ;3[ 'vfj ajk uqjd `k;;. h'Di2 9EZyk< GH sykj 9kjS\hwj ajkH 9kmj d[lfkd g'he {Íhd y®'. Z'kZyr< GH skyd 9kgjkmrdkj 5kgl 9mJzj -y `kh;'. gjkm aJhdgjk8; Ysdk h';hpd -y Rk'. {ak2< ygj jksx ygj ;Tb x sFQj oa pJ kgj ;j;.

62

;Thb okmjwx gs @)!^

;[S\ g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd g;hj2kj 9kjX 'rEzk2 zS'Ìd \kgmrku2j gRkm `kh;'. gaJs 9kjX zS'Ì< GH skyd 'rhDªmd zS'Ìd s8[jdk 9kjX HVek 'kh '. h'Di2 9EZyk< o[f skyd ß\ mJy gmkvji2 z,vjwj ;kjgw h'D gYQd lk\uk2; y®'. Z'kZyr< z[Zydk 'Th ;jkd z5ldkj gRkm `kh;'. h; dkshz; 9kykjj ajk 'kv;. {ak2< h'fk sqglr 9kjX ß olj 9k'k8k 'rEZyk shFuj 9kjX skm]d ;j;.

gaJs 9kjX zS'Ì< GH skyd gaJs zS'Ìd s8[jdk `kh;'. ;3[ p"uj aJg2kmj ajk 'kv;. h'Di2 9EZyk< 9kjS\hwj ajk lkg\pj ß\ gmkvj 9k2; 'Th ;jk'. Z'kZyr< Z'kZyr \kgl `kh;'. h; zk8kjw oiEf 9gahYd y®'.

sif g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd g;hj2kj 9kjX 'rEzk2j gYQd gup/gupk¡jd {Íhd ;hj'. gaJs 9kjX zS'Ì< GH skyd 'rhDªmd zS'Ìd 9f[;[l 'kd]kj Qªs vhl `kh;' akgj. h'Di2 9EZyk< GH skyd 9kmj d[lfkd g'he h'Di2 lk\ gykEkj z[gRkm `kh;'. Z'kZyr< o[f skyd Z'kZyr \kgl `;kj z,g;d `kh;'. {ak2< hf'kz Zykfx guEkl2x h'urkl2x gm1pklkx olkp2j 0vgj/ak>pgj Z'Vedk jk4;.


Âõþ±æÃòÏ¿îÂ

www.krishijagran.com

\koak 9kjX ;,gmJej skod |B3kvkjj sykhsQgok>3 < g;ohjEkl

s 9kuhs akh3]g2 ;,gmJe 9kjX \koakj skod gQªkh8d -y ;2 o¡j/s¡jd 8f]k hug2. R®d hvGs 9hj'Fu g;ohjEkgl ;,gmJe/h'goha j skod |B3kvkjj 0ajd sykhsQkdgok>3j gukb lmk2. lmgd hvGs g;ohjEkgl \kbwd gskui vj;kj; 9kn[hl2kH ;2 9khoj ajk $ 'ej aqg'] @^ 9kmZ3 @)!@ d 9khs G;gmk3

9k

ol z,jYwj gA+fx ykHgEj 0vjd 4Fuk y®' a[4[ji FuJ2i a` ahjEyf 9kjX jkB3Ji ckH a` sFQi hfhdf mkt;kjij sgd 'jb[wj akfij z,jYw f;jkj ;kjgw sykjkB3Jj lmgd 9fr jkord akfij z,;3 9khy ahjge. GH z,;3; gpb ;hj'j 'kg' jkB3Ji2 ckH a` h'\kgm G; jXd¾aqw] ahj;Lafk aJZDd ;hjge. GH ahj;Lafkj 9¡m]d R®d jkB3Ji2 ckHa`j ;ks vhl'x dkd g4hdd ;Tb;;j zFshdgj a[4[ji 4Fuk Rk'. GH ;ks g;FuJi2 ckHa` h'\kgm hfgo 4jv ;hj'. H2kj ahjEgd] g;El g4hd skh3; ckHa` hfs]kwd ;ksj 'kg' glkEk Rk'. g4hdd a[4[ji 4Fukj ajk akfij z,jYw y®' 9kjX akfij zszrk uqj ;jkd zyk2; y®'. mt;kjig2 {u2a[j holkj haalku mk0>d yf[skf shFujj aJhdB6k zskgjkyd GH ;`k -;hel. R®d gd0> ;2 gR g;FuJH hz£fj 9k8jXEk aJgo:3 a[jk ;hj'j 'kg' aJ`s 'kj *) gyokj g;kh3 3;kj aJkE8kf ;hjge.

