KLASTRY POLITYKA ROZWOJU GOSPODARCZEGO OPARTA NA KLASTRACH
SPIS TREŚCI
1
POLITYKA ROZWOJU
2
DEFINICJA KLASTRA
3
ROLA KLASTRÓW
5
WSPIERANIE KLASTRÓW
7
SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE
9
POLITYKA ROZWOJU
KRAJOWY PROGRAM REFORM POLITYKA ROZWOJU GOSPODARCZEGO OPARTA NA KLASTRACH
KLASTER ROSNĄCE ZNACZENIE I POPULARNOŚĆ KONCEPCJI KLASTRA ORAZ WPŁYW KLASTERINGU NA ROZWÓJ GOSPODARCZY DOPROWADZIŁY DO UKSZTAŁTOWANIA POLITYKI WSPIERANIA KLASTRÓW, CZEGO PRZYKŁADEM JEST ROZWIJANA W OSTATNICH LATACH, PRZEDE WSZYSTKIM PRZEZ OECD, KONCEPCJA POLITYKI ROZWOJU GOSPODARCZEGO OPARTEGO NA KLASTRACH (ANG. CLUSTER-BASED ECONOMIC DEVELOPMENT POLICY).
STYMULOWANIE ROZWOJU ZARÓWNO W KRAJACH UPRZEMYSŁOWIONYCH, JAK I ROZWIJAJĄCYCH SIĘ W RAMACH POLITYKI KLASTROWEJ URUCHAMIANE SĄ RÓŻNORODNE DZIAŁANIA MAJĄCE NA CELU STYMULOWANIE ROZWOJU REGIONALNEGO POPRZEZ WSPIERANIE PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH W POPRAWIANIU ICH POZYCJI KONKURENCYJNEJ. KONCEPCJA KLASTRÓW STAJE SIĘ TAKŻE ISTOTNYM ELEMENTEM POLITYKI GOSPODARCZEJ UNII EUROPEJSKIEJ, WPISUJĄC SIĘ W PRIORYTETY STRATEGII „EUROPA 2020”, OBEJMUJĄCE ROZWÓJ INTELIGENTNY, ZRÓWNOWAŻONY ORAZ SPRZYJAJĄCY WŁĄCZENIU SPOŁECZNEMU.
Polityka wspierania klastrów, ze względu na swój horyzontalny charakter, stanowi istotny element składowy kilku dziedzin polityki gospodarczej, przede wszystkim innowacyjnej, regionalnej i przemysłowej. Klastry odgrywają szczególną rolę w tworzeniu powiązań między podmiotami gospodarczymi, a także przedsiębiorstwami i jednostkami naukowymi, które to powiązania są kluczowym elementem nowoczesnych modeli procesów innowacyjnych. Struktury klastrowe, stanowiące skuteczny mechanizm koncentrowania zasobów i środków oraz jeden z najlepiej zdiagnozowanych sposobów stymulowania współpracy horyzontalnej w gospodarce, mają możliwość wpływu na generowanie i przyspieszenie procesów rozwojowych oraz
mogą odgrywać rolę biegunów wzrostu w skali całego regionu, a nawet kraju. Ważne znaczenie ma także powiązanie polityki klastrowej z rozwojem specjalnych stref ekonomicznych w celu utrwalania długookresowych korzyści wynikających ze stworzenia atrakcyjnych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej w strefach, zwłaszcza w takich lokalizacjach, w których wykształciła się wyraźna specjalizacja branżowa.
