Op avontuur in de Nieuwe Wildernis by KNBLO Wandelsportorganisatie Nederland (KNBLO-NL)

routes & paden

Staatsbosbeheer wijst tien nieuwe wildernis wandelgebieden aan

Op avontuur in de Nieuwe Wildernis

Wildernis bestaat in Nederland. Althans nieuwe wildernis. Na het succes van de film De Nieuwe Wildernis heeft Staatsbosbeheer tien gebieden door het hele land heen aangewezen als ‘nieuwe wildernis’. De wandelaar kan daar (ver)dwalen of één van de vijftien wandelroutes volgen. ‘We laten hier de natuur helemaal haar gang gaan.’ 14 | wandelsportmagazine maart 2014

Twee jaar lang volgden filmteams van EMSfilms in de Oostvaardersplassen de vossen, ganzen, ijsvogels, edelherten en de grootste kudde wilde paarden van Europa. Ze legden vast hoe expressieve konikpaarden hun veulens tussen de kalveren van de majestueuze edelherten en heckrunderen wierpen; hoe nieuw leven territoria veroverde en hoe de ‘circle of live’ slachtoffers en winnaars voortbracht.

‘Circle of live’

Wilde paarden, grillige graslanden, woekerende planten, woest water. De natuur in ons land laat zich niet overal benutten, zo toonde de film De Nieuwe Wildernis. De film trok tot half januari zevenhonderdduizend bioscoopbezoekers.

Bever in de Biesbosch.

Wild zwijn in de sneeuw.

App toont op locatie filmbeelden

Gevoel

Beelden van de film De Nieuwe Wildernis zijn ook op locatie te bekijken. Dat kan dankzij de app iTour De Nieuwe Wildernis, een interactieve rondleiding voor smartphones.

Na het succes van de film volgden onder meer een dvd, een tv-serie, een tijdschrift en een wandelapp. En nieuwe wandelmogelijkheden in nieuw uitgeroepen wildernisgebieden. ‘Want de Oostvaardersplassen is niet de enige nieuwe wildernis in ons land’, vertelt Marjet Heins, woordvoerder van Staatsbosbeheer. ‘In heel Nederland liggen gebieden die het wildernisgevoel oproepen. Gebieden waar je het gevoel krijgt helemaal weg te zijn van de bewoonde wereld.’

De app toont de filmbeelden op de locatie waar ze zijn opgenomen. De fragmenten starten automatisch bij de juiste ‘hotspot’. De beelden zijn verrijkt met dierengeluiden en commentaar van veldregisseur en cameraman Ruben Smit. De app is beschikbaar voor iPhone en Android en gratis te downloaden in de App-store of via www.itour360.com/dnw.

‘Oerwildernis’

De film spreekt van ‘nieuwe wildernis’. Nieuw, omdat het in de laatste decennia is ontstaan; wildernis, omdat de natuur er onbeteugeld op los leeft. ‘Oerwildernis bestaat niet in ons land’, vervolgt Marjet. ‘Deze nieuwe gebieden zijn vaak door menselijk ingrijpen ontstaan. Door inpoldering of ontpoldering. Door uiterwaarden af te graven of er grond op te brengen. Of gewoon door er niks meer te doen.’

Het zijn ruige en wilde gebieden. Marjet: ‘De film laat de natuur zien in al haar rauwheid en schoonheid. Daar heb je geen kennis van de natuur voor nodig.’ Is het woord wildernis langzamerhand niet aan inflatie onderhevig? ‘Iedereen heeft een ander idee van wat wildernis is. Voor de een is dat een vrije horizon, voor de ander het ontdekken van een vennetje in het bos of buiten slapen onder de

Inflatie

Een otter aan de oever.

wandelsportmagazine maart 2014 | 15

routes & paden

Excursies en rondleidingen © Foto Staatsbosbeheer

Nagenoeg alle tien wildernisgebieden zijn vrij toegankelijk. Slechts in enkele gebieden laat de natuur dat niet toe. Zoals in de Oostvaardersplassen.

