Vladimir Mitrić - NATO i Logistička podrška nacija-kontributora ISAF misije u Avganistanu by vucic boskovic

mr Mitrić Vladimir

NATO i Logistička podrška nacija-kontributora ISAF misije u Avganistanu

Podgorica, 2011.

-1-

mr Mitrić Vladimir

NATO i Logistička podrška nacija-kontibutora ISAF misije u Avganistanu

Komjuterska obrada Mitrić Vladimir Ivanović Ljiljana Boško Roganović

Lektor Slavica Nedić

Korica Madjarski PRT 10, Baza „Panonija“ .

Tiraž 300

Štampa Golbiprint

Podgorica 2011

Posebnu zahvalnost dugujem profesionalnom odnosu i izvanrednom radu prilikom izrade knjige Ivanović Ljiljani i kolektivu izdavačkog preduzeća GOLBIPRINT Podgorica. -2-

Posveta „ ... Zato nemojmo spavati, kao i ostali, nego bdijmo i budimo trijezni. Jer svi koji spavaju, i koji se opijaju, noću se opijaju. A mi koji smo sinovi dana budimo trijezni i obučeni u oklop vjere i ljubavi sa kacigom nade spasenja.“ Novi Zavjet, Prva poslanica Sv. Apostola Pavla Solunjanina.

Ovo djelo posvećujem svim pripadnicima III Crnogorskog kontingenta misije ISAF u AFG kao i poginulim kolegama Mađarskog kontingenta PRT -10 1.

Narednici Orsolya Róth 2. OR-4 András Dálnoki

3. Kap Dr Borbély Csaba

koji su svoj život dali kao doprinos težnji svih nas za bolji svijet i sigurniji Avganistan. -3-

-4-

HIMNA AVGANISTANA U

Paštu jezik ‫د ناغفا ر د تزع اد د ناتسناغفا نطو اد‬ ‫لوس د رو‬ ‫چب ر روت د رو‬ ‫د نامر ق‬ ‫و بزا د وچولب د د رو ولوت د نطو اد‬ ‫و جات د ونم رت د وو راز وا نوتښپ د‬ ‫برع رسرو‬، ‫نا ر ماپ د رجوگ‬، ‫نا ناتسرون‬ ‫ د و ارب‬، ‫قام ا م د شابلزق‬، ‫شپ م‬ ‫نا‬ ‫نامس نشرپ رمل ل ږ لځ لت ب داو اد‬ ‫ن س پ‬ ‫ناد واج و ړز ل ب ا س د‬ ‫رب ا للا و او رب ا للا و او رب ر دوم قح د مون‬ Engleski jezik This land is Afghanistan - It is the pride of every Afghan The land of peace, the land of the sword - Its sons are all brave This is the country of every tribe - Land of Baluch, and Uzbeks Pashtoons, and Hazaras - Turkman and Tajiks with them, Arabs and Gojars, Pamirian, Nooristanis Barahawi, and Qizilbash - Also Aimaq, and Pashaye This Land will shine for ever - Like the sun in the blue sky In the chest of Asia - It will remain as the heart for ever We will follow the one God, we all say, Allah is great, we all say, Allah is great Crnogorski jezik Ovo je zemlja Avganistan - Ponos svakog Avganistanca Zemlja mira, zemlje mača - Njeni su sinovi svi hrabri Ovo je zemlja svih plemena: “Balucha”, “Uzbeks” “Pashtoons”, i “Hazaras” , “Turkman” i “Tajiks” sa njima, “Arabs” i “Gojars”, “Pamirian”, “Nooristanis” “Barahawi”, i “Qizilbash” - Takođe “Aimaq”, i “Pashaye” Ova zemlja će da sija zauvijek - Kao što sija sunce na plavom nebu U grudima Azije - Ostaće kao srce zauvijek Mi ćemo slijediti jednog Boga, zato svi govorimo- Alah je veliki, svi govorimoAlah je veliki -5-

-6-

SADRŽAJ Posveta Himna Avganistana Uvod I ISLAMSKA REPUBLIKA AVGANISTAN ............................................ 13 1.1 Opšte karakteristike .............................................................................. 15 1.2 Geografsko područje Avganistana ........................................................ 16 1.3 Društvo ................................................................................................. 20 1.4 Ekonomija Avganistana ........................................................................ 23 1.4.1 Opšti pregled .............................................................................. 23 1.4.2 Privreda Avganistana ................................................................ 30 1.5 Baghlan provincija ................................................................................ 41 II NATO ......................................................................................................... 45 2.1 Osnivanje NATO-a ............................................................................... 47 2.2 Dešavanja u savremenom svijetu .......................................................... 50 2.2.1 11. Septembar - napadi ............................................................. 50 2.2.2 NATO odgovori ........................................................................ 51 2.3 Vođenje međunarodnih snaga za pomoć sigurnosti u Avganistanu -uloga NATO-a ................................................................................... 51 2.3.1 Avganistan/ISAF........................................................................ 51 2.3.2 Uloga Mađarske u Avganistanu.................................................. 57 III CRNA GORA - NATO ............................................................................ 63 3.1 Učlanjenje u NATO strateški cilj države ............................................... 65 3.1.1 Ciljevi učešća Crne Gore ............................................................ 66 3.1.2 Prioritetna područja saradnje...................................................... 67 3.1.3 Razvoj odnosa Crne Gore i NATO - ključni datumi ................. 68 3.2 Ekonomski benefiti učlanjenja Crne Gore u NATO .............................. 73 3.3 Uloga crnogorskog kontingenta u misiji ISAF u Avganistanu .............. 79 IV LOGISTIKA ............................................................................................. 83 4.1 Opšti pojam logistike ............................................................................. 85 4.1.1 Geografski faktor - glavni faktor u vojnim konfliktima............. 88 4.1.2 USA klasifikovanje sredstava .................................................... 89 4.1.3 Avionski prevoz ......................................................................... 91 4.1.4 Morski prevoz ............................................................................ 96 4.1.5 Kontejnerizacija .......................................................................... 98 -7-

4.2 Koncept logističke podrške NATO saveza .............................................. 100 4.2.1 Uvod u logističku podršku NATO-a.......................................... 101 4.2.2 Logistička načela i politika ...................................................... 102 4.2.3 Funkcionalna područja logistike .............................................. 106 4.3 Logistička podrška NATO operacija .................................................... 110 4.4 Zajednička logistička podrška naspram nacionalne logističke podrške ......................................................................................................................... 114 4.5 Logistička podrška nacija-kontributora u ISAF misiji ......................... 118 4.5.1 Logistika u Avganistanu ........................................................... 118 4.5.2 Analiza realizacije logističke podrške u ISAF misiji ................ 121 4.5.3 ISAF komanda-CJ 4 Kabul ....................................................... 124 4.5.4 Logistika mađarskog PRT-a ......................................................135 4.6. Logistička podrška crnogorskog kontingenta ...................................... 146 4.6.1 Oprema pripadnika Hrvatskih i Američkih oružanih snaga ............ 147 4.6.2 Oprema pripadnika crnogorskog kontingenta u ISAF misiji .............. 156 4.6.3 Iskustva pripadnika crnogorskog kontingenta mirovne misije ISAF u Avganistanu ..................................................................................... 161 4.6.4 Troškovi crnogorskog kontingenta u misiji ISAF u AFG, troškovi u bazi “Panonija” .......................................................................................... 164 .

ZAKLJUČAK................................................................................................ 166 LITERATURA .............................................................................................. 168

-8-

UVOD

«... Svijet je umoran od ratovanja. Jedini rat koji ima smisla i valjalo bi ga voditi do kraja jeste rat za MIR! Trajna objava rata svim ratovima. Možda utopija, ali jedina nada za našu planetu, uplašenu da može biti uništeno sve što je na njoj milijardama godina stvarano. Zato su neprocjenjivo značajne mirovne misije koje decenijama širom svijeta hlade usijane glave, ućutkuju oružje i vraćaju vjeru u život bez rata...» 1 F

B. Kopunović

Težnja međunarodne zajednice da se nesporazumi i problemi rješavaju mirnim putem i uz dobre zasluge neutralnih snaga ima dugu tradiciju. U tom duhu je bilo i angažovanje crnogorskog odreda tokom grčko-turskoga rata 1897-1899. godine. Odred je, zajedno sa kopnenim i pomorskim snagama Engleske, Rusije, Francuske, Italije i Austrougarske, na Kritu nadgledao primirje među zaraćenim stranama. Ovakvo djelovanje možemo smatrati prvim učešćem oficira sa područja Crne Gore u mirovnim operacijama. Odred je brojao 84 pripadnika. Komandu su činila dva oficira i deset podoficira. Prvo angažovanje JNA u mirovnim operacijama bilo je na Sinaju od 1956. do 1967. godine. Operacija je poznata pod nazivom UNEF I. Naša vojska je znatno doprinijela ovoj operaciji. U 22 smjene prošlo je 1.178 oficira, 2.014 podoficira, 92 vojna službenika, 10.892 vojnika i civilnih lica. Sa ukupno 14.265 angažovanih lica, SFRJ je dala oko 22 odsto snaga UNEF-a I. Takođe, naša je vojska učestvovala u mirovnim misijama u Jemenu, Namibiji i Angoli, kao i u ratu između Iraka i Irana. Prije sticanja nezavisnosti, pripadnici Vojske Srbije i Crne Gore su učestvovali u UN

Mitrić Vladimir, Tendencije u razvoju uniforme i druge lične opreme pripadnika VSCG angažovanih u mirovnim misijama, Vojna akademija, Diplomski rad, Beograd, 2006. godine

-9-

posmatračkim misijama. U tom periodu, Srbija i Crna Gora prihvatile su obavezu angažovanja 13 vojnih posmatrača u pet misija: u Istočnom Timoru, Liberiji, Obali Slonovače i Burundiju, uz šestočlani sanitetski tim angažovan u DR Kongo. Sticanjem nezavisnosti i dobijanjem državnosti, Crna Gora je nastavila dalje učešće u mirovnim misijima u svijetu. Učešće naše zemlje u multinacionalnim operacijama postaje dvostruko značajno: kao jedan od osnovnih zahtjeva reforme oružanih snaga i kao „ulaznica“ u sisteme kolektivne bezbjednosti. Suočene sa novim bezbjedonosnim izazovima u svijetu, uporedo sa smanjenjem opasnosti od međudržavnih sukoba, zemlje koje imaju aspiraciju da postanu dio jedinstvene evroatlantske bezbjednosne arhitekture dobile su novu ulogu da učestvuju u aktivnostima očuvanja mira, kontroli i rješavanju kriza i borbi protiv globalnog terorizma na prostorima van matične teritorije. Iskustva drugih zemalja iz okruženja veoma snažno ilustruju ovu tezu. One su, uprkos razlikama u jačini oružanih snaga i stepenu ostvarenja reformskih zahvata, postigle značajne rezultate u osavremenjivanju vojne organizacije i stvaranju novih kapaciteta prema zahtjevima oružanih snaga. Iako je bilo sumnje da naša zemlja zaostaje za zemljama u regionu po obimu angažovanja u mirovnim operacijama, današnje činjenice nepobitno govore drugačije. Zahvaljujući ljudskim kapacitetima i znanju koje posjedujemo, možemo reći da Crna Gora već ima dovoljno kapaciteta za dalji rad prema strateškom opredjeljenju učlanjenju u evroatlantske integracije. Knjiga predstavlja zbornik podataka prikupljenih iz brojnih analiza, radova i sajtova u cilju informisanja svih trenutnih i budućih učesnika misije ISAF, i boljeg informisanja javnosti o karakteristikama ISAF misije, benefitima ulaska u NATO sistem i naporu koji se ulaže od strane svih državnih institucija da se uđe u evroatlanstke institucije. Iskreno se nadam da će knjiga pomoći u daljem planiranju, organizovanju i rukovođenju učešća pripadnika u ISAF misiji (vojnih i civilnih institucija) kao i boljoj informisanosti i razumijevanju javnosti prema strateškom cilju države Crne Gore - učlanjenju u prestižne evroatlantske institucije. Zahvaljujem se svojoj porodici na bezrezervnoj podršci kroz cijelokupni moj život i rad u nadi da ću nekada, posebno mojim roditeljima, umjeti da uzvratim njihov cijelokupni uloženi trud da bih postao častan i pošten čovjek, radnik i roditelj. - 10 -

Posebnu zahvalnost u stručnom pogledu i podršci u mojoj karijeri dugujem sledećim licima koja su svojim sugestijama, pozitivnim ocjenama i kritikama dali doprinos da knjiga dobije na značaju: -g.pukovniku Rifet Kosovcu, Pomoćniku Ministra za materijalne resurse u Ministarstvu Odbrane Crne Gore; -g.admiralu Draganu Samardžiću, Načelniku Generalštaba Vojske Crne Gore; -g.pukovniku Zoranu Lazareviću, Generalštaba Vojske Crne Gore;

Zastupniku

-g.pukovniku Dragoslavu Vuksanoviću, Generalštaba Vojske Crne Gore za logistiku;

Načelnika

Savjetniku

štaba

Načelnika

-g.pukovniku Ramizu Pejčinoviću, Komandantu Logističke Baze Vojske Crne Gore; -g.potpukovniku Draženu Djukiću, Načelniku odsijeka Logistike u Logističkoj Bazi.

Autor

- 11 -

- 12 -

ISLAMSKA REPUBLIKA AVGANISTAN

- 13 -

- 14 -

1.1. ISLAMSKA REPUBLIKA AVGANISTAN - opšte karakteristike

Zvaničan naziv države je Islamska Republika Afghanistan 1 (Dowlat-e Eslami-ye-Afghanestan). Avganistan je zemlja “Afghana”, planinska zemlja u Centralnoj Aziji. Njena istorija i kultura doseže do 5000 godina unazad. Kroz dugu, prelijepu i ponekada haotičnu prošlost, ovo područje je poznato bilo u svijetu pod raznim imenima. U antičkom dobu tadašnji doseljenici su je zvali “Aryana”. U međuperiodu zvana je “Khorasan” a u modernom dobu stiče ime Avganistan. 2 F

Brojna dešavanja iz prošlosti ovjekovječena su i u zvaničnoj zastavi Avganistana. Sastoji se od 3 boje: crne, crvene i zelene. Posljednja boja – zelena, označava trenutak kada je Avganistan postao nezavisna i slobodna demokratska država pod novim režimom predsjednika Karzaija. Nacionalni grb

Kongresna biblioteka USA - Federalno Odjeljenje za istraživanje zemalja - Afghanistan, August 2008. 2 Opšte informacije o Avganistanu, Abdullah Qazi

- 15 -

(državni grb), smješten na sredini zastave, bijele je boje i prikazuje mehrab i propovjedaonicu u džamiji. Na samom vrhu nalazi se “Shahada” (“Nema Boga osim Allaha a Muhamed je Njegov prorok”), odmah ispod toga nalazi se natpis “Alah je Veliki”, a pri dnu znaka ispisana je godina 1298. i Avganistan. Sa strane prikazane su dvije zastave, a cijeli grb je oivičen sa dva snopa žita. 3 F

Davne 1747. godine Ahmad Shah Durrani ujedinio je paštunska plemena i osnovao Avganistan. 4 Zemlja je bila međuprostor između Britanskog i Ruskog Carstva, sve do momenta dok nije dobijena nezavisnost od strane Britanaca 1919. godine. Brzi eksperiment demokratije je završen 1973. godine, a posebno 1978. dolaskom komunista na vlast. Sovjeti su izvršili invaziju na teritoriju današnjeg Avganistana u cilju podrške komunističkom režimu u Kabulu. Povukli su se 1989. pod uticajem mudžahedinskog pokreta za oslobođenje. Veliki broj civilnih ratova koji su nakon toga proizašli, doveli su do dolaska talibana na vlast, 1996. godine. Novija dešavanja u savremenoj istoriji, prije svega teroristički napadi 2001. godine u Njujorku i Vašingtonu, su ujedinili USA, saveznike i antitalibansku Sjevernu alijansu u cilju obaranja sa vlasti talibana zbog pomaganja u skrivanju Osame Bin Ladena. 5 F

1.2 Geografsko područje 6 F

Islamska Republika Avganistan i misija ISAF, Kratki priručnik za vojnike, Ministarstvo odbrane, Vojska Crne Gore, Podgorica, 2010. godine. 4 https://www.cia.gov/library/intelligence-literature/index.html 26.03.2011. 5 Opšte informacije o Avganistanu, Abdullah Qazi 6 Isto. H

- 16 -

Avganistan je lociran u Centralnoj Aziji, sjeverno i zapadno od Pakistana, istočno od Irana, južno od Turkmenistana, Uzbekistana i Tadžikistana. Uski Wakhan koridor proteže se od sjeveroistočnog dijela Avganistana prema Kini. Površina Avganistana je oko 647.000 km². Graniči se sa sljedećim zemljama: Kinom, 76 km; Iranom, 936 km; Pakistanom, 2,430 km; Tadžikistanom, 1,206 km; Turkmenistanom, 744 km; i Uzbekistanom, 137 km. 7 Glavni grad Avganistana je Kabul. Od većih i važnijih gradova izdvajaju se Herat (Hirat), Jalalabad, Kandahar (Qandahar), Kondoz (Kunduz) i Mazar-e Šarif. Avganistan je poznat po visokim planinama, protežuči se od sjeveroistoka do jugozapada zemlje. Planine dominiraju, osim sjevernocentralnim područjem i jugozapadnim, gdje dominiraju visoravni. Skoro pola zemlje se nalazi na nadmorskoj visini od 2000 metara a najviši vrh je Hindu Kuš (oko 7000m). Istorijski gledano, ove visoke planine su se pokazale kao prirodno strategijski značajan element. Jedan dio područja jugozapadnih djelova zemlje su pustinje. Veliki Hindu Kush, planinski lanac, odvaja sjeverne provincije od ostatka zemlje. Ovaj planinski masiv takođe je podijelio Avganistan u tri različite geografske regije poznate kao Centralne visoravni, Južni plato i Jugozapadni plato. Na taj način, klima i temperature zavise od toga u kojoj se oblasti provincija nalazi. F

Centralne visoravni protežu se na području od oko 160.000 kvadratnih milja. Karakteriše se dubokim, oštrim klisurama kao i visokim planinama koje su se pokazale kao veoma važan element u odbrani zemlje. Klima je dosta suva, sa temperaturama u ljetnjem periodu do 60 stepeni, dok su zime veoma hladne. Zemljište u ovom reonu odlikuje se od pustinjsko-stepskog do srednje stepskog tipa. Južni plato Avganistana sastoji se od visokih platoa i pješčanih pustinja. Zemljište je dosta neproduktivno, osim u području rijeka na jugozapadu. Ovaj izolovani region obuhvata prostor od 50.000 kvadratnih milja sa nekoliko rijeka, uključujući i Helmand. Središnji dio se karakteriše pustinjskim olujama i zakržljalim biljkama. Sjeverni dio obuhvata oko 40.000 kvadratnih milja, sa ekstremno izraženim područjem. Amy rijeka (ranije poznata kao Oxus) prolazi kroz podnožje brda i

Library of Congress, Federal Research Division Country Profile: Afghanistan, Avgust 2008, str. 4.

- 17 -

planina. Prosječna visina je oko 2000 “fita”.8 Veliki broj prirodnih ljepota leži u ovoj regiji. Region posjeduje ogromne količine mineralnog depozita i prirodnog gasa.9 Veće rijeke u Avganistanu su Amy Darija, 800 km; Harirud, 850 km; Helmand, oko 1000 km; i Kabul, 460 km. Avganistanska klima odlikuje se izrazito sušnom ili polusušnom do stepske, sa veoma hladnim zimama i sušnim, vrućim ljetima. Planine na sjeveru se karakterišu poluarktičkom zimskom klimom. Na jugu uticaj monsuna je značajan na klimu prema granici sa Pakistanom i utiče na padavine, kako na istoku tako i u centralnom Avganistanu. Najviše temperature i najmanje padavina je karakteristično u jugozapadnom dijelu regije, gdje se temperature u sjeveroistočnim planinama kreću od -15 °C zimi, do 0 °C ljeti. Klima sjevernoistočne visoravni je izrazito sušna i veoma slična klimi u Turkmenistanu, Uzbekistanu i Tadžikistanu. Prirodni izvori. Najveća poljoprivredna proizvodnja skoncentrisana je na području Kunduz provincije na sjeveru, i Helmand provincije na jugu. Avganistan je poznat po značajnim izvorištima hroma, bakra, uglja, gvožđa, soli, kao i manjim količinama minerala kao što je zlato, srebro i uranijum. Prirodni gas je veoma važan za ovo područje. Određene količine nafte nalaze se u ovom području, ali još uvijek nijesu izvršena istraživanja. Stanje voda dosta je kritično. Iskorišćenost zemlje je svega oko 12.1% ukupne površine Avganistana. Uticaj suša na procenat obradivog zemljišta je ogroman. Tako je suša iz 2000. godine prepolovila količinu obradivog zemljišta. Prema podacima iz 2007., samo je 0,2% zemljišta Avganistana bilo stalno pod usjevima. Faktori životne sredine Avganistan nije pretrpio velike promjene po pitanju životne sredine do dolaska Sovjeta 1979. godine. Od tada je nekoliko događaja doprinijelo značajnijim promjenama. Avganistan, koji ne posjeduje dovoljne količine vode, u fazi je “preživljavanja” usled nedostatka pijaće vode za više od jedne polovine stanovnika. Brojni faktori uticali su na činjenicu da je u posljednje vrijeme podzemna voda nestala usled smanjenja poljoprivrednog i industrijskog

8 9

0,32485 m je jednako mjeri od 1 fita. Daud Saba/Mardom Nama-e Bakhter/Avgust 1997. tema

- 18 -

razvoja. Posebno je izražen problem napuštanja područja. Usled nedostatka vode, mogućnost pojave raznih bolesti je veoma izražena. Klima i sredina uticale su i na smanjivanje poljoprivredne proizvodnje. Iako Avganistan posjeduje veoma malo industrije, pojedini zagađivači sa područja Aralskog mora i industrijskih kompleksa u Iranu, Turkmenistanu i Uzbekistanu zagađuju sjeverni dio atmosfere Avganistana. Upotreba hemikalija i fizičko uništenje je dodatno uticalo na okolinu. Do danas nije izvedena nijedna konkretna studija u vezi sa stanjem životne sredine u Avganistanu. 10 Glavni problem predstavlja nedostatak informacija o kvalitetu vazduha, vode, vegetacije i drugih faktora. Prema nekim istorijskim podacima, teritorija današnjeg Avganistana je bila prekrivena šumama i imala je drugačiji klimatski sistem. Međutim, on nikada nije bio ugrožen kao u posljednje dvije decenije. Dvije trećine područja Avganistana je prekriveno planinama sa malo ili nimalo vegetacije, tipično za ovo područje. Iz tog razloga, vegetacija u ovoj zemlji igra veoma važnu ulogu. Ako se uzme u obzir, na primjer, proizvodnja pistaća u pojedinim sjevernim provincijama, može se uvidjeti šta znači uloga ne samo u eko-sistemu oblasti nego i u ekonomskom životu porodica koje se bave proizvodnjom. Polovina ostatka zemlje su pustinje, koje su i dosta nesigurna područja za život. U posljednjih 20 godina poljoprivredno zemljište je drastično smanjeno. Poseban problem predstavlja proces napuštanja farmi kao i degradacija usled širenja gradova. Posebno je to izraženo oko Kabula gdje je veći dio farmi i uništen usled neophodne urbanizacije. Upoređujući trenutno stanje u Avganistanu sa stanjem iz 1978., 50% poljoprivrednih farmi je nestalo. Da bi se nadomjestio taj nedostatak, počelo se sa uništavanjem preostalog bogatstva. Tako da su posljedice po ekosistem u Avganistanu velike. F

Dodatni problem eko-sistema ove zemlje predstavljaju činjenice da je sjeveroistočni dio poznat po zemljotresima. Zemljotres iz 1998. godine, u pojasu prema granici sa Tadžikistanom, za posljedicu je imao 4000 žrtava. Podatak da četiri miliona Avganistanaca živi sa problemom minskih polja i neeksplodiranih sredstava dodatno otežava situaciju u toj zemlji.

Daud Saba/Mardom Nama-e Bakhter/Avgust 1997, tema: Stanje avganistanske sredine.

- 19 -

1.3 Društvo 11 F

Stanovništvo: Početkom 2000. godine utvrđivanje broja stanovnika je bilo nemoguće, jer je veliki broj ljudi bio bez stalnog smještaja. Prema podacima iz 2008., stanovništvo Avganistana je brojalo 32,7 miliona. Stopa rasta na godišnjem nivou iznosila je 2,6%. Populacija je oko 75% ruralna. U šest najvećih gradova Avganistana u 2008. godini je živjelo oko 10% stanovništva.

Slika 1. Populacija izražena u milionima prema podacima iz 2005. godine 12 F

Slika 2. Očekivana populacija u 2050. godini. 13 F

Opšte informacije o Avganistanu, Abdullah Qazi US Census Biro, Međunarodna kancelarija za podatke. 13 Isto. 12

- 20 -

U toku 2003. i 2004. godine oko 2,5 miliona ljudi se vratilo u Avganistan. Prema podacima UN, oko 265.000 ljudi se vratilo samo u 2007. godini. Oko dva miliona Avganistanaca je živjelo u Pakistanu i oko 1,5 miliona u Iranu. Brojna dešavanja su uslovila da se jedan dio stanovništva premjesti iz ruralnih u urbana područja. Tako je u prvoj četvrtini 2008. godine oko 13.000 ljudi napustilo svoje kuće usled konflikata koji su se desili u dotadašnjim sigurnim pokrajinama.

Prema podacima iz 2008. godine, stanovništvo Avganistana je karakterisalo sledeće: 44,6 % stanovništva je bilo mlađe od 15 godina, 2,4 % je bilo starije od 64 godine, 45,8 je iznosio broj rođenih na 1000 stanovnika, 19,6 je iznosio broj umrlih na 1000 stanovnika, 255 je iznosila stopa mortaliteta na 1000 rođenih, 44,2 je iznosilo životno doba za muškarce i 44,4 godine za žene. Etničke grupe: Glavna etnička grupa u Avganistanu su Paštuni 42%; Tadžici 27%; Hazari 9%; Uzbeci 9 %; Aimak (nomadska grupa koja govori persijski jezik) 4%; Turkmeni 3%; a Baloči 2%. Najveća nomadska grupa su “Kushi”, paštunska grupa čija se populacija smanjila od 1979. godine za svega 1,5 miliona. Paštuni su većinsko stanovništvo na jugu i istoku, Tadžici na sjeveroistoku države. Dominantna grupa stanovništva u centralnom dijelu Avganistana su Hazari, Tadžici i Uzbeci.

- 21 -

Jezici: Više od 30 jezika se govori u Avganistanu. Zvanični jezici su dari (avganistanski persijski) i paštu jezik. Dari jezikom govori više od 50% stanovništva a paštu jezikom govori oko 35%. Turskim jezikom (prije svega Turkmeni i Uzbeci) govori oko 11% stanovništva. Od manjih grupa koje se nalaze u Avganistanu, najznačajnije su Baloči i Pašai. Mnogi Avganistanci govore više od jednog jezika a dari jezik je drugi zajednički jezik većeg dijela stanovništva. Religija: Cjelokupno stanovništvo je muslimanske vjeroispovijesti. Suniti predstavljaju 80 - 85% , dok 15-19% stanovništva čine Šiiti. Manji procenat muslimana, Šiiti, su u ekonomskom smislu u nepovoljnijem položaju i često predmet diskriminacije. Mali procenat Hindusa živi u urbanim sredinama. Jevrejska populacija, koja je postojala na ovom području, je u periodu od 1948. do 2000. godine napustila Avganistan. Obrazovanje i pismenost: I pored velikih pomaka, za vrijeme vladavine kralja Mohameda Zakir Šaha (1933-73.), u 1979. godini oko 90% avganistanske populacije bilo je nepismeno. 2006. godine oko 57% muškaraca i 87% žena je bilo nepismeno, dok je nedostatak stručnih i obrazovanih radnika predstavljao glavni problem za Avganistan. Sovjetskom invazijom 1979. godine obrazovni sistem Avganistana je uništen. Mnogi učitelji su napustili zemlju za vrijeme sovjetske okupacije i građanskog rata kasnije. U 1996. godini samo je 650 škola bilo otvoreno. Talibani su pomenute godine zabranili edukaciju ženskoj populaciji tako da su “medrese” (škole u džamijama) postale glavni izvor osnovnog i visokog obrazovanja. Posle povlačenja talibana 2001. godine, Vlada Avganistana je primila značajnu međunarodnu pomoć u cilju obnavljanja obrazovnog sistema, ali su nastavljeni otvoreni napadi talibana u sljedećih šest godina na javne škole. Povećana aktivnost talibana u 2007-oj godini uticala je da je 35% škola u južnim pokrajinama bilo zatvoreno. Talibani su formirali nekoliko fundamentalističkih škola u područjima koja su bila pod njihovom kontrolom. Neformalni edukativni program počeo je u devet provincija 2004. i 2005. godine. U 2008-oj godini oko 9500 škola je, prema izvještajima, bilo otvoreno (barem po jedna u svakoj provinciji). Prema podacima Ministarstva prosvete, od 8 miliona djece koja su išla u školu, njih 3 miliona su predstavljala ženska djeca. I pored velikog napora u edukaciji ženske djece, odnos muške djece u - 22 -

odnosu na žensku je jedno dijete naspram 3-4, dok seoske porodice i dalje nastavljaju edukaciju samo muške djece. Bez obzira na odlazak talibana, u školama je data sloboda vjerskim učiteljima da uče djecu bez posebnog programa, već prema svom nahođenju. Problem se javlja i na području visokog obrazovanja. Otvaranjem Kabul Univerziteta 2002. godine oko 24.000 studenata, žena i muškaraca se upisalo. Početkom 2000-ih postupak obnove pet drugih fakulteta je trajao dosta sporo. Iako je 7 univerziteta radilo, u 2007. godini ukupno 22.700 studenata je bilo aktivno u okviru višeg obrazovanja. 14 F

1.4 Ekonomija Avganistana 1.4.1 Opšti pregled Ekonomska statistika Avganistana je dosta neprecizna. Avganistanska ekonomija, koja se uvijek zasnivala na poljoprivredi i važila za jednu od najsiromašnijih u svijetu, uništena je ratovima od 80-ih i 90-ih. Industrija, koja je mnogo zavisila od poljoprivrede, pretrpjela je velika razaranja. Posle ratova, manji dio trgovine se oporavio u urbanim područjima, kao i poljoprivreda u pojedinim regionima. Glavni izvor prihoda i dalje predstavlja poljoprivreda. Za vrijeme plodnih godina, Avganistan je proizvodio dovoljno hrane da prehrani svoje stanovništvo i da ujedno ima viškove za izvoz. Ekonomija Avganistana značajno se popravila od 2002. godine usled velike finansijske pomoći i ulaganja, kao i opraštanja dugova od strane inostranih zemalja i organizacija. Bez obzira na sve to i dalje je Avganistan jedna od najsiromašnijih zemalja i posljednjih zemalja svijeta po razvoju. DBP u 2010. godini je iznosio 29,81 bilion dolara, dok je DBP po glavi stanovnika bio 1000 $. 15 F

U 2007-oj, oko 17 provincijskih timova je radilo na ekonomskom oporavku države. Ekonomski oporavak postignut od 2001. godine zasnovan je na širokoj lepezi međunarodne pomoći, oporavku poljoprivrednog sektora i podršci rastu i razvoju uslužnog sektora. Prema zaključcima Londonske

Library of Congress – Federal Research Division Country Profile: Afghanistan, August 2008, str. 7. 15 Opšte informacije o Avganistanu, Abdullah Qazi

- 23 -

konferencije 2006. godine, predviđeno da se u naredne 3 godine uloži 10,6 biliona $ u avganistansku ekonomiju. Predsjednik Hamid Karzai je 2008. predočio petogodišnji Program nacionalnog razvoja Avganistana, koji je uključivao ekonomske i društvene komponente, koje bi bile podržane sa 50 biliona strane pomoći (pola od predviđene). Zemlje donori su na Međunarodnoj konferenciji podrške Avganistanu (Pariz, 2008.) uložile 21 bilion $ za ovaj program u narednih 5 godina. Nastavljeni su razgovori sa Svjetskom trgovinskom organizacijom u cilju moguće pomoći razvoju. 16 F

Danas se može govoriti o avganistanskom putu oporavka, ali je i dalje, posle godina i godina stradanja, ekonomija u ruševinama. 17 Posle velikih napora uloženih od strane države i međunarodne zajednice, 2004. godine su napokon održani predsjednički izbori. Na njima je 8 miliona stanovnika izašlo na glasanje. Za predsjednika Avganistana izabran je Hamid Karzai sa 55.4% glasova. Uz pomoć Amerike i UN-a, Avganistan je usvojio novi Ustav, formirao novu islamsku zemlju. F

Ono što predstavlja ekonomiju svake zemlje su ekonomski odnosi. U cilju ohrabrivanja stranih investicija, u 2002-oj. godini je dozvoljeno 100% vlasništva od strane inostranih ulagača na području Avganistana, nudeći povoljne porezne stope i neograničen protok sredstava u inostranstvo. Posebna agencija fomirana je 2003. godine sa ciljem centralizovanja stvarnih ulaganja. Međutim, brojni problemi koji se tiču nesigurnosti ulaganja, odbijanja lokalne pomoći stranim ulagačima i visoka korumpiranost odlike su privrede Avganistana. Poseban problem predstavlja činjenica da liberalizacija po pitanju vlasništva nije odobrena u područje izgradnje cjevovoda, telekomunikacijske infrastrukture, naftne i mineralne industrije i druge teške industrije gdje je većinski dio državni. Prema podacima Svjetske banke, Avganistan je stavljen po pitanju sigurnosti u ulaganje na 162. mjesto, prije svega usled bezbjedonosnih razloga. U grad Herat uloženo je od 2001. godine preko 350 miliona $, mnogo više nego u bilo koji drugi grad. Budući sektori za ulaganje su telekomunikacijski, energetski, rudarstvo, poljoprivredna oprema i zdrastveni sistem. U 2006. godini “Coca Cola” je otvorila 25 biliona $ vrijednu fabriku. U 2007-oj godini dvije kineske kompanije su odlučile da ulože 3,7 16

Library of Congress – Federal Research Division Country Profile: Afghanistan, August 2008, str . 8. 17 Opšte informacije o Avganistanu, Abdullah Qazi.

