klimaa klima adapt adap adapt parks parks strategie
aat at ptatie tatie tatie stad stad
Klimaatadaptatiestrategie Parkstad Limburg
Voorwoord 8 Samenvatting 12 1. Inleiding 18 1.1. Leeswijzer 2. Beleidskaders 22 3. Parkstad en het klimaat 26 3.1. Het wordt warme 3.2. Het wordt natter 3.3. Het wordt droger 3.4. Aanpassingen aan de leefomgeving in Parkstad 4. Kwetsbaarheid in beeld brengen 38 4.1. Hittestress in Parkstad 4.2. Wateroverlast in Parkstad 4.3. Droogte in Parkstad
4
5
5. Risicodialoog 52 5.1. Stakeholderanalyse 5.2. Webinar & regionale klimaatadaptatiedialoog 5.3. Het vervolg 6. Visie & strategie 58 6.1. Visie 6.2. Strategische doelen 6.3. Leidende principes 6.4. Het actieprogramma Klimaatadaptatie Parkstad 7. Samenwerken om doelen te bereiken 66
8
Voorwoord
9
Voor u ligt de regionale
Het klimaat verandert, Parkstad
klimaatadaptatiestrategie van de
verandert mee
samenwerkende gemeenten van
Het klimaat verandert en dat merken
regio Parkstad Limburg: Beekdaelen,
we ook in Parkstad. Klimaatverandering
Brunssum, Heerlen, Kerkrade,
leidt tot hogere temperaturen, meer
Landgraaf, Simpelveld en Voerendaal,
(extreme) neerslag, drogere zomers
in samenwerking met Waterschap
en een stijgende zeespiegel. Het raakt
Limburg en Waterleidingmaatschappij
onze gezondheid, de kwaliteit van onze
Limburg (WML). Een plan waarin we
leefomgeving, de landbouw, natuur
de effecten van klimaatverandering
en onze economie. Zo zorgde een
voor de regio duiden en waarin we
langdurig tekort aan water tussen 2018
de ambitie vastleggen om Parkstad
en 2020 voor problemen voor bomen
Limburg – in samenwerking met
planten en gewassen, met een daling
alle partijen uit de regio – zo in te
van de grondwaterstand, uitdroging
richten dat wij onze regio ook in de
van bodems en bodemsterfte als
toekomst leefbaar houden en in staat
gevolg. Daar tegenover staan de
zijn om te gaan met de gevolgen van
extreme regen en overstromingen in de
klimaatverandering.
zomer van 2021, die leidden tot grote schade aan woningen en infrastructuur in grote delen van Zuid-Limburg, België en Duitsland. Hoewel in Nederland geen dodelijke slachtoffers vielen, gebeurde dit net over de grens in Duitsland en België wel. De verwachting is dat deze weersextremen ook in Parkstad in de toekomst verder toenemen. Aanpassen aan klimaatverandering is een grote opgave, waar we met z’n allen voor staan. Want alleen door ons
10
Pierre Verbraak Voorzitter Samenwerkingsverband Water Parkstad Limburg
Charles Claessens Vicevoorzitter Samenwerkingsverband Water Parkstad Limburg
11
aan te passen aan het veranderende
als we samen met alle partijen uit de
klimaat, kunnen we overlast en
regio samenwerken en de schouders
schade als gevolg van extreem weer
eronder zetten: Overheden, inwoners,
tot een minimum beperken. Maar
bedrijven en vastgoedeigenaren, ieder
klimaatadaptatie biedt ook kansen om
vanuit zijn eigen verantwoordelijkheden,
een groene, gezonde en aantrekkelijke
ambities en expertise. Niets doen is
leefomgeving te creëren en de
immers geen optie.
betrokkenheid van onze inwoners te
In het regionaal Actieprogramma
versterken. Daarbij is het belangrijk
Klimaatadaptatie Parkstad Limburg
om klimaatadaptatie te verbinden met
vertalen wij de ambities uit deze
de andere sociaal-maatschappelijke,
Klimaatadaptatiestrategie naar concrete
ruimtelijke en economische opgaven in
doelstellingen, acties, maatregelen en
de regio. Zo zorgen we ervoor dat de
initiatieven die we in het komende jaar
regio Parkstad ook in de toekomst een
en de daaropvolgende periode zullen
regio is waar het aangenaam, veilig en
oppakken. Deze zal jaarlijks worden
gezond wonen, werken en recreëren is.
geactualiseerd.
Samen met onze inwoners en bedrijven Gemeenten hebben altijd al belangrijke taken gehad op het gebied van stedelijk (water)management en de wettelijke taak om de gezondheid van inwoners zo goed als mogelijk te bevorderen. De context waarin we deze taak uitvoeren is wel veranderd als gevolg van klimaatverandering. Waar deze opgave in het verleden voornamelijk nog als een opgave voor de waterpartners werd gezien, is inmiddels duidelijk dat we de ambitie alleen kunnen realiseren
12
Samenvatting
13
Het klimaat verandert en dat merken
Hoe de zeven gemeenten uit regio
we ook in Parkstad. Klimaatverande-
Parkstad Limburg samen met het Wa-
ring leidt tot hogere temperaturen,
terschap Limburg, het Waterschapsbe-
meer (extreme) neerslag, drogere
drijf Limburg en de Waterleiding Maat-
zomers en een stijgende zeespie-
schappij Limburg invulling geven aan
gel. Het raakt onze gezondheid, de
deze opgave leest u in deze klimaat-
kwaliteit van onze leefomgeving, de
adaptatiestrategie, opgesteld onder
landbouw, natuur en onze economie.
regie van Stadsregio Parkstad Limburg.
De gevolgen van klimaatverandering hebben wij de afgelopen jaren ook
We gaan in op de gevolgen van kli-
aan den lijve kunnen ondervinden.
maatverandering in Parkstad Limburg
Na aanhoudende droogte in 2018,
en brengen de kwetsbaarheden voor
2019 en 2020, leidden extreme regen
klimaatverandering in de regio in beeld
en overstromingen in 2021 tot grote
aan de hand van zogenaamde ‘stres-
schade aan woningen en infrastruc-
stesten’, die in 2019 zijn uitgevoerd.
tuur in grote delen van Zuid-Limburg,
Parkstad is de afgelopen decennia sterk
België en Duitsland.
verstedelijkt, zowel de grotere stadscentra, maar ook de wijken en buurten
Naast het beperken van klimaatveran-
van de landelijke gemeenten. Hierdoor
dering, is het belangrijk om de kwets-
is het risico op hittestress en waterover-
baarheid voor de gevolgen van klimaat-
last toegenomen. Bij lange periodes
verandering beheersbaar te houden en
van droogte, neemt tegelijkertijd het
te profiteren van mogelijke kansen die
risico op verdroging van de natuur toe,
een veranderend klimaat biedt. Door
met mogelijke gevolgen voor de na-
het Rijk is de opgave gesteld om Ne-
tuur, biodiversiteit, landbouw en onze
derland voor in 2050 klimaatbestendig
voedsel- en drinkwatervoorziening. Om
en waterrobuust in te richten tegen wa-
de effecten van klimaatverandering
teroverlast, droogte, hitte en (de gevol-
in de gebouwde omgeving tegen, is
gen van) overstromingen. Deze opgave
het belangrijk om nu maatregelen te
geldt ook voor de regio Parkstad.
nemen, zoals het realiseren van voldoende schaduwplekken, het vergroe-
14
nen van daken, tuinen en de openbare
gingen van het veranderende klimaat
ruimte, en het vasthouden, bufferen en
pakken we op in een iteratief proces
infiltreren van hemelwater.
waarbij kwetsbaarheden en oplossingen continu in kaart worden gebracht
Om de bewustwording van de kwets-
en aangepakt. Het doel hierbij is dat de
baarheden voor klimaatverandering te
schade voor mensen, dieren en planten
vergroten en draagvlak voor mogelijke
zoveel mogelijk wordt beperkt.
maatregelen te creëren zijn zogenaamde risicodialogen georganiseerd, zowel
Naast bedreigingen voor onze voor
binnen de gemeentelijke organisaties
onze gezondheid en fysieke leefomge-
en met externe partners uit de regio. In
ving, biedt klimaatadaptatie ook kansen
deze gesprekken zijn wij ingegaan op
om de leefbaarheid van Parkstad te
de gevolgen van klimaatverandering,
verbeteren. Daarbij is het belangrijk om
de kwetsbaarheden en risico’s voor de
klimaatadaptatie te verbinden met de
regio en mogelijke maatregelen. Onder
andere sociaal-maatschappelijke, ruim-
andere Waterschap Limburg, Rijkswater- telijke en economische opgaven in de staat, de veiligheidsregio, GGD, MKB,
regio. Klimaatadaptatie is daarmee een
woningcorporaties, natuur- en milieuo-
belangrijk middel om in de volle breed-
rganisaties en belangenorganisaties als
te de ruimtelijke en sociale kwaliteit van
LLTB en Stichting Limburgs Landschap
de regio te versterken. Om deze visie
hebben hiermee een belangrijke bijdra-
te realiseren, richten we onze aandacht
ge geleverd aan de totstandkoming van
in de komende periode op de volgende
deze klimaatadaptatiestrategie.
speerpunten:
We hebben de uitkomsten vertaald
1. Een klimaatbestendig Parkstad. We
naar de volgende visie voor de regio
zetten in op fysieke maatregelen om
Parkstad:
de kwaliteit van de leefomgeving te verbeteren. Daarmee draagt klimaat-
Ook in 2050 is Parkstad een regio waar
adaptatie in grote mate bij aan een
het aangenaam, veilig en gezond wo-
gezonde en leefbare omgeving voor
nen, werken en recreëren is. De uitda-
inwoners en bezoekers.
15
2. Bijdrage aan duurzaamheidsdoel-
Zonder actieprogramma blijft elke visie
stellingen. Naast verbeteringen in
een droom. In het ‘Actieprogramma
de kwaliteit van de fysieke leefom-
Klimaatadaptatie Parkstad Limburg’
geving, draagt klimaatadaptatie ook
vertalen we onze visie en ambities naar
bij aan het realiseren van de overi-
concrete doelstellingen, acties, maatre-
ge duurzaamheidsthema’s zoals de
gelen en initiatieven. Samen met onze
energietransitie en circulariteit
partners, bedrijven en inwoners gaan we deze in de komende jaren oppak-
3. Verbinding met andere thema’s en opgaven. Klimaatadaptatie levert een belangrijke bijdrage aan oplossingen voor de sociaal-maatschappelijke en economische opgaven in de regio. 4. De samenleving betrekken. We betrekken inwoners, bedrijven en belangenorganisaties intensief bij de ontwikkeling van beleid en bij de uitvoering van concrete projecten in de eigen wijk of omgeving.
ken. Het actieprogramma wordt jaarlijks geactualiseerd.