Natuurgebied Oostvaardersplassen.

Marjet Heins van Staatsbosbeheer: ‘De niet vrij toegankelijke gebieden zijn wel onder begeleiding te bezoeken. In de Oostvaardersplassen bijvoorbeeld organiseren we excursies, vooral in de lente en zomer.’ Om het plassengebied liggen ruim twintig uitkijkposten, observatiehutten en -schermen. Met een verrekijker of telescoop is bijna in het hele gebied door te dringen.

Boswachter

Wie op de hoogte wil blijven van het wel en wee in de plassen, kan het blog van boswachter Hans Breeveld volgen en vragen stellen op oostvaardersplassen.wordpress.com. Zijn ultieme wilderniservaring? ‘Het is onvergetelijk als je tussen zo’n duizend galopperende paarden staat.’

Ganzen in de Oostvaardersplassen.

Wandelgids De Nieuwe Wildernis De ANWB Wandelgids Nieuwe Wildernis bundelt twintig routes die geselecteerd zijn door de plaatselijke boswachters van Staatsbosbeheer. Het gaat om zestien wandel-, twee fietsen twee kanoroutes. De routes zijn voorzien van achtergrondinformatie en praktische routekaartjes. Prijs: € 12,95 voor ANWB-leden, € 13,95 voor niet-leden.

16 | wandelsportmagazine maart 2014

sterrenhemel. En dat is prima. Het is ook niet aan ons om te bepalen wat wildernis in Nederland is. Wel vinden we dat je in de tien gebieden wildernis kunt beleven. Hoe dan ook: we willen mensen verleiden om naar buiten te gaan en hun eigen wildernisgevoel te ervaren.’

Activiteiten

Daarvoor heeft Staatsbosbeheer tal van wildernisactiviteiten op poten gezet: fietsen, kanoën, wandelen, GPS-wandelen, kamperen en ook in veel buitencentra staat de nieuwe wildernis centraal. Kijk voor alle Nieuwe Wildernis informatie van Staatsbosbeheer op www.nieuwewildernis.nl en www.staatsbosbeheer.nl.

Foto: www.gegarandeerdonregelmatig.nl

Wildlife wandelingen in Nederland Met Staatsbosbeheer kun je op excursie om de Grote Vijf van Nederland te spotten: reeën, zwijnen, bevers, edelherten en zeehonden. Kijk op www.staatsbosbeheer.nl. Het boek ‘Wildlife wandelingen in Nederland - 12 ontdekkingstochten in het spoor van de wilde dieren’ voegt er nog enkele wilde dieren aan toe. De twaalf wandelingen zijn: • Wilde zwijn-wandeling op de Veluwe bij Laag-Soeren (8,5 km) • Konikpaard-wandeling in de Millingerwaard bij Millingen aan de Rijn (7,5 km) • Zeehond-wandeling op Texel bij De Cockdorp (5 km) • Zeearend-wandeling, Oostvaardersplassen (5 km) • Vos-wandeling in Zuid-Limburg bij Sint-Geertruid (14 km) • Schotse hooglander-wandeling, Laurabossen bij Weert (14 km) • Damhert-wandeling in de Amsterdamse Waterleidingduinen (8 km) • Edelhert-wandeling in De Dellen bij Epe (12 km) • Moeflon-wandeling in De Hoge Veluwe (12 km) • Bever-wandeling in de Biesbosch bij Dordrecht (5 km) • Ringslang-wandeling in het Kuinderbos bij Emmeloord (3, 7 of 12 km) • Vleermuis-wandeling in het Staelduinse Bos bij ‘s-Gravezande (5 km)

Met de boswachter speuren naar de Grote Vijf. © Foto Staatsbosbeheer / Rob de Wind