- 24 -

biliona $ u Ajnak dolinu u cilju moguće eksploatacije rude, najvećeg pojedinačnog inostranog ulaganja ikada u Avganistanu. Drugi veći investitori su Pakistan, Iran, Ujedinjeni Arapski Emirati, centralnoazijske zemlje, članice Evropske Unije i Sjedinjene Američke Države. U periodu 2002-2004. u zemlju je uloženo 4.4 billiona $ pomoći. DBP od $4 billiona u fiskalnoj godini 2003. je promijenjen na 6,1 biliona $ od strane MMF-a, dodavanjem u fiskalni obračun i sredstava dobijenih proizvodnjom opijuma. Da bi se “dočarala” težina ekonomske situacije u Avganistanu dovoljno je reći da je satnica u ovoj zemlji 2009. godine iznosila $0.50. 18 F

Amerika je dala Avganistanu titulu “posljednje nerazvijene zemlje” i time omogućila ukidanje poreza za određena dobra koja se uvoze u tu zemlju. U 2004-oj godini potpisan je trgovinski ugovor sa Avganistanom, čime je uvećana uloga u stvaranju DBP-a zemlje. Evropska Unija takođe je pružila određene povlastice za avganistanske proizvode. Glavni problem i dalje predstavlja proizvodnja opijuma, koji čini jednu trećinu DBP-a Avganistana, i predstavlja jednu od glavnih prepreka razvoju ekonomije u dužem vremenskom periodu. 19 Trgovina sa Iranom porasla je posebno posle povlačenja talibana sa vlasti. Potpisan je 2003. godine ugovor između Avganistana, Irana i Uzbekistana o transavganskom trgovinskom koridoru koji bi povezao Uzbekistan sa Kabaharom i Bandas e Abasom. Trgovina sa Pakistanom je pod velikim znakom pitanja usled problema krijumčarenja preko granice. Obim trgovine sa Pakistanom je procijenjen u 2007-oj godini na 10 biliona $ u odnosu na 2 biliona $ legalne trgovine između dvije zemlje. Između njih potpisan je i sporazum o formiranju zajedničke ekonomske komisije 2002. godine, u cilju unapređenja stanja u trgovini. Bez obzira na sve to, komisija se ne sastaje redovno kako je predviđeno. Januara 26-og 2010. godine, Međunarodni Monetarni Fond je dozvolio oslobađanje duga US prema Avganistanu u visini od 1.6 billiona $, što predstavlja 96% inostranog duga Avganistana u cilju unapređenja ekonomskog stanja. 20 F

35% populacije je nezaposleno i živi ispod linije siromaštva, pateći usled nemogućnosti posjedovanja i življenja u svojim kućama, čiste pijaće vode, struje i zaposlenosti. 19 http://en.wikipedia.org/wiki/Agriculture_in_Afghanistan#Agriculture 20 http://www.roubini.com/briefings/49714.php H

- 25 -

Avganistanska ekonomija uvijek je karakterisana kao poljoprivredna, bez obzira što je samo 12% zemlje Avganistana obradivo. Trenutno je samo 6% zemlje obradivo. Poljoprivredna proizvodnja u potpunosti zavisi od otapanja snjegova i proljećnih kiša. Osim poljoprivrede, u Avganistanu je takođe značajno i stočarstvo. Dosta avganistanskih farmi je iseljavanjem stanovništva u okolne zemlje dodatno otežalo stanje u privredi zemlje. U pojedinim provincijama je prilikom istraživanja organizacije za hranu i poljoprivredu utvrđen gubitak do čak i 84% stočnog fonda u periodu od 1997. do 2002. godine. Veći dio Avganistanaca tradicionalno uzgaja ovce. Putem obezbjeđenja novih grla stoke i učenju seljaka o stočarstvu, USAID i avganistansko Ministarstvo poljoprivrede i stočarstva pruža pomoć stanovništvu. Karakteristično za ovo područje je i to da je Avganistan poznat po uzgoju ribe u brojnim rezervoarima za vodu. Prema podacima iz 2003., ukupan ulov ribe je iznosio “simboličnih” 900 tona. Po pitanju stanja šuma situacija je alarmantna. Brojna dešavanja na području Avganistana su dovela do toga da je polovinom 80-ih samo oko 3% zemlje pošumljeno, najviše na istoku.

Slika 3. Avganistanski tepisi i veza tkalje u Herat provinciji

Slika 4. Afghanistan-Tadžikistan, most AFG sa centralnom Azijom

Trgovina između Avganistana i drugih zemalja je iznosila 5 biliona $ godišnje. 1996. godine legalni izvoz (izuzev opijuma) dostigao je 80 miliona, dok je uvoz iznosio 150 miliona godišnje. Posle pada talibanske vlade novi trgovinski odnosi su formirani sa Amerikom, Pakistanom, Iranom, Turkmenistanom, EU, Japanom, Uzbekistanom, Indijom i drugim zemljama. Trgovina sa Amerikom počela je da raste, tako da je dostigla cifru od 500 miliona $ godišnje. Najpopularniji proizvod za izvoz je nadaleko čuveni avganistanski tepih. Drugi - 26 -

poznati proizvod po izvozu je dragi i poludragi kamen, a značajan je i izvoz koža i krzna. Avganistan je bogat prirodnim izvorima, uključujući velike rezerve prirodnog gasa, nafte, uglja, mermera, zlata, hroma, fosfora, cinka, gvožđa, dragog, poludragog kamena i drugih minerala.

Slika 5. Zemlje u koje Avganistan izvozi

21 F

Osnovni ekonomski pokazatelji razvijenosti Avganistana su prikazani u sljedećem dijelu 22 : F

GDP - realni godišnji rast: •

22.5% (2009)

GDP - per capita: ekonomska kupovna moć - $1,000 (2009) GDP - po sektorima: 23 F

Podaci su iz 2006. godine. http://en.wikipedia.org., 2009. godina.

22 H

- 27 -

• • •

poljoprivreda: 31% industrija: 26% uslužna djelatnost: 43% (2008. očekivanja)

Populacija koja živi ispod linije siromaštva: 36% (2008/2009.) Inflacija (potrošacke cijene): 13% (2007) zemlja u svijetu: 183. Radna snaga: 15 miliona (2004) zemlja u svijetu: 40. Radna snaga - prema zanimanju: • poljoprivreda 78.6%, • industrija 5.7%, • uslužni sektor 15.7% (2009) Nivo nezaposlenosti: 35% (2009) zemlja u svijetu: 181. Budžet: • •

prihodi: $890 milliona rashodi: $2.7 billiona

Industrija: manja proizvodnja tekstila, sapuna, namještaja, obuće, odjeće, hrane, bezalkoholnih pića, mineralne vode, cementa, ručno vezenih tepiha, prirodnog gasa, uglja i slično. Struja - proizvodnja: 839 miliona kWh (2007) zemlja u svijetu: 149. Struja - proizvodnja po izvorima: • • • •

fosilno gorivo: 36.3% hidro: 63.7% nuklearno: 0% drugo: 0% (2001.)

U podatke nije uračunat promet opijumom. Ta vrsta prometa u 2006-oj godini iznosila je 53% DBP-a. Krijumčarenje, posebno preko pakistanske granice, je takođe prepreka razvoju zvanične ekonomije. Od 2001. godine u Heratu su primijećene ekonomske disproporcije u razvoju oblasti.

- 28 -

Struja - potrošnja: 1.418 biliona kWh (2007), zemlja u svijetu: 137. Struja - izvoz: 0 kWh (2007) Struja - uvoz: 608 miliona kWh (2007) Nafta - proizvodnja: 0 barela po danu (0 m3/d), (2003), zemlja u svijetu: 210. Nafta - potrošač: 5,036 barela po danu (800.7 m3/d), (2006), zemlja u svijetu: 165. Nafta - utvrđene rezerve: 1,600,000,000 barela (250,000,000 m3) (2006) Prirodni gas - proizvodnja: 220 million m³ (2001) Prirodni gas - potrošač: 220 miliona m³ (2001) Prirodni gas - dokazane rezerve: 15.7 triliona kubičnih fita (2006) Poljoprivreda - proizvodnja: opijum, pšenica, voće, krzno Izvoz: $327 miliona; bez zabranjene preprodaje (2007) zemlja u svijetu: 175. Izvozni partneri: USA 26.47%, Indija 23.09%, Pakistan 17.36%, Tadžikistan 12.51% (2009.) Uvoz: $4.85 biliona (2007) Uvoz - sirovina: kapitalna dobra, hrana, tekstili i gorivo Izvoznici - partneri: Pakistan 26.78%, USA 24.81%, Indija 5.15%, Njemačka 5.06%. Rusija 4.04% (2009) Dug - spoljnji: $2.7 biliona (2008) Trenutno stanje: $67 miliona (2007), zemlja u svijetu: 79. Moneta: Afghani (AFN) Zamjena valute: AFN za jedan US dolar ($1) - 50.25 (2008.), 50 (2007.), 46 (2006.), 47.7 (2005), 48 (2004) Fiskalna godina: 21. mart – 20. mart

- 29 -

1.4.2 Privreda Avganistana Poljoprivreda 24 F

Slika 6. Uslovi poljoprivredne proizvodnje i prodaje

Poljoprivreda je, tradicionalno, osnova avganistanske ekonomije, zapošljavajući oko 80% radne snage i učestvujući sa skoro 50% u DBP države. 25 Upoređujući trenutno stanje sa stanjem iz 1978. godine, 50% poljoprivrednih farmi je nestalo. Da bi se nadomjestio taj nedostatak, počelo se sa uništavanjem ostatka bogatstva. Tako da su posljedice po eko-sistem u Avganistanu ogromne. F

Od cjelokupne površine od 63 miliona hektara, samo je 8 miliona zemljišta obradivo, dok ostatak čine visoke planine i pustinje. Obradiva zemlja se nalazi na više područja. Obično se nalazi u dolinama oko rijeka i drugih izvora vode. Samo je na 1,4 miliona hektara obradivog zemljišta moguće ostvariti dva puta žetvu u toku godine. Prije 1978. godine, sa prinosima obradivog zemljišta moglo je da se prehrani 85% stanovništva, hranom i industrijskim žitaricama. Dodatnih 1,4 miliona ha je kultivisano zahvaljujući padavinama. Na taj način, oko 4 miliona ha zemlje je kultivisano bilo prije 1978. od strane ukupno 1,2 miliona farmerskih porodica. Najveći problem za poljoprivredu predstavlja proces navodnjavanja zemlje.

Opšte infomracije o Avganistanu, Abdullah Qazi http://en.wikipedia.org/wiki/Agriculture_in_Afghanistan#Agriculture

25 H

- 30 -

Obično se zasniva na proljećnjim kišama ili snjegovima. Avganistanci su razvili tradicionalne načine čuvanja vode. Gdje god je zemlja bila ravna, uz pomoć kamenja, stijena i zemlje kanalisana je voda do određenih mjesta gdje je vršeno obrađivanje zemlje. U pojedinim oblastima Avganistana je korišćen sistem za navodnjavanje još iz persijskog vremena, poznat kao “kareze”. “Kareza” predstavlja sistem podzemnih tunela kojima je kanalisana voda do mjesta gdje je vršeno obrađivanje zemlje. Problem su predstavljale poplave koje bi često uništavale vjestačke brane i time bi postupak ponovne izgradnje morao biti obnovljen. Popravka takvih brana je zahtijevala stotine radnika, u zavisnosti od veličine sistema. Upravo ovakav sistem navodnjavanja nema efekta jer su i prinosi mali. Neophodno je ulaganje u adekvatni sistem za navodnjavanje kojim će se obezbijediti odgovarajući protok vode do mjesta za navodnjavanje a samim tim i normalan rad poljoprivrednika. 26 F

Brojni su drugi problemi koji utiču na normalan razvoj poljoprivrede. Iako su se mnogi Avganistanci vratili svojim zemljištima, minska polja i uništeni sistemi za navodnjavanje predstavljaju ogroman problem u poljoprivredi. Udio žive stoke u poljoprivredi raste. Suša u periodu od 1999-2002. godine je opustošila ruralna područja i u daljem periodu smanjila rezultate poljoprivredne proizvodnje. Poznati nomadi “Kući” su bili prisiljeni da nađu drugo zanimanje. Usled nemogućnosti snabdijevanja vodom, pola obradive površine je neobrađivano. Početkom 2003. godine, učešće poljoprivrede je uvećano usled međunarodne pomoći i povećanja padavina, osim na jugu gdje su suše nastavljene do 2004. godine. Područje zasađeno poljoprivrednim kulturama se značajno povećalo u 2004-oj. godini, obradivo zemljište je smanjeno za 21% ali je produktivnost porasla. Povećanjem padavina, poljoprivredna proizvodnja je povećana ali problem neriješene obnove sistema za navodnjavanje je onemogućio iskorišćenje dodatnih poljoprivrednih površina.

http://library.iit.edu/govdocs/afghanistan/Agriculture.html

- 31 -

Slika 7. Proizvodnja “pomegranates” ("anaar"), po čemu je poznat AFG u Aziji. 27 H

Glavni poljoprivredni proizvodi su: kukuruz, pirinač, pšenica, povrće, voće i lješnici. Glavni industrijski proizvodi su pamuk, duvan, šećer i slično. 28 Na osnovu podataka iz 2007. godine, proizvodnja voća i koštunjavog voća je iznosila 113 miliona $ u odnosu na 800 miliona $ koliko bi moglo da iznosi da se izvrši odgovarajuće ulaganje. Avganistan je posebno poznat po proizvodnji voća kao što je grožđe, bundeve i drugo. Pojedine provincije na sjeveru su poznate po proizvodnji pistaća ali se javlja problem nedostatka marketinga i prodaje proizvoda. Postoje tvrdnje da pojedine indijske kompanije vrše nabavku pistaća po veoma niskim cijenama, uvoze ih u Indiju i prodaju kao svoje proizvode. Kao reakciju na prethodno navedeno, avganistanska Vlada ima u planu da formira silose u cilju dobijanja adekvatne cijene prilikom prodaje. F

Stanje vodoprivrede u Avganistanu 29 F

Avganistan je država koja je sa svih strana ograničena kopnom. Karakterišu je padavine od 75 mm u godini do viših djelova sa padavinama od 1170 mm. U cilju prikupljanja adekvatnih podataka, formirana je ukupno 31 stanica za prikupljanje meteoroloških informacija i 140 stanica za praćenje kretanja situacije u toku cijele godine.

www.wikipendia.org Daud Saba/Mardom Nama-e Bakhter/Avgust 1997. tema 29 http://www.jstage.jst.go.jp/article/jdsa/2/1/2_51/_article 28

- 32 -

Voda je vrijedan elemenat za ljude jer je njena upotreba raznovrsna. Uglavnom se voda koristi za poljoprivrednu proizvodnju usjeva sa kanalisanim sistemima. Kanalisani sistemi u Avganistanu čine 84,6% vode koja se dobija od rijeka. Proljećne vode i čuvene “kareze” čine 7,9 % voda i 7% kanalisanih voda. Mala količina (0,5%) dobija se putem bunara. Za vrijeme 25-godišnjeg konflikta, sve infrastrukture, uključujući i vodovodnu mrežu, su ili oštećene ili su potpuno uništene. Od 1980. godine nijesu postojale informacije o vodenim resursima u zemlji. Posle izbora nove Vlade 2001. godine, zemlja je dala prioritet bezbjednosti i komunikacionom sistemu države, kao i izgradnji 2.500 km prijeratnih puteva. Malo je posla urađeno po pitanju rehabilitacije prirodnih resursa. Mali je broj rezervoara gdje se može čuvati voda. Neophodna je dugoročna strategija u cilju upravljanja vodnim resursima i smanjivanju pojave suša u poljoprivredi. Ministartvo za vodoprivredu i energetiku Avganistana objavilo je putem medija da je 11 biliona dolara potrebno za vodovodno infrastrukturne projekte. U istom saopštenju je izjavljeno da je posljednjih 100 godina malo urađeno na polju unapređenja stanja po pitanju voda i energije. Resursi vode u Avganistanu iznose 57 biliona kubnih metara, od čega je samo 30% upotrebljivo. Moguće je vodu dopremiti na 1,8 miliona ha od 7 miliona ha zemlje. Posebno je problem izražen zbog očekivanja da će nacija narasti na 40 miliona u sljedećih 20 godina i samim tim će porasti potreba za vodom. Koliko je problem sa vodom izražen u Avganistanu govori činjenica da svake godine 20% avganistanske djece ispod 5 godina umre jer nijesu u mogućnosti da imaju pristup pijaćoj vodi. Energija Rat je glavni uzročnik problema onemogućavanja dovođenja struje na za to predviđenim mjestima. Rekonstrukcija Kajaki brane na Helmand rijeci u jugoistočnom Avganistanu, koja je počela 2005. godine, ima za cilj da - 33 -

obezbijedi struju za dodatnih 3 miliona ljudi i da poboljša sistem za navodnjavanje u regionu. Turkmenistan, Tadžikistan i Uzbekistan šalju struju pojedinim regionima na sjeveru. U avgustu 2008. godine potpisan je ugovor o novoj dopremi struje sa Kirgizstanom, Tadžikistanom i Pakistanom do 2013. godine u okviru nove regionalne energetske grupacije u sastavu Centralnoazijskog/Južnoazijskog regionalnog energetskog tržista. Sa Turkmenistanom je potpisan novi ugovor o slanju prirodnog gasa. Avganistan posjeduje dovoljno potencijala i samim tim ne bi trebalo da ima problema po pitanju energetske situacije. Prema istraživanjima iz 2004. godine, rezerve gasa su procijenjene na 5 triliona kubnih “fita”. Prema ranijim istraživanjima, rezerve nafte su procijenjene na 95 miliona barela i 73 miliona tona uglja, ali su mnogo veće količine otkrivene u Ami Daria basenu i Avganistansko-Tadžičkom basenu sjeverno od Kabula. Previđena eksploatacija prirodnog gasa, ključnih elemenata izvoza Avganistana, je glavni ekonomski prioritet. Avganistan je prirodni put gasa između Centralne Azije i Arapskog mora, tako da se često kaže da će transavganistanski cjevovod predstavljati ekonomski “bum” za Avganistan, s tim da bi ta linija transporta prolazila kroz područje koje je trenutno pod kontrolom talibana. Rudarstvo i minerali Većina avganistanskog mineralnog bogatstva, za koje se smatra da je od velike važnosti, je još uvijek neistraženo. U 2009. godini američka istraživačka studija je otpočela sa otkrivanjem novih lokaliteta sa resursima. Među prvima otkriveni su: smaragd, zlato, gvožđe, srebro, magnezijum, bakar, sumpor, uranijum i cink. Usled brojnih problema koji postoje u državi od nesigurnog područja, nepristupačnog terena i nedovoljno investicija, samo su hrom, ugalj, prirodni gas i so iskorišćeni u komercijalne svrhe. Američka geološka istraživanja iz 2006. godine izvršila su procjenu da se u Avganistanu nalazi 36 miliona kubnih fita (1.0×1012 m3) prirodnog gasa, 3.6 biliona barela (570×106 m3) nafte i drugih rezervi. Geolozi su otkrili i obojene metale kao što su smaragdi, safiri, rubini i drugi. Geolozi su otkrili blizu 1 triliona različitih mineralnih rezervi ali usled velike korupcije i nesređenog stanja u pojedinim pokrajinama još uvijek nije moguće početi sa eksploatacijom rezervi. Na osnovu izjava Pentagona, Avganistan može postati “Saudijska Arabija od litijuma”. Pojedine procjene govore da su rezerve - 34 -

litijuma i do 3 triliona $. Avganistan je potpisao ugovor sa Kinom (Metallurgical Corp. of China Ltd.) 2008. godine na duži vremenski period koji uključuje 2,8 biliona dolara od strane Kine i godišnji prihod od oko 400 miliona $ za avganistansku Vladu. Državni rudnik uglja, Ainak, koji se nalazi u Logar provinciji, jedan je od najvećih u svijetu. Na osnovu mogućeg otvaranja rudnika očekuje se da će od njega posao dobiti 20.000 Avganistanaca. Prema procjenama, može se proizvesti uglja u vrijednosti od 33 biliona $ (11 miliona tona visokokaloričnog uglja). Još jedno poznato nalazište bogatstva je rudnik uglja, 130 milja zapadno od Kabula, gdje su očekivanja da se na tom području nalazi od 1.8 biliona do 2 biliona metričnih tona minerala za proizvodnju stakla. Veliki broj zemalja je izrazio želju za mogućom eksploatacijom tog rudnika. Prvi podaci o postojanju prirodnog gasa potiču još iz 1967. godine. Za vrijeme 80-ih, prodaja gasa je iznosila $300 miliona godišnje. 90% izvoza je išlo za Sovjetski Savez za plaćanje uvoza i dugova. Proizvodnja gasa je pala sa 8.2 miliona kubnih metara (2.9 × 108 cu ft) po danu u 80-im na 600 hiljada kubnih metara (2.2× 107 cu ft) u 2001-oj. Formiranjem nove administracije proizvodnja gasa je startovala opet. Privatna kompanija, u vlasništvu Azizi Hotaka, General Trading Group, je trenutno glavni snabdjevač dizel goriva, goriva, goriva za avione u Avganistanu. Prije sovjetske invazije, prirodni gas je bio najvažniji izvozni resurs. U 2008. godini kineska Metalurška grupa je uzela učešće u već pomenutom rudniku u Ajnak dolini, koji sadrži ogromne količine uglja, resursa koji može značajno da unaprijedi ekonomsku situaciju u državi. Velike rezerve gvožđa su otkrivene u područje Hadžigaga u Bamijan provinciji i početak eksploatacije je trebao da počne 2009. godine. Dodatne količine uglja su otkrivene naknadno u 2008-oj. godini u Bamijan provinciji. Najveći rudnik uglja je Karkar Dodkaš u sjevernocentralnom dijelu Avganistana.

- 35 -

U tabeli 1. prikazana su ukratko bogatstva koja se nalaze u Avganistanu sa njihovom iskorišćenošću. 30 F

Rezerve uglja

Uveliko se koriste

Granit

Malo iskorišćeno

Zlato

Malo iskorišćeno

Srebro

Malo iskorišćeno

Lapis

Malo iskorišćeno

Prirodni gas

Jedan dio neiskorišćen

Gvožđe

Jedan dio neiskorišćen

Sumpor

Jedan dio neiskorišćen

Hrom

Jedan dio neiskorišćen

Zink

Jedan dio neiskorišćen

Uranijum

Jedan dio neiskorišćen

Nafta

Jedan dio neiskorišćen

Ostale grane privrede Šumarstvo. Većina planinskih područja u Avganistanu nijesu pošumljena. Sredinom 90-ih prošlog vijeka, oko 2,9% zemlje je bilo pošumljeno ali je posljedica ratova, neophodnosti da se obezbijedi ogrijevno drvo uslovilo da se

Opšte informacije, Abdullah Qazi.

- 36 -

procenat smanji za 90%. Ne postoji program očuvanja ili komercijalnog korišćenja šuma. U 2005-oj. godini 3,2 miliona kubnih metara šuma je uništeno od čega je 45% korišćeno za ogrijev.

Ribarstvo. Avganistan ne posjeduje značajnu ribarsku industriju. Ukupan ulov ribe u 2005-oj. godini je iznosio svega 900 tona. Industrija i proizvodnja. Prije ratova u 20. vijeku industrija se bazirala na proizvodnji lokalnih poljoprivrednih proizvoda, uključujući tekstilne, šećer i hemijske elemente proizvedene od prirodnog gasa i uglja. Glavni centar je bio u Kabul regiji. U 2004. godini osjetilo se stagniranje proizvodnje industrijskog sektora. 31 F

Razlog ove stagnacije i smanjenja su posljedice rata, nedostatak materijala i rezervnih djelova, kao i prioritet u izgradnji infrastrukturnih objekata. U 2007. godini je u tekstilnoj industriji, koja se bavi proizvodnjom čuvenih tepiha,

Library of Congress - Federal Research Division Country Profile: Afghanistan, August 2008, str. 10.

- 37 -

direktno bilo upošljeno oko 7 miliona ljudi. Snabdijevanje sirovinama potrebnih za proizvodnju tepiha je obezbjeđivalo posao za još toliki broj ljudi. Pojedina preduzeća u Heratu, Kabulu i Mazare Šarifu proizvode tekstile, kožne proizvode i druga dobra. Veliki problem u ovom sektoru predstavlja korupcija. Saobraćaj i telekomunikacije. Avganistanski saobraćajni sistem je preživio ogromne promjene u posljednje dvije decenije. Glavna prepreka razvoju Avganistana kao regionalnog trgovinskog čvorišta predstavlja loša saobaraćajna povezanost. 32 F

Slika 8. Česta slika prevoza u Avganistanu

Putni sistem koji predstavlja jedini transportni vid u mnogim djelovima zemlje je pod hitnim razvojnim projektom. Oko 79% javnih puteva je stavljeno u plan za rekonstrukciju u periodu od 2005. do 2011. godine. Poseban problem predstavlja to da u Avganistanu ne postoji sistem željeznica. Usled brojnih oštećenja, proces popravke aerodroma je u toku. Brojni problemi po pitanju transporta kroz Pakistan su doveli do toga da se Avganistan u narednom periodu veže za luke na moru kao i za nova tržišta kao što je bilateralni sporazum o transportu sa Indijom potpisan 2007. godine. Glavni unutrašnji putni saobraćaj se zasniva na 2000 km puta formiranog 60-ih godina prošlog vijeka. Posle velikog ulaganja i pomoći u 2008. godini je u Avganistanu bilo 13.100 kilometara betonskih puteva. Ipak, stanje mnogih

Library of Congress - Federal Research Division Country Profile: Afghanistan, August 2008, str. 13.

- 38 -

puteva čak i u Kabulu je dosta loše. Glavni putevi povezuju Ghazni, Herat, Kabul i Kandahar sa putevima koji su vezani sa Pakistanom. Pojedini planinski prolazi kao što su Salang prolaz i Tang e Gharu istočno i sjeverno od Kabula su oštećeni još za vrijeme sovjetske okupacije. Pojedini djelovi projekta kružne saobraćajne rute su završeni. Tako je urađen auto-put od Kabula prema Kandaharu, ali proces spajanja od Kandahara do Herata nije završen do 2008. godine. Njemačka finansira put koji povezuje Džalalabad sa pakistanskom granicom. Indija, Iran i Pakistan grade svoje puteve u cilju povezivanja sa glavnim putevima u Avganistanu. Jedan od tih puteva povezuje iransku luku Kabahar iz zaliva sa Omanom u Tadžikistan preko Avganistana. Ni brojni lokalni putevi nijesu popravljeni u okviru samog Avganistana. Željeznički saobraćaj. U 2008. godini u Avganistanu nije bilo funkcionalnih željeznica. Usled brojnih razloga ideja transavganistanske željeznice je propala. Samo su kratke relacije napravljene, uključujući jednu koja prolazi preko Mosta prijateljstva prema Uzbekistanu. Samo je 100.000 $ predviđeno za ulaganje za potrebe željeznice u periodu od 2005-2011. godine. U 2008. godini je počeo projekat povezivanja Herata sa istočnoiranskim gradom Sanganom u dužini od 189 km. Vodeni saobraćaj. Avganistan je kopnom okovana država. Najvažniji unutrašnji vodeni put predstavlja rijeka Amu Dari, koja pruža mogućnost plovidbe uz avganistansku granicu brodovima do 500 bruto nosivosti tona. Glavne luke su, u stvari, riječne luke na Amu Dari rijeci: Kejrabad i Šir Kan. Vazdušni saobraćaj. 33 F

Stanje aerodroma sa betonskim stazama je: HU

Ukupno: 19 33

U 2007. godini 46 aerodroma u Avganistanu je bilo u funkciji; 12 je imalo betonske površine ali je samo 4 aerodroma imalo pistu dužu od 3000 m. Takođe je bilo u opticaju 9 heliodroma. Još 2006. godine uz pomoć Japana počeo je projekat glavne opravke Kabulskog aerodroma. Novi terminal je postao operativan 2008. godine. Postupak predaje civilnim vlastima kontrole od strane NATO-a nad aerodromom u Kabulu je počeo 2008. godine. Letovi sa Kabulom su uspostavljeni preko Delhija u Indiji, Islamabada u Pakistanu i Bakua u Azerbejdžanu. Library of Congress - Federal Research Division Country Profile: Afghanistan, August 2008, str. 14.

- 39 -

preko 3,047 m: 4 od 2,438 do 3,047 m: 3 od 1,524 do 2,437 m: 8 od 914 do 1,523 m: 2 ispod 914 m: 2 (2010) Aerodromi â&#x20AC;&#x201C; sa zemljanim stazama: U

Ukupno: 34 od 2,438 do 3,047 m: 5 od 1,524 do 2,437 m: 14 od 914 do 1,523 m: 6 ispod 914 m: 9 (2010) 34 F

https://www.cia.gov/library/intelligence-literature/index.html 26.03.2011. 14:43 H

- 40 -

1.5 Baghlan provincija 35 (‫) — نالغب‬ F

Baghlan provincija se nalazi u okviru sljedećih koordinata: 35°N 68°E / 35°N 68°E HU

35°N 68°E / 35°N 68°E HU

Baghlan (persijski/paštu jezik: ‫ نالغب‬Baġlān) je jedna od 34 provincije u Avganistanu.36 Četvrta je po veličini. Površine je 18.144 km2. Glavni grad je Puli Khumri, koji je ujedno industrijski centar i saobraćajno čvorište provincije. Bez obzira na razvijenost glavnih puteva, u provinciji se i dalje glavnina saobraćaja u planinama odvija kozjim stazama. 37 Sjeverno od Poli Khomrija nalazi se grad Baghlan, dok prema sjeveru put dalje vodi prema Kunduzu. Zapadnim putem je Poli Khomri vezan za Mazare Šarif, glavni grad sjevernog regiona Avganistana. 38 H

http://en.wikipedia.org/wiki/Baghlan_Province Isto. 37 Islamska republika Avganistan i misija ISAF, Kratki priručnik za vojnike, Podgorica, 2010, str. 2. 38 http://www.answers.com/topic/baghlan H

- 41 -

Prema raspoloživim podacima, ukupan broj stanovnika u Baghlanu je 484.000. Naziv Baghlan je dobio od riječi “bagolango” ili "slika-zamak", još od vremena kada su na ovom prostoru postojale brojne tvrđave i zamkovi. Potiče još iz dinastije Kušan vladara, II vijeka p.n.e. Kao provincija je nastala 1964. godine. Administrativnom podjelom u okviru provincije se nalaze sljedeće oblasti: Andarab, Baghlani Jadid, Burka, Dahana-i-Ghuri, Dih Salah (od 2005. godine unutar Andarab Distrikta), Duši, Farang Wa Gharu, Guzargahi Nur, Khinjan, Khost Wa Fereng, Khwaja Hijran, Nahrin, Puli Hisar, Puli Khumri i Tala Wa Barfak. H

Stanovništvo. Tadžici su veći dio stanovništva i predstavljaju 55% populacije. Ostatak predstavljaju 20% Paštuni, 15% i, 9% Uzbeci, i mali broj Tatara. Prema drugom izvoru informacija, Tadžici sa svojim podgrupama kao što su Aimak i Sajid Tadžici čine više od 70% populacije u provinciji. Baghlan je takođe dom malim zajednicama kao sto su Ismaili Muslimani, vođeni Sayedom od Kayana. Tadžik (Persijski: ‫ يجات‬Tājīk; Tadžik) je pojam koji se vezuje za ljude koji vode porijeklo iz Irana i koji pričaju persijskim jezikom, čija je zemlja Avganistan, Tadžikistan i sjeverni Uzbekistan. Manje “komune” postoje u Iranu i Pakistanu; obično se radi o izbjeglicama iz Avganistana. Pojam “Tadžik” se ne vezuje samo za pripadnika stanovništva nego i za jezik, kulturu i istoriju koja je blisko vezana za zagovarače persijskog jezika u Iranu. Ranije se pojam tadžika manje spominjao. Postao je široko prihvatljiv u zadnjih par decenija, posebno kao rezultat uticaja sovjetske administracije u Centralnoj Aziji. Alternativna imena za Tadžike su Farsi (persijski), Farsiwan (persijskigovornik), i Dihgan (Tajik, Dehqon, literarno rečeno znači "farmer ili stalni stanovnik sela”, za razliku od nomada koji su bili poznati kao lutajući farmeri). Kineski Tadžici, takođe poznati kao Tadžici, govore istočnoiranskim jezikom i slični su persijskim Tadžicima. Dva su glavna jezika zvanično u upotrebi u provinciji: dari i paštu. Dari jezikom govori oko 70% stanovnistva, paštu oko 22%. H

Poljoprivreda. Za ovo područje je karakteristično da kišni period traje od marta do maja, ali da količina padavina varira od podataka sa mjernih stanica.

- 42 -

Dvije trećine ukupnih godišnjih padavina (315 mm) je u ovom periodu. 39 Sušne godine se javljaju veoma često, tako da to posebno predstavlja problem za poljoprivredu. Osnovni usjevi u Baghlanu su (od 1974. godine) žitarice, pamuk, šećer kao i proizvodnja koštunjavog voća. Ovo područje je takođe poznato po proizvodnji grožđa i pistaćima. Osnova stočarstva u provinciji predstavljaju karakul ovce, (naziv dobile po “Qorako‘l”, gradu u Bukhara provinciji u Uzbekistanu) vrsta domaće ovce koja potiče iz Centralne Azije. Pojedini arheološki dokazi potvđuju da su ove vrste uzgajane u kontinuitetu jos od 1400 godine prije nove ere. Ono što je karakteristično za njih jeste da su prilagođene veoma oštrim temperaturnim promjenama. Takođe se ova vrsta, u velikom broju, koristi i u Namibiji (u Africi), gdje su je prvi put donijeli njemački kolonisti početkom 20. vijeka. Provincija je poznata i po proizvodnji svile kao i iskopavanju uglja u Karkar dolini. F

Islamska republika Avganistan i misija ISAF, Kratki priručnik za vojnike, Podgorica, 2010. str. 8.

- 43 -

- 44 -

NATO

- 45 -

- 46 -

NATO 2.1 Osnivanje NATO-a

Slika 9. Potpisivanje Sjevernoatlantskog saveza (1949)

Davne 1949. godine, 4. aprila, 12 zemalja je potpisalo osnivanje Sjevernoatlantske mirovne organizacije (NATO) u cilju odbrane od prijetnje Sovjetskog Saveza usled težnji da se uticaj proširi sa istočnog dijela kontinenta prema ostatku Evrope. U skladu sa Sporazumom, osnovna uloga NATO-a predstavljala je očuvanje mira i sigurnosti političkim i vojnim putem zemalja članica. NATO čuva zajedničke vrijednosti saveznica demokratiju, slobodu pojedinca, vladavinu zakona i mirno rješavanje sukoba, tako da se ove vrijednosti sprovode širom evroatlantskog područja. On otvara “forum” za raspravu zemalja iz Sjeverne Amerike i Evrope o sigurnosnim pitanjima od opšteg značaja i preduzima zajedničke mjere u njihovom rješavanju. Odnosi između sjevernoameričkih i evropskih članica Saveza su temelj NATOa. Ove zemlje dijele iste osnovne vrijednosti i interese i predane su očuvanju demokratskih načela, čineći sigurnost Evrope i Sjeverne Amerike nedjeljivom. Savez se obavezao na odbranu zemalja članica u slučaju agresije ili opasnosti od agresije, i vodi se načelom da napad na jednu ili više članica znači napad na sve članice Saveza. NATO je organizovan kao međudržavna organizacija unutar koje svaka zemlja članica zadržava pravo na svoju samostalnost.

- 47 -

Sve odluke NATO-a donose se zajednički, konsenzusom. 40 F

Zemlje osnivači (1949): Belgija, Kanada, Danska, Francuska, Irska, Italija, Luksemburg, Holandija, Norveška, Portugalija, Velika Britanija i Amerika. Nestankom suparničkog bloka i završetkom hladnog rata NATO alijansa je preuzela novu ulogu. Formirana su nova partnerstva u cilju širenja sigurnosti i stabilnosti na području Evro-atlantskog regiona. Faze širenja: Grčka, Turska (1952); Njemačka (1955); Španija (1982); Češka republika, Mađarska, Poljska (1999); Bugarska, Estonija, Litvanija, Letonija, Rumunija, Slovačka, Slovenija (2004); Albanija, Hrvatska (2009). 41 F

Slika 10. Diskusija na Briselskom samitu 1948. godine

Slika 11. Američki predsjednik Harry Truman prilikom obraćanja na Vašingtonskom samitu, u cilju potpisivanja Sjevernoatlantskog saveza, 4. aprila, 1949. Na mjestima za sjedjenje su ministri spoljnih poslova 12 zemalja potpisnica 42 F

Evroatlantske integracije CG-NATO, Što je NATO?, www.natomontenegro.com https://jadl.act.nato.int/ADL course H

41 H

- 48 -

Fotografije predstavnika 12 zemalja potpisnica Sjevernoatlantskog saveza 43 F

Mr. Paul-Henri Spaak Mr. Lester Pearson Mr. Gustav Rasmussen (ministar spoljnih poslova) (ministar spoljnih poslova) (ministar spoljnih potpisuje NATO sporazum potpisuje NATO sporazum poslova) potpisuje NATO za Belgiju. za Kanadu. sporazum za Dansku

Mr. Bjarni Benediksson (ministar spoljnih poslova) potpisuje NATO sporazum za Irsku

Mr. Robert Schuman (ministar spoljnih poslova) potpisuje NATO sporazum za Francusku.