2
DEFINICJA KLASTRA
KRAJOWY PROGRAM REFORM POLITYKA ROZWOJU GOSPODARCZEGO OPARTA NA KLASTRACH
INDUSTRIAL CLUSTER KONCEPCJA KLASTRA PRZEMYSŁOWEGO (ANG. INDUSTRIAL CLUSTER) ZOSTAŁA PO RAZ PIERWSZY ZDEFINIOWANA NA PRZEŁOMIE LAT 80. I 90. XX W. PRZEZ MICHAELA PORTERA JAKO:
„GEOGRAFICZNE SKUPISKO WZAJEMNIE POWIĄZANYCH FIRM, WYSPECJALIZOWANYCH DOSTAWCÓW, JEDNOSTEK ŚWIADCZĄCYCH USŁUGI, FIRM DZIAŁAJĄCYCH W POKREWNYCH SEKTORACH I ZWIĄZANYCH Z NIMI INSTYTUCJI (NP. UNIWERSYTETÓW, JEDNOSTEK NORMALIZACYJNYCH I STOWARZYSZEŃ BRANŻOWYCH) W POSZCZEGÓLNYCH DZIEDZINACH, KONKURUJĄCYCH MIĘDZY SOBĄ, ALE RÓWNIEŻ WSPÓŁPRACUJĄCYCH”1.
Jakkolwiek nie ma zgody co do jednoznacznej definicji klastra, za jego najważniejszą charakterystykę należy uznać istnienie wewnętrznych relacji i powiązań mających charakter systemowy oraz równoczesne występowanie tak konkurencji, jak i kooperacji pomiędzy poszczególnymi podmiotami – co określane jest przez coraz częściej używane w literaturze ekonomicznej słowo „koopetycja” (czasem używane jest określenie „kooperencja”, aczkolwiek angielskiemu pojęciu „coopetition” lepiej odpowiada polski termin „koopetycja”).
Zjawisko koopetycji obrazuje rekonfigurację modelu tworzenia wartości (ang. value creation) przez przedsiębiorstwa, z dominującej wcześniej metody łańcucha wartości (ang. value chain)2 do modelu sieci wartości (ang. value networks), w którym przewaga konkurencyjna jest determinowana przez umiejętności wspólnego wykorzystywania zasobów przez podmioty działające w określonych branżach przemysłowych3.
Istotną kwestią jest odróżnienie klastra od tzw. inicjatywy klastrowej.
3
KONKURENCJA KOOPERACJA KOOPETYCJA
DEFINICJA INICJATYWY KLASTROWEJ INICJATYWA KLASTROWA TO MNIEJ LUB BARDZIEJ ZINSTYTUCJONALIZOWANA (SFORMALIZOWANA) GRUPA AKTORÓW LOKALNYCH DĄŻĄCA DO ZAINICJOWANIA FUNKCJONOWANIA DANEGO KLASTRA BĄDŹ ROZWIĄZANIA ISTOTNYCH PROBLEMÓW JUŻ FUNKCJONUJĄCEGO KLASTRA. URUCHOMIENIE INICJATYWY KLASTROWEJ MOŻE BYĆ WYNIKIEM ODDOLNYCH DZIAŁAŃ PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH ZAINTERESOWANYCH WSPÓŁPRACĄ TZW. PODEJŚCIE ODDOLNE (ANG. BOTTOM-UP) LUB BYĆ WYNIKIEM DZIAŁAŃ ODGÓRNYCH PODEJMOWANYCH PRZEZ WŁADZE PUBLICZNE TZW. PODEJŚCIE ODGÓRNE (ANG. TOP-DOWN).
Wraz z postępem procesu globalizacji utrzymanie międzynarodowej konkurencyjności gospodarki staje się coraz trudniejszym wyzwaniem, wymagającym gruntownej modyfikacji strategii biznesowych i polityki gospodarczej. Nowy sposób kreowania konkurencyjności przedsiębiorstw stanowi koncepcja klastrów, które są skutecznym sposobem poszukiwania efektów synergii wynikających ze współpracy poszczególnych podmiotów wchodzących w skład tzw. potrójnej helisy (ang. triple helix), a więc przedsiębiorcami, ludźmi nauki i władzami publicznymi.