18
1
Inleiding
19
We kunnen er niet omheen: het klimaat
extreem weer vaker voorkomt en dat
verandert. Klimaatverandering is een
het steeds extremer wordt: zware
proces van alle tijden en heeft veel
regenval, langdurige droogte, hitte
verschillende oorzaken. Sinds het
en stormen. De verwachting is dat we
begin van de industriële revolutie is
in Nederland steeds vaker te maken
de concentratie van broeikasgassen
hebben met warme zomers en zachte
in onze atmosfeer sterk toegenomen
winters met minder vorstperiodes.
als gevolg van menselijke activiteiten,
Terwijl winters gemiddeld natter
zoals het verbranden van kolen, olie
worden, is er tegelijkertijd steeds vaker
en gas. Broeikasgassen zorgen ervoor
sprake van lange periodes van droogte.
dat warmte wordt vastgehouden,
In de zomer neemt de frequentie
waardoor de temperatuur op aarde
en hevigheid van regenbuien toe,
stijgt. De gemiddelde temperatuur is
maar tellen we gemiddeld ook meer
in de afgelopen 130 jaar gestegen met
hittegolven. Ook in Parkstad hebben
ongeveer 0,8° Celsius. In Noordwest-
we hier al mee te maken. Het wordt
Europa (en Nederland) steeg de
warmer, natter en droger. Dit levert
gemiddelde temperatuur zelfs met
risico’s op voor onze gezondheid,
1,5° Celsius. Deze stijging heeft grote
veiligheid en economie.
gevolgen voor mens en natuur.
Klimaatbeleid heeft twee belangrijke
Het tempo en de omvang van de
sporen. Naast het beperken van
opwarming zijn moeilijk te voorspellen.
klimaatverandering door minder
Als de opwarming van de aarde in dit
uitstoot van broeikasgassen
tempo doorgaat, zijn de gevolgen niet
(klimaatmitigatie), is het daarom
te overzien. Daarom is in december
belangrijk om de kwetsbaarheid voor
2015 in het Klimaatakkoord van Parijs
de gevolgen van klimaatverandering
afgesproken om de opwarming van de
beheersbaar te houden, of zelfs
aarde tot ruim onder de 2°Celsius te
te profiteren van de kansen die
beperken, indien mogelijk 1,5°Celsius.
een veranderend klimaat biedt
De gevolgen van klimaatverandering
(klimaatadaptatie). Het terugdringen
zijn nu al merkbaar en komen sneller
van de uitstoot van broeikasgassen
en heviger dan gedacht. We zien dat
(uitgedrukt in CO2) kan op verschillende
20
manieren, onder andere door de
noodzakelijke maatregelen voor een
transitie naar hernieuwbare energie
klimaatbestendige en waterrobuuste
en een circulaire economie waarin we
inrichting. Omdat de opgave niet
minder grondstoffen gebruiken. Over
ophoudt bij de gemeentegrenzen,
de vermindering van CO2-uitstoot
hebben de zeven Parkstad-
zijn landelijk afspraken gemaakt
gemeenten intensief samengewerkt
in de Klimaatwet en het nationale
om te komen tot een regionale
Klimaatakkoord van 2019.
klimaatadaptatiestrategie. Hierin zetten
We zullen ons als land en regio
de Parkstad-gemeenten gezamenlijk
ook moeten aanpassen aan de
de koers uit om ervoor te zorgen
huidig en toekomstige gevolgen
dat de regio ook in de toekomst een
van klimaatverandering. In het
regio is waar het aangenaam, veilig en
Deltaprogramma 2015 is daarom
gezond wonen, werken en recreëren
afgesproken dat de ruimtelijke
is. Een regio die in staat is om met het
inrichting van Nederland in 2050
veranderende klimaat om te gaan.
zo goed mogelijk klimaatbestendig en waterrobuust is ingericht tegen wateroverlast, droogte, hitte en (de gevolgen van) overstromingen. Gemeenten hebben zich daarbij verbonden aan de ambitie om vanaf 2020 klimaatadaptief te handelen bij het onderhoud en de inrichting van de openbare ruimte, zodat in 2050 het stedelijk gebied in Nederland klimaatbestendig en water- en hitterobuust ingericht is en beheerd wordt. Gemeenten, waterschappen en provincies brengen de opgaven voor klimaatadaptatie in beeld, evenals de
21
1.1. Leeswijzer
• In hoofdstuk 6 beschrijven we de
De regionale klimaatadaptatiestrategie
strategie, met daarin de visie voor
bestaat uit de volgende onderdelen:
de toekomst, de belangrijkste strategische doelstellingen,
• In hoofdstuk 2 schetsen we de
de leidende principes, en
geldende beleidskaders voor het
randvoorwaarden om deze doelen te
thema klimaatadaptatie vanaf
bereiken.
Europees tot lokaal niveau. • Tot slot gaan we in hoofdstuk 7 • In hoofdstuk 3 gaan we in op de
in op de manier waarop we de
gevolgen van klimaatverandering
samenwerking binnen Parkstad in
voor Nederland in het algemeen
de komende periode vorm willen
en regio Parkstad Limburg in het
geven, zodat we de ambities uit
bijzonder.
dit document in de praktijk kunnen realiseren.
• In hoofdstuk 4 worden de kwetsbaarheden van
Naast deze regionale klimaatadaptatie-
klimaatverandering in Parkstad
strategie hebben we een actie-
Limburg aan de hand van de
programma klimaatadaptatie Parkstad
resultaten van zogenaamde
opgesteld. Hierin leggen we de
‘stresstesten’ uit 2019 in beeld
link naar de zeven ambities uit het
gebracht.
Deltaprogramma. Deze ambities vormen de kapstok waaraan we doelen,
• In hoofdstuk 5 beschrijven we, hoe we door middel van een risicodialoog in gesprek zijn gegaan met allerlei partijen om samen te bepalen welke klimaatrisico’s acceptabel zijn, oplossingen te vinden en (meekoppel)kansen te benutten.
acties en maatregelen ophangen.
22
2
Beleidskaders
23
Om onze leefomgeving
NAS vormt daarmee de opmaat naar
klimaatbestendig en waterrobuust
een nationaal Uitvoeringsprogramma
in te richten, is het nodig dat
Klimaatadaptatie. In het Deltaplan
klimaatadaptatie op alle beleidsniveaus
Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) staan alle
onderdeel is van beleid en uitvoering.
projecten en maatregelen die ervoor
De aanpak in Parkstad staat dan ook
moeten zorgen dat Nederland in 2050
niet op zichzelf. In deze paragraaf
waterrobuust en klimaatbestendig
schetsen we de geldende beleidskaders is ingericht. Het Deltaplan bestaat voor het thema klimaatadaptatie vanaf
uit zeven ambities. Deze worden in
Europees tot lokaal niveau.
paragraaf 5.5 verder toegelicht.
De Europese Unie (EU) heeft voor zowel In het landsdeel Zuid-Nederland klimaatverandering als klimaatadaptatie
(Limburg en Noord-Brabant) zijn
beleid opgesteld. Naast het tegengaan
de Strategie en Ambitie ‘Zuid
van klimaatverandering, moeten de
Nederland klimaatbestendig en
lidstaten van de EU – waaronder
waterrobuust’, het Werkplan
Nederland – zich aan kunnen passen
Deltaplan Hoge Zandgronden en
aan de veranderingen in het klimaat.
de Uitvoeringsagenda Klimaatadaptatie
In 2013 heeft de Europese Commissie
Zuid opgesteld. Hierin worden onder
de ‘EU strategie voor aanpassing aan
andere de opgaven in beeld gebracht
de klimaatverandering’ gepubliceerd.
die bijdragen aan een aantrekkelijk,
Deze biedt lidstaten een kader en
bereikbaar, concurrerend en duurzaam
ondersteuning voor de integratie van
Brabant en Limburg. Waterkwaliteit
klimaatadaptatie in nationaal beleid.
en -kwantiteit en het samenvallen van diverse transities in het landelijk gebied
In Nederland is in 2016 de Nationale
maken deel uit van deze opgave.
klimaatadaptatiestrategie (NAS) gepresenteerd. Deze zet de koers
Op provinciaal niveau geeft Waterschap
uit voor een klimaatbestendig
Limburg met het actieprogramma Water
Nederland en geeft een overzicht van
in Balans prioriteit aan het oplossen van
de belangrijkste klimaatrisico’s. De
wateroverlastproblematiek in Limburg.
24
Daarbij wordt gezocht naar synergie
de fysieke leefomgeving. Op dit
met andere waterdoelen. De Provincie
moment wordt gewerkt aan een
Limburg is verantwoordelijk voor het
regionaal afstemmingskader als
beleid over het Limburgs regionaal
regionale bouwsteen voor de zeven
watersysteem. De provincie Limburg
gemeentelijke omgevingsvisies. Het
geeft in het (ontwerp) Provinciaal
afstemmingskader bouwt verder
Waterprogramma 2022-2027 uitwerking
op Strategische Agenda Parkstad
aan de in de Omgevingsvisie Limburg
2021-2030 en legt de koppeling met
opgenomen provinciale belangen op
ontwikkelingen voorbij die periode.
het gebied van water.
Ook het thema klimaatadaptatie wordt hierin meegenomen.
In de Structuurvisie Parkstad Limburg (2009) worden op hoofdlijnen belangrijke conclusies getrokken aan de hand van een plan MER (MilieuEffect-Rapportage). Hierin werd al geconcludeerd dat de beekdalen meer ruimte moeten krijgen en waardevolle landschappen moeten worden versterkt. Ook krijgt water meer ruimte en heeft het watersysteem in de toekomst meer veerkracht. Op regionaal niveau is in Parkstad in 2019 een Integraal Waterplan opgesteld. Hierin worden de effecten van klimaatverandering voor de regio geduid en wordt het waterbeleid van de regio omschreven. Met de komst van de Omgevingswet medio 2022 verandert de instrumentenmix van gemeenten op het gebied van
25
EU
•Green Deal & Klimaatwet •Europese klimaatadaptatiestrategie
Nationaal
•Nationale klimaatadaptatiestrategie (NAS) •Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie (DPRA)
LandsdeelZuid
•Strategie en ambitie 'Zuid-Nederland klimaatbestending en waterrobuust' •Werkplan Deltaplan Hoge Zandgronden (DHZ) •Uitvoeringsagenda Klimaatadaptatie-Zuid
Provinciaal
•Actieprogramma 'Water in Balans' Waterschap Limburg •(ontwerp) Provinciaal Waterprogramma 2022-2027 •Waterbeheerprogramma Waterschap Limburg 2022-2027
Regionaal
•Integraal Waterplan Regio Parkstad Limburg (2019) •Regionale klimaatadaptatiestrategie Parkstad Limburg
Lokaal
•Lokale uitvoeringsprogramma's
28
3
Parkstad en klimaat
29
Parkstad is kwetsbaar voor de gevolgen 3.1. Het wordt warmer van klimaatverandering. Het wordt
Door klimaatverandering stijgt
warmer, het wordt natter en de
de temperatuur en worden onze
zomers worden droger. Soms gaat
zomers warmer. De Europese
het om geleidelijke veranderingen
Klimaatorganisatie Copernicus
die we amper waarnemen, zoals de
concludeert dat de laatste zes jaar
gemiddelde temperatuurstijging.
wereldwijd de warmste zijn sinds het
Maar we kunnen ook persoonlijk
begin van de metingen.1 Het KNMI
geraakt worden door extreme
gaat ervan uit dat periodes met
weersgebeurtenissen, met gevolgen
hogere temperaturen in de toekomst
voor onze gezondheid of veiligheid,
vaker zullen optreden en bovendien
de kwaliteit van onze leefomgeving
langer duren. Daarbij neemt het aantal
en natuur, of onze economische
zomerse dagen (warmer dan 20 graden
situatie. Daarbij is het belangrijk om
Celsius) en tropische dagen (warmer
de eventuele (economische) schade
dan 30 graden Celsius) toe, net als de
van klimaatverandering af te wegen
kans op een hittegolf en de ernst ervan.