Mr. Joseph Bech (ministar Mr. Dirk Stikker (ministar Count Carlo Sforza spoljnih poslova) spoljnih poslova) potpisuje (ministar spoljnjih potpisuje NATO NATO sporazum za poslova) potpisuje NATO sporazum za Luksemburg Holandiju sporazum za Italiju

Mr. Ernest Bevin Mr. Dean Acheson (državni Mr. Halvard Lange José Caeiro da Matta (ministar spoljnih sekretar) potpisuje NATO (ministar spoljnih poslova) (ministar spoljnih poslova) poslova) potpisuje NATO sporazum za USA. potpisuje NATO sporazum potpisuje NATO sporazum sporazum za Veliku za Norvešku za Portugal Britaniju

Isto. https://jadl.act.nato.int/ADL course

43 H

- 49 -

2.2. Dešavanja u savremenom svijetu 2.2.1 11. septembar 2001. godine - napadi

Slika 12. Teroristički napad na Svjetski trgovinski centar, 11. septembar 2001. 44 F

Prije 11. septembra terorizam je bio samo jedna od većeg i rastućeg broja međunarodnih opasnosti po zajednicu. Terorizam je smatran kao prijetnja razvoju slobodnih, otvorenih i demokratskih društava. To je globalna prijetnja koja utiče na svaku zemlju. Prvi put u svojoj istoriji u okviru Člana 5., slučaja kolektivne odbrane, objavljeni su napadi na sve zemlje članice. Cilj je bio pomoći Sjedinjenim Američkim Državama. 45 F

https://jadl.act.nato.int/ADL course Isto. H

- 50 -

2.2.2 NATO odgovori Jednom usvojene savezničke odluke omogućavaju zajedničku i usklađenu akciju ojačanu političkom solidarnošću. To je i urađeno odlukom o pružanju pomoći Sjedinjenim Američkim Državama donesenoj nakon napada, 11. septembra 2001. godine. Po prvi put u svojoj istoriji, NATO se pozvao na Član 5. Vašingtonskog sporazuma kojim je predviđeno da oružani napad na jednu ili više zemalja članica znači oružani napad na sve članice Saveza. Sve članice Saveza žestoko su osudile napade i pružile podršku Sjedinjenim Američkim Državama u njenim aktivnostima. 46 F

NATO učestvuje u borbi protiv terorizma kroz vojne operacije u Avganistanu, na Balkanu i Mediteranu kroz preduzimanje koraka u cilju zaštite stanovništva i teritorije protiv terorističkih napada. 47 F

2.3 Vođenje Međunarodnih snaga za pomoć sigurnosti u Avganistanu - ULOGA NATO-a 2.3.1 Avganistan / ISAF Neposredno nakon terorističkih napada na Njujork i Vašington, Sjedinjene Američke Države su započele operaciju „Enduring Freedom”, protivterorističku operaciju u Avganistanu, koja je nakon dva mjeseca upotpunjena UN-ovim međunarodnim snagama za pomoć sigurnosti (International Security Assistance Force, ISAF). Krajnji cilj ISAF-a jeste pomoći Avganistanu da izađe na pravi put nakon gotovo četiri decenije autoritativne vlasti, strane okupacije i građanskog rata u toku kojih je teritorija Avganistana bila pogodno uporište za uvježbavanje terorista. U početku misije pojedine zemlje su preuzimale zapovjedništvo nad snagama principom rotacijske izmjene uz tehničku podršku NATO-a. Međutim, NATO je u potpunosti preuzeo odgovornost za svoje vođstvo, septembra 2003. godine. U jesen 2003. godine, Vijeće bezbjednosti Ujedinjenih nacija prihvatilo je novu rezoluciju o širenju

Evroatlantske integracije, CG NATO, Što je NATO?, www https://jadl.act.nato.int/ADL course

47 H

- 51 -

ISAF-ovih djelovanja na područja izvan Kabula putem Provincijskih timova za obnovu i razvoj (Provincial Reconstruction Teams, PRTs). 48 F

NATO je postupno preuzeo ulogu PRT-a u različitim djelovima Avganistana iako mandat UN-a jasno određuje da je misija ISAF-a pomaganje Vladi Avganistana u uspostavljanju sigurnog i postojanog okruženja koje će voditi slobodnim i poštenim izborima, vladavini prava i obnovi zemlje. Uloga NATOa u Avganistanu može se smatrati težnjom u borbi protiv terorizma. 49 F

Brojna dešavanja su dovela do formiranja ISAF misije. Misija ISAF-a je formirana decembra 2001. u skladu sa odlukom na Bonskoj konferenciji i posle povlačenja talibana sa vlasti. Koncept UN-a namijenjen je sa ciljem da se pomogne prelaznoj Vladi Avganistana u kreiranju sigurne situacije na terenu i pomoći rekonstrukciji zemlje. ISAF nijesu samo UN snage nego koalicija svih snaga željnih da pomognu pod okriljem UN Savjeta. 50 Pokušavaju se stvoriti uslovi u kojima bi zvanična Vlada mogla da funkcioniše. 51 Misija koja se sprovodi od strane NATO-a se smatra testom političke i vojne moći same alijanse. Od Vašingtonskog samita 1999. godine članice NATO saveza su dogovorile o novom NATO sistemu, sposobnom da funkcioniše van granica Evrope. Osnovni cilj novog koncepta NATO-a jeste borba sa novim prijetnjama kao što su terorizam i trgovina oružjem za masovna uništenja. 52 F

Avganistan predstavlja prvu operaciju van granica Evrope. “Misija se pokazala veoma teškom”, riječi su generala Dejvida Petreusa, čelnika US Centralne komande, jer se ta operacija izvodi dok su napadi pobunjenika na snazi.53

Evroatlantske integracije, CG NATO, Što je NATO?, str. 22, www.natomontenegro.com Isto 50 https://jadl.act.nato.int/ADL course 51 Isto. 52 Vincent Morelli, Section Research Manager, Paul Belkin Analyst in European Affairs, NATO in Afghanistan: A Test of the Transatlantic Alliance, December 3, 2009, Congressional Research Service, www.crs.gov 53 Isto. 49

- 52 -

NATO vođene snage ISAF 54 se suočavaju sa brojnim preprekama: 55 F

• • • •

podržavanjem slabe Vlade u Kabulu; korišćenje vojnih kapaciteta na dosta lošem terenu; obnova ratom razrušene zemlje i problem trgovine narkoticima.

Osnovni principi obnove Avganistana predstavljaju, već pomenuti Provincijski rekonstrukcijski timovi (PRT). Sastoje se od vojnih i civilnih zvaničnika sa ciljem pomoći Vladi Avganistana kroz uticaj i obnovu ekonomije na područjima PRT-a. 56 F

NATO predvodi međunarodna nastojanja očuvanja mira u Avganistanu pomažući na taj način stvaranje uslova u kojima u zemlji mogu funkcionisati parlamentarna Vlada, samoodrživ mir i sigurnost. Konkretno, NATO nastoji pomoći Vladi Avganistana u održavanju sigurnosti na području odgovornosti svojih operacija, pružiti joj podršku u proširenju vlasti na cijelu zemlju, i pružiti pomoć u obezbjeđivanju sigurnog okruženja koje vodi slobodnim i poštenim izborima, širenju vladavine zakona i procesu obnove države. Njemačka i Holandija su združeno preuzele vođenje ISAF-a u proljeće 2003. godine i istovremeno zatražile NATO-ovu podršku. Septembra 2003. godine, sam Savez je preuzeo odgovornost nad ISAF-om te je tako nadvladan problem odabira novih zemalja, voljnih i sposobnih da preuzmu rukovođenje misijom svakih šest mjeseci. Međunarodni sastav ISAF-a se mijenjao, ali je ISAF od svog

ISAF snage su nastale na osnovu rezolucije UN 1386 decembra 20, 2001. godine. Prema usvojenoj rezoluciji US vodjene snage NATO-a su bile skoncentrisane samo na Kabul. Misija je proširena rezolucijom Vijeća UN 1510 septembra 2003.godine, na cijeli Avganistan. Do kraja oktobra 2009. godine ISAF snage su brojale 71.000 pripadnika iz 42 zemlje, od čega je 28 predstavljalo članice NATO-a. Najbrojnije snage su bile: USA (34.800), Velika Britanija (9.000), Njemačka (4.300), Kanada (2.800), Italija (2.700), Francuska (3.100), Holandija(2.100), i Poljska (2.000). 55 Vincent Morelli, Section Research Manager, Paul Belkin Analyst in European Affairs , NATO in Afghanistan: A Test of the Transatlantic Alliance, December 3, 2009,Congressional Research Service, www.crs.gov 56 Isto.

- 53 -

uspostavljanja obuhvatao snage ili druge doprinose svih 26 NATO zemalja saveznica, kao brojne druge zemlje, uz osoblje koje je osigurao sam Avganistan. 57 F

Bonskim sporazumom (Bonn Agreement) iz jeseni 2001. godine, utvrđene su institucionalne reforme potrebne za uspostavljanje temelja stabilnosti, mira i napretka u pet zasebnih područja: borba protiv narkotika; reforma pravosuđa; razoružanje i reintegracija; obuka avganistanske nacionalne vojske; i obuka policijskih snaga. Vodeće zemlje donatori iz kruga G8 zemalja pomažu avganistanskim vlastima u sprovođenju programa reforme sigurnosnog sektora na navedenim područjima. Japan je vodeća zemlja koja nadzire proces razoružanja i reintegracije. Sjedinjene Američke Države predvode međunarodne napore u obuci avganistanske nacionalne vojske. Njemačka je nadležna za obuku avganistanske nacionalne policije. Italija nadzire reformu pravosuđa. Velika Britanija predvodi međunarodne napore u borbi protiv proizvodnje i trgovine narkoticima. U okviru saradnje NATO-Rusija, razvijen je zajednički pilot projekat obuke kako bi se u samoj regiji izgradili kapaciteti za sprečavanje trgovine avganistanskim narkoticima. Iako proces razoružanja i reintegracije nije sastavni dio ISAF-ovog mandata, proces razoružanja ima značajan uticaj na ISAF-ove operacije, posebno u Kabulu i okolini.

Evroatlantske integracije CG-NATO, Što je NATO?, www.natomontenegro.com

- 54 -

Sastav trenutne komande ISAF Snaga 58 F

Commander: General David H. Petraeus (USA) U

Senior Civilian Representative: Ambassador Mark Sedwill (GBR) U

46 Troop Contributing Nations ISAF Total Strength: approx 119,745 27 Provincial Reconstruction Teams (PRTs)

ISAF Commands in KABUL (strength 3,500) •HQ ISAF Commander: G David H. Petraeus (USA) • ISAF JOINT COMMAND (IJC) Commander: LG David M. RODRIGUEZ (USA) • NATO Training Mission - Afghanistan (NTM-A) Commander: LG William B. CALDWELL (USA) U

Regional Command West: (strength 6,000) HQ RC(W) in HERAT (ITA) Commander: BG Claudio BERTO (ITA) Forward Support Base HERAT (ESP) PRT in RC(W): • HERAT (ITA), FARAH (USA) • QALA-E NOW (ESP), CHAGHCHARAN U

Regional Command North: (strength 11,000) • HQ RC(N) in MAZAR-E SHARIF (DEU) Commander: MG Hans-Werner Fritz (DEU) Forward Support Base MAZAR-E-SHARIF (DEU) PRT IN RC (N): • MAZAR-E SHARIF (SWE), FEYZABAD (DEU) • KUNDUZ (DEU), POL-E KHOMRI (HUN) • MEYMANEH (NOR), JOWZJAN (TUR)

Regional Command Capital: (strength 5,000) • HQ RC(C) KABUL (TUR) Commander: BG Levent ÇOLAK (TUR) • Kabul International Airport (KAIA) (ESP)

Regional Command South: (strength 35,000) • HQ RC(S) in KANDAHAR (GBR) Commander: MG Nick Philip CARTER (GBR) Forward Support Base KANDAHAR (GBR) PRT in RC(S): • KANDAHAR (CAN) •TARIN KOWT (NLD) • QALAT (USA) U

Regional Command East: (strength 32,000) • HQ RC(E) in BAGRAM Commander: MG John CAMPBELL (USA) Forward Support Base BAGRAM (USA) PRT IN RC(E): • LOGAR (CZE), SHARANA (USA) • KHOST (USA), METHER LAM (USA) • BAMYAN (NZL), PANJSHIR (USA) • JALALABAD (USA), GHAZNI (USA) • ASADABAD (USA), BAGRAM (USA) • NURISTAN (USA), WARDAK (TUR) • GARDEZ (USA) • PARWAN (KOR) U

Regional Command South West: (strength 27,000) • HQ RC(SW) in LASHKAR GAH (GBR) Commander: MG Richard MILLS (USA) Forward Support Base KANDAHAR (GBR) PRT in RC(SW): • LASHKAR GAH (GBR) U

International Security Assistance Force (ISAF): Key Facts and Figures, 7.jul 2010. godine, www.natomontenegro.com

- 55 -

Slika 13. Regionalne Komande, Glavne Jedinice, Provincijski Rekonstrukcijski Timovi 59 F

Podatke o pripadnicima koji uÄ?estvuju u misiji ISAF treba uzeti sa rezervom jer se ti podaci mijenjaju dnevno. International Security Assistance Force (ISAF): Key facts and figures, 7. jul 2010. godine., www.natomontenegro.com. H

- 56 -

2.3.2 Uloga Mađarske u Avganistanu 60 F

S obzirom na to da se kontingent Vojske Crne Gore nalazi pod nadležnošću mađarskog PRT-a, u narednom dijelu će biti objašnjena uloga Mađarske u Avganistanu. Mađarska je članica EU i NATO-a i kao takva je od 2003. godine počela sa aktivnim učešćem u okviru misije ISAF u Avganistanu. Osnovni zadaci i ciljevi u ISAF misiji su precizirani Nacionalnom strategijom razvoja u Avganistanu. S obzirom na zadatke sa kojima se susreće Mađarska u ISAF misiji, neophodno je izvršiti planiranje za naredni vremenski period. Glavne komponente u okviru mađarske strategije predstavljaju: vojska, vladavina prava i razvoj međunarodnih postulata razvoja. Dosadašnja iskustva pokazala su da su dostignuća pomogla narodu Avganistana, posebno na području provincije Baghlan. Izazovi Brojni su izazovi u Avganistanu sa kojima se susreće mađarski PRT. Izazovi koji se javljaju kako pred avganistansku Vladu tako i pred međunarodnu zajednicu su brojni i različiti. Decenije rata su rezultirale u slaboj moći centralne Vlade Avganistana, velikoj stopi nepismenosti, korupciji i siromaštvu, zasnivajući sve to na etničkom i plemenskom principu. Ovo su karakteristike sredine rada međunarodnih organizacija. Aktivnosti koje se sprovode od strane NATO saveza i drugih članica ISAF snaga realizuju se preko Rekonstrukcijskih Provincijskih Timova (PRT) čiji su zadaci raznovrsi. Zadaci PRT-a se prije svega odnose na rješavanje brojnih različitih problema i zahtjeva u različitim provincijama. Izazovi su brojni, od kontrole usjeva koji se koriste kao osnova trgovine drogom do pomaganja centralnoj Vladi u povećanju uticaja na područje cijelog Avganistana. 60

Srednjoročni strategijski pregled, Nepoznat izvor, Budimpešta, Novembar 18, 2009.

- 57 -

Gledano sa sigurnosne perspektive, porast napada na Vladine i međunarodne snage, stalni priliv novih regruta u okviru pobunjenika i neovlašćenog prelaska pakistanske granice dovodi do veće brige da snage koje se nalaze na terenu nijesu dovoljne. Samim tim, proces osposobljanja avganistanskih snaga, prije svega pripadnika vojske i policije dobija na značaju. Iskustvo je pokazalo da je neophodno skorije prebacivanje odgovornosti i zadataka na lokalne snage bezbjednosti. U svakom slučaju, činjenica je da jedino legitimna Vlada, koja ima podršku avganistanskog naroda i koja ima vidljive rezultate u borbi protiv korupcije, trgovine drogom i kriminala, može doprinijeti dugo traženoj stabilnosti Avganistana. Da bi se ostvarili prethodno definisani ciljevi, neophodno je povećati učešće civilnih struktura u njihovoj realizaciji. Veoma bitan i ključan momenat je da stanovništvo mora imati pozitivno mišljenje o ulozi NATO-a, EU i drugih međunarodnih faktora u cijelokupnom procesu oporavka zemlje. Mađarsko prisustvo u Avganistanu Mađarska je preuzela ulogu nacije-lidera oktobra 2006. godine od holandskog PRT-a. Od tada su odnosi sa Avganistanom znatno unaprijeđeni. Otvorena je ambasada Mađarske u Kabulu i nekoliko sastanaka visokih zvaničnika između dvije zemlje je održano. Formiranjem diplomatskih odnosa formiran je i pravni okvir rada PRT-a u okviru Baghlan provincije tako i rada u cijelom Avganistanu. Osnovu saradnje sa avganistanskim vlastima predstavlja: saradnja na polju vojske, vladavine prava i međunarodnih razvojnih elemenata. Vojnim prisustvom se obezbjeđuje sigurnost u izvršenju svih razvojnih projekata. Stalne promjene na terenu uslovljavaju i neprekidno razmatranje ciljeva i sredstava koji se koriste za njihovo ostvarenje. U cilju povećanja efikasnosti podrške, pažnja je fokusirana na provinciju Baghlan kao i na razvoj cijelog Avganistana. - 58 -

Razvojne aktivnosti sprovode se od strane civilnih predstavnika kao i od strane mađarske vojske. Iskustva Mađarske su raznovrsna. Pripadnici ove zemlje učestvuju u okviru ISAF komande, kao i u okviru OMLT (Organisational Monitoring Liason Team) i SOF (Special Operation Forces) u saradnji sa USA. Takođe je Mađarska u trajanju od 6 mjeseci imala ulogu vodeće zemlje na Kabulskom međunarodnom aerodromu, dok su za vrijeme izbora 2009. godine određene bile snage u cilju ispomoći Vladi Avganistana. Kao što je već rečeno, neprestano se mijenjaju zadaci a samim tim se mijenjaju i uloge u ISAF misiji. Reforma sektora bezbjednosti kao i izgradnja Vladinih kapaciteta na vrhu su pririoteta. Na taj način, učešće u obuci avganistanske nacionalne policije uz saradnju sa EUPOL-om i ekspertima u okviru PRT-a od ogromnog je značaja. Aktivnosti koje se sprovode na području međunarodne kooperacije i razvoja su sa ciljem unapređenja standarda življenja i unapređenja ekonomskog i socijalnog razvoja. U vremenu nestašice finansijskih sredstava, veoma je bitno prenošenje znanja na području poljoprivrede, korišćenja voda i obrazovanja. U cilju realizacije prethodno navedenog, veoma je bitno da se brojni projekti koji se realizuju na području provincije realizuju u saradnji sa lokalnim zvaničnicima i avganistanskim nevladinim organizacijama. Tako da se i procedure pružanja pomoći mijenjaju. Na početku se radilo o direktnoj pomoći nekoj ustanovi, bolnici ili školi. Sada to već prelazi u ruke agencija Vlade Avganistana. Na taj način pruža se pomoć Vladinim agencijama da steknu iskustvo u procedurama i najboljim načinima ulaganja i oporavka provincije. S druge strane, povećava se povjerenje naroda u vlast. Benefiti su mnogi, i jedino se na taj način može ostvariti osnovni cilj i razlog funkcionisanja PRT-a. Strategijski pregled sredine rada Posle povlačenja talibanske Vlade 2001. godine, međunarodna zajednica je prihvatila nekoliko dokumenata na samitima i konferencijama na kojima je neprekidno govoreno o neophodnosti prisustva u Avganistanu. Obamina administracija i generalni sekretar NATO-a svrstali su Avganistan na vrh iste po važnosti.

- 59 -

Samim tim, volja i ambicija Mađarske da učestvuje u okviru ISAF misija mora biti zasnovana na realnim osnovama, posebno u vremenu ekonomske krize. Svi nerealni i nedostižni zahtjevi moraju biti izbjegnuti. S obzirom na to da je Mađarska članica NATO saveza, njeno učešće u okviru ISAF snaga će biti nastavljano dok je i međunarodno prisutvo planirano u njoj. Vojno prisustvo Mađarske je sastavni dio lokalne, regionalne i globalne bezbjednosti a u cilju borbe protiv terorizma kao preduslova za siguran razvoj. Naravno da se i vojni zadaci mijenjaju. U skladu sa situacijom na terenu i ciljevima PRT-a zavisi i uloga vojnih komponenti na terenu. Stabilnost i razvoj zahtijevaju ne samo fizičku nego i legalnu sigurnost, koja se ogleda kroz neprekidno obučavanje policije, pravnika i sudija. Iako gledano na kratke staze, obuka policajaca ne daje očekivane rezultate, uvježbavanje policije jedini je put garantovanju sigurnosti na terenu. Usled prethodno navedenog, Mađarska troši ¼ svog odobrenog fonda na uvježbavanje policije. Samim tim, saradnja sa EUPOL-om je veoma važna i korisna, tako da su EUPOL stručnjaci prisutni u okviru PRT-a. Dijeleći mišljenje po pitanju principa i pristupa koji se primjenjuju u Avganistanu, preovlađuje mišljenje da je neophodno uvećati prisustvo nevojnih elemenata u okviru provincije. Cilj je da se posebno unaprijedi stanje u sljedećim područjima: poljoprivrede, obrazovanja, zdrastvene zaštite i Vlade. Da bi se ostvario ovaj cilj, neophodno je prenositi znanje, što je odlučujući faktor u realizaciji cilja. Razvojni projekti moraju se sprovesti od strane nevladinih agencija jer njihovo iskustvo i znanje ima mnogo više koristi i uspjeha nego što je to slučaj sa vojnim i vladinim elementima. S obzirom na limitirane resurse, efikasnost njihove upotrebe veoma je bitna i od ključnog je značaja. Kad je poljoprivreda u pitanju, Baghlan provincija raspolaže velikim kapacitetom za razvoj, ali upotreba zastarjelih sredstava i tehnologija kao i nedostatak znanja i adekvatne infrastrukture znači da ima još dosta posla da se uradi na tom polju. Vodovodni sistem, zaštita od poplava, transfer tehnologija, - 60 -

zajedničke zgrade i formiranje manjih preduzeća mogu dovesti do željenih rezultata. Školovanje je glavni izazov širom Avganistana. Iako je dosta učinjeno u oblasti školovanja i edukacije i dalje je veliki procenat škola i studenata bez adekvatne infrastrukture i knjiga. To na kraju dovodi do velikog procenta nekvalifikovane radne snage, što prouzrukuje lošija radna mjesta i lošije plate. Razvoj tržišta i unaprijeđenje u oblasti kvalifikacije radne snage mora ići ruku pod ruku. Loše stanje zdravstvenog sistema rezultat je brojnih problema koji se ogledaju u sljedećem: nekvalifikovano ljudstvo, nedostatak vakcina, nedostatak odgovarajuće infrastrukture, nedostatak opreme za najugroženije grupe - djeca i žene. Da bi se ostvarili predviđeni rezultati PRT-a, neophodno je imati na umu da se sredstva koja se odobre i ulože na pravi način. Dugoročno i pažljivo planiranje, brojne studije, povratne informacije i učešće trećih lica omogućiće mađarskom PRT-u da doprinese razvoju Baghlana i Avganistana u daljem vremenskom periodu.

- 61 -

- 62 -

MNE-NATO

- 63 -

- 64 -

3.1 UČLANJENJE CRNE GORE U NATO - strateški cilj države61 H

Usvajanjem Deklaracije o nezavisnosti u Skupštini Republike Crne Gore 3. juna 2006. godine, nakon referendumskog rezultata 21. maja, Vlada je preuzela ingerencije utvrđivanja i vođenja spoljne politike, u kapacitetu države Crne Gore kao samostalnog međunarodno-pravnog subjekta. Promjenom državnog statusa, Crna Gora nije promijenila pravce svoje spoljne politike. Naprotiv. Kontinuitet njenih spoljnopolitičkih stremljenja čini osnovni kvalitet spoljnopolitičke pozicije danas. Crna Gora je na vrijeme prepoznala da dobrosusjedski odnosi i integracije predstavljaju garant njenog uspješnog razvoja. U novom kontekstu, kao nezavisna država, ima priliku da učvrsti svoju poziciju na međunarodnoj sceni, dinamizira i dalje unaprijedi odnose sa njenim najvažnijim akterima. U skladu sa tim, Vlada utvrđuje sljedeće spoljnopolitičke prioritete Crne 62 Gore: F

1. integracija u Evropsku uniju i Sjevernoatlantski savez - NATO, 2. unaprjeđenje i održavanje dobrosusjedskih odnosa i regionalne saradnje, 3. razvijanje bilateralne i multilateralne saradnje. Prioriteti spoljne politike Crne Gore međusobno su povezani i komplementarni. Crna Gora će, kroz utemeljenje i ostvarivanje osnovnih prioriteta u odnosima s inostranstvom, težiti integrisanju u evropske i evroatlantske strukture i sve regionalne inicijative, pratiti globalne trendove i uključivati se u njih u skladu s interesima i mogućnostima; razvijati dobre odnose sa susjedima; uspostavljati i održavati dobre odnose s nizom najrazvijenih i najvećih zemalja u svijetu; pritom u potpunosti poštujući preuzete međunarodne obaveze i principe. Veliku prednost malenoj Crnoj Gori predstavljala je čista istorijska prošlost i neumiješanost u brojna dešavanja u posljednje dvije decenije. 63 Crna Gora je obnavljanjem svoje državnosti došla u poziciju da slobodno i nezavisno F

www.mip.gov.me/index.php/direkcija-za-NATO/uclanjenje-u-NATO.html www.mip.gov.me 63 Autor H

- 65 -

odlučuje o svojoj budućnosti. Jedan od prvih koraka u tom pravcu bio je zahtjev za članstvo u programu NATO-a, „Partnerstvo za mir”. Potpisivanjem Okvirnog dokumenta Partnerstva za mir 14. decembra 2006. godine u Briselu, Crna Gora se obavezala na poštovanje principa i ciljeva sadržanih u Okvirnom dokumentu Partnerstva za mir i Osnovnom dokumentu Evroatlantskog partnerskog savjeta (EAPC). Crna Gora dijeli vrijednosti alijanse: poštovanje i očuvanje demokratskih društava; poštovanje principa međunarodnog prava; ispunjavanje obaveza iz Povelje UN-a, Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima, Helsinškog završnog akta, kao i međunarodnih sporazuma o razoružanju i kontroli naoružanja; uzdržavanje od prijetnji ili upotrebe sile protiv drugih država; poštovanje postojećih granica i rješavanje nesporazuma mirnim putem. Zbog toga Crna Gora želi da bude dio NATO-a. Svjesna neophodnosti sprovođenja sveobuhvatnih reformi kako bi ispunila ovaj cilj, Crna Gora učestvuje u Partnerstvu za mir kako bi razvila svoje kapacitete i postala članica NATO-a. U tom smislu, opredijeljena je da proširi i intenzivira politički dijalog i saradnju sa saveznicima i partnerskim zemljama i ostvari suštinsku reformu sistema odbrane. Članstvo u NATO-u je od izuzetnog značaja u garantovanju mira i stabilnosti. Partnerstvo za mir Crnoj Gori daje mogućnost da aktivno učestvuje i u važnoj saradnji u okviru regionalnih mehanizama poput Jadranske povelje, Procesa saradnje ministara odbrane zemalja Jugoistočne Evrope (SEDM) i Procesa saradnje u Jugoistočnoj Evropi (SEECP). Crna Gora izražava spremnost da doprinese borbi protiv terorizma i očuvanju mira u svijetu, te je u tom smislu odlučna da zajedno sa NATO-om izgrađuje operativne sposobnosti svojih snaga. 3.1.1

Ciljevi učešća Crne Gore

Jedan od najvažnijih političkih i bezbjedonosnih ciljeva Crne Gore je članstvo u NATO-u. Sve aktivnosti u okviru Partnerstva usmjerene su ka izgradnji odgovarajućih sposobnosti i ispunjavanju standarda koji će Crnoj Gori pomoći da taj cilj ostvari. U funkciji postizanja ovog cilja, Crna Gora koristi raspoložive instrumente Partnerstva za mir, prvenstveno Akcioni plan - 66 -

individualnog partnerstva (IPAP). Crna Gora želi da se što prije uključi u IPAP i da se uključi u intenzivirani dijalog i Akcioni plan za članstvo (MAP), kao krajnje instrumente za članstvo. Crna Gora u ovom okviru želi da realizuje sljedeće sadržaje: razvoj političke bilateralne i multilateralne saradnje na regionalnom planu i u okviru NATO-a, razvoj kooperativnih vojnih odnosa sa partnerima i NATO-om, reformu sistema odbrane i dugoročan razvoj snaga interoperabilnih sa snagama država članica NATO-a, razvoj sistema demokratske kontrole oružanih snaga, edukaciju građana i pridobijanje podrške javnog mnjenja o potrebi uključenja Crne Gore u NATO. 3.1.2 Prioritetna područja saradnje Učestvovanje u širokom spektru različitih PZM aktivnosti i inicijativa znatno doprinosi razumijevanju procesa Partnerstva, razvoju crnogorskog odbrambenog sistema i podršci strateškim ciljevima iskazanim u crnogorskoj spoljnoj i bezbjedonosnoj politici. U skladu sa tim, prioritetna područja saradnje su: - učenje stranih jezika, - rješavanje viška naoružanja i municije, - upravljanje kriznim situacijama, - politički dijalog i saradnja sa saveznicima i partnerskim zemljama, - izgradnja institucija i reforme oružanih snaga, - odbrambena politika i strategija, - demokratska kontrola oružanih snaga, - edukacija i obuka civilnog i vojnog personala. Iako je Crna Gora najmanja zemlja u regionu ipak aktivno učestvuje u doprinosu njegovoj stabilnosti i bezbjednosti. 64 Vrijeme je pokazalo da je stabilnost u regionu moguće postići jedino kroz saradnju i zajedničko djelovanje svih zemalja putem aktivnog angažovanja u regionalnim inicijativama i procesima, kao i bilateralnom saradnjom. Da bi se ostvarila F

www.mip.gov.me/index.php/direkcija-za-NATO/uclanjenje-u-NATO.html H

- 67 -

bezbjednost regiona, neophodno je učlanjenje u EU i NATO. Sa tom namjerom Crna Gora stupa na međunarodnu scenu. Njen cilj je da vodi političke konsultacije sa saveznicima i partnerima u cilju bržeg sprovođenja unutrašnjih reformi, u okviru IPAP i MAP. Zato je uloga Partnerstva za mir i NATO-a od izuzetnog značaja za nastavak i intenziviranje reformi, koje će doprinijeti bržoj evropskoj i evroatlantskoj integraciji. 3.1.3. Razvoj odnosa Crne Gore i NATO-a: ključni datumi 65 H

• •

• • • • • • • • •

29. novembar 2006. - Samit NATO-a u Rigi - Crna Gora pozvana u članstvo PzM-a. 3. decembar 2006. - Crna Gora dobija status posmatrača u Jadranskoj povelji, koja je na osnovu inicijative sa NATO samita u Pragu od 2002., potpisana između Albanije, Hrvatske, Makedonije i SAD-a. 14. decembar 2006. - Potpisan Okvirni dokument Partnerstva za mir. 28. decembar 2006. - Formiran Savjet za Partnerstvo za mir. Savjetom predsjedava predsjednik Vlade, a kopredsjedavajući su ministar inostranih poslova i ministar odbrane. Takođe, formirana je i Komisija za interresorne aktivnosti Crne Gore u Partnerstvu za mir. 5. april 2007. - Vlada je usvojila Prezentacioni dokument Crne Gore. 25. april 2007. - Potpisan Sporazum o bezbjednosti informacija između Crne Gore i NATO-a. Prezentacioni dokument predstavljen u Briselu. 14. jun 2007. - Vlada je usvojila Strategiju odbrane. 27. jul 2007. - Skupština je usvojila Zakone o odbrani i vojsci. Septembar 2007. - Crna Gora predala upitnik o Procesu planiranja i revizije (PARP). Oktobar 2007. - Crna Gora je, uz ekspertsku pomoć NATO-a, završila izradu IPP (Individualnog partnerskog programa). 11. oktobar 2007. - Vlada usvojila Komunikacionu strategiju o evroatlantskim integracijama Crne Gore. Decembar 2007. - Usaglašavanje PARP i IPP. Decembar 2007. - Vlada usvojila Informaciju o pristupanju Crne Gore Individualnom partnerskom akcionom planu NATO – IPAP.

http://www.mip.gov.me/index.php/Direkcija-za-NATO/razvoj-odnosa-crne-gore-i-natokljuni-datumi. html

- 68 -

• •

•

• • •

• • • • •

•

• •

Januar 2008. - IPP Crne Gore je bez primjedbi zvanično prihvaćen od strane 26 zemalja članica NATO-a. 11. januar 2008. - Crna Gora zvanično izrazila zainteresovanost za otpočinjanje procesa izrade Individualnog partnerskog akcionog plana IPAP i otpočela proces Intenziviranog dijaloga - ID s NATO-om. 4. februar 2008. - NATO je odobrio otpočinjanje IPAP procesa za Crnu Goru. Februar 2008. - Skupština Crne Gore usvojila Zakon o tajnosti podataka, što je veoma značajno za dobijanje certifikata kako bi mogla imati pristup NATO podacima koji imaju određeni stepen zaštite. 11. mart 2008. - Ministri inostranih poslova i odbrane Crne Gore predstavili su Prezentacioni dokument IPAP na sastanku Visokog političkog komiteta NATO-a na nivou zamjenika šefova misija. 31. mart 2008. - PARP dokument predstavljen je u Briselu, gdje su usvojena 32 partnerska cilja Crne Gore. 3. april 2008. - Na Samitu NATO-a u Bukureštu, Crna Gora zvanično je pozvana da otpočne proces Intenziviranog dijaloga sa NATO-om. April 2008. - Vlada usvojila Uredbu o osnivanju Direkcije za zaštitu podataka i imenovala direktora Direkcije. Direkcija će biti smještena u Ministarstvu odbrane. 28 – 31. maj 2008. - Crna Gora je bila domaćin sastanka Savjetodavne grupe Evroatlantskog partnerskog vijeća. 12. jun 2008. - Savjet za PZM je usvojio Inicijalni dokument za diskusiju za Intenzivirani dijalog. 19. jun 2008. - Vlada Crne Gore usvojila Individualni partnerski akcioni plan. 24. jun 2008. - U Briselu IPAP je zvanično uručen NATO-u. 24. jun 2008. - Održan plenarni sastanak za Intenzivirani dijalog predstavnika Crne Gore s predstavnicima NATO-a, u sjedištu NATO-a u Briselu. 24 – 26. jun 2008. - Crna Gora bila domaćin seminara Parlamentarne skupštine NATO-a, Roz-Rot, na temu Jugoistočna Evropa na putu evroatlantskih integracija. 3. jul 2008. - Vlada usvojila Informaciju o napretku Crne Gore u Partnerstvu za mir. 4. septembar 2008. - Održan ID sastanak o pitanjima odbrane i bezbjednosti između predstavnika Crne Gore i NATO-a. - 69 -

• • •

• •

• • • • • • • •

29. septembar 2008. - Upitnik PARP je uručen NATO-u. 1. oktobar 2008. - Održan sastanak ID o ekonomskim pitanjima. 8. oktobar 2008. - Skupština usvojila Zakon u učešću pripadnika Vojske Crne Gore, civilne zaštite, policije i zaposlenih u organima državne uprave u mirovnim misijama i drugim aktivnostima u inostranstvu, kao i odluku o angažovanju medicinskog tima VCG u mirovnoj misiji UN-a u Avganistanu, shodno Rezoluciji Savjeta bezbjednosti 1833 5. novembar 2008. - Upućeno pismo generalnom sekretaru NATO-a za ulazak u Crne Gore u MAP na narednom Samitu NATO-a. 12-14. novembar 2008. - Predstavnici kancelarije NATO-a za bezbjednost posjetili su Direkciju, nakon čega je uslijedila certifikacija i Crnoj Gori dodijeljen stepen oznake „tajno”. 27. novembar 2008. - Skupština Crne Gore usvojila Strategiju nacionalne bezbjednosti. 4. decembar 2008. - Crna Gora formalizovala status u Jadranskoj povelji na Ministarskom sastanku u Helsinkiju. Prethodno, Crna Gora je prihvatila poziv za priključenje Jadranskoj povelji upućivanjem note predsjedavajućem. 10. decembar 2008. - Finalni sastanak za usaglašavanje IPP održan u Briselu. 18. decembar 2008. - Vlada usvojila s Ustavom usaglašen Zakon o vojsci i Zakon o odbrani 18. decembar 2008. - Skupština usvojila Strategiju odbrane. 18.decembar 2008. - Vlada usvojila Izvještaj o sprovođenju IPAP. 20. januar 2009. - Sastanak ID o implementaciji Komunikacione strategije o evroatlantskim integracijama. 27. januar 2009. - Dva tematska sastanaka ID o bezbjednosti i zaštiti povjerljivih informacija i sastanak o pravnim pitanjima. 26 - 29. januar 2009. - Posjeta ekspertskog tima NATO-a radi procjene realizacije IPAP-a. 9.mart 2009. - Sastanak Sjevernoatlantskog savjeta s Crnom Gorom. Delegaciju Crne Gore predvodio predsjednik Vlade. Na sastanku pozitivno ocijenjene realizovane aktivnosti u okviru Individualnog partnerskog akcionog plana (IPAP) i Intenziviranog dijaloga (ID).

