έκδοση πληροφόρησης και γνώμης www.kosmosnf.gr
Ο ΚΟΣΜΟΣ της Ν. Φιλαδέλφειας
Το Δάσος της Νέας Φιλαδέλφειας (Εντυπώσεις επισκέπτη του το έτος 1958) Δύο ήταν τα αξιοθέατα τα οποία συγκέντρωναν την προσοχή των υψηλών προσκεκλημένων της Πόλης μας και του Δημάρχου μας Νικολάου Τρυπιά τα χρόνια του ’50 και του ’60. Το ένα ήταν το Δάσος μας, και το άλλο το 2ο Δημοτικό Σχολείο – ένα από τα σχολικά κτίρια του ’30, έργο του εξαιρετικού αρχιτέκτονα Νικολάου Μητσάκη (θα γράψω γι’ αυτό μια άλλη φορά). Όμως το Δάσος μας δεν το επισκέπτονταν φυσικά μόνο οι υψηλοί προσκεκλημένοι της Πόλης μας και του Δημάρχου μας. Το επισκεπτόταν κι άλλος κόσμος, από κοντινές στην Νέα Φιλαδέλφεια περιοχές ή και από μακρύτερα ευρισκόμενες. Κόσμος που μπορεί να είχε συγγενικές ή φιλικές σχέσεις με Φιλαδελφειώτες και Φιλαδελφειώτισσες ή και όχι. Κόσμος όλων των ηλικιών και των επιπέδων μόρφωσης. Ένας τέτοιος λοιπόν επισκέπτης του Δάσους ήταν και ο διακεκριμένος δικηγόρος και κοινωνικός παράγοντας του Πειραιώς I. Μητρόπουλος, ο οποίος έκρινε ότι έπρεπε να δημοσιοποιήσει τις εντυπώσεις του από αυτή την επίσκεψη – το έκανε δε με ένα γράμμα στην απογευματινή εφημερίδα Έθνος, γράμμα το οποίο δημοσιεύθηκε στις 29 Νοεμβρίου 1958. Έκρινα πως είναι χρήσιμο να ξαναδεί το γράμμα αυτό το φως της δημοσιότητας και εδώ, στον Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας, γι’ αυτό και το καταχωρώ αμέσως παρακάτω: Κύριε Διευθυντά Χθες είδα για πρώτη φορά το Δημοτικόν Άλσος της Νέας Φιλαδελφείας και αληθινά το χάρηκα. Πρόκειται για ένα έργο πολιτισμού που ξεπερνάει τα όρια του συνηθισμένου. Δύο γραφικές λιμνούλες, η μία με τις χιονάτες πάπιες και με τα όμορφα καταφύγιά τους, η άλλη με τα θαυμάσια νούφαρα και τους πίδακες, και γύρω από τις δύο λιμνούλες ένα τεχνικώτατο πράσινο, χαρίζουν στους επισκέπτες, που άνετα μπορούν να κάθωνται στους άφθονους και καθαρώτατους καναπέδες κάτω από τον ίσκιο των πεύκων, γραφικότητα και γαλήνη. Εξ άλλου, ένας δικτυωτός θόλος, μ’ ένα κομμάτι φυσικού μικροβράχου που τον λούζει συνεχώς ένας μικρός πίδαξ και με ενοίκους φασιανούς, παπαγαλάκια και καρδερίνες, προδιαθέτει τους επισκέπτες χαρούμενα. Τώρα ετοιμάζεται ένας θόλος μεγαλύτερος που θα φιλοξενεί ελάφια και ζαρκάδια. Επίσης λειτουργεί μέσα στο Άλσος και τμήμα παιδικής χαράς με όλα τα σύγχρονα παιχνίδια. Όλ’ αυτά μέσα στο πλούσιο πράσινο, πεύκα, ευκάλυπτοι, λεύκες και σε κατάλληλες θέσεις
άφθονα λουλούδια, με διάφορα δρομάκια, με καναπέδες παντού, συνθέτουν ένα γραφικώτατο σύνολο κι ένα έργο που θα έπρεπε να χρησιμεύση ως υπόδειγμα και μάθημα για τους Δημάρχους των μεγαλουπόλεων. Και να σκεφθή κανείς ότι επί κεφαλής της Δημοτικής Αρχής ευρίσκεται –όπως έμαθα– ο κρεοπώλης κ. Νικόλαος Τρυπιάς, χωρίς τίτλους και γραμματικά προσόντα, αλλά με μόνο τίτλο την πίστι και την δημιουργική φλόγα, που φαίνεται να υπάρχη και στους Δημοτικούς Συμβούλους του: Είδα έναν Δημοτικό (Σύμβουλο), τον κ. Τάσο Αμπατζή, ν’ ασχολήται στο σκάψιμο μαζί με τους τρεις εργάτες. Μπράβο τους. Δυνατή η γραφίδα του Ι. Μητρόπουλου, εδραζόμενη σε αρίστη κατάρτιση και πλούσιο συναισθηματικό κόσμο, αποδίδει πολύ καλά την τότε κατάσταση του Δάσους, όπως μπορώ και προσωπικά να βεβαιώσω τους αναγνώστες του Κόσμου της Ν. Φιλαδέλφειας. Χρειάζεται όμως και να συμπληρώσω κάτι. Κι αυτό είναι πως η εικόνα του Δάσους μας πολλά χρωστά και στην ακούραστη προσπάθεια του Πέτρου (δεν έχω πρόχειρο στη μνήμη μου το επώνυμό του αυτή τη στιγμή), του μοναδικού τότε εργαζόμενου του Δήμου μας που αντικείμενο της εργασίας του ήταν η καθημερινή φροντίδα περί τα πράγματα του Δάσους.
