Diplomatic Herald

ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ

№3 2018

Тоқсан сайынғы «Дипломатия жаршысы» журналы

Ежеквартальный журнал «Дипломатия жаршысы»

№3, 2018 ISSN 1814-7089

№3, 2018 ISSN 1814-7089

Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің басылымы

Издание Министерства иностранных дел Республики Казахстан

1996 жылдан бастап жарыққа шығады

Издается с 1996 года

Құрылтайшы Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі

Учредитель Министерство иностранных дел Республики Казахстан

Шығарушы редактор Гүлсана Төлепбергенова

Выпускающий редактор Гульсана Тулепбергенова

«Дипломатия жаршысы» журналында жарияланатын материалдар редакцияның көзқарасын білдіруі міндетті емес.

Материалы, публикуемые в журнале «Дипломатия жаршысы», не обязательно отражают точку зрения редакции.

Адрес: Қазақстан Республикасы СІМ 010000, Астана қ., Қонаев көшесі, 31. Тел. +7 (7172) 72 05 50; 72 06 85 Электрондық пошта: diplomaticherald@mfa.kz Журналдың электрондық нұсқасы mfa.gov.kz сайтында қолжетімді

Адрес: МИД Республики Казахстан 010000, Астана, ул. Кунаева, 31. Тел. +7 (7172) 72 05 50; 72 06 85 Электронная почта: diplomaticherald@mfa.kz

Журнал Қазақстан Республикасының Ақпарат және коммуникациялар министрлігімен 2018 жылы 22 ақпанда қайта тіркелген.

Журнал перерегистрирован Министерством информации и коммуникаций Республики Казахстан 22 февраля 2018 г.

Тіркеу куәлігі № 16936-Ж Таралымы 500 дана.

Свидетельство регистрации № 16936-Ж Тираж 500 экз.

Электронная версия журнала доступна на сайте: mfa.gov.kz

1

Редакция алқасы / Редакционная коллегия

РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ

РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ

Қайрат Әбдірахманов – Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрі, «Дипломатия жаршысы» журналы Редакция Алқасының төрағасы.

Кайрат Абдрахманов – Министр иностранных дел Республики Казахстан, Председатель Редакционной коллегии журнала «Дипломатия жаршысы».

Мұхтар Тілеуберді – Қазақстан Мухтар Тлеуберди – Первый Республикасы Сыртқы істер заместитель Министра министрінің бірінші орынбасары. иностранных дел Республики Казахстан. Ержан Ашықбаев – Қазақстан Ержан Ашикбаев – Заместитель Республикасы Сыртқы істер Министра иностранных дел министрінің орынбасары. Республики Казахстан. Роман Василенко – Қазақстан Роман Василенко – Заместитель Республикасы Сыртқы істер Министра иностранных дел министрінің орынбасары. Республики Казахстан. Ғалымжан Қойшыбаев – Галымжан Қазақстан Республикасы Сыртқы Заместитель істер министрінің орынбасары. иностранных Казахстан.

Койшыбаев – Министра дел Республики

Ермек Көшербаев – Қазақстан Ермек Кошербаев – Республикасы Сыртқы істер Ответственный секретарь министрлігінің Жауапты хатшысы. Министерства иностранных дел Республики Казахстан. Болат Нұрғалиев – Төтенше және Болат Нургалиев – Өкілетті Елші. Чрезвычайный и Полномочный Посол. Талғат Жұмағұлов – Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі Халықаралық ақпарат комитетінің төрағасы.

2

Талгат Жумагулов – Председатель Комитета международной информации Министерства иностранных дел Республики Казахстан.

Редакция алқасы / Редакционная коллегия

Жалғас Әділбаев – Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Ерекше тапсырмалар жөніндегі Елшісі.

Жалгас Адилбаев – Посол по особым поручениям Министерства иностранных дел Республики Казахстан.

Әлім Қирабаев – Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Сыртқы саяси талдау және болжамдау департаментінің директоры.

Алим Кирабаев – Директор Департамента внешнеполитического анализа и прогнозирования Министерства иностранных дел Республики Казахстан.

Гүлсана Төлепбергенова Шығарушы редактор.

– Гульсана Тулепбергенова – Выпускающий редактор.

3

Мазмұны

МАЗМҰНЫ Қайрат Әбдірахманов. Дипломатия бейбітшілік, ынтымақтастық 6 және даму қызметінде БАСТЫ НАЗАРДА Қасым-Жомарт

Тоқаев.

Әлемдік

және

дәстүрлі

діндер

көшбасшылары съезі: идеядан бастап, жан-жақты диалогқа дейін

9

Шахрат Нұрышев. Қазақстан және Қытай: стратегиялық әріптестік пен тату көршілік

18

Цзян Фэн, Ян Чэн. «Жібек жолының экономикалық белдеуі»: бірлескен мүдделер, бірлескен жауапкершілік және бірлескен болашақ өңірлік қоғамдастығы

24

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР Жан Ғалиев. Қазақстан-Франция: стратегиялық әріптестіктің бірінші онжылдығы

33

Айдар Әміребаев. Қытайдың «Белдеу мен жол» бастамасының ұлттық, өңірлік және жаһандық өлшемдері

42

ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДИПЛОМАТИЯ Мұрат Баймұханбетов. «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА жайкүйі және оның базасында «құрғақ порт» салу перспективалары

50

Николаус Вильгельм Кнауф. KNAUF-тың Қазақстандағы жоғары стандарты Леди

Барбара

56 Джадж.

«Астана»

халықаралық

қаржы

орталығының жұмысындағы Қаржылық қызметтер көрсетуді реттеу жөніндегі комитеттің рөлі

4

63

Мазмұны

ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕР ТУРАЛЫ КӘСІБИ ТҰРҒЫДАН Ардақ

Мадиев.

Қазақстан

Республикасының

шетелдегі

консулдық қызметінің жұмысы туралы

66

Салтанат Сәбитова. Париж келісімі мен климаттық дипломатия

71

ӘЛЕУМЕТТІК-САЯСИ ПРОЦЕСТЕР Муневвер Бусе Ғайнетуллах. Отаным – мәңгі жүрегімде МИНИСТРЛІКТЕГІ ЖАҢА ТАҒАЙЫНДАУЛАР

78 83

5

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Қайрат ӘБДІРАХМАНОВ, Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрі Дипломатия бейбітшілік, ынтымақтастық және даму қызметінде

1) Бесінші Каспий саммиті, Ақтау қ. (Қазақстан); 2) Түркі тілдес мемлекеттердің ынтымақтастық кеңесінің VI саммиті, Шолпан-Ата қ. (Қырғыз Республикасы); 3) Халықаралық Аралды құтқару қорының құрылтайшы мемлекеттері басшыларының отырысы, Түрікменбашы қ. (Түрікменстан)

Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың сыртқы саясаты Қазақстан Республикасының ұлттық мүдделерін тұрақты және дәйекті түрде қорғау, еліміздің тұрақты дамуы үшін қолайлы сыртқы ортаны қалыптастыру, 6

Қайрат Әбдірахманов. Дипломатия бейбітшілік, ынтымақтастық және даму...

инвестициялар тарту, өңірлік кооперация және шетелдегі Қазақстан азаматтарының құқықтарын қорғау болып табылады. Сыртқы саясаттың міндеттерін нақ осылай түсінуге байланысты Мемлекет басшысы халықаралық бастамалар көтереді. Солардың бірі Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезі болып табылады. Биыл қазан айында Астанада конфессияаралық Съез алтыншы рет ұйымдастырғалы отыр. Оның тақырыбы «Дін көшбасшылары қауіпсіз әлем үшін». Біздің журналымыздың күзгі нөмірін Қазақстан Парламенті Сенатының Төрағасы, Съез Хатшылығының басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың осы маңызды форумның 15 жылдық тарихы ішіндегі дамуы және негізгі жетістіктері туралы мақаласы ашады.

2018 жылдың үшінші тоқсаны біздің өңіріміздің өмірінде оқиғаларға аса бай болды. Үш асыға күткен саммиттер өткізілді.

12 тамызда Ақтауда Каспий маңы мемлекеттерінің саммитінің өткізілуін тарихи оқиға деп атаған артық болмайды. Қазақстан, Әзербайжан, Иран, Ресей және Түрікменстан президенттері қол қойған Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі туралы конвенцияны Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев «Каспий теңізінің конституциясы» деп сипаттады. Каспийдің – бірегей су айдынының құқықтық мәртебесін реттеу – қазіргі заманғы халықаралық құқықтағы барынша күрделі міндеттердің бірі болды. Ақтау конвенциясы жағалау маңы мемлекеттерінің Каспийді пайдалану жөніндегі құқықтарымен және міндеттемелерімен байланысты мәселелердің бүкіл кешенін реттеуге мүмкіндік береді және өңірдің дамуында жаңа кезең ашады. Қабылданған Конвенцияны талдау және оны іске асырудағы келесі қадамдар журналдың 2018 жылғы қорытынды нөмірінде жан-жақты қарастырылатын болады. Сонымен қатар 24 тамызда Халықаралық Аралды құтқару қорының құрылтайшы мемлекеттері басшыларының отырысы Түрікменбашы қаласында (Түрікменстан) және 3 қыркүйекте Түркі тілдес мемлекеттердің ынтымақтастық кеңесінің VI саммиті Шолпан-Ата қаласында (Қырғызстан) өткізілді. «Астана» халықаралық қаржы орталығының (АХҚО) 5 шілдеде ЭКСПО Конгресс орталығында өткен салтанатты ашылуы осы маусымның тағы бір маңызды оқиғасы болып табылады. «АХҚО тәуелсіз Қазақстанның жаңа беті. Оның ашылуы – біздің экономикамыздың дәйекті әрі орнықты дамуы үшін маңызды қадам», – деді Президент Нұрсұлтан Назарбаев өзінің құттықтау сөзінде.

7

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

29 тамызда біз Семей ядролық полигоны жабылуының жиырма жеті жылдығын атап өттік. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың оны жабу туралы Жарлыққа қол қойған күнді – 1991 жылғы 29 тамызды – БҰҰ Бас Ассамблеясы Ядролық сынақтарға қарсы ісқимылдың халықаралық күні ретінде бірауыздан бекітті. Биылғы жылы Астана және Курчатов қалаларында 28 тамыз – 2 қыркүйек аралығында Ядролық сынақтарға жан-жақты тыйым салу шарты ұйымының (ЯСЖТШҰ) Атқарушы хатшысы Лассина Зербоның және осы ұйымның Көрнекті қайраткерлер тобы мен Жастар тобының, басқа да шетелдік қонақтардың қатысуымен ЯСЖТШҰ-ның «Өткенді еске ала отырып, болашақты бағдарлау» атты халықаралық конференциясы болып өтті.

2018 жылғы 5 қыркүйекте Ауғанстанды қалпына келтіруге жанжақты көмек көрсету шеңберінде Астанада «Ауғанстан әйелдерінің құқығы мен мүмкіндіктерін кеңейту» аймақтық конференциясы өткізілді. Іс-шараға Әзербайжан, Ауғанстан, Армения, Қырғыз Республикасы, Тәжікстан, Түркіменстан, Өзбекстан, Еуропалық Одақ, Үндістан, Қытай, Ресей, АҚШ және Біріккен Ұлттар Ұйымының жоғары деңгейдегі делегациялары қатысты. Осыдан тура бес жыл бұрын, 7 қыркүйекте Қытай Халық Республикасының Төрағасы Си Цзиньпин Астанада «Назарбаев Университетінде» сөз сөйлеп, «Жібек жолының Экономикалық белдеуі» бастамасын көтерген болатын. Осы бастаманың «Нұрлы жол» мемлекеттік бағдарламасымен, «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» транзиттіккөлік дәлізімен және «Қорғас – Шығыс қақпасы» арнайы экономикалық аумағымен үйлесімі Қазақстанға өзінің транзиттік-көлік әлеуетін іске асыру және Жаңа Жібек жолында аса ірі халықаралық хабқа айналу мүмкіндігін береді. Осыған байланысты осы нөмірдегі бірқатар жарияланымдар Қазақстан мен Қытай қатынастарына және «Белдеу мен жол» бастамасына арналған. Сондай-ақ, бірнеше мақала дәстүр бойынша экономикалық дипломатияның әртүрлі аспектілеріне, сонымен бірге Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің консулдық қызметінің жұмысына арналған.

8

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

БАСТЫ НАЗАРДА

Қасым-Жомарт ТОҚАЕВ, Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы, Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары съезі Хатшылығының басшысы Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары съезі: идеядан бастап, жан-жақты диалогқа дейін

Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының V съезі аясында өткен Діни лидерлері кеңесінің екінші отырысы. 2015 жылғы 10 маусым, Астана қаласы, Бейбітшілік және келісім сарайы. (Akorda.kz)

Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары съезі – Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасы бойынша Астанада әрбір үш жыл сайын шақырылатын бірегей дінаралық форум. 15 жыл бойына осы форум мәдениеттер мен өркениеттердің жақындасуында, осы заманның түйінді сын-тегеуріндеріне жауап іздеуде маңызды рөл атқарып келеді. Қазақстанның елордасында 10-11 қазанда өтетін VI Съездің басты тақырыбы – «Дін көшбасшылары қауіпсіз әлем үшін».

9

Қасым-Жомарт Тоқаев. Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары съезі...

Съезд шақыру идеясы Қырғи-қабақ соғыстан, АҚШ-тағы 11 қыркүйектегі теңдесі жоқ террористік шабуылдардан және Ауғанстан мен Ирактағы әскери операциялардан кейін 2003 жылы әлемдік ахуал тұжырымдамаларының айқын дағдарысы аясында көтерілген болатын. Аталған оқиғалар Самюэль Хантингтонның өркениеттер қақтығыстарының сөзсіздігі туралы аса даулы гипотезасына орай қисынды түрде азая бастады. Өркениетаралық қақтығыс теориясының осы заманғы халықаралық қатынастардың негізгі тренді дәрежесіне ұласуының нақты қаупі пайда болды. Күшті контртеория және шешімді іс-қимылдар талап етілді. Адамзат өркениеті моральдық қағидалардың созылмалы дағдарысын бастан кешіруде. 21-ғасырда бұған дейін қоғамның жаппай вестернизациялануы және секуляризациялануы болжанған жаңғырту тұжырымдамасы әлемнің әр алуан бөліктеріндегі дәстүрлерге құрметпен қарауға және олардағы қоғамдардың ерекшеліктерін ескеруге екпін бере отырып, терең ой салмақтауды талап етеді. Дін қоғамдық-саяси өмірде өзінің маңызын мүлде жоғалтпаған болып шықты. Оның үстіне, жаһандану жағдайларында оның қайта өрлеуі және барлық жерде өзекті етілуі жүріп жатты. Алайда саяси деңгейде діни фактордың рөлі көбінесе жөнсіз еленбей жатады. Біздің уақытымызда тіпті халықаралық қатынастардың құқықтық негізі болып табылатын БҰҰ Жарғысының өзі Ұйымның бірінші кезектегі мақсаттарына: бейбітшілік пен қауіпсіздікті нығайтуға, халықаралық ынтымақтастықты дамытуға, мемлекеттердің орнықты дамуын қамтамасыз етуге, адам құқықтарын қорғауға қол жеткізудегі діндер мен дін қайраткерлерінің орнын қажетті деңгейде айқындамайды. Осылайша, ғасырлар шебінде әлемдегі дінаралық қатынастарды тікелей қозғайтын өте қауіпті жаһандық ахуал қалыптасты. Қазақстан өзінің көп ұлтты және көп конфессиялы қоғамымен, күрделі геосаяси ортасымен осы саладан тыс қалып қоймай, белсенді қадамдар қабылдауға тиіс болды. 2000 жылдардың басында Рим Папасы Иоанн Павел II-нің Астанаға 2001 жылғы қыркүйектегі тарихи сапары, 2002 жылғы маусымдағы Алматыдағы АӨСШК бірінші саммитінің елеулі бөлігі, сондай-ақ 2003 жылғы ақпандағы бейбітшілік пен келісім халықаралық конференциясы мәдениеттердің, конфессиялардың және халықтардың арасындағы жақындасуға арналды. Осы оқиғалар Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары съезін шақыру туралы ауқымды бастаманың туындауына ықпал етті. Съездің байыбына бармай жатып, теледидар экрандары мен журнал беттерінде көрсетілгендей, мағынасыз жиналыс деп есептеу үлкен адасқандық болар еді. Ең алдымен, қатысушыларды бір үстелдің басында 10

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

жиналуға көндіру оңай болған жоқ. 2003 жылғы қыркүйекте Астанада бірінші Съездің барысында жекелеген делегаттар Қазақстан басшысында өткен аудиенция кезінде басқа қатысушыларға деген өз наразылықтарын жасырмады және өз толеранттылығының шегін ашық белгіледі. Әділдік үшін айтар болсақ, шын мәнінде қарама-қайшылықтар тек саяси, мемлекетаралық сипатты иеленді және конфессияаралық қатынасқа байланысы болмады. Осы жағдайда Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың беделі жалпы отырыстарда да, сондай-ақ бірлескен декларация қабылдауда да шешуші рөл атқарды. Уақыт өткен сайын қатысушылардың арасында діннің орнын ағымдағы және тіпті ұзақ мерзімді саяси жанжалдардан тыс белгілеу қажеттігіне ортақ сенімділік қалыптаса бастады. Съездің құжаттарында және қатысушылардың сөйлеген сөздерінде көрсетілген диалог мәдениеті конфессиялардың басшыларына деген өзара құрметті білдірді. Дінаралық диалогтың мәнін Президент Нұрсұлтан Назарбаев бірінші Съезде: «Бізге қандай да бір түпкі мақсат қою керек емес және оны қоюға болмайды. Бірыңғай діни кеңістік құруға болмайды. Қазіргі бар айырмашылықтарды аяғына дейін жеңуге болмайды, оған қоса олар ұлы діндердің негіздерін қозғайды. Алайда тұрақты диалогтың құндылығы елеулі пікір алшақтығына қарамастан, қандай да бір «алтын ортаны» іздеудің мазмұны мен процесінің сақталатындығында. Және ең бастысы – диалог бейбітшілік пен келісім аумағын, үйлесім мен айқындылық уақытын жасайды» деп тұжырымдады. Диалогқа қатысушылар Астана дінаралық форумның маңызды ерекшелігі оған қатысушылардың кең және көрнекті құрамы болып табылады. Съездің жұмысына Исламның, Христиандықтың, Иудаизмнің, Буддизмнің, Индуизмнің, Даосизмнің, Синтоизмнің, Зороастризмнің жоғары дәрежелі қызметшілері, діни және қоғамдық ұйымдардың өкілдері, сондай-ақ әлемнің беделді саясаткерлері қатысады. Съезд дінаралық кездесулер алаңы ғана болып қоймай, сонымен бірге діни және саяси көшбасшылардың диалогына да айналды. Осы трансформацияның дін қызметшілерінің әлемдегі ахуалға нақты оң ықпал етуі үшін үлкен маңызы бар. Әр жылдары Съезд мінберінен БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мун, Иордания Королі Абдалла II, Финляндия Президенті Саули Ниинистё, Израйл Президенті және Бейбітшілік үшін Нобель сыйлығының лауреаты Шимон Перес, Малайзия премьер-министрі Мохаммед Махатхир, Канаданың бұрынғы премьер-министрі Жан Кретьен, Мәскеу және Бүкіл 11

Қасым-Жомарт Тоқаев. Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары съезі...

Русь Патриархы Кирилл, Әл-Азхардың Жоғарғы имамы Шейх Мұхаммад Саид Тантауи, Дүниежүзілік Ислам Лигасының Бас хатшысы Абдалла АтТүрки сияқты осы заманның аса көрнекті қайраткерлері сөз сөйледі. Форумға белгілі қатысушылардың арасында – Дүниежүзілік Ислам мазхабтарын жақындастыру ассамблеясының Бас хатшысы Аятолла Шейх Мохсен Араки, католик шіркеуінің кардиналдары Йозеф Томко және ЖанЛуи Торан, Константинополь Православ Шіркеуінің Патриархы Варфоломей I, Израилдың Бас раввиндері Йона Мецгер, Шломо Амар және Ицхак Йосеф, «Джинджя Хонче» синтоистік храмдары жапон қауымдастығының (Жапония) президенті Цунекиё Танака, Индологияны зерттеу және дінаралық диалог жөніндегі институттың төрағасы, Дін көшбасшылары кеңесінің мүшесі (Үндістан) Сомайя Самир Шантила, Дүниежүзілік буддистер қоғамдастығының Бас хатшысы Фаллоп Тайиари, «Джинджя Хонче» синтоистік храмдары жапон қауымдастығының атқарушы директоры Таненори Тераи, Дүниежүзілік лютеран федерациясының Президенті Муниб Юнан және басқа да көптеген тұлғалар бар. Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары съездеріне сондай-ақ ЮНЕСКО бас директорлары Коичиро Мацуура мен Ирина Бокова, ЕҚЫҰ бас хатшылары Марк Перрен де Бришамбо мен Ламберто Заньер, БҰҰ Өркениеттер альянсының жоғары өкілі Насир Абдель Азиз ан-Насер, Ислам Ынтымақтастығы Ұйымының Бас хатшысы Ияд Амин Мадани да қатысты. Егер бірінші Съезге 13 елден келген дін көшбасшылары мен құрметті қонақтар қатысқан болса, V Съезге қатысу үшін Астанаға әлемнің 42 елінен 80 астам делегация келді. Дінаралық форумның құжаттары Он бес жылдың ішінде Съезд әртүрлі діндердің өзара іс-қимылының мәселелері бойынша айтарлықтай құжаттамалық база жинақтады. Бұл тұрғыдан алғанда, бірінші Съездің декларациясы шешуші рөл атқарды, өйткені ол қарым-қатынастардың негізгі нүктелерін анықтады және әлемдік жетекші және дәстүрлі діндердің ортақ құндылықтарын белгіледі. Қазақстандық дипломатия үшін алғашқы конфессияаралық құжатты келісу кәсібилікке арналған жақсы тестке айналды, өйткені алда дін көшбасшыларының көзқарасы тұрғысынан бүкіл адамзат өркениеті үшін ортақ проблемаларды анықтау міндеті тұрды. Әрбір конфессияның ерекшеліктерін нақты ескеру, конфессияаралық айырмашылықтар туралы диспутқа жол бермеу, ең бастысы – әртүрлі діндер ынтымақтастығының бірлескен пайымын қалыптастыру қажет болды.

12

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Осы аса бір шетін мәселені алдын ала Президент Әкімшілігі мен Сыртқы істер министрлігі бастады. Құжатты әзірлеу үшін бірінші Съезге қатысқан әлемдік және дәстүрлі ірі діндер өкілдерінің арасынан жұмыс тобы құрылды. Мәтін форумның мақұлдауына енгізілгеннен кейін, оған қатысушылар және Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың жеке өзі бірқатар мазмұнды толықтырулар енгізді. Осылайша, декларация Астанадағы конфессияаралық диалог үшін негізгі бастапқы нүктеге айналды. «Діни сенімдер мен ғибадаттардың көп түрлілігі өзара күмәндануға, кемсітуге және жоюға емес, әрбір діннің және мәдениеттің бірегейлігін көрсететін өзара қабылдауға және үйлесімге жетелеуге тиіс. Діндер толеранттылық пен өзара қабылдауды барлық халықтардың бейбіт қатар өмір сүруінің елеулі құралдары ретінде мойындай отырып, үлкен ынтымақтастыққа ұмтылуға тиіс», – деп атап өтілді Съездің бірінші құжатында. Басқаша айтқанда, дін қызметшілері діндердің арасында қарама-қайшылықтар жоқ, бірақ қазіргі заманғы әлемнің игілігі жолындағы диалог пен ынтымақтастыққа қажеттілік бар екендігін нақтылады. Екінші Съезде қатысушылар Дінаралық диалог қағидаттарын – Съезге қатысушылардың өзіндік бір кодексін бекітті. «Диалог адалдыққа, толеранттылыққа, бой ұсынушылыққа және өзара құрметке негізделетін болады. […]. Диалог барлық әріптестердің тең құқықтылығын болжауға және әрбір мәдениеттің, тілдің және дәстүрлердің тұтастығын ескере отырып, пікірлерін, пайымдарын және сенімдерін еркін білдіруге арналған кеңістік құруға тиіс. Диалог басқа дінге айналдыруға не басқа дінді ұстаушы сұқбаттасты қорлауға, сондай-ақ бір діннің екінші діннен артықшылығын көрсетуге бағытталмауға тиіс», – делінген Қағидаттарда. Дін көшбасшылары конфессияаралық диалогтың келешек ұрпақ үшін іргелі қажеттілігін атап көрсетті. Тағы бір құжатта – Екінші Съездің декларациясында – қатысушылар «дінаралық және мәдениетаралық қатынастардағы қиындықтардың халықаралық саясаттағы, экономикадағы, әлеуметтік, гуманитарлық және ақпараттық ортадағы елеулі теңгерімсіздіктен, сондай-ақ дінді саяси мақсаттарға пайдаланудан туындайтыны» туралы ортақ пікірлерін білдірді. Үшінші Съездің құжаты да қазіргі заманғы қоғамдарды дамытудағы және қауіпсіздік қатерлеріне қарсы іс-қимылдағы барлық діндердің рөліне қатысты бірқатар негізгі ережелерді қамтиды. Қатысушылардың үндеуінде «әртүрлі этникалық және діни тиесіліліктегі адамдардың бейбіт қатар өмір сүруі адамзат қауіпсіздігінің маңызды негізі болып табылады» деп атап көрсетілген. Бұл ретте, «дінаралық диалог стереотиптерді, ескішілікті және діни қақтығыстарды болдырмауға 13

Қасым-Жомарт Тоқаев. Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары съезі...

көмектеседі». Дін қызметшілері жеке адамның ар-намысы мен оның іргелі құқықтарын, әсіресе ар-ұят пен дін еркіндігін қорғау» қажеттілігін атап көрсетті. «Экстремизм мен терроризмнің, әсіресе дінмен бүркемеленетіндерінің кез келген нысандары» айыпталды. Төртінші Съездің үндеуінде әлеуметтік даму, адамгершілік, тәрбие және білім беру мәселелері бойынша бірқатар шоғырландырылған тәсілдемелер қамтылды. Дін қайраткерлері «адамның құдай белгілеген мақсат-мүддесін, оның абыройы мен тартып алынбайтын құқықтарын тануда бірауызды» болды. Бұл ретте, «дін осы заманғы әлеуметтік проблемаларды шешудің және жалпыға бірдей бейбітшілік пен өркендеуге қол жеткізудің ең маңызды және ықпалды құралдарының бірі болып табылады». Қатысушылар «саяси және қоғам қайраткерлерімен қатар қазір орын алып отырған, дінмен бүркемеленетін экстремизм мен терроризмді қамтитын рухани, этикалық және моральдық сын-тегеуріндерге тиісті түрде ден қоюға дайындықтарын» білдірді. Қоғамның адамгершілік-рухани негізін нығайту және дәстүрлі отбасылық құндылықтарды қалпына келтіру әлемнің тұрақты дамуының міндетті шарты болып табылатыны атап көрсетілді. «Әйелдердің отбасындағы және қоғамдағы жасампаздық рөлі зор құрметке ие болуға тиістігі» туралы ортақ пікір айтылды. Сондай-ақ «осы заманғы жастар ерте жасынан бастап ана тілін, тарихын, мәдениетін зерделейтіні сияқты өзінің діни дәстүрі туралы да тиянақты білім алу құқығына ие болуға тиістігі» атап өтілді. Бұл ретте, құжатта «өзінің дінін білетін адам еш уақытта да бөтен дінге менсінбей қарамайтын болады» деп көрсетілді. Бесінші Съездің декларациясы форумды сапалық жағынан жаңа деңгейге көтерді, өйткені ол осы заманғы дүниенің ең өткір саяси проблемаларына назар аударды. Құжат кіріспеден және Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың форумның ашылуында айтқан «бес шақыруын» қоса алғанда, негізгі 16 тармақтан тұрады. Атап айтқанда, қатысушылар «тұрақтылықты және қауіпсіздікті қамтамасыз ету, қақтығыстардың алдын алу және оларды реттеу мақсатында» дін көшбасшыларының саяси қайраткерлермен, халықаралық ұйымдармен және азаматтық қоғаммен диалогына жәрдемдесу бойынша міндеттемелер қабылдады. Съезд әскери қақтығыстар тараптарын «араздықты тоқтатуға, бітім жариялауға және келіссөздер арқылы зорлық-зомбылықты тоқтатуға, бейбіт азаматтарды қорғауға, барлық қарама-қайшылықтарды бейбіт шешуге» шақырды. Дін көшбасшылары кез келген саяси және діни қарама-қайшылықтарды шешудің күштік әдістерін табанды түрде теріске шығарады. Олар барлық жетекші державалардың саяси көшбасшыларын «қазіргі әлемдегі сенімсіздік құрдымының өршуін доғаруға, өзара санкцияларды тоқтатуға және бейбітшілік пен қауіпсіздік орнату 14

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

мақсатында халықаралық құқыққа сәйкес қарама-қайшылықтарды реттеу үшін БҰҰ мен басқа да халықаралық ұйымдардың механизмдерін пайдалануға» шақырды. Форумға қатысушылар «экстремизмге және терроризмге қарсы күрестің діндер мен олардың жолын қуушыларға қарсы соғысқа ұласпауын» ескертті. Съезд, деп атап өтті қатысушылар, бейбітшілік пен даму үшін жаһандық диалогты нығайту мақсатында БҰҰ-мен және басқа да халықаралық құрылымдармен өзара іс-қимылды дамыту ниетінде. Онда бұқаралық ақпарат құралдарының иелері мен баспагерлерге Интернетті қоса алғанда, БАҚ-ты дінаралық және конфессияаралық алауыздықты тұтату үшін пайдалану практикасын тоқтатуға шақыру қамтылады. Он бес жыл ішінде Съездің өзінің қорытынды құжаттарын әзірлеу мен қабылдаудан басқа, елеулі құжаттамалық жұмыстар Съездің Хатшылығы деңгейінде жүргізілді. Ол негізінен рәсімдік және ұйымдастырушылық сипатқа қатысты болды, сондай-ақ делегациялардың съезд аралығындағы кезеңдегі дискуссиясын көрсетті. 2016 жылғы 31 мамырда Астанада өткен «Діндер терроризмге қарсы» халықаралық конференциясының мәлімдемесі Съездің елеулі үлесіне айналды. Осы барлығын қамтитын құжат дін қайраткерлерінің, парламентшілер мен сарапшылардың халықаралық терроризмге қарсы іс-қимыл проблемасы бойынша бірлескен пайымын көрсетеді. Съездің құжаттары оларды әзірлеуге дін қайраткерлерінің өздері қатысқанымен құнды. Съездің құжаттарын қабылдай отырып дін қайраткерлері өздеріне оларды іске асыру үшін күш жұмсау міндеттемесін алады. Барлық негізгі құжаттар БҰҰ, ЕҚЫҰ және басқа да халықаралық форумдарға уақтылы таратылды. Диалогты институцияландыру Съездің он бес жылғы жұмысының тағы бір маңызды нәтижесі оны дәйекті түрде институционалдық дамыту болды. Съезд өзіндік бір «конфессияаралық Давосқа» айналды, өйткені ол бүгінгі таңда барлық діндер, халықаралық ұйымдар, саяси қайраткерлер мен сарапшылар үшін барынша салиқалы диалог алаңы болып отыр. Оны әр алуан күн тәртібі, қатысушылардың әдеттегіден тыс форматы, сондай-ақ саяси икемділігі ерекшелендіреді. Қатысушылар санының артуына және талқыланатын проблемалар күн тәртібінің дамуына орай форумдарды өткізу бағдарламасы да айтарлықтай кеңейді. Бүгінде Астана съездері жалпы сессиялардан ғана емес, сонымен бірге бірнеше параллель секция отырыстарынан да тұрады.