PRZEMYSŁ
KLASTER WŁADZE PUBLICZNE
RYS. 1. KLASTRY A KONCEPCJA POTRÓJNEJ HELISY (ANG. TRIPLE HELIX)
NAUKA
1 M. Porter, Porter o konkurencji, PWN, Warszawa 2001. Metoda opracowana przez M.E. Portera w: M.E. Porter, Competitive Advantage, Free Press, New York, 1985. 3 O.D. Fjeldstadt, M. Becerra, S. Narayanan, Strategic Action in Network Industries: An Empirical Analysis of the European Mobile Phone Industry, „Scandinavian Journal of Management”, 2004, Vol. 20, No. 1-2, s. 173-196. 2
4
ROLA KLASTRÓW
KRAJOWY PROGRAM REFORM POLITYKA ROZWOJU GOSPODARCZEGO OPARTA NA KLASTRACH
INNOWACYJNA GOSPODARKA NAJWIĘCEJ INTERAKCJI I WSPÓŁPRACY ZACHODZI MIĘDZY ELEMENTAMI SYSTEMU INNOWACYJNEGO NA POZIOMIE REGIONALNYM4. REGIONALNE SYSTEMY INNOWACYJNE, OPARTE GŁÓWNIE NA TRANSFERZE WIEDZY W OPARCIU O BEZPOŚREDNIE KONTAKTY LUDZI, WYKORZYSTUJĄ PRZEDE WSZYSTKIM BLISKOŚĆ GEOGRAFICZNĄ, KTÓRA JEST KLUCZOWYM ELEMENTEM FUNKCJONOWANIA STRUKTUR KLASTROWYCH.
ROZWÓJ KLASTRÓW Tworzenie i rozwój klastrów w regionie wiąże się z szeregiem zjawisk, które pozytywnie wpływają na konkurencyjność i innowacyjność gospodarki lokalnej, takich jak:
1 2 3 4 5
KSZTAŁTOWANIE rynku wyspecjalizowanych czynników produkcji, z których najważniejsze znaczenie ma wiedza oraz wysokiej jakości kapitał ludzki. ROZWÓJ infrastruktury naukowej w regionie oraz większe jej wykorzystanie przez podmioty gospodarcze. STYMULOWANIE przepływu wiedzy, procesów uczenia się oraz absorpcji i generowania nowych innowacji, dzięki przestrzennej bliskości oraz interakcjom między różnymi podmiotami działającymi w ramach struktur klastrowych. ROZWÓJ rozbudowanych sieci produkcji składających się z wyspecjalizowanych poddostawców i kooperantów. ZWIĘKSZANIE atrakcyjności lokalizacyjnej dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ).
4 European Commission, Innovative Regions? A Comparative Review of Methods of Evaluation of Regional Innovation Potential, The European Innovation Monitoring System (EIMS), No 21, 1995.
5
Obecnie wskazuje się na rosnącą rolę czynników związanych z kapitałem społecznym, które są niezbędne do podejmowania wspólnych działań, zwłaszcza w warunkach konkurencji i konfliktu interesów.
REGIONALNY ASPEKT FUNKCJONOWANIA KLASTRÓW WIĄŻE SIĘ ZE WSPÓLNOTĄ KULTUROWĄ ORAZ WIĘKSZYM POZIOMEM ZAUFANIA I KAPITAŁU SPOŁECZNEGO. EFEKTYWNIE DZIAŁAJĄCE KLASTRY MOGĄ POMÓC PODMIOTOM GOSPODARCZYM, W SZCZEGÓLNOŚCI MŚP, W POPRAWIANIU ICH POZYCJI KONKURENCYJNEJ. FIRMY POWIĄZANE ZE SOBĄ W KLASTRACH MAJĄ WIĘKSZE MOŻLIWOŚCI ROZWOJU, IDENTYFIKACJI NISZ PRODUKCYJNYCH, DOSTĘPU DO RYNKÓW EKSPORTOWYCH ORAZ PROWADZENIA POLITYKI ZATRUDNIENIOWEJ NIŻ DZIAŁAJĄCE W POJEDYNKĘ. Z punktu widzenia pojedynczego przedsiębiorstwa do głównych korzyści z funkcjonowania w ramach klastra zaliczyć należy: WZROST PRODUKTYWNOŚCI dzięki dostępowi do wyspecjalizowanych czynników produkcji i redukcja kosztu korzystania ze wspólnych zasobów (takich jak lokalny rynek pracy, infrastruktura badawcza, infrastruktura komunikacyjna itd.).