- 70 -

•

april 2009. - U završnoj deklaraciji sa Samita NATO-a u Strazburu i Kelnu Crnoj Gori upućena snažna podrška i poruka da će saveznici ubrzo razmatrati njen zahtjev za MAP. 8. maj 2009. - Delagacija Crne Gore, koju je predvodio ministar inostranih poslova Milan Roćen, učestvovala je, po prvi put u svojstvu punopravnog člana, na sastanku MIP-ova Jadranske povelje, koji se održao u Tirani. 26 - 27. novembar 2009. - Generalni sekretar NATO-a, Anders Fog Rasmusen, posjetio Crnu Goru i tom prilikom susreo se sa crnogorskim zvaničnicima. 4. decembar 2009. - Na sastanku ministara inostranih poslova zemalja članica alijanse, koji je održan u Briselu, 3-4. decembra 2009. godine, Crnoj Gori upućen poziv za Akcioni plan za članstvo (MAP). 29. decembar 2009. - Skupština Crne Gore donijela odluku o angažovanju predstavnika VCG u ISAF-u, Liberiji (UNMIL) i somalijskim vodama (ATALANTA - u okviru misije EU). U misiju ISAF, u mađarskom kontingentu, a pod regionalnom komandom Njemačke, upućeno je 25 pripadnika VCG u sklopu pješadijskog voda, 3 člana medicinskog tima, 2 štabna oficira i jedan oficir za logistiku. 1 - 5. mart 2010. - Ekspertski tim NATO-a posjetio Podgoricu i izvršio drugu godišnju evaluaciju sprovođenja Individualnog partnerskog akcionog plana (IPAP). 16. jun 2010. - U Briselu održan sastanak Crne Gore i Sjevernoatlantskog savjeta (NAC), povodom završetka dvogodišnjeg ciklusa Individualnog partnerskog akcionog plana (IPAP). Ovim sastankom završeno je sprovođenje Programa, uz pozitivnu ocjenu od strane NATO-a. Jun 2010. - Vlada Crne Gore usvojila Strateški pregled odbrane (SPO), ključni dokument u sektoru odbrane, koji je usaglašen sa novim paketom Partnerskih ciljeva. 20. jul 2010. - Ministar inostranih poslova Milan Roćen je, u svojstvu zemlje kontributora u ISAF misiji, na poziv ministra inostranih poslova Avganistana, učestovao na Međunarodnoj konferenciji o Avganistanu, u Kabulu. 16. septembar 2010. - Vlada Crne Gore usvojila prvi Godišnji nacionalni program (ANP) u okviru prvog ciklusa Akcionog plana za članstvo (MAP). - 71 -

•

21-22. oktobar 2010. - U studijskoj posjeti Crnoj Gori boravili predstavnici SEEGROUP povodom crnogorskog predsjedavanja Upravljačkom grupom za bezbjednost zemalja Jugoistočne Evrope. Tom prilikom su se sastali sa predstavnicima Ministarstva spoljnih poslova i Ministarstva odbrane i posjetili Regionalni centar za obuku pilota helikoptera u Golubovcima. 28. oktobar 2010. - u Briselu predstavljen prvi Godišnji nacionalni program (ANP) na sastanku Sjevernoatlantskog saveza (NAC), čime je Crna Gora otpočela prvi ciklus implementacije Akcionog plana za članstvo (MAP).

Realno gledajući na prethodni vremenski period, može se reći da je proces integracija Crne Gore u NATO-u krenuo veoma ozbiljnim koracima. Očekivanja da će Crna Gora uzeti mjesto u MAP članstvu predstavlja ozbiljan korak pred ulazak u NATO sistem. Na taj način će se uspjeti približiti članstvu u NATO sistemu, sistemu koji će donijeti brojne benefite državi, njenim institucijama i građanima.

- 72 -

3.2 Ekonomski benefiti učlanjenja Crne Gore u NATO „Šta Crna Gora dobija ulaskom u NATO?“ 66 F

Crna Gora kroz integracije u evropske i evroatlanske strukture želi da rješava svoj bezbjednosni aspekt razvoja, uz istovremeno podsticanje svog ekonomskog razvoja. U tom smislu, NATO predstavlja najmoćniji političko-vojni savez na svijetu koji svakoj zemlji članici daje čvrstu garanciju da će njen suverenitet i teritorijalni integritet biti očuvan, a da će ekonomski razvoj biti stabilan. EU je najveći svjetski trgovac i veliko tržište, koje pruža mogućnost i za benefite ekonomske integracije malih ekonomija, a daje okvir za razvoj države vladavine prava, snažne institucije i biznis ambijent prilagođen strateškim razvojnim partnerstvima. U krajnjem, integracije u evropske i evroatlanske strukture postaju ključna poluga rasta životnog standarda i prosperiteta zemlje. 67 F

Živimo u vremenu evroatlanstkih integracija, vremenu koje se karakteriše brojnim prednostima i nedostacima. Nekada su se međunarodni odnosi karakterisali drugačijim kriterijumima odlučivanja države da li da uđe ili ne u okvir neke organizacije. Postojao je „neutralni blok“ država u svijetu poznat kao „zemlje nesvrstanih“. Međutim, današnja situacija govori o drugačijim odnosima koji počivaju na nekim novim principima, nekim novim shvatanjima i težnjama. Upravo je veliko pitanje šta je to što se nudi tj. šta je to što se dobija učlanjenjem u neku organizaciju. Naravno, učlanjenje u EU je bez pogovora i bez pitanja strateški cilj države ali se postavlja pitanje šta sa NATO sistemom. Naravno, pitanje se ne postavlja pred državne organe jer je cijeli državni aparat usmjeren u što skorije učlanjenje u NATO sistem. 68 Kao polazište korišćeni su zaključci sa održane tribine stručnjaka za ekonomska pitanja britanskog Ministarstva odbrane Amadeo Votkins. 69 F

Veoma je bitno razumjeti koji su ekonomski benefiti učlanjenja Crne Gore u NATO sistem. Snažan signal Crnoj Gori pruža se od strane vodećih zemalja 66

Tribina o ekonomskim aspektima ulaska Crne Gore u NATO, predavanje Amadea Votkinsa iz britanskog Ministarstva odbrane o ekonomskim razlozima za članstvo Crne Gore u NATO-u, Antena M, Raport, 08.05.2009. godine 67 Prof. dr Gordana Đurović i drugi, Crnogorska Akademija Nauka i Umjetnosti „Crna Gora U XXI Stoljeću - u Eri kompetitivnosti“, Integracija u Evropske i Evroatlantske strukture, 30. mart. 2010. godine 68 Autor. 69 Govor autora.

- 73 -

NATO-a i predstavnika da nastavi putem kojim je krenula jer to predstavlja još jedan izazov za Crnu Goru i slobodno možemo reći jedan vrlo odgovaran zadatak na samoj Crnoj Gori da upravo tu misiju koja je pred njom uspješno sprovede do kraja. Za Crnu Goru nije dovoljno reformisati samo bezbjednosni sektor i Ministarstvo odbrane i Vojsku ili Policiju, već kompletan državni aparat. Znači, čitava država ulazi u NATO, i isključivo od nivoa reformi koje budu postignute na čitavom nivou, u čitavoj državi, kako u sistemu bezbjednosti, tako i u sistemu pravosuđa, zdravstva ili bilo kom drugom sistemu zavisiće i kolikom brzinom će Crna Gora ići ovim putem. Veoma je važno u narednom periodu povećati podršku javnog mnjenja, koja u ovom momentu, može se reći da je sasvim dovoljna, ali bi moglo biti i gore, kao što je bila u nekim zemljama. Sve ovo je neraskidivo vezano za ekonomske prednosti, odnosno aspekte članstva Crne Gore u NATO alijansi. Da se jednostavno pokuša odgovoriti na sva ona pitanja koja su toliko prisutna u javnosti, da li Crna Gora treba da ide tim putem, jer će to koštati velike sume novca, jer će potrošiti mnogo na samo članstvo, jer je članarina skupa, jer slanje naših vojnika u misije košta mnogo, šta zauzvrat dobija od svega toga, i u kontekstu kompletne globalne ekonomske krize, svih tih pitanja koja su apsolutno vrlo, vrlo bitna i na koje treba dati odgovore. Prvo pitanje koje se postavlja je sljedeće: „Šta Crna Gora dobija ulaskom u NATO?“ Jedna od najbitnijih stvari, s obzirom na istorijat cijelog regiona je stabilnost. Većina analitičara potpuno ili zanemaruje ili ne stavlja dovoljno veliki naglasak na to koliko je bitna stranim investitorima stabilnost jednog prostora. Ključ svakom investitoru, kao i svim pojedincima kada se investira u neku banku, su sljedeća pitanja: „šta je sa tom bankom, koliko je ona likvidna, koja je njena kreditna sposobnost, povjerenje stranaka u nju i slično“. Upravo tako razmišljaju strani investitori koji imaju milione ili milijarde. Ono što je bitno je da je Crna Gora, kad je dobila svoju državnost prije nekoliko godina, naglo ušla u neki, što se zove na engleskom „opportunist market“, dakle, tržište nekih oportunista manje-više, i te vrste investicija su dolazile na ova područja. To se desilo i Hrvatskoj, recimo, nekoliko godina ranije, gdje su nekretnine na moru naglo porasle od 2001. do 2004. godine pa se i logično očekivao isti slijed događaja i Crnoj Gori. Ono što je bitno za sadašnji period, bez obzira na krizu, postojala ona ili ne, je da Crna Gora ulazi u jednu drugu vrstu globalnog tržišta. - 74 -

Dakle iz jednog „opportunity economy“ u nešto što se može nazvati neka vrsta održive kapitalne ekonomije, gdje će upravo održive vrste FDI-ja, tj. stranih investicija postati primarne. Za održive investicije primarna će biti stabilnost jedne regije i jedne države. Stabilnost uključuje, naravno ne samo da nema ratova, konflikata i nereda, već znači vladavinu prava, postojanje jednog efikasnog i efektivnog parlamenta, itd. To su sve pitanja kojima se bavi NATO. I upravo kroz NATO, a takođe i kroz Evropsku uniju, Crna Gora dobija ovako nešto. „Koliko će nas NATO koštati? Šta to „koštanje“ predstavlja?“ Kada se vojnik šalje u misiju odmah se postavlja pitanje koliko će to sve da košta i konstatuje se sljedeće: „da taj vojnik košta 3.000 eura po danu, zato što mora da se hrani, da spava negdje“. Međutim, niko ne razmišlja da taj vojnik isto mora da radi i u okviru vojske u svojoj državi. Isto mora uniformu da ima, i da ima šlem, i pancir, i da ima dva para čizama. Isto će se voziti u nekom vozilu. Drugim riječima, trošak NATO-a je onaj „added cost“, znači onaj dodatni trošak što će on imati mimo troška koji bi ionako imao da služi u Crnoj Gori. Ako je njemu plata 3.000 eura u Avganistanu, a u Crnoj Gori 500-700 eura, plus penzija, plus porodica, stan, drugi troškovi onda je neophodno postaviti pitanje koliko je njegov realno ostvarljiv trošak što ide u Avganistan. To su parametri kojima se igraju ekonomisti današnjice. Važno je shvatiti da ne ulazi samo Vojska Crne Gore u NATO, nego cijela država ulazi u NATO. Ovo su jednostavni ekonomski parametri koji su dostupni na Internetu, koji su veoma lagano provjerljivi. Dakle, šta bi konkretno koštao NATO cijelu državu, kad bi recimo sjutra Crna Gora ušla u NATO? Procjene su negdje od 1 do 3 miliona eura godišnje u smislu obezbjeđenja prostorija u Briselu. Isti ljudi bi morali imali te iste kancelarije u Podgorici. Tako da je neophodno računanje ekstra troška. Možda bi se zajednički učestvovalo na nekoliko NATO vježbi, možda bi neke dodatne vježbe morali imati na terenu itd. „Koliko koštaju misije?“ Ovo pitanje je sada aktuelno u javnosti Crne Gore. Postavlja se pitanje ekonomske isplativosti. Prije svega se postavlja pitanje osiguranja pripadnika crnogorskog kontingenta. Prije svega treba shvatiti da osiguranje za šest mjeseci za nekog vojnika se ne može tačno dobiti dok se ne vidi u stvari gdje ide tačno taj vojnik u Avganistanu. Nije isto da li ide na sjever ili na jug te - 75 -

zemlje. Danas su osiguravajuće kuće veoma precizne. Zatim se postavlja pitanje ekonomske isplativosti slanja vozila u misiju. Takođe je neophodno postaviti pitanja da li bi se ta vozila nabavila za potrebe vojske u normalnim uslovima. Opet se javlja samo dodatni trošak koji se formira jer se isti šalje u misiju u drugu državu. Brojni su ekonomski pokazatelji koji moraju da se uporede da bi se donijele konačne odluke ali je činjenica sljedeća: svi ti „mali ekonomski troškovi“ slanja pripadnika Crne Gore u mirovnu misiju nijesu ništa u poređenju sa efektima koji se ostvaruju misijom Crne Gore u Avganistanu. Za Crnu Goru je apsolutno mnogo isplativije i aktivnije ulazak u NATO, jer se dobija nešto što sami nikako ne možemo priuštiti. Ni Britanija sama ne može da priušti sopstveni sistem odbrane, oslanja se mnogo na svoje partnere. I Britanija sarađuje sa Amerikom, Njemačkom, Francuskom, Norveškom i svim drugim državama u smislu članstva u NATO-u. To je ključ ulaska u NATO sistem. Na kraju, kao zaključak, može se postaviti pitanje: Šta se dobija učlanjenjem u NATO? Nekoliko stvari može da se postavi kao osnovni benefiti ulaska u NATO: •

•

nova vrsta ekonomije u koju ulazi Crna Gora jednostavno stavlja naglasak na održive FDI, znači „Fond direct investments“. Nove vrste investitora će dolaziti u Crnu Goru. Oni će zahtijevati novu vrstu stabilnosti, bezbjednosti, garancija u svim nivoima. kolektivna bezbjednost. Košta mnogo, mnogo manje nego recimo kada bi Crna Gora odlučila da ima svoju samostalnu odbranu. 70 Neophodno je postaviti pitanje koliko bi koštalo jednu državu kao Crnu Goru da priušti nove avione i helikoptere neophodne za čuvanje neba, moderne radare, obuku pripadnika i slično. Pristupanje NATO-u neće zahtijevati da Crna Gora izdvaja za odbranu više od 2% sredstava BDP-a, koje i sada izdvaja. Ulazak u sistem kolektivne odbrane F

“Ukoliko bi Crna Gora ostala izvan kolektivnog sistema odbrane, morala bi da izdvaja znatno više sredstava za odbranu. To potvrđuju i iskustva neutralnih zemalja koje izdvajaju izuzetno velika sredstva za odbranu: Švedska je u 2007. godini izdvojila 5,5 mlrd $; Finska 2,8 mlrd $; Švajcarska 2,5 mlrd $; Austrija 2,3 mlrd $. Ove zemlje se po nivou izdvajanja za vojne svrhe nalaze između 25. i 40. mjesta u svijetu, dok se nove članice NATO-a (Češka, Mađarska, Rumunija, Slovačka, Bugarska, Latvija) po izdvajanjima za odbranu nalaze iza ovih neutralnih zemalja.” Prof. dr Gordana Đurović i drugi, Crnogorska Akademija Nauka i Umjetnosti „Crna Gora U XXI stoljeću – u Eri kompetitivnosti“, Integracija u Evropske i Evroatlanske strukture, 30. mart. 2010. godine

- 76 -

podrazumijeva profesionalizaciju i optimizaciju snaga bezbjednosti Crne Gore, a posebno Vojske, uz manje troškove, s obzirom da ne treba ulagati u skupa borbena sredstva i kapacitete kao što su avijacija, protivvazdušna odbrana, mornarica i dr. 71 Članstvom u NATO savezu, Crna Gora bi potvrdila imidž stabilne i perspektivne zemlje 72 u kojoj ne postoji rizik za investiranje i time stekla brojne ekonomske koristi koje bi doprinijele povećanju i održavanju dinamičnog ekonomskog rasta. Crna Gora bi se pridružila zemljama koje imaju epitet „stabilne i bezbjedne ekonomije“ i, kao takva, predstavljala bi povoljan ambijent za privlačenje stranih investicija. Iskustva većine od deset novih članica iz centralne i istočne Evrope, koje su u NATO primljene 1999. i 2003. godine, ukazuju na benefite koje su dobile učlanjenjem u savez. Ove zemlje su, nakon pristupanja NATO-u, zabilježile znatan rast stranih direktnih investicija, naročito Češka i Poljska, u kojima su investicije duplirane u odnosu na godinu prije pristupanja, i one su se najvećim dijelom odnosile na osnivanje novih preduzeća. Takođe, slično je iskustvo i Mađarske, koja je doživjela bum tzv. „greenfield“ investicija. značaj za turizam 73 tim prije što je, pored prirodnih ljepota, kulturnoistorijskih spomenika, odmora i zabave, za turiste bitna i opšta bezbjednost, odnosno ima li bojazni od izbijanja sukoba i destabilizacije u određenoj državi. Poznato je da su zemlje članice NATO-a obilježene na svim turističkim mapama, što kod savremenog turiste uliva osjećaj sigurnosti i predstavlja dodatni podsticaj da posjeti i boravi u zemlji u kojoj je sigurnost zagarantovana. Stoga se može zaključiti da će članstvo u NATO-u pozitivno uticati na razvoj turizma i povećanje prihoda kroz percepciju Crne Gore kao bezbjedne destinacije. O tome na najbolji način svjedoče iskustva poznatih turističkih destinacija, članica NATO-a: Italije, Francuske, Španije, Portugala, kao i novih članica Bugarske i Hrvatske, koje svoj turistički razvoj dijelom duguju i činjenici da su članice NATO-a. F

•

Isto. Pobjeda i Koordinacioni tim za implementaciju Komunikacione strategije o evroatlantskim integracijama Crne Gore odgovaraju na pitanja čitalaca, Politika, 3. maj 2011. godine 73 Isto. 72

- 77 -

•

Proces učlanjenja u NATO bi doveo do energetske bezbjednosti u zemlji. 74 Snabdijevanje energentima jedan je od najvažnijih strateških ciljeva razvijenih država. Energetska bezbjednost u tom smislu je veoma važna za rast i razvoj kako ekonomije, tako i drugih privrednih grana svake države. Na energetsku bezbjednost u XXI vijeku utiče mnoštvo faktora, od ratova, ličnih i nacionalnih interesa, pa do političkih previranja. Kako bi se unaprijedila energetska bezbjednost, potrebno je postići jedan širi politički konsenzus. Prije svega se misli na dugoročnu sigurnost isporuke energenata u energetski sektor. Veliki problem u svijetu predstavlja različita dostupnost resursima koju zemlje imaju. Upravo ova ključna energetska ograničenja, koja su povezana sa životnom sredinom i resursima, uključujući zdravstvene rizike, klimatske promjene, nedostatak vode i povećane energetske potrebe, dodatno će uticati na kreiranje buduće bezbjednosne sredine u oblastima od značaja za NATO. Energetska bezbjednost će, stoga, imati potencijal da znatno utiče na planiranje i operacije NATO-a, ističe se čak i u novom strateškom konceptu NATO saveza. Efekat „korisnosti“ misija. 75 Efekat „korisnosti“ se ogleda kroz proces učešća pripadnika Vojske Crne Gore u misije širom svijeta. Kao učesnik ISAF misije u Avganistanu mogao sam da sagledam samo jedan dio efekata koji se odnosi na naše učešće kao kontingenta. Mjerilo rada i mjerilo ozbiljnosti države se utvrđuje spremnošću države da učestvuje sa trenutnim i budućim partnerima u realizaciji podrške oporavku i razvoju drugih zemalja kao što je Avganistan. Učešće crnogorskog kontingenta u ISAF misiji je na svim poljima pohvaljeno najvišim ocjenama, od svih zvaničnika, kako u Avganistanu tako i u međudržavnim razgovorima i sastancima. Postoji jedna činjenica koja se zove „dobar glas“ koji se širi među kontributorima-učesnicima misije a to je da pripadnici crnogorskog kontingenta dostojno i na pravi način predstavljaju državu Crnu Goru u Avganistanu. Na taj način se pronosi i glas da je država Crna Gora dovoljno sazrela da se uhvati u koštac sa brojnim izazovima koji se nalaze na putu evroatlantskih integracija. Ta zrelost je pokazana na terenu, u Avganistanu, gdje je i krajnji rezultat rada očigledan i opipljiv. F

•

74 75

Isto. Autor knjige.

- 78 -

3.3. Uloga Crnogorskog kontingenta u misiji ISAF u Avganistanu „...počašćen sam od velikih sila da pošaljem na Krit, međunarodnoj vojsci, jednu četu mojih Crnogoraca ....drugujte pošteno i iskreno; službujte tačno i pošteno! Hoću da ostane ime, ime Crnogorca, na onoj visini na kojoj je vazda bilo pa sve vas koštalo života“. 76 F

Kralj Nikola Petrović, obraćanje na Obilića poljani

Na ovaj način su nekada bili ispraćeni pripadnici prvog kontingenta crnogorske vojske u mirovnu misiju na Krit. Ispraćaj je bio organizovan od strane Kralja Nikole. Tako su i pripadnici Vojske Crne Gore poslani od strane države da ostvare isti onaj zadatak koji je crnogorska vojska ostvarila još davne 1896. godine na Kritu a to je obezbjeđenje i pružanje podrške narodu da prevaziđe dugogodišnje vjerske sukobe. Samo je jedna „sitnica“ drugačija - radi se o Avganistanu. Tada su evropske velesile na predlog Rusije, povjerile Crnoj Gori - jedinoj među manjim evropskim državama - ulogu međunarodnog mirovnog misionara na pobunjenom ostrvu Kritu. 77 F

U skladu sa svojim programskim i idejnim opredjeljenjem a u cilju pristupanja evro-atlantskom savezu NATO-a, u svojim strateškim dokumentima Crna Gora je jasno istakla opredjeljenje za učešće u međunarodnim mirovnim misijama pod vođstvom UN, NATO i EU, radi pružanja doprinosa očuvanju mira i stabilnosti u svijetu. 78 Odluku o učešću u međunarodnim aktivnostima i mirovnim misijama pripadnika Vojske Crne Gore donosi Skupština Crne Gore na predlog Savjeta za odbranu i bezbjednost, dok odluku o učešću pripadnika civilne zaštite, policije i zaposlenih u državnoj upravi, donosi Vlada Crne Gore. F

U cilju obezbjeđenja neophodnih uslova za praktičnu realizaciju takvog opredjeljenja Skupština Crne Gore je 8.10.2008. godine usvojila Zakon o upotrebi jedinica Vojske Crne Gore u međunarodnim snagama i učešću pripadnika civilne zaštite, policije i zaposlenih u organima državne uprave

Branko Babić, Kritski odred, CID, Podgorica, 2006, str. 57. Isto, str. 106. 78 Predrag Abramović, Diplomatija Crne Gore, Magistarski rad, Fakultet Političkih Nauka, Podgorica, 2011. 77

- 79 -

u mirovnim misijama i drugim aktivnostima u inostranstvu 79 , kao i Odluku o angažovanju medicinskog tima VCG u mirovnoj misiji UN-a u Avganistanu, shodno Rezoluciji Savjeta bezbjednosti 1833. Nepunu godinu kasnije, Skupština Crne Gore je 29.7.2009. godine usvojila Odluku o slanju crnogorskih vojnika u međunarodne mirovne misije u Avganistanu, Somaliji i Liberiji 80 . F

ISAF misija U želji da bude odgovoran partner NATO-u, država Crna Gora je prepoznala važnost učešća naše Vojske u ovoj misiji, u okviru svojih mogućnosti. S obzirom na to da je mir u Avganistanu prioritet i da je Avganistan prijetnja međunarodnom miru i sigurnosti, misija ISAF je postala osnovna misija države Crne Gore i Ministarstva odbrane. U skladu sa Odlukama Skupštine o učešću pripadnika Vojske Crne Gore u mirovnim misijama i operacijama iz jula 2009. godine, kao i završenom obukom jedinica i izvršenim obavezama u skladu sa NATO procedurama, Crna Gora je 23. februara 2010. godine priznata kao 44. neNATO zemlja kontributor u ISAF misiji od strane Sjevernoatlantskog savjeta. 81 F

Tokom februara i marta 2010. godine upućen je prvi crnogorski kontingent u mirovnu misiju ISAF u Avganistanu. Nakon potpisivanja bilateralnih sporazuma, trilateralnog tehničkog sporazuma Crne Gore sa Njemačkom i Mađarskom i Odluke Skupštine Crne Gore, raspored pripadnika Vojske Crne Gore u ISAF misiji u Avganistanu je izgledao ovako:

„Zakon o upotrebi jedinica Vojske Crne Gore u međunarodnim snagama i učešću pripadnika civilne zaštite, policije i zaposlenih u organima državne uprave u mirovnim misijama i drugim aktivnostima u inostranstvu«, Sl. list CG br. 61,13. oktobar 2008. 80 Odlukom Skupštine Crne Gore koja je donešena u julu 2009. godine predviđeno je učešće pripadnika Vojske Crne Gore u mirovnoj misiji Ujedinjenih nacija „UNITED NATIONS MISSION IN LIBERIA (UNMIL)“ u Liberiji, do 2 pripadnika uz mogućnost rotacije. Ovom odlukom nastavljeno je učešće Crne Gore u već započetoj misiji SCG; - mirovnoj misiji Ujedinjenih nacija „INTERNATIONAL SECURITY ASSISTANCE FORCE (ISAF)“ u Avganistanu, u kojoj će učešće uzeti do 40 pripadnika Vojske Crne Gore, koja se sastoji od snaga pješadije, medicinskog tima, štabnog osoblja i nacionalne obavještajne ćelije (NIC), uz mogućnost rotacije; - mirovnoj operaciji Evropske unije „European Union Naval Force (EU NAVFOR) ATALANTA“ u Somaliji, do 3 pripadnika Vojske Crne Gore uz mogućnost rotacije. 81 Partner br.23, str. 9.

- 80 -

dva štabna oficira, u toku februara 2010. godine su bila raspoređena u regionalnu komandu SJEVER - Mazari Šarif, sa rotacijom na šest mjeseci; Pješadijski vod - 25 pripadnika, kao fizičko obezbjeđenje baze mađarskog Provicijskog tima za obnovu - PRT (Provincijal Reconstruction Team) u Pol-e-Khomri na sjeveru Avganistana, sa rotacijom na šest mjeseci. Upućivanje je izvršeno početkom marta 2010. godine; Jedan logistički štabni oficir koji će biti raspoređen u bazi, zajedno sa pješadijskim vodom; Medicinski tim od tri člana (ljekar, medicinski tehničar i medicinska sestra) su bili isto raspoređeni u mađarskoj PRT bazi, zajedno sa pješadijskim vodom i logističkim oficirom, sa rotacijom na šest mjeseci. 82 F

Da se situacija na tom polju mijenja potvrđuje nam predlog Hrvatske, prihvaćen od strane ostalih članica Američko-jadranske povelje (A-5), da se pokuša formirati zajednička jedinica vojnih instruktora koji bi bili upućeni u Avganistan i koji bi radili zajedno sa avganistanskim snagama bezbjednosti. Ideju je podržala Slovenija. Crnogorski doprinos bi se ogledao kroz upućivanje nekoliko instruktora u školu vojne policije u Kabulu. 83 F

Predrag Abramović, Diplomatija Crne Gore, Magistarski rad, Fakultet Političkih Nauka, Podgorica, 2011. godine. 83 http://www.portalanalitika.me/politika/ licnosti/20274-razmisljamo o racionalizaciji-vojske.html

- 81 -

- 82 -

LOGISTIKA

- 83 -

- 84 -

4.1 Opšti pojam logistike 84 F

Prema poznatom rečniku Webster, logistika se definiše kao nabavka, održavanje, distribucija, i zamjena materijala i ljudstva. Logistička podrška podrazumijeva nabavku, skladištenje, distribuciju i popunu svih nivoa zaliha, održavanje materijala i opreme; obezbjeđenje usluga kao što je hrana, pranje veša i slično. Logistička podrška uključuje sljedeće raznovrsne aktivnosti: Sistem podrške koji obuhvata nabavku, manipulaciju, prijem, skladištenje kao i izuzimanje sredstava potrebnih od strane snaga, u cilju adekvatnog opremanja i održivosti snaga kroz njihov razmještaj i borbene operacije. Održavanje predstavlja skup aktivnosti koje se preduzimaju u cilju održavanja materijala u korisnom stanju, vraćanja u upotrebu ili nadgradnju kapaciteta. Saobraćaj predstavlja pokret jedinica, ljudstva, opreme i zaliha od mjesta porijekla (polazišta) do krajnje destinacije. Opšti inženjering obuhvata izgradnju, popravke, aktivnosti održavanja objekata i logističkih dostignuća traženih od komandanta na području operacija u cilju obezbjeđenja skloništa, skladišta, bolnica, vode i goriva sa osnovnim ciljem unapređenja procesa nabavke. Zdravstvena usluga obuhvata evakuaciju, hospitalizaciju, medicinsku logistiku, medicinske i laboratorijske usluge, obezbjeđenje krvi, preventivne medicinske usluge, veterinarske usluge, zubarske usluge i drugo. I druge usluge koje se odnose na materijalnu podršku. Sastoji se od različitih funkcija i zadataka potrebnih jedinicama i društvenim zajednicama prema tehničkom menadžmentu i konceptu podrške snaga (npr. vazdušna dostava, pranje veša, zamjena odjeće i kupanje, registracija u mrtvačnicama i brojne druge aktivnosti). Vojna logistika je disciplina koja se bavi planiranjem i izvođenjem pokreta i održavanjem vojne sile i snage. Vojna logistika se susreće sa sljedećim elementima:

84 H

www.wikipedia.org/Military logistic H

- 85 -

• • • • •

dizajnom i razvojem, nabavkom, skladištenjem, distribucijom, održavanjem, evakuacijom i raspodjelom sredstava, prevozom lica i tovara, nabavkom ili izgradnjom, održavanjem i razmještajem objekata, obezbjeđenjem usluga, medicinskom i zdravstvenom podrškom.

Porijeklo logistike Riječ logistika potiče od grčkog pridjeva logistikos što znači sposobnost kalkulisanja. Prva administrativna upotreba riječi je bila u rimsko i vizantijsko doba gdje je postojao vojni pripadnik sa titulom logista. U to vrijeme riječ je najvjerovatnije predstavljala vještinu u okviru matematičkih računanja. Prvi put je riječ logistika upotrebljena za pojam organizovane vojne administrativne nauke od strane švedskog pisca, Antoni-Henri Jominija, koji je još 1838. godine razvio teoriju rata kao “trojstvo strategije, kopnene taktike i logistike”. Francuzi i dalje koriste riječi “logistique” i “loger” čije je značenje "podijeliti u četiri dijela". Vojna aktivnost poznata kao logistika je vjerovatno stara koliko i rat sam. U ranoj istoriji kada su prvi ratovi vođeni, svaki čovjek je morao da nađe za sebe hranu, kamenje i koplje za borbu. Svaki ratnik je morao samom sebi da obezbijedi hranu i drva za ogrijev. Ne toliko kasnije, kada su borci funkcionisali u okviru većih grupa, formirani su uslovi za određivanje ljudi koji će se specijalizovati u obezbjeđenju hranom i naoružanjem za ratnike. Ljudi koji su obezbjeđivali podršku ratnicima formirali su prvi logističku organizaciju. Do XVII vijeka, Francuzi su koristili sistem skladišta sa ciljem održavanja i podrške mreže isturenih gradova u slučaju opkoljavanja i omogućavanja realizacije vojnih akcija izvan njenih granica. Američki građanski rat je predstavio ulogu željeznica u procesu transporta osoblja, zaliha i teških djelova opreme i sredstava. Sve do Napoleonovih ratova, vojne zalihe su se obezbjeđivale putem krađa i otimanja, nabavkom ili preko privatnih preduzeća. Napoleon je 1807. godine formirao prvi puk-brigadu s osnovnim zadatkom snabdijevanje i prevoz opreme. Međutim, poseban problem je predstavljao proces dopremanja od mjesta istovara do mjesta gdje su ta sredstva bila - 86 -

neophodna. Posebno se taj problem javio u toku čuvenih “Sedam nedjelja rata”, francusko-pruskog rata.

Slika 14. (EOD) Specijalista za uklanjanje eksplozivnih naprava i uređaja

Slika 15. Mobilna radionica francuske vojske

Vojna logistika je prva formirala brojne tehnike koje su kasnije korišćene i široko rasprostranjene u komercijalnom svijetu. Operativna istraživanja po pitanju logistike se vrše od II svjetskog rata.

Slika 16. Brod mornarice USA Pililaau za vrijeme zajedničke vježbe

- 87 -

4.1.1 Geografska udaljenost kao glavni faktor u vojnim konfliktima Što je udaljenost veća time je manja mogućnost da se snage što lakše dovedu naspram protivnika. U članku “Gubljenje jačine snage” autorke Kenneth Boulding, opisana je prednost logističke podrške koja je planirana unaprijed i na vrijeme. Poseban članak koji me je lično zainteresovao je članak Augusta Cola. 85 U skladu sa političkom odlukom Bijele kuće odlučeno je da se pošalju dodatne trupe u Avganistan. Međutim, javio se problem: kako podržati te iste trupe kada se nađu u Avganistanu. Za Ašton Kartera, najvišeg zvaničnika Pentagona zaduženog za nabavku naoružanja, to je predstavljalo sučeljavanje sa teškim poslom, bukvalno sa “betonom”. Osnovni materijali koji se koriste za izgradnju baza i kampova su nedostupni ili ih nema u Avganistanu, tako da se US snabdjevači suočavaju sa problemom njihove nabavke. Rješenje mora da se nađe na drugom mjestu. Drugi problem koji se javio jeste problem prebacivanja hiljada kamiona iz Oshkosh Corp.’s fabrike u Oshkosh, Wiskonsin, USA, za potrebe US vojske u avganistanskim planinama. F

“U ovoj fazi, Avganistan predstavlja i logistički rat, kao i svaki drugi rat” rekao je g.Carter. Za razliku od Iraka, Avganistan nema modernu infrastrukturu. Kritične sirovine kao što je nafta moraju da se uvoze. Neophodno je naći rješenje za ovaj problem. Poznato je da je Avganistan zemljom okovana država sa tri značajne kopnene rute. Visoke planine i doline, kao i ekstremno vrijeme, učinile su vazdušni prevoz teškim. Sve to usložnjava i onako tešku logističku situaciju u ISAF misiji. “Dok se sprovodi tranzicija u Avganistanu, uviđa se da su troškovi dva do tri puta veći nego u Iraku” rekao je Dakota Wood, stariji savjetnik u Centru za strategijske i budžetske potrebe u Vašingtonu. Prema podacima, ukupni troškovi jednog vojnika u Avganistanu, u koje su uračunati i troškovi goriva i drugi troškovi iznose milion $ godišnje. Poseban problem koji se javio jeste problem sa IED-improvizovanim eksplozivnim napravama je uslovilo da se problem na terenu iskomplikuje ali i da se što prije riješi. Usled toga, proces proizvodnje kamiona sa zaštitom nižeg nivoa ali protiv jako eksplozivnih

Logistika za US trupe u Avganistanu, Snabdijevanje predstavlja još jednu borbu,decembar 14, 2009. godine.