Νο 69 Μάιος 2015
Η Νέα Φιλαδέλφεια κατά την Athens Voice Η γιορτή της Πρωτομαγιάς στην Πόλη μας αποτέλεσε μια αφορμή να γραφτούν γι’ αυτήν στην Athens Voice μερικά σε ύφος ανάλαφρο και δήθεν χαριτωμένο μια και «δεν κουβαλά το βάρος μιας ιστορίας που χαρακτηρίστηκε από επιφανείς κατοίκους με κινηματογραφικό φόντο και φλας περί κοινωνικής ζωής», όπως σ’ αυτά μεταξύ άλλων σημειώθηκε. Δεν γνωρίζω ποιος έτσι πληροφόρησε και παρέσυρε την Καλλίστω Γούναρη σε μια τέτοια θεώρηση της Νέας Φιλαδέλφειας – γνωρίζω βεβαίως πως υπάρχουν δυνάμεις που μέσα και κυρίως έξω από την Πόλη μας επιδιώκουν να τσακίσουν την ραχοκοκαλιά της, αυτήν που κουβαλά ακριβώς το βάρος μιας ιστορίας σημαντικής, και υπερασπίζεται τον χαρακτήρα της Νέας Φιλαδέλφειας… Υπάρχουν κάποιες επιτυχίες των δυνάμεων αυτών τα τελευταία χρόνια, μα η τάση δείχνει να αντιστρέφεται από τον Οκτώβριο του 2013 που επιχειρηματικά συμφέροντα με τον μανδύα της ΑΕΚ επιχείρησαν περίπατο προς ολοκληρωτική κατάληψη της Πόλης και του πνεύμονά της, του Δάσους μας. Στα πλαίσια αυτής της αντιστροφής και τα μικρότερα συμφέροντα των επιχειρηματιών της εστίασης, που κατέλαβαν και ορίζουν τμήματα της Νέας Φιλαδέλφειας και μάλιστα κεντρικά, είναι δυνατόν να ηττηθούν και η Πόλη μας να ξαναβρεί τον χαρακτήρα που διατηρούσε ως και τα προδικτατορικά χρόνια του ’60…
Ο Θανάσης Παπαγεωργίου, ένας δικός μας, Πρόεδρος του Εθνικού Θεάτρου Τον θυμόμαστε μαθητή στο Σχολείο το Μεγάλο, αθλητή του «Ιωνικού» με προπονητή τον Αλέκο τον Αποστολίδη και ψυχή του Σωματείου τον Κόκο τον Ραπτάκη, μετέχοντα της Φιλαρμονικής με επικεφαλής τον Αλέξανδρο Μποτετζάγια, κυκλοφορούντα στην μικρή μας Πόλη –φερμένος από την Καισαριανή– επί χρόνια, ώσπου εκτοξεύτηκε στο καλλιτεχνικό στερέωμα ως ηθοποιός και σκηνοθέτης με το επίτευγμά του το θέατρο «Στοά» εκεί στου Ζωγράφου, υπηρετώντας τίμια την τέχνη του, συντελώντας ουσιωδώς στην ανάδειξη έργων ελληνικών… Και τώρα; Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Θεάτρου! Δεν το κρύβω, χαίρομαι χαρά μεγάλη – και ευελπιστώ πορεία στο Εθνικό Θέατρο συντελεστική προόδων αναλόγων, αν όχι μεγαλύτερων, εκείνων που είχε συντελέσει να πραγματωθούν από διαφορετική ωστόσο θέση ο δικός μας, ο Φιλαδελφειώτης διακεκριμένος της λογοτεχνίας Τάσος Αθανασιάδης. Γένοιτο!
Οι βουλευτικές εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974 στη Νέα Φιλαδέλφεια και Νέα Χαλκηδόνα, από τη σκοπιά της Αριστεράς Πέρασαν 40 χρόνια από τις πρώτες βουλευτικές εκλογές μετά την δικτατορία των συνταγματαρχών – είναι θαρρώ καιρός να σημειώσω μερικά απ’ όσα από πρώτο χέρι έζησα σ’ εκείνες τις εκλογές… Οι αριστερές δυνάμεις κατέβηκαν σ’ αυτές τις εκλογές με το σχήμα της «Ενωμένης Αριστεράς», που το συναπετέλεσαν το κατακτήσαν την νομιμότητα με τη βοήθεια όλων μας ΚΚΕ, η μεταπολιτευτική ΕΔΑ του Ηλία Ηλιού που στις δυνάμεις της περικλείονταν και εκείνες του ΚΚΕ εσωτ., αλλά και πολλά πρόσωπα του αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος που δεν ήταν ενταγμένα στα παραπάνω κόμματα – η «Ενωμένη Αριστερά» ήταν απαίτηση του κόσμου της Αριστεράς και συμμορφώθηκαν