g;

;hjheglk. gzH zs2d h'goha 9kjX ;,gmJe u[g2k hshl hR |B3kvkj ;hjhel dkj h'jXg skd skhdheglk. hfhdf mkt;kji 9kjX sfgskyf hznj 9kEkzj gcjk0 ;jk -mhel. gzH zs2d hRskf g;gl,;kji -yhel gzH z;glk u[g2k akh3]g2 hshl ;hjhel. dkj skogd hf']kvf 9khy gskuig2 hf']kvfj aqg'] Hskf z[Fuj \kbw hug2 gR skf[yj 9kpk h;jw omkH gR gskui 9khy -mge mhdg; z;glk |B3kvkji gol-l Rk'. fgjFuJ gskuig2 ;hel sH fk4k0>x 9kfg;k 4k' hfhu0>. %^ Hh£ '[;[ y2 gzH;kjgw sH GH z;glkg; gol-l ah62ks. u[H 'ej -y m®l pkzfd 'yk h; Gogfk 'rhDª; gol-l ah62k' gfkEkhjgl.

H{ha d jkíl 'k haJ,;k y®' hvGs g;hFtgt3 g3hoZ3 aJpk¡ h;gpkgj haJ2,;k 'k jkílj h\djd hR g;kgfk Gof; H{had hvGs g;hFtgt3 gykEkj ajksp] hug2. Rkj d`rj zqQj 9f[zkgj ms gakEk -mge gR H{had 9km 'ejd Hgl;vfj 'kg' gakl gZ3Jg3hoZ3 aJpk¡ h;gpkgj ;,gmJe; 9la ajksp] hug2. Ghd2k-lg; aJvkjj 'kg' jkíl 'k haJ2,;k mkÌi; 9kmd 9fkj ;`k g;kEk -yhel. Ghd2k aJpk¡H gzH u[g2kgj h\djd hR g;kgfk Gof; hvGs g;hFtgt3 gykEkj ajksp] hug2. Ggfugj fy2 gdgfy®gl g;kgfk 'J k Üw gvgyjk; ;kskf hu' akgj. gd0> h;e[skf aq'] g;FuJi2 sFQig;k h3;3 hu2kj ;`k ;2.

gZ3J

;Thb okmjwx gs @)!^

63


¦¤±¦É

www.krishijagran.com

v[hl zjkj ajk s[hDª hu2k; GH {ak2 d]skf R[md R[E aJoFsH v[hl zjk zszrkgj R[ho 9kge 'k 9zs2d v[hl a;k 9khuj ;kjgw R[E vkgs lh¢d 9f[\E ;gj. Rhu Ggf zszrkd 9ka[hf0 mJZd -y 9kge gdgfy®gl \2 f;hj'x 9ka[hf h;e[skf cjXEk {ak2 mJyw ;hj ;®lkx cf 9kjX 9k;b]wi2 v[hl ak' akgj.