tegen de mogelijke opbrengsten
Naast de positieve effecten voor
van klimaatadaptatie voor Parkstad,
bijvoorbeeld toerisme en de
bijvoorbeeld in relatie tot de
horeca, kan hitte ook leiden tot
gezondheid van onze inwoners, de
een aantal negatieve effecten
waarde van woningen en de sociale
zoals gezondheidsproblemen voor
cohesie.
kwetsbare groepen: hoofdpijn, concentratieproblemen en vermoeidheid. Dit noemen we hittestress. Zo zijn er nu al jaarlijks bijna 250 sterfgevallen door hitte in Nederland, met name ouderen en mensen die lijden aan hart- en vaatziekten. 2 De hitte kan ook leiden tot aanzienlijke schade aan infrastructuur zoals (spoor)wegen en tot
30
productieverlies in de landbouw. Daarnaast is er in de gebouwde
hoger energiegebruik
omgeving ook sprake van een zogenaamd hitte-eiland effect. Hierbij
toename corrosie
wordt de instralende warmte overdag
meer gebruik van natuur, openb. groen en sted. recreatie ruimte
geabsorbeerd en vastgehouden door donkere en zware materialen als wegen en gebouwen, die de warmte
toename alcohol- en drugsgebruik
verandering uitwisseling ziekten dieren / mensen
Nederland gunstiger vakantieland; toename aantal buitenlandse toeristen
verandering voedseloverdraagbare infecties (b.v. salmonella)
toename blootstelling UV-straling (huidkanker, staar)
toename blootstelling ziekteverwekkers door meer waterrecreatie
toename behoefte aan koeling
risicotoename verdrinking door toename waterrecreatie
mogelijke toename ziekten en plagen in landbouw
toename ris op uitzetting en bruggen smelten asfalt
toename potentiële gewasopbrengste
’s nachts afgeven. Hierdoor zijn de temperatuurverschillen tussen de stad en het buitengebied vooral tijdens
warmere zomers en toename meerdaagse warme periodes
de nacht groot, soms tot maar liefst 8 graden Celsius. Veel woningen zijn gebouwd om warmte zo goed mogelijk vast te houden op koude momenten en houden niet of onvoldoende rekening met het weren van zon of warmte in de zomer. De toenemende
extremen nemen toe
hitte wordt dan als onprettig ervaren en kan leiden tot slapeloze nachten en gezondheidsklachten. Tijdens
toename luchtverontreiniging
toename risico voor grote evenementen
de hittegolf in augustus 2020 steeg het stroomverbruik tot 30 procent als gevolg van een toename in het
meer hittestress en zomersmog
(meer zieken, ziekenhuisopnamen en doden)
afname kwaliteit nachtrust
gebruik van airco’s en ventilatoren. De toenemende populariteit van airco’s heeft dan ook een impact op het elektriciteitsnet en mogelijk ook gevolgen voor de CO2-uitstoot.
Bollenschema_warmer_V18C_UP, februari 2018
toename blackouts & kans op uitval IT
meer druk op eerste hulpdiensten
hit
31
minder ongevallen en doden door gladheid en ijzel
langer toeristenseizoen
sico rails en
toename dagtoerisme
e e
meer ttestress vee
Klimaattrends, klimaateffecten en gevolgen voor sectoren Klimaattrend
WARMER
lager energiegebruik
zachte winters
onkruid neemt toe (beheerskosten openbare ruimte, landbouw)
daling sterftecijfer tijdens winter
afname gebruik strooizout
en
Nationale klimaatadaptatiestrategie (NAS)
het wordt
toename overlevingskans insecten en exoten in winter
verandering migratiepatronen trekkende soorten
afname ijsaanwas windturbines
minder bloeiinductie (fruitteelt)
zachte winters
Klimaateffect
toename overlevingskans insecten en exoten in winter
Gevolg voor sectoren
Sectoren Water en ruimte
groeiseizoen begint eerder en duurt langer
Natuur
toename potentiële gewasopbrengsten
stijging van aantal ‘allergiedagen’
Landbouw, tuinbouw en visserij Gezondheid Recreatie en toerisme Infrastructuur (luchtvaart, weg, spoor, water)
verschuiving klimaatzones
het wordt
WARMER
mismatch in voedselketen
Energie
verschuiving of uitsterven soorten
IT en telecom Veiligheid
hogere temperatuur oppervlaktewater
verandering kwaliteit oppervlaktewater
Impact verandering vectoroverdraagbare ziekteverwekkers door toename leefgebied (b.v. muggen)
Middelgroot tot groot gevolg - dit decennium
verschuiving teelten
Groot gevolg - deze eeuw
Aard gevolg warmer (koel)water energiecentrales industrie en glastuinbouw
mogelijke toename van ziekteverwekkers in water (zoals blauwalg)
Gevolg is kans
mogelijke verslechtering zwemwaterkwaliteit
Gevolg is bedreiging Onduidelijk of gevolg een kans of bedreiging is
verschuiving richting warmteminnende aquatische soorten
toename overlevingskansen exoten in de winter
minder ijsvorming voor scheepvaart
bron:
- PBL, Aanpassen met beleid, 2013 - PBL, Aanpassen aan klimaatverandering, 2015 - NAS werkateliers 07-06-2016, 01-09-2016, 12-10-2016
Disclaimer: Dit schema is een vereenvoudigde, onvolledige weergave van de werkelijkheid waarin omwille van de leesbaarheid en overzichtelijkheid niet alle stappen in causale verbanden in beeld zijn gebracht. P.M. wetenschappelijke check op deze versie.
32
toename inspanning waterkwaliteitsbeheer
afname concentratie contaminanten (verdunning)
verandering ecosysteem / verschuiving soorten
verandering blootstelling aan ziekteverwekkers toename overstromingsrisico primaire en regionale wateren
verandering van de kwaliteit van het oppervlaktewater door afspoeling en overstort van rioolwater
oogstschade landbouw toename erosie in heuvelachtig gebied
bodemverdichting
sc
toename wateroverlast
verandering kwaliteit oppervlaktewater
toename schimmel en huisstofmijtallergie
meerdaagse natte periodes nemen toe
mee (m
toename corrosie
mogelijk meer blootstelling aan wateroverdraagbare ziekteverwekkers door water op straat
hogere luchtvochtigheid
verandering ziekten en plagen
het wordt
extreme piekneerslag neemt toe
inf versn
NATTER toename grondwaterafvoer vanaf hogere zandgronden
kansen voor natte natuur
toename kans vochtige woningen
toename rivierafvoer en grilliger door seizoenen heen
(frequentie en intensiteit windstoten, bliksem, hagel)
toename piekafvoer en overstromingkans primaire kering
transportbeperking binnenvaart
to s w g v
afname beschikbaarheid infrastructuur
toename kans uitval elektriciteitsvoorzieningen
toename erosie bovenloop en sedimentatie benedenloop
frequenter overstromingen buitendijks
Bollenschema_natter_V18C_UP, februari 2018
overige extremen nemen toe
schade aan gebouwen, kassen en oogsten
negatief effect op toerisme en vestigingsklimaat bedrijven
toename risico’s buitenevenementen
toename chimmels in getroffen woningen
33
Nationale klimaatadaptatiestrategie (NAS)
Klimaattrends, klimaateffecten en gevolgen voor sectoren
Klimaateffect
(frequentie en intensiteit windstoten, bliksem, hagel)
toename kans uitval elektriciteitsvoorzieningen
Gevolg voor sectoren
Sectoren Water en ruimte Natuur
conditie frastructuur neld achteruit
de gemiddelde temperatuur. Deze warme lucht kan meer waterdamp uitregent. Hoe meer waterdamp in de atmosfeer, des te heviger de neerslag. Hierdoor wordt er, met name in de zomer, een toename verwacht van extreme neerslag. Onder zeer vochtige
Landbouw, tuinbouw en visserij
en warme condities kunnen buien
Gezondheid
zich sneller ontwikkelen tot grote
Recreatie en toerisme
buiensystemen. De toename in neerslag
Infrastructuur (luchtvaart, weg, spoor, water) Energie IT en telecom Veiligheid
Impact
uit zich op drie manieren: een toename in het aantal hevige buien, een grotere intensiteit van één bepaalde bui of langdurige neerslag over meerdere
Middelgroot tot groot gevolg - dit decennium
dagen.
Groot gevolg - deze eeuw
Grote delen van Parkstad zijn in de
Aard gevolg Gevolg is kans Gevolg is bedreiging Onduidelijk of gevolg een kans of bedreiging is
bron:
Door de opwarming van de aarde stijgt
bevatten, die op een gegeven moment
overige extremen nemen toe
er ongelukken minder ernstig)
oenemende schade aan woningen, gebouwen, voertuigen
Klimaattrend
het wordt
NATTER
3.2. Het wordt natter
- PBL, Aanpassen met beleid, 2013 - PBL, Aanpassen aan klimaatverandering, 2015 - NAS werkateliers 07-06-2016, 01-09-2016, 12-10-2016
Disclaimer: Dit schema is een vereenvoudigde, onvolledige weergave van de werkelijkheid waarin omwille van de leesbaarheid en overzichtelijkheid niet alle stappen in causale verbanden in beeld zijn gebracht. P.M. wetenschappelijke check op deze versie.
afgelopen decennia sterk verstedelijkt. Dit geldt voor de grotere stadscentra, maar ook voor de wijken en buurten in de landelijke gemeenten. Als gevolg hiervan bestaat het landschap in Parkstad voor een groot deel uit waterondoorlatende bestrating en bebouwing, waardoor veel water niet in de bodem infiltreert. In plaats daarvan stroomt het via daken en straten rechtstreeks naar de riolering. Een toename in verharding betekent
34
ook een afname van groen, waardoor minder water wordt vastgehouden
lagere gewasopbrengsten
en verdampt. Hiermee nemen zowel het volume als de snelheid waarmee verandering ecosysteem / verschuiving soorten
toename vraag naar water
het water afgevoerd wordt toe. Wanneer er veel neerslag in een korte tijd valt, kan het zijn dat het riool
internationaal verbeterde concurrentiepositie (hogere prijzen)
de hoeveelheid toestromend water niet aankan. Ook door langdurige
toen verz grond in kust
neerslag in grote hoeveelheden kan toename kans op natuurbranden / bermbranden
het watersysteem vol raken, waardoor deze niet in de bodem kan infiltreren of het systeem de hoeveelheid water
drogere veendijken / toename overstromingsrisico regionale keringen
niet langer snel genoeg af kan voeren.
verandering hydrologie natuurgebieden
Door overstroming van het riool en oppervlaktewater ontstaan daarnaast ook risico’s voor de volksgezondheid en
drogere bodems in de zomer
toename bodemdaling veengebieden
toename CO2 uitstoot
extre neme
andere milieuschade. toename blootstelling aan pollen door toename CO2
De gevolgen van extreme regenval hebben wij in Parkstad en de rest
hogere kosten waterbeheer
van Zuid-Limburg in 2021 persoonlijk
toename schade en hogere kosten instandhouding infrastructuur en bebouwde omgeving
ervaren. Terwijl extreme regen en overstromingen leidden tot watersnood
bedreiging cultureel erfgoed
in Limburg, waren de gevolgen in delen van België en Duitsland nog veel groter. Om de gevolgen van wateroverlast te beperken, is het van belang om de omgeving in te richten met het oog op het verwerken van regenwater daar waar het valt, zowel in de publieke en private ruimte.