15

Қасым-Жомарт Тоқаев. Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары съезі...

Форумға қатысушылар үшінші Съездің қорытындылары бойынша Дін көшбасшылары кеңесін құрды, ол Астана дінаралық саммитінің басты институттарының біріне, оның басшы органына айналды. Кеңестің құрамына әлемнің 14 дінінің өкілдері кірді. Кеңес әртүрлі конфессия өкілдерінің арасындағы өзара түсіністікті және ынтымақтастықты тереңдетумен айналысуға және Съездің диалогтық алаңының тұжырымдамалық негізін нығайтуға арналған. Бұдан басқа, Кеңестің Съезд қызметіне қатысты қағидаттық мәселелер, сондай-ақ басқа да халықаралық ұйымдармен және форумдармен ынтымақтасу бойынша шешімдер қабылдауға уәкілеттігі бар. Съезд өзінің бірегей форматының арқасында халықаралық қоғамдастықтың айтарлықтай назарын аудартты. 2009 жылы өткен үшінші Съезд БҰҰ-ның техникалық қолдауы, сондай-ақ ЕҚЫҰ хатшылығы мен институттарының кеңінен тартылуы жағдайында өткізілді. Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуі қарсаңында Съезд шеңберінде осы панъеуропалық ұйымның жерортатеңіздік әріптестері үшін жыл сайынғы семинар өткізілді. Съездің идеяларын дамыту үшін БҰҰ Бас Ассамблеясы 2013-2022 жылдарға арналған мәдениеттер жақындасуының халықаралық онкүндігін жариялады. Осы жылдың мамырында БҰҰ-ның штабпәтерінде алдағы VI Съездің тұсаукесері болып өтті. Съезд шеңберінде, ең алдымен форум Хатшылығының жұмысына парламенттік дипломатияның мүмкіндіктері іске қосылды. «Рухани дипломатиядағы» парламенттік өлшемнің маңыздылығы әртүрлі елдердің парламентшілерінің, Съезд Хатшылығы мүшелерінің және сарапшылардың қатысуымен өткен «Дін терроризмге қарсы» конференциясында атап көрсетілді. Съезд Хатшылығы ең басынан бастап форумның негізгі жұмыс органына айналды. Ол жыл сайын жиналады және Съездің шешімдерін іске асыру мәселелерін қарайды, форумның күн тәртібін, ұйымдастыру мәселелерін және оның қорытынды құжаттарының жобаларын келістіреді. Сондай-ақ Съездің БҰҰ Өркениеттер Альянсы, Король Абдалла атындағы дінаралық және мәдениетаралық диалогтың халықаралық орталығы сияқты және басқа да халықаралық диалогтық құрылымдармен өзара ісқимыл мәселелері үйлестіріледі. Қазақстан Президентінің тапсырмасы бойынша Мәдениеттер мен діндердің халықаралық орталығы құрылды. Съезд және Хатшылықтың отырыстары өзінің сәулеті және арналуы бойынша бірегей ғимаратта – Астанадағы Бейбітшілік және келісім сарайында өткізіледі. Қазіргі кезде Съездің жұмыс органы диалогқа қосқан үлес үшін Астана халықаралық сыйлығын, Әлемдік және дәстүрлі дін көшбасшылары Съезінің Құрмет медалін бекіту, сондай-ақ Бейбітшілік 16

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

және келісім мұражайын құру туралы Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасын пысықтауда. Соңғы үш жыл ішінде әлемдік діндердің өкілдері VI Съезге үлкен дайындық жұмысын жүргізді. Хатшылық алдағы форумды «Дін көшбасшылары қауіпсіз әлем үшін» тақырыбына арнау туралы шешім қабылдады. VI Съездің секциялық отырыстары мынадай бағыттар бойынша өтеді: «Әлем. ХХІ ғасыр» манифесі» жаһандық қауіпсіздіктің тұжырымдамасы ретінде»; «Өзгеру үстіндегі геосаясаттағы діндер: адамзатты біріктіруге арналған жаңа мүмкіндіктер»; «Дін және жаһандану: сын-тегеуріндер және жауаптар»; «Дін көшбасшылары мен саяси қайраткерлер экстремизм мен терроризмді ауыздықтау ісінде». Осылайша, форумның күн тәртібі халықаралық қатынастар үшін барған сайын кешенді және толғақты бола түсуде. Әлемдік ауқымдағы көшбасшы Президент Нұрсұлтан Назарбаев халықаралық қоғамдастыққа әлемдік ахуалды жетілдіруге арналған жаңа, бұған дейін игерілмеген мүмкіндіктерді ұсынады. Бұл күрделі миссия, оның нәтижесі Қазақстан басшысының шақыруын қабылдаған барлық қатысушыларға байланысты болады. Олардың ізгі еркі, бірлескен ыждаһатты еңбегі, бір-біріне деген достық ұмтылысы ортақ процестің сәттілігін қамтамасыз етуге тиіс. Астана осы игілікті іс үшін алаң қызметін атқаруға дайын.

17

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Шахрат НҰРЫШЕВ, Қазақстан Республикасының Қытай Халық Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Қазақстан және Қытай: стратегиялық әріптестік пен тату көршілік

Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың Қытай іскер топтар өкілдерімен кездесуі, Бейжің қ., 2018 жылғы 8 маусым (Akorda.kz)

Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсултан Назарбаев көршілес мемлекеттермен әрдайым достық және тату көршілік қарымқатынастарды дамыту қажеттігіне ұдайы ерекше назар аударып келеді. Олардың ішінде әлемдегі үлкен саяси салмағы бар, Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) Қауіпсіздік кеңесінің бес тұрақты мүшелерінің бірі болып табылатын, халықаралық сахнада өзінің сыртқы саясатын белсенді түрде жүргізіп отырған Қытай Халық Республикасының алатын орны бөлек. Қазіргі Қытай – бұл қырық жыл бойы сәтті жүргізіп келе жатқан реформалар және ашықтық саясатының арқасында тамаша ілгерілеу мен дамуға қол жеткізген әлемдегі екінші экономика. Ол Азиялық инфрақұрылымдық инвестициялар банкі және «Жібек жолы» қоры түріндегі қаржылық ресурстармен қамтамасыз етілген өзінің «Бір белдеу, бір жол» деген жаһандық ірі жобасын ұсынған мемлекет. ҚХР өзінің ішкі экономикалық құрылымының қайта құрылу қиындықтарына қарамастан, орнықты дамудың тұрақты үрдісін көрсетіп келеді. Қытай жаһандық экономиканың жыл сайынғы өсімінің үштен бір бөлігін қамтамасыз етеді. 2017 жылы оның жалпы ішкі өнімінің көлемі 13,5 трлн. АҚШ долл. жетіп, 2016 жылғы көрсеткіштен 6,9% артық болды.

18

Шахрат Нұрышев. Қазақстан және Қытай: стратегиялық әріптестік пен тату...

ҚХР сауда айналымы 2017 жылы 4,1 трлн. долл. құрады. Қытайдың ICBC, China Construction Bank, Bank of China, China Agricultural Bank сияқты банктері капиталдану көлемі бойынша әлемнің үздік 10 банктерінің алдыңғы төрт орнын иеленіп отыр. Әрине, Қытайдың осындай қарқынды және көлемді дамуы біреулерді таңғалдырады, ал біреулерді түрлі фобияларға итермелеп үрейлендіреді. Бірақ Мемлекет басшысы айтқандай, «ҚХР-дың дамуы көрші елдерге бірлесіп өркендеу үшін үлкен мүмкіндік береді». Сондықтан, менің ойымша, Қазақстан үшін ағымдағы жағдайда өзара тиімді ынтымақтастықтың ең ұтымды түрлері мен бағыттарын нақтылау өте маңызды болып табылады. Әлбетте, Қытайдың дамуын Қазақстанның және оның халқының игілігі үшін қалай тиімді пайдалануға болары кешенді талдауды қажет ететіні сөзсіз. ҚР Президенті Нұрсултан Назарбаев Қазақстан мен Қытай арасындағы мемлекетаралық қатынастарды үлгілі деп атап өткен болатын. Қазіргі таңда олар жан-жақты стратегиялық әріптестіктің жаңа кезеңіне қадам басты. Қатынастардың ең негізгі қозғаушы күші ретінде екі мемлекет басшылары арасындағы тығыз жеке байланыстардың орнатылуы болып табылады. Бұл екіжақты ынтымақтастықтың түрлі мәселелері мен өзекті халықаралық және өңірлік проблемаларды талқылау мақсатында жоғары деңгейдегі тұрақты жыл сайынғы кездесулер үрдісін үзбеуге мүмкіндік береді. Соңғы бес жылда көшбасшылар он сегіз кездесу өткізді, бұл ретте көрсетілген кезеңде Қытай басшысының Қазақстанға сапармен үш мәрте келуі өз өзінен теңдессіз болып табылады. Оның бірінші мемлекеттік сапары кезінде «Жібек жолының экономикалық белдеуін» құру туралы идеясын жария ету орны ретінде Астананы таңдауы – Қытай тарапының Қазақстанмен қарым-қатынасты ұзақ мерзімді және тұрақты түрде дамытуға мүдделі екенін көрсетеді. Бес жыл ішінде аталған идея сауда, көлік, қаржы, инвестиция, мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық саласындағы кешенді және көлемді өзара әрекеттесу бойынша жаһандық бағдарламаға айналды. ҚР Президенті Нұрсултан Назарбаев Циндао қаласында өткен Шаңхай ынтымақтастық ұйымына (ШЫҰ) мүше-мемлекеттері басшылары кеңесі отырысының (2018 жылғы 9-10 маусымда) қарсаңында 7-8 маусымда ҚХР Төрағасы Си Цзиньпиннің шақыруымен Қытайға мемлекеттік сапарын жасады. Өткен келіссөздердің барысында екі елдің көшбасшылары саяси диалогты одан әрі нығайту, сауда-экономикалық ынтымақтастықты жандандыру, «Нұрлы жол» Жаңа экономикалық саясатының «Бір жол, бір белдеу» бастамасымен ұштасуы, қаржылықинвестициялық мүмкіндіктерді кеңейту және транзиттік-көліктік әлеуетті арттыру маңыздылығын атап өтті. Келіссөздердің қорытындылары 19

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

бойынша Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасының Бірлескен мәлімдемесіне және бірқатар басқа да екіжақты құжаттарға қол қойылды. Қазақстан және Қытай арасында саяси жағынан қандай да бір күрделі қарама-қайшылықтар жоқ. Екі тарап бір-бірінің аумақтық тұтастығын және қолданыстағы қазақстандық-қытайлық мемлекеттік шекараның мызғымастығын растайды. Қарым-қатынастың ерекше сипатының арқасында өте сезімтал болып табылатын трансшекаралық өзендер мәселесі бойынша келіссөз үдерісі басталды. Екіжақты деңгейдегі тығыз диалог БҰҰ, ШЫҰ мен Азиядағы өзара әрекеттесу және сенім шаралары жөніндегі кеңес (АӨСШК) сияқты халықаралық бірлестіктердің аясындағы өте тығыз жұмыс байланыстарын жүйелі жолға қоюға септігін тигізді. Қазақстан БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің тұрақты емес мүшесі бола тұра барлық мүше мемлекеттермен тығыз өзара әрекеттеседі, бірақ ішіне ҚХР кіретін бес тұрақты мүшелердің Кеңестегі рөлі мен орны ерекше екені баршаға мәлім. Қытай АӨСШК дамыту үшін 2014-2018 жылдары аталған форумның төраға-мемлекеті ретінде үлкен күш салды. Қазақстан мен Қытай 2016-2017 жылдары және 2017-2018 жылдары тиісінше ШЫҰ-дағы екі елдің кезектесіп төрағалық етуі кезеңінде бір-біріне өзара қолдау көрсетті. Сауда-экономикалық ынтымақтастық саласында қазіргі таңда Қытай Қазақстанның басты сауда әріптестерінің бірі болып табылады (ҚРдың басқа елдермен жалпы сыртқы саудасындағы ҚХР үлесі 17,4% құрайды). Екіжақты сауда айналымының қарқынды өсімін оның көлемінің 1992 жылғы 432 млн. доллардан 2017 жылы 10,5 млрд. долларға дейін өсуі дәлелдейді. ҚР-дың ҚХР-ға экспорты негізінен минералды өнімдер, металлдар және химия өнеркәсібі өнімдерінен тұрады, ал ҚХР-дан ҚР-ға көбінесе тоқыма өнімдері, машиналар, құрал-жабдықтар, сондай-ақ, металл, минерал, қыш және әйнек өнімдері, халық тұтынатын тауарлар импортталады. Егер ынтымақтастықтың анағұрлым басымды бағыттары туралы айтар болсақ, ең бастысы ол энергетика саласы. Қазақстаннан Қытайға мұнай, газ және уран тасымалданады. Біздің аумағымыз арқылы Ресейден және Орталық Азия елдерінен көмірсутекті тасымалдайтын мұнай және газ құбырлары өтеді. Атом энергетикасын қызу дамытып жатқан ҚХР өз электрстанциялары үшін біздің ядролық таблеткаларды алуға мүдделі. Қазақстан – Қытай және Еуропа арасындағы еуразиялық трансқұрлықтық «көпірді» байланыстыратын негізгі түйін және «Жібек Жолының экономикалық белдеуі» бойында орналасқан бірінші ел болып табылады. ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин 2017 жылы мамырда Бейжің қаласында өткен «Бір белдеу, бір жол» халықаралық ынтымақтастық 20

Шахрат Нұрышев. Қазақстан және Қытай: стратегиялық әріптестік пен тату...

бойынша жоғары деңгейдегі Форумда сөйлеген сөзінде Қазақстан өзінің транзиттік-көліктік әлеуетін арттыру саласында «чемпион» болып табылатынын ерекше атап өтті. Оның дәлелі ретінде «Қытай-Еуропа-Қытай» бағыты бойынша Қазақстан аумағы арқылы контейнерлік тасымалдау көлемінің жыл сайын екі есе қарқынмен өсу үрдісін айтуға болады. Қазақстан-Қытай шекарасында орналасқан «Достық-Алашанькоу» және «АлтынкөлХоргос» екі темір жол бекеттері бірлесіп – жыл сайын шамамен 40 млн. тонна жүк өткізе алады. Бұл жер беті көліктерімен жүк тасымалдаудағы Орталық Азия, Кавказ, Иран, Түркия және Еуропа елдерінің қазіргі сұраныстарын толық қанағаттандыруға жеткілікті. Ірі теңіз тасымалдаушы «COSCO Shipping» корпорациясының және Ляньюньган теңіз портының «Қорғас-Шығыс қақпасы» еркін экономикалық аймағындағы Құрғақ порт құрылтайшыларының құрамына кіруі Қазақстан-Қытай шекарасындағы жүк тасымалдау көлемін ұлғайтуда ұтымды болып табылады. Сондай-ақ бұл мақсатта «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» автокөлік дәлізін толығымен салып аяқтау және тезірек пайдалануға беру қосымша мүмкіндіктер туғызады. Қытайлық тарапымен транзиттік-көліктік саладағы өзара тығыз әрекеттесу біздің қазіргі кезде салынған көлік дәліздерімізді толық жүкпен қамтамасыз етуге және Мемлекет басшысы қойған мақсатқа – 2020 жылы Қазақстан арқылы транзиттік контейнерлік тасымалдау көлемін 2 млн. данаға дейін жеткізу және одан 5 млрд. долл. дейінгі көлемде табыс алуға септігін тигізеді. Қазіргі кезде іске асырылып жатқан индустрияландыру және инвестиция саласындағы екіжақты ынтымақтастық, негізгі мақсаты қайта өндеу өнеркәсібін әртараптандыру және оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып табылатын Қазақстанның индустриалдыинновациялық дамуы туралы 2015-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыруға жәрдемдеседі. Қытайдың аталған салада үлкен әлеуетінің бар екенін ескере отырып, екі мемлекет сомасы 27 млрд. доллардан асатын 51 жобаны іске асыру бойынша белсенді жұмыс жүргізуде. Қазіргі таңда бес жоба іске қосылды, тағы он бір жоба бойынша құрылыс жұмыстары жүргізілуде.

2018 жылы бес жобаны іске асыру бойынша жұмыс басталады және бұған дейін басталған жалпы сомасы 1,9 млрд. долл. құрайтын алты жоба пайдалануға беріледі. Нәтижесінде тиісті экологиялық талаптарға сай шетелге экспорттау үшін жоғары қосылған құны бар отандық өнімдерді өндіруге бағытталған бірқатар жоғары технологиялық өндірістерді құру көзделген. Аталған өнеркәсіптерді іске қосу 20 мың қазақстандықты жаңа 21

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

жұмыс орындарымен қамтамасыз етуге мүмкіндік беретіні өте маңызды болып табылады. Қытайдың орта табысты тобының тұрақты өсуі және оның экологиялық таза органикалық өнімдерге сұранысы біздің кәсіпкерлерге Қытай нарығына ауыл шаруашылығы өнімдерін шығаруға бағытталған өндірістік күштерді дамыту үшін жақсы мүмкіндік болып отыр. Осы мақсатта екі елдің арасында карантиндық талаптары бойынша қазақстандық жылқы тұқымдас малдар (асыл тұқымды ат), бал, ұсақ малдың мұздатылған еті, сиыр еті, сондай-ақ фитосанитариялық талаптары бойынша бидай, бидай кебегі, соя бұршағы, рапс күнжарасы және жоңышқа сияқты өнімдердің түріне қатысты құжаттарға қол қойылды. Арпа, жүгері, шошқа еті, күріш, бұршақ, зығырдың дәні, асқабақ, қарбыз және кәдіні экспорттау бойынша тиісті құжаттар келісу сатысында. Осы тұрғыда 2018 жылы қарашада Шанхай қаласында өткізілетін Бірінші халықаралық импорттық көрмеге қазақстандық өндірушілердің қатысуы маңызды болып табылады. ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин «Қытай сапалы шетелдік өнімдерді кіргізу үшін өзінің есігін айқара ашуға ниетті» екенін мәлімдеді. Аталған көрме біздің өндірушілерге өзінің органикалық және «жасыл» өнімдерін өндіру және жеткізу көлемін ұлғайтуға жақсы мүмкіндік береді. Әлемнің 100-ден астам мемлекеттері қатысатын аталған көрме Қазақстанның аумағы арқылы Еуропадан және Еуразиялық құрылықтың басқа өңірлерінен ҚХР-ға баратын пойыздарды жүкпен қамтамасыз етуге де өз септігін тигізеді. Мәдени-гуманитарлық ынтымақтастықты айтсақ, Қазақстан мен Қытайға біздің халықтарымыздың бір-бірін, мәдениетін, тілін, тарихын, өнерін және дәстүрін жақсырақ білуге бағытталған кең көлемді жұмыс атқару қажеттігін мойындау қажет. Жағрафиялық жақындығына қарамастан, қытайлық қауымдастықта Қазақстан туралы толық және дұрыс ақпараттың жетіспеушілігі байқалады. Аталған олқылықты толтыру мақсатында Қазақстанның Қытайдағы Елшілігімен қазақстандық авторлардың туындылары мен еңбектерін қытай тіліне аудару бағытында «Рухани жаңғыру» бағдарламасын іске асыру бойынша жұмыстар атқарылуда. Біз атақты қытайлық композитор Сянь Синхайдың Қазақстандағы өмір жолдары туралы «Композитор» атты бірлескен фильмін түсіруге, «Көшбасшы жолы» киноэпопеясын дубляждау және ҚХР орталық телеарнасында көрсетуге, Қытайда өткізілетін түрлі кинофестиваль мен байқауларға қазақстандық көркем фильмдерді қатыстыруға қажетті жәрдем көрсеттік. Елшіліктің көмегімен Мемлекет басшысының Қазақстанды одан әрі дамытуға бағытталған негізгі бағдарламалық және стратегиялық 22

Шахрат Нұрышев. Қазақстан және Қытай: стратегиялық әріптестік пен тату...

құжаттары жинағын, сондай-ақ, танымал ғалым, әрі профессор Георгий Канның «Қазақстан тарихы» оқулығын қытай тіліне аудару және басып шығару бойынша жұмыс атқарылды. Қазіргі кезде көне Жібек жолында орналасқан Қазақстанның бірнеше қалалары туралы кітаптарды қытай тілінде басып шығару мәселесі пысықталуда. Қытайда Қазақстанның мәдениетін насихаттауға Димаш Құдайбергеннің танымалдылығы, Елшілік ұйымдастырған Айман Мұсаходжаева, Майра Мұхамедқызы, Толқын Забирова сияқты әйгілі орындаушылардың, Рахат-би Әбдісағин, «Тұран» және «EL Canto» топтары іспеттес дарынды жас әртістердің концерттері де өз септігін тигізуде. Осы бағытта Елшіліктің бастамасы бойынша соңғы үш жылда жетекші Бейжің, Шанхай, Далянь және Сиань шет тілдері университеттерінде ашылған Қазақстан орталықтары мен қазақ тілін оқыту кафедралары да оң үлесін қосуда. Осы сияқты қадамдар қытайлық азаматтарға Қазақстанның мәдениетін, тарихын, өнерін, музыкасын және тілін жақсы тануға көмектесетініне, түбінде екі ел арасындағы достық және тату көршілікті нығайтуға септігін тигізетініне сенімдімін. Бірақ сонымен қатар, бізге де шығыс көршімізді өте терең және кешенді зерделеу қажет деп санаймын. Отандық қытайтану мектебін қалыптастыру, Қытайды зерттеу бойынша арнайы институттар мен орталықтар ашу, әлемнің әртүрлі тілдеріндегі Қытай бойынша әдебиет жинақталған кітапхана қорын құру, сондай-ақ қытай бағытында жұмыс істейтін жоғары сапалы қадр резервін қалыптастыру мақсатында ҚХР-да білім алып жүрген 14 мың қазақстандық студенттердің ішінен анағұрлым келешегі бар жастарды іріктеу жұмысын бір жүйеге қою қажеттілігіне назар аударғым келеді. Қорытындылай келе, Қытай – геосаяси ықпалы күннен күнге өсіп келе жатқан, зор экономикалық әлеуеті бар, қаржылық және технологиялық мүмкіндіктері кең мемлекет болып табылады. Сондықтан Қазақстан Қытаймен болжамды және өзара тиімді ұзақ мерзімді қарымқатынасты дамытуға мүдделі. Осы орайда екіжақты қарым-қатынасты одан ары дамыту перспективасы бойынша екі мемлекет басшылары ұстанатын тәсілдеменің ұқсастығы Қазақстан мен Қытай арасындағы достық пен тату көршілікті нығайтудың кепілі боларына сенімдімін.

23

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

ЦЗЯН Фэн, Шанхай Халықаралық зерттеулер университеті кеңесінің президенті, ЯН Чэн, Шанхай Халықаралық зерттеулер университетінің Халықаралық қатынастар және жария істер институтының профессоры «Жібек жолының экономикалық белдеуі»: бірлескен мүдделер, бірлескен жауапкершілік және бірлескен болашақ өңірлік қоғамдастығы

ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин «Жібек жолының экономикалық белдеуі» бастамасын «Назарбаев Университетінде» 2013 жылғы 7 қыркүйекте алғаш рет таныстырды (Akorda.kz)

Қытайдың әлемдік экономикаға ықпалдасуының нәтижесінде Қытай мен басқа халықаралық ойыншылардың арасында мүдделердің алшақтауынан гөрі олардың барғай сайын жақындасуы байқалуда. Сондықтан Қытай нақты мәселелердің негізінде өзінің барлық әріптестерімен бірлескен мүдделер қоғамдастығын құруға ұмтылады. Қытайдың дипломатиялық философиясы тұрғысынан алғанда, Орталық Азия – Қытайдың көршілік саясаты үшін бірегей өңір. Жоғарыда аталған бірлескен мүдделер қоғамдастығы идеясынан басқа, Қытай Орталық 24

Цзян Фэн, Ян Чэн. «Жібек жолының экономикалық белдеуі»: бірлескен мүдделер...