'

!_ 'mk ha2ko v[hlj 'kg' z;glkd-; {Ds y2. zuk2 jkhda[Ek ha2koj jz v[hld lmkH 9kjX 9k8k cF3k haed 8[H l0;. H2kj ajk v[hl zjk 'Ì -y Rk' 9kjX 9zs2d v[hl a;k zszrkj ajk0 s[hDª ak'. @_ ;®lk hdlj gzEf/zuk2 jkhda[Ek 'Jke ;jkj haed G; vks[v ;®lk hdlj gzEf ;j;. H2kj ajk 9zs2d v[hl a;k 'Ì y®' 9kjX v[hl hohlh; {h6'. #_ g;vk mk4igjgj gvh\,/ R[E vksgdk 9zs2d a;k v[hl 9kjX ukh j ajk 'khv'j 'kg' mk4igjgj gvh\, ;j; 9`]k¯ gvh\, ;jkj aqg'] G; hshf3 -lg; g;vk mk4ijd mkld c>y; dkj haed gvh\, ;j; 'k mkojj jz 'rEykj ;hj' akgj.

a[hufkj vky 4kgl ZsThdphDª 'kg hu 9ka[hf 'kgj 'kgj g;kgfk 'ZD akyhj gRkEkj zszrkd mJZd -y 9kge 'k gRgfgdgf sfd jkg4 gdhd2ky®gl 9kgakfkj 'kg' z;glkd-; \kl ujE a[hufkj vky. ;kjw a[hufkj vky '2Z;j ZsThdphDª; uicli2k zs2j 'kg' {Íd ;hj' akgj. ;kjw lFufd gykEk G; mgEbwkj 9f[zkgj hR glk; uicli2k zs2-lg; a[hufkj vky 9kjX mjs akfij gzEf ;gj gd0>glk;j ZsThdphDª 9kjX G;mJdk 'Th gakEkj 9f[\E ;jk -mge. gzH;kjgw Rhu 9kgakfkj akyhj gRkEkj 9\rkz 9kge 9kjX g;kgfk {hvd {ak2 gakEk fkH gdgfy®gl jkhda[Ek G;ka a[hufkj vky 4kgl ZsThdphDª 'kg .

cjd 'hy a[jXbgjk gvgyj {o¾l y®'

R

64

;Thb okmjwx gs @)!^

G

hd2k gzH zs2 zskAd -y -mge gRhd2k a[jXb; jk5 Gæ 3k5g;H z[Fuj '[hl \khEhevlx Ghd2k ahjEd]fj lmd a[jXgbk shylkj ugj z[Fuj gu4k hu2k h'vkgj. Ghd2k gd0>glkg;0 h'vkgj gR gd0>glkg; gvgyjk z[Zy 9kjX z[Fuj y0;x H2kj 'kg' cjXEk {akvkj gpJB6 y2.

!_ g'vf; ;[y[si2k akfid hslkH gaZ3 ;hj l0; 9kjX H2kj ajk gvgyjk 8[H -l dlj ajk 0aj-l gs1 lmkH 9k8k cF3k haed 8[H l0;. H2k; zAdkyd u['kj ;hjgl gtt hZ;3 9kdhj Rk'x lmgd ukmj ajk0 s[hDª ak'. H2kj ajk gvgyjkj {o¾ldk 9khy' 9kjX gvgyjk g;ksl y®'. @_ Rhu 9kgakfkj vkl ykt] 9kjX 9kgakfk; gv\ ;jkd 9z[h'8k y2. gdgfy®gl gv\ ;jkj aqg'] gfs[j jz 9kjX gol lmkH H2kj ajk gvh\, zyo -y agj. g5ksj ;s 'rEykj ;j; ;kjw g'he g5ks vklj 'kg' glk;vkfuk2; y2.