Bollenschema_droger_V18C_UP, februari 2018
vaker een beregeningsverbod
35
Nationale klimaatadaptatiestrategie (NAS) Nederland gunstiger vakantieland
meer kansen voor zilte teelt
Klimaattrends, klimaateffecten en gevolgen voor sectoren
toename fijnstof
Klimaattrend
het wordt
DROGER
afname verkeersongelukken wegtransport
verandering luchtoverdraagbare infectieziekten
verandering kwaliteit oppervlaktewater
hogere blootstelling wateroverdraagbare infectieziekten
name zilting dwater tstreek
lagere luchtvochtigheid
door toename contaminatie minder bruikbaar
Gevolg voor sectoren
Sectoren Water en ruimte
door toename contaminatie minder bruikbaar
Natuur verlies soorten en habitats a.g.v. hogere concentraties contaminanten
verandering kwaliteit oppervlaktewater
Klimaateffect
Landbouw, tuinbouw en visserij Gezondheid Recreatie en toerisme Infrastructuur (luchtvaart, weg, spoor, water)
het wordt
DROGER
minder koelwater industrie
afname rivierafvoer zomer
IT en telecom Veiligheid
vervoersbeperking scheepvaart
toename verzilting riviermonding
emen en toe
Energie
bemoeilijking laden en lossen scheepvaart
Impact Middelgroot tot groot gevolg - dit decennium Groot gevolg - deze eeuw
afname zoetwaterbeschikbaarheid
verlies aan soorten en habitats
innamepunten drinkwater WestNederland verzilten
Aard gevolg Gevolg is kans Gevolg is bedreiging Onduidelijk of gevolg een kans of bedreiging is
oogstschade landbouw
verbetering omstandigheden voor zilte teelt
verminderde zoetwateraanvoer (West-Nederland)
bron:
- PBL, Aanpassen met beleid, 2013 - PBL, Aanpassen aan klimaatverandering, 2015 - NAS werkateliers 07-06-2016, 01-09-2016, 12-10-2016
Disclaimer: Dit schema is een vereenvoudigde, onvolledige weergave van de werkelijkheid waarin omwille van de leesbaarheid en overzichtelijkheid niet alle stappen in causale verbanden in beeld zijn gebracht. P.M. wetenschappelijke check op deze versie.
36
Door infiltratie, waterbuffers, groene daken of door verharding te vervangen door groen en door een andere
bufferzones
manier van grondbewerking in de landbouw. Ook een meer robuuste (watervoerende) inrichting behoort tot de mogelijkheden. 3.3. Het wordt droger Nederland heeft al sinds 2018 te maken met lange periodes van droogte, waarbij we minder neerslag hebben en er meer water verdampt dan er bijvalt. Uit onderzoek van het KNMI blijkt dat extreme droogte door
DROOGTE
Door de snelle afvoer kan het water niet in de bodem trekken en daalt de grondwaterstand. Om de droogte te bestrijden worden gewassen besproeid met grondwater. Teveel grondwaterontrekking leidt tot verder droogte.
klimaatverandering nu al toeneemt. Zowel bij het oppervlaktewater als het grondwater zien we dat de hoeveelheden en voorraden afnemen. Op korte termijn raakt de verdroging met name de natuur, de biodiversiteit en de landbouw hard. Op de lange termijn kan verdroging zorgen voor
WATEROVERLAST
De snelle afvoer in de bovenloop werkt door in de benedenloop, waar de pieken versterkt worden. Verhard oppervlak in stedelijk gebied met minimale ruimte voor beken verhindert een probleemloze afvoer van piekneerslagen.
problemen voor de leefomgeving en gezondheid, onze voedsel- en drinkwatervoorziening, de industrie en mobiliteit. Ook neemt het risico op bosen natuurbranden toe. In de toekomst krijgen we hier steeds vaker mee te maken.
HITTESTRESS
Door het ontbreken van groen en open water warmt stedelijk gebied snel op en koelt langzaam af.
37
WATERKWALITEIT
Een goede waterkwaliteit draagt bij aan een ecologisch veerkrachtig systeem, en daarmee aan een klimaatbestendig beekdal. De waterkwaliteit staat onder druk. Intensief landgebruik zorgt voor belasting van beekwater met gewasbeschermingsmiddelen en (kunst)mest. Hevige regen zorgt voor het overstorten van riolen waardoor ongezuiverd rioolwater in de beek komt.
!
Effecten werken door!
ECOLOGISCHE SCHADE Beken zijn rechtgetrokken en verstuwd. Daardoor vinden natuurlijke processen veelal niet meer plaats en zijn leefomstandigheden voor flora en fauna verslechterd.
38
Om de gevolgen van verdroging te beperken, moeten we ons watersysteem en onze leefomgeving dan ook anders inrichten en water zo goed mogelijk vasthouden in plaats van het snel af te voeren. Dit betekent water opslaan in de zomer, maar tegelijkertijd zorgen dat we het in de winter snel kwijt kunnen als we een teveel hebben. 3.4. Aanpassingen aan de leefomgeving in Parkstad Zoals duidelijk blijkt uit paragraaf 2.1 t/m paragraaf 2.3, moeten we onze leefomgeving in Parkstad aanpassen aan de toenemende hittestress, wateroverlast en droogte door klimaatverandering: zowel in de steden als kleine bebouwde kernen en het landelijk gebied. In onderstaande praatplaat van Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) wordt de opgave nog eens samengevat.
1
https://nos.nl/artikel/2377768-
2
https://nos.nl/artikel/2383052-in-
alarmerende-klimaatberichten-
nederland-hogere-sterfte-door-
voorafgaand-aan-klimaattop-biden
klimaatverandering-stelt-nieuwonderzoek
39
Afnemende biodiversiteit
te verduurzamen, beekdalen en (natte)
De ecosystemen op aarde spelen een
natuur te herstellen en uit te breiden en
onmisbare rol bij het reguleren van
de gebouwde omgeving te vergroenen
het klimaat en beschermen ons tegen
en met oog voor flora en fauna in te
klimaatverandering. Biodiversiteit
richten. Daarbij kijken we per gebied
levert ons naast bijdragen aan
wat de beste oplossing is: het herstellen
concrete producten (onder andere
of terugbrengen in de oorspronkelijke
voedsel, drinkwater en schone lucht)
staat of anticiperen op de nieuwe
essentiële regulerende, culturele en
situatie, bijvoorbeeld door te kiezen
ondersteunende diensten voor het
voor planten en bomen die beter
menselijk bestaan, onze gezondheid en
passen bij het veranderde klimaat.
onze welvaart. De snel voortschrijdende Biodiversiteit is geen apart thema klimaatverandering heeft een grote
in het nationaal klimaatbeleid. In
negatieve invloed op veel van ‘s werelds de klimaatadaptatiestrategie van soorten en ecosystemen. Ook door
Parkstad nemen we dit thema mee als
verstedelijking, houtkap, mijnbouw
integraal onderdeel bij de onderdelen
en uitbreiding en intensivering van
‘hittestress’, ‘wateroverlast’ en
het landbouwareaal gaat steeds
‘droogte’.
meer biodiversiteit verloren en gaan ecosystemen snel achteruit, waardoor
*Bij brede welvaart gaat het naast
hun essentiële diensten – en daarmee
materiële of economische welvaart ook
onze brede welvaart* – in gevaar
om zaken als gezondheid, onderwijs,
komen.
milieu en leefomgeving, sociale cohesie,
Het is daarom belangrijk om onze
persoonlijke ontplooiing en (on)
ecosystemen gezond te houden en
veiligheid. Bovendien betreft het niet
beschadigde milieus te herstellen,
alleen de kwaliteit van leven in het ‘hier
bossen opnieuw te planten en andere
en nu’, maar ook de effecten van onze
vormen van druk op de natuur te
manier van leven op het welzijn van
verminderen. Ook in Parkstad moeten
mensen ‘elders’ (buiten de regio) en
we hieraan ons steentje bijdragen,
‘later’ (toekomstige generaties).
bijvoorbeeld door de landbouwsector
42
4
Kwetsbaarheid in beeld brengen
43
Het Zuid-Limburgse landschap is
onzichtbaar gemaakt. Als gevolg van de
uniek in Nederland en kenmerkt
klimaatverandering neemt het risico op
zich door plateaus, afgewisseld met
hittestress, wateroverlast en droogte
hellingen, steilranden, graften, holle
in steden, dorpen en laaggelegen
wegen, droog- en beekdalen, met
landbouwgebieden toe. Zo komt
hoogteverschillen van plaatselijk
extreme neerslag nu al veel vaker voor
meer dan 100 meter. Hierdoor
dan in de jaren vijftig en de kans op
komen er planten en dieren voor
dergelijke hevige buien neemt in de
die in de rest van Nederland niet of
toekomst nog verder toe.
nauwelijks te vinden zijn en zijn er
Om de kwetsbaarheden voor
Natura2000-gebieden die de hoogste
klimaatverandering in kaart te brengen,
biodiversiteit van Nederland bezitten.
zijn er in Parkstad in 2019 een aantal
De aantrekkelijkheid van de regio
‘stresstesten’ uitgevoerd. Een stresstest
wordt in sterke mate bepaald door de
geeft inzicht in de kwetsbaarheden voor
aanwezigheid van op korte afstand van
klimaatextremen in zowel stedelijke
elkaar gelegen, dichtbevolkte stedelijke
als landelijke gebieden. De stresstest
gebieden en het daartussen gelegen
biedt een schematische weergave van
unieke Nationaal Landschap Zuid-
de werkelijkheid en geeft hierdoor
Limburg.
meer inzicht in de opgave waar we voor
Ook Parkstad wordt gekenmerkt
staan. Er zijn in Parkstad stresstesten
door een aantal oude beekdalen
uitgevoerd voor de onderwerpen
(bijvoorbeeld Geleenbeekdal, Wormdal)
hittestress, wateroverlast en droogte.
die door het gebied lopen. Naast
De resultaten zijn verwerkt in een
een groen glooiend landschap, kent
klimaatatlas voor Parkstad, die bestaat
Parkstad een stedelijk gebied met ruim
uit een aantal themakaarten. Deze zijn
255.000 inwoners, waarbij de stedelijke
online te bekijken via https://parkstad.
bebouwing zich met name concentreert
klimaatatlas.net/
op de hogere gedeelten van het
De in beeld gebrachte kwetsbaarheden
beekdallandschap. In het verstedelijkte
raken uiteindelijk de inwoners en
deel zijn de beken en droogdalen
bedrijven in Parkstad. Zo heeft
in het verleden veelal verdwenen of
hittestress vooral impact op het welzijn
44
van ouderen en kleine kinderen, maar
neemt de gemiddelde temperatuur
drukt het ook de arbeidsproductiviteit.
naar verwachting met ongeveer 2,5°
Bij hevige regen kunnen er vanuit
Celsius toe ten opzichte van het huidige
gezondheidsoogpunt ook negatieve
klimaat. Deze stijging wordt juist in het
effecten ontstaan, zoals verdund
binnenland (oosten en zuiden) verwacht,
rioolwater op straat en stress door
dus ook in onze regio.
ondergelopen huizen.