σ’αυτή την απαίτηση άπαντες, εκόντες άκοντες. Στην περιοχή μας την «Ενωμένη Αριστερά» εκπροσώπησαν ο παλαιός αγωνιστής του αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος Βύρων Βερνέζης που σ’ εκείνη τη χρονική φάση εκπροσωπούσε την ΕΔΑ-ΚΚΕ εσωτ. και εγώ ως εκπρόσωπος του ΚΚΕ (του πατέρα μου Παντελή Παντελόγλου επανελθόντος εις αποκατάστασιν της δημοκρατικής νομιμότητος ως Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου της Νέας Φιλαδέλφειας, δεν του επιτρεπόταν, κατά νόμον, κομματική δραστηριότητα). Η οργανωτική κατάσταση των συνιστωσών την «Ενωμένη Αριστερά» δυνάμεων κάθε άλλο παρά καλή ήταν· πληροφορήθηκα λεπτομερώς τα σχετικά, στο ΚΚΕ είχε στοιχίσει το πέρασμα του Βύρωνα Βερνέζη –με τον οποίο διατηρούσα άριστες σχέσεις όλα τα χρόνια και πριν και κατά και μετά τη δικτατορία των συνταγματαρχών και μέχρι τον θάνατό του– στην ΕΔΑ-ΚΚΕ εσωτ., ο Σάββας Σταματιάδης δεν είχε ξεκαθαρίσει ακόμα την θέση του σε σχέση με τη διάσπαση στο ΚΚΕ (είχε τοποθετηθεί καταρχήν ενάντια στην 12η Ολομέλεια του 1968), ο Σαράντης Γιαννακακίδης είχε διατυπώσει την γνώμη προς την ηγεσία ότι την κατάσταση για το ΚΚΕ και φυσικά για την «Ενωμένη Αριστερά» στην περιοχή μας θα μπορούσε να σώσει ο Παντελής Παντελόγλου και ο μεγάλος του γιος ο Κώστας… Υπ’ αυτές τις συνθήκες, διατηρώντας τις διαφορετικές εκτιμήσεις μου από το ΚΚΕ για τα κοινωνικοπολιτικά μας πράγματα, αλλά και τις τοποθετήσεις του στους κόλπους του διεθνούς
κινήματος, ανέλαβα την εκπροσώπησή του στην «Ενωμένη Αριστερά» της Νέας Φιλαδέλφειας και Νέας Χαλκηδόνας, όλως ανιδιοτελώς και αφειδώλευτα εργασθείς. Η συνεργασία μου με το ΚΚΕ (Αχτιδικός ο Σταύρος Σιδέρης) αλλά και με την ΚΟΑ (Γραμματέας της η Λούλα Λογαρά) εξελίσσονταν ομαλά, ενώ η καλή σχέση μου με τον Βύρωνα Βερνέζη έκανε ώστε η συνεργασία μας στους κόλπους της «Ενωμένης Αριστεράς» να είναι ανέφελη. Αξιοσημείωτη θαρρώ μια περίπτωση: Ειδοποιούμαι ξάφνου πως δυο υποψήφιοι βουλευτές της «Ενωμένης Αριστεράς», που ανήκαν στο ΚΚΕ, ο Κώστας Κάππος και η Αγγελική Μίχου, ήθελαν να πραγματοποιήσουν περιοδεία στην περιοχή μας – ενημέρωσα γι’ αυτό τον Βύρωνα, μου είπε πως δεν ήταν και αυτός ενήμερος από «κάτω», επομένως επρόκειτο για μονομερή κίνηση του ΚΚΕ· είχε δίκιο φυσικά, παρά ταύτα του ζήτησα να είναι και αυτός παρών στην έλευ-
ση του Κώστα Κάππου και της Αγγελικής Μίχου στην περιοχή μας και εγώ να του το ξοφλούσα με την παρουσία μου σε μια δική τους περιοδεία, δεν το δέχτηκε… Ο Κώστας και η Αγγελική ήρθαν στη Νέα Φιλαδέλφεια, στο καφενείο «Κρυστάλ» στην πλατεία Πατριάρχου συναντηθήκαμε, τους επεσήμανα το άτοπο και ότι αυτό δεν επρόκειτο να επαναληφθεί, μαζέψαμε ωστόσο τον κόσμο γύρω μας, μίλησαν, δημιουργήθηκε μια ζεστή ατμόσφαιρα… Πριν ξεκινήσει η ομήγυρις ο Κάππος μου είπε πως δεν έχει ιδέα πώς εξελίσσεται μια προεκλογική επαφή με τον κόσμο – και ότι τον καθησύχασαν πως ο Κώστας Παντελόγλου, στον οποίο σε στέλνουμε, έχει πείρα σχετικά από εκλογές που έχει πάρει μέρος προδικτατορικά (ποτέ ως υποψήφιος φυσικά). Αλλά ας συνεχίσουμε γι’ αυτά μιαν άλλη φορά, μια και έχουμε πολλά ακόμη να πούμε!