Îàù±

www.krishijagran.com

9kHhaGl/( g;kylij 3kjgm3d phvf HhaGld phvf g3æ[l;kjj g;gAdf gj;t] h'jk3 g;kylij 3kjgm3d 9kge. gRhd2k gd0> a[gw jkHho, v[akjB3kjvKj h'jXg gsv g4hl'-l fkgs gdhd2k gd0> gj;t]; hfoj fks ;hj' h'vkhj'. h'jkg2 9kHhaGl/( d & 4f gsv g4hl $## jkf z,mJy ;hjge. Rhu gd0> GH gsvd ^& jkf 9kjX ;hj l2 gdhd2ky®gl GH hvofd %)) jkf a[jk ;hj l'. ^& jkf ;hjgl h'jk3 g;gAdfj j§ad dTdi2 'kj %)) jkf akj ;hj'. g;gAdfj j§ad z;glkd-; g'he 'kj %)) jkf akj ;jk GHg3k fd[f gj;t] Ghd2k-lg; phvf 9kjX h'jk3j fks 9kge. g;gAdfj j§ad phvgf @)!) 9kjX @)!! vfd s[S'kH Hhæ2kfvj -y g4hl %)) d-; g'he jkf ;hjhel. hU'di2gd h'jkg3 @)!# 9kjX @)!% d %)) d-; g'he jkf ;hjhel. 9Egpr h'jkg3 @)!! gdk %)) jkf Zap] ;hjhelx h; gdhd2k gd0> g;gAdf fkhel.

9k

o[lkHd 9khy' vkhf2kj 'k2®mJkh5

sjg:;kd g4hls 9huhd 9gpk;x 'kwi ;ka[j Ek 'ej skjsg;vd lL+k 9kHvk 3[l Z;[l h4dka o2 ;hj vhv]d gykEk R[E \kjdi2 mL5kj 9huhd 9gpk; GH zAdkyj gpbd lL+k gsj2ks mL5 3[fk]gsF3 g4hl'. gd0>j 'kgu0 'kwi ;ka[gjk GH 3[fk]gsF3d 9,p l' Rk; aJgRkog; 9kshFQd ;gj. 9kckdj ajk cqhj 9ykj gvB3k ;jk phs]; hfg;kglk3d hjok\] dkhl;kd j4k -mge.

gRk j g3hfv g4l[-E vkhf2k hso]kH gd0>j hfoj 9kd©oiEfi hlh4 9kge hRg3k o[lkHd 'okj-l 9khy' zqQj 9f[zkgj B3kj g3hfv g4l[-E vkhf2k hso]kH shylk R[h3d h'P'j fS'j G; g4l[-E gykEk-lg; gd0>j 9kd©oiEfid hlh4ge hRg3k o[lkH-lg; 9ykj zS\kEfk 9kge. d`rj 9f[zkgj ­Gv GgmHfB3 9tv]® pib]g;gj 9kd©oiEfi vkhf2k 9kjX gd0> hadk Hsjkf hsok]H hlh4 9kge. yka]kj ;hl£j s[4r zSaku; 9kjX aJ;kp; h\g; ;khd]g; ;2 gR vkhf2kj {alhá 9U\[d y2 9kjX gd0>j 9kd©oiEfi0 z[Fuj 9kjX gaJjwkj {¯z y2. {HlS'tf o[hf2j R[3i2k h4dka o2 ;hj !^ 'ej '2zd 4'j-l 9yk vkhf2k R[3ij gj,h;, fS'j G; g4l[-E y2. Rkj 0ajd gd0> ;2 gR sH 9kpk ;gjk gR \hEbrd aJoFsj \kjdi2 g3hfv g4l[-Ej 'kg' GH h;dka {agRkmi y®'. Rhu gskj ;khyfigj G; R[Eg;k gaJjwk l2 gmJFtgP+s o2 ;gj gdgfy®gl sH 'íd 9kfhFud ys.

B3k

GHg3k 9huhdj 'kg' fd[f 9kjS\hw y®' hR gRkEk 'ej Ggshv{jj j§ad z[Fuj aJup]f ;hjhel. GH !* 'eji2k mL5kjj gj,h;,j 9f[zkgj gd0> hj9® 9hlhSa; g4lgdk hv3 hfhPvd.