Het boek is te bestellen via info@gegarandeerdonregelmatig.nl. ‘Wildlife wandelingen in Nederland - 12 ontdekkingstochten in het spoor van de wilde dieren’. Auteur: Marja Kerst, Sietske de Vet, Pim Verver en Rutger Burgers Uitgeverij Gegarandeerd Onregelmatig. ISBN 9789078641193. Prijs: € 14,95.

wandelsportmagazine maart 2014 | 17

routes & paden

Foto: sites.google.com/site/adviesenavontuur

Wildernis is overal z

Een zee aan wildernis

Waar: de Wadden, van Den Helder tot aan de

Dollard en de Duitse grens.

Wat: eilanden met uitgestrekte duinen en bos-

sen, met aan zuidkant kwelders, wadplaten en mosselbanken. Wildernisplekken: de uiteinden van de eilanden; De Hors, Vliehors, Noordsvaarder, Boschplaat, Rottumeroog. Boswachter Anneke Bruin-Kommerij: ‘Stuivende duinen horen hier, als onderdeel van een dynamisch geheel. Om de natuur een handje te helpen trekken we geregeld een duin leeg: dan halen we boompjes en andere begroeiing weg. Soms stuift een stuk zó diep uit dat het (zoete) grondwater bereikbaar wordt voor insecten, hagedissen en noem maar op. Heel bijzonder.’

Wildernis op zeebodem

Waar: Lauwersmeer, op de grens van Groningen

en Friesland. Wat: afgesloten zeearm met rietruigtes, vochtig bos en schrale graslanden. Wildernisplekken: de voormalige zandplaten aan de zuidzijde van het gebied. Zee werd meer en meer werd wildernis. Ideaal voor vogels die hier met honderdduizenden neerstrijken. Boswachter Jaap Kloosterhuis: ‘Door het afsluiten van de zeearm is eerst een stuk Waddenzee verdwenen. Dat kun je betreuren, maar nu is er ook een uniek gebied met negenduizend

18 | wandelsportmagazine maart 2014

hectare mensenluwe natuur. Heel aantrekkelijk voor soorten die gevoelig zijn voor verstoring, zoals zeearend, roerdomp en baardmannetje.’

Wandelaars kunnen in de tien door de Staatsbosbeheer bestempelde wildernisgebieden bijna overal vrij struinen. Ook zijn in totaal veertien wandelroutes uitgezet variërend van zes tot twintig kilometer. Kijk op www.staatsbosbeheer.nl en klik vervolgens op wildernis voor de wandelroutes en andere buitenactiviteiten.

Wildernis om in te dwalen

Waar: Drents-Friese Wold, op de grens van

Friesland en Drenthe, ten zuiden van Appelscha.

Wat: bosgebied met stuifzand, heide, vennetjes

en beekdalen.

Wildernisplekken: 6500 hectare vennen en

Prinsenbos, het op één na grootste aaneengesloten bosgebied van ons land. In het oude land van de hunebedbouwers, kan je eindeloos struinen en (ver)dwalen door bossen, heidevelden, zandverstuivingen en langs vennen. Boswachter Lysander van Oossanen: ‘Van een productiebos wordt het gebied omgevormd tot een natuurlijker bos waarin meer boomsoorten voorkomen. Dan krijg je ook veel meer verschillende planten en dieren. Er worden bomen gekapt en soms worden stukken ingeplant met eik om het proces op gang te helpen.’

Terug naar wilde tijden

Waar: hart van Drenthe, tussen Hooghalen,

Grolloo en Schoonloo.

Wat: 5000 hectare naald- en loofbossen, natte

heide en moerassen.