WZROST STOPNIA SPECJALIZACJI oraz możliwość podejmowania wspólnych działań marketingowych i dokonywania zakupów.
KORZYŚCI ZEWNĘTRZNE w zakresie dyfuzji technologii i przepływów wiedzy wynikające z bezpośrednich kontaktów między przedstawicielami klastra, prowadzących do znaczącego obniżenia całkowitych kosztów transakcyjnych w różnych obszarach, w tym w zakresie transferu wiedzy i technologii.
MOŻLIWOŚĆ KORZYSTANIA przedsiębiorstw, w szczególności MŚP, z pomocy biznesowej oferowanej przez koordynatorów klastra.
6
WSPIERANIE KLASTRÓW
KRAJOWY PROGRAM REFORM POLITYKA ROZWOJU GOSPODARCZEGO OPARTA NA KLASTRACH
DZIAŁANIA RZĄDU Konieczność wspierania i rozwoju klastrów w Polsce została uwypuklona w dokumencie strategicznym pt. „Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 2007-2013”, który został przyjęty przez Rząd w dniu 4 września 2006 r. W kierunku „Infrastruktura dla innowacji” podkreślono znaczenie wspierania wspólnych działań przedsiębiorców o charakterze sieciowym, ukierunkowanych na realizację przedsięwzięć innowacyjnych.
7
WIĘCEJ WOJEWÓDZTW. POTENCJALNE WSPARCIE Z DZIAŁANIA MOGĄ TYM SAMYM UZYSKAĆ SILNE I RELATYWNIE ROZLEGŁE PRZESTRZENNIE KLASTRY CZY INICJATYWY KLASTROWE.
W perspektywie finansowej 2007-2013 programy wsparcia klastrów wpisane zostały zarówno do ogólnonarodow ych programów operacyjnych, jak i regionalnych programów operacyjnych poszczególnych województw.
Wsparciu klastrów regionalnych, tzn. umiejscowionych na terytorium jednego województwa, służą natomiast regionalne programy operacyjne (RPO). Klastering jest również wspierany w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej, którym objętych jest pięć województw: warmińsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie, świętokrzyskie i podkarpackie.
Do wspierania rozwoju klastrów na szczeblu ponadregionalnym największe znaczenie w „Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013” (PO IG) ma Działanie 5.1 „Wspieranie powiązań kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym”.
Poszukując środków na rozwój klastrów, należy sięgnąć do działania 1.4 „Promocja i współpraca”, komponentu „Współpraca”, w ramach którego współfinansowane są projekty dotyczące budowania sieci współpracy, w tym związane z identyfikacją i rozwojem klastrów.
W RAMACH PO IG WSPIERANE SĄ KLASTRY PONADREGIONALNE, CO OZNACZA WSPÓŁFINANSOWANIE WYŁĄCZNIE PROJEKTÓW REALIZOWANYCH PRZEZ BENEFICJENTÓW OSTATECZNYCH DZIAŁAJĄCYCH NA TERENIE DWÓCH I
Przykładem programu ukierunkowanego na rozwój i wzmocnienie konkurencyjności istniejących struktur klastrowych jest także przeprowadzony w 2007 r. przez PARP program „Wsparcie na rozwój klastra”.
BYŁ ON PROJEKTEM PILOTAŻOWYM, KTÓRY MIAŁ SŁUŻYĆ POBUDZENIU I UAKTYWNIENIU ISTNIEJĄCYCH KLASTRÓW W CELU SKUTECZNEGO I EFEKTYWNEGO WYKORZYSTANIA ZNACZĄCYCH ŚRODKÓW FINANSOWYCH POCHODZĄCYCH Z FUNDUSZY STRUKTURALNYCH, PRZEWIDZIANYCH W NARODOWEJ STRATEGII SPÓJNOŚCI, DO WYKORZYSTANIA W LATACH 2007-2013.