;Thb okmjwx gs @)!^

65



ßÁÏéÂò±úßÁ ÂóX¿îÂ1 òîÅÂò üS1 ë×ÂÈö±»ò ö±1î äÂ1ßÁ±11 1±üûþ¿òßÁ ü±1 Õ±1n¸ ßÁÏéÂò±úßÁ ÷Laò±ùûþ1 Õ™LÇöÓÂM ¿Âõö±á1 ßÁÏéÂò±úßÁ ›¶dî ßÁ1± ›¶¿î‡±ò ¦š±Âóò ßÁ1± ýÃÃûþ 1991 äÂòî¼ ÷±ò» æñ¿î ձ1n¸ Âó¿1ËÂõú üÅ1ŽÂ±1 Âõ±ËÂõ Âó¿1ËÂõú ë×ÂÂóËû±áÏ Õ±1n¸ ÂõÉ»ýÃñ¿1ßÁ ë×ÂÂóËû±áÏ ßÁÏéÂò±úßÁ ›¶dî ßÁ1±ý× ýÃÃù Ûý× üѦš±1 ÷Óù ë×ÂËVúɼ Ûý× üѦš±ý× ¿Âõ¿öÂi§ ßÁÏéÂò±úßÁ ë×ÂËðÃÉá1 üýÃÃËû±áî ßÁ±÷ ßÁ¿1 Õ±¿ýÃÃËåà ձ1n¸ Û¿îÂûþ±ÍùËßÁ ›¶±ûþ 50 é±Ë1± Õ¿ñßÁ ÂõÉ»ýÃñ¿1ßÁ Õ±1n¸ Âó¿1ËÂõú ë×ÂÂóËû±áÏ ßÁÏéÂò±úßÁ ›¶dî ßÁ¿1 ë׿ùûþ±ý×Ëåü Ûý× ›¶ûÅ¿M ¿à¿ò ÕßÁù ö±1îÂÂõø¸ÇËî òýÃÃûþ ÂõUà 1±æÃÉî Âõ±¿òæÃÉßÁ1í1 Âõ±ËÂõ ¿Âõ¿öÂi§ ßÁÏéÂò±úßÁ ë×ÂËðÃÉáÍù Λ¶1í ßÁ¿1 Õ±¿ýÃÃËåü Ûý× üѦš±Ëé± Ûé± ÙÂLa Õòұò¼ ¿ûËýÃÃîÅ ßÁÏéÂò±úßÁ ›¶dîÂßÁ1±î òîÅÂòQ Õò±1 ë×ÂËðÃÉúË1 Ûý× üѦš±Ëé± ¦š±Âóò ßÁ1± ÆýÃÿåÃù, á¿îÂËßÁ üÅ1¿ŽÂî Âó¿1ËÂõú, ßÁ÷ à1äÂî տñßÁ ë×ÂÈÂó±ðÃò ßÁ¿1Âõ Âó1± ›¶ûÅ¿M ü÷Óýà ¢¶ýÃí ßÁ¿1 ù±öÂÂõ±ò ÂýÃÃÂõÍù Ûý× üѦš±ý× Õ±ýÃÃõ±ò æÃò±ý×Ëåü

¿Âõ¿öÂi§ ñ1í1 ¶ûÅ¿M ë×ÂÂóùX Ûý× ÕòŦ±òî ձËåà РÂóù÷ Îò±ËýÃñ»± ¿÷|ò ÂóðñïÇ Âó±òÏî ¿÷ýÃÿù Îû±»± ¶ðñïÇ ñýÃÃËßÁ±ø¸ Âóù÷ Îò±ËýÃñ»± ÂóðñïÇ îÂ1ù ÂóðñïÇ â¿òöÅÂî տî ßÁ÷ îÂ1ù ûÅM ÂóðñïÇ îÂ1ù æñîÂÏûþ ÂóðñïÇ

ü1n¸ ðÃ1Âõ1 Âõ¿ù æñîÂÏûþ ÂóðñïÇ ¿æÃðÿÂõvîÂ, ¿æÃ.¿äÂ. ¿æÃý× ÂóðñïÇ â1î ÂõÉ»ýÃñ¿1ßÁ ßÁÏéÂò±úßÁ ÂóðñïÇ üÅ ßÁÏéÂò±úßÁ ÂóðñïÇ ¿÷¿|î ßÁÏéÂò±úßÁ ÂóðñïÇ Ææû ë׿¾Ãðà ÂóðñïÇ