Doel van de stresstest voor
Vanuit de inventarisatie van de
hittestress is om gedetailleerd de
stresstesten zijn we in staat de
gevoelstemperatuur van een extreem
kwetsbaarheid van doelgroepen en
warme dag in beeld te brengen. De
gebieden te koppelen aan de mogelijke
kaart op pagina 42/43 geeft aan waar
gevolgen voor de gezondheid en het
in de openbare ruimte de hoogste
welzijn van de inwoners in Parkstad.
gevoelstemperatuur optreedt, en waar
Niets doen is daarom geen optie.
de leefbaarheid dus daalt. Daarnaast
Investeren in een klimaatadaptieve
laat de kaart ook zien waar er naar
leefomgeving draait dan ook niet
verhouding veel verharding is in relatie
alleen om kosten, maar vooral ook om
tot een tekort aan bomen en andere
maatschappelijke baten. Het is dan ook
(schaduwrijke) beplanting. Daarmee
cruciaal om de inwoners van Parkstad
toont de kaart hoeveel potentieel er
een prettige en vooral gezonde
is voor vergroening in een bepaald
leefomgeving te bieden.
gebied. Tot slot laat de kaart ook zien welke risicovolle gebouwen er
4.1. Hittestress in Parkstad
in een gebied zijn, zoals scholen en
Hitte heeft effect op de gezondheid
gezondheidsinstellingen.
van mens en dier. Door hitte zijn
Met name in het dichtbebouwde
ouderen kwetsbaar voor uitdroging,
stedelijk gebied is er sprake van een
en opwarmend oppervlaktewater is
hitte-eilandeffect. Dit concentreert
schadelijk voor bestaande flora en
zich op de hogere gedeelten van het
fauna. Het aantal tropische zomers
landschap. De warmste gebieden
neemt naar verwachting tot 2050
zijn daarbij de stadscentra en
verder toe. Tijdens deze hete periodes
bedrijventerreinen. Vaak erg verharde
45
gebieden, door bijvoorbeeld een
4.2. Wateroverlast in Parkstad
hoge parkeerdruk en een tekort aan
Doel van de stresstest voor
groen. Maar ook in woonwijken en
wateroverlast is om inzichtelijk te
centra van de omliggende kernen
krijgen waar bij extreme neerslag
zal hitte tot overlast leiden. Daarbij
mogelijke knelpunten ontstaan
zijn er gebouwen die vanwege
als het rioolstelsel en de bodem
hun gebruiksfunctie extra risico’s
het hemelwater niet meer kunnen
kennen voor hittestress, zoals zorg-
verwerken. Naarmate het percentage
en onderwijsinstellingen. Parkstad
verharding in een gebied toeneemt,
kent relatief veel vergrijzing en een
kan water minder infiltreren en neemt
hoog percentage inwoners met
de kans op wateroverlast toe. Ook
een kwetsbare gezondheid, wat de
een hoge grondwaterstand kan de
regio extra kwetsbaar maakt voor de
bodeminfiltratie van regenwater
gevolgen van hittestress.
belemmeren. De resultaten van
Om de effecten van het opwarmen
de stresstest wateroverlast zijn
van de gebouwde omgeving tegen te
weergegeven op pagina 44/45.
gaan en schadelijke effecten zoveel
De hevige regenval en overstromingen
mogelijk te beperken, is het belangrijk
in de zomer van 2021 laten zien dat
om in te zetten op verkoeling om de
de uitkomsten van de stresstest
temperatuur aangenaam te houden,
wateroverlast goed aansluiten bij
bijvoorbeeld door ontstening en
recente gebeurtenissen. Plekken
het realiseren van schaduwplekken,
die zwaar getroffen zijn door
groen en water of aanpassingen aan
overstromingen, zoals het centrum
gebouwen en tuinen. De resultaten
van Eygelshoven in Kerkrade en
van de stresstest voor hittestress
verschillende delen van Heerlen, komen
bieden belangrijke aanknopingspunten
ook uit de stresstesten als kwetsbare
om gezamenlijk met inwoners en
gebieden naar voren. Maar er zijn ook
maatschappelijke partners te verkennen
gebieden die in de praktijk harder
welke knelpunten als eerste aangepakt
geraakt zijn dan de resultaten van de
moeten worden.
stresstesten in eerste instantie doen vermoeden. Het interpreteren van de
46
KSTAD KLIMAATATLAS
TTESTRESS
Nederland
PARKSTAD KLIMAATATLAS
Nederland
HITTESTRESS
ropische zomers in de regio neemt naar verwachting tot 2050 verder at jaar krijgen we mogelijk elke één tot twee jaar met temperaturen 5 graden te maken. Iets dat nu zelden voorkomt.
Het aantal tropische zomers in de regio neemt naar verwachting tot 2050 verder
toe. dat jaar krijgen mogelijk elke aan één tot twee jaargebied met temperaturen ont het risico opRond hittestress. Grotewe concentraties bebouwd boven de 35 graden te maken. Iets dat nu zelden voorkomt. groter risico en kleuren roder op de kaart. Het risico in het buitengeief laag en wordt daarom niet getoond. De groeven lichten donkerDe kaart toont het risico op hittestress. Grote concentraties aan bebouwd gebied ar ook gebieden waar bijvoorbeeld een bovenmatige percentage hebben een groter risico en kleuren roder op de kaart. Het risico in het buitengeverhard, zorgen eenlaag groter risico. Hittestress kan deels wordenlichten donkerbied isvoor relatief en wordt daarom niet getoond. De groeven rood op maar gebieden waar bijvoorbeeld een bovenmatige percentage an door meer bomen te ook planten en gebieden te vergroenen.
B Puth
Puth
O Schinnen
tuinen zijn verhard, zorgen voor een groter risico. Hittestress kan deels worden door meer bomenvan te planten en gebieden te vergroenen. een slechtetegengegaan invloed op de gezondheid mens en dier. Hogere
Schinnen
en kunnen de nachtrust verstoren en daarmee het herstel van de hoge Hitte heeft een slechte invloed op de gezondheid van mens en dier. Hogere en overdagtemperaturen bemoeilijken. Daarnaast zijn chronisch zieken en ouderen kunnen de nachtrust verstoren en daarmee het herstel van de hoge baar. Die gebieden met overdag hogere bemoeilijken. eenzaamheid laat zienzijn waar relatief temperaturen Daarnaast chronisch zieken en ouderen extra kwetsbaar. Die gebieden met hogere eenzaamheid n wonen die mogelijk minder directe ondersteuning hebben. laat zien waar relatief veel ouderen wonen die mogelijk minder directe ondersteuning hebben. LEGENDA
Nuth
en we last van hittestress? Waar hebben we last van hittestress?
Nuth
oelstemperatuur (PET) binnen de bebouwde kom Gevoelstemperatuur (PET) binnen de bebouwde kom
Schimmert Schimmert
Extreme hittestress Extreme hittestress Sterke hittestress Sterke hittestress Matige hittestress Matige hittestress
HuisbergHuisberg
Gebouwen met een hoge risico/kwetsbaar voor hittestress
ouwen met een hoge risico/kwetsbaar voor hittestress Gezondheidszorg functie Gezondheidszorg functie Woon en logies functie (inc. ouderen woningen) Woon en logies functie (inc. ouderen Onderwijs functie woningen) Onderwijs functie
Klimmen
(Winkel) centra
nkel) centra
Klimmen
Buurt waar ernstige eenzaamheid wordt ervaren door > 20% van 75-plussers
(minder sociaal contact, verhoogde kans op verhitting en uitdroging) rt waar ernstige eenzaamheid wordt ervaren door > 20% van 75-plussers der sociaalGroen contact, verhoogde kans op en uitdroging) en blauw in en rondom de verhitting stad
in de stad (parken) auw in en rondomGroen de stad Water
en in de stad (parken)
er
uurgebied
Natuurgebied
Vergroeningspotentieel
gspotentieel
Buurt waar >60% van de particuliere tuinen zijn verhard Buurt met >70% verharding in de openbare ruimte Buurt met >60% verharding in de openbare ruimte
rt waar >60% van de particuliere tuinen zijn verhard
rt met >70%Context verharding in de openbare ruimte rt met >60% verharding in de openbareLandgraaf ruimte Gemeentenaam Parkstadgrens
stadgrens
meentelijke grens
rt grens
Gemeentelijke grens Buurt grens Landgraaf Landgraaf
Landgraaf
Gemeentenaam Plaatsnaam Wegen
Plaatsnaam Wegen
Spoorweg en station Groeve
Spoorweg en station Groeve
Bronnen: Bewerkte datalagen van parkstad.klimaatatlas.net - Gevoelstemperatuur (PET) - Risicovolle objecten - Ernstige eenzaamheid 75-plussers - Percentage verharding - Vergroeningspotentieel Basis data van de Basisregistratie Grootschalige Topografie Aanvullende data van google.nl/maps
47
Duitsland Duitsland Schinveld
Doenrade
Beekdaelen
Schinveld
Doenrade
Beekdaelen
Oirsbeek
Brunssum
Oirsbeek
Brunssum
Brunssum
Brunssum
Landgraaf
Landgraaf
Heerlen Heerlen Landgraaf
Landgraaf
Heerlen
Heerlen Voerendaal
Voerendaal
Kerkrade
Welten
Kerkrade
Welten
Voerendaal
Voerendaal
Ubachsberg
Ubachsberg
Simpelveld
Simpelveld Simpelveld
Bocholtz Simpelveld
Ne Du
d
i ts l andNe d
der l an
Bocholtz
Kerkrade
Kerkrade
Du
d
i ts l and
erla n
48
KSTAD KLIMAATATLAS
ATEROVERLAST
Nederland
PARKSTAD KLIMAATATLAS
Nederland
WATEROVERLAST
e aanwijzingen dat de intensiteit van extreme buien kan veranderen in mstig warmer klimaat. Intense buien kunnen aanleiding geven tot ast met schade voor bebouwing, land- en tuinbouw tot gevolg. Het Er zijn sterke aanwijzingen dat de extreme buien kan veranderen in em en de riolering zijn niet ontworpen opintensiteit buien dievan in de toekomst een toekomstig warmer klimaat. Intense buien kunnen aanleiding geven tot en voorkomen. Buien zorgen daarmee vaker voor directe wateroverlast wateroverlast met schade voor bebouwing, land- en tuinbouw tot gevolg. Het omingen en beken die buiten hun oevers treden. In Parkstad zijn de watersysteem en de riolering zijn niet ontworpen op buien die in de toekomst door het reliëf divers. Op het plateau kunnen onder water vaker kunnen voorkomen. Buien zorgengebieden daarmee vaker voor directe wateroverlast s een bui terwijl op hellingen en in de beekdalen juist het afgevoerde met overstromingen en beken die buiten hun oevers treden. In Parkstad zijn de een bui elders schadedoor kanhet veroorzaken. problemen reliëf divers. Op het plateau kunnen gebieden onder water
Puth
Puth
lopen tijdens een bui terwijl op hellingen en in de beekdalen juist het afgevoerde water door eengemaakt. bui elders schade kan veroorzaken. is de overlast zichtbaar Kwetsbare locaties en beken lichten
Schinnen
eer kwetsbare panden en hoofdwegen zijn rood geaccentueerd. Met Op de kaart is de overlast zichtbaar gemaakt. Kwetsbare locaties en beken lichten en van de stroomrichting en het opnemen van verschillende plassen en blauw op. Zeer kwetsbare panden en hoofdwegen zijn rood geaccentueerd. Met dt ook inzichtelijk hoe het functioneert. het aangeven vanwaterbergingssysteem de stroomrichting en het opnemen van verschillende plassen en vijvers, wordt ook inzichtelijk hoe het waterbergingssysteem functioneert.
nt in uitbreiding zijnde netwerk van wadi’s is niet op deze kaart emaakt. Het constant in uitbreiding zijnde netwerk van wadi’s is niet op deze kaart
Beekdaelen Beekdaelen
zichtbaar gemaakt.