- 88 -

uređaja je trenutno najveći izazov kako za US vojsku tako i za proizvođače u fabrici u Oshtonu. 86 F

Prethodno navedeno potvrđuje jednu nepobitnu činjenicu: vojna snaga velikih zemalja se zasniva na rješavanju načina transporta masivnog broja trupa i sredstava. Zanimljiv je podatak da se US logistika zasniva na transportu brodovima koji čine 95% logistike jer je “masivni” avio prevoz mnogo, mnogo skuplji. U okviru toga nalazi se i US mornaričko-morski tim koji obezbjeđuje brzi razmještaj velike količine sredstava u cilju podrške snagama koje su daleko od zemlje domaćina. Za potrebe važnih operacija formirane su posebne baze. 87 F

4.1.2 Klasifikovanje sredstava USA vojske Logistička podrška Sjedinjenih Američkih Država grupisana je u 10 klasa zaliha. U tabeli je dat kratak opis svake od njih sa krajnjim potrošačem. Klasa

Opis

Potrošačka klasa

Klasa I

Hrana, zdravi dodaci i sredstva za uživanje.

Trupe

Odjeća, individualna oprema, šatori, oprema i sredstva, ručni alat, neklasifikovane mape, administrativne i kućne Klasa II potrepštine, oprema. Petrolej, ulje i goriva: petrolej, goriva, lubrikanti, ulja, tečnosti Klasa i gasovi, veći hemijski proizvodi, kuleri, odleđivači i antifrizi, III razni sastojci i aditivi petroleuma i hemijskih proizvoda, kao i ugalj.

Trupe

Oprema

Klasa IV

Konstrukcijski materijal, uključujući instaliranu opremu i sva fortifikacijske sredstva i materijale za zaprečavanje.

Trupe

Klasa V

Municija svih tipova, bombe, eksplozivi, mine, fuzije, detonatori, pirotehnička sredstva, projektili, rakete, propeleri i slična oprema.

Oprema

Klasa VI

Lično zahtijevana oprema (kao što su zdravstveni i higijenski proizvodi, sapuni i paste za zube, pisaći materijal, užina,

Trupe

http://feraljundi.com/afghanistan/logistics-for-us-troops-in-afghanistan-supplies-are-anotherbattle/ 87 http://www.g2mil.com/militaryoptions.htm H

- 89 -

osvježavajuća pića, cigarete, baterije, alkohol i kamere kupljene stvari koje nijesu vojne). Klasa VII

Glavne stvari kao što su raketni lanseri, tenkovi, mobilne mašine i vozila.

Medicinski materijal (oprema i sredstva za korišćenje) uključujući rezervne djelove, posebno za medicinsku opremu. Klasa (Klasa VIIIa – Medicinske potrošne zalihe osim krvi i derivati VIII krvi; Klasa VIIIb – krv i krvne komponente (cijela krv, trombociti, plazma, crvena krvna zrnca, i dr.).

Oprema

Trupe

Klasa IX

Djelovi za popravku i djelovi koji uključuju opremu, djelovi koji su neophodni za održavanje cijele opreme

Oprema

Klasa X

Materijal kao podrška nevojnim programima kao što su poljoprivreda i ekonomski razvoj (ne obuhvata ono što je obuhvaćeno od klase I do IX).

Civilna struktura

Raznovrsno

Voda, materijali pronađeni i uzeti.

Trupe

(Izvor - U.S. Army Field Manual 4-0 Combat Service Support) H

Menadžment podrške često se susreće sa velikim brojem promjenljivih u predviđanju troškova, loših dešavanja, potrošnje i budućih potreba. US vojna klasifikacija sredstava je razvijena tako da se prilikom nabavljanja ista ili slična sredstva nalaze u okviru iste grupe u skladu sa procesom planiranja. Tako npr. mirnodopska potrošnja municije i goriva će biti mnogo manja nego za vrijeme ratnih dešavanja, gdje druge klase imaju veliku važnost kao što je konstantna potreba u hrani i odjeći. Uvijek će jedinicama trebati hrana i odjeća. Što je broj pripadnika veći time je veća i potrošnja hrane i odjeće. U gore navednoj tabeli prikazano je da svaka klasa sredstava ima svog potrošača. Neke od tih klasa imaju linearni karakter. Što je veći broj trupa više je potrebno sredstava - što se više opreme koristi veća je upotreba goriva i municije. Druge klase sredstava moraju da uzmu u obzir i treću varijablu osim upotrebe i količine a to je vrijeme. Kako vrijeme prolazi, dolazi do vremenskog zasićenja i starenja, iako upotreba i količina ostaju konstantne. Uz pomoć praćenja i analiziranja ovih trendova kroz vrijeme i njihovom primjenom na buduće scenarije, US vojska može prezicno da izvrši

- 90 -

snabdijevanje svih potrebnih stvari u tačno predviđenom momentu gdje za to postoji potreba. 88 F

Istorija je pokazala da dobro logističko planiranje omogućava laganiju i efikasniju borbu snaga. Nedostatak logistike može dovesti do manje fleksibilnih, slabijih i loše opremljenih snaga sa mnogo ili malo zaliha. 4.1.3 Avionski prevoz Nekada je rat bio bojište koje nije bilo mnogo udaljeno od matice zemlje, tako da problem prebacivanja trupa i sredstava nije ni bio toliko izražen. Danas je situacija drugačija. Glavni problem savremenih vojski predstavlja da se na što brži, efikasniji i ekonomičniji način prebace jedinice i sredstva do krajnjeg odredišta. Posebno je problem izražen kod većih vojski kao što su njemačka, francuska, poljska i druge, koje posjeduju u određenoj mjeri svoj strategijski prevoz. Naravno da je problem izražen i kod manjih zemalja ali se taj problem lakše rešava. Iako je najskuplji, ovaj vid predstavlja sigurniji, pouzdaniji i efikasniji sistem dopreme trupa i sredstava na tačno predviđeno mjesto. Avio-transport je organizovano dostavljanje zaliha ili osoblja upotrebom aviona. Osnovna podjela ovakve vrste transporta karakterističnog za vojne potrebe je na dva različita tipa: • strategijski i • taktički avio-transport. Tipično, strategijski avio-prevoz predstavlja pomjeranje materijala na veće udaljenosti (preko ili unutar kontinenta ili područja operacija), dok se taktički avio-transport fokusira na raspoređivanje resursa i materijala na tačno određenu lokaciju sa velikom preciznošću. U zavisnosti od situacije, zalihe mogu da se dostave na različite načine. Kada je destinacija i okruženje vazdušnog prostora sigurno, avion može da sleti na predviđenu bazu ili aerodrome u cilju istovara. Kada je mogućnost istovara na kopnu nemoguća ili ograničena, istovar se vrši na srednjoj visini upotrebom padobrana. Ukoliko je neophodno, usled uštede vremena ili nekih drugih razloga dostaviti sredstva, bez razmišljanja o

Joint Logistics Analysis Tool, https://jilat.army.mil H

- 91 -

opasnosti, moguće je izvesti dostavu sredstava pri normalnoj brzini i jednostavnim spuštanjem padobranom ka zemlji. U slučaju da je područje dostave malo, koristi se postupak dostave zvani “Low Altitude Parachute Extraction System” - Sistem dostave padobranom na manjim visinama. H

Strategijski prevoz

Slika 17. Boeing C-17 Globemaster III H

Slika 18. ERC Sagaie prilikom utovara u Transall C-160

Strategijski avio-transport predstavlja upotrebu aviona za transport materijala, oružja i osoblja na duge udaljenosti. Na ovaj način se pruža mogućnost komandantu da dopremi sredstva na područje borbi gdje god je to potrebno. Avioni koji su u mogućnosti da odrade prethodno navedeno smatraju se strategijskim avio-transporterima.

Slika 19. Utovar paletizovanih sredstava

- 92 -

Primjeri strategijskih avio-transportera su sljedeći: • • • • •

/ Antonov An-124 'Ruslan' Boeing C-17 Globemaster III Ilyushin Il-76 'Candid' Lockheed C-141 Starlifter Lockheed C-5 Galaxy H

Amerika raspolaže najvećim kapacitetom za strategijski prevoz, za razliku od bilo koje druge države. Mnoge zemlje posjeduju male, ili ne posjeduju kapacitete za strategijski transport. Kao alternativno rješenje, posebno u okviru zvaničnih organizacija kao što je NATO, nacije razmišljaju o udruživanju u području strategijskog transporta jer su troškovi individualnog pristupa rješavanju veoma visoki. Čak i američka vojska, koja raspolaže ogromnim kapacitetima, ponekad nije u mogućnosti da izvrši zamjenu ili slanje mehanizovanih snaga, posebno tenkova, vazdušnim putem. Upravo prethodno pomenuti problem uslovio je investiranje američke vojske u laka oklopna vozila (kao što su „strajkeri”), kao i preliminarna istraživanja o alternativnim tehnologijama avio-transporta, kao što su “ekranoplan” i airships- avio-brodovi. H

Taktički avio-transport

Slika 20. CH-47 Chinook demonstrira transportne mogućnosti Taktički avio-prevoz predstavlja vojni pojam za vazdušni transport zaliha i opreme unutar područja operacija (za razliku od strategijskog transporta). - 93 -

Avioni predviđeni za prethodno navedeni zadatak smatraju se taktičkim aviotransporterima. To su klasični turbopropelerci sa kratkim sletanjem i uzletanjem na manjim dinstancama i sa manjim pritiskom u gumama u cilju realizacije operacija sa manjih ili slabo pripremljenih avio-staza. Veći helikopteri, kao što su CH-47 Chinook i Mil Mi-26, mogu se koristiti za prevoz ljudi i opreme. Velika prednost ovih helikoptera je ta što je dostava ljudi i stvari moguća tamo gdje postoji ravno tlo za sletanje. Velika prednost je i što se tovar može zakačiti za donji dio helikoptera. Na taj način se efikasnost samog helikoptera povećava. Taktički avio-transport formiran je usled manevarbilnosti, tj. usled leta na manjim visinama mogu se izbjeći radari, tako da je i proces dostavljanja zaliha lakši. Većina je opremljena odbrambenim sistemom u cilju zaštite od napada „zemlja-vazduh” . Primjeri taktičkih avio-transportera su: • • • • • • • • • • • •

Airbus A400M (u toku je projekat) / Antonov An-12 'Cub' / Antonov An-70 Boeing C-17 Globemaster III / CASA CN-235 EADS CASA C-295 / Lockheed Martin/Alenia C-27 Spartan Lockheed Martin C-130 Hercules / Transall C-160 Kawasaki C-X (u toku je projekat) Embraer KC-390 (u toku je projekat) / Indo-Russian Transport Aircraft (u toku je projekat) H

- 94 -

Tabela 2. Poređenje karakteristika aviona Uloga

Max. tovar

Udaljenost (w/max)

Taktička

52,029 lb (23,600 kg)

2,924 NM (5,417 km)

Taktička

44,090 lb (20,000 kg)

1,940 NM (3,600 km)

Taktička

41,790 lb (18,955 kg)

Airbus A400M

Taktičkostrateg.

Kawasaki C2

Naziv aviona

Mach 33,000 ft .55

—

2,380 NM (4,400 km)

Mach 33,000 ft .58

$ 70m (est.)

81,500 lb (37,000 kg)

1,800 NM (3,300 km)

Mach € 100m 37,000 ft .72 (est.)

Taktička

82,800 lb (37,600 kg)

3,000 NM (5,600 km)

Mach 40,000 ft .80

—

Antonov An-70

Taktičkostrateg.

103,620 lb (47,000 kg)

1,621 NM (3,000 km)

Mach 40,000 ft .73

$ 80m (est.)

/ IL76MF

Strateg.taktička

132,300 lb (60,000 kg)

2,159 NM (4,000 km)

Mach 42,700 ft .70

$ 50m (est.)

C-17

Strateg.taktička

170,900 lb (77,520 kg)

2,800 NM (5,200 km)

Mach 45,000 ft $ 202.3m .77

Strategijska

270,000 lb (122,472 kg)

2,400 NM (4,440 km)

Mach 34,000 ft $ 168m .77

Strategijska

330,000 lb (150,000 kg)

2,900 NM (5,400 km)

Mach 35,000 ft .65

$ 70100m

Strategijska

551,000 lb (250,000 kg)

2,159 NM (4,000 km)

Mach 33,000 ft .61

—

An-12 HU

C-130J[2] HU

C-5 Galaxy HU

Cijena $ 50m (est.)

Mach 36,000 ft .70

Embraer KC390 HU

Brzina Visina

/ 124

AnHU

An-225 HU

Slika 22. Airbus A400M, budućnost mnogih evropskih zemalja

Slika 21. Veliki vojni avioni za transport: Lockheed C-5 Galaxy H

- 95 -

Slika. 24. Antonov An-124 prilikom utovara kontejnera danske vojske H

Slika. 25. Boeing C-17 Globemaster III H

Slika 26. ERC Sagaie prilikom utovara u avion Transall C-160. H

4.1.4 Morski prevoz Predstavlja upotrebu brodova za tovare koji se koriste za različite vojne upotrebe kao što je naoružanje, ljudstvo i materijalne zalihe. Uz upotrebu strategijskih avio-transportera omogućava se ”produživanje” vojne snage na velikim udaljenostima. Morski transport može obuhvatiti brojne civilne brodove koji se putem ugovora vežu za prevoz, za potrebe vojske. Koriste se prije svega kao dodatni izvor dopreme sredstava.

- 96 -

Morski prevoz dijeli se na tri kategorije: -

prevoz “suvog” tereta, prevoz raznih tečnosti, prevoz putnika.

Pod operacijom prevoza “suvog” tovara podrazumijevaju se sljedeće operacije: prebacivanje opreme i zaliha potrebnih za sprovođenje i održivost operacija; prebacivanje goriva obično putem tankera; prebacivanje osoblja na krajnje odredište; kao i evakuacija svih neborbenih djelova ili onih kojima je potrebna medicinska pomoć. Bez obzira što su sporiji nego vazdušni transporteri i neophodne su luke u cilju istovara sredstava, usled ogromne uloge koju morski transport sa njihovim kapacitetom i prevozom oklopnih jedinica i ogromnim snabdijevanjima posjeduje, ovaj vid transporta zaslužuje posebnu pažnju.

Slika 27. USNS Bob Hope predstavlja neborbeno plovilo koje se koristi za obezbjeđenje sredstava kao sto su tenkovi, kamioni i druga sredstva za potrebe US vojske. H

- 97 -

4.1.5 Kontejnerizacija 89 F

Prilikom realizacije zadatka prebacivanja masovnih tovara, ranije je bilo neophodno paletizovanje posebno upakovanih sredstava. To je oduzimalo mnogo vremena. Posebno je problem bio izražen usled ekonomičnosti njihovog slanja. Da bi se riješio prethodno navedeni problem, izražena je masovna upotreba kontejnera. Kontejnerizacija predstavlja intermodalni sistem transporta tovara i sredstava koji su veoma mali za tradicionalni transportni sistem, koristeći ISO kontejnerske sisteme. Tovari se mogu lako prenositi na velike udaljenosti jednostavnim utovarom na kontejnerske brodove, kamione, željezničke vagone i avione. Koncept kontejnerizacije smatra se glavnom inovacijom na području logistike, koja je olakšala rukovanje u 20. vijeku. Prednosti (benefiti) kontejnerizacije Sredstva se u ogromnim količinama, a kad su veoma mala za tradicionalni način prevoza, mogu transportovati kontejnerima.

Slika 28 i 29. Primjeri pretovara i transporta kontejnera

Kontejnerizacija je najbolji način za visokovrijednu i delikatnu pošiljku. Transportujući kontejnere bez ikakvih problema, velike količine vremena i troškova radne snage je sačuvano koje bi se inače utrošile za potrebe utovara i istovara. Na taj način se onemogućava loše rukovanje koje je slučaj u

http://www.shippingexchange.com/articles/supply_chain_article/p1/wbnaacf/containerization--pastpresent. htm, Harmeet Kohli HU

- 98 -

tradicionalnim ogromnim sistemima transporta. Kontejneri se mogu koristiti kao skladišta bez obzira na kojoj se ruti transporta nalaze. Kontejnerski brodovi omogućavaju normalnu uslugu u prekookeanskim lukama, tako da je vrijeme čekanja svedeno na minimum. Kontejnerizacijom se smanjuje tranzitno vrijeme i samim tim mogućnosti marketinga su bolje, a smanjuju se troškovi sredstava i povećava povjerljivost. 90 F

Slika 30. Izgled jednog kontejnerskog doka

Postoje različiti tipovi kontejnera: • • • • • • •

kontejneri za velike tovare sa otvorenim vrhom, kontejneri sa otvorenim stranama, kontejneri za platforme, visoki kockasti, široko-paletni kontejneri, klimatizovani kontejneri, kontejneri opremljeni ventilatorima, kontejneri-cistijerne i drugi.

Kontejneri su se prvi put koristili 1951. godine, između Aljaske i Sijetla. Davne 1955. prvi put je napravljen pravi kontejnerski brod koji je mogao ponijeti 600 kontejnera izmedju Skegwaja, Aljaske i sjevernog Vankuvera, u Britanskoj Kolumbiji. Danas je drugačija priča. Kontejnerizacija je postala integralni dio logistike. Revolucioniran je transport tovara. Skoro 90% normalnog tovara se prevozi putem kontejnerskih brodova. Prema podacima, ¼ svih kontejnera potiče iz Kine. Standardizovanjem kontejnera doslo se do standardizovanja i prevoznih sredstava. Sigurnost prevoza putem kontejnera je mnogo veća. Jedan od najvećih globalnih igrača po pitanju kontejnerizacije jeste “Bowen Exports, Theiler & Sons Goods, LLC and Patrick Global Shipping”.

- 99 -

4.2 Koncept logističke podrške NATO saveza 91 F

Logistika je nauka o o održivosti pokreta i snaga u pravo vrijeme, na pravom mjestu, sa pravim kapacitetima, sa visokim stepenom fleksibilnosti.

U cilju ulaska u problematiku logistike ISAF misije i daljem istraživanju logističke podrške učesnika-kontributora u misiji, neophodno je u kratkim crtama objasniti osnove NATO logistike sa osnovnim karakteristikama, principima, karakteristikama NATO operacija i naravno sa iskustvima stečenim u misijama. NATO principi i politika logistike opisani su u dokumentu MC 319/2, sa pratećim brojnim poddokumentima. MC 319/2 je odobren januara 2004. godine. Cilj novog dokumenta je da se obuhvate brojne promjene u logističkoj podršci na osnovu iskustava stečenih u posljednjim intervencijama NATO saveza. Do donošenja ovog dokumenta, logistička podrška je bila pod nadležnošću nacije-kontributora misije. Ovim dokumentom predviđa se da je logistika kolektivna obaveza kako nacija tako i samog NATO-a, a sve u cilju veće operativnosti logistike i smanjenja troškova u operacijama. Upravo je zato multinacionalna logistika identifikovana kao sredstvo koje može da poveća efikasnost i efektivnost, da omogući unapređenje fleksibilnosti snaga, očuvanje lokalnih resursa i korišćenje pojedinih nacionalnih djelova. Samim tim, postiže se i veći kredibilitet NATO sistema. Veliki problem predstavlja situacija da je NATO izložen mnogo zahtjevnijim operacijama. Samim tim se postupak raspoređivanja snaga na terenu usložnjava. Problem predstavljaju snage koje se rapoređuju na područjima ili reonima daleko od podrške svoje logistike, na većim udaljenostima nego što je predviđeno sa mogućim lošim komunikacijskim vezama. To predstavlja 91

Evroatlantske integracije, CG-NATO, Što je NATO? Poglavlje 42, www.natomontenegro.com

- 100 -

problem za logističke snage. Posebno se traži da logistički troškovi održivosti operacije budu što više smanjeni. 92 F

4.2.1 Uvod u logističku podršku NATO saveza Jedan general u II svjetskom ratu je pogodio pravi smisao logistike izjavivši sljedeće: "U toku rata logističari su ti koji odlučuju ko pobjeđuje u ratu a zatim „operativci” idu naprijed i čine da se to i desi” 93 F

Svaka država posebno definiše pojam „logistike”. Usled toga, može imati različita značenja u zavisnosti od države ili konteksta. NATO definicija se oslanja na „nauku o planiranju i sprovođenju pokreta i održivosti snaga”. Pojam se odnosi na aspekte vojnih operacija koji se bave sljedećim pitanjima: • • • • •

Oblikovanje i razrada, nabavka, skladištenje, prevoz, raspodjela, održavanje, uklanjanje i odlaganje materijala; Prevoz osoblja; Nabavka, izgradnja, održavanje i upotreba objekata, kao i raspolaganje njima; Nabavka ili usluge; Medicinska i zdravstvena podrška.

Navedene kategorije obuhvataju širok spektar usluga i odgovornosti koje se mogu podijeliti u sljedeća područja: • Proizvodnja ili akvizicijski aspekti logistike (planiranje, razrada projekta, dobavljanje opreme). Ova su pitanja prvenstveno od nacionalne odgovornosti i rješavaju se na nivou svake države. Međutim, saradnja i usklađivanje u NATOu odvijaju se na velikom broju nivoa, posebno pod okriljem Konferencije direktora za nacionalno naoružanje (Conference of National Armament Directors, CNAD) i njenih potčinjenih tijela.

https://jadl.act.nato.int/ADL course Isto. H

93 H

- 101 -

• Potrošački ili operativni aspekti logistike koji se odnose na obezbjeđenje i podršku snaga, što većim dijelom spada pod odgovornost Više konferencije NATO logističara (Senior NATO Logisticians’ Conference) i NATO Odbora za naftovode (NATO Pipeline Committee). Strateški koncept Saveza iz 1999. godine naglašava mobilni i multinacionalni karakter NATO snaga i potrebu za fleksibilnom logistikom koja bi ga podržavala. Iako je prvenstveno to pitanje nacionalne odgovornosti, osnovno načelo u pružanju logističke podrške vojnim operacijama NATO-a jeste da je to dio kolektivne odgovornosti NATO članica. 4.2.2 Logistička načela i politika Logistička načela i politika NATO logistike odobrena su 1992. godine. Logistička načela i principi služe kao temelj za određenje smjernice o funkcionalnim područjima logistike, kao što su medicinska podrška, podrška zemlje domaćina, zatim razmještaj i prevoz. Osnovni principi NATO logističke podrške su sljedeći: Kolektivna odgovornost. Zemlje članice Saveza imaju kolektivnu odgovornost za logističku podršku multinacionalnih operacija NATO-a. Cilj je da se podijeli teret logističke podrške imeđu članica NATO saveza. Temelj fleksibilne i učinkovitije logističke podrške je standardizacija, saradnja i multinacionalnost. Ovlašćenja. Odgovornost i ovlašćenja međusobno su povezani. Odgovornost koja je komandantu NATO-a dodijeljena od strane zemalja članica i NATO tijela mora biti u pratnji sa istim nivoom ovlašćenja u cilju izvršavanja svojih dužnosti. To znači da svaki komandant, na određenom nivou, mora imati dovoljno ovlašćenja nad logističkim resursima kako bi mogao primiti, upotrijebiti, održati i prerazmjestiti od članica dodijeljene mu snage na najefektniji način. Isto se odnosi i na komandante multinacionalnih snaga zemalja izvan NATO-a koje učestvuju u operacijama koje vodi NATO. Primat operativnih zahtjeva. Sva nastojanja logističke podrške koju osiguravaju vojni i civilni sektori moraju biti usmjerena prema ispunjavanju operativnih zahtjeva neophodnih osiguranju uspjeha misije. Saradnja. Saradnja između zemalja članica i NATO tijela čini temelj čitavog spektra logistike - uključujući i saradnju vojnog i civilnog sektora u zemljama - 102 -

članicama i između zemalja članica - i doprinosi najboljoj upotrebi ograničenih resursa. Za operacije “odgovora na krizu” izvan Člana 5. ta se saradnja mora proširiti i na zemlje nečlanice NATO saveza i druge relevantne organizacije prema ukazanoj potrebi. Koordinacija. Logistička podrška mora biti usklađena među zemljama članicama, između zemalja članica i tijela NATO-a, na svim nivoima. Ona mora uključivati i usklađivanje sa zemljama nečlanicama i drugim važnim organizacijama. Sva se ova načela odnose na razvoj politike i doktrine za sva funkcionalna područja logistike, uključujući razmještaj, prevoz i medicinsku podršku (osim u slučaju Njemačke, gdje se medicinska podrška ne smatra dijelom logistike). Principi se mijenjaju u skladu sa vremenom a principi NATO logističke podrške na području operacija su sljedeći: 94 F

Primarnost operacija. Logistika mora biti fokusirana na uspjeh operacije, kao što je definisao NATO komandant. Mora biti multifunkcionalna i integrisana u okvir operativne strukture. U cilju ostvarivanja ovog principa neophodno je imati kristalno jasan i precizan lanac komandovanja i koordinacije, sa tačno predviđenim autoritetom NATO komandanta a sve u cilju formiranja adekvatne organizacione podrške u skladu sa operativnom situacijom na terenu. Odgovornost. Nacije-kontributori i NATO autoriteti imaju kolektivnu odgovornost u NATO multinacionalnim operacijama. Ovaj princip je nastao na osnovu opštih principa zajedničke podrške i zajedničkog cilja prema kome se sve operacije i napori moraju usmjeriti u pravcu logističke podrške. Autoritet. NATO komandanti moraju imati dovoljno ovlašćenja nad logističkim resursima u cilju korišćenja i održivosti snaga na najbolji mogući način. Ovlašćenja moraju da prate i isti nivo odgovornosti. Pružanjem odgovornosti za neko područje operacija ujedno je neophodno pružiti i odgovarajuća ovlašćenja u cilju ostvarenja misije.

AJP-4 (Allied Joined Procedure 4) Nato/Eapc unclassified, Hhttps://jadl.act.nato.int/ADLH course

- 103 -

Kooperacija. Kooperacija, osnovni princip NATO-a, jedan je od osnovnih principa logističke podrške, kako između individualnih zemalja tako i unutar NATO-a. Na taj način kooperacija ne važi samo za transport i nabavku već i za druge djelove logističke podrške kao što su finansije, ugovaranje i inženjering. Kooperacija je posebno značajna kada se operacije izvode sa neNATO nacijama i neophodna je precizna odgovornost, uz uzimanje u obzir stanja nacionalnih kapaciteta, ograničenja i pravnih ograničenja, kao i NATO logističkih koncepata. Koordinacija. Neophodno je na nekoliko nivoa da postoje nacionalni predstavnici - oficiri za vezu tako da se osigura da će nacije biti spremne da reaguju adekvatno i prema nacionalnim i prema NATO prioritetima. Neophodno je te prioritete harmonizovati. Snabdijevanje i adekvatnost. MC 319/1 prikazuje snabdijevanje i adekvatnost kao odvojene principe koji su veoma povezani. Nacije moraju osigurati, da li individualno ili kroz kooperaciju, nabavku odgovarajućih logističkih resursa u cilju podrške njihovih snaga, bez obzira da li su dislocirane ili su sa NATO-om za vrijeme mira, krize ili konflikata. Fleksibilinost. Operativni planovi moraju biti formirani uz znanje da će nepredviđeni događaji diktirati promjene u planu i konceptu izvršenja. Nijedan logistički koncept neće odgovarati u svim situacijama; neophodno je dozvoliti moguće neočekivane ili nepredviđene scenarije. Jednostavnost. Jednostavni planovi i naređenja i nekomplikovane misije su preduslov da se smanji zbunjenost u okviru logističke organizacije i da se omogući podrška koja bi bila u skladu sa operativnim potrebama k-danta. Nedostatak vremena. Prilikom realizacije nekog zadatka javlja se problem nedostatka vremena. Najvažniji dio operacije je da su nacionalna i multinacionalna logistička komanda, kontrolni elementi i odgovarajuće snage odobrene i spremne prije nego razmještaj počne. Ekonomičnost. Logistička podrška je često skupa i obično na “kratke staze”. U skladu sa tim, mehanizmi koji se koriste moraju osigurati da će se logistički resursi koristiti na pravi način. Vidljivost. Prije operacije, NATO komandant mora imati pristup podacima koji se tiču priprema, razmještaja i održivosti jedinica. Prije operacije - 104 -

komandant mora biti upoznat sa snagama koje će doći pod njegovu komandu. On mora formirati jasnu i preciznu sliku o raspoloživoj logističkoj infrastrukturi. Sinergija. Sinergija predstavlja očekivane benefite dobijene postepenim primjenjivanjem logističkih principa. Kada su ti zajednički benefiti veći u odnosu na pojedinačne benefite nacija, smatra se da je ovaj princip ispunjen. Kada se govori o NATO logistici nezaobilazno je napomenuti oblike logistike: • •

kooperativna logistika, multinacionalna logistika.

Kooperativna logistika. Cilj je saradnje u logistici jačanje učinkovitosti multinacionalnih operacija pod vođstvom NATO-a, poboljšavajući učinkovitost i ostvarujući uštede, posebno kroz ekonomiju, putem uklanjanja mogućeg dupliranja. Razvijene su savremene metode za upravljanje i nabavku, poput dioničarstva i razmjene zahtjeva aktive (Stock Holding and Asset Requirements Exchange, SHARE), šeme koju je razvila NATO agencija za održavanje i nabavku (NATO Maintenance and Supply Agency, NAMSA) koja olakšava podjelu i razmjenu materijala u skladištima između korisnika, omogućujući tako učinkovitije povezivanje između potreba i raspoloživih mogućnosti. Multinacionalna logistika. Zadaci sa kojima se u današnje vrijeme suočava NATO, misije i operacije podrške na Balkanu, u Avganistanu i Iraku, naglašavaju potrebu povećane saradnje i multinacionalnosti u logističkoj podršci (prevozu, inženjerstvu i nabavci, kao i medicinskim sposobnostima). Putem multinacionalne logistike optimiziraju se napori individualnih logistika, povećavajući i isplativost i efektivnost ovakvih aktivnosti. Koristi se veliki broj zamisli i inicijativa kako bi se povećala multinacionalnost, uključujući specijalizaciju uloga i koncept vodeće nacije. Takvi dogovori mogu bitno doprinijeti kako uspjehu planiranja, tako i aspektima sprovođenja logističkih operacija. Poseban problem predstavlja sve veće učešće neNATO zemalja u NATO vođenim operacijama. Neophodan je visok nivo kooperacije i koordinacije u cilju prevazilaženja nesuglasica sa procedurama NATO saveza. Zato je veoma bitna karika u tom procesu planiranje. Neophodno je sve zemlje uključiti u proces planiranja, donošenja i same implementacije logističkih dokumenata što je prije moguće i u što kraćem roku. - 105 -

4.2.3 Funkcionalna područja logistike Snabdijevanje, održavanje i opravka predstavljaju primarne logističke funkcije u cilju održivosti NATO snaga. Snabdijevanjem se obezbjeđuju sva sredstva koja su neophodna za podršku i održavanje snaga. Da se ne bi shvatala logistika samo kao sistem snabdijevanja putem vojnih kanala, veoma je važno imati u vidu i civilne izvore sredstava. U vremenima ograničenih resursa veoma je bitna mogućnost korišćenja civilnih i vojnih resursa. Neophodno je uložiti napore za njihovo iskorišćenje. Održavanje i opravke. Operativna efikasnost NATO snaga će zavisiti od stepena održavanja opreme i sredstava na upotrebi. U toku izvođenja operacije, veoma je bitan proces održavanja. To predstavlja osnovu formiranja i održavanja NATO kapaciteta. Upravljanje skladišnim prostorima. Neophodno je na pravi način upravljati stanjem u skladištu, posebno vodeći računa da se proces operacija ne smije narušiti. Nivo zaliha zavisi od operativne situacije na terenu i mogućnosti strategijskog i taktičkog transporta da se sredstva pošalju u okviru područja operacija. Načini transporta Postoje 2 modela transporta: vazdušnim putem i površinskim putem u cilju realizacije snabdijevanja. Vazdušni sistem se sastoji od “fixed-wing” i “rotary wing aircraft”, drugim riječima od vazdušnih sredstava sa fiksnim krilima (klasični avioni) i sredstava sa rotirajućim (helikopteri i jedan dio aviona-helikoptera). Površinski put obuhvata more, željeznice, puteve i unutrašnji vodeni transport. Osnovni faktor od kojeg zavisi način transporta jesu postojeće geografske razvojne karakteristike infrastrukture na terenu. Neophodno je uzeti u obzir određene kriterijume u cilju određivanja vida transporta koji želi da se sprovede: • •

prioritet potreba, datum dopremanja, - 106 -

• • • • •

vrsta kargo tereta, posebna ograničenja, ekonomičnost i efikasnost, raspoložive resurse i bezbjednost.

U velikoj mjeri uticaj ima i nivo vojnog učešća. Multinacionalni pristup i neupotrebljivost brojnih modela transporta povećava fleksibilnost transporta, formirajući sistem mnogo prilagodljivijim promjeni situacije na terenu. Intermodalitet. Intermodalitet predstavlja proces prenošenja pošiljke od jednog do drugog mjesta sa minimalnim brojem utovara i pretovara. Obuhvata proces više od jednog utovara i istovara; kontejnerizaciju, pakovanje i druge pripremne radnje. Kada se govori o saobraćaju, neizostavno se moraju pomenuti sljedeći vidovi transporta: •

Avio-transport. Avio-transport je najfleksibilniji i osnovni vid transporta. Putem aviona se vrši prebacivanje ljudstva, veoma važne opreme i sredstava prema, od ili unutar područja operacija.

Slike 31 i 32. Načini utovara sredstava

•

Vodeni transport. Vodeni transport je osnovni element transportnog sistema u cilju premještaja važne opreme i sredstava. Omogućava kapacitete da se bez problema u ogromnim količinama na velikim udaljenostima prebaci oprema. Morski transport je dosta spor i ograničen je mogućim lukama i plažama. - 107 -

Slike 33 i 34. Načini prevoza ogromnih tovara

•

Želježnički transport. Usled svoje fleksibilnosti, željeznički prevoz je glavni elemenat u integrisanom sistemu transporta. Njime se omogućava veza između jedinica, glavnih vazdušnih i morskih luka, centara za snabdijevanje, željezničkih i unutrašnjih vodenih terminala. Željeznički vid transporta predstavlja primarni način transporta snaga.