Азиямен бірлескен жауапкершілік және бірлескен болашақ қоғамдастығын құруға да маңызды мән береді. Осылайша, Қытай бейбітшілік үшін күресте, қауіпсіздікке кепілдік беруде, тұрақтылықты ілгерілетуде, Еуразия өңірінің дамуы мен өркендеуіне жәрдемдесуде жалғыз болмайды. Дұрысы, Қытай барлық Орталық Азия республикаларымен және халықаралық қоғамдастықтың басқа да субъектілерімен мегаөңірлік ұқсастықтың жаңа үлгісін тұжырымдайтын болады. Назарбаев Университетінде «Жібек жолының экономикалық белдеуі» бастамасын ұсыну үшін сөйлеген сөзінде ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин кең консультациялар қағидатының, бірлескен үлестің және ортақ тиімділіктердің негізінде Қытай мен Орталық Азияның арасында бірлескен мүдделер, бірлескен жауапкершілік және бірлескен болашақ құруға ерекше ұмтылысын білдірген болатын. Басқаша айтқанда, «Жібек жолының экономикалық белдеуі» бастамасы – бұл қоғамдастық құрудағы үш өлшемді Си дипломатиялық философиясының қысқаша айтылуы. Қытай дипломатиялық философиясы парадигмасының үш ауысымы және «Жібек жолының экономикалық белдеуі» шеңберінде үш өлшемді қоғамдастық құру Үш өлшемді қоғамдастық құру туралы ұсыныс Қытайдың Орталық Азия елдерімен қатынастарындағы жаңа дипломатиялық парадигмасын білдіреді. Шындығында, дискурс Қытайдың жаңа ой-пікірін және жаңа көшбасшының басшылығындағы осы заманғы дәуірге Қытайдың жаһандық көзқарасы туралы негізгі ойды қамтитын қалған әлеммен қатынастарды нығайту кезіндегі бірегей тәсілдемені көрсетеді. Ол өзінің үшінші дүниеге бағдарлануымен төраға Маоның революциялық дипломатиясынан ерекшеленеді, өйткені Қытай сол кезеңде өзін империализмге және ревизионизмге қарсы әлемдік күрестің толық құқықты көшбасшысы ретінде көрсетті. Ол сондай-ақ революциялық әлемдік тәртіп идеясынан бас тартып, оның орнына Қытайды халықаралық жүйеге ықпалдастыра отырып, ішкі экономикалық дамудағы қажеттілікті қанағаттандыру үшін негізгі стратегия ретінде «тегін қатысатын» Дэн Сяопиннің реформалар және ашықтық саясатынан да ерекшеленеді. /1/ Басқаша айтқанда, Қытайға өзінің бейбітшілік орнатуға деген еркін білдіре отырып, енді сыртқы әлемнің сеніміне ие болудың қажеттілігі жоқ, алайда Дэн Сяопиннің кезіндегі дамудан алынған өз кірістерін қоғамдық игіліктерді жаңа беруші ретінде сыртқы әлемге кері бағыттауға тура келеді. Қытай дамыған елдермен технологиялардың, капиталдың, өнімдер мен қызметтердің ірі ауқымды сауда циклын қалыптастырды. Осы сауда циклы Қытай мен Азияның, Африканың және Латын Америкасының 25

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

нашар дамыған елдерінің арасында негізінен өнеркәсіптік тауарлармен және шикізатпен тағы бір сауда циклын нығайтуға арналған қосымша қозғаушы күш берді. Осы екі цикл Қытаймен өзек ретінде түйіседі, сол арқылы әлемдік саудада «қосарлы цикл» құрылымын қалыптастырады./2/ Осылайша, Қытай шындығында да, өзінің сыртқы саясатының арқасында өз дамуынан алған игіліктерімен әлімнің басқа елдерімен, соның ішінде Орталық Азиямен бөлісуді бастай отырып, адамгершілік құндылықтарының және пайданың жаңа түсінігіндегі халықаралық ынтымақтастықтың неғұрлым дұрыс идеясының басталуына жол ашты. Бұл Қытайдың аса ірі /3/ дамушы ел /4/ ретінде космополитизм туралы жаңа сындарлы ойға негізделген халықаралық ынтымақтастықтың күн тәртібін қалыптастыруды ерікті түрде бастағанын білдіреді. Си Цзиньпин кезіндегі Қытайдың әлемдік тәртіп туралы ұғымы Батысқа қарағанда ұлттық мүдделерге аз назар аударумен және «нақты саясатқа» аз екпін берумен ұлттық шеңберлердің шегінен тым алысқа шығады. Қытайдың көзқарасы тұрғысынан алғанда, әлем – бұл әртүрлі мәдениеттер қатар өмір сүретін орын ғана емес, сонымен бірге әртүрлі мәдени дәстүрлер тән ұлттық мемлекеттер айқындауға тиіс субъект және мақсат. Әмбебап құндылықтар мен нормалар деп аталатындар әуелі белгілі бір жерде қалыптасады және таралуы, өзгеруі арқылы және ең ақырында өркениетті диалог құрудың және мәдени ықпалдасудың нәтижесінде жалпыға бірдей танылады./5/ Полюстерсіз бізде қажетті әртүрлілік болмаған болар еді, алайда егер біз ұлттық мемлекеттермен шектеліп қалған болсақ, ғарышты игере алмаған болар едік. Демек, Қытайдың «Жібек жолының экономикалық белдеуі» бастамасының шеңберінде Орталық Азиямен жалпыны қамтитын ерекше стратегиялық әріптестікті дамытуға деген ұмтылысы қандай да бір шамада Сидің Еуразиядағы жаңа дипломатиялық философиясының алғашқы эксперименті болып табылады. Қытай мен Орталық Азия елдерінің арасындағы бірлескен мүдделер, бірлескен жауапкершілік және бірлескен болашақ қоғамдастығы жаңа емес, оның құрылуы Қытай, Ресей және Орталық Азияның үш елі өздеріне тарих қалдырған аумақтық даулар бойынша келіссөздер механизмін белгілеген Кеңес Одағының құлауынан кейін басталды. 1996 жылы ол көп функционалды ынтымақтастыққа арналған ресми емес платформаға – «Шанхай бестігіне» қайта ұйымдастырылды және ақырында Шанхай ынтымақтастық ұйымы арқылы нығайтып, тереңдей түсті. Бірлескен мүдделер, бірлескен жауапкершілік және бірлескен болашақ қоғамдастығы – бұл Қытайдың Орталық Азия республикаларымен тығыз ынтымақтасуға деген саяси бейілділігі. Ол 26

Цзян Фэн, Ян Чэн. «Жібек жолының экономикалық белдеуі»: бірлескен мүдделер...

Қытайдың тең құқықты әріптестік арқылы ашық, жалпыны қамтитын және өзара тиімді ынтымақтастық орнатуға құрметін көрсетеді. Ол сондай-ақ саяси жүйесі, идеологиясы және экономикалық құрылымы бойынша айтарлықтай дәрежеде ерекшеленетін Қытай мен Орталық Азия елдерінің арасында Кант ынтымақтастығы мәдениетін тұжырымдау ұмтылысы да болып табылады. Осылайша, «өзара сенім, өзара пайда, теңдік, консультациялар, әртүрлі өркениеттерге деген құрмет және өзара дамуға ұмтылыс» тұрғысындағы Шанхай рухы жаңа екпінге ие болды. Орталық Азиямен бірлескен мүдделер, бірлескен жауапкершілік және бірлескен болашақ қоғамдастығы Қытайдың өңірлік істердегі міндеттемелері мен міндеттерін ашып көрсетеді, алайда ол Қытайдың «Жібек жолының экономикалық белдеуінен» эксклюзивті геосаяси жоба жасай отырып, үстем немесе тіпті монополистік рөл ойнауға ұмтылысын білдірмейді. Си Цзиньпин өзінің 2013 жылғы Орталық Азияға сапары кезінде «Қытай өңірлік істерде үстемдік жасамайтын немесе ықпал ету саласын іздемейтін болады» деп мәлімдеген болатын. Қытайдың Қазақстандағы алғашқы елшісі, Қытай сыртқы істер министрінің бұрынғы орынбасары және Шанхай ынтымақтастық ұйымының алғашқы Бас хатшысы Чжан Дэгуан мырза бірде «Қытай және Орталық Азия республикалары «Жібек жолының экономикалық белдеуі» бастамасының мүдделі тараптары болып табылады және Орталық Азия мемлекеттерінің басқа сыртқы ойыншылармен ықтимал ынтымақтастығын шектемей, ортақ күш-жігерімен бірлесіп дамуды және бірлесіп өркендеуді жалғастыратын болады. Қытай өзінің ұлттық күшінің арқасында қоғамдастықты сақтай және ілгерілете отырып, барынша мол қоғамдық игіліктер ұсынуға дайын» деп атап өткен болатын./6/ «Жібек жолы экономикалық белдеуінің» ерекшеліктері Неміс географы Ф. фон Рихтгофен 1877 жылы өзінің «Қытай. Өз саяхаттарымның нәтижелері» атты кітабында Орталық Азияның оңтүстік және батыс бөлігі, Үндістан және Хань династиясындағы Қытай арасында негізінен сауда жасауға арналған жолды сипаттау үшін «жібек жолы» деген сөз тіркесін алғаш рет пайдаланды. Осыған байланысты, қазіргі кезде «жібек жолы» тұжырымдамасы бастапқыда Қытайдікі болған жоқ деген пікір кең таралған. Алайда Жібек жолының шыққан жері Қытайда болғанына ешқандай күмән жоқ. Іс жүзінде «жібек жолының» тарихы Рихтгофен атап өткендей, император У-дидің Чжан Цянды Хань империясының батыс перифериясының көршілес аудандарына жіберген мыңдаған жылдармен есептеледі. Чжан Цянь Орталық Азияға келгеннен кейін, ол сол жерден 27

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Қытайдың бамбугы мен маталарынан жасалған көптеген бұйымдарды тапты. Ал ежелдегі Египет мазарларынан тоқылғанына 3000 жыл болған жібек табылды. «Жібек жолының» функцияларына келетін болсақ, оны «шәй жолы», «фарфор жолы» және «әртүрлі өркениеттердің арасындағы диалог жолы» деп те атауға болады. Басқаша айтқанда, ежелгі «жібек жолы» өңірлік әлеуметтік қоғамдастықтардың арасындағы экономикалық өзара іс-қимылды паш етіп қана қоймай, ол сонымен бірге көп мәдениетті коммуникациялар мен араласудың белгісі де болып табылады. Ол жаһандану дәуіріне мәдени әртүрлілік енгізу ынтасымен де тығыз байланысты. Қытай үшін «жібек жолының» бірегей құндылығы айдан анық. Еуразиялық экономиканы шын мәніндегі мағынасында байланыстыратын арнаның өз бастауын Қытайдан шығатын «жібек жолы» кезеңінен алатыны даусыз екені Еуразия құрлығының тарихынан түсінікті. Еуразияның барлық құрлықтық елдері тарихи ақиқатты мойындады. Әлбетте, Төраға Си «жібек жолын» ынтымақтастықтың әлеуетті күн тәртібін белгілеу үшін таңдайды. Қытайда ежелгі Жібек жолындағы ең маңызды әрі негізгі ойыншылардың бірі ретінде осы тарихи белгіні пайдаланудың дәл сондай, тіпті одан да көп болуы мүмкін айқындаушы құқығы бар. Оның үстіне, «жібек жолының» Еуразияның елдері үшін, ықтимал экономикалық ынтымақтастық үшін ортақ бағалылығын төраға Си осы бастаманы ұсынғанға дейін байқады. 1994 жылы Қытай Халық Республикасы Мемлекеттік кеңесінің сол кездегі премьері Ли Пэн Орталық Азияда тәуелсіздік алған Өзбекстанда болғанда «заманауи жібек жолын қайта құруды» ұсынған болатын. 2008 жылы Женевада БҰҰ-ның Даму бағдарламасымен және Орталық Азияның төрт республикасымен бірге Қытай Жібек жолын дамыту жобасын іске қосты, ол «жібек жолының» жаңаруына 43 миллиард долларды бірге инвестициялауды шешкен өңірдің 19 елінен қолдау тапты. Ежелгі «Жібек жолының» бірнеше ерекшелігі назар аударуға тұрарлық. Біріншіден, ол ынтымақтастықтың кенеттен пайда болған және көп өлшемді желісі. Тұтастай алғанда, үш маршрут бар, олардың біріншісі – Қытайдың батыс өңірлерінен, Орталық Азия арқылы өтетін және Римге дейін жететін оазистік Жібек жолы. Екінші маршрут – Үндістанға және Таяу Шығысқа құрлықтық Қытай арқылы өтетін таулы-үстіртті Жібек жолы. Үшіншісі – Юньшань тауларынан басталып Моңғолия, Ресей арқылы Еуропаға өтетін шөпті Жібек жолы. Екіншіден, ежелгі Жібек жолында белгілі бір ел үстем болған жоқ, оны жол бойында орналасқан мемлекеттер мен басқа да қатысушылар бірлесіп салды. Үшіншіден, Жібек жолы сауда маршруты ғана болып қоймай, сонымен бірге мәдени коммуникациялардың желісі де болды. Қытай мәдениеті Еуропада, сол 28

Цзян Фэн, Ян Чэн. «Жібек жолының экономикалық белдеуі»: бірлескен мүдделер...

сияқты еуропалық мәдениет Қытайда таралды. Батыстың діні Қытайға Жібек жолы арқылы енді. Төртіншіден, өсу және құлдырау Қытайдағы және көршілес аудандардағы әлеуметтік-экономикалық ахуалмен тығыз байланысты болды. Сауда маршруты ашылған кезде бейбітшілік пен өркендеу басталды. Керісінше жағдайда соғыстар мен қақтығыстардан қашып құтылу мүмкін болмас еді. Ежелгі Жібек жолының жоғарыда аталған ерекшеліктерін толығымен түсініп, Төраға Сидің бастамасы туралы жалпы ұғым алуға болады. «Жібек жолының экономикалық белдеуі» – бұл мәні бойынша Үлкен Еуразия елдері үшін өзара тиімді ынтымақтастықтың желісі екендігінен бастайық. Еуразия айтарлықтай дәрежеде тұрақты қозғалыста бола отырып, бір кездері өзінің даму және құлдырау үстіндегі сауда желісімен адамзат өркениетінің прогресін дәлелдеді./7/ Төраға Си «Жібек жолының экономикалық белдеуін» кооперативтік айқыш-ұйқыш кеңістік, яғни Балтық теңізінен Тынық мұхитқа дейін, Орталық Азиядан Үнді мұхитқа және парсы шығанағына дейін ынтымақтастық дәлізі ретінде сипаттады. Сондықтан, ол Қытайдан, Ресейден және Орталық Азиядан басталып, тірек ретінде Еуропамен көпір және байланыстырғыш буындар ретінде, Африканың солтүстігін «Жібек жолы экономикалық белдеуінің» жалғасы ретінде салыстырмалы түрдегі ашық көлік желісін, экономикалық ынтымақтастықтың қолайлы арнасын, өркениеттер диалогына арналған функционалдық платформаны білдіреді. Екіншіден, уақыттың ұзақ кезеңі бойында «Жібек жолының экономикалық белдеуі» ЕО және Еуразиялық одақ сияқты биресми институционалдық механизм болмайды. Бұл Шығыс Азияны, Орталық Азияны, Оңтүстік Азияны, Батыс Азияны, Ресейді, Кавказды және бүкіл Еуропаны геосаяси жағынан қамтитын кешенді өңіраралық бірлескен бастама. Ынтымақтастық көлік, энергетика, сауда және мәдениет сияқты әртүрлі салаларды қамтиды. Мұндай ынтымақтастық мақсатты бағытталған дәйектілігі және мәжбүрлеуі бар институционалдық механизмдерге емес, стратегиялық үйлестіру мен саяси коммуникацияға бағдарланған аса икемді тәсілдеменің арқасында жүзеге асырылатын болады. Үшіншіден, «Жібек жолының экономикалық белдеуі» зорлап таңылған интеграция немесе жоспарлы экономиканың нәтижесі емес, табиғи процесс болуға тиіс. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейінгі 20 жылдың ішінде жаһанданудың үш орталығының Солтүстік Американың, Батыс Еуропаның және Азия-Тынық мұхиты өңірінің арасындағы өзара тәуелділік күшейді, ал олардың қоршаған өңірлерге ықпалының таралуы және оларды жұтуы біртіндеп күшейе бастады. Соған қарамастан, кейіндеп қалған экономикалық дамуына және теңізге шығатын жолы жоқ 29

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

елдердің немесе теңізге шығатын жолы жоқ елдермен қоршалған елдердің географиялық шектелулеріне байланысты Еуразияның аз жаһанданған өңірлері жаһандану желісіне қосылуға деген күшті еркі мен ынтазарлығын көрсетті. Басқаша айтқанда, Орталық және Солтүстік Еуразияның негізгі аудандары еуропалық, посткеңестік және Қытай сияқты Шығыс Азия елдерін жалғастыратын жалпыны қамтитын желіге айналатын сияқты. Таяудағы болашақта «Жібек жолы экономикалық белдеуінің» дамуы нәтижесінде Еуропа мен Азия-Тынық мұхиты өңірінің арасындағы айқын географиялық шекараның барынша көмескі болатыны даусыз. Қытай, Ресей және Үндістан сияқты өтпелі экономикасы бар елдер батыс шекарасында тура ЕО көрсететін ақырғы нүктесі бар ынтымақтастықтың көп ұлтты желісіне тікелей қосылған. Жеңу қажет болатын толып жатқан психологиялық кедергілер мен талаптарға қарамастан, ЕО-ның шығысқа қарай кеңеюі және оның шығыспен әріптестігі осы процеске ықпал етті. Үлкен Еуразияға интеграция тарихта алғаш рет мүмкін болды. Ақырында, «Жібек жолының экономикалық белдеуі» – бұл Қытайдың бастамасы бойынша әзірленген геоэкономикалық жоспар емес, Еуразия елдерінің бірлесіп қатысуын талап ететін көп қырлы және ашық процесс. Еуразиядағы геосаясат пен геоэкономиканың негізгі ерекшелігі әртүрлі ұсыныстар мен ынтымақтастық тетіктерінің қайталанушы сипатында болып табылады. АҚШ ұсынған Жібек жолының жаңа Стратегиясы, Ресей ұсынған Еуразиялық одақ жобасы, Орталық Азияға арналған ЕО стратегиясы және Оңтүстік Корея ұсынған Еуразия бастамасы белгілі бір дәрежеде орынды және ол тиісті прогресске қол жеткізді. Қытайдың бастамасы аталған ынтымақтастықтың жоспарын алмастырмайды. Дұрысында ол ортақ позицияны іздестіру арқылы әртүрлі мақсаттарды байланыстыратын болады. Бұдан басқа, 1990 жылдармен салыстырғанда, Жібек жолының қайта пайда болуы Төраға Си Цзиньпин кезіндегі Қытайдың жаңа саяси циклының пайдалы тұжырымдамасы ғана емес, сонымен бірге ісәрекеттердің практикалық жоспарларының жиынтығы да болып табылады. Қытайдың «Жібек жолының экономикалық белдеуі» мен Қазақстанның «Нұрлы жол» жаңа экономикалық саясаты арасындағы байланыстың зор экономикалық маңызы бар екендігіне күмән жоқ. Қытай оны Шанхай ынтымақтастық ұйымы құрылғаннан кейін, КСРО ыдыраған уақыттан бергі Орталық Азияның тағы бір елеулі серпілісі және үлкен және кіші елдердің арасындағы экономикалық ынтымақтастықтың мүлдем жаңа моделіне арналған жақсы эксперимент деп есептейді. Қытай дамыған және дамушы елдерді тең әріптестік және келісім қағидатының негізінде ынтымақтастықтың неғұрлым теңгерімделген, неғұрлым әділ, неғұрлым 30

Цзян Фэн, Ян Чэн. «Жібек жолының экономикалық белдеуі»: бірлескен мүдделер...

пайдалы және неғұрлым жалпыны қамтитын шеңберлеріне ықпалдастыруға бағытталған неоқұрлықтық ынтымақтастық желісінің құрылуын қолдайды. Екі үкімет қол қойған «Жібек жолының экономикалық белдеуі» және «Нұрлы жол» үйлесімінің бірлескен бағдарламасы Қытай мен Қазақстанның арасындағы мейлінше тығыз ынтымақтастық үшін берік негіз қалады. Жоғарыда аталған бағдарламаның іске асырылуы, оның бастапқы кезеңінде тұрғанына қарамастан, екі бағдарламаның түйісуі мүдделерді үйлестіруге, келіспеушіліктерді бейтараптандыруға және ынтымақтастықтың жаңа нормаларын жасауға қатысты Қытай мен Қазақстанның ерекше қатынастары үшін жақсы негіз жасайтынын дәлелдеді. Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі: 1. Қытайдың позициясындағы, стратегиясындағы, саясатындағы және сыртқы қатынастарына қатысты стратегиясындағы өзгерістерді профессор Чжан Цинмин Zhong Guo Wai Jiao атты кітабында егжейтегжейлі сипаттайды (Қытайдың сыртқы саясаты, Бейжін: China Intercontinental Press, 2010 ж.).

2. Yu Xiangdong и Shi Zhan, “Quan Qiu Ma Yi Shuang Xun Huan Jie Gou Yu Shi Zhi Xu – Wai Jiao Zhe Xue Dui Tan Zhi Si (Әлемдік сауданың қосарлы айналымының құрылымы және әлемдік тәртіп – Қытай дипломатиялық философиясы саласындағы диалог IV)”, Wen Hua Zong Heng (Beijing Cultural Review), 2013, No.5, 46-55-б.

3. «Аса қуатты держава» немесе «ірі держава» ұғымы туралы ақпаратты Yu Xiangdong и Shi Zhan, “Min Zu Zhu Yi Yu Chao Da Gui Mo Guo Jia De Shi Ye – Shi Jie Ge Ju Shi Ye Xia De Zhong Guo Wai Jiao Zhi San егжей-тегжейлі талқылауынан қараңыз («Ұлтшылдық және аса қуатты держава пайымы – жаһандық көзқарас тұрғысынан Қытай дипломатиялық философиясы саласындағы диалог III)”, Wen Hua Zong Heng (Beijing Cultural Review), 2013, No.1, 112-121-б.

1890 жж. АҚШ туралы мәліметтер, тағы бір аса қуатты держава туралы Di Guo Ding Xing Xu Qiyu: Mei Guo De 1890-1900 қол жетімді (Империяның қалыптастырушы онжылдығы: 1890-1900 жылдардағы Америка, Gui Lin: Guangxi Normal University Press, 2014, 170-190-б.).

4. Қар.: Yang Cheng, “Ti Gao Zhong Guo Wai Jiao De Yi Cheng She Zhi Neng Li – Gou Jian Guo Ji Guan XI Xin Ge Ju De Guan Jian (Қытайдың дипломатиялық күн тәртібін жақсарту – халықаралық қатынастардың жаңа үлгісін жасаудың кілті)”, Wen Hua Zong Heng (Beijing Cultural Review), 2016, No.2, 20-29-б.

31

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

5. Liu Qing, “Chong Gou Quan Qiu Xiang Xiang: Cong ‘Tian Xia’ Li Xiang Zou Xiang Xin Shi Jie Zhu Yi (Жаһандық ұғымды жаңғырту: «Аспан асты» идеалынан жаңа космополитизмге дейін)”, Xue Shu Yue Kan (Academic Monthly), 2015, Issue 47, No.8, 5-15-б.

6. Автордың Amb. Zhang Deguangпен сұқбаты, 2016 жылғы 25 наурыз.

7. Yang Cheng, “The Eurasian Moment in Global Politics: a Comparative Analysis of Great Power Strategies for Regional Integration”, in Eurasian integration – the view from within, edited by Piotr Dutkiewicz and Richard Sakwa, London & New York: Routledge, 2015, 275-б.

32

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР

Жан ҒАЛИЕВ, Қазақстан Республикасының Француз Республикасындағы, Португалия Республикасындағы және Монако Княздығындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі, ЮНЕСКО жанындағы Тұрақты өкіл Қазақстан-Франция: стратегиялық әріптестіктің бірінші онжылдығы Бүгінде біз мемлекетіміз тәуелсіздікке ие болғаннан кейін іле-шала туындаған қазақ-француз қатынастары тарихындағы маңызды кезеңнің куәлары болып табыламыз. Франция Қазақстан Республикасының егемендігін таныған Еуропалық одақтың алғашқы елдерінің бірі болды және өткен жылдың 25 қаңтарында біз дипломатиялық қатынастар орнауының 25 жылдығын атап өттік. Биыл 11 маусымда екі мемлекет арасындағы Стратегиялық әріптестік туралы шартқа қол қойылғанына он жыл толды, бұл шарт Қазақстан мен ЕО-ға мүше мемлекет арасында жасалған осындай мазмұндағы алғашқы және әзірше Франция мен Орталық Азия елі арасындағы жалғыз құжат бола отырып, ынтымақтастығымызды сапалық жағынан жаңа деңгейге шығарды.

10 жыл – бұл әлем тарихы үшін азғантай ғана аралық екені даусыз, алайда осы кезең ішінде Астана мен Париж өзара тиімді ынтымақтастықты кеңейту және тереңдету бойынша ауқымды жұмыстар жасады. Аралық қорытындыларды қорыта келгенде, бұл кезеңді қазіргі заманның өзекті проблемаларының кең спектрі бойынша ашық және сенімге негізделген үздіксіз саяси диалог құруда, жемісті сауда-экономикалық және инвестициялық ынтымақтастықты дамытуда жаңа жетістіктерге бай болды деуге болады. Елдер, өңірлер және қалалар арасында мәденигуманитарлық алмасулар жүзеге асырылуда. Халықтар арасындағы өзара жарастық пен достық нығаюда. Жыл өткен сайын елімізге келетін француз туристерінің саны артуда. Саяси тұрғыдан алғанда, екіжақты күн тәртібінің негізгі мәселелері бойынша сенім мен өзара түсіністіктің жоғары деңгейіне қол жеткізілді. Франция әлемдік және еуропалық аренада Қазақстанның маңызды әріптесі болып табылады. Бұл қарым-қатынастардың дамуына қажетті стимул беретін және олардың жоғары сапасын қамтамасыз ететін 33

Жан Ғалиев. Қазақстан-Франция: стратегиялық әріптестіктің бірінші онжылдығы

жоғары деңгейдегі жүйелі кездесулердің арқасында мүмкін болды. Соңғы 10 жыл ішінде ғана Президент Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Францияға ресми және жұмыс сапарларымен бес рет барды (2010, 2011, 2012 және 2015 жылдары). Осы кезең ішінде француз көшбасшылары Қазақстанда екі рет – Николя Саркози 2009 жылы және Франсуа Олланд 2014 жылы болды.

2010 жылдан бастап жоғары деңгейдегі кездесулер «ҚазақстанФранция» Президенттік комиссиясының аясында жүргізіледі. Жемісті кездесулер мен мазмұнды келіссөздердің нәтижесінде нақ осы стратегиялық әріптестіктің әртүрлі салаларын қамтитын бірқатар маңызды екіжақты құжаттарға қол қойылды. Таяудағы болашақта біз Франция Президенті Эмманюэль Макронның Қазақстан Президентінің шақыруы бойынша Қазақстанға сапарын күтудеміз. Қазіргі кезде Астана және Париж келіссөздердің күн тәртібін қалыптастыру үшін жұмыс істеуде, ол біз үміттенгеніміздей, ынтымақтастықтың жаңа кезеңінің мақсаттары мен міндеттерін айқындауға мүмкіндік береді. Стратегиялық әріптестіктің басталуы 2008 жылы, екі рет 2011 жылы, 2012, 2013, 2014, 2010 жылдары орын алған екі ел үкімет басшыларының деңгейіндегі байланыстарды да жандандырды. 2015 жылғы қарашаның аяғында сол кездегі ҚР Премьер-Министрі Кәрім Мәсімов Климат өзгерістері жөніндегі 21-ші конференцияның ашылуына орай Парижге жұмыс сапарын жасады, онда Қазақстан осы саладағы француз бастамаларын белсенді түрде қолдады. Сыртқы саясат ведомстволарының басшылары мен жоғары лауазымды тұлғаларының деңгейіндегі өзара іс-қимыл тұрақты түрде жүзеге асырылады. Таяудағы мысалдардың арасынан Франция мен Орталық Азия елдерінің арасында дипломатиялық қатынастар орнауының 25 жылдығына орайластырылған Франция, Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түркменстан және Өзбекстанның сыртқы саясат ведомстволары басшылары кездесуінің өткізілуіне орай еліміздің Сыртқы істер министрі Қайрат Әбдірахмановтың 2017 жылғы наурыздың соңындағы Парижге жұмыс сапарын бөліп көрсетуге болады.

2017 жылғы 3 тамызда Министр Қайрат Әбдірахманов Францияның Еуропа және сыртқы істер министрі Жан-Ив Лё Дрианмен телефон арқылы сөйлесті. Әріптестер ынтымақтастықтың бүкіл спектрі бойынша қазақфранцуз қатынастарын, соның ішінде оны БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіндегі бірлескен жұмыс шеңберінде нығайту амалдарын талқылады. Ынтымақтастықтың пәрменді құралдарының бірі болып саяси консультациялар табылады. 2008 жылдан бастап Париж бен Астанада сыртқы істер министрлерінің орынбасарлары деңгейінде келіссөздердің жеті раунды өткізілді.