Õ±1n¸ ÂõUËî± ßÁÏéÂò±úßÁ ÎÂó±»± û±ûþ ¦±ò ÕòÅû±ûþÏ ÂõÉ»ýÃñ¿1ßÁ ë×ÂÂóûÅM Õ±1n¸ Âó¿1ËÂõú ¿òöÂÇ1úÏù¼


¿üËò÷±

www.krishijagran.com

'jj sgd 'hl{tj sB3 Ghlho'l g'gvlkj vlskf 4kgf gzkf;kgl h''ky 'Ìfd 'kÌ 4kH Rk'. 'hl{tj ajk gakEk 4'jj sgd GH 'ejj gpb -lg; vlskf 4kgf h'2k ;hj' 9kjX gd0>j ;Hfk y®'

4

mkl]g5JFt l[hl2 ' j. GH 4'jd vlskf 9kjX gd0>j y®'

'2kj 'kg' jkoi -yge vlskf

lmi2k ;Hfk 9fr g;kgfk fks fkH. lmgd 4'jd GH z;glk g;kEk -mge gR vlskfj h'2kj hz k¡ gd0>j sk;j g'skj gykEkj ;kjgw -lgex hR h'vkgj gR vlskf Ghd2k cj/z,zkj ;hj l' lkgm. 9Egpr gRkEk h;e[ zs2j ajk vlskfj sk;/hadk gd0>j h'2kj 'kg' gyvk hu 9kge 9kjX Ghd2k gd0>glk;j z[4j 'kg' vlskgf @)!^ gpb gykEkj aqg'] h'2k ;hj' akgj.

yhl{tj h5Lsj 0ajd vfks ;ka[gj ;2___ fks; gRhd2k z[g8 gR 'hl{tj aTB6\qhsj ;lk;kjj 'kg' 'khyjj ;lk;kjj d[lfkd h5Lsj skoj 9¡jkl j4kd zyo y2gfh;x gdhd2k gd0> ;2 ­­zh6; ;ks ;jkj 9gaYk ;hj'j 'kg' 'íd zkyz lkgm. sH gskj hadkj ajk aHvk fl0>. sH 9hfl ;ka[jj a[Qix H2kj 9`] GHg3k fy2 gR gskj hadk gskj z;glk h'l hug2. vfkgs ;2x ­sH 9hfl ;ka[jj a[Qi y2x gzH;kjgw skf[gy g'he zFskf hug2x h; gskj h'l gzH;kjgw hfhug2 gR sH gd0>j a[Qi y2.®®

v

'jXgw skfk ;hj hug2 P'kyjX4 h5Ls

hl{tj fg'khud 9h\gfdk 'jXw 8Egf P'kyjX4 4kfj h5Lsd ;ks ;jkj ajk skfk ;hj hug2. P'kyjX; 4kf v[akjhy3 h5Ls; HgD5k;j hjgs; ;hj' -m 9kge. !(^( vfd hfhs]d mkfj h'gf h5Ls HgD5k; gzH zs2d 'hl{td v[akj hy3 -yhel. 9\2 gvkaJkH GH h5Ls P'kyjX4 4kf 9kjX ;jw gokyjj lmd hshl hfs]kw ;hj' -m 9kge. GH hjgs;d hz k`] slgykQk 9kjX vfkYi hzfKyk; glkEkj ;`k vhl 9kge.

'

h; P'kyjX4j aJ`s aeFu 'jXw 8Ef 9khel h; dkhj4j zszrkj ;kjgw 'jXgw skfk ;hj hug2. 4'jj sgd 'jXgw hulEkgld P'kyjX4j ;ks ;hjhel hRg3k z5l fy®l. g'k8y2 gzH;kjgw GH'kj gd0>j lmd ;ks f;hj'j 'kg' 'jXgw dkhj4j 'kykfkg;H {hvd '[hl \khEgl.

68

;Thb okmjwx gs @)!^




Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.