Wildernisplekken: de vennen in boswachterij

Grolloo, de Holmers-Halkenbroek en het bos rondom de Meeuwenplassen in boswachterij Schoonloo. Drie gebieden vol met heide, stuifzand, beekdalen én de sfeer van honderd jaar geleden. Boswachter Pauline Arends: ‘Door de hoge waterstand is de kwaliteit van de vennen geweldig. Aan de randen sterven bomen af, waar allerlei insecten op af komen en in hun kielzog vogels en vleermuizen. Wat het hier ook zo indrukwekkend maakt: je ziet bij de Holmer, de bovenloop van de Drentse Aa, geen bebouwing en er zijn geen paden. Er is alleen natuur!’

De nieuwe wildernis

Waar: Oostvaardersplassen, in Flevoland, tussen

Lelystad en Almere.

Wat: 5600 hectare moeras en grazige delen,

waarvan 1100 hectare omliggend bos voorzien van wandelen fietspaden. Wildernisplek: het uitzicht vanaf de Grote Praambult in Lelystad. Duizenden jaren geleden zag ons hele land er zo uit. Nu zijn het riet, het water, de ruige grasvlaktes en de wilde dieren van de Oostvaardersplassen uniek voor heel Europa. Boswachter Hans Breeveld: ‘De meeste mensen kennen het verhaal ondertussen. Stuk ‘overgebleven’ polder dat ontdekt werd door ganzen. De

slenken (inzinkingen van de bodem) en horsten (opgestuwde bodem).

mens introduceerde een aantal dieren en houdt de waterstand in de gaten. En dan is het aan de dynamiek van de natuur. Dat de zeearend hier al een paar jaar komt, blijft spectaculair.’

Wildernis komt tot leven

Waar: Veluwe, in het hart van Nederland, tussen

Zwolle, Arnhem, Ede en Harderwijk.

Wat: bos, heide en stuifzand.

Oeverloos genieten

Waar: Gelderse Poort, langs de Waal, tussen

Arnhem, Nijmegen en Emmerich.

Wat: rivierduinen, oeverwallen, ruigtes en

ooibossen.

Wildernisplekken: De Bruuk en Millingerwaard.

Het rivierenlandschap ziet er weer uit zoals het ooit door de natuur gemaakt is. Wilde runderen en paarden, bevers en ganzen bevolken een ruig gebied waar de rivier gewoon mag overstromen. Het wachten is op edelherten en zwijnen. Beheerder Theo Wijers: ‘Soms moet je een handje helpen door een soort opnieuw in het gebied te brengen, zoals hier met de bever gebeurd is. Andere soorten komen op eigen kracht, denk aan de lepelaar en zwarte wouw. Op nog geen tweehonderd meter van de Nijmeegse Waalbrug stond ik oog in oog met een beverfamilie. Twintig jaar geleden was dat ondenkbaar!’

Een grillig doolhof

Waar: de Biesbosch, op de grens van Zuid-

Holland en Noord-Brabant.

Wat: 8000 hectare voormalig getijdengebied,

nu moerasgebied met graslanden, rietvelden en grienden. Wildernisplekken: overal! De Biesbosch is een avontuurlijk doolhof van rivieren, eilandjes met wilgenbossen en grillige kreken met glashelder water. Een prachtig gebied om te kanoën en om je één te voelen met de natuur. Boswachter Thomas van der Es: ‘De Biesbosch wordt uitgebreid met 3500 hectare. Daar is straks overal getijdenwerking, van zo’n dertig tot zestig centimeter. Bij westerstorm wordt zoet rivierwater opgestuwd vanaf de zee. Uniek in Nederland. Mijn mooiste wilderniservaring is de komst van

Libelle

de zeearend. In 2012 broedde er een koppel dat een jong grootbracht. Dit jaar zijn er twee jongen grootgebracht.’

Wildernis op bevende bodem

Waar: Maashorst in Noord-Brabant, tussen Oss

en Uden.

Wat: bossen, ruige graslanden, heide, beken, ven-

nen en stuifzanden.