Περί βιομηχανικής κληρονομιάς Είναι νομίζω χρήσιμο στον Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας να καταχωρήσω και μερικά για την βιομηχανική κληρονομιά (σχετικά δημοσιεύματα κά.), και τούτο διότι οι χώροι της βιομηχανικής παραγωγής κάθε άλλο παρά έχουν χάσει δια παντός την αξία τους, και επιπλέον στην Πόλη μας και στις τριγύρω περιοχές έντονα, ακόμα και σήμερα, είναι τα ίχνη της παλαιότερης βιομηχανικής παρουσίας. Όσα σήμερα θα καταχωρήσω αναφέρονται στην 5η Πανελλήνια Επιστημονική Συνάντηση του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Επιτροπής για την Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς (TICCIH) με τίτλο 2
«Βιομηχανική κληρονομιά και μετασχηματισμοί πόλεων» (Βόλος 22-25 Νοεμβρίου 2007), με συνδιοργανωτές το ΤΕΕ, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (Τμήμα Αρχιτεκτόνων και Τμήμα Ιστορίας Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, το Κέντρο Ιστορίας και Τεκμηρίωσης Βόλου και το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς – και τα αντλώ από δημοσίευμα του Ενημερωτικού Δελτίου του ΤΕΕ (Τεύχος 2464, 19 Νοεμβρίου 2007), στο οποίο μεταξύ άλλων σημειώνεται: Σε σχετική ανακοίνωση (για την Συνάντηση) αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Καθώς ολοκληρώνεται ο πολυετής κύκλος αποβιομηχάνισης της χώρας,
Ο ΚΟΣΜΟΣ της Ν. Φιλαδέλφειας, Νο 69, Μάιος 2015
οι παλιές βιομηχανικές ζώνες μετασχηματίζονται σε γκρίζες νησίδες ερειπίων χωρίς ζωή. Στην μεγάλη τους πλειοψηφία τα σημαντικά εργοστάσια του 20ου αιώνα στέκουν ανενεργά. Οι χώροι τους αποτελούν δυνάμει πεδία αξιοποίησης. Συνήθως στην περιφέρεια, αλλά και αρκετές φορές κοντά στα κέντρα των πόλεων, μεγάλα βιομηχανικά συγκροτήματα αναμένουν την καταστροφή ή την αναβίωση. Η αξιοποίηση των εγκαταλελειμμένων εργοστασίων και η ανάκτηση των αστικών κενών τα οποία προέκυψαν από τη διαδικασία της αποβιομηχάνισης αποτελούν καίριο ζήτημα για την διαχείριση των πόλεων του αναπτυγμένου κόσμου τις τελευταίες δεκαετίες».
Οι επιστημονικές εισηγήσεις είναι διαρθρωμένες σε 6 ενότητες: Ιστορικές βιομηχανικές ζώνες: Παρελθόν, παρόν, μέλλον. Ανάκτηση ιστορικών βιομηχανικών ζωνών: Κοινωνικά, οικονομικά και πολεοδομικά δεδομένα. Εργαλεία και σχεδιασμός. Μεθοδολογία διάσωσης και επανάχρησης. Θεσμικό πλαίσιο. Κτηματοαγορά. Αυτοδιοίκηση. Κινήσεις Πολιτών. Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση. Η εμπειρία αξιοποίησης της βιομηχανικής κληρονομιάς στον Βόλο.
Ο Κώστας Η. Μπίρης, η δόξα και το καμάρι του Δήμου Αθηναίων Προσπάθησε συνειδητά επί τέσσερις δεκαετίες για την Πόλη των Αθηνών. Κατέγραψε, εξιστόρησε, επεξήγησε, ανέλυσε, μελέτησε, σχεδίασε, δημοσίευσε, έδωσε τον αγώνα τον καλό, συγκρούστηκε ενεργών κατ’ επιστήμην, με οπλοσκευή Αθηναϊκή αντληθείσα και από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, την Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, την Εθνική Βιβλιοθήκη, την Βιβλιοθήκη της Βουλής, την Εθνική Πινακοθήκη, το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, την Διεύθυνση Σχεδίων Πόλεων του παλαιού Υπουργείου Συγκοινωνίας, τον Πέτρο Καλλιγά, τον Γιάννη Βλαχογιάννη, τον Δημήτριο Καμπούρογλου, τον Σπύρο Πάτση, τον Σπύρο Μερκούρη, κά. – συνδέσας εντέλει άρρηκτα το όνομά του με την Πόλη της Παλλάδος· πρόκειται για τον διακεκριμένο αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Κώστα Η. Μπίρη, την «δόξα και το καμάρι του Δήμου Αθηναίων» (έτσι τον είχε χαρακτηρίσει ο Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων Παναγιώτης Γκάζγκας, σε συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου στις 29 Ιανουαρίου 1965· συμφωνώντας μαζί του έχω υιοθετήσει τον χαρακτηρισμό του). Ο Κώστας Η. Μπίρης υπηρέτησε