Drewniany Beskid

Tekst: © Maria Kościelniak

Szlak Architektury Drewnianej

Zapach starego drewna, przesiąkniętego historią tego miejsca. Dźwięk skrzypiącej podłogi, która od wieków ugina się pod stopami kolejnych pokoleń. W końcu obraz. Gdy już wzrok przyzwyczai się do półmroku. Drewniane ściany ozdobione lokalną sztuką. Rzeźbienia, ikonostasy, freski, ołtarze. Słońce przedzierające się przez małe okna. Albo blask świec. Szlak Architektury Drewnianej to głównie świątynie — cerkwie i kościoły katolickie. To one najlepiej się zachowały, wszak tworzone były na chwałę Boga, z wielką starannością. Tak cudownie oddziaływujące na wszystkie zmysły, zachwycają swoimi wnętrzami. Jako budynki, małe, drewniane arcydzieła tworzą nieodłączny element beskidzkiego krajobrazu. Łącznik pomiędzy naturą a kulturą.

Zdjęcia: © Konrad Rogoziński

Cerkiew św. Jakuba Młodszego Apostoła w Powroźniku

Od karpackiej puszczy do cerkwi

Opowieść o architekturze drewnianej zaczyna się w beskidzkich lasach, starych, karpackich puszczach. Gdy człowiek przybył na te tereny, nie miał innego materiału do budowy chaty, niż drewno. Drzewa były przecież wszędzie. Łatwo dostępne, tanie i podatne na obróbkę. Miejscowi cieśle przez setki lat dochodzili do perfekcji w budownictwie z drewna. W ich rękach drzewo stawało się chatą, młynem, karczmą i majestatycznym kościołem. Lokalni artyści rzeźbili w drewnie, malowali po nim, tworzyli drewniane dzieła sztuki, ozdabiając nimi drewniane budynki. Do chat nie zawsze się przykładano, ale kościoły tworzono z wielką starannością. Wszak były one centrum ówczesnej wsi. Miejscem uświęconym, które budować chciał każdy. Dlatego budynków sakralnych pozostało nam dziś więcej. Opowieść o drewnianej architekturze zaczyna się tak samo we wszystkich regionach Polski. Choć każda z grup etnicznych i etnograficznych swoje domy i świątynie budowała w trochę inny sposób, to łączy je właśnie drzewo. Symbol życia, nieodłączny element natury, który pod wpływem ludzkich rąk staje się architekturą.

Drewniany majstersztyk

W Beskidzie Sądeckim, w tym kulturowym tyglu, na przemian stawiano cerkwie i kościoły katolickie. Choć różniły się układem, stylami i zdobieniami to łączył je materiał i konstrukcja. Konstrukcja, czy to świątyni, czy chaty, zwykle była zrębowa. Bale układano jedna na drugiej w nachodzące na siebie zręby, idealnie dopasowane przez wprawnych cieśli. W narożnikach scalono je łączeniami ciesielskimi. Gwoździ nie używano, szybko by zardzewiały. By wzmocnić budynek, stosowano drewniane kołki, które z upływem lat zachowywały się tak samo jak ściany, wszak zrobione były z tego samego materiału. By chronić ściany i dach przed niesprzyjającymi warunkami atmosferycznymi z zewnątrz pokrywano je gontem (małe deseczki). Choć drewno wymaga innych rozwiązań architektonicznych niż cegła i kamień to w budynkach tych możemy wypatrzeć cechy stylów panujących w danych epokach na przykład strzelistość gotyku, czy barokowy przepych.

Szlak Architektury Drewnianej województwa Małopolskiego

Szlak Architektury Drewnianej województwa Małopolskiego to samochodowy szlak turystyczny obejmujący 255 drewnianych obiektów zaliczanych do najcenniejszych zabytków ludowej kultury materialnej: kościoły, cerkwie, dwory, wille, skanseny, dzwonnice, zabudowy miejskie. Osiem z nich wpisane jest na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W Beskidzie Sądeckim drewnianych budowli mamy wiele. Są częścią krajobrazu. Najlepiej zachowały się budynki sakralne, jednak gdzieniegdzie znaleźć można jeszcze chaty i bacówki. W Szlak Architektury Drewnianej ujęto 19 obiektów, z czego większość to cerkwie, zlokalizowane głównie na południu, w okolicach Krynicy i Muszyny. Szczególnie warta odwiedzenia jest Cerkiew w Powroźniku (UNESCO). Przez cały rok jest otwarta i zawsze dostępny jest w niej przewodnik. Pozostałe świątynie otwarte są w sezonie letnim. Na szlaku znajduje się także drewniana zabudowa uzdrowiskowa Krynicy, wraz z Willą Romanówką, do której także można wejść (Muzeum Nikifora). Ponadto na szlaku mamy też drewnianą zabudowę Muszyny oraz Starego Sącza i Szczawnicy, a także, już na obrzeżach Beskidu, Skansen w Nowym Sączu. Tam zobaczycie chaty, budynki użyteczności publicznej i świątynie, z różnych regionów otaczających Beskid Sądecki.

Przykład detalu w architekturze świeckiej

Willa Romanówka - Muzeum Nikifora w Krynicy-Zdroju