34

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Қазақ-француз тұрақты саяси консультацияларының Жетінші раунды. Қазақ тарапынан делегацияны Сыртқы істер министрінің орынбасары Роман Василенко, Франция тарапынан – Еуропа және сыртқы істер министрлігінің Құрлықтық Еуропа істері жөніндегі Бас директоры Флоранс Манжен басқарды. Париж қ., 2018 жылғы 10 сәуір

2017 жылдың соңында француз Парламентіндегі тиісті құрылымдардың постэлекторалдық қалыптасуы аяқталғаннан кейін жанданған парламентаралық байланыстар қарқынды дамуда. Франция заң шығару органының екі палатасында да парламентаралық достық топтары жұмыс істейді. Сенатта «Франция – Орталық Азия» тобын басқару Натали Гулеге берілді. Ұлттық Ассамблеяда «ФранцияҚазақстан» достық тобының төрағасы болып Пьер Кабаре сайланды. ҚР Парламентінің Сенатында Франциямен ынтымақтастық жөніндегі парламентаралық топтың басшысы Дариға Назарбаева, ал Мәжілісте – Омархан Өксікбаев болып табылады. Достық топтарының француз делегациялары біздің елімізде тұрақты түрде болады. Стратегиялық әріптестіктің мерейтойына орайластырылған Пьер Кабаре бастаған француз парламенттік делегациясының ағымдағы жылғы 11-17 маусымдағы Қазақстанға аса мазмұнды сапары осы бағыттағы ықпалдастықтың ең таяудағы жарқын мысалы болды. Астанада ресми кездесулер, соның ішінде Сенаттың Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің төрайымы Дариға Назарбаевамен, Мәжілістің Халықаралық қатынастар, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің төрағасы Мұхтар Ерманмен, Астананың әкімі Әсет Исекешевпен, «Нұр Отан» партиясы төрағасының бірінші орынбасары Мәулен Әшімбаевпен, Қазақстан Парламентінің 35

Жан Ғалиев. Қазақстан-Франция: стратегиялық әріптестіктің бірінші онжылдығы

Мәжілісіндегі ынтымақтастық жөніндегі «Қазақстан-Франция» парламентаралық тобының төрағасы Омархан Өксікбаевпен кездесулер болып өтті. Стратегиялық әріптестік туралы шарт екі мемлекет арасындағы шарттық-құқықтық негізді дамытуға да айтарлықтай серпін берді. 2008 жылдан бастап 18 мемлекетаралық және үкіметаралық шарттар, сондай-ақ 16 ведомствоаралық келісімдер жасалды. Өзара құқықтық көмек саласындағы ынтымақтастықты дамытуға назар күшейтілді. Келешегі неғұрлым мол бағыттардың арасынан Қазақстан сот жүйесі үшін кадрлар даярлау бойынша, соның ішінде Бордо қаласындағы Сот корпусы ұлттық мектебінің (ENM) базасында тәжірибе алмасуды жолға қою, нотариатты реформалау, сондай-ақ Орталық Азияға арналған «Құқық үстемдігі платформасы» еуропалық жобасының шеңберіндегі жұмыс ерекшеленеді. Мәселен, осы жылғы наурыздың басында Парижде ҚР Жоғарғы Сотының Қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының төрағасы Абай Рахметуллин бастаған делегациясы болды. Францияның Әділет министрлігінде, Кассациялық сотында және ENM-де кездесулер болды. Маусым айында Жоғары сот кеңесінің төрағасы Талғат Донаков бастаған делегация Парижде Франция Әділет министрлігінің, Магистратура жоғары кеңесінің және ENM өкілдерімен кездесті. ENM делегациясы ағымдағы жылғы мамырда Астанаға жауап сапарын жасады. 17-22 маусымда Францияда болған ҚР Бас прокуратурасының делегациясы ФР Еуропа және сыртқы істер министрлігінде саяси директордың орынбасары Э. Данонмен, сондай-ақ ФР Ішкі істер министрлігінің антитеррористік бөлімшелерінің басшы қызметкерлерімен жемісті кездесулер өткізді. 7-13 шілдеде ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты, Заңнама және сотқұқықтық реформа комитетінің төрағасы Нұрлан Әбдіров және Республикалық нотариалдық палатасының басшысы Әсел Жанәбілова жауап сапарымен Парижде болды (бірінші байланыс 2017 жылғы шілдеде Франция Жоғары нотариалдық кеңесінің Президенті Дидье Куаффардың Астанаға сапары барысында болған еді). Осы бағыттағы жұмысты жандандыру екіжақты келісімдерді ілгерілетуге және өзара құқықтық көмек туралы Еуропа конвенцияларына Қазақстанның қосылуына ықпал ететін болады. Еуроодақтың Орталық Азияға қатысты стратегиясының және Франция негізгі рөлдердің бірін атқаратын «Еуропалық Одақ – Орталық Азия» тиісті диалогтық алаңының шеңберіндегі өңіраралық ынтымақтастық та біз үшін маңызды өлшем болып табылады. Осы саясаттың шеңберінде Еуроодақ және өңірдің бес елі Орталық Азия мемлекеттерінің қауіпсіздік, білім беру, су ресурстарын басқару, 36

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

энергетика, көлік және адам құқықтары сияқты салалардағы әлеуетін нығайту мақсатында өнімді түрде өзара іс-қимыл жасайды. Қазақстан Орталық Азияның басқа да елдері сияқты Еуроодақпен осы форматтағы, әсіресе өңір мемлекеттерінің барлық басымдықтары мен қажеттіліктерін барынша ескеру міндеті болып табылатын Еуроодақтың Орталық Азияға қатысты стратегиясын 2019 жылға жоспарланған жаңарту мән-мәтініндегі ынтымақтастықты жалғастыруға мүдделі. Еуропа бағытында ағымдағы жылғы наурыздың басында ҚР мен ЕО арасындағы кеңейтілген әріптестік және ынтымақтастық туралы келісімді Франция Парламентінің кеңінен қолдауының және ратификациялауының да зор маңызы болды. Біз оны Қазақстанға халықаралық аренада тұрақты саяси қолдаудың тағы бір дәлелі ретінде қарастырамыз. Тұтастай алғанда, француз тарапының Қазақстанмен стратегиялық әріптестікті одан әрі тереңдетуге жоғары мүдделілігін көрсетіп отырғанын атап өту қажет. Бұл ретте, оның тіректерінің бірі ретінде Париж экономикалық құрауышты қарастырады. Франциямен сауда-экономикалық және инвестициялық ынтымақтастық жоғары серпінін сақтауда. Франция Қазақстан экономикасына салынған тікелей инвестициялардың көлемі бойынша елдердің бірінші бестігіне кіреді және біздің Еуроодақтағы аса ірі саудаэкономикалық әріптесіміз болып табылады. 2005 жыл – 2018 жылдың ортасы аралығындағы кезеңде Қазақстанға француз капитал салымдарының көлемі 14,5 млрд. доллар межесіне жақындады. Осы кезең ішінде Қазақстаннан Францияға құйылған тікелей инвестициялар ағыны 30 млн. жуық долларды құрады. Елімізде «Тоталь», «Орано» (бұрынғы «Арева»), «Альстом», «Данон», «Викат», «Пежо» және т.б. сияқты әлемге белгілі өнеркәсіп алыптарын қоса алғанда, француз капиталы қатысатын 130 астам кәсіпорын жұмыс істейді. Олар отандастарымыз үшін жұмыс орындарын құра отырып, жоғары технологиялы жобаларды іске асырады. Мысалы, электровоздардың, теміржол жабдықтарының, авиаөнеркәсібі, фармацевтикалық және тамақ өнімдеріне арналған титан бұйымдарының бірлескен өндірісі табысты жұмыс істейді. Ғарыш, «жасыл экономика», инфрақұрылымды дамыту саласындағы жобалармен бірлескен жұмыс жүргізілуде. Энергетика саласындағы ынтымақтастық белсенді жалғасуда. Тауар айналымы 2017 жылдың қорытындылары бойынша 3,4 млрд. долларды құрады, бұл 2016 жылмен салыстырғанда 38% артық. Франция соңғы жылдары Қазақстанның сауда әріптестерінің тізімінде 5-ші орын алады (Ресей, Қытай, Нидерланд және Италиядан кейін). Қазақстан мен Франция арасында Стратегиялық әріптестік туралы шартқа қол қойылған сәттен бастап өзара сауда көлемі 45 млрд. доллардан асты. Ағымдағы 37

Жан Ғалиев. Қазақстан-Франция: стратегиялық әріптестіктің бірінші онжылдығы

жылы бірінші тоқсанның қорытындылары бойынша ғана тауар айналымы 1,205 млрд. долларға жетті (экспорт – 1,077 млрд., импорт – 127 млн.), бұл 2017 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 28% артық (936 млн. долл.). Мұнай, металдар және металл өнімдері, сондай-ақ химия өнеркәсібінің өнімдері Қазақстан экспортының негізгі атаулары болып табылады. Қазақстан Франциядан электр, электрондық және механикалық жабдықтар, тұтыну тауарларын, дәрі-дәрмектер мен косметика, автомобильдер, тамақ өнімдерін, құрылыс материалдарын импорттайды. Жоғарыда аталған Президенттік комиссияның институционалдық тетіктері болып табылатын Экономикалық ынтымақтастық жөніндегі үкіметаралық комиссия (ҮАК) және Қазақстан-француз іскерлік кеңесі (ІК) өз жұмысын жандандырды. Француз тарапынан ҮАК тең төрағасы, ФР Еуропалық және сыртқы істер министрлігінің Мемлекеттік хатшысы Жан-Батист Лемуан (Қазақстан тарапынан тең төраға Инвестициялар және даму министрі Жеңіс Қасымбек болып табылады) және ІК тең төрағасы, «Total» қайырымдылық қорының президенті ИвЛуи Даррикаррер (Қазақстан тарапынан ІК-ні «Визор Холдинг» АҚ Директорлар кеңесінің төрағасы Айдан Кәрібжанов басқарады) атынан осы институттардың қызметін пәрменді қолдауды бағалаймыз. ҮАК 13-ші отырысы 2017 жылғы 7 қыркүйекте Астанада сәтті өткізілді, ІК 8-ші отырысы сол жылдың 25 сәуірінде Астанада өтті. Институционалдық ынтымақтастықтың шеңберінде көлік саласындағы ынтымақтастық және әскери-техникалық ынтымақтастық жөніндегі екіжақты Жұмыс топтары да жұмыс істейді.

2015 жылғы 29 наурызда «Эйр Астана» әуе компаниясының АстанаПариж бағытымен тікелей әуе қатынасының ашылуы елдеріміз халықтарының жақындасуына ықпал етті. 2017 жылғы 1 қаңтарда Франция азаматтарының Қазақстанға қысқа мерзімді сапарлары үшін (30 күнге дейін) визасыз режим ұзартылды. Елшілік Францияның іскер топтарын еліміздегі инвестициялық ахуал туралы, сондай-ақ Қазақстанды жаңғырту бағдарламаларының шеңберіндегі ауқымды экономикалық және саяси өзгерістер туралы ақпараттандыруға айтарлықтай назар аударады. «Dentons» заң компаниясының (16 қаңтар), Франция Іскерлік кеңесінің хатшылығы (5 наурыз), «MEDEF» кәсіпкерлер қауымдастықтарының (3 сәуір) және «Business France» агенттігінің (10 сәуір) алаңдарында француз инвесторларымен биыл өткен дөңгелек үстелдерді жеке атап өтуге болады. Бұдан басқа, француз компанияларының АЭФ (17-18 мамыр) және KADEX-2018 (23-26 мамыр) іс-шараларына қатысу мақсатындағы Астанаға сапарлары, сондай-ақ француз кәсіпорындарының қазақстандық әріптестерімен келіссөздер жүргізу үшін бірқатар сапарлары 38

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

ұйымдастырылды. Франция павильонының Астанадағы «ЭКСПО-2017» халықаралық көрмесіне белсене қатысқаны үшін қола медаль иеленгенін айта кету керек.

28 мамырда екіжақты стратегиялық әріптестіктің 10 жылдығына арналған Парижде ҚР Елшілігі бастамашылық жасаған бірінші Қазақстанфранцуз инвестициялық форумының өткізілуі экономикалық бағыттағы маңызды оқиғаға айналды. Оған француз компанияларының 100 астам өкілдерінің қатысуы іскерлік топтар тарапынан Қазақстанға жоғары қызығушылықтың бар екенін растады. Форумға ФР Еуропалық және сыртқы істері министрлігінің Мемлекеттік хатшысы, ҮАК тең төрағасы Ж.-Б. Лемуанның қатысуы бизнес үшін оң белгі болды. Француз компанияларымен жаңартылатын энергия көздерін дамыту, қоқыстарды қайта өңдеу, сондай-ақ инвестициялар тарту бойынша консультациялық қызметтер көрсету саласындағы төрт келісімге қол қойылуы форумның негізгі қорытындысына айналды. Білім беру және мәдениет саласындағы байланыстарды тереңдету екі ел халықтарының арасындағы рухани және адами жақындасудың ажырамас бөлігі болып табылады. Оның берік негізін 2013 жылғы 1 наурызда Францияның сыртқы істер министрі Лоран Фабиустың Астанаға сапары барысында қол қойылған Жоғары білім және зерттеулер салаларындағы ынтымақтастық туралы үкіметаралық келісімде қалаған болатын. Президент Франсуа Олландтың 2014 жылғы 5-6 желтоқсандағы сапары барысында екі мемлекеттің басшылары Абай атындағы ҚазҰПУда «Сорбонна-Қазақстан» Институтын салтанатты түрде ашты. Бұл атақты француз университетінің Орталық Азиядағы жалғыз филиалы. Біздің Мемлекет басшысының 2015 жылғы 5 қарашадағы Парижге ресми сапары барысында ҚР Білім және ғылым министрі мен ФР Ұлттық білім, жоғары білім және ғылым министрлігінің Жоғары білім және ғылым министрінің бірлескен декларациясына қол қойылды, онда ғылыми ынтымақтастықты және жоғары білім саласындағы, соның ішінде кәсіптік даярлық саласындағы ынтымақтастықты дамыту көзделеді.

2017 жылғы 16 наурызда әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті мен Сорбонна Париж-Ситэ 7 Дидро университетінің арасында Екіжақты ынтымақтастық туралы шартқа қол қойылды, онда қосарлы диплом беру арқылы білім беру бағдарламаларын әзірлеу және іске асыру, бірлескен зерттеу қызметі, студенттермен және оқытушылармен алмасу, өзара ғылыми тағлымдамалар көзделеді.

2017 жылдың соңындағы жағдай бойынша Францияда, оның ішінде ҚР Президентінің «Болашақ» халықаралық стипендиясының шеңберінде де, 600-ге жуық отандасымыз оқуда және тағлымдамадан өтуде. Тұтастай 39

Жан Ғалиев. Қазақстан-Франция: стратегиялық әріптестіктің бірінші онжылдығы

алғанда, соңғы жылдардың ішінде осы білім бағдарламасы бойынша Францияның үздік жоғары оқу орындарынан 176 адам білім алды. Астана, Алматы, Ақтөбе, Қарағанды және Шымкент қалаларында «Альянс Франсэз» мәдени және білім беру агенттігінің өкілдіктері жұмыс істейді. Биыл «Абай – Верн» жаңа стипендиялық бағдарламасы бастау алды, оның шеңберінде отандық жоғары оқу орындарында оқитын екінші жылдың магистранттары үшін 90 грант және докторанттары үшін 10 грант беріледі. Бұл бағдарлама қазақстандық жастардың Франция жағына қызығушылығына жаңа серпін береді деп күтілуде. Соңғы жылдары екі ел арасындағы мәдени байланыстар да елеулі түрде нығайды. 2013-2014 жылдары Қазақстанда және Францияда екіжақты қарым-қатынастар тарихында алғаш рет мәдениет маусымдары алма-кезек өткізілді. Екі ел халықтары бай мәдени мұрамен және осы заманғы өнердің жоғары деңгейімен танысты. Қазақстандық әртістер Париждің ғана емес, Францияның басқа да қалаларының белгілі театрлары мен концерт залдарының сахналарында тұрақты түрде өнер көрсететін болды. 2017 жылғы қазанда «Рухани жаңғыру» ұлттық бағдарламасының халықаралық тұсаукесері шеңберінде Құрманғазы атындағы Мемлекеттік оркестрдің, «Астана Балет» және «Астана Опера» театрлары солистерінің концерттері болды. 2017 жылғы желтоқсанның басында «Astana Musical» театрының әртістері өздерінің Еуропаға гастрольдік сапарының шеңберінде Парижде және Каннда «Қыз Жібек» этно-фольклорлық мюзиклін ұсынды. 2017 жылғы 4 желтоқсанда Республикалық неміс драма театры «Қарагөз» пьесасын сахналады. Өткен жылдың 18 қазанында ҚР Мәдениет және спорт министрі Арыстанбек Мұхамедиұлы және Ұлттық мұражайлар желісінің президенті Сильви Юбак екі елдің мәдениеті мен өнерін ілгерілету және сақтау саласындағы одан арғы ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойды.

2017 жылғы 8 қарашада ҚР Мәдениет және спорт вице-министрі Ақтоты Райымқұлованың қатысуымен Қазақстан мен Франция балет мектептері ректорларының кездесуі өтті, оның шеңберінде тараптар балет ө саласындағы ынтымақтастықты жандандыру туралы уағдаласты.

2018 жылғы 24-25 қаңтарда «Рухани жаңғыру» ұлттық бағдарламасының аясында Парижде алғаш рет Қазақстанның 5 дизайнері жоғары сән аптасының шеңберінде «Oriental Fashion Show» сән үлгілерін көрсетуге қатысты. Ағымдағы жылғы 31 наурызда Франция астанасындағы Лувр алаңында Наурыз мейрамы тойланды. Мереке кезінде қала тұрғындары мен қонақтары біздің халқымыздың ежелгі дәстүрлерімен танысты, Париждің тарихи орталығына қойылған киіз үйдің жабдықталуын көрді, 40

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

наурыз көжеден және басқа да ұлттық тағамдардан дәм татты. Оспан Әлидің сол жерде ашылған «Қазақстан ырғақтары» атты фотокөрмесінде еліміздің заманауи тұрмыс салты ұсынылды. Келесі күні Наурызды мерекелеу қазақ диаспорасы көп орналасқан Париж қаласының маңында жалғасты. Осы жылдың 16 сәуірінде Парижде қазақстандық 19 жастағы композитор және пианист Рахат-Би Әбдісағин шығармаларының әлемдік премьерасы болып өтті. Оның жаңа туындысы – «Алыстан туған ойлар» (Des pensées de loin) пьесасы әлемге әйгілі Француз флейталары оркестрінің тапсырысы бойынша арнайы жазылды. Қазіргі кезде «Рухани жаңғыру» бағдарламасының шеңберінде осы күзде Францияның әртүрлі қалаларында өтетін мәдени қойылымдардың тұтас сериясы дайындалуда. Осының барлығы қазақ-француз қатынастарының өте жоғары деңгейде екендігіне және біздің елдеріміз бен халықтардың мүдделері үшін одан әрі де табысты дамитынына сенімділік ұялатады. Елшілік біздің стратегиялық әріптесімізбен өзара тығыз іс-қимыл жасай отырып, алға қойылған міндеттерге қол жеткізу үшін бар күш-жігерін жұмсайтын болады.

41

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Айдар ӘМІРЕБАЕВ, философия ғылымдарының кандидаты, ҚР БҒМ Философия, политология және дінтану институтының ж.ғ.қ., Шығыс-Қытай Педагогикалық Университетінің құрметті профессоры, Шанхай қаласы, ҚХР Қытайдың «Белдеу мен жол» бастамасының ұлттық, өңірлік және жаһандық өлшемдері

«Бір белдеу – бір жол» бастамасының 5 жылдығына орай ұйымдастырылған Қазақстан-Қытай бизнес форумы, Астана қ., 2018 жылғы 7 қыркүйек (www.kursiv.kz)

«Белдеу мен жол» бастамасы жария етілген сәттен бастап бес жыл өтті. Қытайдың осы сыртқы саяси бағдарламасының алғашқы мерейтойы осы бастаманың неліктен көтерілгенін, ол қандай нақты мақсаттарды көздейтінін, осы кезең ішінде не істелгенін және оның ҚХР-дағы, өңірдегі және тұтастай әлемдегі жағдайды қалай өзгерткенін түсінуге негіз беретін белгілі бір аралық аудит жүргізуді талап етеді. Қазақстандағы біздерді осы бастаманың жүзеге асырылуындағы біздің елдің алатын орны, Қытайдың «Белдеу мен жол» бастамасымен түйісу тұрғысынан алғанда біздің ұлттық мүдделеріміздің іске асырылуы қызықтыратыны табиғи жай. Жібек жолы Экономикалық белдеуінің құрлықтық бағдарламасының 2013 жылғы қыркүйекте Қазақстан елордасы Астанада жария етілгені кездейсоқтық емес. Шынында да, біздің еліміз «Белдеу мен жол» бастамасын жүзеге асыруда шешуші буын болып табылды.

42

Айдар Әміребаев. Қытайдың «Белдеу мен жол» бастамасының ұлттық, өңірлік …

Қытайдан «Батысқа» бастайтын жол негізінен Қазақстан арқылы өтті және өтеді де. Сонымен бір мезгілде Қазақстан өңірлік даму әлеуетін ашу процесінде Қытаймен өзара белсенді іс-қимыл жасайды және Аспанасты еліне өзінің бүгіндегі өсу мүмкіндіктерін дұрыс түсінуге және ашуға ықпал етеді. Осы мақалада Қытайдың «Белдеу мен жол» бастамасының ұлттық, өңірлік және жаһандық маңызы, сондай-ақ Қазақстанның осы әртүрлі өлшемдерде алатын орны мәселелері қарастырылады. Қытайдың осы заманғы сыртқы саяси философиясының ерекшеліктері Бастаманың пайда болуы Дэн Сяопиннің ұзақ уақыт бойы Қытайдың сыртқы саяси бағытын айқындаған әйгілі 24 иероглифінде айтылатын «Салқынқандылықпен қадағалау, ұстамдылықпен ден қою, мығым тұру, өз мүмкіндіктерін жасырын ұстау және өзіне ешқашан көшбасшылық рөл алмау» деген өсиетіне қарамастан, Қытайдың әлемдік аренаға өзінің өр мүдделері мен мақсаттары туралы ашық мәлімдеген жаһандық ойыншы ретінде шығуымен байланысты деп бірден айту қажет. /1/ Осы тұрғыдан алғанда, «Жолдар» және «Қабырғалар» стратегияларында символды түрде көрсетілген Қытайдың сыртқы саясатының заманауи сараптамалық интерпретациясы белгілі бір қызығушылық тудырады. «Сыртқа» бағытталған бірінші стратегия Қытайдың дамуына арналған жаңа мүмкіндіктерді, Қытай тауарларын экспорттауға және «жұмсақ күші» өзіндік бір үйлесімнің, тәртіп пен өркендеудің символы болып табылатын Аспанасты елі бағалайтын өркениеттік құндылықтарды ілгерілетуге арналған жаңа нарықтарды, сауда перспективаларын іздестірудің геостратегиялық міндетін қояды. Оны шартты түрде ҚХР-дің қазіргі Төрағасы Си Цзиньпиннің доктринасына тән сыртқы саясаттың сыртқы әлемге ашық стратегиясы деп атауға болады. Ол Қытайдың жағымды образын: сенімді және алдын ала болжамды әріптес образын, ежелгі өркениетті насихаттайды, оның жетістігінің құпиясы агрессивтік сыртқы саясатта емес, ішкі және сыртқы тұрақтылыққа деген ұмтылыста және Аспанасты елі тұрғындарының жасампаздық рухында. Екінші стратегияны ішкі күшті, Қабырғаның ішіндегі геосаяси қуатты арттыруға жұмылушылықты, Қытайдың «өмірлік кеңістігінің стратегиялық шекараларын» айқын белгілеуді және қорғауды, мемлекеттік және өркениеттік шекаралардың бірлігін сақтауға мақсатты бағытталған бағытты болжайтын интроверттік бағдар ретінде сипаттауға 43

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

болады. Бұл жерде Бейжін ұлы реформатор Дэн Сяопиннің – «аңдысын аңду және араласпау» деген нұсқауын басшылыққа алады. Қытайдың сараптау-талдау қоғамдастығында қазіргі заманғы жағдайларда стратегиялардың қайсысы артықшылыққа ие деген мәселе бойынша пікірлердің бірдей еместігін айту керек. Көпшілігі «Қабырғалар» концепті өзекті емес, Қытай күн өткен сайын әлемдік «дәрежелер туралы табельде» Аспанасты еліне лайықты орын алу үшін пайдалану қажет болатын күш пен қуат жинауда деп пайымдайды. Қытай адамзаттың жаһандық перспективасын айқындауға ықпал етуге қабілетті. Әрібердесін, ҚХР Төрағасы серіктестерінің негізін нақ осы стратегияның жақтаушылары құрайды. Өз кезегінде, Си Цзиньпинь «Белдеу мен жол» өршіл бағдарламасы туралы жариялай отырып, өзінде әлемдік саясатта елдің лайықты орынға иеленуі сияқты жаһандық көтеріңкі мақсаттың бар екенін көрсетіп, Қытайдың «көлеңкеден шығуына» ықпал етті. Қытайдың әлемді дәстүрлі бейнелеуіне сай, Қытай орта орынды иеленеді және оның саяси философиясына сәйкес Аспанасты елі Көктің Еркі интерпретациясының өзіндік міндетін, әлемдік үйлесімді орнатушы миссиясын орындаушы ретінде көрсетіледі. Елді осындай түрде ұсыну мың жылдаған тарихы бар архетиптік болса да, ол осы заманғы саяси дискурсте әлі де өзекті. «Белдеу мен жол» жаһандық өлшемі Қытайдың дамыған әлеуеті бүгінде ешкімге күмән туғызбайды және осы заманғы халықаралық саясатта, әсіресе қытайлықтардың ұғымында тәртіпке келтіруді және үйлестіруді қажет ететін бейберекеттік пен әлемдік тәртіптің турбуленттілігі жағдайында оның өсу үстіндегі өршіл мақсаттарымен және мүмкіндіктерімен қатар жүреді. Әлемдік саясатта бар жағымсыз трендтер, солардың арасында өңірлердегі қақтығыстардың өршуі, елдердің келісу қабілеттерінің төмендігі, әлемдегі қоғамдық байлықтардың әділетсіз бөлінуі, әлемдік қоғамдастықтың үлкен бөлігінің халықаралық ұйымдарындағы барабар емес өкілдіктер халықаралық қатынастарда «тәртіп пен үйлесімді қалпына келтіруді», «адамзаттың бірыңғай тағдырының қоғамдастығын құруды» талап етеді. Үйлесімділікке, бейбітшілікке және әл-ауқаттылыққа ықпал ету, тиімді және әділ әлеуметтік үлгіні көрсету – міне Қытайдың жоғары миссиясы осындай. Және осы қатарда «Белдеу мен жол» бастамасын жаһанданудың қытайлық үлгісі ретінде қарастыруға болады. Осылайша, «Белдеу мен жол» бастамасы кең жаһандық саяси мағынада жеке геосаяси мүддені немесе көлік-логистикалық жобаны емес, өзара іс-қимылдың өзіндік саяси философиясын, прогресс жолындағы 44

Айдар Әміребаев. Қытайдың «Белдеу мен жол» бастамасының ұлттық, өңірлік …

ынтымақтастық пен бірлесіп өркендеудің соқпақтары ретінде заманауи әлемді конструкциялау стратегиясын білдіреді. Қытайдың ұлылығы, құдыреттілігі және рухани миссиясы туралы куәландырған ежелгі символды – Ұлы Жібек Жолын реинтерпретациялау арқылы жүзеге асырылған Қытай тарапының әлемге деген ресми меседжі осындай. Қазақстан бірлесіп өркендеу үшін елдер ынтымақтастығының саяси философиясына қосылады. Біздің еліміз Қытай басшылығында алаңдаушылық туғызып отырған қазіргі заманғы халықаралық қатынастардың негізгі қауіптерін де бағалайды. Нақ сондықтан да тараптар осы заманның іс жүзінде барлық жаһандық проблемаларына қатысты көзқарастарының бірлігін білдіреді, халықаралық қатынастарда күш қолдануды, халықаралық құқық нормаларын елемеушілікті қолдамайды, егемендік пен аумақтық тұтастықтың мызғымастығы үшін күш жұмсайды, мемлекеттердің ішкі істеріне араласуды, оларға дамудың қандай да бір идеологиясы мен үлгісін таңуды айыптайды. «Белдеу және жол» өңірлік дамудың өзекті жобасы ретінде Халықаралық турбуленттілік жағдайлары және бұрын дәстүрлі түрде әлемдік экономикалық дамудың қозғаушы күштері болып келген өңірлердегі экономикалық даму қарқындарының төмендеуі Орталық Азияның жаңа даму серпіні бар өңір ретіндегі әлеуетін іске асыру мәселесін өзекті ете түседі. Біздің өңір осы уақытқа дейін әлемдік дамудың перифериясы, әлемдік көлік дәліздері мен коммуникациялардан шет қалған өзіндік «құрлықтық тұрғыдан жабылып қалған кеңістік» (land lock area) ретінде қабылданып келгені белгілі. Осы тұрғыдан алғанда, Қытайдың екі онжылдықтар бойындағы экономикалық серпінді дамуы, Қытайдың «Белдеу мен жол» стратегиялық бастамасының пайда болуы Еуразиядағы өсудің жаңа нүктесіне айналудың жақсы мүмкіндігін береді. Жаңғыру үстіндегі Қытайдың экономикалық серпініне байланысты өңір дамуының синергиясы қажеттілікке ие болды. Біздің елдеріміз кең ауқымды ынтымақтастыққа және басқа да дербес нарықтармен байланысуға арналған көлік дәліздерін жаңғыртуға мүдделі, өз бағытымен және серпінді дамып келе жатқан ҚХР түріндегі бизнес-әріптеске ие болды. Орталық Азия мемлекеттері Шығыс пен Батыстың, Солтүстік пен Оңтүстіктің арасында қайта туындаған бизнескоммуникациялардың қиылысында болып шықты, бұл Орталық Азияда елдік және өңірлік хабтарды құру жобаларын өзекті ете түсті. Қытайдың өзінде экономиканы жаңарту және ішкі серпінді дамуды қамтамасыз ету міндеттерінен басқа, Қытайдың «сыртқа жүру» атты жаңа 45

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

ашық регионализмін іске асыру арқылы қолайлы халықаралық және өңірлік ортаны қамтамасыз ету міндеті пайда болды, оның парадигмасы «Қытайдың өңірлік тәртібін», «Pan-Sinica» деп аталатын өңірлік қоғамдастықты құруды болжайды. Қытайдың «сыртқа жүру» атты жаңа ашық регионализмі геосаясаты экономикалық дипломатия және «белсенді іс-қимылдар» арқылы іске асырылады. Қытайдың геосаяси стратегиясы құралдарының бірі шекара маңындағы немесе трансшекаралық ашық регионализм болып табылады. Қытайдың шекара маңы регионализмі өзінің айналасындағы аумақтарды өзінің жаһандық стратегияларын проекциялауға арналған байланысу кеңістіктері ретінде қарастыруды болжайды. Ол стратегиялар «реформалар мен ашықтық» саясаты, «сыртқа шығу» саясаты және «ашықтықтың шекара маңы белдеуін» құру бағдарламасы шеңберіндегі шекара маңы ынтымақтастығының нысандарын кеңейту және әртараптандыру саяси механизмдері арқылы іске асырылады. «Жаңа регионализм» жаһандануға қарсы әрекет ететін үрдіс болып табылмайды. Елдер ұлттық дамуда тұйықталмайды, олар өңірлік ынтымақтастықтың артықшылықтарын пайдаланады. Қытайдың шекара маңы регионализмі елдің батыс, солтүстік-шығыс, оңтүстік-батыс өңірлерін дамытуға, трансшекаралық сауда-экономикалық, көлік, мәдени дәліздер және т.б. салуға арналған өңірлік бағдарламалар арқылы да іске асырылады. Қытайдың «жұмсақ күш» саясаты ішкі істерге араласпау, мемлекеттік егемендікті құрметтеу және Азия өңіріндегі бизнескоммуникациялардың мүмкіндіктерін жақсартатын қажетті өңірлік инфрақұрылымдық жобаларға инвестиция салу қағидаттарында дамушы елдерді саяси жағынан қолдау арқылы жүзеге асырылады. ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин бастамашылық жасаған жаңа сыртқы саясатта Қытайдың шектес елдермен қатынастарына және Жаңа Жібек жолын салуға маңызды мән беріледі. Экономикалық байланыстарды нығайту, Еуразия елдерінің өзара іс-қимылын тереңдету және олардың ынтымақтастығы кеңістігін кеңейту мақсатында Қытай Ұлы Жібек жолының бойынан экономикалық дәліздер салуды бірлесіп жүзеге асыра отырып, қатысушы елдердің мүдделерін ескере отырып, өзара ісқимылдың жаңа үлгілерін сәтті пайдалануда. Бейжінде осы мақсаттарға қол жеткізу және өңірлік ынтымақтастықтың өзекті және әрекет етуге қабілетті құрылымын ресімдеу үшін ең алдымен саяси байланыстарды нығайту, көлік коммуникацияларын дамыту, кідіріссіз сауданы қамтамасыз ету, ақша айналымы саласын нығайту, сондай-ақ өңір халықтарының жақындасуына ықпал ету қажет деп әділ есептейді.