Ugovaranje Ugovaranje je postalo važna karika u spovođenju operacija, posebno u misiji izvan Člana 5. Vašingtonskog sporazuma. Putem ugovaranja ostvaruje se pristup lokalnim resursima i svim neophodnim materijalima i uslugama. Ugovaranje je obično u nadležnosti nacije-kontributora. Najbolji se efekti ostvaruju putem ugovaranja od strane nacije-kontributora. Jedan od načina saradnje i realizacije ugovaranja je određvanje NATO tima za nabavku koji će biti u saradnji sa licima koja vrše ugovaranje od strane same nacije. Da bi se proces nabavki obavljao na pravi način, neophodno je na području operacijamisija formirati posebno tijelo, u okviru MJLC 95 - multinacionalne logističke jedinice kroz “Theatre Allied Contracting Office (TACO)” - Kancelarije za združeno ugovaranje na području operacija, koje će se baviti procesom nabavki. F

Pod MJLC se podrazumjevaju dvije ili više nacija koje se putem dogovora usaglase da se obezbijedi logistička podrška multinacionalnim snagama

- 108 -

U okviru NATO alijanse precizirana su dva osnovna načina popune: “Push” sistem. Logistička organizacija koristi ovaj sistem snabdijevanja kada je proces popune baziran na osnovu očekivanih potreba ili standardnih potrošačkih normi. Da bi se izbjeglo formiranje bespotrebnih skladišta sredstava, neophodna je koordinacija operativnih i logističkih planera. Takođe, neophodna je i upotreba tehnologije kao što je “Command, Control and Information Systems” (CCIS) i “Asset Tracking Systems” - Sistema za praćenje tovara. “Pull” sistem. Logistička organizacija pribjegava ovom sistemu snabdijevanja kada je postupak popune zahtjevan od strane podržanih jedinica. Ovim sistemom se ostvaruju bolji ekonomski efekti ali problem predstavlja vrijeme od momenta kada se potrebe zatraže do momenta realizacije kao i dopremanja krajnjem potrošaču - jedinici. Dva su osnovna izvora sredstava koja se koriste prilikom realizacije bilo koje operacije: oprema predviđena tablicama pripadanja, oprema koja je neophodna za izvođenje operacija (neophodna je nabavka iste). NATO sistem definiše 5 klasa sredstava: - Klasa I: stvari koje se koriste od strane ljudi ili životinja prema tačno predviđenoj normi pripadanja, bez obzira na promjene u toku borbe ili uslova na terenu. Količina pripadajuće vode je dio ove klase sredstava koja varira u zavisnosti od uslova na terenu. - Klasa II: sredstva koja nijesu propisana normama pripadanja ili formacijom (odjeća, oružje, oruđe, rezervni djelovi, vozila). - Klasa III: goriva i lubrikanti za različite namjene, osim za operativni vazdušni transport ili za upotrebu oružja kao što su bacači plamena (ulje i slično). - Klasa IV: infrastrukturna i fortifikacijska sredstva, kao i dodatne količine sredstava iz okvira klase II. - Klasa V: municija, eksplozivi i hemijski agensi svih vrsta. - 109 -

4.3 Logistička podrška NATO operacija 96 F

Logistika je od vitalnog značaja za bilo koju vojnu operaciju. Bez nje nijedna operacija se ne bi mogla ni izvesti ni održati. Posebno je to evidentno u operacijama van granica NATO saveza. Nove misije alijanse su drugačije od onih koje su bile karakteristične za period hladnog rata. NATO je angažovan u operacijama van svojih granica već više od decenije. Za vrijeme 90-ih godina, ove operacije su još uvijek bile u Evropi, ali događajima 11. septembra 2001. godine, napadima na Ameriku, NATO ministri spoljnih poslova su pomjerili geografske granice NATO područja operacija na sastanku u Rejkjaviku maja 2002. godine. Samim tim, logistički izazovi i NATO logistička doktrina se razvija u skladu sa razvojem brojnih inicijativa koje se formiraju u cilju dostizanja svih potrebnih kapaciteta. Balkanska iskustva NATO razmještaj snaga (IFOR) u Bosni i Hercegovini decembra 1995. godine, naišao je na brojne probleme. Posebno su se problemi javili u oblasti logistike. Logistika za potrebe tih snaga je bila ogromna, sa nedovoljnim nacionalnim logističkim kapacitetima. Iskustva IFOR snaga dovela su do revizije PfP i NATO logističkih politika i procedura. Naglasila se potreba za multinacionalnošću u oblasti logistike. Snage u IFOR misiji su bile razmještene na cijelom području BiH sa procesom snabdijevanja od strane samih nacija. Ti procesi su se karakterisali dosta kratkom rutom kretanja. Problem logističke podrške javio se i u operaciji izvedenoj u srpskoj pokrajini Kosovo i Metohija, juna 1999. godine. Javio se problem nacionalne logističke podrške. Desilo se da je na području Kosova i Metohije, u okviru KFOR-a, postojalo pet poljskih bolnica koje su bile sastavni dio brigade na terenu, a situacija je pokazala da je bilo dovoljno par njih za realizaciju potrebnih zadataka na tom području.

NATO Public Diplomacy Division, 1110 Brussels Belgium, natodoc@hq.nato.int, www.nato.int, BGR1-LOG-ENG-0206, NATO, february 2006. H

- 110 -

Logistika u Avganistanu Brojna dešavanja na početku ovog vijeka, prije svega teroristički napadi 11. septembra 2001. godine u Americi, uticala su na kasnija dešavanja. NATO nije mogao dozvoliti da se desi situacija po pitanju logistike kao što je to bio slučaj ranije na Balkanu. Logistika mora da zadovolji osnovni cilj, a to je da se sprovede brz razmještaj na velikoj udaljenosti. Treba uzeti u obzir da u svakom konfliktu nije moguć oslonac na podršku domaćina. Za to postoje brojna ograničenja, kao što je nedovoljan kapacitet za realizaciju podrške ili čak i odbijanje pomoći snagama na terenu. Upravo su to neka od ograničenja sa kojima se susreće NATO u okviru ISAF misije u Avganistanu. Avganistan je zemlja koja je sa svih strana ograničena kopnom bez izlaska na more. Duge komunikacijske linije unutar zemlje su veliki problem usled lošeg terena, neasfaltiranih puteva i sigurnosnih problema. Usled prethodno navedenog, snage se oslanjanju na snabdijevanje, pojačanje i kretanje uz pomoć vazdušnog transporta. Veći dio ovog prevoza se realizuje uz pomoć aviona od strane američke vojske ili ruskih aviona od strane SHAPE (združene komande Evropa-Supreme Headquarters Allied Powers Europe) kroz NATO Maintenance and Supply Agency (NAMSA)-NATO agenciju za održavanje i snabdijevanje u Luksemburgu. Taktički vazdušni transport predstavlja osnovni vid mogućeg prebacivanja trupa, iz prostog razloga - neophodni su dani da bi se jedinice prebacile lokalnim putevima sa jednog odredišta na drugo, a posebno se problem izražava za vrijeme zimskog perioda usled snježnih padavina. Posebno je ovaj problem bio izražen nakon januara 2005. godine, nakon formiranja provincijskih rekonstrukcijskih timova na području cijelog Avganistana. Ojačavanje logističkih kapaciteta Brzi razmještaj van područja zahtijeva lakši razmještaj logističke podrške unutar borbenih formacija i sigurniji pristup strategijskom transportu. Jedno od pitanja koje je rješavano na Samitu u Pragu 2002. godine, bilo je prevazilaženje problema u području razmještaja i održivosti snaga. Posebno je postavljeno pitanje unapređenja NATO strategijskog avio i morskog transporta, vazdušne popune gorivom i kapacitetima konkretne podrške jedinicama na terenu.

- 111 -

Najveći napredak postignut je na polju strategijskog prevoza. Formirana su dva konzorcijuma koji će pokrivati avio-prevoz i prevoz vodenim putem. Avio-prevoz. Njemački avio-transportni konzorcijum sastoji se od Njemačke kao vodeće zemlje, Kanade, Češke republike, Danske, Francuske, Mađarske, Luksemburga, Holandije, Norveške, Poljske, Portugala, Slovačke, Slovenije, Španije i Turske. 97 Juna 2004. godine potpisan je Memorandum o razumijevanju u cilju regulisanja operativnog transporta za razne potrebe, korišćenjem do 6 čarter letova An 124-100 transportnih aviona “na poziv”. F

Morski prevoz. Norveška predsjedava Komitetom za multinacionalni morski transport koji se sastoji od Kanade, Danske, Mađarske, Holandije, Portugala, Španije i Velike Britanije. Dogovor po pitanju morskog transporta potpisan je u Briselu i sastoji se od četiri dijela: • • • •

Tri broda su obezbijeđena putem ugovora; Jedan brod je dostupan svakog trenutka od strane Norveške; Jedan do dva broda po potrebi mogu se angažovati kao čarter brodovi od strane Danske; Dodatna 4 britanska broda.

Multinacionalne jedinice Jedan od limitirajućih faktora koji se tiču održivosti NATO operacija podrške miru je upotreba nacionalne podrške. Osnovu logističke doktrine predstavljaju kooperacija i multinacionalnost. Osnovu logističke operacije predstavljaju multinacionalne integrisane logističke jedinice (MILU) formirane na osnovu dvije ili više nacija, pod operativnom kontrolom komandanta združenih snaga a u cilju pružanja podrške multinacionalnim snagama. Belgija, Luksemburg, Grčka i Austrija formirale su takvu jedinicu, “BELUGA” transportnu jedinicu, u cilju podrške SFOR-u, i preuzele su dužnost od IFOR snaga u decembru 1996. godine. Naknadno je došlo do formiranja dodatnih MILU jedinica za veoma kratko vrijeme.

Treba uzeti u obzir da su ovo podaci iz februara 2006. godine i da je još par zemalja uzelo učešće u okviru ovog konzorcijuma, izmedju ostalih i Crna Gora.

- 112 -

Aprila 2005. godine, Bugarska, Kanada, Litvanija, Rumunija, Slovačka i PfP članica Hrvatska (sada članica NATO-a) podržale su formiranje prve takve jedinice, MILU jedinice za Zajedničko praćenje kretanja ljudstva na području operacija (JTMS).

U cilju olakšanja kretanja snaga u operacijama NATO saveza, šest saveznika se dogovorilo o kooperaciji po pitanju kontrole kretanja u NATO operacijama. U pitanju su NATO članice: Bugarska, Kanada, Hrvatska, Mađarska, Litvanija i Slovačka koje su potpisale Memorandum o sporazumijevanju u okvirima NATO logističke konferencije 23. marta 2010. godine sa ciljem pružanja njihove nacionalne podrške u okviru kontrole kretanja Multinacionalne integrisane jedinice (Mov Con MILU). Na taj način će jedinica koordinisati i kontrolisati različite elemente po pitanju kretanja snaga za vrijeme rapoređivanja u NATO vođenim operacijama. 98 Svake godine se izvodi uvježbavanje logističkih planera za potrebe sistema ADAMS u PfP logističkom centru u Turskoj ili u Hagu gdje je i sam ADAMS softver kreiran. F

U narednom dijelu će biti više riječi putem analize o prednostima zajedničke logističke podrške u odnosu na nacionalnu logističku podršku.

98 H

www.nato.com, 23. mart 2010. H

- 113 -

4.4 Zajednička logistička podrška 99 F

“Samo mali korak prema logističkoj podršci je korak u pravom pravcu”

U prethodnoj oblasti NATO logistike bilo je riječi o multinacionalnoj i nacionalnoj logistici. Neki od benefita multinacionalne podrške već su spomenuti, međutim, u ovom dijelu će više biti riječi o multinacionalnoj logistici sa svim prednostima i nedostacima. Neophodno je shvatiti benefite zajedničke logističke podrške. Benefiti su brojni: •

•

• • •

Čuvanje resursa. Pružanjem logističke podrške od strane drugih nacija mogu se smanjiti logistički troškovi jedne nacije u oblasti ljudstva i opreme. Smanjivanje troškova razvoja. Tamo gdje su troškovi neodgovarajući, strategijski prevoz se može dislocirati u druge namjene, kao što je unapređenje spremnosti snaga na bojištu. Korišćenje određenog dijela logistike nacije. Tamo gdje određeni dio logistike nije u mogućnosti da se realizuje, mogućnost iskorišćenja logistike neke od nacija je prijeko potrebna. Optimiziranje logističkog rezultata. Svaka nacija vodi računa da se troškovi smanje. Posebno je to karakteristično u vremenima krize. Porast interoperabilnosti. Kroz učenje i iskustvo, interoperabilnost i povjerenje se povećavaju. Smanjenje troškova. Cjelokupni troškovi biće smanjeni.

Nedostaci multinacionalne podrške su sljedeći: •

Problem nepovjerenja da će se napraviti greška od strane jedne nacije od koje se očekuje da završi povjereni zadatak dovodi do smanjivanja prednosti multinacionalnog rada snaga.

https://jadl.act.nato.int/ADL course H

- 114 -

•

Želja zemlje da odradi zadatak. Politički pritisak, pravna ograničenja ili potreba da podrži svoje jedinice može ugroziti benefite zajedničke logističke podrške.

Zajednički logistički modeli U skladu sa novim logističkom dokumentom, nudi se široka lepeza mogućih modaliteta logističke podrške pripadnicima na terenu. Posebni dokument “AJP4.9“ propisuje modalitete logističke podrške. Ukratko će biti objašnjeni pojedini modeli: •

•

MJLC je skraćenica od “Multinational Management Centre” Multinacionalnog menadžment centra na operativnom nivou u cilju koordinisanja logističkog sistema. Logistički vodeća nacija, znači da jedna nacija prihvata odgovornost za koordinaciju i obezbjeđenje kao i dostavljanje odgovarajuće logističke podrške za sve djelove snaga na terenu. Logistički vodeća nacija u određenoj oblasti, predstavlja situaciju kada je jedna nacija zadužena za logističko obezbjeđenje za određenu klasu (vrstu) sredstava. Zajednička integrisana logistička jedinica (MILUS) se formira od strane jedne ili više nacija u cilju obezbjeđivanja i snabdijevanja ili podrške združenih snaga udruživanjem potreba i resursa. Bilateralni/multilateralni ugovori, mogu da uključe, na primjer, ravnomjernu upotrebu vazdušnog prostora ili transporta morem unutar NATO-a i partnerskih zemalja. Logistička podrška od strane trećeg lica putem ugovaranja sa njim od strane članice-kontributora. Ti ugovori bazirani su na lokalno potrebnoj logističkoj podršci od strane velikih ugovarača NATO nacija i nalaze se na momentalnoj upotrebi od strane jedinice.

Do sada su iskustva na području misija na Kosovu i Metohiji, Bosni i Hercegovini i Avganistanu pokazala pojedina dobra rješenja po pitanju logistike: 1. RSN za Klasu III u KFOR misiji, 2. NATO vazdušni put ili NATO vazdušni most, - 115 -

3. ugovore za nabavku osnovnih stvari, 4. nekoliko bilateralnih i multilateralnih ugovora... Poseban problem u vezi sa organizacijom logističke podrške je taj što su nacije već dovoljno uložile u okviru svoje logistike i žele da imaju cjelokupnu kontrolu nad njom. Bez obzira na prethodno navedeno, ide se u pravcu formiranja zajedničke logističke podrške. Takođe se javlja problem postojeće logistike jer u nekim od misija, prije učešća NATO-a ili dolaska na područje već postojeće misije, logistika je postojala. To dovodi u pitanje proces funkcionisanja koncepta logistike NATO-a na terenu. Tada je neophodno uspostaviti tačno predviđeni logistički koncept za što je moguće kraće vrijeme. Posebno je potrebno vrijeme da se formiraju novi ugovori, njihovo uvrštavanje u proces logističkog snabdijevanja, i naravno korišćenja.

Na narednoj slici, (slika 35), uporedno je prikazana uloga nacionalne i multinacionalne logistike. 100 F

100

https://jadl.act.nato.int/ADL course H

- 116 -

Na osnovu gore navedenog, može se vidjeti da je uloga volje nacije - države u početnom dijelu misije veoma velika, na početku operacija kada je visok nivo opasnosti. U tom periodu troškovi nemaju odlučujuću ulogu. Međutim, do promjena dolazi kasnije. U toku operacije, kada se uslovi na terenu mijenjaju i postaju odlučujući element-koncept vodeće zemlje-nacije ili vodeća zemlja-nacija za određenu klasu (proizvod) se prihvataju. Na kraju ovog dijagrama, kada su troškovi operacije postali relevantni, sama učesnica teži cilju da se logističke snage povuku i zamijene ugovaračima. Na dijagramu, stvarni troškovi prikazani su na desnoj strani. Brojni su problemi koji se stvaraju na području operacija u slučaju izbora nacionalne logistike a ne multinacionalne logistike. Problemi su sljedeći: -

uzak proces logistike, povećanje kretanja unutar i prema području operacija, rezultat nacionalne logistike su prepunjena skladišta, viškovi u transportnim potrebama i medicinskim potrebama.

Usled činjenice da logističke jedinice nijesu pod direktnom jurisdikcijom komandanta, ili operativnog centra, dolazi do duplog troška. Tako se smanjuje vidljivost po pitanju logističkih potreba i načinu njihovog rješavanja. Često se može čuti od zvaničnika NATO-a i ISAF predstavnika konstatacija da je neophodno troškove smanjivati na što manju moguću mjeru. Samim tim se NATO i druge zemlje suočavaju sa mnogo većim troškovima nego što planiraju ili pretpostavljaju. Da bi se riješili navedeni problemi, koji se tiču logističke podrške u NATO vođenim misijama, neophodno je fokusirati se na kratkoročne, srednjoročne i dugoročne pristupe njihovom rješavanju. Prvi korak je da se dogovore države članice, koja od funkcija je primarna kao multinacionalno rješenje. Nakon dogovora, može se pristupiti i realizaciji podrške. Donošenjem odluke omogućava se proces planiranja, da se fokus usmjeri na ona područja koja su neophodna u daljem procesu odlučivanja. Kao pozitivan korak u cilju rješavanja ovog problema je i formiranje NATO Reaction Force-Snaga za brzo reagovanje NATO-a (NRF). NRF ima ogroman potencijal za unapređenje logističkih rješenja. NRF predstavlja snage koje su dovoljno agilne po svojoj prirodi. NRF će ostati glavni ključ za multinacionalnu - 117 -

logistiku i biće zasnovan na izraženoj želji nacija-kontributora da se racionalizuju resursi i da se smanje troškovi na kopnu, kao i računi za strategijski transport jedinica i tereta.

4.5 Logistička podrška nacija-kontributora u ISAF misiji Jedan od najvećih izazova savremenih organizacija predstavlja realizacija procesa logistike. Nijedan zadatak, nijedna misija ne može da se ostvari ako logistika ne odradi sve neophodne pripreme za realizaciju zadatka. Nekada se pod tim podrazumijevalo da je sve obezbijeđeno prije nego krene realizacija. Danas to nije slučaj. Veoma je bitna uloga komandanta na bojištu. Komandant mora imati uvid u stanje logistike na terenu. Bez tih informacija ne bi smio da krene u proces realizacije zadatka. Jedan od najvećih izazova vojne misije u Avganistanu predstavlja logistička podrška NATO koalicionih snaga usled čestih promjena lokacija, teško dostupnih mjesta i nepristupačnih planina i pustinja. Upotreba kamiona za transport i cjelokupne neophodne opreme, kao što je rađeno u Iraku, je prosto u pojedinim trenucima i nemoguća. U takvim uslovima stupa na scenu inicijativa i inovativnost logističara. Jedno od rješenja je vazdušna dostava neophodnih sredstava. Takva dostava postala je glavni izazov operacija. 101 F

4.5.1 Logistika u Avganistanu 102 F

Logistička podrška u Avganistanu je ogromna. Prema ISAF zvaničniku pukovniku Wayne Shanksu, u Avganistanu se nalazi skoro 400 US i koalicionih baza, od ogromnih avio-baza do kampova. Prema Pentagonu, sada se u Avganistanu nalazi 87.000 US pripadnika zajedno sa 47.000 ISAF snaga iz 44 drugih zemalja.

101

http://www.almc.army.mil/alog/issues/JanFeb10/index.html http://www.andrewgrantham.co.uk/afghanistan/2664/military-logistics-in-afghanistan/ H

102 H

- 118 -

Slika 36. U Avganistanu riječ logistika i put ima drugačiji smisao 103 F

Kada se govori o logistici u Avganistanu neophodno je reći zanimljiv podatak: prema Centralnoj komandi u Pentagonu (CENTCOM), ukupan broj ugovarača za potrebe US vojske u Avganistanu je brojao 107.000. Do kraja 2010. godine troškovi u Avganistanu su iznosili 105 biliona dolara, uključujući 33 biliona $ dodatne potrošnje koje je administracija predsjednika Obame tražila od strane Kongresa. Glavni logistički pravac za obezbjeđenje NATO koalicionih snaga u Avganistanu vodi kroz Pakistan. Ali rastući nivo nasilja prema “tradicionalnim” rutama kroz Pakistan je natjerao Pentagon i NATO da potraže alternative, posebno kroz centralnu Aziju. Trenutno, glavnu liniju za snabdijevanje predstavlja Pakistan, kuda se izvodi oko ¾ svih snabdijevanja ISAF snaga. Međutim, nije sve tako sjajno na toj ruti snabdijevanja. 104 F

103

http://www.hrvatski-vojnik.hr/hrvatski-vojnik/1642007/blato.asp http://www.pakistantoday.com.pk/pakistan-news/National/03-Mar-2011/Supply-ofcommercial-NATO-cargo-to-Afghanistan-halts. Može se navesti situacija koja se desila krajem februara 2011. godine kada je transport komercijalnog i strateškog tovara prema Avganistanu u skladu sa Pakistansko-Avganistanskim tranzitnim dogo-vorom (PATT) zaustavljen usled informacija o nestanku kontejnera usmjerenih US snagama u ISAF misiji. 250 je prosječna količina kontejnera koja dolazi u toku dana a u luci već je čekalo 2500 do 2600 kontejnera. Tako se desila situacija da je baza Bastion u Avganistanu izvijestila da nije danima dobila sredstva neophodna za realizaciju redovnih zadataka. H

104

- 119 -

Slika 37. Jedna od brojnih graničnih kontrola logističkih konvoja

Snabdijevanje kopnenim putem počinje utovarom u pakistanskoj luci Karači na Arapskom moru, posle čega se vrši prevoz tovara preko pet graničnih mjesta, od kojih je najvažniji Torkham na Khiber prelazu Čaman, koji je predmet porasta napada. Torkham je najkraća relacija prema Kabulu i avio-bazi Bagram, koja je najveća baza u Avganistanu, sa oko 4000 pakistanskih vozača koji putem 150 kamiona dostavljaju tovare za Avganistan svakog dana. Neprekidna ranjivost na području snabdijevanja uticala je da Pentagon i NATO potraže neko drugo rješenje u procesu snabdijevanja blizu ¼ miliona jedinica. Kao moguće rješenje uzeta je Sjeverna distributivna mreža (NDN). Ova mreža predstavlja željezničku vezu koja vodi od Rige, luke kroz Rusiju i Kazahstan, završavajući se na uzbekistanskom graničnom prelazu Termez. Sjeverna distributivna mreža (NDN) NDN je rezultat inicijative brojnih agencija od američkog Ministarstva odbrane, američke komande za transport, CENT COM, američke komande za Evropu, Odbrambene logističke komande i drugih agencija. Prva pošiljka poslata je 20. februara 2009. godine od Rige do Termeza na udaljenost od 3212 km. Prema tvrdnji US komandanta, oko 100 kontejnera može se dnevno transportovati putem sjeverne mreže, što predstavlja skoro 2/3 od 140 kontejnera koji se prebacuju kroz prolaz Khiber svakog dana. Na taj način Uzbekistan postaje tranzitna luka. Logističko osoblje sve više favorizuje Centralno- azijsku alternativu. U cilju zamjene veoma skupog transporta avionom, nekoliko željezničkih projekata do - 120 -

Uzbekistana prema sjevernom Avganistanu je u procesu razrade. Uzbekistan pomaže unapređenju stanja jedine postojeće željezničke trase Termez-Hairatan, koja povezuje avganistanske sjeverne provincije sa “svijetom” i postojećom linijom prema Mazare Šarifu. Unapređenjem avganistanskih puteva i željezničke infrastrukture, ostvariće se benefiti za cijelu centralnu Aziju. Takođe, troškovi u velikoj mjeri se smanjuju, posebno kada se radi o troškovima avio-prevoza. 105 F

4.5.2 Analiza realizacije logističke podrške u ISAF misiji 106 F

Trenutna misija u Avganistanu ima veoma važan uticaj u području razumijevanja logističke podrške. Očekivanja su da će iskustva stečena u ISAF misiji imati uticaj na dalju teoriju i praksu logističke podrške NATO sistema. Iskustva su pokazala da je uloga NAMSE veoma važna u procesu logističkog planiranja. Izazovi za logistiku na terenu Analizom su utvrđeni brojni nedostaci koji se tiču logističke podrške u Avganistanu, posebno u dijelu koji može uticati na krajnji vojni rezultat i uslove za budući razmještaj. Na osnovu istraživanja, utvrđeno je da postoje dvije solucije po pitanju logističke podrške: • •

realizacija logistike preko vojnih logističkih struktura, korišćenje usluga ugovarača.

Multinacionalno polje rada ISAF misija predstavlja trenutno najveću NATO misiju u kojoj učestvuje nekoliko subjekata. Mnoge nacije imaju iskustvo kao “vodeća nacija” ili “specijalizovana nacija u određenoj oblasti”. Problem nastaje usled različitog

105

International Relations & Security Network, www.isn.ethz.ch/isn, 17.05.2010. godine. Realizacija logističke podrške, Zbyšek Korecki, dipl. inž. pukovnik, Načelnik logističkog odjeljenja, Univerzitet Odbrane Brno, Češka republika. H

106

- 121 -

mišljenja i različite upotrebe standardnih operativnih procedura 107 i različitih standarda u okviru brojnih oblasti. Problem predstavlja i činjenica da osim NATO članica i međunarodnih organizacija u misiji učestvuju i članice Partnerstva za mir. Sve to dovodi do velike konfuzije usled brojnih subjekata učesnika misije ISAF u Avganistanu. F

Glavni elementi logističke podrške koji učestvuju u misiji su sljedeći: • • • • •

Vlada Avganistana - odlučujuća uloga, združena komanda Avganistana, UN misija u Avganistanu, nevladine i međunarodne agencije čiji je broj dostigao 2600, G-8 vodeće zemlje koje se bave reformom sektora sigurnosti.

Navedeni problem predstavlja ogroman izazov u cilju uspostavljanja efikasne koordinacije između svih učesnika na terenu. Da bi se razumio proces logističke podrške neophodno je uzeti u obzir neke relevantne faktore kao što su: Geografske i klimatske promjene. Avganistan je planinska zemlja sa prosječnom visinom od oko 1200 metara. Jedan od najvećih izazova predstavlja problem uspostavljanja NATO principa “zlatni sat”. 108 Stanje puteva. Avganistan se karakteriše lošom saobraćajnom razvijenošću. Time je mogućnost realizacije logističke podrške u mnogome ograničena. U skladu sa situacijom na terenu, postoje određene saobraćajnice koje se mogu koristiti za potrebe logističke podrške: F

Avganistanski prsten, glavni put snabdijevanja Kabul-Kandahar (dio avganistanskog prstena); Karači-Kabul; sjeverni saobraćajni dio; međunarodni aerodromi.

107

Standardne operativne procedure, skraćeno SOP, predstavljaju naređenja snagama, obavezujuća uputstva sa ciljem da se regulišu procedure-postupci u cilju rešavanja brojnih “zahtjeva” na terenu na istovjetan način. 108 NATO princip „zlatni sat“ predstavlja prvi sat posle nekog incindenta kada je neophodno ukazati povrijeđenome hitnu medicinsku pomoć.

- 122 -

Brojni problemi na kopnu. Usled učestalih napada, direktnih ili indirektnih, problem logističke podrške je otežan. Posebno je problem snabdijevanja izražen u posljednje vrijeme. Podrška domaćina. Avganistan je zemlja sa dosta lošom infrastrukturom. Uzevši u obzir stanje puteva u Avganistanu, uviđa se ograničenost linija komunikacija po pitanju transportnih kapaciteta. Međunarodne, državne i nevladine strukture su pomogle u izgradnji prevoznih kapaciteta. Rekonstrukcija avganistanskih puteva je glavna karika avganistanskog ekonomskog razvoja. 2400 km dugih puteva iz “projekta prstena” povezuju glavne puteve Avganistana. Na taj način se Avganistan povezuje i sa drugim zemljama u okruženju. Putna mreža je u dosta lošem stanju ali njena rehabilitacija je ključna za ekonomski razvoj i socijalnu reintegraciju zemlje. Na taj način se može govoriti i o samom formiranju novih trgovinskih veza između centralne Azije i luka na Indijskom okeanu. Glavna pažnja je trenutno usmjerena ka međunarodnom aerodromu u Kabulu i Kandahar aerodromu. Za sada je sjeverni dio prstena uglavnom završen. Glavni donatori ovog projekta i uopšte izgradnje puteva su: • • • • • • • • •

Svjetska banka; Švedska; Pakistan; Amerika; Japan; Indija; Saudijska Arabija; Azijska banka za razvoj; Iran.

Glavni principi logističke podrške u ISAF misiji su sljedeći: • • •

NATO i vodeće nacije imaju zajedničku odgovornost po pitanju logističke podrške; NSE (National support element) je zadužen za logističku podršku kontingenta, Logistička podrška snaga na području operacija mora biti koordinisana od strane komande ISAF snaga, - 123 -

•

Logistička podrška će se realizovati putem kombinacije snaga i sredstava nacija, multinacionalnih i civilnih snabdjevača; • Komanda ISAF snaga je ta koja mora podržati razvoj multinacionalne logističke podrške; • Komanda ISAF snaga je zadužena za kontrolu i koordinaciju zadataka, i za pronalaženje svega zajedničkog po pitanju odgovornosti na području operacija; Iskustva logistike u ISAF misiji su pokazala sljedeće: 109 F

Osnovno i polazno stanovište za logistiku predstavlja strategijski razmještaj jedinica; Srž logistike je kretanje, integracija i održivost snaga; Zajedničko uvježbavanje je neophodno u cilju sprovođenja SOP-a koji se koristi od strane vodeće nacije i može da se koristi u budućnosti u cilju povećanja operativne održivosti na strategijskim udaljenostima; Neophodno je razvijati zajednički sistem logistike sa ciljem smanjenja nacionalnih razlika u standardima na području logistike a posebno hrane, vode i zagađenja sredine; Zajedničko uvježbavanje i kasnije zajedničke logističke jedinice mogu da ponude u okviru NATO misije ogromni uticaj u razvoju odbrane država.

4.5.3 ISAF komanda-CJ 4 Kabul 110 F

Do sada su obrađeni djelovi NATO-a, NATO logistike, analizirana ISAF logistika u Avganistanu. Sve nacije - kontributori, uključujući i NATO zemlje imaju dva izbora prilikom logističke podrške - korišćenje nacionalnih struktura ili upotreba komercijalnih kompanija-ugovarača. Iskustva NATO zemalja i NRF snaga su pokazala u kojim područjima je najbolje koristiti koji vid logističkog obezbjeđenja. Da bi se shvatio sistem logističke podrške u misiji neophodno je uzeti u razmatranje najviši logistički organ u ISAF misiji -

109

Realizacija logističke podrške, Zbyšek Korecki, dipl. inž. pukovnik, Načelnik logističkog odjeljenja, Univerzitet Odbrane Brno, Češka republika 110 pukovnik Shelia J-McClaney (USA), potpukovnik Jenny M. Newton (CAN) i major Douglas A. LeVien (USA) - HQ ISAF CJ4 Grana, Inovativna rešenja logističkih operacija u Avganistanu za vrijeme rotacije, avgust 2008. do februara 2009, Kabul, Avganistan.

- 124 -

CJ4 111 sa zadacima osoblja i iskustvima odjeljenja na području logistike na terenu. CJ 4 je grana NATO međunarodnih snaga za podršku locirana u Kabulu. Multinacionalna logistika u Avganistanu je jedinstvena sa brojnim izazovima i sastoji se od tri sekcije: 112 F

logističkih operacija (Log Ops), logističkog planiranja (Log Plans) i zajedničkog osoblja za kontrolu kretanja na područje operacija (JTMS). Osnovne logističke funkcionalne sfere u kojima CJ 4 u Kabulu radi su sljedeće: - snabdijevanje i usluge, - održavanje i popravke, - transport i kretanje. 113 U skladu sa prethodno navedenim, precizirani su glavni i zajednički ugovori. Glavni ugovori CJ 4 odjeljenja su: hrana (Dinning Facilities), potrošači: struja, voda, smeće, otpadni materijal, očuvanje životne sredine, čišćenje i pranje. Zajednički ugovori se obično odnose na oblasti održavanja infrastrukture i nove izgradnje (usluge prevođenja, snabdijevanje konstrukcijskim materijalom, usluge mrtvačnica, transporta, kao što su “shuttle” autobusi, kontrola prašine, kamioni sa zvončićima, prebacivanje morskih kontejnera, iznajmljivanje vozila i slično. F

111

CJ4 je skraćenica od „Primary HQ function for logistic“-“Glavna komandna strukturafunkcija za logistiku”. 112 Realizacija logističke podrške, Zbyšek Korecki, dipl. inž. pukovnik, Načelnik logističkog odjeljenja, Univerzitet Odbrane Brno, Češka republika. 113 Jedan od primjera preduzeća koje se bavi logističkim poslovima jeste M/s. AARAS Shipping&Logistics Afghanistan formirano 2003. godine u Kabulu. Firma raspolaže osobljem koje se nalazi u Pakistanu i regionalnoj kancelariji u Indiji. Putem ove firme se obezbjeđuje brz i siguran proces snabdijevanja. Kompanija radi već 12 godina na logističkim poslovima u Avganistanu. To je logističko preduzeće koje se susreće sa različitim potrebama potrošača, sa različitim načinima i uslugama transporta. Glavna ruta za snabdijevanje za različita mjesta u Avganistanu je sljedeća: Gateway Karachi-Islambad/Rawalpindi-Lahore Peshawar-Quetta-Kabul. Najbliža luka za uvoz sredstava u Avganistan je Karači, Pakistan. http://www. aarasshipping.com/afghan-gateway.html

- 125 -

Osnovni zadaci osoblja koje se bavi “logističkim planiranjem” CJ4: 114 F

Planiranje i koordinisanje ISAF snaga logističke podrške na operativnom nivou; Definisanje potreba ISAF logistike, njihovo prioritizovanje; Identifikovanje mogućih ograničenja u logističkoj podršci i preduzimanje koraka u cilju njihovog eliminisanja; Koordinisanje logističke podrške; Planiranje domaće nacionalne podrške; Multinacionalna logistička podrška; Koordinisanje NSE aktivnosti; Kreiranje i razvoj baza podataka na ISAF komandnom nivou.

Osnovni zadaci osoblja za “praćenje kretanja” na području operacija su sljedeći: -

Kontrola kretanja i transporta ISAF snaga; Strategijski NATO - ISAF vazdušni most (NIA); Taktički avio-prevoz unutar područja operacija (ITAS); Kopnene linije komunikacije (GLOC); Avio- terminal za tehničke instrukcije unutar područja operacija; Organizacija (CATO) avio-saobraćaja na aerodromu Kandahar; Međunarodna podrška/nacionalna podrška u avio-saobraćaju; Koordinacija sa drugim vojnim subjektima na području kopnenih operacija, uključujući i kontrolu kretanja na glavnim logističkim rutama.

Logistički koncept podrške misije ISAF 115 F

U cilju funkcionisanja logističke podrške u ISAF misiji, neophodno je ući dublje u problematiku logistike u Avganistanu. U daljem dijelu će biti detaljnije objašnjeni pojedini djelovi CJ 4 odjeljenja. Logistički koncept podrške unutar ISAF snaga sastoji se od nekoliko subjekata, nacija-kontributora, NATO zemalja i zemalja iz okruženja. U cilju uspostavljanja normalne logističke

114

Realizacija logističke podrške, Zbyšek Korecki, dipl. inž. pukovnik, Načelnik logističkog odjeljenja, Univerzitet Odbrane Brno, Češka republika 115 Pukovnik Shelia J-McClaney (USA), potpukovnik Jenny M. Newton (CAN) i major Douglas A. LeVien (USA) - HQ ISAF CJ4 Grana, Inovativna rešenja logističkih operacija u Avganistanu za vrijeme rotacije, avgust 2008. do februara 2009, Kabul, Afghanistan.