Nuth Nuth
LEGENDA
het water vandaan we lasthebben van? we er last van? Waar komten hetwaar waterhebben vandaan ener waar
Schimmert Schimmert
Wateroverlast eroverlast (max. bijde een100 bui jaar die eens in de 100 jaar voorkomt) x. diepte bij een bui diediepte eens in voorkomt) 0 7,5 cm 0 - 7,5 cm 7,5 - 15 cm 7,5 - 15 cm 15 - 22,5 cm 15 - 22,5 cm 22,5 - 30 cm 22,5 - 30 cm > 30 cm > 30 cm
Huisberg
Huisberg
Klimmen
Klimmen
Hoofdafvoer, regenwaterstructuur: hoe het water over het maaiveld
stroomt tijdens hevige neerslag fdafvoer, regenwaterstructuur: hoe het water over het maaiveld omt tijdens hevige neerslag (Winkel)centra
nkel)centra
Zeer kwetsbare panden bij maximale waterdiepte* (meer dan 45cm waterdiepte tegen gevel) r kwetsbare panden bij maximale waterdiepte* Onbegaanbare hoofdwegen bij maximale waterdiepte*
er dan 45cm waterdiepte tegen gevel) *bui van 57mm in 2 uur egaanbare hoofdwegen bij maximale waterdiepte* Waar kunnen we water bufferen?
van 57mm in 2 uur
Water (rivier, meer, plas, vijver)
en we water bufferen? Beek
Groen (natuurgebieden en parken) er (rivier, meer, plas, vijver)
k
Oirsb
Schinnen
Context
en (natuurgebieden en parken) Parkstadgrens
stadgrens
meentelijke grens
ouwd gebied
Landgraaf
Gemeentelijke grens Bebouwd gebied Landgraaf Landgraaf
Landgraaf
Gemeentenaam Plaatsnaam Wegen
GemeentenaamSpoorweg en station Plaatsnaam Wegen Spoorweg en station
Bronnen: Bewerkte datalagen van parkstad.klimaatatlas.net - Wateroverlast - Kwetsbaarheid panden - Begaanbaarheid wegen - Regenwaterstructuur Basis data van de Basisregistratie Grootschalige Topografie Aanvullende data van google.nl/maps
O
49
Duitsland Duitsland Doenrade
Schinveld
Doenrade
Schinveld
beek
Brunssum
Brunssum
Brunssum
Oirsbeek Brunssum
LandgraafLandgraaf
Heerlen Heerlen Landgraaf
Landgraaf
Heerlen
Heerlen
Voerendaal
Voerendaal
Kerkrade
Welten
Kerkrade
Welten
Voerendaal
Voerendaal
Ubachsberg
Ubachsberg
Simpelveld
Simpelveld Simpelveld
Bocholtz Simpelveld
Ne Du
d
i ts l andNe d
der l an
Bocholtz
Kerkrade
Kerkrade
Du
d
i ts l and
erla n
50
KSTAD KLIMAATATLAS
ROOGTE
Nederland
PARKSTAD KLIMAATATLAS
Nederland
DROOGTE
er heeft Nederland te maken met droge periodes, vooral in de lente en De droogte veroorzaakt schade aan de natuur en is nadelig voor natuur en drinkwatergebieden. Hoewel het in Parkstad, vergeleken Steeds heeftnat Nederland te maken metvan droge periodes, vooral elijke situatie, nogvaker relatief is, zijn de effecten droogte ook hierin de lente en de zomer. De droogte veroorzaakt schade aan de natuur en is nadelig voor aar.
landbouw, natuur en drinkwatergebieden. Hoewel het in Parkstad, vergeleken met de landelijke situatie, nog relatief nat is, zijn de effecten van droogte ook hier droge periodes zeker kunnen voelbaar.schadelijk zijn voor bomen, planten, dieren en
Puth
p het land. Uitdroging van de bovengrond heeft schadelijke gevolgen n en in bossen en parken zien we bomensterfte. In de beekdalen vallen Langdurige droge periodes kunnen schadelijk zijn voor bomen, planten, dieren en op het land. Uitdroging van dehet bovengrond heeft schadelijke gevolgen assen drooggewassen of ze warmen te veel op en wordt leefgebied voor boerenen enandere in bossen en parken zien we bomensterfte. In de beekdalen vallen an vissen, amfibieën waterdieren.
Puth
Schinnen
sloten en plassen droog of ze warmen te veel op en wordt het leefgebied aangetast van vissen, amfibieën en andere waterdieren.
Schinnen
eld toont met name de effecten voor de onbebouwde gebieden in e bossen opHet dekaartbeeld plateaus, toont de langbouwgebieden envoor de droogen met name de effecten de onbebouwde gebieden in
Beekdaelen
Parkstad, de bossen op de plateaus, de langbouwgebieden en de droog- en beekdalen.
Beekdaelen
LEGENDA Nuth
kans op droogte in het buitengebied?
Nuth
Waar is er kans op droogte in het buitengebied?
n het grondwater maaiveld komen liggen?komen te liggen? Hoe dieponder kan het grondwater onderte maaiveld Laagste Grondwaterstand (GLG)) (Gemiddeld Laagste Grondwaterstand (GLG))
Schimmert Schimmert
< 0m onder maaiveld< 0m onder maaiveld tot 1 m onder maaiveld tot 1 m onder maaiveld tot 2 m onder maaiveld tot 2 m onder maaiveld tot 3 m onder maaiveld tot 3 m onder maaiveld tot 6 m onder maaiveld tot 6 m onder maaiveld >10 m onder maaiveld >10 m onder maaiveld
Huisberg
Huisberg
Klimmen
Verwachting dat gebied in de toekomst droger wordt (tussen m en >1 mdroger droger)wordt wachting dat gebied in de0,1 toekomst
Klimmen
sen 0,1 m en >1 m droger)
Waar is het kwetsbaar voor droogte? Landbouwgebied kwetsbaar voor droogte?
dbouwgebied
Verhoogde kans op Natuurgebied: matig en weinig Parken en golfbanen natuurbranden droogte resistent
Verhoogde kans op natuurbranden
uurgebied: matig en weinig Water in het gebied ogte resistent
t gebied
Parken en golfbanen
Intrekgebieden drinkwater: waar regenwater in de bodem trekt en op een gegeven moment bij een drinkwater bron terecht komt.
Hoofdafvoer hoe hettrekt wateren over ekgebieden drinkwater: waar regenwaterstructuur: regenwater in de bodem ophet maaiveld hevigebron neerslag gegeven momentstroomt bij eentijdens drinkwater terecht komt.
Water (rivier, meer, vijver) over het maaiveld fdafvoer regenwaterstructuur: hoeplas, het water omt tijdensContext hevige neerslag
er (rivier, meer, plas, vijver) Parkstadgrens
stadgrens
meentelijke grens
ouwd gebied
Landgraaf
Gemeentelijke grens
Landgraaf
Bebouwd gebied Landgraaf Landgraaf
Gemeentenaam Plaatsnaam Wegen
GemeentenaamSpoorweg en station Plaatsnaam Wegen Spoorweg en station
Bronnen: Bewerkte datalagen van parkstad.klimaatatlas.net - Gemiddeld laagste grondwaterstand - huidig klimaat - Intrekgebieden - Natuurbrandrisico - Landbouwgebied - Natuurgebieden - Regenwaterstructuur Verandering gemiddeld laagste grondwaterstand - toekomstig klimaat (via Het Gegevenshuis) Basis data van de Basisregistratie Grootschalige Topografie
51
Duitsland Duitsland
Schinveldse Bossen
Schinveldse Bossen
Doenrade
Schinveld
Doenrade
Schinveld
Oirsbeek Brunssum
Oirsbeek
Brunssum Brunssum Emmapark
Brunssum
Golfbaan Brunssummerheide Golfbaan Brunssummerheide
Emmapark
Brunssummerheide Park Koumenberg
Brunssummerheide
Park Koumenberg
Landgraaf Landgraaf Heerlen Heerlen Landgraaf
Landgraaf
Heerlen
Heerlen
Voerendaal
Voerendaal
Kerkrade
Welten
Kerkrade
Welten Kerkrade
Voerendaal
Voerendaal
Kerkrade Ubachsberg
Ubachsberg
Simpelveld
Simpelveld Simpelveld
Bocholtz Simpelveld
Ne Du
d
i ts l andNe d
der l an
Bocholtz
Du
d
i ts l and
erla n
52
analyse is dan ook maatwerk. Het in
voor zowel landbouw, natuur als
beeld brengen van de kwetsbaarheden
drinkwaterwingebieden.
is een continu proces waarbij we werken Kenmerkend voor het Zuidaan een steeds verdere verfijning
Limburgse landschap is dat de
van ons meetsysteem, zodat we tot
beste landbouwgronden vaak op de
weloverwogen afwegingen, keuzes en
hoogste delen van het landschap
besluiten kunnen komen.
liggen; de plateau’s met löss. Het
Om de effecten van aanhoudende
meeste regenwater infiltreert naar het
periodes van neerslag of extreme
grondwater. Bij zware buien stroomt
buien tegen te gaan en schadelijke
een deel oppervlakkig af en wordt er
effecten zoveel mogelijk te beperken,
dus minder water vastgehouden. Beide
is het belangrijk om in te zetten
stromen bevatten hoge concentraties
op het vasthouden en infiltreren
nitraat afkomstig uit mest. De
van hemelwater, bijvoorbeeld door
natuurgebieden liggen vooral op steile
het creëren van bufferings- en
plateauhellingen (incl. hellingmoerassen)
infiltratievoorzieningen. Doel is om waar en in beekdalen. Daar staat de kwaliteit mogelijk, water lokaal in het systeem
en biodiversiteit onder druk door de
te laten infiltreren. Waar dit niet
zeer hoge nitraatgehalten in de lucht en
mogelijk of wenselijk is, is het nodig
het grondwater. In veel natuurgebieden
om het watersysteem en de gebouwde
die afhankelijk zijn van grondwater is
omgeving zo robuust mogelijk in te
de bijzondere ecologische waarde fors
richten om water efficiënt af te kunnen
achteruitgegaan door verdroging en
voeren.
vermesting. Door de diepe insnijding van veel beken wordt water in de
4.3. Droogte in Parkstad
beekdalen niet opgeslagen in de
Het aantal droge zomers neemt naar
ondergrond maar in plaats daarvan
verwachting verder toe. In 2018, 2019
snel afgevoerd. Hierdoor worden de
en 2020 hebben we al de gevolgen
effecten van de klimaatverandering
van langdurige droogte ondervonden.
versterkt.