46

Айдар Әміребаев. Қытайдың «Белдеу мен жол» бастамасының ұлттық, өңірлік …

Қытай басшылығы Азияның өңірлік интеграциясы – экономикалық жаһандану барысындағы қажетті кезең деп пайымдайды. Осыған қарамастан, Азияның қосымша өңірлерінде даму деңгейлеріндегі үлкен алшақтыққа және елдердің арасындағы әлсіз байланыстарға орай өңірдегі ынтымақтастық Еуропамен және Солтүстік Америкамен салыстырғанда әзірше жеткіліксіз дамыған. Сондықтан «Белдеумен жол» жобасы іске асыру үшін күрделі, қаржылық жағынан қымбат тұрады және Оңтүстік, Оңтүстік-Шығыс, Батыс және Орталық Азияның барлық қосымша өңірлерінің интеграциясының ұзақ мерзімді стратегиялық перспективасына бағдарланған. «Белдеу мен жол» жобасы өңірлердің арасындағы артықшылықтармен алмасуды ынталандыруға, ұсыныстардың, өндірістің және баға жасаудың еуразиялық тізбегін жолға қоюға және жетілдіруге, жәрдемдесуге және қорытындысында жалпыазиялық және еуразиялық ынтымақтастықты сапалық жағынан жаңа деңгейге көтеруге арналған. Осы тұрғыдан алғанда Бейжін халықаралық өңірлік ынтымақтастықты көршілес елдермен ерекше басымдыққа бөле отырып, оның неғұрлым икемді форматтарында шыдамдылықпен жұмыс істеуге дайын. Бүгінде біз Қытай тарапы тәсілдемелерінің әртүрлілігін: көршілес елдермен дәстүрлі екі жақты «стратегиялық әріптестік» форматын; ұлттық даму бағдарламаларының үйлесімін (мысалы, Қазақстанның «Нұрлы жол» жаңа экономикалық бағдарламасы мен Қытайдың «Белдеу мен жол» бастамасының үйлесімі); ынтымақтастықтың бұрыннан бар интеграциялық форматтарының түйісуін (мысалы ЕАЭО мен ЖЖЭБ белгілі түйісуі), ШЫҰ, БРИКС сияқты халықаралық ұйымдар қызметінің шеңберіндегі көп жақты үйлестіруді байқап отырмыз. Тәсілдемелердің осындай икемділігі Қытайға қандай да бір формат бұғатталған немесе шектелген жағдайда қажетті маневрді жүзеге асыра отырып, өз мақсаттарына қол жеткізуге мүмкіндік береді. «Белдеу және жол» және ұлттық даму стратегиясы «Белдеу мен жол» бастамасын Қытайдың халықаралық ретінде таныстырғанына қарамастан, қайткен күнде де оның негізгі мәні Қытай экономикасының дамуына жаңа серпін беру уәжі болып табылады. ҚХР Төрағасы Си Цзиньпиннің ҚКП 19-съезіндегі баяндамасында атап өтілгендей: «Қытай экономикасы әлемнің жетекші елдерінің арасында көшбасшы позициялардың бірін ұстай отырып, дамудың орташа жоғары қарқынын сақтауда (2017 жылы 6,9% - автордың ескертпесі). 54 трлн. юаннан до 80 трлн. юанға дейін өскен ІЖӨ көрсеткіші бойынша Қытай әлемде нығыз екінші орын алды. Қытайдың әлемдік экономиканың 47

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

дамуына қосқан үлесі 30% асады. Ұсыныстар саласындағы құрылымдық реформа тереңдеді, экономикалық құрылым үздіксіз оңтайландырылды. Цифрлы экономика және басқа да өндірістер қарқынды дамуға ие болды, инфрақұрылымның құрылысы, соның ішінде жоғары жылдамдықты темір жолдар, автомагистралдар, көпірлер, порттар және әуежайлар жеделдетілген қарқынмен жүрді. Ауыл шаруашылығын жаңғырту сенімді жүргізілді, астық өндіру қуаттары 600 млн. тоннаға жетті. Елдің урбанизациялану коэффициентінің орташа жылдық өсімі 1,2 пайыздық пунктті құрады, көшіп-қонған ауыл халқының 80 млн. астам адамы қалалықтар құрамына ауысты. Өңірлік дамудың үйлесімділігі артты, Бейжін-Тяньцзинь-Хэбэй өңірінің келісілген дамуында, Янцзы бойындағы экономикалық белдеуді дамытуда «Бір белдеу және бір жол» бастамасының іске асырылу нәтижесі көрінеді. Инновациялардың есебінен дамуды ынталандыру стратегиясы белсенді түрде іске асырылды, инновациялық үлгідегі мемлекет құрумен жүргізілген жұмыста зор табыстар байқалды... Экономиканың ашық үлгідегі жаңа жүйесі біртіндеп жетілдірілді, Қытай сыртқы сауда, шетелдегі инвестициялар және валюталық резерв бойынша әлемде көшбасшы орындарды иеленеді». /2/ Қытайдың әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуының оң үрдістерінің одан әрі күшеюін сарапшылар мынадай идеологемалармен байланыстырады: 1) Қытайдың орташа ауқатты қоғамға – «сяокан» қол жеткізуі; 2) қытайлық ерекшелікпен жаңа дәуірдегі социализмнің құрылуы; 3) қытай ұлтының қайтадан ұлы дәуірлеуі туралы «қытай арманының» іске асырылуы. Қытайдың «Белдеу мен жол» бастамасына белсенді түрде қатысатын және жаңғыртудың қытайлық тәжірибесін мұқият қадағалап отырған Қазақстан үшін бүгінде Қытай басшылығы алға қойып отырған міндеттер де, Шығыстағы ұлы көршіге зор жетістіктерге қол жеткізуге мүмкіндік берген іске асыру әдістері де аса қызғылықты көрінеді. Қазақстан көшбасшысы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның әлемнің ең дамыған елдерінің қатарына кіруі стратегиялық мақсатын алға қоя отырып /3/, Қытай реформаларының тәжірибесімен үндес дамудың бірқатар нақты міндеттерін ұсынады. Атап айтқанда, стратегиялық даму бағытымызға «Жалпыға ортақ еңбек қоғамын (мемлекетін)» құру; саяси өзгерістердің тұрақты экономикалық негізін жасау («Әуелі – экономика, содан соң – саясат»); «Қазақстандық жол» ерекшеліктерін сезінуге әкелетін қоғамдық сана-сезімді жаңғырту; заманауи бәсекеге қабілетті мемлекет құрудағы Елбасының ерекше рөлі сияқты шешуші жүйелік ұғымдар тән. Осы стратегиялық мақсаттарға әлеуметтік диспропорцияларды жою мақсатында әлеуметтік жаңғыртуды жүзеге асыру; кәсіби, қоғам алдында жауапты мемлекетті қалыптастыру; 48

Айдар Әміребаев. Қытайдың «Белдеу мен жол» бастамасының ұлттық, өңірлік …

азаматтардың көпшілігі үшін өмір сүрудің жоғары стандарттарына қол жеткізу; қазақ ұлтының жаңа жағдайларда қайта өрлеуін алдын ала болжайтын қоғамдық сана-сезімді жаңғырту арқылы қол жеткізіледі. Аталған мақсаттар бүгінде Қытай ұмтылып отырған міндеттермен айтарлықтай шамада үндес. Осы тұрғыдан алғанда, екі жақты стратегиялық саяси қарым-қатынастарды жолға қою, Ұлы Жібек жолындағы тиімді экономикалық коммуникациялар мен достық адами байланыстар арқылы екі елдің ұқсас ішкі даму стратегияларын пайдалануы тіпті әлемдік саясаттағы өсіп отырған сын-тегеуріндер мен проблемалар жағдайында да қатынастардағы қажетті синергияны жолға қоюға мүмкіндік береді. «Белдеу мен жол» бастамасы жария етілген сәттен бастап екі елдің арасында екі мемлекеттің алдында тұрған ең күрделі міндеттер мен проблемаларды шешуге мүмкіндік беретін экономикалық қатынастардағы ерекше сенімді және сәтті байланыс орнатылғаны айтуға тұрарлық. Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі: 1. А.М.Әміребаев. «Ұлы Жібек жолының экономикалық белдеуі: идеялардан ақиқатқа» // «Казахстан в глобальных процессах» журналы, № 3, 2014, 30-39-беттер.

2. «ҚКП 19-шы Съезінде сөз сөйлеген Си Цзиньпин баяндамасының толық мәтіні», 2017-11-03 // http://russian.news.cn/201711/03/c_136726299.htm 3. «Қазақстан-2050» стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты, 2012 жылғы 14 желтоқсан. // http://www.akorda.kz/ru/events/astana_kazakhstan/participation_in_events/pos lanie-prezidenta-respubliki-kazahstan-lidera-nacii-nursultana-nazarbaevanarodu-kazahstana-strategiya-kazahstan-2050-novyi-politicheskii-

49

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДИПЛОМАТИЯ

Мұрат БАЙМҰХАНБЕТОВ, «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА Бас директоры «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА жай-күйі және оның базасында «құрғақ порт» салу перспективалары

«Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА, «құрғақ порт»

«Қорғас – Шығыс қақпасы» арнайы экономикалық аймағы қызметтің басым түрлерін жүзеге асыру үшін АЭА-ның арнайы құқықтық режимі қолданылатын, дәл белгіленген шекаралары бар Қазақстан Республикасы аумағының бір бөлігі болып табылады («Арнайы экономикалық аймақтар туралы» 2011 жылғы 21 шілдедегі № 469-IV ҚР Заңы). «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА БК» АҚ Қытайды, Орталық Азияны, Орта Шығыс пен Еуропаны қосатын халықаралық логистикалық хаб құруға арналған стратегиялық объект ретінде қарастырылады.

50

Мұрат Баймұханбетов. «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА жай-күйі және оның...

АЭА жалпы аумағы 4 591,5 га құрайды және ол үш негізгі аймақты – логистикалық және индустриялық аймақты, сондай-ақ «құрғақ порт» көлік-логистикалық кешенін қамтиды.

2016 жылғы қарашада «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА инфрақұрылымының негізгі объектілері (қойма үй-жайлары, әкімшілік ғимараты, сауда аймақтары және т.б., барлығы 108 объект) пайдалануға енгізілді. Инфрақұрылым құрылысының құны 36,8 млрд. теңгені құрады. Пайдалануға енгізілген сәттен бастап игерілген жеке инвестициялардың жалпы сомасы шамамен 40 млрд. теңгеге жетті.

Қойма үй-жайы

«Құрғақ порт» АЭА негізгі буыны болып табылады және оның Алтынкөл станциясымен байланысын қамтамасыз етеді, «Қорғас» шекара маңы ынтымақтастығының халықаралық орталығына қызмет көрсету оның негізгі міндеті болып табылады. «Құрғақ порт» та теңіз порты сияқты қағидат бойынша жұмыс істейді. Тек контейнерлердегі жүктер паромдармен емес, поездармен жеткізіледі. Контейнерлер бағыттар бойынша түсіріледі, қоймаланады және қалыптастырылады. Олар әртүрлі темір жол платформаларымен Қытайдан жеткізіледі, содан соң қазақстандық платформаларға немесе автомобиль көлігіне қайта тиеледі, солармен жүк одан әрі Қазақстанға, Ресейге, Орта Азияға және Еуропаға тасымалданады.

51

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Порттың логистикалық аймағына логистикалық компаниялар не тікелей тауар өндірушілер қойма үй-жайларын салады. Аймақтың аумағына «құрғақ порттан» келіп түсетін жүктер – киім, электроника, құрылыс материалдары және басқа да тауарлар тиелген контейнерлер қоймаланады, олар одан әрі автомобиль көлігімен тапсырыс берушінің нұсқаулығына сәйкес бағыттар бойынша жөнелтіледі. Индустриялық аймақта өнеркәсіптік объектілердің құрылысмонтаж жұмыстары жүргізілуде. Жеткізілетін шикізат, материалдар, қосалқы бөлшектер, дайын өнім өндіруге арналған құрауыштар, жартылай фабрикаттар кедендік төлемдер төлеуден босатылады. ҚР Инвестициялар және даму министрлігімен арнайы инвестициялық келісімшарт (АИК) жасалған жағдайда, дайын өнімді Еуразиялық экономикалық одақ елдеріне сату кезінде оған баждар салынбайтын болады, егер дайын өнімнің құрамында импорттық құрауыш болса, онда оны ЕАЭО елдеріне сату кезінде АЭА қатысушылар импорттық баж төлеуден босатылады. Бұл – өнімін ЕАЭО нарығында сатуды жоспарлап отырған өнім өндірушілер үшін өте жақсы шешім. Қазақстан үшін де тиімділік болады – біздің елімізде жаңа жұмыс орындары ашылады және ішкі нарық айтарлықтай кеңейеді. «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА БК» АҚ-да қызметтің мынадай басым түрлері белгіленген:  қойма шаруашылығы және қосалқы көлік қызметі;  тамақ өнімдерін шығару;  былғары және оған жататын өнім өндіру;  текстиль бұйымдарын шығару;  металл емес минералдық өнім өндіру;  химия өнеркәсібінің өнімдерін өндіру;  машиналар мен жабдықтардан басқа, дайын металл бұйымдарын жасау;  басқа санаттарға енгізілмеген машиналар мен жабдықтар жасау;  тікелей қызметтің басым түрлерін жүзеге асыруға арналған объектілер салу және оларды пайдалануға енгізу;  көрмелер, мұражайлар ұйымдастыруға арналған ғимараттар, сондай-ақ қойма және әкімшілік үй-жайларын салу. «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА-ның маңызды міндеті инвесторлар және инвестициялар тарту болып табылады. Бүгінгі таңда тартылған инвестициялар қоржыны 2023 жылға дейін іске асыру графиктері бар, жалпы құны 485 млрд. теңгені құрайтын 14 жобаны қамтиды. Ағымдағы жылы 58 млрд. теңгеден астам сомадағы инвестицияларды игеру және біздің: «Заря ltd» ЖШС, «Феникс Фид 52

Мұрат Баймұханбетов. «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА жай-күйі және оның...

Миллс» ЖШС, «East Gate Partners» ЖШС, «Hubei Kelison» ЖШС және «KIF Warehouses» ЖШС сияқты әріптестеріміздің 5 сауда-инвестициялық жобасын пайдалануға енгізу жоспарланып отыр. «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА біздің еліміздің аумағында жұмыс істейтін ең тартымды және сәтті АЭА болып табылады деп сеніммен айтуға болады. Бұған бірқатар факторлардың арқасында қол жеткізілді. Бірінші кезекте – бұл оның стратегиялық орналасқан жері. «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА Ұлы Жібек жолының нақ орталығында орналаса отырып, Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қытай Халық Республикасының Үкіметі арасындағы «Нұрлы жол» жаңа экономикалық саясатын және «Жібек жолының экономикалық белдеуін» салуды ұштастыру жөніндегі ынтымақтастық жоспарын іске асыруда шешуші рөл атқарады. Бүгінгі таңда Қорғас арқылы Шығыстан Батысқа бағытталатын жол ең қысқа және жылдам болып табылады, Қытайдан Еуропаға және Еуропадан Қытайға Жаңа жібек жолы бойынша жөнелтілетін тауарлар 15 күннің ішінде жеткізілуі мүмкін. Екінші фактор – бұл мультимодальдылық. АЭА қатысушылар жүктерді темір жол желілері бойынша «құрғақ портқа» жеткізуден басқа, АЭА аумағы арқылы өтетін «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» жылдам автомагистралін пайдаланады. Мысалы, жүк АЭА аумағына т/ж желілері бойынша жеткізілуі және жүк автомобильдеріне қайта тиелуі не керісінше және одан әрі өзінің межелі жеріне жөнелтілуі мүмкін. Үшінші фактор – бұл АЭА қатысушыларға мемлекет беретін преференциялар мен артықшылықтар. Атап айтқанда:  жер салығынан босату;  мүлікке салынатын салықтан босату;  корпоративтік табыс салығынан босату;  АЭА қатысушылар үшін 2035 жылға дейін жер учаскелерін тегін жалға беру;  АЭА қатысушылар арасында тұтынылатын тауарларды сату кезінде қосылған құнға салынатын салықтан босату;  Кедендік баждардан босату. Бұл ретте арнайы инвестициялық келісімшартқа қол қойылған жағдайда дайын өнімнің құрамындағы импорттық шикізат та кедендік баждардан босатылады. Нарықтарды жаппай цифрландыру шеңберінде біз «NOMAD» ақпараттық жүйесін құрдық, елде оның аналогтары жоқ. «NOMAD» АЖ – ол барлық қатысушылар үшін сыбайлас жемқорлықтың алдын алатын, деректерді бақылау мен жинаудың ашық электрондық жүйесі.

«NOMAD» АЖ-дың негізгі функциясы барлық мүдделі тұлғалардың арасында байланысты қамтамасыз ету, сондай-ақ АЭА-дағы күн сайынғы бизнес-процестерді автоматтандыру болып табылады. Іс 53

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

жүзінде АЭА-ның электрондық бейнесі жасалды. Осы платформада логистикалық процестің барлық қатысушылары жұмыс істейді және өзара іс-қимыл жасайды.

«NOMAD» АЖ көліктің кіруі кезінде ақпаратты салыстырып оқуды бастайды, содан соң оның жол жүруі бойында бүкіл ақпаратты жинайды және кеден үшін көліктің шығуы кезінде көлік құралының көлемі және салмағы, радиациялық бақылануы және т.б. бойынша деректері бар электрондық журнал береді. Сол сәтте порттардың әлемдік жүйесіне интеграциялау бойынша жұмыстар жүргізіледі. Бұл жеткізілімдердің қауіпсіз тізбегін қамтамасыз ету және электрондық құжат айналымына негізделген «Green Customs – Жасыл кеден» технологияларын белсенді түрде енгізу жолымен көліктің шекараларда тұрып қалуы проблемаларын шешу үшін қажет.

«NOMAD» АЖ АЭА-ға барлық қатысушылардың, логистикалық процеске қатысушылардың жұмысын жеңілдетуге және жеделдетуге мүмкіндік беретін, бақылау-өткізу пункттері жұмысының жылдамдығын және тауарларды әкелу кезінде қажетті қызметтерді алу жылдамдығын арттыратын елдегі жалғыз жүйе. Сондай-ақ жүйе бизнес-процестерді автоматтандыруды қамтамасыз етті, қарап-тексеру рәсімдерінің уақыты 24 сағаттан 30 минутқа дейін қысқарды.

Dubai Tradeмен қол қойылған келісімнің шеңберінде «NOMAD» АЖ-ны халықаралық логистикалық тізбекке қатысушыларды біріктіретін және әлемнің 6 құрлығындағы 77 терминалда (порттар, терминалдар, шиппингтік (shipping) және көлік компаниялары) ұсынылған ақпараттық Порттық Коммуникациялар жүйесімен (Port Community System) интеграциялау көзделген. «NOMAD» АЖ-ды толығымен «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА қызметкерлерінің әзірлегенін атап өткен маңызды.

2017 жылғы 15 маусымда Астана экономикалық форумының шеңберінде «Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясы» АҚ, Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитеті және DP World арасында Қазақстанда «Kazakh Trade» порттық қоғамдастығы жүйесін енгізу туралы меморандумға қол қойылды. DP World аса ірі әлемдік порт операторы және «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА-ның негізгі консультанты болып табылады. Порттық қоғамдастық жүйесі сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асыратын әртүрлі ұйымдармен басқарылатын көптеген жүйелерді біріктіретін электрондық платформаны білдіреді. Ол сыртқы экономикалық қызметке қатысушылар үшін жүк алумен, СЭС-ті, ветеринариялық, шекара, кеден қызметтерін және т.б. қоса алғанда барлық бақылаушы органдардың табалдырығын тоздырумен байланысты төрешілдік рәсімдердің алдын алуға мүмкіндік береді.

54

Мұрат Баймұханбетов. «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА жай-күйі және оның...

Бүгінгі таңда «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА мен Dubai Trade арасында бірлескен кәсіпорын құру бойынша жұмыс жүргізілуде. Құрылатын БК-ның мақсаты Қазақстандағы «Kazakh Trade» порттық қоғамдастығы жүйесін енгізу және кейіннен пайдалану болып табылады. Бастапқы инвестициялардың жалпы көлемі 8,4 миллион долларды құрайды, қосымша жұмыс орындары құрылады, онда отандық мамандарға басымдық берілетін болады. Бастапқыда бұл жүйені көліктердің және жүктердің кедергісіз өтуі үшін Қазақстанның Шығыс және Батыс қақпаларының арасына көлік дәлізін жасай отырып, «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА-ға, Достық станциясына және Каспийдегі Ақтау теңіз портына енгізу жоспарланып отыр. Одан әрі біздің еліміздің қалған көлік орталықтарын интеграциялау және Еуразияның шығыс және батыс елдерін біріктіре отырып, Қазақстанның Порттық қоғамдастық жүйелері халықаралық қауымдастығына қосылуымен халықаралық деңгейге шығуын қамтамасыз ету жоспарлануда. Ағымдағы жылы АЭА-да 200-ден астам тұрақты жұмыс орындары қосымша құрылатын болады. 2023 жылға қарай 3 мыңнан астам, 2030 жылға қарай – 10 мыңнан астам тұрақты жұмыс орындарын құру жоспарланып отыр. Біздің еліміз үшін Қазақстанның аумағы бойынша көлік инфрақұрылымын және Батыстан Шығысқа және кері қарай транзиттіккөлік жолдарын дамытудың саяси да және экономикалық тұрғыдан да стратегиялық маңызы бар, сондай-ақ ол біздің халықаралық аренадағы бәсекеге қабілеттілігімізді айқындайды. Тауарлар жеткізуді жүзеге асырудың жеңілдігін және ұлттық және халықаралық деңгейлердегі сауда логистикасының жай-күйін қарастыратын Дүниежүзілік банктің индексі – LPI (Logistics Performance Index) жариялаған зерттеуге сәйкес Қазақстан 2018 жылы логистикадағы өз позициясын жақсартты, ол 2016 жылмен салыстырғанда алты позицияға көтеріліп, әлемнің 160 елінің арасында 71 орын алды.

55

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Николаус Вильгельм КНАУФ, «KNAUF» компаниясының басқарушы тең иесі KNAUF-тың Қазақстандағы жоғары стандарты

Николаус Кнауф (сол жақта) Шетел инвесторлары кеңесінің 26-шы пленарлық отырысына қатысу шеңберінде, Астана қ., 2017 жылғы 28 сәуір (www.fic.kz)

KNAUF тобының ұзақ және даңқты тарихы бар. Бірнеше ондаған жылдардың ішінде ол командалық рух және берік әріптестік қатынастар құруға ұмтылу сияқты құндылықтарды жоғалтпай, қарапайым отбасылық кәсіпорыннан әлемдік ауқымдағы компаниялар тобына дейінгі жолдан өтті. Әуелі идея туды. Тау-кен инженерлері ағайынды Альфонс және Карл Кнауфтар 1930-жылдардың басында гипске тәнті болды. Олар табиғаттың осы бір жаратылысын құрылыстың мейлінше жылдам, сапалы және үнемді болуына пайдалану үшін түрлендіруді армандады. Олар 1932 жылы «Райнише Гипсиндустри унд Бергверкс Унтернемен» фирмасын құрып, өз ниеттерін іске асыруды экономикалық дағдарыстың шиеленіскен кезінде бастады. Олар өз еліндегі Шенгеннен гипс кенішін қазу құқығын алды және Мозель өзеніндегі гипстің негізінде Перль қаласында құрғақ құрылыс 56

Николаус Вильгельм Кнауф. KNAUF-тың Қазақстандағы жоғары стандарты

қоспаларын өндіру жөніндегі алғашқы зауытты ашты. Осы кәсіпорындар бүгінде бүкіл әлемге әйгілі KNAUF тобының алғашқы зауыттарына айналды. Германия Федерациялық Республикасы құрылған 1949 жылы KNAUF фирмасы өз тарихын қайтадан бастады. Бүгінде фирманың штабпәтері орналасқан Солтүстік Бавариядағы Ипхофен қаласында әуелі гипстен жасалатын құрылыс қоспаларын өндіру жөніндегі зауыттың, ал 1958 жылы – гипскартон табақтарын жасау жөніндегі алғашқы зауыттың негізі қаланды. Компания өз тарихындағы жаңа кезеңнің есебін бастады. Германияның «экономикалық ғажайыбы» жылдарында компанияның шапшаң дамуына жол ашылды, соның нәтижесінде шағын фирма бүкіл әлем бойынша өнім өндіретін кәсіпорындардың тұтас отбасына айналды. Кейінгі жылдары KNAUF компаниясының өндірістік алаңдары Батыс, Солтүстік, Шығыс және Оңтүстік Еуропада, Таяу Шығыста, Америкада, Азияда және ТМД-да белсенді түрде кеңеюде.

KNAUF өндірісінің Қазақстанда іске қосылуы KNAUF фирмасының Қазақстанның құрылыс саласына келуі туралы шешім 2001 жылы қабылданды. Сол кезде компания Қазақстанға ТМД-да ең серпінді даму үстіндегі мемлекеттердің біріне айналуға мүмкіндік берген нарықтық реформаларды табанды түрде жүргізіп жатқан елдің перспективаларына сенді. Сондықтан елдің халықаралық қоғамдастықтағы өскелең мәні және тұрақты экономикалық дамуы жағдайында KNAUF фирмасы Қазақстанның, сондай-ақ Қырғызстан мен Тәжікстанның нарығын жоғары сапалы құрылыс материалдарымен қамтамасыз ету үшін республикада Алматы қаласына жақын жерден заманауи зауыт салуды шешті.