- 126 -

podrške, formiran je strategijski vazdušni most koji se koristi od strane Nacija i NATO-a. Glavni aerodromi se nalaze u Kandaharu (KAF) i Kabulu (KAIA), pod nadležnošću NATO-a. Ostali aerodromi uglavnom se koriste za logističko snabdijevanje i za potrebe podrške jedinicama na području operacija. NATO funkcioniše u avganistanskom vazdušnom prostoru koristeći unutrašnji distributivni sistem. 116 F

Dio CJ 4 odjeljenja koje broji 25 osoba, uključujući tri internacionalna civilna konsultanta, realizuju konkretne zadatke koji se odnose na obezbjeđenje klase I i klase III na operativnom nivou; da glavni projekti na području operacija, kao što su projekti prve pomoći i zaštita od zime budu planirani i izvršeni; da unutrašnji transportni - “Intra-Theater Airlift System” (ITAS) na najefikasniji način vrši prebacivanje osoblja i sredstava unutar područja odgovornosti sa strategijskim avio-osobljem u cilju koordinacije prevoza van granica Avganistana. Poseban problem predstavlja logistička podrška po dubini snaga. Ispod CJ 4 odjeljenja ne postoje određene NATO logističke jedinice kao što su logistički bataljoni, bataljoni za transport, multinacionalni bataljoni za kontrolu kretanja, kao i druge neophodne jedinice za normalno funkcionisanje logistike na terenu. Područje operacija u Avganistanu podijeljeno je na pet regija, svaka od njih se sastoji od nacija-kontributora - “Troop Contributing Nations” (TCNs) 116

http://ask.metafilter.com/82690/Air-Cargo-service-to-Afghanistan. Privatno istraživanje, po pitanju mogućih avio-veza sa Kabulskim aerodromom, slanjem i dopremom opreme ka tom aerodromu, je utvrdilo sledeće zanimljive informacije po pitanju avionskih veza i troškovnika: - Silk Way Airlines, azerbejdžanska kompanija leti sa Il-76s na relaciji izmedju Baku-a i ostala tri aerodroma navedena prethodno. - DHL ima dnevne letove prema vazdušnoj bazi Bagram, ali je cijena ekstremno visoka. Kutija veličine za obuću i težine oko 5 kg košta oko $300. Kada se pomnoži cijena 800 kom. takvih kutija u jednoj paleti cijena je visoka... - ISAF koristi Volga-Dnepr uz korišćenje ogromnih Antonov-124 aviona. Kompanija nudi čarter letove i to na osnovu zakupa cijelog tovara aviona (stotine hiljada dolara), a ne individualne pošiljke palete ili djeljivog tovara. - Ariana Air kompanija proširila je svoje aktivnosti na tovarni transport. - Azerbaijan Air je vazdušni prevoznik koji je IATA sertifikovan, leti prema Kabulu. - Evergreen International Air - Eastern Air Cargo operira iz Njemačke putem zakupa svog prostora na odredjene relacije, slično Silk Airways. - Lufthana Cargo lete do Dubaija gdje predaju trećoj kompaniji koja dostavlja do krajnje destinacije. - MNG Airlines posjeduje letove iz Turske i u partnerstvu je sa reprezentativnim prevoznicima. - Maximus AirCargo kompanija je najveći kargo operator na Srednjem Istoku, sa kancelarijama u Londonu i Abu Dabiju. H

- 127 -

koje su odgovorne za svoju logistiku, dok CJ4 nema nadležnost po pitanju prebacivanja preko regionalnih granica. Da bi se na neki način postigla kontrola kretanja na području operacija u okviru CJ4, u Kabulu je formiran poseban dio u okviru odsjeka čiji je posao koordinacija kretanja na terenu u cilju izbjegavanja nepoželjnih situacija na terenu, posebno na području relacija za snabdijevanje.

Slika 38. CJ-4 kontroliše utovar djelova mosta namijenjenog za područje Bala Morghab.

Dio CJ4 odjeljenja za koordinaciju kretanja na području operacija “Theater Movement Coordination Cell “ (TMCC) 117 F

Brojni problemi nastali učestalim napadima pobunjenika koji su rezultirali sa nekoliko porušenih mostova, porastom napada sa IED-ijem,118 ručnim raketnim bacačem i malokalibarskim naoružanjem, kao i brojnim prijetnjama ugovaračima, uslovile su da odluka komandanta ISAF snaga bude odlučna “Neophodno je riješiti pitanje kretanja na putevima unutar samog Avganistana”. U okviru CJ4 odjeljenja je formiran poseban dio koji će se baviti koordinacijom kretanja na terenu u cilju uspostavljanja koordinacije,

117

pukovnik Shelia J-McClaney (USA), potpukovnik Jenny M. Newton (CAN) i major Douglas A. LeVien (USA) - HQ ISAF CJ4 Grana, Inovativna rešenja logističkih operacija u Avganistanu za vrijeme rotacije, avgust 2008. do februara 2009, Kabul, Afghanistan. 118 „Improvised Explosive Devices“ - Improvizovane eksplozivne naprave.

- 128 -

kontrole i podizanja povjerenja u ISAF snage, ISAF ugovarače, nevladine agencije i avganistanske snage bezbjednosti.

Slika 39. Primjer dopremanja vozila do krajnjeg odredišta

Vidljivost kretanja (TMCC) predstavlja hobotnicu sa pipcima koja obuhvata nacije-kontributore, združene snage u Briselu, SHAPE, regionalne komande u ISAF misiji (RC), civilnih ugovarača, NATO komande za savjetovanje i agencije za kontrolu - NATO’s Consultation Command and Control Agency (NC3A),Avganistanske Oružane Snage (ANSF) i Vladu Avganistana. Cilj TMCC-a je rad na formiranju pune vidljivosti kretanja svih vojnih, ugovaračkih i nevladinih organizacija na području Avganistana.

Slika 40. Čuveni kamion sa zvončićima 119 F

119

“Kamioni sa zvončićima” su dobili naziv prema zvuku koji se dobija usled zvončića okačenih na donjem dijelu kamiona. Ovi kamioni koriste se u cilju podrške vojnih operacija u Avganistanu.

- 129 -

Drugačija je slika po pitanju vidljivosti kretanja u Avganistanu nego u Iraku. Pojedine nacije-kontributori imaju sisteme za praćenje, za svoje potrebe, kao što je sistem za praćenje “Blue Force Tracking (USA)”, koji nije sihronizovan sa ostalima, dok se drugi kreću bez ikakve “vidjivosti”. U cilju regulisanja ovog problema, formirana je “zajednička mapa” koja će omogućiti lakše praćenje i izvještavanje sa terena. Formiranjem zajedničke mape, riješen je samo jedan dio problema. Drugi dio je razvoj Integrisane Komande i Kontrole, koja će vršiti praćenje glavnih ruta za kretanje i u slučaju incidenata reagovati na propisan način. Uspostavljanjem sistema za praćenje i njegovim korišćenjem za sve vojne snage na terenu, sljedeći postupak predstavlja praćenje konvoja civilnih ugovarača. Na taj način, cjelokupni sitem praćenja transporta u Avganistanu biće zaokružen. Veliki problem procesu uspostavljanja jedinstvenog sistema praćenja kretanja je standardizacija. Autoput 1, koji u okviru ISAF misije predstavlja glavnu rutu snabdijevanja, ima više imena, u zavisnosti kroz koju se regionalnu komandu kreće. Putem TMCC sistema pruža se mogućnost da se koriste nazivi puteva predviđeni sistemom. Tako će se i naziv MSR-Main Support Rute promijeniti u naziv - Relacija na području operacija - Theater Controlled Routes (TCRs), Regionalne kontrolisane rute - Regional Controlled Routes (RCRs) ili Provincijske kontrolisane rute - Provincially Controlled Routes (PCRs). Glavne rute za snabdijevanje imaju strategijsku važnost u okviru područja operacija Area of Operation (AOO). Regionalne kontrolisane rute su rute koje imaju strategijski ili taktički značaj za samu Regionalnu komandu. I na kraju, Provincijske kotrolisane rute predstavljaju taktičke rute koje se koriste od strane snaga u cilju sprovođenja operacija. Sve ove promjene će na kraju donijeti upotrebu zajedničke operativne terminologije na području operacija. Da bi se dobile informacije o kretanju konvoja, neophodno je “dijeljenje informacija”. Jedan od načina da se dobiju podaci o kretanju konvoja je korišćenje “chat linije” na prihvaćenoj mreži koja se koristi za potrebe ISAF snaga. 120 Posebno je dijeljenje informacija bitno prilikom prelaska regionalnih granica unutar Avganistana. Tako se pruža dovoljno vremena snagama ISAF-a na terenu da obezbijede slobodan prolazak konvoja preko teritorije. F

120

Za potrebe ISAF snaga, a cilju bezbjednosti protoka informacija, postoji posebna sigurnosna linija za potrebe obavljanja razgovora ISAF snaga na terenu.

- 130 -

Slika 41. Kamion sa djelovima mosta na putu prema području Bala Morghab

Klasa I (hrana) i Klasa III (gorivo) U

Da bi se razumio pojam logistike u Avganistanu, neophodno se prije svega upoznati sa pojmom “Jingle Truck” - “kamion sa zvončićima”. “Jingle Truck” je opštepoznat način prevoza goriva i drugih sredstava u posebno ukrašenim vozilima. Pojam “jingle” je dobio zbog velikog broja zvončića učvršćenih za donji dio vozila. Vozači ovih vozila su sastavni dio domaćeg transportnog sistema. Prema podacima iz novembra 2008. godine, na području Avganistana je bilo ukupno 202 napada na ove konvoje sa 100 ubijenih lica i 230.000 l, jednako jednom danu snabdijevanja, uništenog goriva. - 131 -

Unutar-operacijski vazdušni transportni sistem - “Intra-Theater Airlift System” (ITAS) Kontrola kretanja i transport kopnom ne predstavljaju jedini izazov unutar logistike. Kao rezultat avganistanske loše infrastrukture i nedostatka resursa, logistička podrška unutar ISAF snaga je veoma zavisna kako od površinskih komunikacija tako i od strategijskog i taktičkog avio-prevoza. ITAS je dio JTMS CJ 4 grane koji organizuje i “potvrđuje” ISAF prevoz u skladu sa prioritetima komandanta ISAF snaga. Koordinacijom sa TCN i terminalima ostvaruje se efikasnost i efektivnost ITAS-a. Svaki uloženi napor je u cilju planiranja i izvođenja misija sa minimalnim uticajem spoljnih faktora i postizanjem visokog nivoa povjerljivosti u ISAF sistem za prevoz. Prema podacima, u 2007-oj kao i u 2008-oj godini, prebačeno je od strane ITAS organizacije mjesečno oko ½ cjelokupnog tovara i 6.500 putnika.

Slika 42. Avganistanski teren skriva brojne izazove za logističke konvoje, stavljajući vazdušni način dopreme na veoma važno mjesto

Prethodno navedeno potvrđuje jednu nepobitnu činjenicu - važnost prebacivanja tovara vazduhoplovnim sredstvima, prije svega helikopterima u Avganistanu. 121 Transport tovara upotrebom helikoptera u Avganistanu igra veoma važnu ulogu u različitim vidovima transporta. Onog trenutka kada su stvari počele da se prebacuju vazduhom, od pisma do hrane, 0B

121

Važnost prebacivanja tovara helikopterima u Avganistanu, www.heli-sky.com. H

- 132 -

uloga helikoptera je postala jedna od sigurnih varijanti transporta. Ali se kasnije ispostavilo da postoje određena ograničenja u upotrebi helikoptera. Jednostavno ih nije bilo dovoljno. Ovo ne predstavlja samo problem po pitanju prebacivanja trupa, nego i problem sa pružanjem pomoći ugroženim civilnim područjima. Takođe, javlja se problem u procesu komandovanja i donošenja odluka. Nedostatkom helikoptera koji bi se iskoristili za razne potrebe, došlo se u situaciju da neke stvari jedinice ne dobijaju u dovoljnim količinama ili ih uopšte ne dobijaju. Glavni razlog usled kojeg se prešlo sa prebacivanja sa zemaljskog načina transporta na vazdušni je ušteda u vremenu i sigurnost prilikom transporta. Mnogi ljudi su naseljeni u mjestima koja su pod udarom prirodnih katastrofa kao što su poplave, uragani, cunamiji, zemljotresi i mnogi drugi događaji koji mogu dovesti do nedostatka sredstava. Svaka pomoć je dobrodošla u situaciji kao što su brojne prirodne nepogode. Veoma je bitno da je ta pomoć u svakom trenutku i u što dužem intervalu dostupna. Naravno, sasvim drugačiji pristup se dešava kada je proces dostavljanja neophodno realizovati na područjima zahvaćenim ratnim dešavanjima i sukobima. Problem predstavlja situacija da se uvijek nađe “neko” ko smatra da ta dostava nije potrebna tako da je proces dostave sredstava praćen upotrebom vatre i nasilja u pojedinim područjima. Veoma je važno shvatiti značaj dostave do krajnjeg korisnika i cijeniti posao koji se u vezi s tim obavlja. Prebacivanje hrane i medicinskih zaliha dvije su najvažnije stvari neophodne za realizaciju bilo koje aktivnosti na terenu. Veoma je važno da se njihov transport obavlja neometano. Neke zemlje, kao što je Amerika, nude rješenja angažujući za te potrebe i privatne kompanije u cilju dobijanja pomoći. Upravo je transport helikopterom vid transporta bez kojeg nijedna vojska ne želi da ostane, nedostatak bi izazvao ogromne probleme. Ukoliko bi došlo do toga, usled prioriteta, pomoć selima i gradovima bi se u većoj mjeri smanjila što bi imalo posljedice za područje Avganistana. U slučaju da jedinice ne raspolažu dovoljnim brojem helikoptera, desiće se situacija da je neophodno sredstva dostavljati kopnom čime se nivo opasnosti povećava i, naravno, vrijeme dostavljanja produžuje.

- 133 -

Rješenja za problem dopreme sredstava i trupa vazdušnim putevima su sljedeća: • •

moguće iznajmljivanje helikoptera putem ugovora sa civilnim firmama. ugovaranje civilnog snabdjevača koji će obezbijediti pilota tako da bi proces dostave u velikoj mjeri bio pojednostavljen.

Pronaći firmu koja bi vršila dostavljanje sredstava u Avganistan dosta je zahtjevan zadatak. Najbitnije za logistiku je da sam snabdjevač razumije prirodu posla i važnost prebacivanja sredstava. Neophodno je pronaći adekvatnu kompaniju koja bi izvršila zadatak za nevisoku cijenu usluge. Upravo je ovo gorući problem logistike u Avganistanu.

- 134 -

PROVINCIJSKI REKONSTRUKCIJSKI TIM Pol-e Khomri, Baghlan provincija, Avganistan 4.5.4 Logistika mađarskog PRT-a Posebnim dokumentima regulisan je rad logističkih organa mađarskog PRT-a u Avganistanu. U okviru njih, opisani su važni elementi operativnog nivoa logistike. Generalno gledano, logistička podrška je nacionalna odgovornost, čak i u multinacionalnim operacijama; ali je neophodno uvijek tražiti mogućnosti u cilju redukovanja troškova i što manjeg logističkog prisustva na terenu. Usled tajnosti podataka, neki podaci u radu neće biti objavljeni.

Slika 43. Baza ”Panonija” u kojoj je smješten i crnogorski kontingent snimljena od strane pripadnika PRT-a

Logističko odjeljenje U okviru PRT-a postoji posebno odjeljenje u okviru komande koje je zaduženo za konkretnu logističku podršku bazi. Osnovni zadaci logističkog odjeljenja su planiranje i koordinacija logističke podrške mađarskog PRT-a, kao i planiranje i

- 135 -

koordinacija njegovog budžeta. Mađarski NSE, 122 koji se nalazi u Mazar Šarifu, je u stručnom pogledu nadređen mađarskom S4 odjeljenju. F

Da bi se ostvarili osnovni zadaci logističkog odjeljenja, neophodno je imati znanje po pitanju sistema snabdijevanja (naručivanje, transport, brojanje i slično), kako sa svoje teritorije, tako i svih ugovora koji se potpisuju od strane Ministarstva odbrane Mađarske a imaju dodira sa logističkom podrškom PRT-a u Avganistanu. Neophodno je poznavati organizaciju PRT-a, opremu, materijal, logističke elemente, detalje o kapacitetima, mogućnosti za realizaciju logističke podrške i uvijek biti u vezi sa svim njenim elementima. Neophodno je poznavanje procesa logistike mađarskog PRT-a, memoranduma o sporazumijevanju, tehničkog dogovora, ugovora sa lokalnim snabdjevačima. Poznavanjem svih neophodnih detalja i posjedovanjem sposobnosti da se objedine svi logistički elementi u okviru jednog posla, moguća je realizacija logističke podrške PRT-a. Osnovni zadaci S4 odjeljenja su sljedeći: Predlaže komandantu PRT-a po pitanju izvođenja logističkih zadataka, uzima učešće u donošenju odluka u vezi sa finansiranjem. Bavi se kontrolom i nadgledanjem logističke podrške svih vrsta opreme i materijala. Vrši kontrolu nad procesom planiranja i organizacije transportnih zadataka, takođe nadgleda njihovo izvršenje. Nadgleda i koordiniše operacije u kampu „Panonija”. Vrši profesionalnu kontrolu nad logističkim vodom u okviru PRT-a. Održavanje neprekidnih kontakata sa partnerima koji obezbjeđuju usluge, nadgledaju kvalitet izvršenja usluga.

122

NSE-National Support Element.

- 136 -

ORGANIZACIJA ODJELJENJA (ukupno 5 pripadnika) ŠEF S4 (zamjenik načelnika štaba za logističke zadatke) Vrši planiranje, organizaciju, vođenje i kontrolu zadataka koji se tiču logističke podrške mađarskog PRT-a, priprema logističke finansijske odluke kao i predloge komandantu PRT-a po pitanju logistike. On je ovlašćen za potpisivanje naređenja za prevoz i ovlašćenja za izdavanje svih potrebnih logističkih materijala. Viši logistički oficir (zamjenik načelnika S-4) Potčinjen je načelniku S4, u slučaju njegovog odsustva obavlja njegove zadatke, vrši kontrolu nad logističkim vodom, predlaže načelniku S4 logistička pitanja. U slučaju odsustva načelnika logističkog odjeljenja, ima pravo da izdaje sve potrebne i raspoložive logističke stvari. Jedan od osnovnih zadataka je da pravi naređenja koja su “ekonomična” sa stanovišta PRT-a, kao i radni plan koji se bavi finansijskim potrebama logističke podrške. Učestvuje u procesu priprema finansijskih odluka kao i u procesu odlučivanja i izvršenju drugih glavnih zadataka. Logistički oficir za planiranje On je organizator, ujedno i kontrolni oficir logističkog odjeljenja. Zadužen je za pripremanje odluke koja se tiče logističkih potreba mađarskog PRTa. Pod njegovom jurisdikcijom se nalaze svi djelovi vojne podrške (hrana, voda, odjeća, smještaj, različiti kulturni i dr. materijali). U skladu sa odlukom šefa S-4, ima pravo da kontroliše sve vrste logističkih materijala mađarskog PRT-a, da kontroliše sve postupke, održavanje, skladištenje i primjenu logističkog materijala. Neophodno je da ima znanje o finansijama, o pravilnoj upotrebi odobrenog budžeta u skladu sa operacijama mađarskog PRT-a. Takođe, učestvuje u koordinaciji logističke podrške koja se tiče hrane, goriva i odjeće. Koristi odobrena sredstva budžeta u skladu sa vremenom i zadacima.

- 137 -

Viši logistički oficir (NATIONAL LEADER) Uloga ovog logističkog oficira ogleda se u održavanju svakodnevnih kontakata sa stranim pripadnicima u okviru mađarskog PRT-a, Vojne policije (Hrvatska) i straže (Crnogorski kontingent). Osnovno zaduženje je prikupiti sve logističke probleme, predlaže šefu S-4 njihovo rešavanje. Neophodno je da svakodnevno održava kontakte sa lokalnim snabdjevačima, koji su zaduženi za razne potrebe u okviru mađarskog PRT-a, i vrši kontrolu kvaliteta ispunjenja. U saradnji sa logističkim podoficirom, vrši kontrolu sve logističke opreme i materijala kao i prikupljanje bilo kakvih promjena po pitanju brojnog stanja pripadnika PRT-a. Pored oficirskog dijela odjeljenja S-4, postoji podoficirski dio koji se bavi posebnim problemima na nižem nivou. Tako logistički podoficir obavlja poslove registrovanja svih jedinica koje se nalaze na području operacijabazi PRT-a, učestvuje u procesu donošenja logističkih izvještaja (dnevni, nedjeljni, mjesečni, godišnji). Pored njega nalazi se i podoficir za potrebe registracije koji je zadužen za praćenje i registraciju svih lica koja se nalaze na području PRT-a a nalaze se na logističkoj podršci mađarskog PRT-a. Zadužen je za kontrolu dokumentacije skladišta logističkog voda i njegovog sadržaja.

LOGISTIČKA PODRŠKA MAĐARSKOG PRT--A NATO klase snabdijevanja Klasa I. – Hrana i voda Klasa II. – Materijal – neophodni materijal za izvršenje operacija (MEE) Klasa III. – Gorivo i lubrikanti (POL) Klasa IV. – Materijal za izgradnju i drugi materijali Klasa V. – Municija

- 138 -

KLASA I – Obezbjeđenje hrane i vode Sve nacije koje učestvuju na području operacija moraju da održe nivo zaliha rezervi na minimum. Prema propisima koji su na snazi, nivo zaliha iznosi 20 dnevnih obroka. U te količine spada kombinacija “ratnih” rezervi, uskladištenih sredstava, svježe hrane i “sigurnih” stokova sredstava. U kampu “Panonija” hrana se doprema, u skladu sa ugovorom, od strane “Supreme” 123 preduzeća. Ovo preduzeće dužno je održati minimum 20 dnevnih snabdijevanja-sledovanja (DOS) vodom, putem svojih kanala ili putem bilateralnih dogovora ili ugovora. Polovina vode koja se obezbjeđuje mora biti od drugog proizvođača tako da se izbjegne mogućnost nedostatka ili bilo koja nestašica usled brojnih razloga. Za vrijeme zime, 1 DOS predstavlja 5 l po osobi po danu. Za vrijeme ljeta količina vode po osobi iznosi 8 l dnevno. F

Tri obroka (doručak, ručak, večera) obezbijeđeni su za sve članove PRT-a. Prema tehničkom sporazumu, mađarski PRT je zadužen za obezbjeđenje 20 DOS-a ratnih zaliha za crnogorski, hrvatski i albanski kontingent. Zalihe se mogu koristiti po odobrenju komandanta PRT-a u slučaju vanrednih situacija. Prema ugovoru, „Supreme” je dužan obezbijediti hranom i jedinice koje su smještene u kampu „Panonija” ili da dođu po raznim osnovama u bazu (odmor, pranje vozila, tankiranje i slično). Na kraju mjeseca se odvajaju računi tih jedinica i šalju direktno nacijama na potpis i dalje rešavanje.

Slika 44. Uslovi u kojima se sprema hrana

123

http://www.supreme-group.net/ Supreme grupa je osnovana 1957. godine i do tada se bavi pružanjem logističkih usluga. Posebno je značajna zbog raznovrsnosti svoje ponude i pouzdanosti u radu. H

- 139 -

Klasa II – Materijal/ oprema potrebna za misije U isključivoj nadležnosti nacija nalazi se funkcija održavanja. U slučaju prepreka realizacije održavanja, zajednička podrška je uvijek moguća na višem nivou. U skladu sa propisima, minimalni nivo materijala/opreme za izvođenje operacija je 80%. Da ne bi došlo do odlaganja ili prekida neke od operacija, u okviru logističkog voda se nalaze snage koje su u spremnosti da za 30 minuta riješe neki od problema održavanja na terenu. Klasa III – Gorivo i lubrikanti Snabdijevanje gorivom nalazi se u isključivoj nadležnosti nacije. Tu se javlja problem popune drugih jedinica. U cilju rješavanja ovog problema, postoji ugovor nazvan “kišobran” koji se koristi u cilju rješavanja problema snabdijevanja jedinica koje dođu u bazu „Panonija” radi popune gorivom. U kampu „Panonija” održava se nivo zaliha na 20 DOS-a goriva F-54 (dizel) i 16 DOS-a goriva F-34 (A1 gorivo-kerozin). 124 Neophodno ih je dopuniti. Sistem na pumpi je 24/7, tj. neprekidno kada se za to ukaže potreba. Poseban problem logistike predstavlja neplanirana popuna gorivom, naročito kada se radi o popuni iznenadnog dolaska helikoptera. S4 odjeljenje je dužno da pošalje sve informacije oko popune gorivom vozila ili helikoptera drugih nacija pretpostavljenoj komandi (Regionalnoj Komandi Sjever - RC North) koja će dalje rješavati postupak naplate i pravdanja goriva. F

Klasa IV – Konstrukcijski i drugi materijal Obezbjeđenje dodatnog i konstrukcijskog materijala je u nadležnosti mađarskog PRT-a. Klasa V – Municija Snabdijevanje municijom je u nadležnosti same nacije u okviru PRT-a (osim za crnogorski i albanski kontingent, jer prema tehničkom sporazumu u nadležnosti je mađarskog PRT-a). Nacije-kontributori odgovorne su za održavanje

124

Usled mogućih nepoželjnih efekata detaljniji podaci neće biti objavljeni.

- 140 -

neophodnih stokova municije za naoružanje koji se koriste na području operacija. Minimalni prihvatljivi nivo municije je 20 DOS-a (prema tehničkom sporazumu se obezbjeđuje i 20 komada DOS-a za potrebe crnogorskog i albanskog kontingenta). Usled tajnosti podataka u radu nije moguće prikazati stanje municije i pripadanje po pojedincu. Za ostale jedinice koje su privremeno raspoređene-smještene u kampu „Panonija” postoje raspoložive količine municije i za njih. U skladu sa propisima koji važe da bi se formiralo jedno skladište za čuvanje municije, neophodno je uzeti u obzir sljedeće faktore smještaja: •

Adekvatnu bezbjednost, čvrsto građeni objekat, sa svim mjerama zaštite od požara i eksplozija.

•

Odgovarajuću kontrolu sredstava i inventara;

•

Siguran transport, sigurne uslove na putu i faktore sredine.

•

Prihvatanje NATO standarda po pitanju skladištenja municije i transporta kao i druga dokumenta u vezi sa ovom problematikom;

•

Primjena svih licenci, kontrola smještajnih kapaciteta, kontrola i istraživanje mjesta gdje se čuvaju sredstva kao i mjesta incidenata.

- 141 -

Slika 45. Dopremanje agregata za potrebe američke vojske u kampu „Panonija” 125 F

125

Fotografije pripadnika mađarskog PRT-a.

- 142 -

PRAVILA LOGISTIČKE PODRŠKE MAĐARSKOG PRT-A Pravila ishrane Hrana se obezbjeđuje svakodnevno. Restoran je pod nadležnošću lokalnog ugovarača („Supreme”). U restoranu su obezbijeđena tri topla obroka svakodnevno, uz mogućnost i hladnog jela (ukoliko se zatraži dan ranije). Vrijeme rada restorana: Doručak: 06.00-08.00 Ručak:

11.30-14.00

Večera:

18.00-20.00

Pravila snabdijevanja vodom Flaširana voda je obezbijeđena od strane mađarskog PRT-a putem stokova vode koji se nalaze u hodnicima, kafe-prostoriji, PRT kući i u svim kontejnerima u kojima su smješteni pripadnici PRT-a. Dnevno sledovanje vode za vrijeme zimskog perioda je 5 l po danu, za vrijeme ljeta 8 l po danu. Pravila snabdijevanja gorivom Sve radnje po pitanju izdavanja goriva na pumpi se nalaze u nadležnosti dijela S4 čiji je zadatak kontrola stanja na pumpi i lica koja rade na njoj. Komandir logističkog voda je dužan odrediti lice koje će biti zaduženo za manipulaciju gorivom na pumpi. Gorivo se nalazi u posebnim rezervoarima i koristi se u skladu sa potrebama.

Slika 46. Primjer tankiranja njemačkog helikoptera - 143 -

Pravila zahtijevanja i izdavanja sredstava Ukoliko postoji potreba za nekim sredstvom, neophodno je za njega napraviti zahtjev za obezbjeđenje. Taj zahtjev dostavlja se komandiru logističkog voda svakog prvog dana u sedmici - ponedjeljka. Komandir voda sumira zahtjeve i u skladu sa stanjem zaliha pravi predlog načelniku S4 na dalji potpis. Osnovni princip logističke podrške jedinica u okviru baze je oslanjanje na sopstvene snage i ugovore sa preduzećem „Supreme”.

Logistički vod mađarskog PRT-a

U okviru mađarskog PRT-a postoji poseban vod koji je zadužen za neposrednu logističku podršku jedinica na terenu. Opis posla logističkog voda je raznovrstan. Logistički vod je sljedećeg sastava: 126 F

SASTAV LOGISTIČKOG VODA Komandir log.voda Odjeljenje za opravke Odjeljenje za održavanje Skladište Transportno odjeljenje Laboratorija za gorivo

Ukupan kapacitet radionice u bazi obezbjeđuje realizaciju sljedećih radnji: Popravke: 1- 2 dnevno, Održavanje: 4 -5 dnevno, Brzu tehničku podršku u slučaju hitnosti na terenu. 126

Usled mogućih neželjenih posljedica, broj pripadnika u pojedinim odjeljenjima nije prikazan.

- 144 -

Slika 47. Održavanje vozila u radionici

Svako izdavanje i prijem mora se realizovati u skladu sa operativnim procedurama koje se koriste u bazi. Na taj način se vrši njihovo pravdanje. Veoma je bitno razumjeti da neke procedure koje se koriste u procesu logističke podrške su procedure same nacije - kontributora. Prema iskustvima crnogorskog logističkog oficira, određenog u okviru S4 odjeljenja, brojna dokumenta prilikom realizacije svakodnevnih zadataka su u stvari dokumenta same nacije. Kao primjer se može navesti oblast nabavke, za koju je lično bio zadužen crnogorski oficir, gdje su korišćene pojedine procedure koje se koriste prema Zakonu o javnim nabavkama Crne Gore jer su se pokazale efikasnim. Takođe, proces realizacije radioničkog održavanja se realizovao na način veoma sličan našim procedurama radioničkog održavanja. Ovo je samo dokaz da pojedine oblasti logistike, posebno izdavanja i pravdanja sredstava, u okviru samog PRT-a nijesu jedinstveno regulisane. Problem multinacinalne logistike se opet javlja, naravno u manjem obimu, koji je u ovom slučaju riješen korišćenjem procedura koje su poznate oficiru zaduženom za logistiku. Iz svega prethodno navedenog, veoma je bitno da lice koje se šalje na odredjenu dužnost bude upoznato sa dužnostima na novom radnom mjestu u okviru S4 odjeljenja. Posebno je važno da to lice posjeduje i sposobnosti za realizaciju zadatka.F127

127

Iskustvo iz misija pokazalo je tri glavna preduslova za pravilno i adekvatno obavljanje dužnosti na koju se neko lice odredi da obavlja:

- 145 -

4.6 Logistička podrška crnogorskog kontingenta Odlukom Skupštine Crne Gore o upućivanju do 40 pripadnika misije ISAF u Avganistan, počeo je ogromni posao državnih organa Crne Gore, prije svega Ministarstva odbrane. Neophodno je bilo isplanirati, organizovati, koordinisati, kadrovati i izvršiti neophodnu kontrolu izvršene logistike za potrebe pripadnika mirovnih misija. Ispred planera se našao potpuno nov zadatak i izazov koji su morali, u skladu sa iskustvima pojedinih učesnika ISAF misije, da izvrše planiranje svega što je neophodno za adekvatno opremanje pripadnika prvog kontingenta Vojske Crne Gore. To je predstavljalo veliku čast ali i veliku obavezu države kao ozbiljnog kandidata u članstvo u prestižne evroatlantske institucije. Zahvaljujući, posebno, iskustvu Hrvatskih oružanih snaga, država Crna Gora i Ministarstvo odbrane, pristupili su realizaciji procesa logističke podrške misije crnogorskog kontingenta ISAF misije u Avganistanu. S obzirom na obim podataka i cilj ovog rada, biće samo obuhvaćena konkretna logistika i troškovi crnogorskog kontingenta. Detaljniju analizu troškova logističke podrške crnogorskog kontingenta ostavljam kao oblast nekog drugog mogućeg rada. U ovom dijelu će biti objašnjene sljedeće oblasti: oprema pripadnika crnogorske vojske, sa posebnim osvrtom na uniformu, kao i opremu pripadnika drugih kontributora - učesnika u bazi “Panonija”, rezultati sprovedene ankete, intervjua i razgovora sa pripadnicima misije ISAF sa njihovim predlozima oko uniforme i ostale opreme zadužene po pripadniku, troškovi pripadnika i crnogorskog kontingenta i komparativna analiza troškova učesnika-kontributora u bazi “Panonija”, gdje će biti utvrđeni “ugrubo” troškovi jednog pripadnika kontributora - učesnika misije ISAF u bazi.

poznavanje stranog jezika (engleskog), organizacione sposobnosti, poznavanje dužnosti koju će lice obavljati u okviru misije.

- 146 -

4.6.1 Oprema (uniforma i dr. oprema) pripadnika hrvatskog, američkog i crnogorskog vojnika

Kada se uzme u obzir način pripreme i organizacija rada Ministarstva odbrane i Vojske Crne Gore po pitanju priprema crnogorskog kontingenta za odlazak u misiju, može se reći da je ista realizovana kvalitetno i bez većih problema. Prije svega se tu misli na proces nabavke opreme. Najvažniji i osnovni dio opreme svakog pripadnika predstavlja uniforma i ostala oprema. Uniforma, kao i hrana, spada u primarne potrebe vojske, kojima se obezbeđuju elementarni uslovi za život i rad njenih pripadnika. Osim što predstavlja spoljno obilježje vojske, uniforma ima značajnu ulogu u zaštiti tijela od hladnoće, suvišne toplote, vlage i drugih spoljnih uticaja. Pored higijensko-fizioloških, vojnička uniforma mora da zadovolji i posebne zahtjeve, naročito taktičko-tehnološke prirode. Naročito su ti zahtjevi karakteristični za pripadnike mirovnih operacija. Dostignuti nivo u odijevanju pripadnika Vojske Crne Gore angažovanih u mirovnim operacijama je pokazao dosta pozitivne karakteritike, ali postoje određene negativne osobenosti uniforme koje se iz određenih razloga ne mogu trenutno riješiti. O tome će biti više riječi u dijelu koji će se baviti nedostacima logističke podrške. Da bi se pristupilo procesu rješavanja logističkih potreba pripadnika rotacije, neophodno je bilo pristupiti analizi iskustava ostalih članica-kontributora. Potrebno je bilo naći rješenje koje se pokazalo kao najbolje moguće u ISAF misiji. Da bi se iskoristila najbolja moguća rješenja iz misija širom svijeta, korišćena su prije svega iskustva pripadnika mirovnih misija Hrvatskih oružanih snaga. Na tender objavljen prije polaska prve rotacije crnogorskog kontingenta, javili su se brojni ponuđači, neki su ujedno dobili i pravo proizvodnje istih djelova opreme crnogorskog vojnika: Uniforma - “Croko International” Zagreb, Hrvatska Uniforma - “Koteks” Tešanj, BiH Zaštita (šlemovi, panciri, štitnici i sl.) - “Mile Dragić” Zrenjanin, Srbija Čizme - “Krka Sistem” Novi Sad, Srbija Donji veši i čarape - “Bimteks” Leskovac, Srbija Materijal za uniformu - “Čateks” Čakovci, Hrvatska.

- 147 -

Neophodno je bilo kroz pojedina iskustva pripadnika Vojske Crne Gore sagledati u kojoj mjeri je komplet zadužene uniforme i opreme zadovoljio potrebe pripadnika VCG angažovanih u operacijama, da li su navedena rješenja adekvatna, koja su rješenja koristile druge zemlje prilikom opremanja i koje su tendencije u odijevanju pripadnika naše vojske angažovanih u mirovnim operacijama. Naravno, treba razumjeti i činjenicu da nijesu isti vremenski uslovi u misiji ISAF ili nekoj UN misiji kao što je Liberija (UNMIL). Vremenski uslovi su različiti i samim tim upotreba pojedinih odjećnih i pododjećnih djelova uniforme je različita. Prije sticanja nezavisnosti države Crne Gore, u okviru Vojske Srbije i Crne Gore, korišćena su različita rješenja koja nijesu bila jedinstvena jer su se iskustva tadašnje države i vojske zasnivala na slanju pojedinca a ne jedinica. Tako da ista iskustva nijesu u određenoj mjeri bila pravila za oblačenje ali su doprinijela formiranju temelja za dalje istraživanje. Do 2006. godine, u Vojsci su korišćena 2 modela uniforme od kojih se model korišćen od firme “Mile Dragić” Zrenjanin pokazao korisnijim prije svega u područjima velike vlažnosti i čestih kiša (tropska područja). Obuća je ispoljila pozitivne karakteristike i ispunila značajan dio taktičko-tehničkih zahtjeva. Iskustva pripadnika su se sastojala u sljedećem: 128 F

• • • • • •

uniforma M-03 (druga varijanta uniforme) pokazala se kao dobro rješenje, jer omogućava dobar kontakt sa okolinom, uniforma je pružala adekvatnu zaštitu za slabiju kišu, za uspješnu zaštitu od kiše može se koristiti prototipski model odijela za zaštitu od kiše, M-03, usled pranja kompleta uniforme dolazi do smanjivanja moći upijanja, što ukazuje na problem propisanih impregnacionih svojstava tkanine, vjetrovka je potrebna ako se ide u područja gdje su niske temperature, a u suprotnom nema potreba za njom, bilo je slučajeva zaduživanja i nošenja košulja kratkih rukava, koje nisu podesne zbog čestih temperaturnih promjena, kao i zbog nedovoljne zaštite od komaraca.