Daling van de grondwaterstand en
De kaart op pagina 46/47 laat zien waar
uitdroging van bodems heeft gevolgen
Parkstad gevoelig is voor droogte en
53
waar mogelijke risico’s ontstaan. Zo is
In de gebouwde omgeving kunnen
er met name op de Brunssumerheide
inwoners van Parkstad zelf maatregelen
een verhoogde kans op natuurbranden.
tegen droogte nemen, die ook
Een daling van de grondwaterstand en
effect hebben tegen wateroverlast,
uitdroging van de bodem kan leiden tot
bijvoorbeeld door meer water vast
een daling van de gewasopbrengst in
te houden op eigen terrein, en in
de landbouw, verminderde vitaliteit van
de zomer bewuster om te gaan met
(watergebonden) natuur en verzwakking drinkwater. Parkstad zet al enige tijd of sterfte van bomen en andere
in op acties als het afkoppelen van
beplanting in de bebouwde kom, zowel
de regenwaterafvoer van verhard
in de openbare ruimte als in de eigen
oppervlak, het vergroenen van daken
tuin.
en het bufferen van (zoet) water om
In Parkstad is het belangrijk om
langdurige perioden van droogte te
water vast te houden. Zowel in de
overbruggen; zoals de campagne van
hogere als de lagere gebieden is het
Waterklaar. {link waterklaar invoegen}
essentieel extra water vast te houden
Op basis van de stresstesten en kennis
door het creëren van waterbuffers
en ervaring in de praktijk verkennen wij
en op landbouwpercelen. Denk
samen met betrokken partijen welke
hierbij ook aan alternatieve vormen
maatregelen het meest dringend en/of
van graslandbeheer, akkerbouw
kansrijk zijn.
en grondbewerking. Naast het voorkomen van droogte, dragen dergelijke maatregelen ook bij aan het voorkomen van wateroverlast in dalen bij hevige regenval. Alternatieve, meer duurzame en klimaatbestendige vormen van landbouw kunnen daarnaast bijdragen aan het verminderen van de nitraatgehalten in de bodem, met positieve gevolgen voor flora en fauna in het gebied.
56
5
Risicodialoog
57
Nadat de kwetsbaarheden en kansen
5.1. Stakeholderanalyse
rondom klimaatverandering met behulp
Het klimaat is een thema dat
van stresstesten in kaart zijn gebracht,
verschillende belangen raakt. Het is
is het tijd om in gesprek te gaan met
echter onmogelijk om met iedereen
de omgeving om bewustwording
tegelijk in gesprek te gaan. In
te vergroten en samen te bepalen
maart 2021 is daarom middels een
welke klimaatrisico’s acceptabel zijn,
stakeholderanalyse in kaart gebracht
gezamenlijke oplossingen te vinden en
met welke doelgroepen en welke
(meekoppel)kansen te benutten.
personen we bij klimaatadaptatie
Een risicodialoog kan op verschillende
te maken hebben. Daarbij is ook
schaalniveaus gevoerd worden,
gekeken naar welke sectoren zij
bijvoorbeeld op het niveau van
vertegenwoordigen (bijvoorbeeld
de regio, de gemeente of de wijk.
natuur- en milieuorganisaties, agrarische
Ook maakt het uit of het om een
sector, gezondheidsinstellingen of
interne of externe risicodialoog gaat.
(semi-)publieke overheden) om een zo
De meeste Parkstad-gemeenten
goed mogelijke afspiegeling van de
hebben ervoor gekozen om eerst
samenleving te vormen. Op basis van
een interne risicodialoog te voeren
de uitkomsten zijn partijen benaderd
om bewustwording en draagvlak
om deel te nemen aan een regionale
te creëren, nader te bepalen welke
klimaatadaptatiedialoog.
belanghebbenden bij het proces betrokken dienen te worden en
In de afbeelding op pagina 58
mogelijke meekoppelkansen te
worden de uitkomsten van de
verkennen. Binnen Parkstad is er
stakeholderanalyse weergegeven.
gezamenlijk voor gekozen om de externe risicodialoog in deze fase op
5.2. Webinar & regionale
het niveau van de regio te voeren. Door
klimaatadaptatiedialoog
middel van een stakeholderanalyse
Om stakeholders en netwerkpartners
is bepaald welke doelgroepen bij
enthousiast te krijgen voor de regionale
de klimaatdialoog moeten worden
klimaatadaptatiedialoog is het webinar ‘
betrokken.
Hoe klimaatverandering Parkstad raakt’
58
59
opgenomen. Een bijkomende kans is het vergroten van de kennis over klimaatadaptatie en het agenderen van de urgentie. In dit webinar gingen Josette Van Wersch (DB-lid Waterschap Limburg), Charles Claessens (wethouder gemeente Heerlen), Pierre Verbraak (voorzitter Regionale Samenwerking Water Parkstad) en Leon Rademakers (weerman L1) met elkaar in gesprek over de gevolgen van klimaatverandering in Stadsregio Parkstad Limburg. De webinar is terug te kijken op YouTube.3 Vervolgens zijn stakeholders en netwerkpartners op 5 november 2021 in het Parkstad Limburg Stadion in Kerkrade in een regionale klimaatadaptatiedialoog met elkaar in gesprek gegaan over klimaatverandering, kwetsbaarheden, risico’s en potentiële maatregelen voor de regio. Na een inspirerende lezing zijn de deelnemers, middels drie panelgesprekken, in gesprek gegaan over de thema’s ‘het wordt droger’, ‘het wordt warmer’ en ‘het wordt natter’. De bollenschema’s uit de Nationale klimaatadaptatiestrategie zijn door de deelnemers gebruikt om in kleine
60
groepjes in gesprek te gaan over de
omgevingsvisies en verordeningen tot
verschillende klimaattrends, effecten
voorlichting en subsidies. De bereidheid
en gevolgen voor verschillende
om aan de slag te gaan, is breed
sectoren. Welke risico’s zijn acceptabel?
aanwezig.
Welke maatregelen kunnen worden toegepast? Welke (beleids)instrumenten 5.3. Het vervolg kunnen worden gebruikt om doelen
De opgehaalde informatie van de
te realiseren? Welke partij wordt als
klimaatadaptatiedialoog is input voor
(hoofd)verantwoordelijke gezien voor
de regionale klimaatadaptatiestrategie.
de realisatie? Zomaar een greep uit de
Concrete voorbeelden en suggesties
vragen die samen zijn besproken.
worden, waar mogelijk, meegenomen
Deze dialoog heeft waardevolle
in het actieprogramma klimaatadaptatie
opbrengsten en inzichten opgeleverd.
Parkstad.
Hoewel de zomer van 2021 heeft bijgedragen aan het vergroten van het
De uitkomsten van de
bewustzijn over de weersextremen,
klimaatadaptatiedialoog zijn een
wordt extreem weer door delen
momentopname. Om nieuwe
van de bevolking toch nog steeds
inzichten en de gevolgen van verdere
gezien als incident in plaats van trend.
klimaatverandering ook in de toekomst
Hoewel het bewustzijn langzaam
mee te nemen, moet de risicodialoog
groeit blijft voorlichting, informatie en
steeds opnieuw gevoerd worden.
communicatie een belangrijk thema.
De risicodialoog moet niet alleen op
Klimaatadaptief handelen gaat niet
regionaal niveau plaatsvinden, maar
vanzelf. De deelnemers verwachten
ook op lokaal, wijkgericht en individueel
dat de overheid de regie neemt, het
niveau. De regio ondersteunt gemeenten
voorbeeld geeft. Maatschappelijke
in hun lokale (bestuurlijke) dialogen
partners, ondernemers en inwoners
op het gebied van kennis en ervaring.
hebben in deze fase een steuntje in de
Hiermee borgen we ook de integratie
rug nodig. Alle beleidsinstrumenten
van de regionale strategie en faciliteren
mogen en moeten worden ingezet
we kennisdeling binnen de regio.
om het doel te bereiken. Van
Gemeenten gaan zelf aan de slag
61
met de risicodialoog. Op wijk- of buurtniveau, mogelijk zelfs op straatniveau. Hierin gaan ze het gesprek aan over klimaatrisico’s, oplossingen en maatregelen om de kwetsbaarheid in deze gebieden te verminderen. Omgevingstafels kunnen een instrument zijn waaraan de risicodialoog wordt gekoppeld of onderdeel uitmaakt.
3
https://www.youtube.com/
watch?v=8i1FQqimqjA
62
6
Visie & strategie
63
De kwetsbaarheden zijn bekend. De
6.1. Visie
eerste maatschappelijke regionale
Op Nationaal niveau is al in 2014
klimaatadaptatiedialoog, onze invulling
door de gezamenlijke overheden
van de risicodialoog, is gevoerd. In dit
(rijk, provincies, gemeenten en
hoofdstuk beschrijven we stapsgewijs de waterschappen) afgesproken dat regionale visie en strategie, aan de hand
Nederland in 2050 klimaatbestendig
van de volgende onderdelen:
en waterrobuust moet zijn. Dit is
• We nemen u mee in onze visie voor de
vastgelegd in het Deltaplan Ruimtelijke
toekomst.
Adaptatie. Ook Parkstad moet in 2050
• We formuleren de belangrijkste
een klimaatbestendige regio zijn onder
strategische doelstellingen, dit zijn
alle weersomstandigheden. We hebben
kansen die we zien om onze regio nog
deze opgave vertaald naar een visie voor
mooier en beter te maken.
Parkstad. Zo is voor iedereen helder wat
• We erkennen dat klimaatadaptatie een
we met elkaar willen bereiken:
gezamenlijke verantwoordelijkheid is om Parkstad gezond en leefbaar te houden.
Ook in 2050 is Parkstad een regio waar
We maken afspraken met elkaar, de
het aangenaam, veilig en gezond wonen,
zogenaamde leidende principes. Zonder
werken en recreëren is. De uitdagingen
afspraken of randvoorwaarden gaan we
van het veranderende klimaat pakken
de geformuleerde doelen namelijk niet
we op in een iteratief proces waarbij
bereiken.
kwetsbaarheden en oplossingen continu
• Tot slot leggen we de verbinding
in kaart worden gebracht en aangepakt.
met de zeven ambities uit het
Het doel hierbij is dat de schade voor
Deltaprogramma en het actieprogramma mensen, dieren en planten zoveel klimaatadaptatie Parkstad. De zeven
mogelijk wordt beperkt.
ambities vormen de kapstok waaraan we acties, maatregelen, activiteiten,
Deze visie is breder dan alleen
programma’s en campagnes ophangen.
‘klimaatbestendig’ of ‘waterrobuust’. Klimaatadaptatie draagt bij aan het behouden en vergroten van het welbevinden in Parkstad.