2001 жылдың басында ұзаққа созылған келіссөздерден кейін 1989 жылы Қазақстанда құрылысы салынған технологиялық алаңдарды KNAUF фирмасына беруге қатысты ашық мәселелер реттелді. 1980 жылдары Кеңес Одағы гипс панельдерін өндіретін комбинат салып, ол тұрып қалған, құрылғылары мен жабдықтары іске қосылмаған, ал бірнеше жүздеген адам үшін жұмыс болмаса да, олар әлі де оның ақы төленетін жұмыскерлері ретінде қалған кәсіпорын Алматы қаласынан 60 км жердегі Заречное кентінде орналасқан. Осылайша, қандай пештердің, қондырғылардың жоқтығы, қандай өнеркәсіптік жабдықтардың жетіспейтіні және зауыттағы жұмысты қалпына келтіру үшін оларды барынша жылдам уақытта қай жерден сатып алуға болатындығы сияқты жайлар бірінші мәселе болды. Компания елде алғашқылардың бірі болып 57

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

осы заманғы гипскартон табақтарын және сынақ қоспаларын шығару жұмысын бастап кетті. Кәсіпорын Германияның Кельндегі Инвестициялар және даму қоғамымен (DEG) бірлесіп құрылды және оның «ДЭГ қатысатын KNAUF Гипс Қапшағай кәсіпорны» ЖШС деген атауы бар. Үш жарым жылдың ішінде KNAUF және Германияның инвестициялар және даму қоғамы шын мәнінде жаңа зауыт салып, тұрып қалған кәсіпорындарды реконструкциялауға жалпы сомасы 25 млн. евро инвестициялады. Сонымен бір мезгілде Тараздағы гипс кен орнын қазу құқығы сатып алынды, шикізат сол жерден темір жол тармағы бойынша тікелей Заречное ауылына жеткізіледі.

2004 жылғы қарашада KNAUF-табақтар мен металл профильдер өндіру жөніндегі желілердің салтанатты түрде ашылуы болды. Ал 2009 жылғы қаңтарда құрғақ құрылыс қоспаларын өндіру жөніндегі жаңа желінің іске қосылуы қалыптасқан ассортиментті сәтті толықтырды. Бүгінгі таңда «ДЭГ қатысатын KNAUF Гипс Қапшағай кәсіпорны» ЖШС гипскартон табақтарының аса ірі өндірушісі болып табылады, ол тұтынушыларға кез келген ғимараттар мен құрылыстар салуды және жөндеуді айтарлықтай жеңілдететін жаңа сапалы өнімдер ұсынады. Оның өндірістік қуаты – жылына 150 000 тоннадан астам құрғақ қоспалар, 25 000 000 шаршы м KNAUF-табақтар және 15 000 000 қума метр KNAUF-профильдер. Кәсіпорында жұмыс істейтін жұмыскерлердің саны 240 мыңға жуық адамды құрайды.

KNAUF компаниясының материалдары мен технологиялары Астананың көптеген маңызды сәулет объектілерінде: «Ақорда», «Бәйтерек», «Сарыарқа» велотрегі, «ЭКСПО» және т.б. қолданылғанын атап өту қажет. Біздің болашағымыз талантты және өз ісіне немқұрайлы қарамайтын қызметкерлердің қолында. Оған отбасылық кәсіпорын мәдениеті де өз үлесін қосады: біз бір-бірімізден үйренеміз, бір-бірімізді қолдаймыз, алған білімімізбен бөлісеміз, жаңадан келгендерге көмектесеміз, бірегей шешімдер таба отырып, қысқа және тура жолмен жүреміз. Осының барлығы – KNAUF фирмасының корпоративтік мәдениетінің қырлары.

KNAUF-тағы сапа менеджменті жүйесі KNAUF тобында өз қызметінің басынан бастап процестердің тиімділігіне баса назар аударылды: егер олар дұрыс құрылған болса, онда нарық өнімді кепілді түрде тиісті баға және лайықты сапа бойынша алады. Нарықтағы шапшаң өзгерістер: кейіннен сапа саласындағы бірлескен 58

Николаус Вильгельм Кнауф. KNAUF-тың Қазақстандағы жоғары стандарты

жұмыс жүргізілетін шикізатты және материалдарды таңдаудан бастап артында кешенді талдау және жүйені жетілдіру тұратын тұтынушыларға сұрау жүргізуге дейінгі компания қызметінің барлық салаларындағы процестерді тұрақты түрде жақсартуды талап етеді. Жүйенің жұмыс істеу нәтижелілігін тексеру ішкі және сыртқы аудиттер шеңберінде жүреді, олардың нәтижелері сапа менеджменті жүйесін тұрақты жақсарту үшін негіз қызметін атқарады.

KNAUF тобының көптеген кәсіпорындары, оның ішінде «ДЭГ қатысатын KNAUF Гипс Қапшағай кәсіпорны» ЖШС да ISO 9001 стандарты бойынша сертификацияланып қойған, ал қазіргі кезде барлық кәсіпорындарды біріктірілген сертификаттауға дайындық жүргізілуде. Бұл ретте бизнес үшін пайда – өндірісте ашық және оңтайлы бизнеспроцестердің құрылуы.

KNAUF-тың білім беру жобалары Құрылыс саласы Қазақстандағы экономиканың барынша серпінді даму үстіндегі секторларының бірі болып табылады. Құрылысқа жаңа тәсілдемелер, сондай-ақ инновациялық, энергия үнемдегіш және экологиялық жағынан тұрақты технологиялар заманауи сәулеттің жаңа үлгілерін қалыптастыра отырып, шапшаң дамуда. Құрылыс саласының маңызды рөлінің мерзімі жеткен проблеманы – әрлеу құрылыс жұмыстарының жаңа технологияларын меңгерген кадрлардың тапшылығы шешілмейінше аяғына дейін орындалуы мүмкін болмайды.

KNAUF-тың білім беру жобаларының жүйесі осы проблеманы шешуге бағытталған. KNAUF компаниясы KNAUF өнімдерін тұтынушыларға консультация беру және оларды оқыту мәселелеріне барынша назар аударады. Әлеуметтік жобаларға және оқытуға назар аудару – әлеуметтік жауапкершілік тұрғысынан алғанда бизнес жүргізудің қағидаты. Оқытудың осындай жүйесі «KNAUF жиынтық жүйелерінің» ажырамас элементі болып табылады, ол бізге тұрақты жетілдірілуге және KNAUF өнімдерін қолданудың жоғары сапасын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. «ДЭГ қатысатын KNAUF Гипс Қапшағай кәсіпорны» ЖШС-ның өндірістік базасында KNAUF Академиясының құрамына кіретін құрылыс саласының мамандарын даярлауға арналған Оқу орталығы ашылды.

KNAUF Академиясы – бұл KNAUF компаниясының бірыңғай стандарттары бойынша жұмыс істейтін әртүрлі деңгейдегі оқу алаңдарының қалыптастырылған желісі (KNAUF оқу, консультациялық және ресурстық орталықтары), олардан кез келген маман немесе жұмысын жаңа бастаған құрылысшы KNAUF-тың осы заманғы материалдарымен 59

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

және технологияларымен жұмыс істеу дағдыларын, жаңа оқу-әдістемелік құралдар мен әдебиетке, тәжірибе алмасу жөніндегі семинарлар мен конференциялар туралы ақпаратқа қол жетімділік ала алады және қорытындысында өзінің еңбек нарығындағы құндылығы мен бәсекеге қабілеттілігін арттырады. Қазақстан оқу орындарының базасында, Астананың, Алматының және Қостанайдың құрылыс колледждерінде үш ресурстық орталық, сондай-ақ Алматыда Қазақтың бас сәулет-құрылыс академиясының (ҚазБСҚА) базасында консультациялық орталық құрылған. KNAUF-тың оқу орталығында, сондай-ақ ресурстық және консультациялық орталықтарында 2003 – 2017 жылдар аралығындағы кезеңде KNAUF бағдарламалары бойынша барлығы 14 мыңнан астам тыңдаушы білім алды. ҚР Білім және ғылым министрлігімен құрылыс-әрлеу мамандықтары бойынша кадрлар даярлау және заманауи құрылыс материалдары мен технологияларды танымал ету бойынша белсенді жұмыс жүргізілуде, бұл құрылыс секторын білікті кадрлармен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. «ДЭГ қатысатын KNAUF Гипс Қапшағай кәсіпорны» ЖШС компаниясы «Кәсіпқор» холдингімен (Қазақстандағы WorldSkills жобасының ұлттық операторы) жасалған келісімнің шеңберінде WorldSkills ұлттық чемпионаттарын дайындауға және өткізуге белсене қатысады, олар үшін KNAUF материалдары беріледі, қатысушыларды WorldSkills және EuroSkills әлем чемпионаттарына даярлау бойынша жұмыс жүргізіледі, жаттығу лагері үшін KNAUF материалы бөлінеді, сарапшылық және техникалық қолдау көрсетіледі. Қазақстандық қатысушылар Швециядағы EuroSkills чемпионатында және Әбу-Дәби қаласындағы әлемдік WorldSkills чемпионатында «Құрғақ құрылыс» құзыреті бойынша «Best of Nation» медалін алды.

KNAUF Академиясы білім беру ұйымдарының оқу процесінде пайдалану үшін қазақ тіліне аударылған оқу құралдарын әзірледі. Ұлттық Кәсіпкерлер Палатасында заманауи технологиялар қолданыла отырып кәсіптік стандарттар – «Қаңқа-қаптау конструкцияларының монтажшысы» (гипскартоншы) және «Сылақшы» стандарттары бекітілді, ол құрылыс компанияларына осы заманғы құрылысшы-әрлеушінің білімнің, шеберліктің және кәсіптік дағдылардың қандай деңгейіне ие болуға тиістігін түсінуге мүмкіндік береді. «ДЭГ қатысатын KNAUF Гипс Қапшағай кәсіпорны» ЖШС компаниясы өнімдерді Қырғызстан мен Тәжікстанға жеткізуді жүзеге асырады, сондай-ақ осы елдерде ұқсас білім беру қызметін жүргізеді.

60

Николаус Вильгельм Кнауф. KNAUF-тың Қазақстандағы жоғары стандарты

«Германия GIZ халықаралық ынтымақтастығы жөніндегі қоғамымен» бірлесіп Қазақстанда және Қырғызстанда құрылыс саласында дуальды оқытуды енгізу және дамыту бойынша бірлескен жобаны іске асыру жоспарлануда. Жобаның мақсаты құрылыс секторының қажеттіліктеріне сәйкес құрылыс мамандықтары бойынша колледждер түлектерінің дуальдық оқыту жүйесі бойынша білім сапасын жақсарту, сондай-ақ жоғары оқу орындарында ТжКБ (техникалық және кәсіптік білім беру) оқу орындары үшін білікті педагогикалық құрам даярлау болып табылады.

KNAUF-тың міндеттері Клиенттерге жақындық, ұзақ мерзімді ынтымақтастыққа ұмтылу, жеке тәсілдеме, озық кәсіптік консультациялық қызметтер және қызмет көрсету, ілеспе материалдар мен аса жоғары сапа жүйесі – міне KNAUF фирмасы таңдап алған нарыққа баратын жол осылар. Дамудың әрбір баспалдағында ойға алғандарды практикада жүзеге асыру үшін ең заманауи технологиялар қажет, оларды тұрақты жетілдіру талап етіледі. Біз иелік ететіндердің бәрі: технологиялар, өнімдер, жүйелі шешімдер, біздің консультациялық және сервистік қолдауымыз – осының барлығы біртұтас мақсатқа қол жеткізуге – біздің клиентте бар идеяны жүзеге асыруға қызмет етеді.

«KNAUF» бренді Қазақстан нарығында жақсы танымал. Біз жергілікті тұтынушыларға өмір сүру және жұмыс істеу үшін қолайлы жағдайлар жасайтын, денсаулық және қоршаған орта үшін қауіпсіз дәстүрлі түрде жоғары сападағы өнімді, ойластырылған шешімдерді ұсынамыз. KNAUF қоғамға және табиғатқа жауапты қатынасты уағыздайды. Өндірістің бүкіл процесі бойында, оның ішінде кірме шикізаты ретінде пайдаланылатын пайдалы қазбаларды өндіру және өңдеу кезінде KNAUF қоршаған ортаға ұқыпты қарауға ұмтыла отырып, энергия үнемдейтін барынша тиімді технологияларды қолданады. Әрине, осы іс-шаралардың барлығы KNAUF-тан айтарлықтай материалдық ресурстар жұмсауды талап етеді. Сонымен бірге бұл құрылыс-әрлеу жұмыстарының заманауи технологияларын дамытуға ықпал етеді, яғни, барлығына: әдемі, қолайлы және жайлы ғимараттарда өмір сүріп, жұмыс істей алатын қазақстандық қоғамға, білікті мамандардан мейлінше жоғары салықтар алатын мемлекетке және KNAUF компаниясына тиімді, өйткені осы заманғы технологиялар мен материалдар нарығын дамыту оларға қосымша сұраныс тудырады және клиенттердің жұмыс нәтижелеріне қанағаттанушылығын арттырады емес пе.

61

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Ең басынан бастап дәстүрлер мен инновациялардың ерекше үйлесімі осы уақытқа дейін сол қалпында қалып отырған отбасылық кәсіпорыннан осы заманғы өндірісімен, өнімдерінің жоғары сапасымен және бай ассортиментімен ерекшеленетін әлемдік деңгейдегі сәтті ойыншы етті және осының барлығы ниеттестік пен ұйымшылдық дәстүрлерінің сақталуы арқылы мүмкін болды. Бүгінде KNAUF фирмасы 86 елде 220 зауытқа және 70 өндіруші кәсіпорынға иелік етеді және құрылыс материалдарын әлемдік жетекші өндірушілердің бірінен саналады, жергілікті мамандарды тарта отырып жергілікті шикізаттан жоғары сапалы өнім өндіретін, немістің Қазақстанның құрылыс саласындағы аса ірі инвесторы болып табылады.

62

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Леди Барбара ДЖАДЖ, АХҚО-ның Қаржылық қызметтер көрсетуді реттеу жөніндегі комитеті Директорлар кеңесінің төрайымы

«Астана» халықаралық қаржы орталығының жұмысындағы Қаржылық қызметтер көрсетуді реттеу жөніндегі комитеттің рөлі Соңғы жиырма жылдың ішінде Астана Қазақстанның саяси, экономикалық және мәдени орталығы ғана болып қоймай, сонымен бірге дипломатия мен халықаралық дамудың өңірлік орталығына да айналды. Оның Еуразияның қаржы және сауда орталығына айналу әлеуеті ескеріле отырып, осы қала бірегей платформаны – «Астана» халықаралық қаржы орталығын (АХҚО) құру үшін мінсіз орын болады деп шешілді. 2015 жылғы желтоқсанда «Астана» халықаралық қаржы орталығы туралы» Конституциялық заң бекітілгеннен кейін осы өршіл жоба ақиқатқа айналды. АХҚО әлем елдерінің көпшілігі мойындаған және халықаралық құрметті иеленетін ағылшынның жалпы құқығына негізделген арнайы құқықтық режимнің шеңберінде әрекет етеді. Бұл құқықтық жүйе АХҚО-ға қатысушылар мен үшінші тараптардың арасындағы құқықтық қатынастарды реттейтін болады. АХҚО бағалы қағаздарды, сақтандыруды, банк ісін, ислам қаржыландыруын және қаржы-техникалық секторды қоса алғанда, капитал нарығындағы қаржылық қызметтер мен операциялар үшін бизнеске арналған тартымды және қолайлы орта құру арқылы Қазақстанға инвестициялар тартуды мақсат етеді.

63

Леди Барбара Джадж. «Астана» халықаралық қаржы орталығының жұмысындағы...

АХҚО аумағында құрылған мекемелермен қатар АХҚО-ның жергілікті және шетелдік қатысушылары дамыған нарықтық инфрақұрылым бойынша елеулі жұмыс атқаратын болады, олардың арасында: инвестициялық банктер, қайта сақтандыру компаниялары, әртүрлі қорлар, консалтингтік және ақпараттық-маркетингтік компаниялар бар. Үздік оқу орындары, техникалық зертханалар және қаржылық қызметтерді дамыту орталықтары инновациялық инфрақұрылымды білдіретін болады. Ол білім беруді дамытуға, атап айтқанда, қаржылық қызметтер көрсету үшін қажетті кәсіби дағдыларды арттыруға айтарлықтай әсер етеді. АХҚО-ны халықаралық қаржылық платформа ретінде дамыту халықаралық қаржылық қызметтердің секторында жүздеген жұмыс орындарын құруға мүмкіндік береді. АХҚО-ның Қаржылық қызметтер көрсетуді реттеу жөніндегі комитеті (ағылшын тіліндегі аббревиатурасы AFSA – АФСА) заманауи қаржы инфрақұрылымын құруда аса маңызды рөл атқарды. Осылайша, оның миссиясы халықаралық стандарттарға, аса жоғары мінез-құлық этикасына сәйкес келетін нормативтік-құқықтық базаны қамтамасыз етуден және инвесторлар сенімділікті, ал бизнес – сенімді сезінетін қауіпсіз инвестициялық орта құрудан тұрады. АФСА халықаралық мойындауды жеңіп алуда прогреске қол жеткізіп те үлгірді. Ол Бағалы қағаздар жөніндегі комиссиялар халықаралық ұйымының (IOSCO), Ислам қаржылық мекемелерінің бухгалтерлік есеп және аудит ұйымының (AAOIFI) және Ислам қаржылық қызметтері жөніндегі кеңестің (IFSB) мүшесіне айналды. Комитет енді өзінің жаһандық байланыстарын кеңейтуге және мейлінше ұйымдасқан күш-жігер мен әріптестік қатынастарға үміттенеді. Қытайдың Бағалы қағаздар нарығын реттеу жөніндегі комиссиясымен, Әбу-Дәбидегі Дүниежүзілік нарықтың қаржылық қызметтері жөніндегі реттеуші органымен, Дубайдағы Қаржылық қызметтер жөніндегі басқармамен, Катар Қаржы орталығының реттеуші органымен және Мысырдың реттеуші қаржы органымен Өзара түсіністік туралы меморандумдарға қол қойылды. Осы құжаттар бағалы қағаздар мен фьючерстерді реттеу және көптеген юрисдикциялардағы қадағалау саласында пікір алмасуды және ынтымақтастықты кеңейтеді.

2018 жылғы 27 шілдедегі жағдай бойынша халықаралық фирмаларды қоса алғанда, 65 астам компания өздерінің қызығушылығы мен сенімін білдірді және АХҚО-ның қатысушылары ретінде тіркелді. Бұл фирмалар: қаржы-техникалық сектордың 64

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

компанияларынан бастап консалтингтік және заңдық консалтингтік фирмаларды, сондай-ақ орталықта реттеу қызметімен айналысатын фирмаларды қамтитын қосалқы қызметтер көрсетушілерге дейінгі бизнес-модельдердің кең спектрін білдіреді. Бұдан басқа, елдердің кең спектрі, соның ішінде Азия-Тынық мұхиты және Кавказ өңірлері, сондай-ақ Еуропа және Орталық Азия ұсынылған. 20-ға жуық фирмасы тіркеуді күтіп отырған сенімді шоғырдың бар екенін де атап өту қажет. Қазіргі кезде жергілікті және халықаралық компаниялар АФСАға өз өтінімдерін беруде және көптеген сұрау салулар біздің қарауымызда жатыр. Ең жоғары стандарттарды іске асыру үшін АФСА Директорлар кеңесі әлемдік тәжірибесі бар белгілі сарапшылар мен кәсіби мамандарды тартты, олар АХҚО-ны әлемдегі ең заманауи және ашық қаржы орталықтарының бірі ету үшін қоғамдастық құруда. АФСА тәуелсіз реттеуші болып табылады. Осылайша, АФСА атап айтқанда, қаржылық фирмалар мен уәкілетті нарықтық мекемелерді тіркеу, оларға рұқсат беру, тану және бақылау көзделетін Қағидалар мен ережелерді басқарады. АФСА-ның негізгі басымдығы бизнес сенімге ие болатын және өркендеуі мүмкін бизнес үшін қолайлы ахуал мен экожүйе жасау болып табылады. Реттеудің жалпы мақсаты әділ және ашық негізде және инвесторлар мен тұтынушыларға бірдей қарым-қатынас жасалатын қағидаларға сәйкес әл-ауқатты дамыту болып табылады. Бұған дейін айтқанымдай, АФСА-ның пайымы мінез-құлықтың ең жоғары стандарттарын талап ететін, инновацияларға шабыттандыратын және инвесторлар сенімділікті, ал бизнес – сенімді сезінетін әділ және қауіпсіз ортаны құратын нормативтік-құқықтық базаны қамтамасыз ете отырып, Еуразиядағы қаржылық қызметтер мен нарықтардың құрметті жаһандық реттеушісі ретінде жұмыс істеу болып табылады. Осылайша, АФСА онда қаржы нарықтары мен капитал нарықтары әділ және ашық, ал жекелеген тұлғалар мен мекемелер адал және табысқа жететін құқықтық және нормативтік ортаны қамтамасыз етудегі өз миссиясын айқындайды. Мен үшін АФСА төрайымы болу үлкен құрмет және артықшылық және мен осы ең маңызды жобаға және әлемдік табысқа қол жеткізуге барлық басқа да қатысушылардың қатысуын асыға күтемін.

65

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕР ТУРАЛЫ КӘСІБИ ТҰРҒЫДАН

Ардақ МАДИЕВ, Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі Консулдық қызмет департаментінің директоры* Қазақстан Республикасының шетелдегі консулдық қызметінің жұмысы туралы

ҚР Сыртқы істер министрі Қайрат Әбдірахманов Бейжіңдегі алғашқы Қазақстандық визаны алу орталығын көріп шықты, 2018 жылғы 24 сәуір

ҚР Консулдық қызметі (КҚ) Қазақстан Республикасының сыртқы саясатында маңызды рөл атқарады және оның екіжақты және көпжақты қатынастарын дамытуға және нығайтуға елеулі үлес қосады. КҚ экономикалық, сауда, ғылыми-техникалық, мәденигуманитарлық байланыстарды және туризмді кеңейтуге жәрдемдеседі. Мемлекетаралық қатынастардың белсенді түрде дамуына қарай 66

Ардақ Мадиев. Қазақстан Республикасының шетелдегі консулдық қызметіні...

азаматтардың шекаралар арқылы жүріп-тұру серпіні де артатыны белгілі, олардың ел шегінен тыс жерлердегі құқықтарын қорғау консулдық мекемелерге жүктеледі. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының күшті және кәсіби консулдық қызметінің құрылғаны туралы айтуға болады. Егер 1990 жылдардың басында ҚР СІМ-нің қызметкерлерінің аз ғана саны бар консулдық басқармасы ғана болса, қазір Консулдық қызмет департаментінің штаты Министрліктің ең үлкен құрылымдық бөлімшесі болып табылады және ол 70 астам қызметкерден тұрады. Шет мемлекеттің аумағында форс-мажорлық мән-жайларға тап болған ҚР жеке және заңды тұлғаларының құқықтары мен мүдделерін қорғау КҚ-ның басты функционалдық міндеті болып табылады. Біз азаматтарымызды консулдық қорғаумен қамту географиясын кеңейту жөніндегі жұмысты жалғастырудамыз. Қазіргі кезде әлемнің 67 елінде 92 консулдық мекеме жұмыс істейді. Сонымен қатар, шет елдерде Қазақстан Республикасының 103 құрметті консулы өз қызметін жүзеге асыруда. Шетелде қылмыстық құрылымдардың тарапынан құқыққа қарсы әрекеттердің құрбандарына айналған, сондай-ақ қиыншылық жағдайларға және форс-мажорлық мән-жайларға тап болған адамдарға ерекше назар аударылады. Осы бағыттағы жұмыс тәжірибесі көрсеткендей, біздің азаматтар шетелде тап болатын төтенше жағдайлар спектрі, өкінішке қарай, өте кең: ол қарапайым құжат жоғалтудан бастап жол-көлік оқиғаларына, дүлей зілзалаларға және техногендік апаттарға дейін болуы мүмкін. Атап айтқанда, 2018 жылдың бірінші жартысында қайтыс болған ҚР 13 азаматының мәйітін Әзірбайжаннан (1), Мысырдан (2), Литвадан (1), Ресейден (2), АҚШ-тан (1), Үндістаннан (4), ГФР-ден (2) елге тасымалдауға жәрдем көрсетілді. 11 ҚР азаматы елге қайтарылды: Әзірбайжаннан (3), Мысырдан (1), Үндістаннан (2) және БАӘ-ден (1), соның ішінде Түркияда (2) және Үндістанда (2) үйдегі зорлық-зомбылыққа ұшырағандар бар. Туристік агенттіктер арқылы броньдалған қонақүйлердің банкротқа ұшырауына байланысты Таиландта қиындық жағдайға тап болған 15 ҚР азаматына көмек көрсетілді. Сотталған адамды ГФР-ден елге экстрадициялауға ҚР Бас прокуратурасына жәрдем көрсетілді. Республикалық бюджетте «Қазақстан Республикасының шетелдегі азаматтарының құқықтары мен мүдделерін қорғау және қамтамасыз ету» бағдарламасы бойынша көзделген қаражатты пайдалану қағидаларына сәйкес ҚР шетелдегі мекемелері Қазақстанның төтенше жағдайларға тап 67

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

болған азаматтарына қаржылық көмек көрсетеді. Бағдарламаның бюджеті қатаң лимиттелгенін және оның шетелдегі азаматтың кенеттен қайтыс болуына, дүлей зілзалаларға, адам саудасына және осы сияқты фактілерге байланысты жағдайларға есептелгенін атап өту қажет. Ағымдағы жылы осы бағдарлама бойынша ҚР 3 азаматының мәйітін елге жеткізуге байланысты қаржылық көмек көрсетілді, оның ішінде Кабул қаласындағы «Интерконтиненталь» қонақүйіне жасалған террористік шабуылдың құрбандарына айналып қайтыс болған ҚР азаматтарының мәйіті Ауғанстаннан (2) және Литвадан жеткізілді. Консулдық қатынастардағы тағы бір маңызды бағыт халықаралық бала асырап алу мәселесі болып табылады. Біз күн сайын халықаралық бала асырап алу рәсімін, бірінші кезекте, Қазақстанның азаматтары болып табылатын асырап алынған балалардың құқықтары мен бостандықтарын кәмелеттік жасқа жеткенге дейін қорғайтын рәсімді жетілдіру бойынша жұмыс жүргіземіз. Олардың заңды құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатында 2010 жылғы 15 наурызда Қазақстан 1993 жылы Гаагада қол қойылған Балаларды қорғау және баланы шетелдік асырап алуға қатысты ынтымақтастық туралы конвенцияны ратификациялады. Азаматтық, ТТЖ (тұрақты тұратын жері), құжаттарды талап ету, консулдық заңдастыру, АХАЖ, нотариат және консулдық қызметтің көптеген басқа да аспектілері мәселелері жөніндегі консулдық әрекеттерді қамтитын консулдық-құқықтық мәселелер ерекше бақылауда болады. Консулдық қызмет Қазақстанның әртүрлі мемлекеттік органдарының шетелдегі жұмысын біріктіреді деуге болады. Сыртқы саясат және сыртқы істер саласында 19 мемлекеттік қызмет көрсетіледі, олардың ішінен 2 мемлекеттік қызметті Министрлік, 2-еуін – Министрлік және шетелдегі мекемелер, 15-ін – шетелдегі мекемелер көрсетеді. ҚР СІМ консулдармен және шет елдердегі ҚР азаматтарымен өзара іс-қимыл жасау кезінде аса жаңа техникалық мүмкіндіктері бар байланыс құралдарын қолдану арқылы форс-мажорлық жағдайларда ден қоюдың жеделдігін арттыру жөніндегі шаралар кешенін тұрақты түрде қабылдайды. Бұған дейін біз «Қазақстанның шетелге шығатын азаматтарына арналған жаднама» әзірлеген болатынбыз. Онда шетелдік сапар кезіндегі қиындықтардан құтылуға көмектесетін негізгі ұсынымдар және шетелдегі қазақстандық мекемелердің байланыс деректері бар ақпарат қамтылады. Ақпаратпен жедел алмасу және төтенше жағдайлармен байланысты халықаралық оқиғаларға жылдам ден қою мақсатында зардап шеккендердің арасында ҚР азаматтарының болуы немесе жоқтығы туралы 68

Ардақ Мадиев. Қазақстан Республикасының шетелдегі консулдық қызметіні...