128

Mitrić Vladimir, Tendencije u razvoju uniforme i druge lične opreme pripadnika VSCG angažovanih u mirovnim misijama, Vojna Akademija, Diplomski rad, Beograd, 2006. godine.

- 148 -

Slika 48. "KHAKI" pozadina-osnova izrade uniformi brojnih vojski u svijetu U

S obzirom na opredjeljenost Crne Gore i Ministarstva odbrane za učešće u mirovnim misijama, neophodno je bilo regulisati pitanje adekvatnog opremanja pripadnika mirovnih misija Vojske Crne Gore. Sva prethodna rješenja su se mogla koristiti u određenoj mjeri, ali je neophodno bilo donijeti efikasnije, ekonomičnije i korisnije rješenje. U tom cilju tražen je proizvođač koji će zadovoljiti ekstremne uslove rada pripadnika mirovne misije ISAF-a u Avganistanu. Najbolje rješenje po pitanju uniforme nađeno je u hrvatskom proizvođaču “Croko International” Hrvatska i “Koteks” Tešanj iz Bosne i Hercegovine. Neka rješenja, koja su veoma slična našoj uniformi koja se koristi, prikazana su u narednom dijelu rada.

Pripadnik Hrvatskih oružanih snaga U

Nove uniforme pripadnika oružanih snaga Hrvatske u tzv. pustinjskoj varijanti drugačije su u odnosu na prethodno korišćene. Putem organizacije 14 hrvatskih preduzeća u jedan sistem, omogućena je proizvodnja neophodnog broja uniformi u vrijednosti od 40 miliona kuna. 129 F

129

Podaci iz Internet izdanja”Hrvatski vojnik”.

- 149 -

Slika 49. Pustinjska uniforma pripadnika Oru탑anih snaga Hrvatske

Slika 50. Pripadnici Oru탑anih snaga Hrvatske u ISAF misiji sa kompletnom opremom na sebi

- 150 -

Uniforma pripadnika Oružanih snaga Hrvatske u većem dijelu je slična našoj uniformi, što je i razumljivo jer je proizvođač isti. Denis Popović iz “Kroko Internationala”, rekao je da su se prve ideje o novoj uniformi hrvatskog vojnika pojavile još 2005., dok su u NATO mirovnoj misiji ISAF-a u Avganistanu nosili uniforme koje su bile kopije američkih i po kojima se nijesu razlikovali od njih. Hrvatska nije jedina zemlja koja je ukinula uniformu sličnu američkoj. Glavni razlog zamjene je bezbjedonosnog karaktera - navodi se u izjavi proizvođača. Uniforme Oružanih snaga USA U

Slika 51. SAD su 1981. godine zamijenili M65 uniformu sa novom M81 «WOODLAND», prozvedenom od strane «Selma Apparel Corporation» iz SAD-а

Slika 52. «WOODLAND» М81

Na osnovu modela M81, razvijeni su brojni kasniji modeli uniforme, korišćeni od strane pripadnika mirovnih misija. Od svih navedenih varijanti, najzanimljivija je najviše upotrebljavana od strane američkih snaga. Radi se o dnevnoj pustinjskoj varijanti. Za nju je upotrebljen „3-COLOR DESERT CAMO“ sa „KHAKI“ pozadinom. Pomenuta varijanta je najviše korišćena u mirovnim misijama na Bliskom Istoku, zbog ogromnih temperaturnih razlika koje vladaju na tom području. Radi se o uniformi sa otvorenim, blagim bojama na „KHAKI“ pozadini (slika 53).

- 151 -

Slika 53. AmeriÄ?ka vojska u Iraku

Slika 54. Varijante proizvedene od 60 % pamuka i 40 % polivinilhlorid-tvila

- 152 -

Maskirni dezen uniforme američke vojske Kada se govori o maskirnom dezenu, posle hladnog rata, ostvaren je veliki napredak na polju višebojnih, maskirnih šara. U mnogobrojnim lokalnim ratovima, pokazalo se da su generalno, daleko uspješnije maskirne šare sa manjim i što pravilnijim oblicima, odnosno poljima. Ova tendencija maksimalno je usavršena pojavom „digitalizovanih“ ili „pikselizovanih“ maskirnih šara. Na taj način, uniforme su prvi put postale izuzetno efikasne. Čak i u korišćenju na otvorenom, a ne samo u šumovitim predjelima i to u centralnom vidnom polju (direktan pogled). Jedna od karakterističnih maskirnih šara je bila sovjetska KLMK šara („Kamuflirovanij letnij maskirovočij kombinezon“) iz 1968. Ova pikselizovana šema prijemčiva je za oko, naviknuto da uočava jasno diferencirane oblike. Najzapaženija upotreba bila je tokom rata u Avganistanu, gdje se „laser“ šara odlično pokazala i koristile su je „Specnaz” jedinice. Brojne zemlje koristile su ovakav način jer se pokazao zuzetno efikasnim. Naročito su Kanađani napredovali u razvoju ove uniforme i razvili svoju šaru „CADPAT“ (Canadian Disruptive Pattern). Postavlja se pitanje: Zašto koristiti četvrtaste oblike, kada se oni u prirodi nikada ne javljaju? Odgovor je jednostavan: kompjuteri neuporedivo lakše rade sa kvadratnim oblicima, nego sa krugovima ili krivim linijama, čineći proračunavanje idealnog oblika šare i kombinacije boja, daleko bržim. S druge strane, ovi kvadrati toliko su sitni, da čak i na manjoj udaljenosti, ljudsko oko ne može da obezbijedi dovoljnu oštrinu i oni se jednostavno pretvaraju u tačkice. Odnosno, neodoljivo podsjećaju na okolinu, više nego neodređeni oblici. Sitne šare formirane od kvadratića ne nameću se kao jasne, konvencionalne, jednobojne šare i ne prisiljavaju oko da ih definiše. Silueta vojnika ne samo da se stapa sa okolinom, zbog kombinacije korišćenih boja i oblika, već se u potpunosti razbija, uspješnije nego kod bilo koje druge maskirne šare. Pored toga, digitalizovana šema apsolutno je najbolje rješenje, ukoliko se želi prikriti kretanje vojnika. Pored klasične „CADPAT“ šare, namijenjene za šumovite krajeve u svim godišnjim dobima, razvijena je i „CADPAT-AR“ (Arid Regions), za pustinje, polupustinje i savane. Osim toga, do danas je napravljen niz dodatnih šara: tri namijenjene za kontinentalne uslove, pet za pustinjske i jedna za snijeg. Amerikanci su na osnovu sopstvenih - 153 -

istraživanja i istraživanja Kanađana, razvili 2002. godine „MARPAT“ (Marine Corps Combat Utility Uniform Pattern) varijantu uniforme. Napravljene su dvije varijante: za šumovite i pustinjske predjele ("WOODLAND" i " DESERT" MARPAT). Nešto kasnije razvijena je i "Urban" MARPAT, za gradske borbe, sa crnom, sivom i drap maslinastom bojom, na svijetlosivoj podlozi, a već postoji i poboljšana varijanta, klasične "WOODLAND" MARPAT II. Amerikanci su razvili za pripadnike mirovnih operacija posebnu ARPAT (Army Combat Uniform Pattern), baziranu takođe na digitalnoj šari, ali sa korišćenjem samo dvije tamnije nijanse sive, na svijetlosivoj podlozi. Za razliku od prethodnih varijanti, ovaj tip šare namijenjen je za sva godišnja doba i podneblja. Za razliku od prethodnih, ne koristi se crna boja, jer, prema mišljenju projektanata, crna suviše privlači pažnju za ovako univerzalnu uniformu. Prijavljeni su brojni problemi, prije svega vezani za šavove, što se nastoji otkloniti. Upotrebom digitalizovanih šara, koje predstavljaju trend u tekstilnoj tehnologiji, obezbjeđuje se visok stepen prilagođenosti okolnoj sredini. Na uporednim ispitivanjima sa standardnom M81 "WOODLAND" šarom i jednobojnom maslinastozelenom uniformom, došlo se do zaključka, da za opažanje jednobojne, sivomaslinaste uniforme treba 0,75 sekundi, za M81 "WOODLAND" 1,1, a za MARPAT čak 2,5 sekunde. Ovo dovoljno govori o efikasnosti digitalne šare, gdje dodatne sekunde nekome mogu spasiti život. 130 F

130

Časopis „Kalibar“ , br.116, februar 2006 godine.

- 154 -

Slika 55. Američka vojna uniforma na upotrebi u Avganistanu

Gore navedeni tip uniforme koristi se trenutno u misiji u Avganistanu. Uniforma se sastoji od jednobojne šeme u odnosu na do tada postojeće dvije. Cijena uniforme iznosi $88, u odnosu na maskirni dezen ranije uniforme od $56. Zvanični naziv uniforme je ACU (Army Combat Uniform). 131 F

Međutim, neprekidne potrebe na terenu diktiraju uslove u kojima se mijenjaju i karakteristike uniforme. U skladu sa tim, nedavno je donešena odluka da se koristi novi tip uniforme u Avganistanu - MultiCam uniforme. Ova uniforma u velikoj mjeri je slična našoj. Kod nas su za nijansu izraženije maskirne šare koje se primjećuju na svega 20-ak metara udaljenosti. O ovom podatku posebno treba voditi računa u slučaju odluke da se koristi upravo maskirna šara unifome u odnosu na postojeću pustinjsku.

131

www.armytimes.com H

- 155 -

Slika 56. Izgled pripadnika američke vojske sa novom uniformom koja treba da se uvede za potrebe US vojske u AFG u toku 2011. godine

4.6.2 Oprema pripadnika crnogorskog kontingenta mirovne misije ISAF u Avganistanu Pripadnici Vojske Crne Gore, u skladu sa odlukama nadležnih organa, opremljeni su adekvatnom opremom neophodnom za potrebe ISAF misije. U ovom dijelu će posebno biti riječi o pojedinim djelovima uniforme, sa pojedinačnim cijenama i analizom karakteristika djelova uniforme. Sastav uniforme crnogorskog pripadnika mirovne misije u ISAF-u, u Avganistanu, dat je u narednoj tabeli, (tabela 3), sa pojedinačnim cijenama djelova uniforme i opreme: Naziv dijela opreme 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Vjetrovka sa termouloškom za vježbovno-terensku uniformu Pantalone za vježbovno-terensku uniformu Bluza za vježbovno-terensku uniformu Kapa za vježbovno-terensku uniformu Majica dugih rukava-rol kragna Džemper Majica POLO kratkih rukava Čizme pustinjske ljetnje Čizme pustinjske zimske - 156 -

Jedinačna cijena (€) 337,00 51,50 48,50 9,90 14,00 25,00 13,00 87,00 92,80

10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44.

Borbeni šlem Navlaka za borbeni šlem Borbeni prsluk M09 Balistički prsluk Ranac borbeni modularni (veliki) Ranac priručni (mali) Denjak za transport Opasač sa futrolom za pištolj Kaiš za pantalone Majica kratkih rukava Gaće kratke (bokserice) Gaće duge Potkošulja dugih rukava Čarape kratke Čarape duge - dokoljenice Šatorsko krilo Taktičke naočari Zaštitne naočari, ESS NVG Profile (tip brile) Kapa zimska taktička Rukavice zimske Rukavice taktičke, negorive, KROKO RES29 Štitnici za koljena i laktove – pustinjski Nož borbeni (Waffentechnik Tanto, Solingen) ID oznaka za rukav, KROKO M-284 Svjetiljka baterijska punjiva KROKO P-2 Univerzalni alat Leatherman (Super tool 300) Camelback komplet (spremnik,filter,četke i tablete) Mikrofilter za spremnike za vodu Set za pranje i čišćenje spremnika Tablete za dezinfekciju vode Hemijske svjetiljke raznih boja Karabinjer Taktički remnik za AP Taktički dvogled Zaštita za vrat - 157 -

130,90 12,50 195,00 820,00 179,00 100,00 45,00 61,00 5,00 7,00 6,00 7,00 7,00 2,50 5,00 50,00 78,00 19,00 42,00 45,80 82,00 10,00 78,00 73,00 97,00

2,60 12,00

45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72.

Sanduk SP-A Pasta za održavanje obuće, Centralin, bezbojna Sprej za čišćenje kožne obuće-čizama (boja pijeska) Baterijski uložak alkalni (AA) 1,5 V Krema i aparat za zaštitu od komaraca Mreža protiv komaraca iznad kreveta Zaštitna maska Zaštitne rukavice Cjedilo za zaštitnu masku Ogrtač zaštitni laki „PONČO“ Lični pribor za dekontaminaciju M-3 Poluautomatski pištolj CZ-99 Šator individualni Sanitetski ranac sa medikamentima Busola Set za prvu pomoć KROKO Podmetač za vreću za spavanje Vreća za spavanje Peškir vojnički Peškir 100 x 150 Patike i papuče Sportski komplet (trenerka, 2 šortsa, 2 majice i 3 para sportskih čarapa) Pribor za jelo Komplet za šivenje Zippo upaljač sa rezervnim punjenjem Katanac Matrikula i drugo

1,40

38,00 40,00 163,00 18,90 128,00 9,00 350,00

40,00 20,00 80,00 5,00 15,00 70,00 127,00 35,00 5,00 41,00 5,00 9,50

U tekstu koji slijedi objašnjene su karakteristike pojedinačnih djelova uniforme koje se koriste za potrebe pripadnika Vojske Crne Gore: 132 F

132

Radi se o vježbovno- terenskoj uniformi M09 koja je trenutno na upotrebi u Vojsci Crne Gore.

- 158 -

BLUZA , PANTALONE, ŠEŠIR I KAPA ZA VJEZBOVNO TERENSKU UNIFORMU poliamid 50% ± 5 % pamuk (češljani) 50% sirovinski sastav ±5% 220 g/m2 ± 5 % površinska masa ripstop prepletaj multicam VCG maskirna šara osnova 390 niti/10 cm gustina tkanja potka 210 niti/10 cm prekidna sila osnova potka min 95 daN min 65 daN min 50 probijanje (N) otpornost na habanje (po 100 000 ciklusa (gubitak mase ≤2,5%) Martindale-u,pritisak od 9 kPa) skupljanje pri pranju na 600C max 2 % max 2 % osnova - dužina potka - širina postojanost obojenja na svjetlost pranje na 600C otiranje ocjena 5, ocjena 4/4 za crnu i braon boju 3, suvo/mokro znoj (alkalni + za ostale ocjena 4 ocjena 4/4 ocjena 4/4 kisjeli) hemijsko čišćenje postojanost obojenja pri pranju komercijalnim praškom za ocjena 5 ocjena 4/4 za crnu i braon boju 3, obojeno rublje - 5 pranja svjetlost pranje na 600C otiranje za ostale ocjena 4 ocjena 4/4 ocjena 4/4 suvo/mokro znoj (alkalni + kiseli) hemijsko čišćenje Otpornost na dejstvo vode ocjena min. 100, ocjena min. 80 vodoodbojnost, vodoodbojnost posle 5 pranja na 600C max 20% na ne tretiranom uzorku, max upijanje vode po Bundesmanu 30% posle 3 pranja, max 25% posle 3 hem. čišćenja otpornost prema dejstvu ulja, ocjena min. 100 ocjena min. 90 početno posle 3 pranja

- 159 -

•

MAJICA KRATKIH I DUGIH RUKAVA ZA VJEŽBOVNO - TERENSKU UNIFORMU MAJICA POLO - maskirna

• sirovinski sastav površinska masa prepletaj maskirna šara probijanje (N) skupljanje pri pranju na 600C osnova - dužina potka - širina postojanost obojenja na svjetlost pranje na 600C otiranje suvo/mokro znoj (alkalni + kiseli) hemijsko čišćenje

češljani pamuk 100% 230g/m2 ±5% pike multicam CG min 250 max 5 % max 5 % ocjena 5 ocjena 4/4 za crnu i braon boju 3, za ostale ocjena 4 ocjena 4/4 ocjena 4/4

Slika 57. Izgled pripadnika crnogorskog kontingenta mirovne misije ISAF u Avganistanu

- 160 -

4.6.3 Iskustva crnogorskog pripadnika mirovne misije ISAF u Avganistanu sa predlozima za unapređenje opreme

U cilju unapređenja stanja uniforme i ostale zadužene opreme, neophodno je, prije svega, analizirati probleme na postojećoj opremi koju koriste pripadnici crnogorskog kontingenta. U tom cilju sprovedena je anketa među pripadnike I kontingenta i metoda intervjua i razgovora medju pripadnike III crnogorskog kontingenta. U okviru prethodno navednih metoda ispitivanja težište je bilo na kvalitativnim svojstvima i stepenu zadovoljenosti pripadnika misije postojećim rješenjima kao i sa konstruktivnim predlozima novih rješenja korišćene uniforme i ostale opreme kao i sa kvalitativnom pripremom po pitanju logistike. Zapažanja pripadnika crnogorskog kontingenta ogledala su se u sljedećem: Uopšteno gledano, pripadnici crnogorskog kontingenta su zadovoljni prilagođenošću uniforme i ostale opreme uslovima na terenu. U njoj su se osjećali lagodno i komforno. Dva kompleta uniforme bila su dovoljna za potrebe misije, mada je jedan dio pripadnika iskoristio i treći komplet; Najiskorišćeniji djelovi uniforme su pantalone, bluze i pododjećni djelovi kao što su majice; Pripadnici kontingenta uglavnom su iskoristili jednu vjetrovku za vrijeme svoje rotacije; Majice su u dovoljnoj mjeri upijale znojenje tijela, za vrijeme ljeta neophodno je bilo mijenjanje majica i do tri puta dnevno. Neophodno je zaduženje većeg broja majica kratkih rukava; Obuća je bila adekvatna uslovima na terenu (ljetnji i zimski par čizama); “OUTLAST” majice su se pokazale kao pozitivno rješenje u zimskim uslovima rada; Zadovoljni su zaduženom sportskom opremom i donjim vešom; Po pitanju zaštitne opreme, pripadnici su zadovoljni njihovom korisnošću, uz neke neophodne izmjene koje će biti navedene u narednom dijelu.

- 161 -

Problemi i predlozi: Problem bijeljenja uniforme posle pranja (postojanost boja). Ovaj problem je izražen iz više razloga, a glavni su fabrički loše urađena nijansa boja (loša tehnologija farbanja materijala) od strane proizvođača i korišćenje i pranje uniforme bez praćenja uputstva proizvođača (usled subjektivnih i objektivnih faktora). Glavni problem kod nepravilne upotrebe uniforme je neinformisanost pripadnika da uniforma „radi” po sistemu “pseće dlake”, tj. posle pranja neophodno ju je ispeglati da bi povratila svoja impregnaciona svojstva. Potrebno je prije pranja uniformu okrenuti sa naličja tako da bi bilo što manje negativnih uticaja na kvalitativna svojstva tkanine. Po pitanju pantalona kao moguće rješenje neophodno bi bilo izvršiti suženje uniforme u predjelu potkoljenice putem rajsferšlusa (ili uvođenje kvalitetnijeg rješenja umjesto postojeće gurtne) čime bi se i protok vazduha ispod uniforme povećao a znojenje tijela smanjilo. Takođe je neophodno riješiti pitanje džepova, jer postojeće rješenje dovodi do ispadanja sastava. Neophodno je zadužiti više majica kratkih rukava, zbog čestog mijenjanja za vrijeme ljeta. Materijal od kojih su napravljene majice je predebeo za ljetnji period (posebno POLO majice). Neophodno bi bilo naći varijantu tanjeg materijala za izradu majica. Problem je takodje izražen kod donjeg veša. Neophodna je kompletna izmjena materijala. Pripadnici su izrazili nezadovoljstvo nepraktičnošću i nefunkcionalnošću rješenja po pitanju pancira, futrola za pištolje. Posebno je izražen problem nepraktičnosti pojedinih djelova pancira kao što su: visina postavljene zaštite, zaštita oko vrata i ramena, futrole za okvire AK47 i nefunkcionalnost futrola za pištolje (nemogućnost njene adekvatne upotrebe u slučaju ukazane potrebe). Neophodno je u narednom periodu primijeniti jedno od rješenja u cilju prevazilaženja prethodno navedenih nedostataka.

- 162 -

Generalni zaključak na osnovu sprovedene ankete, intervjua i razgovora su sledeći: Uniforma je prilagođena uslovima na terenu, prije svega se misli na ljetnje uslove rada; Pododjećni djelovi uniforme pokazali su se dobrima, ali problem predstavlja predebeo materijal “POLO” i drugih majica; Obuća se pokazala izuzetno kvalitetnom, prije svega ljetnja varijanta; Po pitanju donjeg veša i čarapa, neophodna je izmjena, uz upotrebu tanjeg materijala; Zaštitni djelovi opreme (panciri, futrole, uređaji i slično) su se pokazali kao dobro rješenje uz neophodne izmjene. U odnosu na ostale uniforme drugih pripadnika u misiji ISAF u Avganistanu, naša uniforma i oprema pokazala se estetski i kvalitetno boljom od drugih. Može se reći da je uniforma posebno poslužila svrsi kojoj je bila i namijenjena, uz zadovoljstvo krajnjih korisnika - pripadnika mirovne misije. Par sitnih izmjena doprinijeće da ona u potpunosti bude reprezentativni primjerak uniforme u Avganistanu. Pored postojeće uniforme, za potrebe pripadnika mirovnih misija korišćena je i maskirna uniforma M09. Ona do sada nije korišćena u nekom dužem vremenskom periodu, tako da po tom pitanju detaljnije informacije se ne mogu pružiti. U kratkom periodu u kojem je korišćena, primijećene su primjedbe pripadnika na kvalitet materijala i na sličnost šare sa maskirnom šarom pripadnika američkih oružanih snaga. Posebno je neophodno voditi računa da problem predstavljaju klimatski uslovi koji su u Avganistanu drugačiji, ekstremno drugačiji. 133 F

133

Mišljenje autora u skladu sa razgovorima sa ostalim pripadnicima u bazi, prije svega sa pripadnicima hrvatskog kontingenta, kao i saznanjima sa Interneta.

- 163 -

4.6.4 Troškovi prvog crnogorskog kontingenta prilikom opremanja i slanja u misiju ISAF u Avganistanu r/ b

Aktivnost

Troškovi

1. Nabavka (kupovina)uniforme

150.000,00 €

2. Nabavka (kupovina) opreme

100.000,00 €

Transport kontejnera do krajnjeg odredista

2.500,00 €

Ishrana Dnevnice 4.

Obuka u Crnoj Gori

Obuka u Mađarskoj

Municija, gorivo i drugo Boravak mađarskog trening tima

11.000,00 € 700,00 € 4.500,00€ 800,00€

Dnevnice

45.000,00 €

Ishrana

4.000,00 €

Osiguranje

1.000,00 €

Ishrana i smještaj

Troškovi boravka u Dnevnice 6. Avganistan Internet u, u bazi „Panonija" Satelitski telefon

Ukupan trošak misije

1.121.200,00 €

223.000,00 € 558.000,00 € 11.000,00 € 10.000,00 €

NAPOMENA: Troškovi su računati za 40 pripadnika. Pojedine troškove je neophodno uzeti “ugrubo” usled nedostatka detaljnijih podataka o njima. U troškove nije uračunato osiguranje pripadnika mirovnih misija.

- 164 -

Troškovi pripadnika misije ISAF u Avganistanu - u bazi “Panonija” Mjesečni troškovi pripadnika mirovne misije u Avganistanu u bazi kreću se u zavisnosti od broja dana i pripadnika u okviru kontingenta. Množenjem dana u mjesecu sa dnevnim troškovima po pripadniku dobijaju se ukupni mjesečni troškovi. S obzirom da se dnevni troškovi orijentaciono kreću oko 145 eura, lako je izračunati i mjesečne troškove pripadnika crnogorskog kontingenta u bazi.

Crnogorsk i vojnik

Mađarski vojnik

Hrvatski vojnik

Albanski vojnik

Njemački vojnik

Američki vojnik

100

5 20 20 145

5 20 20 142

5 20 20 135

5 20 20 -

461

730

735

150

Podaci su različiti

Dnevnica pripadnik a Režijski troskovi voda smještaj hrana UKUPNO Prosječna plata u zemljizvanični podaci 134

Analizom gore navedenih podataka može se reći da su troškovi predstavnika crnogorskog kontingenta u ravnoteži sa pripadnicima okolnih zemalja. Iz analize su izuzeti troškovi pripadnika njemačkog i američkog kontingenta iz razloga varijacije troškova, usled različitih jedinica koje se angažuju za izvršenje različitih zadataka.

134

www.vesti.rs

- 165 -

Zaključak Neophodno je razumjeti aktuelne odnose koji oblikuju svijet u kojem živimo. Misija u zemlji kao što je Avganistan predstavlja do sada najveći izazov ikada postavljen pred NATO-om. Cjelokupno multinacionalno osoblje pokušava prevazići brojne izazove koji se postavljaju pred njima. Medjutim treba shvatiti jedno: operacija u Avganistanu nije ista kao operacija u Iraku, Bosni ili na Kosovu i Metohiji. Sa različitim nacijama-kontributorima kao učesnicima ISAF misije koji se prostiru po cijelom Avganistanu izazovi su brojni. U ovoj knjizi navedeni su ekonomski aspekti pojedinih dešavanja i odnosa u svijetu sa posebnim osvrtom na Avganistan. Avganistan predstavlja zemlju sa veoma bitnim strateškim položajem na Azijskom kontinentu, koji je oduvijek privlačio težnju velikih igrača svjetske scene da imaju uticaj u njemu. Pored strateškog položaja, ova zemlja ima i strateške rezerve pojedinih rijetkih neistraženih resursa. Različite interesne sfere čine situaciju u Avganistanu složenom. Neophodno je bilo na jednom mjestu povezati sve djelove koji su relevantni za današnja dešavanja u Avganistanu. Cilj je da se doprinese boljoj informisanosti domaće javnosti u Crnoj Gori i boljoj pripremljenosti budućih vojnih i civilnih struktura informacijama: -

o Islamskoj Republici Avganistan, sa podacima važnim za razumijevanje pozadine brojnih savremenih dešavanja na tom području, NATO savezu, savremenim dešavanjima i odgovorima na savremene prijetnje - prije svega na terorizam kao glavni problem u modernom društvu, osnovnom strateškom cilju države Crne Gore - učlanjenju u evroatlantske integracije sa posebnim osvrtom na ekonomske benefite, i naravno, procesu logističke podrške sa brojnim podacima po pitanju organizacije logistike u NATO savezu, u mirovnim misijama, u Avganistanu i konkretnoj logističkoj podršci nacija-kontributora na terenu.

Ekonomski efekat je jedan od najvažnijih faktora realizacije zadatka u svim armijama u svijetu, pa i u okviru NATO saveza. Zato je glavni dio rada imao za cilj objašnjenje pojma logistike, NATO logistike i procesa funkcionisanja logističke podrške, što može poslužiti kao osnova detaljnije analize ekonomskih kriterijuma realizacije ISAF misije u Avganistanu u nekom budućem radu. - 166 -

Nadam se da će ovaj rad doprinijeti krajnjem cilju navedenom u uvodnom dijelu- planiranju, organizovanju i rukovođenju učešća pripadnika u ISAF misiji (vojnih i civilnih institucija), kao i boljoj informisanosti i razumijevanju javnosti u vezi sa strateškim ciljem države Crne Gore učlanjenjem u prestižne evroatlantske institucije i učešću Crne Gore u okviru mirovne misije ISAF u Avganistanu.

- 167 -

LITERATURA Poređana po hronološkom redu korišćenja:

1. Kongresna biblioteka USA – Federalno Odjeljenje za istraživanje zemalja Afghanistan, August 2008. 2. Opšte informacije o Avganistanu, Abdullah Qazi 3. Islamska Republika Avganistan i misija ISAF, Kratki priručnik za vojnike, Ministarstvo odbrane, Vojska Crne Gore, Podgorica, 2010. godine. 4. https://www.cia.gov/library/intelligence-literature/index.html 26.03.2011. 14:43 5. Library of Congress, Federal Research Division Country Profile: Afghanistan, avgust 2008, str. 4. 6. Daud Saba/Mardom Nama-e Bakhter/Avgust 1997. tema 7. Daud Saba/Mardom Nama-e Bakhter/Avgust 1997. tema, Stanje avganistanske sredine. 8. http://en.wikipedia.org/wiki/Agriculture_in_Afghanistan#Agriculture 9. http://www.roubini.com/briefings/49714.php 10. http://en.wikipedia.org. 11. http://library.iit.edu/govdocs/afghanistan/Agriculture.html 12. www.wikipendia.org 13. http://www.jstage.jst.go.jp/article/jdsa/2/1/2_51/_article 14. https://www.cia.gov/library/intelligence-literature/index.html 26.03.2011. 14:43 15. http://en.wikipedia.org/wiki/Baghlan_Province 16. http://en.wikipedia.org/wiki/Baghlan_Province 17. Islamska republika Avganistan i misija ISAF, Kratki priručnik za vojnike, Podgorica, 2010, str. 2. 18. http://www.answers.com/topic/baghlan 19. Evroatlantske integracije CG NATO, Što je NATO?, www.natomontenegro.com 20. https://jadl.act.nato.int/ADL course 21. Vincent Morelli, Section Research Manager, Paul Belkin Analyst in European Affairs, NATO in Afghanistan: A Test of the Transatlantic Alliance, December 3, 2009, Congressional Research Service, www.crs.gov 22. International Security Assistance Force (ISAF): Key Facts and Figures, 7. jul 2010. godine.

- 168 -

23. Srednjoročni strategijski pregled, Nepoznat izvor, Budimpešta, novembar 18, 2009. 24. www.mip.gov.me/index.php/direkcija-za-NATO/uclanjenje-u-NATO.html 25. www.mip.gov.me 26. http://www.mip.gov.me/index.php/Direkcija-za-NATO/razvoj-odnosa-crnegore-i-natokljuni-datumi.html 27. Prof. dr Gordana Đurović i drugi, Crnogorska Akademija Nauka i Umjetnosti „Crna Gora u XXI stoljeću - u eri kompetitivnosti“, Integracija u evropske i evroatlanske strukture, 30. mart. 2010. godine 28. Tribina o ekonomskim aspektima ulaska Crne Gore u NATO, predavanje Amadea Votkinsa iz britanskog Ministarstva odbrane o ekonomskim razlozima za članstvo Crne Gore u NATO-u, Antena M, Raport, 08.05.2009. 29. Pobjeda i Koordinacioni tim za implementaciju Komunikacione strategije o evroatlantskim integracijama Crne Gore odgovaraju na pitanja čitalaca, Politika, utorak, 03. maj 2011. godine 30. http://www.portalanalitika.me/politika/ licnosti/20274-razmišljamo o racionalizaciji vojske. html 31. www.wikipendia.org/Military logistic 32. Logistika za američke trupe u Avganistanu, Snabdijevanje predstavlja još jednu borbu, decembar 14, 2009. godine. 33. http://feraljundi.com/afghanistan/logistics-for-us-troops-in-afghanistansupplies-are-another-battle/ 34. http://www.g2mil.com/militaryoptions.htm 35. https://jilat.army.mil 36. http://www.shippingexchange.com/articles/supply_chain_article/p1/wbnaac f/containerization--past-present.htm, Harmeet Kohli. 37. www.wikipendia.com 38. AJP-4 (allied joined procedure 4) Nato/Eapc unclassified, https://jadl.act.nato.int/ADL course 39. NATO Public Diplomacy Division, 1110 Brussels Belgium, natodoc@hq.nato.int, www.nato.int, BGR1-LOG-ENG-0206, NATO February 2006. 40. www.nato.com, 23. mart 2010 41. http://www.almc.army.mil/alog/issues/JanFeb10/index.html 42. http://www.hrvatski-vojnik.hr/hrvatski-vojnik/1642007/blato.asp 43. http://www.andrewgrantham.co.uk/afghanistan/2664/military-logistics-inafghanistan/ - 169 -

44. http://www.pakistantoday.com.pk/pakistan-news/National/03-Mar2011/Supply-of commercial-NATO-cargo-to-Afghanistan-halts 45. International Relations & Security Network, www.isn.ethz.ch/isn, 17.05.2010. godine. 46. Realizacija logističke podrške, Zbyšek Korecki, dipl. inž. pukovnik, načelnik logističkog odjeljenja, Univerzitet Odbrane Brno, Češka republika. 47. Standardne operativne procedure, skraćeno SOP, predstavljaju naređenja snagama, obavezu-juća uputstva sa ciljem da se regulišu iste procedure, postupci po pitanju brojnih “zahtjeva” na terenu. 48. Pukovnik Shelia J-McClaney (USA), potpukovnik Jenny M. Newton (CAN) i major Douglas A. LeVien (USA) – HQ ISAF CJ4 Grana, Inovativna rešenja logističkih operacija u Avganistanu za vrijeme rotacije, avgust 2008. do februara 2009, Kabul, Afghanistan. 49. http://www.aarasshipping.com/afghan-gateway.html 50. http://ask.metafilter.com/82690/Air-Cargo-service-to-Afghanistan. 51. www.heli-sky.com. 52. http://www.supreme-group.net/ 53. Branko Babić, Kritski odred, CID, Podgorica, 2006. godine, str. 57. 54. Predrag Abramović, Diplomatija Crne Gore, Magistarski rad, Fakultet političkih nauka, Podgorica, 2011. godine. 55. Zakon o upotrebi jedinica Vojske Crne Gore u međunarodnim snagama i učešću pripadnika civilne zaštite, policije i zaposlenih u organima državne uprave u mirovnim misijama i drugim aktivnostima u inostranstvu, Sl. list CG. br. 61 od 13. oktobra 2008. godine. 56. Mitrić Vladimir, Tendencije u razvoju uniforme i druge lične opreme pripadnika VSCG angažovanih u mirovnim misijama, Vojna Akademija, Diplomski rad, Beograd, 2006. godine. 57. Podaci iz Internet izdanja časopisa »Hrvatski vojnik« 58. Časopis „Kalibar“ ,br.116, februar 2006. godine 59. www.armytimes.com

DOPUNSKA LITERATURA 1. Internet izdanje mjesečnog časopisa Ministarstva odbrane Crne Gore, “Partner”. 2. Internet izdanje mjesečnog časopisa “Bezbjednost”. 3. Internet izdanja dnevnih listova crnogorske i međunarodne štampe.

- 170 -

4. IZVJEŠTAJ o realizaciji šestomjesečnog Akcionog plana za implementaciju Komunikacione strategije o evroatlantskim integracijama za period januar-jun 2008. godine 5. “Gdje si (bio), građanine? Hrvatska i NATO – je li kasno za alternativu?”, Zbornik izlaganja i izbor iz diskusije, Fondacija Heinrich Boll, Zagreb 6. “Troškovi i beneficije pridruživanja Bosne i Hercegovine NATO savezu” Denis Hadžović, avgust 2010. godine 7. „Revista Espanola Defensa, Sr J. Carrera Carrenca. Barcelona; Carlos Rodriguez Diax. Barcelona.; Dr Damingo. Madrid“ 8. „General Rossi. Militaria Attache in Paris; Paolo Marzeti. Foligno Italy.; Mr Soldati Uniformi e Armi Rivista“ 9. “Camouflaged Suits in French Army - D. Lassus, Militaria Magazine. Paris 1987“ 10. „Musee Royal Militaire. Parc du Cinquantenaire, Brussels“, Mr Henrik Clausen, Kastanie Alee, Sondenborg, Denmark. 11. www.unitednations.com 12. www.nato.com

- 171 -