WAŻNYM ELEMENTEM POLITYKI KLASTROWEJ SĄ DZIAŁANIA NA RZECZ INTERNACJONALIZACJI INICJATYW KLASTROWYCH. PROWADZĄ ONE DO WZAJEMNEJ WYMIANY DOŚWIADCZEŃ ORAZ INTENSYFIKACJI TRANSFERU TECHNOLOGII Z NAJBARDZIEJ INNOWACYJNYCH OŚRODKÓW W EUROPIE.
ODPOWIEDZIALNE INWESTOWANIE
INTERNACJONALIZACJA INICJATYW KLASTROWYCH UMIĘDZYNARODOWIENIE DZIAŁALNOŚCI KLASTRÓW NABIERA OBECNIE CORAZ WIĘKSZEGO ZNACZENIA, CO JEST ZWIĄZANE Z PROCESAMI GLOBALIZACJI GOSPODARKI ŚWIATOWEJ I INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ ORAZ ZWIĄZANYMI Z TYM LEPSZYMI WARUNKAMI PRZEPŁYWU ZASOBÓW I ZWIĘKSZONĄ SPECJALIZACJĄ ŁAŃCUCHA WARTOŚCI PONAD GRANICAMI KRAJOWYMI. OTWARCIE NOWYCH RYNKÓW SPOWODOWAŁO, ŻE INICJATYWY KLASTROWE POWINNY BYĆ OTWARTE RÓWNIEŻ NA PARTNERÓW ZAGRANICZNYCH I WSPÓŁPRACĘ W SKALI MIĘDZYNARODOWEJ. PRZYKŁADEM DZIAŁAŃ POLSKI W TEJ DZIEDZINIE JEST AKTYWNE UCZESTNICTWO W EUROPEJSKIM ALIANSIE KLASTRÓW PRO INNO (ANG. PRO INNO EUROPEAN CLUSTER ALLIANCE).
WWW.MG.GOV.PL/KLASTRY
Klastry mogą mieć ważne znaczenie w kontekście przyciągania do Polski kapitału zagranicznego, przyczyniając się do zwiększenia udziału danego państwa lub regionu w procesach umiędzynarodowienia produkcji. Struktury klastrowe, stanowiąc czynnik zwiększenia atrakcyjności danej lokalizacji dla działalności gospodarczej, przyczyniają się nie tylko do większego napływu BIZ, ale przede wszystkim do trwałego związania inwestorów zagranicznych z gospodarką narodową.
8
SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE
KRAJOWY PROGRAM REFORM SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ BIZNESU W POLSCE
POLITYKA ROZWOJU KLASTRÓW POLITYKA KLASTROWA POWINNA W WIĘKSZYM NIŻ DOTYCHCZAS STOPNIU ZOSTAĆ POWIĄZANA Z ROZWOJEM SPECJALNYCH STREF EKONOMICZNYCH, Z UWAGI NA PRZYJAZNE ŚRODOWISKO DO POWSTAWANIA WIĘZI KOOPERACYJNYCH MIĘDZY PRZEDSIĘBIORCAMI ZLOKALIZOWANYMI W STREFACH. JEDNOCZEŚNIE ROZWÓJ KLASTRÓW MOŻE STANOWIĆ CZYNNIK DYNAMIZUJĄCY DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZĄ W SPECJALNYCH STREFACH EKONOMICZNYCH ORAZ ZAPEWNIAĆ DŁUGOOKRESOWE KORZYŚCI DLA FUNKCJONUJĄCYCH W ICH RAMACH PRZEDSIĘBIORSTW, PRZEKŁADAJĄC SIĘ TAKŻE NA WZROST KONKURENCYJNOŚCI I INNOWACYJNOŚCI REGIONÓW.