уақтылы мәлімет алуға мүмкіндік беретін тікелей байланыстың бірыңғай жүйесі бар. Шетелдегі ҚР азаматтарының қауіпсіздігін барынша қамтамасыз ету және қажеттілік туындаған жағдайда жедел жәрдем және көмек көрсету мақсатында біздің ведомство «SmarttravelKZ» мобильдік қосымшасын әзірледі. Мобильдік қосымша жалпы ақпарат, сондай-ақ белгілі бір ел бойынша ұсынымдар, соның ішінде ҚР азаматтарының қауіпсіздігіне әсер етуі мүмкін жағдайлар туралы ескертулер және құлақтандырулар береді. Қосымшаны пайдаланушылар онлайн режимінде ҚР СІМ қызметкерімен байланысу және әртүрлі мәселелер бойынша консулдық көмек алу мүмкіндігіне ие болады. Біздің азаматтарымыздың шетелге сапарларының географиясын кеңейту мәселесіне де басым маңыз беріледі. Статистикалық көрсеткіштерге қарағанда, соңғы жылдары шетелге шығатын адамдар санының ұлғаюы байқалуда. Бүгінгі таңда біздің азаматтарымыздың саяхаттауға, шетелдік жоғары оқу орындарында білім алуға, емделуге және ондағы достарына және туысқандарына баруға кең мүмкіндіктері бар. Осы салада біздің азаматтарымыз үшін визасыз кеңістікті кеңейту бойынша жоспарлы жұмыс жүргізілуде. Азаматтарымыздың жүріптұруын жеңілдету үшін бүгінде 20 мемлекетпен визадан босату туралы екіжақты келісімдерге қол қойылды. Биылғы жылы Қазақстан азаматтары үшін ЕО визалық режимін жеңілдету жөніндегі мәселені жедел шешу үшін Еуропалық Комиссияның және Еуропа Одағының дипломатиялық корпусының өкілдерімен сындарлы келіссөздер жүргізілді. Шет мемлекеттердің сыртқы саясат ведомствосының өкілдерімен екіжақты консулдық консультациялар жүргізілуде, солардың шеңберінде тараптар азаматтарының құқықтары мен мүдделерін қорғау саласындағы өзара іс-қимыл, сондай-ақ визалық режимді ырықтандыру мәселелері талқылануда. ҚР Үкіметі, кез келген мемлекеттің үкіметі сияқты, ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мүдделерін негізге ала отырып, виза саясатын әзірлеуде жеткілікті түрде дәйекті әрекет етеді. Визалық қызмет инвесторлар мен туристердің Қазақстанға келуі үшін қолайлы жағдайлар жасау жөніндегі шаралар қабылдаумен қатар жүреді. Атап айтқанда, «Астана» халықаралық қаржы орталығын» құру туралы 2015 жылғы 7 желтоқсандағы № 438-V ҚР Конституциялық заңын іске асыру мақсатында 2017 жылғы 1 қаңтардан бастап Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ЭЫДҰ), Еуродақтың елдері, 69

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

сондай-ақ Малайзия, Монако, БАӘ және Сингапур үшін (48 ел) визасыз режим енгізілді.

2017 жылғы 1 қаңтардан бастап ҚР визаларын беру қағидаларының енгізілуі елге келетін шетелдік туристер мен бизнесмендер үшін визалық рәсімдерді одан әрі оңайлатуға бағытталған қолайлы жағдайлар жасауға және тұтастай Қазақстан Республикасының туристік және іскерлік әлеуетін іске асыру тиімділігін арттыруға ықпал етті. Қағидаларда 48 мемлекеттің азаматтары үшін Қазақстан визаларын алудың оңайлатылған тәртібі сақталды, олар шақырусыз, жазбаша өтініштің негізінде ҚР қысқа мерзімді визаларын ала алады. Шетелдік озық тәжірибенің негізінде ҚР электрондық визасын беру механизмін енгізу бойынша жоспарлы жұмыс жүргізілуде. Визалық режимді ырықтандыру бойынша жүргізілген жұмыстың арқасында, Қазақстанға туристік мақсатта ғана емес, жеке немесе іскерлік мақсатпен келу үшін осындай режимді пайдалана алатын елдердің географиясы ұлғайды. Осылайша, шаралар қабылдаудан алынатын тиімділік мемлекет өмірінің әртүрлі салаларына оң әсер етеді. Санамаланған қадамдар жаһандану мен бәсекелестіктің қатаң жағдайларында ғылыми-технологиялық сипаттағы жоғары мақсаттарға қол жеткізу үшін мемлекет жүргізіп отырған ұлттық экономикаға шетелдік капиталды және Қазақстанға біліктілігі жоғары басқарушылар мен мамандарды тарту саясатына толық сәйкес келеді. Бүгінгі таңда тәуелсіздік жылдары ішінде Министрлік осы заманғы ақиқаттар мен қажеттіліктерге жауап беретін қуатты және қабілетті консул қызметін құрды деп батыл айтуға болады. Сонымен бірге, біз өз жұмысымызды жетілдіруді және бірінші кезекте біздің азаматтарымыздың құқықтары мен мүдделерін қорғауды мақсат ететін көптеген міндеттерді шешуді жалғастыра береміз. * 2018 жылғы тамыз айында Ардақ Мәдиев Қазақстан Республикасы Швейцария Конфедерациясындаға Елшілігінің кеңесшіуәкілі болым тағайындалды.

70

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Салтанат СӘБИТОВА, Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Көпжақтық ынтымақтастық департаментінің екінші хатшысы Париж келісімі мен климаттық дипломатия

2015 жылғы 12 желтоқсанда Париж қаласындағы БҰҰ КӨНК тараптарының 21-ші конференциясында БҰҰ КӨНК мүшелері Киото хаттамасының орнына Париж келісімін қабылдады

Климаттық дипломатияның негіздері жаһандық қоғамдастық табиғат қорғау проблемаларының маңыздылығын және әлемдік ауқымдағы экологиялық мәселелер бойынша ұжымдық шешімдер іздеу қажеттігін сезінген 1960-1970 жылдары-ақ қаланған болатын. Климаттық тәуекелдерді басқару жаһандық күн тәртібінде әртүрлі көп жақты келіссөздер мен алаңдарда бірінші орындарға шыға бастады, сол арқылы осы салада дипломатияның рөлін күшейтті. Саяси жоғары деңгейде шешуді талап ететін мәселелер климаттық дипломатияны тұрақтылықты дамытудағы жетекші қозғаушы күштердің біріне айналдырды. Экологиялық күн тәртібіндегі шешуші орган Біріккен Ұлттар Ұйымы болып табылатындығында дау жоқ. 1972 жылы БҰҰ-ның Қоршаған орта жөніндегі бағдарламасы (ЮНЕП) жасалды, ал 1979 жылы Женевада БҰҰның алғашқы климаттық конференциясы болып өтті. БҰҰ Бас Ассамблеясының «Табиғаттың дүниежүзілік хартиясы» атты 1982 жылғы 29 қазандағы № 37/7 қарарында да Хартияда баяндалған қағидаттар «әрбір мемлекеттің заңнамасы мен практикасында, сондай-ақ халықаралық 71

Салтанат Сәбитова. Париж келісімі мен климаттық дипломатия

деңгейде көрініс табуға тиіс» деп белгіленді. 1988 жылы ЮНЕП пен Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым (ДМҰ) Климаттың өзгеруі жөніндегі сарапшылардың үкімет аралық тобын (КӨСҮТ) құрды, ол бүгінгі таңда климаттың өзгерісін бағалау жөніндегі жетекші халықаралық ұйым болып табылады. Осы топтың бағалауы бойынша, температураның орташа көрсеткішінің 2003-2012 жылдар ішінде жалпы ұлғаюы 1850-1900 жылдармен салыстырғанда 0,78 ºС құрайды. БҰҰ-ның қоршаған орта және даму жөніндегі конференциясында Рио-де-Жанейрода 200 жуық ел БҰҰ-ның Климаттың өзгеруі жөніндегі негіздемелік конвенциясын (БҰҰ КӨНК) қабылдаған 1992 жыл климаттық дипломатияға үлкен мәртебелілік берді деп есептеу әділдік болар еді, Конвенцияның мақсаты атмосферадағы парниктік газдардың климаттық жүйеге қауіпті әсер етпейтіндей деңгейдегі концентрациясын тұрақтандыру болып табылады. БҰҰ КӨНК-тің Конвенция тараптарын парниктік газдардың шығарындыларын азайту бойынша белгілі бір сандық міндеттемені міндеттемейтінін ескеру қажет. Содан бері халықаралық заңдық база қоршаған ортаны қорғауға қатысы бар конвенциялардың айтарлықтай санымен толықты. Алайда тек 1997 жылы ғана Киото қаласында (Жапония) климаттық дипломатияның эволюциясында тарихи маңызы бар оқиға болды, ол Киото хаттамасы деп аталатын құжаттың қабылдануынан көрінді, хаттама қатысушы елдер үшін парниктік газдар шығарындыларының сандық жағынан азаюын регламенттейтіндігімен ерекшеленді. 20 жылға жуық уақыт өткен соң 2015 жылғы желтоқсанда Париж қаласындағы БҰҰ КӨНК тараптарының 21-ші конференциясында БҰҰ КӨНК мүшелері Киото хаттамасының орнын басатын Париж келісімін қабылдады. Сол арқылы әлемдік қоғамдастық Киото хаттамасының, шын мәнінде, климат жөніндегі жаңа жетілдірілген келісім түрінде пысықтауды талап еткендігімен келісті. Париж келісімі: артықшылықтары мен кемшіліктері Париж келісімінің Киото хаттамасынан айырмашылығы парниктік газдар шығарындыларын шектеуге қолданылатын тәсілдемеден, сондай-ақ оның мерзімінің шектелмейтінінен көрінеді. Егер Киото хаттамасында кейін елдердің арасында бөлінетін парниктік газдар шығарындыларын азайту бойынша жалпы мақсат белгіленсе, Париж келісімінде әрбір ел ортақ, бірақ сараланған жауапкершілікті, яғни дамыған және дамушы елдер үшін әртүрлі міндеттемелер белгілеуді ескере отырып, шығарындыларды азайту бойынша өзінің ұлттық үлесін мәлімдейді. Міндеттемелер ұлттық жағдайлар ескеріле отырып түзетілуі мүмкін. Осыған байланысты Париж келісімі Киото хаттамасына қарағанда 72

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

парниктік газдарды азайту бойынша мейілінше оралымды тәсілдемені иеленеді деп есептеуге негіз бар. Париж келісімінің негізгі мақсаты жаһандық орташа температураның өсуін 2оС-тан анағұрлым төменірек деңгейде ұстап тұру, сондай-ақ жаһандық орташа температураның артуын 1,5оС-қа дейін шектеу болып табылады. Ғаламшардағы орташа температураның 0,8°С көтерілгенін ескеретін болсақ, мұндай мақсатты парниктік газдардың шығарындыларын шектеу жөнінде ауқымды шаралар болжанатын климаттық модельдің шеңберінде ғана іске асыруға болады. Келісім 2016 жылғы 22 сәуір – 2017 жылғы 21 сәуір аралығында БҰҰның Нью-Йорктегі штаб-пәтерінде қол қою үшін ашық болды. 2018 жылғы тамыздағы жағдай бойынша 195 елдің өкілдері оған өз қолдарын қойды, олардың 179-ы құжатты ратификациялады. Қазақстан келісімге 2016 жылғы 3 тамызда қол қойды және сол жылғы 4 қарашада оны ратификациялады. Қазақстанның Келісімді ратификациялаған күнінің Париж келісімінің өзінің күшіне енген күніне сәйкес келуі фактісі есте қаларлық оқиға болды. Салыстыру үшін Киото хаттамасының ол қабылданғаннан кейін күрделі дипломатиялық келіссөздердің күшімен 8 жылға жуық уақыттан кейін 2005 жылғы ақпанда күшіне енгенін атап өту қажет. Киото хаттамасының шеңберіндегі көп жақты климаттық дипломатияны дамытуға АҚШ Президенті Джордж Буш елеулі үлес қосты, ол 2001 жылы Киото хаттамасына қойылған АҚШ қолтаңбасының күшін жойды. Осыған байланысты, одан арғы халықаралық келіссөздер көбіне декларативтік сипатқа ие болды, сондықтан Киото хаттамасының күшіне ену процесі созылып кетті. Мысалы, парниктік газдардың аса ірі эмитенттерінің бірі ҚХР Киото хаттамасын іске асыруға қатысудан жалтарды. Сонымен бір мезгілде Жапония Үкіметінің (Киото хаттамасын жасасуға бастамашы болған ел) хаттаманың бірінші кезеңінде (2008-2012 жылдар) өз міндеттемелерін іске асыруға қабілетсіз болғанын атап өту қажет. Соған қарамастан, Киото хаттамасына қол қойған мемлекеттердің бір бөлігі өз міндеттемелерін орындады, тіпті асыра орындады. Мысалы, Еуропа одағының мүшелері 2008-2012 жылдардағы кезеңде 1990 жылғы деңгеймен салыстырғанда шығарындыларды 11% астамға (мәлімделген 8% орнына) азайтуға қол жеткізді, Ресей көмірқышқыл газының шығарындыларын 30% дейін (мәлімделген 0% орнына) қысқартты. Алайда, Киото хаттамасы бойынша өз міндеттемелерін орындаған елдердің күш-жігері құжатта мәлімделген мақсаттарға қол жеткізу үшін жеткіліксіз болып шықты, өйткені нәтижесінде жалпы әлемдік шығарындылар осы кезең ішінде 1,5 есеге жуық артты.

73

Салтанат Сәбитова. Париж келісімі мен климаттық дипломатия

Париж келісіміне жедел қол қойылуы және оның ратификациялануы, біріншіден, мүше елдердің, оның ішінде ЕО, Қытайдың, Жапонияның, Бразилияның және т.б. құжаттың және онда көрсетілген ережелердің аса маңыздылығын мойындайтынын; екіншіден, елдердің келісімнің шеңберінде маңызды міндеттемелер қабылдауға және табиғат қорғау күн тәртібіне өз үлестерін қосуға дайындығын көрсетті; және үшіншіден, құжаттың ережелерінің мәні бойынша әлемдік қоғамдастықтың көңілінен шыққан бірегейлігін көрсетті. Соңғысы келіссөздердің барлық деңгейлерінде дипломаттардың осы бағыттағы сауатты, еңбекті қажетсінетін және шебер жұмысының көрнекті көрсеткіші болып табылады. Алайда, келісімнің барлық аспектілері бір қарағандағыдай мүлдем мінсіз бе? Бірінші кезекте Париж келісімінде қатысушы тараптардың орындауы үшін міндетті болып табылатын қатаң шарттар қамтылмайтынын атап өту қажет. Атап айтқанда, келісімді ратификациялаған елдердің парниктік газдардың шығарындыларына қарсы күрестегі ұлттық үлестерін өз бетімен әзірлеуге құқығы бар. Осы мән-мәтінде, Париж келісімінің ережелерін, тіпті ол ратификацияланғаннан кейін де бұзу (мысалы, ұлттық үлестерді орындамау) елдерге қандай да бір санкциялар қаупін төндірмейді. Кейбір дамыған елдердің Киото хаттамасының ережелерін бұзуы немесе одан айналып өтуі тәжірибесі мұндай шешімдердің қандай да бір дипломатиялық салдарларға – экономикалық та, саяси да салдарларға әкелмейтінін көрсетеді. Киото хаттамасындағы жағдай сияқты кейіннен АҚШ-тың келісімнен ықтимал шығуы (құжаттың қағидаларына сәйкес шығуға өтініш беру үшін АҚШ 2019 жылды күтуге тиіс, ал шығудың өзі осыдан кейін бір жылдан соң ғана орындалуы мүмкін), сондай-ақ Ресейдің келісімді ратификациялау уақытын созуы Париж келісімін Киото хаттамасының тағдырын қайталауы қаупін тудырады. Дегенмен, АҚШ Президенті Дональд Трамптың келісімнен шығу шешіміне қарамастан, Германия, Франция, ҚХР, Нидерланды және т.б. сияқты әлімдік көшбасшылар керісінше, «жасыл», көміртегісі аз және тұрақты даму пайдасына анағұрлым белсенді позиция ұстанады. Мысалға, ҚХР-да 2017 жылғы қаңтарда билік 85 көмір электр станцияларының құрылысын тоқтату туралы жариялады, тағы 18 объект бұған дейін тоқтатылған болатын. Аса ірі үш қалада – Бейжінде, Шанхайда және Гуанчжоуда жаңа көмір станцияларын салуға толық тыйым салынды. Нидерланды ЕО-да жетекші рөл атқаруға ұмтылады, мәселен, Голландия үкіметінің жоспарларында өз шығарындыларын қысқартуда ЕО-ның барлық елдеріне қарағанда өзі үшін ең жоғары деңгей белгілеу өршіл мақсат бар. 2030 жылға қарай Нидерландыда көмірмен жұмыс істейтін 74

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

электр станциялары біртіндеп жабылады деп болжануда. Германия «Энергетикалық бұрылысты» – Германия үкіметінің көмірсутегі және атом энергетикасынан біртіндеп бас тартуға бағдарланған бағытын іске асыруға кірісті. Сонымен бірге, Корея мен Германияның бизнес қоғамдастықтары елді экологизациялауға бағытталған өз елдерінің тұжырымдамаларына үлкен күмәншілдікпен қарайды. Осы елдердің іс жүзінде өзінің конструкциясына байланысты СО2 бөлмейтін атом энергетикасын дамытуды және жаңа АЭС-тар салуды бұғаттау жөніндегі шешімдері үлкен сынға ұшырауда. Мәселен, сарапшылар атап өткендей, Германиядағы өндірілген киловатт/сағаттағы СО2 шығарындысы атам энергиясына артықшылық беретін Франциядағыға қарағанда он есе жоғары. 2011 жылғы наурызда «Фукусима-1» АЭС-ында болған авариядан кейін Жапонияда 48 атом реакторлары тоқтатылды, бұл минералдық отынмен жұмыс істейтін электр станцияларын неғұрлым белсенді түрде пайдалануға әкелді. Нәтижесінде, Жапониядағы 2013 жылғы шығарындылар 1990 жылғы шығарындылардан 10,8% асып түсіп, барынша жоғары болды. Қазіргі кезде тоқтатылған станциялардың жаңа қауіпсіздік талаптарына сәйкес келуі шартымен, оларды қайтадан іске қосу процесі жүріп жатыр. Ресей, оның ресми тұлғалары айтуынша, Париж келісімін ратификациялау процесін созып жатқан жоқ. Ағымдағы сәтте сарапшылар Париж келісімін ратификациялаудың және орындаудың әлеуметтікэкономикалық салдарларын бағалауға тырысуда. Мысалы, экономиканың барлық салалары үшін төмен көміртегілік дамуға өту жөніндегі ісшараларды іске асыру қанша қаражатты қажет етеді, көрсетілген инвестициялардың өзін-өзі ақтау мерзімі қандай, қаражат көздері қандай және стратегиялық жоспарлау тұрғысынан алғанда, осы іс-шараларды іске асырудан бас тарту кезіндегі шығындар қаншалықты. Ресей тарапының сақ тәсілдемесіне қаржылық-экономикалық санкциялар да айтарлықтай әсер етіп отырғанын атап өту қажет. Париж келісімінің кемшіліктеріне қарағанда оның артықшылықтарының көптігі туралы пікірталасты өте ұзақ жалғастыруға болады. Келісімді іске асырудың бірінші бесжылдық кезеңінен (2020-2025 жылдар) кейінгі әлемдегі істердің жай-жапсарын оның ережелерінің сапасы және ұзақ мерзімділігі туралы алдын ала салыстырмалы қорытынды көрсетуі мүмкін. Елдердің өздерінің алғашқы ұлттық үлестерін ұсынуы әлі де мүдделі тараптардың бір мағыналы емес жауап пікірлерін тудырады.

75

Салтанат Сәбитова. Париж келісімі мен климаттық дипломатия

Қазақстанның климаттық дипломатиядағы ұстанымы Қазақстан Республикасы Париж келісімінің шеңберінде 2030 жылға қарай парниктік газдардың шығарындыларын 1990 жылдың деңгейімен салыстырғанда 15% шартсыз қысқарту, сондай-ақ 25% мөлшерінде шартты түрде (халықаралық қолдау жағдайында) қысқарту түріндегі өз үлесін мәлімдеді. 1990 жылы Қазақстанның жалпы шығарындылары 389 млн. тонна СО2-эквивалентін құрады, яғни 2030 жылға қарай Қазақстан шығарындыларды 330 млн. тонна СО2 тең деңгейден асырмауға тиіс. Сол үшін Қазақстан нарықтық механизмдер кешенін қабылдауда, ол шығарындыларға арналған квоталармен сауда жасау жүйесін, шығарындыларды азайту және парниктік газдардың жұтылуы жөніндегі жобаларды, ЖЭК жобаларын, сондай-ақ жасыл инвестициялар нарығын дамытуды қамтиды. 2009 жылы Киото хаттамасы ратификацияланған сәттен бастап (қол қойылғаннан кейін 10 жыл өткен соң) ҚР нормативтікқұқықтық базасы елдің Экологиялық кодексіне енгізілген айтарлықтай өзгерістермен және толықтырулармен толықтырылғанын атап өту қажет.

40-тан астам нормативтік-құқықтық акт қабылданды, сондай-ақ қосымша құқықтық шаралар қабылдануға тиіс. Квотамен сауда жасау жүйесі Қазақстанның парниктік газдар шығарындылары жылына 20 мың тонна СО2 асатын кәсіпорындары үшін шығарындылар шығаруға рұқсаттың (квоталардың) белгілі бір санының көзделетінін білдіреді. Кәсіпорындар квоталармен сауда жасау платформасын пайдалана отырып, шығарындыларды азайту арқылы квоталарды үнемдеген жағдайда оларды сатуы, не нарықта квоталар жетіспеген жағдайда сатып алуы мүмкін. 2013 жылы Қазақстанда квоталармен сауда жасау жүйесі енгізілді. Осы жүйені пилоттық іске қосу бірқатар кемшіліктерді анықтады, соған байланысты жүйе 2016 жылғы сәуірден бастап 2018 жылғы 1 қаңтарға дейін тоқтатылды. Сауда жүйесі бойынша сыни ескертпелерге қарамастан, бұл құрал СО2 шығарындыларын азайту жөніндегі пәрменді механизм ретінде қызмет етеді деп болжанып отыр. Басқа нарықтық механизмдерге қатысты ҚР ЖЭК нарығын атап өтуге болады, ол жиынтық қуаты 336 МВт болатын қолданыстағы 55 объектіні қамтиды. Бұдан басқа, жасыл инвестицияларды тарту жөніндегі ісшаралар Еуропа қайта құру және даму банкінің ЖЭК жобаларына арналған 480 млн. евро мөлшеріндегі қаражатын, сондай-ақ Жасыл климат қорының 110 млн. евро мөлшеріндегі қаражатын тартуға мүмкіндік берді.

76

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Қазақстанның парниктік газдардың шығарындыларын азайтудағы тәсілдемесі мен ұстанымы Париж келісімінің регламентіне жататын механизмдерді пайдалануды білдіреді. Париж келісімі климаттық келісім ғана болып табылмайды, өйткені оның экологиялық шешімдермен қатар адамзаттың саяси, өнеркәсіптік, әлеуметтік, экономикалық және басқа да салалары үшін де салдарлары бар. Париж келісімін ратификациялау процесінде (Киото хаттамасын ратификациялау үшін талап етілген 10 жылмен салыстырғанда, 2016 жылғы тамызда келісімге қол қойылған сәттен бастап бар-жоғы 3 ай ішінде) елдің климаттық дипломатиясы климатты қорғау мәселелеріндегі кешенді іс-шаралар және елдің стратегиялық ұзақ мерзімді мүдделерін қамтамасыз ету негізінде өзінің белсенді позициясын көрсетті. Дипломатия ғаламшардағы климаттың өзгеруімен байланысты мәселелерді үйлестіру және бақылау ісінде алдыңғы рөлді атқара бастады. Бүгінгі таңда тәжірибе елдердің климаттық мәселелердегі ұстанымы әртүрлі келіссөздердің, соның ішінде климат мәселелерімен байланысты емес келіссөздердің нәтижесіне ықпал етуі мүмкін екендігін көрсетіп отыр. Жыл өткен сайын климаттық дипломатияның ықпал ету саласы кеңейе түсуде. Адамзаттың климаттық сана-сезімінің дамуы белгілі бір уақыттан кейін әлемдегі климаттық дипломатияның күшеюіне және сыртқы саяси мақсаттарға қол жеткізу үшін оны тартуға әкеледі.

77

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

ӘЛЕУМЕТТІК-САЯСИ ПРОЦЕСТЕР

Муневвер Бусе ҒАЙНЕТУЛЛАХ, Богазичи университеті Халықаралық қатынастар және саясат факультетінің 2-ші курс студенті, Ыстамбұл, Түркия Отаным – мәңгі жүрегімде*

Түркияда туратын этникалық қазақ студенттері Астана қаласында

2018 жылдың жазы менің өмірімдегі ең керемет әрі есте қаларлық мезгіл болып қала бермек. Жаздың сол бір жаймашуақ күндерінде мен өзімнің тоғыз отандасыммен – студенттермен, Түркиядағы қазақ диаспорасының өкілдерімен бірге өзімнің көптен бергі арманыма қол жеткізіп, тарихи отанымыз – Қазақстан Республикасына барып қайттым. Бұл арманымыздың орындалуына Қазақстан Республикасының Мемлекеттік хатшысы, ҚР Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия төрайымы Гүлшара Әбдіқалықованың Түркияға жұмыс сапарымен келіп, бізді 78

Муневвер Бусе Ғайнетуллах. Отаным – мәңгі жүрегімде

Астана қаласының 20 жылдығына орай атамекенімізге арнайы шақыруы себеп болды. Әрине, Түркияда біз Қазақстан туралы жаңалықтарды қалт жібермей тыңдап отырамыз, әрі елорданың мерейтойына орай ауқымды ісшаралар жоспарланып жатқанынан да хабардар едік, алайда сол мерейтойдың ортасында болу тіптен керемет! Міне, Ыстамбұлдан атамекенімізге қарай ұшып шыққан біздер қатты қобалжыдық: бізді Отанымыз қалай қарсы алар екен, ата-бабамыздың мекені қандай екен? Астанаға таяп қалғанда елорданың түнгі оттарымен айшықтала түскен келбеті бізді одан әрі тебірентіп жіберді. Астана бізді жылы әрі желсіз ауа райымен қарсы алды. Туған жерге табанымыз тигені сол, кең даланың саф ауасын құшырлана жұтып үлгерместен, бізді «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасы жанындағы Астана қаласы бойынша Іскер әйелдер кеңесінің өкілдері жылы шыраймен қарсы алып, бір сәтке де назардан тыс қалдырмады. Осындай жылы қабылдаудың арқасында біз бірден қонақжай қазақ халқының құшағына еніп кеттік әрі қобалжуымыз сол сәтте-ақ басылды. Астанада болу бағдарламасы аясында елорданың ғажайып жерлеріне бардық: Бәйтеректе біз Отанымызға тағы да келсек екен деп тіледік; Назарбаев университетінде ақжарқын, дарынды құрбықұрдастарымызбен таныстық; Тәуелсіздік сарайы өзінің заманауи сәулетімен әрі ауқымдылығымен тамсантты. Халықаралық Түркі академиясында кездесулер өтті, кейін «Атамекен» - Қазақстан картасы» этномемориалдық орталығына және Астана-ЭКСПО көрме кешеніне өте қызықты әрі танымдық экскурсия жасадық. Біз сондай-ақ этноауылға барғанымызға өте қуандық, онда қазақтың ұлттық тағамдарынан дәм татып, ұлттық салт-дәстүрлеріміз бен әдет-ғұрыптарымызды тамашаладық. Барлық іс-шаралар қызықты әрі естен кетпестей әсер қалдырды, алайда біз үшін күтпеген әрі аса маңызды оқиға Мемлекеттік хатшы Гүлшара Әбдіқалықованың ҚР Президентінің жұмыс резиденциясы – Ақордада бізбен кездесу өткізуі болды. Жылы ахуалда өткен кездесуді Мемлекеттік хатшы Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың жастарға арнаған: «Болашаққа деген біздің үкілі үмітіміз – сіздер. Біздің бүгінгі жасап жатқанымыздың барлығы – сіздер үшін» деген сөздерімен бастады. Мемлекет басшысының бұл сөздері, менің ойымша, оның жас ұрпаққа деген қамқорлығын білдіреді әрі жастардың ой-санасын біреуге арқа сүйеу құлығынан арылуға және отансүйгіштік пен белсенді азаматтық ұстанымға бағыттайды.