ευόρκως έντιμα και θαρραλέα και την Πόλη των Αθηνών και τον Δήμο των Αθηναίων από την θέση του Διευθυντού της Υπηρεσίας Σχεδίου Πόλεως του Δήμου και μετέπειτα του Γενικού Διευθυντού των Τεχνικών Υπηρεσιών του. Έχοντας γνώση, προηγουμένως, του έργου του ανδρός, εκλεγείς Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων στις Δημοτικές Εκλογές της 30ης Μαρτίου 1975 με το ψηφοδέλτιο της νικηφόρου «Δημοκρατικής Συνεργασίας» που είχε επικεφαλής τον Γιάννη Παπαθεοδώρου, στην πρώτη κιόλας σύσκεψη των Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου Αθηναίων, και επί παρουσία του Δημάρχου, συνέστησα στους υπηρετούντες στις Τεχνικές αυτές Υπηρεσίες Μηχανικούς ακάματη επιστημονική εργασία κατά το παράδειγμα του Κώστα Η. Μπίρη. Ο Κώστας Η. Μπίρης έχει συγγράψει περί των Αθηνών πολλά. Στο γραφτό μου αυτό εδώ, θα ήθελα να σημειώσω ότι εκπόνησε Σχέδιο Ανασυγκροτήσεως της Πρωτευούσης τον πρώτο μεταπολεμικό καιρό του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ακόμη ότι έχει γράψει Ιστορία του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου. Τα πρώτα σχέδια των Αθηνών, ο Σταμάτης Κλεάνθης, οι Εκκλησίες των Παλαιών Αθηνών, τα Τοπωνυμικά των Αθηνών, τα Αττικά του Εβλιά Τσελεμπή, ο Απόστολος Παύλος εν Αθήναις, και άλλα, είχαν συγκεντρώσει το ενδιαφέρον του, τα διαπραγματεύτηκε και δημοσίευσε σχετικά. Αναρίθμητα τα άρθρα του στον ημερήσιο και τον περιοδικό τύπο, τα λογής δημοσιεύματά του επί των Αθηναϊκών πραγμάτων, μα και τα υπηρεσιακά του έγγραφα. Δεν περιοριζόταν όμως η γραφίδα του Κώστα Η. Μπίρη μόνο στα Αθηναϊκού περιεχομένου θέματα – οι Τσιγγάνοι, οι Αρβανίτες, ο Καραγκιόζης, η «Βαβυλωνία» του Δ.Κ. Βυζάντιου, απετέλεσαν αντικείμενα της συγγραφικής του επίδοσης. Μα κορωνίδα της συγγραφικής του επίδοσης ήταν η εξάτομη Πολεοδομία των Αθηνών (Α’. Η Παλαιά Πόλις – Β’. Το Πρώτον Σχέδιον – Γ’. Προς την Τελικήν Μορφήν – Δ’. Η Οργάνωσις της Πόλεως – Ε’. Τα Κτίρια – Στ’. Μεταρρυθμιστικά Σχέδια), που επειδή δεν ήταν δυνατό τελικά να δει το φως της δημοσιότητας, την διαδέχτηκε το έργο του Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20ον αιώνα. Το έργο του αυτό, πηγή αναρίθμητων πληροφοριών, παρέχον και γραμμήν πλεύσεως, αποτελεί θεμελιώδη αφετηρία κάθε ειλικρινούς χαρακτήρα προσπαθείας περί την Πόλη των Αθηνών. Αλλά
περισσότερα γι’ αυτό μια άλλη φορά… Ο Κώστας Η. Μπίρης υπήρξε ένας από τους 12 πρώτους Διπλωματούχους της Ανωτάτης Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, με «αρίστους Καθηγητάς», όπως ο ίδιος έχει σημειώσει στο έργο του Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20ον αιώνα, δηλαδή «τον Αλέξανδρον Νικολούδην εις τας Αρχιτεκτονικάς Συνθέσεις· τον Ερνέστον Εμπράρ εις τας Αρχιτεκτονικάς Συνθέσεις, επίσης την Κτιριολογίαν και την Πολεοδομίαν· τον Εμμανουήλ Κριεζήν εις την Οικοδομικήν, τον Αναστάσιον Ορλάνδον εις την Ρυθμολογίαν, τον Νικόλαον Ασπρογέρακαν εις την Ζωγραφικήν και τον Μιχαήλ Τόμπρον εις την Πλαστικήν. Εις επομένην δε περίοδον τον Βασίλειον Κουρεμένον εις την Αρχιτεκτονικήν και Κτιριολογίαν, τον Αντώνιον Σώχον εις την Πλαστικήν και τον Δημήτριον Πικιώνην εις την Αισθητικήν – τυπικώς κατείχε θέσιν Καθηγητού της Διακοσμητικής» (βλ. σελ. 280-281). Στο ίδιο έργο του ο Κώστας Η. Μπίρης συμπληρώνει τα ακόλουθα, τα οποία και εκείνον αφορούν και στην όλη διαμόρφωσή του έχουν συντελέσει – είναι αυτός ο λόγος που τα καταχωρώ εδώ στον Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας: Ενισχύθη η τάξις των Διπλωματούχων Αρχιτεκτόνων δια των Αποφοίτων της ιδικής μας Σχολής· με νέα στοιχεία, μορφωμένα μέσα εις το φυσικόν και ιστορικόν περιβάλλον του τόπου και μάλιστα εις το αισθητικόν κλίμα των Αθηνών. Και επόμενον ήτο ν’ αποτελέση αύτη γόνιμον παράγοντα ανορθώσεως και προόδου εις το κεφάλαιον της Αρχιτεκτονικής. … Εφρόντισαν αμέσως οι πρώτοι Απόφοιτοι να οργανώσουν την τάξιν εις την οποίαν εισήλθον ως νεοφώτιστοι μεν, αλλά και ως νέον και δραστικόν στοιχείον, συμπήξαντες το 1922 τον Σύλλογον Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών. Επικεφαλής των έθεσαν, ως ιδρυτικά μέλη τιμής ένεκεν, τους παλαιμάχους Αρχιτέκτονας των Αθηνών, τον Αναστάσιον Μεταξάν, τον Αριστοτέλην Ζάχον, τον Μιχαήλ Λυκούδην, τον Παναγιώτην Ζιζήλαν και τους Αρχιτέκτονας Καθηγητάς των. Δια του συνδυασμού τούτου, ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων (Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών), επί πλέον της αποστολής την οποίαν προέβλεπε το Καταστατικόν του, έλαβε και χαρακτήρα εξωσχολικής διαπαιδαγωγήσεως των Αρχιτεκτόνων. Διότι οι πρώτοι πάτρωνες της τάξεώς των, δια της επαφής των, μετέδιδον εις αυτούς διδάγματα εκ της πείρας των και εκ του ήθους των. Ιδιαιτέρως δε εις ό,τι αφεώρα την θέσιν του Αρχιτέκτονος εν τη Κοινωνία ο Αναστάσιος Μεταξάς – ο οποίος και εξελέγετο επί σειράν ετών Πρόεδρος – ο Μιχαήλ Λυκούδης και ο Παναγιώτης Ζίζηλας· ο Αριστοτέλης Ζάχος προσέφερεν ενημέρωσιν των νέων και έστρεφε το ενδιαφέρον των προς την Βυζαντινήν τέχνην και προς την λαϊκήν αρχιτεκτονικήν των Κυκλάδων και αρχοντικών της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας· και ο Δημήτριος Πικιώνης αισθητικάς αναλύσεις των
αρχαίων μνημείων και των εικαστικών τεχνών, με τόσην βαθύτητα και κατά τρόπον τόσον επαγωγόν, ώστε αυτοί ούτοι οι πρώτοι Απόφοιτοι αυθορμήτως εκινήθησαν και επέτυχον την πρόσληψίν του ως μορφωτικού στελέχους εις την Σχολήν Αρχιτεκτόνων (του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου). Αλλά εκτός του ότι τα γραφεία του Συλλόγου (Αρχιτεκτόνων) ήσαν εντευκτήριον αρχιτεκτονικών συζητήσεων αυτού του είδους, το εργαστήριον του Αριστοτέλη Ζάχου εις την οδόν Φλέσσα ήτο καθαυτό εστία μετεκπαιδεύσεως των πρώτων Αποφοίτων της Σχολής (Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου). Ενώ εκ παραλλήλου η Ακρόπολις, ο Κεραμεικός, η Πεντέλη, η Καισαριανή, όλα εν γένει τα περί τας Αθήνας τοπία, από του Δαφνιού μέχρι της Βουλιαγμένης, με άθικτον ακόμη την φυσικήν των γοητείαν, απετέλουν δι’ αυτούς τόπους εκδρομικών συζητήσεων με τον Δημήτριον Πικιώνην. Συνεχίσθη αργότερα η παράδοσις της συντροφιάς Διδασκάλου και νεαρών Αποφοίτων και (Σπουδαστών) από τον Βασίλειον Κουρεμένον (Βλ. σελ. 281-282). Προσθέτω πως ο Κώστας Η. Μπίρης είχε πολεμήσει στην Μικρά Ασία, είχε συμπληρώσει την πολεοδομική του μόρφωση στο Παρίσι, και διορίσθηκε στον Δήμο Αθηναίων το 1925 σε ηλικία 26 χρόνων (είχε γεννηθεί στο Κάιρο το 1899), υπηρετήσας έως το 1965. Πέθανε το έτος 1980. Τέλος μεταφέρω εδώ μερικά από ένα γραφτό για τον Κώστα Η. Μπίρη του εξαιρετικού δημοσιογράφου Παύλου Κυριαζή, γραφτό το οποίο είχε δημοσιευθεί στο σοβαρό περιοδικό Οικονομικός Ταχυδρόμος (Αριθ. Φύλλου 1421, 30 Ιουλίου 1981, σελ. 23-24): Οπλισμένος με μια σπάνια τεχνική παιδεία και την επιστημονική εντιμότητα του πνευματικού ανθρώπου, υπήρξε σε όλη του την ζωή ειλικρινής και ανένδοτος σε πιέσεις. Ήταν γεννημένος για να παλεύει. Πάλευε δίχως να λογαριάζει ήττες. Οι δημόσιοι γραφειοκρατικοί φορείς δεν μας έχουν συνηθίσει με τέτοια παραδείγματα ζωντάνιας. … Οι μελέτες του και οι υποδείξεις του είχαν μόνιμα το προσόν της σαφήνειας και της καθαρότητας. Τα λόγια και τα κείμενά του, απαλλαγμένα από την σκοτεινότητα της υψηλής σοφίας … ήταν προσιτά στους πολλούς. Ο Κώστας Η. Μπίρης ήταν ο μεγάλος απλουστευτής. Ένας απλουστευτής των πιο πολυσύνθετων θεμάτων. Το χάρισμα αυτό που έχουν οι αληθινά μεγάλοι που απευθύνονται στον λαό.