64
Water en groen moeten weer een
We gaan hier zo goed mogelijk mee
belangrijke plek krijgen in bebouwde
om en houden er rekening mee. Ook
gebieden. Door het terugbrengen van
letten we extra op kwetsbare personen
de natuurlijke loop van het water, is er
of groepen in onze samenleving. Om dit
weer ruimte en dynamiek in het systeem, te bereiken investeren we in de relaties waardoor we beter in staat zijn om
met onze maatschappelijke partners en
met weersextremen om te gaan. Met
individuele burgers en ondernemers. De
het vervangen van overkluizingen door
energietransitie dient hierbij als goed
open waterpartijen langs de randen
voorbeeld, waarin we als regio sinds
van de bebouwing en in de stad, is het
2013 al belangrijke stappen hebben
water weer zichtbaar aanwezig in onze
gezet. We gebruiken de opgedane
dagelijkse omgeving. Alleen als er in de
ervaringen om het proces rondom
loop van de jaren veel verhard oppervlak klimaatadaptatie te versnellen. wordt afgekoppeld en water lokaal wordt opgeslagen, is er ook in droge
Anders dan in het verleden, pakken
tijden voldoende zoetwatervoorraad.
we klimaatadaptatie integraal aan.
Daarnaast hebben we ook meer groen
Een klimaatadaptieve aanpak vindt
aangebracht in onze openbare ruimte
zoveel mogelijk plaats in samenhang
(bomen, parken en plantsoenen) en
met de andere opgaven. Er is sprake
hebben inwoners en bedrijven grote
van een sterke samenwerking tussen
stappen gezet om hun eigen terreinen
de verschillende overheden én met de
zoveel mogelijk te vergroenen. Denk
samenleving.
bijvoorbeeld aan het ontstenen van de eigen oprit of tuin en het vergroenen van Door het nemen van maatregelen en (platte) daken.
het creëren van bewustzijn worden we weerbaar tegen de gevolgen van de
In het Parkstad van de toekomst, zijn
klimaatverandering. We blijven continu
we ons er allemaal van bewust dat
alert op nieuwe kwetsbaarheden en
het niet mogelijk is om alle overlast
nemen waar nodig gericht actie. Bij het
of schade als gevolg van extreme
oplossen van specifieke knelpunten
weersomstandigheden te voorkomen.
hanteren we een gebiedsgerichte
65
aanpak, waarbij actuele opgaven
tegen te gaan en de biodiversiteit
rondom verduurzaming, ruimtelijke
en leefbaarheid te vergroten.
ontwikkeling en vergrijzing samenkomen
Daarmee draagt klimaatadaptatie in
in één gebied.
grote mate bij aan een gezonde en leefbare omgeving voor inwoners en
6.2. Strategische doelen
bezoekers.
Om onze visie te realiseren, is het belangrijk deze te vertalen naar
2. Bijdrage aan
strategische doelstellingen. Naast het
duurzaamheidsdoelstellingen.
vermijden en beperken van schade
Naast verbeteringen in de kwaliteit
door aanpassingen aan de fysieke
van de fysieke leefomgeving,
leefomgeving, biedt klimaatadaptatie
draagt klimaatadaptatie ook
kansen om de leefbaarheid van
bij aan het realiseren van de
Parkstad te verbeteren. Daarbij dienen
overige duurzaamheidsopgaven.
dwarsverbanden te worden gelegd met
Klimaatadaptatie gaat daarbij
de andere opgaven van de regio.
hand in hand met de verbetering
Klimaatadaptatie is daarmee een
van biodiversiteit, voedsel- en
belangrijk middel om in de volle breedte
grondstoffenproductie, verduurzaming
de ruimtelijke en sociale kwaliteit van
van de gebouwde omgeving
de regio te versterken. We richten onze
(bijvoorbeeld natuurinclusief bouwen),
aandacht in de komende periode op de
energietransitie (bijvoorbeeld natuur-
volgende speerpunten:
inclusieve zonneparken) en het stimuleren van circulaire economie.
1. Een klimaatbestendig Parkstad. We zetten in op fysieke maatregelen
3. Verbinding met andere thema’s en
om de kwaliteit van de leefomgeving
opgaven.
te verbeteren, zoals de herinrichting
Klimaatadaptatie-maatregelen
van het stedelijk (water)systeem.
leveren ook een belangrijke bijdrage
We benutten water en groen zo
aan oplossingen voor de sociaal-
goed mogelijk, om wateroverlast te
maatschappelijke en economische
voorkomen, verdroging en hittestress
opgaven in de regio. Zo kunnen
66
meer ‘groen’ en ‘blauw’ de waarde
1. We creëren bewustwording en
van vastgoed in kwetsbare wijken
bouwen aan participatie, we dagen
vergroten en hebben deze een
iedereen uit om actief mee te doen.
positieve invloed op de gezondheid
We zijn de aanjagers van het proces
van bewoners.
en gebruiken laaghangend fruit ter inspiratie. Burgerinitiatieven worden
4. De samenleving betrekken.
door ons gefaciliteerd.
Om bovenstaande speerpunten te realiseren, betrekken we inwoners,
2. We erkennen de waarde van
bedrijven en belangenorganisaties
strategische partnerships; we
intensief bij de ontwikkeling van
nodigen de maatschappelijke partners
beleid en bij de uitvoering van
uit om hun commitment uit te spreken
concrete projecten in de eigen wijk
in een manifest.
of omgeving. Hiermee versterken we ook de sociale structuur van
3. We geven het goede voorbeeld;
de samenleving door middel van
bij projecten doen we meer dan
interactie en kennisopbouw.
strikt noodzakelijk om te werken aan een klimaatbestendige en gezonde
6.3. Leidende principes
leefomgeving.
Visie, beleid en strategie zijn cruciaal om doelen te bereiken. De manier
4. We benutten meekoppelkansen bij
waarop we met elkaar omgaan, en de
publieke projecten en ontwikkelingen.
afspraken die we met elkaar hebben
Bovendien stimuleren we de private
gemaakt, zijn minstens zo belangrijk
sector om hun meekoppelkansen te
om succesvol doelen te bereiken. We
benutten.
hebben mede op basis van de input van onze maatschappelijke partners in de
5. We gebruiken de instrumenten
regionale klimaatadaptatiedialoog zeven
die ons ter beschikking staan
leidende principes opgesteld.
(omgevingsplan, verordeningen & beleid) om onze doelen te bereiken. Bij nieuwe ontwikkelingen
67
68
is klimaatadaptief handelen de
6.4. Het actieprogramma
standaard.
Klimaatadaptatie Parkstad Zonder actieprogramma blijft elke visie
6. We werken gebiedsgericht,
een droom. We stellen jaarlijks een
waarbij we kijken naar functies en
actieprogramma vast dat ondersteunend
kwetsbaarheden van gebieden; bij
is aan onze visie en strategische
de prioritering van maatregelen zijn
doelen. De zeven ambities vormen de
leefbaarheid en gezondheid leidende
kapstok waar we acties, maatregelen en
principes.
activiteiten aan ophangen. De regionale klimaatadaptatiestrategie
7. We stimuleren educatie, onderzoek
geeft daarmee de visie voor de lange
en innovatie. We betrekken
termijn, beschrijft strategische doelen en
daarbij onderwijsinstellingen,
legt onze leidende principes vast. Het
onderzoeksinstituten en partners als
actieprogramma is vooral gericht op de
Brightlands Smart Services Campus.
korte termijn: wat willen we bereiken en
We betrekken jeugd en jongeren bij
wat gaan we doen?
onze opgave; zij hebben immers de
Door het actieprogramma jaarlijks bij
toekomst. We geloven dat slimme
én vast te stellen, kunnen we flexibel
technologieën, monitoring en big-
werken. We spelen in op behoeftes en
data ons kunnen helpen om de juiste
kansen. We schalen op als het nodig is
keuzes te maken.
en laten los waar het kan.
Het uitrollen van deze zeven principes is één van de speerpunten in de regionale aanpak. Om maatschappelijke partners te verbinden, stellen we een manifest op dat is gebaseerd op de strategische doelen en leidende principes. Door maatschappelijke partners te binden met een manifest bouwen we aan duurzame relaties.
69
70
7
Samenwerken om doelen te bereiken
71
Samenwerken om doelen te bereiken
De oorspronkelijke doelstellingen van
In deze paragraaf beschrijven we hoe
het samenwerkingsverband zijn:
we samenwerken om onze doelen te bereiken. Hierbij staat voorop dat we als Parkstad altijd willen en zullen
1. Realiseren van kostenbesparingen in de afvalwaterketen.
samenwerken met iedereen die ons
2. Vergroten van de kwaliteit van de
helpt om de gezamenlijke doelen te
uitvoering, dienstverlening en het
bereiken.
innovatievermogen. 3. Verminderen van de (personele)
Het Samenwerkingsverband Waterregio
kwetsbaarheid.
Parkstad Limburg (de werkregio SWPL) waarin de zeven Parkstad-gemeenten,
Binnen deze samenwerking
Waterschap Limburg, Waterschapsbedrijf onderzoeken we momenteel of een Limburg en Waterleiding Maatschappij
doorontwikkeling van de regionale
Limburg zijn vertegenwoordigd,
samenwerking, waarbij zij zich door
blijft verantwoordelijk voor het
Parkstad laten vertegenwoordigen,
verwezenlijken van de ambities van het
haalbaar en/of wenselijk is. Binnen de
Deltaprogramma ruimtelijke adaptatie.
Bestuurscommissie Duurzaamheid kan
Het rijk heeft de werkregio’s immers
het thema klimaatadaptatie mogelijk
aangewezen als regionale partner
worden samengebracht met de
(bijvoorbeeld voor de verdeling
beleidsterreinen energietransitie en
van fondsen) in het uitrollen van dit
circulariteit. Dit is kansrijk, gezien de
Deltaprogramma.
samenhang in opgaven en de potentie om met klimaatadaptatie die twee beleidsterreinen te verbinden. Zo kunnen de strategische doelen en de leidende principes integraal worden ingebed en de algehele gebiedsgerichte verduurzaming van Parkstad. Hierbij wordt gekeken naar de oorspronkelijk doelen van de samenwerking binnen de
72
waterketen, en volgt er een eventuele
De ervaring binnen de huidige
bijstelling van deze doelen op basis van
netwerksamenwerking leert ons dat de
de ervaring uit de afgelopen jaren en de
continuïteit van processen regelmatig
actualiteit.
onder druk staat door prioritering bij
Op basis van een eerste verkenning
de netwerkpartners. Dit is vanuit het
moeten bij een doorontwikkeling van
perspectief van de individuele partners
de samenwerking de navolgende
begrijpelijk, maar voor het bereiken van
strategische doelen worden
de ambities en doelen van de regio niet
geformuleerd:
wenselijk. Het borgen van structurele capaciteit om regionaal slagkracht
a. Het verbinden van het waterbeleid (inclusief klimaatadaptatie) met de huidige bij de stadsregio belegde thema’s: ruimte, duurzaamheid, wonen, herstructurering, economie, toerisme en mobiliteit. b. Het duurzaam borgen van de personele capaciteit en het oplossen van het competentievraagstuk. c. Het vertegenwoordigen van de gemeenten in bovenregionale overleggen, processen en dossiers, met als doel gemeenten te ontzorgen, de samenwerking op bovenregionaal niveau te stimuleren en de bestuurskracht te vergroten. d. Het proactief verkennen en faciliteren van de toegang tot externe fondsen.
te ontwikkelen, krijgt prioriteit in dit proces.
73