Cechą charakterystyczną specjalnych stref ekonomicznych jest rozproszona struktura i lokalizacja na terenie kilku administracyjnych jednostek terytorialnych (województw, powiatów, gmin i miast). W związku z tym na terenie danej strefy mogą rozwijać się inicjatywy klastrowe grupujące podmioty funkcjonujące w różnych regionach należących do strefy. Wstępna analiza wskazuje, że zasięg geograficzny klastrów z reguły nie pokrywa się z zasięgiem terytorialnym specjalnych stref ekonomicznych. Nie stanowi to jednak przeszkody do rozwijania w strefach współpracy w ramach klasteringu.
13
INICJOWANIE I WSPIERANIE ROZWOJU KLASTRÓW W SPECJALNYCH STREFACH EKONOMICZNYCH MOŻE PRZYCZYNIĆ SIĘ DO UTRWALANIA DŁUGOOKRESOWYCH KORZYŚCI WYNIKAJĄCYCH ZE STWORZENIA ATRAKCYJNYCH WARUNKÓW DO PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ W STREFACH, TAKŻE PO FORMALNYM ZAKOŃCZENIU ICH FUNKCJONOWANIA. Do czynników, które mogą sprzyjać rozwojowi klastrów w specjalnych strefach ekonomicznych, należą korzystne warunki do prowadzenia działalności gospodarczej, tworzone przez władze samorządowe i rządowe oraz spółki zarządzające strefami. Szczególne znaczenie mają działania ukierunkowane na kreowanie atmosfery przedsiębiorczości i współpracy między podmiotami gospodarczymi, naukowymi oraz sektora publicznego. Biorąc pod uwagę możliwości uzyskiwania
EFEKTÓW SYNERGII MIĘDZY POLITYKĄ KLASTROWĄ ORAZ MECHANIZMAMI DOTYCZĄCYMI ROZWOJU SPECJALNYCH STREF EKONOMICZNYCH, celowe jest ukierunkowanie instrumentów wspierania klastrów na wzmacnianie interakcji i współpracy między podmiotami gospodarczymi funkcjonującymi w regionach. W celu umiędzynarodowienia działalności gospodarczej w inicjatywach klastrowych i specjalnych strefach ekonomicznych ważne znaczenie ma wspieranie rozwoju transgranicznych sieci klastrów oraz przyciąganie do stref bezpośrednich inwestycji zagranicznych kluczowych z punktu widzenia specjalizacji branżowej.
14
www.mg.gov.pl/klastry
CREATED BY FRESHSTUDIO.PL
Wraz z postępem procesu globalizacji utrzymanie międzynarodowej konkurencyjności gospodarki staje się coraz trudniejszym wyzwaniem, wymagającym gruntownej modyfikacji strategii biznesowych oraz polityki gospodarczej. Koncepcja klastrów umożliwia wzmacnianie efektów synergii wynikających ze współpracy poszczególnych podmiotów wchodzących w skład tzw. potrójnej helisy (ang. triple helix), a więc przedsiębiorcami, ludźmi nauki i władzami publicznymi. Klastering staje się istotnym elementem polityki gospodarczej Unii Europejskiej, wpisując się w priorytety strategii „Europa 2020”, obejmujące wzrost inteligentny, zrównoważony oraz sprzyjający włączeniu społecznemu. Państwa członkowskie, przyjmując nową strategię, miały na celu tworzenie stabilnych podstaw wzrostu gospodarczego umożliwiających realizację aspiracji rozwojowych społeczeństwa oraz zapewnienie konkurencyjności Unii Europejskiej w warunkach globalizacji. Krajowy Program Reform na rzecz realizacji strategii „Europa 2020” (KPR) stanowi element systemu zarządzania krajową polityką rozwoju, a zaproponowane w nim reformy, w powiązaniu z realizacją długo- i średniookresowej strategii rozwoju kraju oraz dziewięcioma zintegrowanymi strategiami krajowymi, umożliwią koncentrację na obszarach priorytetowych z punktu widzenia rozwoju społeczno-gospodarczego Polski.