Ο ΚΟΣΜΟΣ της Ν. Φιλαδέλφειας, Νο 69, Μάιος 2015
3
Σχετικά με τον Κροπότκιν
Η πρόσφατη απόπειρα καθυπόταξης της κληρονομιάς του Πιοτρ Κροπότκιν σε αλλότριους σκοπούς από τον Διαμαντή Σεϊτανίδη μ’ αφορμή ορισμένες εξελίξεις στα τοπικά μας πράγματα, δίνει μια καλή ευκαιρία να θυμίσουμε μερικά επίκαιρα λόγια του, γραμμένα το 1920 σε μια επιστολή του προς τον Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν. Ο Κροπότκιν είχε επιστρέψει τον Ιούνιο του 1917 στη Ρωσία μετά από 41 χρόνια εξορίας και είχε αρνηθεί να αναλάβει υπουργός Εκπαίδευσης στην Προσωρινή Κυβέρνηση του Κερένσκι. Τον Μάιο του 1919, συναντήθηκε με τον ηγέτη της νεαρής Σοβιετικής Ένωσης Λένιν και διαχωρίζοντας την ιδεολογική του θέση από τους μπολσεβίκους, του είπε: «Οι φίλοι μου κι εγώ δε θα αρνηθούμε να σε βοηθήσουμε· αλλά η βοήθειά μας θα συνίσταται μόνο στο ότι θα σου αναφέρουμε όλες τις αδικίες που διαπράττονται οπουδήποτε και κάνουν το λαό να υποφέρει». Σε συνέχεια αυτής της συνάντησης, ο Κροπότκιν έγραψε μια σειρά επιστολών προς τον Λένιν, απ’ τις οποίες σώζονται μόνο δύο. Δημοσιεύουμε παρακάτω αποσπάσματα της μιας απ’ αυτές τις επιστολές, με την προτροπή να τα διαβάσουν και να τα θυμούνται όσοι έχουν μυαλό να σκεφτούν: είτε είναι κομμουνιστές, είτε αναρχικοί, είτε σοσιαλδημοκράτες, είτε και δεξιοί ακόμη· είτε ασκούν εξουσία, είτε φιλοδοξούν να το κάνουν, είτε κινούνται στους διαδρόμους της, είτε την αποστρέφονται. Να τα διαβάσουν και να τα θυμούνται, για άλλους λόγους ο καθένας, φυσικά… Οι δυο επιστολές πρωτοδημοσιεύτηκαν στα ελληνικά στο περιοδικό Πανοπτικόν, τεύχος 14, Οκτώβριος 2010, σελ. 3-12, που εκδίδει στη Θεσσαλονίκη ο χαλκέντερος Κώστας Δεσποινιάδης, σε δική του μετάφραση και συνοδευόμενες από ένα εισαγωγικό σημείωμα του ίδιου με τίτλο «Για τα γράμματα του Κροπότκιν στον Λένιν», απ’ όπου αντλήθηκαν και οι παραπάνω πληροφορίες. Η αναδημοσίευση γίνεται με την ευγενική συντροφική άδεια του εργάτη του βιβλίου Κώστα Δεσποινιάδη, ο οποίος εδώ και πολλά πλέον χρόνια δίνει γνήσια τη μάχη των ιδεών μέσα σε ένα γενικότερο περιβάλλον όπου κυριαρχεί η μάχη των σκοπιμοτήτων – όπως, άλλωστε, συμβαίνει και στην πόλη μας… π.
Νμιτρόφ, 4 Μαρτίου 1920 Σεβαστέ Βλαντιμίρ Ίλιτς, Αρκετοί υπάλληλοι της τηλεγραφικής-ταχυδρομικής υπηρεσίας έχουν έρθει σε έμενα ζητώντας να σας ενημερώσω για την πραγματικά απελπιστική τους κατάσταση. Καθώς το πρόβλημα αυτό δεν αφορά μόνο το κομισαριάτο των ταχυδρομείων και των τηλέγραφων, αλλά τις γενικές συνθήκες της καθημερινής ζωής στη Ρωσία, σπεύδω να ικανοποιήσω το αίτημά τους. Γνωρίζετε, ασφαλώς, ότι το να ζει κανείς στην περιοχή του Νμιτρόφ με τον μισθό που παίρνουν αυτοί οι εργαζόμενοι είναι απολύτως αδύνατο. Είναι αδύνατο να αγοράσεις έστω και 10 κιλά πατάτες με αυτόν [το μισθό]· αυτό το γνωρίζω από προσωπική πείρα. Σε αντάλλαγμα ζητάνε σαπούνι και αλάτι, τα οποία δεν υπάρχουν καθόλου. Δεδομένου ότι η τιμή απ’ το αλεύρι –αν καταφέρει να βρει κανείς– έχει ανέβει, είναι αδύνατο να αγοράσεις 4 κιλά σιτάρι και 2,5 κιλά σιτάλευρο. Κοντολογίς, αν οι εργαζόμενοι δεν λάβουν προμήθειες, είναι καταδικασμένοι σε πραγματικό λιμό. […] Θεωρώ καθήκον μου να επιβεβαιώσω ότι η κατάσταση αυτών των υπαλλήλων είναι πραγματικά απελπιστική. Η πλειονότητα κυριολεκτικά λιμοκτονεί. Αυτό είναι εμφανές και στα πρόσωπά τους. Πολλοί ετοιμάζονται να αφήσουν τα σπίτια τους δίχως να ξέρουν πού να πάνε. Και εν τω μεταξύ, το λέω ανοιχτά, εκτελούν την εργασία τους ευσυνείδητα· έχουν εξοικειωθεί με τη δουλειά τους και το να χαθούν τέτοιοι εργάτες δεν θα είναι προς το συμφέρον της τοπικής ζωής με κανέναν τρόπο. […] Τελειώνοντας, δεν μπορώ να μην σας αναφέρω κάτι γύρω από τη γενικότερη κατάσταση. Ζώντας σε ένα μεγάλο κέντρο –στη Μόσχα– είναι αδύνατο να γνωρίζετε την αληθινή κατάσταση της χώρας. Για να γνωρίζει κανείς την αλήθεια γύρω από τις πραγματικές συνθήκες θα πρέπει να ζει στην επαρχία, σε στενή επαφή με την καθημερινή ζωή, με τις ανάγκες και τις δυστυχίες της, με τους πεινασμένους –ενήλικες και