Wildernisplekken: de bossen en de grasvlak-

tes (’s zomers soms kniehoog). Ooit, in de ijstijd, moet het hier enorm tekeer zijn gegaan. Toen werd met ongekende krachten de aardkorst naar boven gedrukt. Deze trillingen maakten de Maashorst tot een echt wildernisgebied met

maar láten. In 2011 hebben raven op eigen kracht het gebied bereikt. Daar zit ook een lugubere kant aan: ik vond laatst twee lammeren die opengepikt waren door de vogels. Niet ieders ding, maar het voegt wel wildernis toe.’

Grenzeloze wildernis

Waar: rivierpark Maasvallei in Zuid-Limburg, tus-

sen Maastricht en Roermond.

Wildernisplekken: ruige oevers en grindstranden.

In de afgelopen twee decennia zijn tussen Maastricht en Kinrooi (België) zo’n 150 miljoen ton grond, grind en zand verzet. De Maas heeft vrij spel. In droge periodes kabbelt de rivier kalmpjes, na overvloedige regenval in de Ardennen is het een woest kolkende rivier. Struin over de grindstranden of huur een kano. Belangenbehartiger Pascal Roomberg: ‘Het is een prachtig, wild gebied waar duizenden oeverzwaluwen zich thuis voelen en plek is voor de grindwolfsspin. Mei is de mooiste tijd, als de boomkikkers én de nachtegalen zich laten horen. Het is een onvoorstelbare bak geluid.’

Wildernis beleven Iedereen beleeft wildernis op zijn eigen manier. Zo ook Bram van de Klundert. Hij schreef er een boek over: ‘Expeditie Wildernis, ervaringen met het sublieme in de Nederlandse natuur.’ Twee fragmenten.

Schiermonnikoog

Ik loop op een koude winterse dag met harde oostenwind bij het eerste licht over een besneeuwd strand naar de oostelijke punt van Schiermonnikoog. De hele dag alleen. Langs plekken waar de zee de duinenrij heeft doorgebroken, langs kilometers nieuwe duintjes, langs een dode zeehond. Velduilen cirkelen om je heen en kijken naar je met grote lege ogen. Een slechtvalk jaagt laag over het strand. Op de oostpunt aan alle kanten een lege horizon. Stuivende sneeuw, sprankelend licht. Teruglopen langs de wadkant. Wolken van duizenden strandlopers vliegen naar de droogvallende platen. Pas in de schemering weer in de bewoonde wereld. Het is nog lang stil van binnen. Foto: Fred Schenk

Wildernisplekken: op en rond het Kootwijkerzand. De meeste mensen denken bij de Veluwe aan bos. Maar het op één na grootste natuurgebied (na de Waddenzee) heeft ook heide, zandvlakten, landgoederen, weidegronden en spectaculaire uitzichten over de rivieren. En de Veluwe is dé plek om wilde dieren te zien. Boswachter Paul Suurmond: ‘We houden een groot gedeelte van de Veluwe jachtvrij. Er is daardoor meer rust in het gebied en de kans dat een bezoeker een wild zwijn of edelhert spot, is groter. Oog in oog staan met wilde dieren, dat blijft een unieke ervaring.’

Medewerker gebiedsontwikkeling Klaas

van der Laan: ‘Soms moet je niet ingrijpen,

De Veluwe

Ik loop een hele nacht in de herfst van oost naar west. Soms is er maan, mooi, maar onder maan is het spannender. Ik laat de zaklamp uit, kies de donkerste paadjes. Ik verdwaal, maar dat is de bedoeling. In de ochtend zie ik wel waar ik ben. Herten burlen. Zwijnen stuiven weg. ’s Morgens is de lucht gevuld met geluiden van trekkende vogels, laagvliegende groepen vinken golven over het landschap. Uit: Expeditie Wildernis, ervaringen met het sublieme in de Nederlandse natuur. Auteur: Bram van de Klundert. ISBN 978 90 5011 414 1. Prijs € 19,95. wandelsportmagazine maart 2014 | 19