παιδιά– με τα τρεξίματα από γραφείο σε γραφείο προκειμένου να λάβεις μια άδεια για να αγοράσεις μια φτηνή λάμπα πετρελαίου και ούτω καθεξής. […] Ένα πράγμα είναι αναμφισβήτητο. Ακόμα κι αν η δικτατορία του κόμματος ήταν ένα κατάλληλο μέσο για την ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος (πράγμα για το οποίο πολύ αμφιβάλλω), είναι μολαταύτα βλαπτική για τη δημιουργία ενός σοσιαλιστικού συστήματος. Αυτό που είναι απαραίτητο και αυτό που χρειαζόμαστε είναι τοπικοί θεσμοί, τοπικές δυνάμεις· αλλά δεν υπάρχουν καθόλου, πουθενά. Αντ’ αυτών, όπου κι αν στρέψεις το κεφάλι βλέπεις ανθρώπους που δεν ξέρουν τίποτα για την πραγματική ζωή, που διαπράττουν τα πιο σοβαρά σφάλματα τα οποία έχουμε πληρώσει με χιλιάδες ζωές και με την ερήμωση ολόκληρων περιοχών. […] Δίχως τη συμμετοχή τοπικών δυνάμεων, δίχως οργάνωση από τα κάτω των αγροτών και των εργατών, είναι αδύνατο να χτιστεί μια καινούργια ζωή. Θα περίμενε κανείς ότι τα σοβιέτ θα υπηρετούσαν ακριβώς αυτή τη λειτουργίας της δημιουργίας μιας οργάνωσης από τα κάτω. Αλλά η Ρωσία έχει ήδη γίνει μια Σοβιετική Δημοκρατία μόνο κατ’ όνο-
Ένα κενό ενημέρωσης Διάβασα στην ενημέρωση για την εκδήλωση του ΚΚΕ στη Νέα Φιλαδέλφεια στις 3 Μαΐου 2015 για τα 70 χρόνια από την Μεγάλη Αντιφασιστική Νίκη των Λαών (9 Μαΐου 1945) και τα ακόλουθα: «Η εκδήλωση περιελάμβανε ομιλία από την Μαρία Λαμπρινού (με έντονα γράμματα) μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, και την Μαίρη Σταθάκου (με εξίσου έντονα γράμματα) πρόεδρο του παραρτήματος ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ, προβολή του βίντεο του ΚΚΕ για την 9η Μάη και χαιρετισμό από την παλαίμαχη κομμουνίστρια Ευδοκία Κατσούρη (με εξίσου έντονα γράμματα) που έζησε την μεγάλη μάχη του λαού μας την δεκαετία του ’40. Σε κλίμα ιδιαίτερης συγκίνησης ολοκληρώθηκε η εκδήλωση με το προσκλητήριο νεκρών αγωνιστών της περιοχής». Και ενώ δόθηκε κάποιος χώρος σ’ αυτή την ενημέρωση για τις ομιλίες της Μαρίας Λαμπρινού και της Μαίρης Σταθάκου και τον χαιρετισμό της Ευδοκίας Κατσούρη, μετά των σχετικών φωτογραφιών, τα ονόματα των αγωνιστών της εθνικής αντίστασης της περιοχής μας δεν αποτέλεσαν και αυτά στοιχείο της ενημέρωσης για την εκδήλωση. Θεωρώ τούτο κενό της ενημέρωσης για την εκδήλωση, που αν αντιμετωπιζόταν (και με τις απαραίτητες ενδεχομένως συμπληρώσεις και διορθώσεις) θα βοηθούσε τον «εγκλιματισμό» του γεγονότος στη συνείδηση ευρύτερου κύκλου κατοίκων της περιοχής μας, και στη δημιουργία θερμότερης απ’ ό,τι τώρα κοινωνικοπολιτικής ατμόσφαιρας. μα. Η αθρόα εισροή νεοφερμένων κυρίως μελών του κόμματος (οι ιδεολόγοι κομμουνιστές είναι περισσότεροι στα αστικά κέντρα) και η αντικατάσταση του λαού από το «κόμμα», έχει ήδη καταστρέψει την επιρροή και εποικοδομητική ενέργεια αυτών των πολλά υποσχόμενων θεσμών – των σοβιέτ. Προς το παρόν, οι επιτροπές του κόμματος κι όχι τα σοβιέτ, είναι αυτές που κυβερνάνε τη Ρωσία. Και η οργάνωσή τους πάσχει από όλα τα ελαττώματα της γραφειοκρατικής οργάνωσης. Η Ρωσία, για να απομακρυνθεί από την τωρινή αναταραχή θα πρέπει να επιστρέψει στη δημιουργική ευφυΐα των τοπικών δυνάμεων οι οποίες κατά τη γνώμη μου, μπορούν να συντελέσουν στη δημιουργία μιας καινούργιας ζωής. Και όσο πιο γρήγορα καταλάβουμε την αναγκαιότητα αυτού του δρόμου, τόσο το καλύτερο. Τότε θα είναι πιθανότερο να αποδεχτούν οι άνθρωποι [καινούργιες] κοινωνικές μορφές ζωής. Αν η παρούσα κατάσταση συνεχιστεί, η ίδια η λέξη «σοσιαλισμός» θα μετατραπεί σε κατάρα. Αυτό συνέβη και με την έννοια της «ισότητας» στη Γαλλία σαράντα χρόνια μετά την εξουσία των Γιακωβίνων. Με συντροφικούς χαιρετισμούς Π. Κροπότκιν
Ο ΚΟΣΜΟΣ της Ν. Φιλαδέλφειας συντάσσεται από τον Κώστα Π. Παντελόγλου, Συγγραφέα, Πολιτικό Μηχανικό ΕΜΠ, άλλοτε Δημοτικό Σύμβουλο Αθηναίων και Μέλος της Αντιπροσωπείας του ΤΕΕ. Διευθύνσεις: Δεκελείας 141, Ν. Φιλαδέλφεια, 14342 και Π. Χατζηγεωργίου 8, Ν. Φιλαδέλφεια 14341, τηλ. 210-2530463, e-mail: knf@kosmosnf.gr 4
Ο ΚΟΣΜΟΣ της Ν. Φιλαδέλφειας, Νο 69, Μάιος 2015