79

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Гүлшара Әбдіқалықова сондай-ақ тәуелсіздік жылдарындағы Қазақстанның жетістіктері, «Рухани жаңғыру» мемлекеттік бағдарламасын іске асыру және әлемнің ең дамыған отыз елінің құрамына кіру перспективалары туралы әңгімеледі. Республиканың шет елде тұрып жатқан отандастарын ешқашан ұмытпағаны жөніндегі пікір ерекше жадымда қалыпты. Бүгінде этникалық қазақтарды тарихи Отанына қайтаруға байланысты жұмыстар жалғасуда. Осының арқасында тәуелсіздік жылдары елге 1 миллионнан астам қазақ оралған, ал шетелде қазақ диаспорасының әлі 5 миллионнан аса өкілі тұрып жатыр екен. Ақордада бізбен – Түркия Республикасындағы қазақ жастарының атынан келген студенттермен кездесу өткізу қатты әсер қалдырды, әрі өз кезегінде әрқайсысымыздың тарихи Отан үшін қаншалықты маңызды екенімізді ұғындырды. Біз үшін Астананың 20 жылдығын ресми мерекелеу қарсаңындағы бұл кездесу айтулы әрі символдық мәні бар оқиға болды. Делегациямыз үшін тағы бір маңызды оқиға «Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасының кітапханасына» баруымыз және Қазақстан мен Түркияның бауырлас халықтары тарихындағы маңызды сәттер атап өтілген «Ел ертеңі – жасампаз жастар» атты алқалы жиынға қатысуымыз болды. Кітапхана директорының орынбасары Әмірхан Рахымжанов өз сөзінде Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласында айтылған қазақ тілін латын қарпіне көшіру идеясы бір тілде сөйлейтін, бірақ түрлі алфавитті қолданатын этникалық қазақтарды одан әрі жақындастыра түсуге ықпал ететінін атап өтті. Сондай-ақ ол 2017 жылы өткен V Дүние жүзі қазақтарының құрылтайына тоқталып, онда шетелден көшіп келген қазақтарға көмек көрсету және жастарды қолдау үшін «Отандастар» қорын құру ұсынысының дер кезінде көтерілгенін еске салды. Әрбір осындай бастама, шетелде тұратын әрбір қандасымызға бұлайша қолдау көрсету шынында жүректі жылытады. Бүгінде Түркияда 10 мыңнан астам қазақ тұрады. Ыстамбұл қаласының Зейтинбурну, Кучук Чекмедже, Сефакой және Гунешли аудандарында көптеген қазақ отбасылары тұрып жатыр. Сондай-ақ қазақ диаспорасының өкілдері Анкара, Измир, Ниде, Конья және Манис провинцияларында қоныстанған. Бұл ретте, туған жерімізден қаншалықты алыста болсақ та, көшпенді қазақпен жаны бірге біздер өз мәдениетіміз бен тілімізді сақтап қалдық. Әрбір отбасы қазақтың ұлттық оюларымен өрнектелген бұйымдарымен мақтанады, мерекелерде үнемі күміс көмей қоңыр домбыра күмбірлеп, дала халқының салт-дәстүрлері мен жөнжоралғылары көрсетіледі.

80

Муневвер Бусе Ғайнетуллах. Отаным – мәңгі жүрегімде

Мәдениетімізді қолдау үшін қоғамдық қорлар зор үлес қосуда, олар, атап айтсақ, «Қазақ-түрік қоры», «Түркілердің әлеуметтік және мәдени дамуын қолдау қоры», «Ахмет Иасауи қоры», «Қазақ-түрік білім беру, ғылым және зерттеу қоры». Біздің ата-бабаларымыздың өмірі жаңа Отанында жақсы қалыптасқаны сөзсіз, олардың армандары орындалып, үй салды, оның іші сәби күлкісіне толды, алайда қазақтың жаны әрқашан туған жерінің әуенін, тау суының сылдырын естуге, жусанының иісін сезуге құштар. 90-шы жылдардың басында Қазақстан шетелдегі қандастарына Отанына оралу үшін құшағын кең жайғанда жаппай көшіп-қону басталғанын білемін. Оралуға ниетті бауырларымызға Отанында барынша қолайлы жағдайлар жасалды. Биліктегілер қандастардың көшіп келуді ұйымдастырып, баспанамен және әлеуметтік көмекпен қамтамасыз етті. Туған Отанына оралуға мүмкіндігі болмаған қазақтар үшін алғашқы күннен бастап жергілікті жердегі қазақ тілін, тарихын, мәдениеті мен руханиятын дамытуға қазақ мемлекеті тарапынан қолдау көрсетілгеніне куә болдық. Мысалы, менің отандасымның бірі, Кадир Хас университеті заң факультетінің студенті Едіге Доған Түркияда қазақтардың Қазақстан тарихы мен мәдениетіне байланысты өтетін барлық іс-шараға мүмкіндігінше қатысатынын, сондай-ақ «Қазақ елі» журналы шығарылатынын айтты. Едіге Доған да, біз де Қазақстанда болған кезімізде бір аса маңызды нәрсені ұғындық – біз өз Отанымызға керек екенбіз. Қазақстан, туған әкеміз секілді, туған шаңырағын қашан қалдырып кеткеніне қарамастан, әрқашан өз перзенттерін күтеді. Кездесулерде және дөңгелек үстел басында менің отандастарым, Түркиядан келген аға-әпкелерім болашақта туған жеріне оралып, оның дамуына міндетті түрде үлес қосуға ниетті екендіктерін білдірді. Біз еліміз бен елордамыздың гүлденіп, көркейіп келе жатқанын көріп отырмыз, біз қазақ болғанымызға мақтанамыз. Түрік халқына қонақжайлылығы мен бауырмалдығы үшін шынайы алғысымызды білдіре отырып, бір кездері өз Отанымызға оралып, Қазақстанның төл азаматы атанатынымызға сенеміз. Мен – қазақ қызымын, тарихи отанымда алғаш рет болып, өз халқымның осындай ұлы тарихына қатысым бар екендігін мақтаныш тұтамын. Түркиядан келген біздерге – қазақтарға Отанымыз жарқын кездесулерімен, керемет жайсаң жандарымен және жағымды сәттерімен есте қалғанын айтқым келеді. Бізге осындай сый ұйымдастырғандардың бәріне ризашылығымыз шексіз, ҚР Мемлекеттік хатшысы Гүлшара Әбдіқалықоваға жеке алғыс айтқымыз келеді, біз үшін анамыздай уайымдап, бірге қуанып, осы жаздың ең жарқын күндерін бірге өткерген 81

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Астананың Іскер әйелдер кеңесіне рахмет дегіміз келеді. ҚР Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияға, Астана қаласы әкімдігіне, «СамұрықҚазына» ұлттық әл-ауқат қорына, «Kazakh Tourism» АҚ-ға алғысымыз зор. Үйге – Түркияға ұшып бара жатып, мен енді өзімнің екі үйім бар екенін ұқтым. Бірі – өзім өмір сүріп жатқан шаңырақ, екіншісі – жүрегімде! * Мақаланың түпнұсқасы www.otbasym.kz сайтында жарияланған.

82

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

МИНИСТРЛІКТЕГІ ЖАҢА ТАҒАЙЫНДАУЛАР

Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 28 мамырдағы №235 Өкімімен Ермек Беделбайұлы КӨШЕРБАЕВ Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Жауапты хатшысы болып тағайындалды.

1988 жылы Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетін «Тарихшы, шет тіліндегі тарих оқытушысы» мамандығы бойынша, 1993 жылы – КСРО Сыртқы істер министрлігінің Дипломатиялық академиясын «Халықаралық қатынастар және сыртқы саясат» мамандығы бойынша бітірді.

1988 жылдан бастап Қазақстан СІМ жүйесінде жұмыс істейді. 1994 жылы – ҚР Сыртқы істер министрлігі Мемлекеттік хаттама басқармасының бөлім меңгерушісі.

1994 – 1996 жылдары – Қазақстан Республикасы Президенті Аппаратының халықаралық бөлімінің консультанты, Қазақстан Республикасының Президенті Хаттама қызметі басшысының міндетін атқарушы.

1996 – 1997 жылдары – Қазақстан Республикасының Швейцария Конфедерациясындағы Елшілігінің бірінші хатшысы.

1997 жылы – ҚР СІМ Көп жақты ынтымақтастық департаменті Азия қауіпсіздігі бөлімінің бастығы.

1997 – 1999 жылдары – ҚР Премьер-Министрінің көмекшісі. 2000 жылғы қаңтар – қазан аралығында – «Нұрсұлтан Назарбаев білім беру қоры» қоғамдық бірлестігі директорының орынбасары, директорының бірінші орынбасары.

2000 – 2001 жылдары – «ҚазТрансОйл» мұнай тасымалдау жөніндегі ҰК ЖАҚ баспасөз қызметінің басшысы, президенті аппаратының басшысы.

2001 – 2003 жылдары – «ҚазМұнайГаз» ҰК» ЖАҚ аппарат басшысы, бірінші вице-президентінің кеңесшісі, президенті аппаратының басшысы.

2003 – 2004 жылдары – «Рауан Медиа Групп» АҚ Бас директоры.

2004 жылғы мамыр – тамыз аралығында – «Отан» республикалық саяси партиясы Орталық аппараты басшысының бірінші орынбасары.

2004 – 2005 жылдары – «ҚазМұнайГаз» АҚ президенті аппаратының басшысы.

83

МИНИСТРЛІКТЕГІ ЖАҢА ТАҒАЙЫНДАУЛАР

2005 – 2006 жылдары – «Атамекен» Қазақстан кәсіпкерлері мен жұмыс берушілерінің жалпыұлттық одағы» заңды тұлғалар бірлестігі атқарушы директорының бірінші орынбасары.

2006 – 2007 жылдары – «Отан» республикалық саяси партиясы» қоғамдық бірлестігі орталық аппаратының басшысы.

2007 жылғы қаңтар – маусым аралығында – «Бүркіт» қаржыөнеркәсіптік тобы» ЖШС директоры.

2007 – 2008 жылдары – «KazEnergy» Қазақстан мұнай-газ және энергетика кешені ұйымдарының қауымдастығы» заңды тұлғалар бірлестігінің атқарушы директоры.

2008 – 2009 жылдары – «Рауан Медиа Групп» АҚ Бас директоры.

2009 – 2010 жылдары – «Ертіс» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» ҰК» АҚ басқармасының төрағасы.

2010 – 2012 жылдары – Шығыс Қазақстан облысы әкімінің орынбасары. 2012 – 2014 жылдары – Шығыс Қазақстан облысы әкімінің бірінші орынбасары. Қазақстан Республикасы Ауыл 2014 – 2016 жылдары – шаруашылығы вице-министрі. 2016 – 2018 жылдары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Жауапты хатшысы. І сыныпты кеңесші дипломатиялық дәрежесі бар. Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 30 мамырдағы №694 Жарлығымен Бауыржан Әлімұлы МҰХАМЕДЖАНОВ Қазақстан Республикасының Грузиядағы Төтенше және Өкілетті Елшісі болып тағайындалды.

1983 жылы С.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетін «Құқықтану» мамандығы бойынша бітірді, заң ғылымдарының докторы.

1983 – 1990 жылдары – С.Киров атындағы ҚазМУ тағлымгерзерттеушісі, заң факультетінің оқытушысы, Алматы қаласы.

1990 – 1991 жылдары – ҚазКСР Жоғарғы Кеңесінің заңнама және құқық тәртібі мәселелері жөніндегі бөлімінің аға консультанты, сектор меңгерушісі, Алматы қаласы. 1991 – 1994 жылдары – ҚР Жоғарғы Кеңесі заңнама, құқықтық сараптама және талдау бөлімі меңгерушісінің орынбасары, бөлім меңгерушісі, Төрағасы Хатшылығының меңгерушісі.

1994 – 1997 жылдары – ҚР Президенті Аппараты мен Министрлер Кабинетінің бөлім меңгерушісі.

1997 – 2000 жылдары – ҚР Әділет министрі.

2000 – 2002 жылдары – ҚР Президентінің Әкімшілігі Басшысының орынбасары – ҚР Президентінің Әкімшілігі мемлекеттік-құқықтық бөлімінің меңгерушісі.

2002 – 2003 жылдары – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары.

84

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

2003 – 2005 жылдары – ҚР Президентінің Әкімшілігі Басшысының орынбасары – ҚР Президентінің Әкімшілігі басқармасының бастығы.

2005 – 2009 жылдары – ҚР Ішкі істер министрі.

2009 – 2011 жылдары – ҚР Парламенті Сенатының депутаты.

2011 – 2013 жылдары – Маңғыстау облысының әкімі.

2013 – 2018 жылдары – Қазақстан Республикасының Литва Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі, Қызметін қоса атқаратын Латвия Республикасындағы ҚР Төтенше және Өкілетті Елшісі. І сыныпты Төтенше және Өкілетті Уәкіл дипломатиялық дәрежесі бар. Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 13 шілдедегі №716 Жарлығымен Жандос Әнуарұлы АСАНОВ Қазақстан Республикасының Түркменстандағы Төтенше және Өкілетті Елшісі болып тағайындалды.

1987 – 1989 жылдары – Кеңес Әскерінің қатарындағы қызмет.

1993 жылы Алматы шет тілдері педагогикалық институтын «Ағылшын тілі мұғалімі» мамандығы бойынша бітірді, 1992 жылы Аризона Университетінде тағлымдамадан өтті, Тусон қаласы (АҚШ).

1993 жылдан СІМ жүйесіндегі жұмысын бастады. 1998 – 1999 жылдары – ҚР СІМ баспасөз қызметінің басшысы – Әкімшілік департаментінің бөлім бастығы.

1999 жылғы наурыз – желтоқсан аралығында – Қазақстан Республикасының Президенті Хаттамасының консультанты.

1999 – 2001 жылдары – ҚР Премьер-Министрінің Хатшылығы меңгерушісінің орынбасары – Хаттама қызметінің басшысы.

2001 – 2004 жылдары – Ұлыбританиядағы Қазақстан Елшілігінің бірінші хатшысы.

2004 – 2005 жылдары – ҚР СІМ Еуропа және Америка департаментінің директоры.

2006 – 2008 жылдары – АӨСШК Хатшылығы атқарушы директорының міндетін атқарушы, атқарушы директоры, Алматы қаласы.

2008 – 2009 жылдары – ЕҚЫҰ жанындағы Қазақстан Республикасының Вена қаласындағы Тұрақты Өкілдігінің кеңесші-уәкілі, Австрия.

2009 – 2011 жылдары – Минск қаласындағы ЕҚЫҰ офисі басшысының орынбасары, Беларусь.

2011 – 2012 жылдары – Қазақстан Республикасының Бельгия Корольдігіндегі Елшілігінің кеңесші-уәкілі.

2012 – 2013 жылдары – Қазақстан Республикасының Парламенті Сенатының Аппараты басшысының орынбасары.

85

МИНИСТРЛІКТЕГІ ЖАҢА ТАҒАЙЫНДАУЛАР

2013 – 2017 жылдары – Түркі тілдес мемлекеттер Парламенттік Ассамблеясының Бас хатшысы. І сыныпты Кеңесші дипломатиялық дәрежесі бар. Айтжан Ыдырысұлы АЙДАШЕВ 2018 жылғы маусымнан бастап Қазақстан Республикасының Горган қаласындағы (Иран Ислам Республикасы) Бас консулы болып тағайындалды.

1981 жылы Ташкент университетін «Филолог» мамандығы бойынша, 1994 жылы РФ СІМ Дипломатиялық Академиясын «Халықаралық істер жөніндегі маман» мамандығы бойынша бітірді.

1982 – 1984 жылдары Кеңес Әскерінің қатарында қызметін өткерді.

1987 жылы Қазақстан СІМ жүйесіндегі жұмысын бастады. 1995 – 2000 жылдары – Қазақстан Республикасының Иран Ислам Республикасындағы Бас консулдығының консулы (Мешхед қаласы).

2000 – 2001 жылдары – ҚР СІМ ТМД істері жөніндегі комитетінің кеңесшісі.

2001 – 2002 жылдары – ҚР СІМ құжаттарды мемлекеттік тілде қалыптастыру бөлімінің бастығы.

2002 – 2004 жылдары – Қазақстан Республикасының Түркменстандағы Елшілігінің бірінші хатшысы.

2004 – 2006 жылдары – ҚР СІМ Азия және Африка департаментінің бірінші хатшысы.

2006 – 2007 жылдары – Қазақстан Республикасының Иран Ислам Республикасындағы Елшілігінің кеңесшісі.

2007 – 2009 жылдары – ҚР СІМ Орталық Азия департаментінің кеңесшісі, Әкімшілік және бақылау департаменті мемлекеттік тіл және заңдық сараптама басқармасының бастығы.

2009 – 2016 жылдары – Қазақстан Республикасының Тәжікстан Республикасындағы Елшілігінің кеңесшісі, кеңесші-уәкілі.

2016 – 2018 жылдары – ҚР СІМ Консулдық қызмет департаменті басқармасының басшысы. ІІ сыныпты Төтенше және Өкілетті Уәкіл дипломатиялық дәрежесі бар. Алмаз Насреддинұлы ХАМЗАЕВ 2018 жылғы маусымнан бастап Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Ерекше тапсырмалар жөніндегі елшісі болып тағайындалды.

1977 жылы Алматы шет тілдері педагогикалық институтын «Ағылшын тілінің оқытушысы» мамандығы бойынша, 1990 жылы – КСРО СІМ Дипломатиялық академиясын «Халықаралық қатынастар жөніндегі маман» мамандығы бойынша бітірді.

86

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

1977 – 1978 жылдары Кеңес Әскерінің қатарында қызметін өткерді.

1978 жылдан Қазақстан СІМ жүйесіндегі жұмысын бастады. 1990 – 1992 жылдары – ҚР СІМ Мемлекеттік хаттама Басқармасы бастығының орынбасары.

1992 – 1996 жылдары – Қазақстан Республикасының Америка Құрама Штаттарындағы Елшілігінің кеңесшісі.

1996 – 1997 жылдары – Қазақстан Республикасының Ұлыбританиядағы Елшілігінің кеңесші-уәкілі.

1997 жылғы қаңтар – желтоқсан аралығында – ҚР Сыртқы істер министрінің орынбасары. 1997 – 1998 жылдары – ҚР СІМ вице-министрі – департаментінің директоры.

1998 – 2004 жылдары Қазақстан Республикасының Испания Корольдігіндегі Төтенше және Өкілетті Елшісі, Дүниежүзілік Туристік Ұйымның жанындағы Қазақстан Республикасының қызметін қоса атқаратын Тұрақты Өкілі.

2004 – 2012 жылдары – Қазақстан Республикасының Италия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі, Қызметін қоса атқаратын Греция Республикасындағы ҚР Төтенше және Өкілетті Елшісі, Қызметін қоса атқаратын Мальта Республикасындағы ҚР Төтенше және Өкілетті Елшісі, Қызметін қоса атқаратын Сан-Маринодағы ҚР Төтенше және Өкілетті Елшісі.

2012 – 2018 жылдары – Қазақстан Республикасының Белгия Корольдігіндегі Төтенше және Өкілетті Елшісі, Люксембург Ұлы Герцогтiгiндегі ҚР Төтенше және Өкілетті Елшісі, Еуропа одағының жанындағы және Солтүстік Атлантика Шарты Ұйымындағы (НАТО) ҚР Өкілдігінің қызметін қоса атқаратын басшысы. Төтенше және Өкілетті Елші дипломатиялық дәрежесі бар. Тауболды Балхияұлы ҮМБЕТБАЕВ 2018 жылғы тамыздан бастап Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі Консулдық қызмет департаментінің директоры болып тағайындалды.

1982 – 1984 жылдары Кеңес Әскерінің қатарында қызметін өткерді.

1990 жылы Алматы шет тілдері педагогикалық институтын «Неміс тілінің мұғалімі» мамандығы бойынша бітірді.

1990 – 1993 жылдары – Қордай ауданының Алмалы орта мектебінің мұғалімі, оқу ісінің меңгерушісі.

1993 – 1996 жылдары – ҚР СІМ Консулдық басқармасының референті, атташесі, үшінші хатшысы.

87

МИНИСТРЛІКТЕГІ ЖАҢА ТАҒАЙЫНДАУЛАР

1996 – 2000 жылдары – ҚР Майндағы Франкфурт қаласындағы (ГФР) Бас Консулдығының атташесі, вице-консулы, консулы; ҚР Ганновер қаласындағы Консулдық пунктінің консулы.

2001 – 2003 жылдары – ҚР СІМ Консулдық қызмет департаментінің, ТМД істері жөніндегі комитетінің бірінші хатшысы.

2003 – 2008 жылдары – Швейцария Конфедерациясындағы ҚР Елшілігінің бірінші хатшысы.

2008 – 2009 жылдары – ҚР СІМ Консулдық қызмет департаментінің басқарма бастығы.

2009 – 2014 жылдары – Қазақстан Республикасының Австрия Республикасындағы Елшілігінің кеңесші-консулы, ҚР СІМ Консулдық қызмет департаментінің басқарма басшысы.

2014 – 2015 жылдары – «Нұр Отан» ХДП Орталық аппараты меңгерушісінің орынбасары және сыртқы байланыстар басшысы.

2015 – 2018 жылдары – Қазақстан Республикасының Мюнхен қаласындағы (ГФР) консулдығының консулы. І сыныпты Кеңесші дипломатиялық дәрежесі бар.

88

89

Содержание

СОДЕРЖАНИЕ Кайрат

Абдрахманов.

Дипломатия

на

службе

мира,

сотрудничества и развития

92 В ФОКУСЕ

Касым-Жомарт

Токаев.

Съезд

лидеров

мировых

и

традиционных религий: от идеи к всеохватному диалогу Шахрат

Нурышев.

Казахстан

и

Китай:

95

стратегическое

партнерство и добрососедство

104

Цзян Фэн, Ян Чэн. «Экономический пояс Шелкового пути»: региональное сообщество совместных интересов, совместной ответственности и совместного будущего

110

МЕЖДУНАРОДНЫЕ ОТНОШЕНИЯ Жан Галиев. Казахстан и Европейский Союз: 25 лет от установления дипломатических отношений к полноценному партнерству

119

Айдар Амребаев. Национальное, региональное и глобальное измерения китайской инициативы «Пояса и пути»

128

ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ДИПЛОМАТИЯ Мурат Баймуханбетов. Состояние и перспективы создания «сухого порта» на базе СЭЗ «Хоргос – Восточные ворота»

136

Николаус Вильгельм Кнауф. Высокий стандарт KNAUF в Казахстане

90

143

Содержание

Леди Барбара Джадж. Роль Комитета по регулированию финансовых услуг в работе Международного финансового центра «Астана»

150

ПРОФЕССИОНАЛЬНО ОБ АКТУАЛЬНОМ Ардак Мадиев. О деятельности консульской службы Республики Казахстана за рубежом

153

Салтанат Сабитова. Парижское соглашение и климатическая дипломатия

158 НОВЫЕ НАЗНАЧЕНИЯ В МИНИСТЕРСТВЕ

165

91

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Кайрат АБДРАХМАНОВ, Министр иностранных дел Республики Казахстан Дипломатия на службе мира, сотрудничества и развития

1) Региональная конференция «Расширение прав и возможностей женщин в Афганистане»; 2) V Съезд лидеров мировых и традиционных религий; 3) Международная конференция ОДВЗЯИ «Вспоминая прошлое, смотреть в будущее»

Внешняя политика Президента Нурсултана Назарбаева подразумевает твердое и последовательное отстаивание национальных интересов Республики Казахстан, формирование благоприятного внешнего окружения для устойчивого развития нашей страны, 92

Кайрат Абдрахманов. Дипломатия на службе мира, сотрудничества и развития

привлечение инвестиций, региональную кооперацию и защиту прав граждан Казахстана за рубежом. Именно из такого понимания задач внешней политики Глава государства формулирует и выдвигает международные инициативы, одной из которых является Съезд лидеров мировых и традиционных религий. В октябре текущего года в Астане состоится уже шестой межконфессиональный форум, тема которого «Религиозные лидеры за безопасный мир». Осенний номер нашего журнала открывает обзорная статья Председателя Сената Парламента Казахстана, Руководителя Секретариата Съезда Касым-Жомарта Токаева о развитии и основных достижениях этого важного форума за его 15-летнюю историю. Третий квартал 2018 года стал весьма насыщенным на события в жизни нашего региона. Состоялись три долгожданных саммита. Без преувеличения исторической вехой явилось проведение 12 августа Саммита глав прикаспийских государств в Актау. Подписанную президентами Казахстана, Азербайджана, Ирана, России и Туркменистана Конвенцию о правовом статусе Каспийского моря Глава государства Нурсултан Назарбаев охарактеризовал как «Конституцию Каспийского моря». Урегулирование правового статуса Каспия – уникальнейшего водоема – являлось одной из наиболее сложных задач в современном международном праве. Актауская конвенция позволит урегулировать весь комплекс вопросов, связанных с правами и обязательствами прибрежных государств по использованию Каспия, и открывает новый этап в развитии региона. Анализ принятой Конвенции и последующие шаги в ее реализации будут всесторонне рассмотрены в заключительном в 2018 году номере журнала. Кроме того, 24 августа прошло заседание Совета глав государствучредителей Международного фонда спасения Арала в г.Туркменбаши (Туркменистан), а 3 сентября состоялся VI саммит Совета сотрудничества тюркоязычных государств в г.Чолпон-Ата (Кыргызстан). Значимым событием сезона стала церемония запуска «Международного финансового центра «Астана» (МФЦА), состоявшаяся 5 июля в Конгресс-центре ЭКСПО. «МФЦА – это новая страница независимого Казахстана. Его запуск является важным шагом к последовательному и устойчивому развитию нашей экономики», – сказал Президент Нурсултан Назарбаев в своем приветственном слове.

29 августа мы отметили двадцать седьмую годовщину закрытия Семипалатинского ядерного полигона. День подписания Указа о его 93

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

закрытии Президентом Казахстана Нурсултаном Назарбаевым – 29 августа 1991 года – Генеральная Ассамблея ООН единогласно утвердила в качестве Международного дня действий против ядерных испытаний. В этом году в городах Астана и Курчатов в период с 28 августа по 2 сентября состоялась Международная конференция Организации Договора о всеобъемлющем запрещении ядерных испытаний (ОДВЗЯИ) «Вспоминая прошлое, смотреть в будущее» с участием Исполнительного секретаря Лассина Зербо, Группы видных деятелей и Молодежной группы этой организации ОДВЗЯИ и других зарубежных гостей.

5 сентября 2018 года в Астане в целях поддержки всестороннего содействия мирному процессу и восстановлению Афганистана состоялась региональная конференция «Расширение прав и возможностей женщин в Афганистане». В мероприятии приняли участие делегации высокого уровня из Азербайджана, Афганистана, Армении, Кыргызской Республики, Таджикистана, Туркменистана, Узбекистана, Европейского Союза, Индии, Китая, России, США и ООН. Ровно пять лет назад, 7 сентября, Председатель Китайской Народной Республики Си Цзиньпин, выступая в «Назарбаев Университете» в Астане, выдвинул инициативу «Экономического пояса Шелкового Пути». Сопряжение этой инициативы с государственной программой «Нұрлы жол», транзитно-транспортным коридором «Западная Европа – Западный Китай» и СЭЗ «Хоргос – Восточные ворота» предоставляет Казахстану широкие возможности для реализации своего транзитно-транспортного потенциала и превращения в крупнейший международный хаб на новом Шелковом пути. В этой связи в текущем номере целый ряд публикаций посвящен казахстанско-китайским отношениям и инициативе «Пояса и Пути». По традиции также несколько статей посвящены различным аспектам экономической дипломатии, а также деятельности консульской службы Министерства иностранных дел Республики Казахстан.

94

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

В ФОКУСЕ

Касым-Жомарт ТОКАЕВ, Председатель Сената Парламента Республики Казахстан, Руководитель Секретариата Съезда лидеров мировых и традиционных религий Съезд лидеров мировых и традиционных религий: от идеи к всеохватному диалогу

Участники V Съезда лидеров мировых и традиционных религий. Астана, 10 июня 2015 г.

Съезд лидеров мировых и традиционных религий – уникальный межрелигиозный форум, созываемый каждые три года в Астане по инициативе Президента Нурсултана Назарбаева. На протяжении 15 лет этот форум играет важную роль в сближении культур и цивилизаций, поиске ответов на ключевые вызовы современности. «Религиозные лидеры за безопасный мир» – главная тема VI Съезда, который пройдет 10-11 октября в столице Казахстана. Идея созыва Съезда была выдвинута в 2003 году на фоне явного кризиса концепций мироустройства после Холодной войны, 95

Касым-Жомарт Токаев. Съезд лидеров мировых и традиционных религий: от идеи...

беспрецедентных террористических атак 11 сентября в США и военных операций в Афганистане и Ираке. Эти события невероятно складно стали умещаться в весьма спорную гипотезу Самюэля Хантингтона о неизбежном столкновении цивилизаций. Возникла реальная угроза возведения теории межцивилизационного конфликта в разряд основного тренда современных международных отношений. Требовалась сильная контртеория и решительные действия. Человеческая цивилизация продолжает испытывать затяжной кризис моральных устоев. Очевидно, что в 21-м веке концепция модернизации, которая раньше предполагала тотальную вестернизацию и секуляризацию обществ, требует глубинного переосмысления с упором на уважение к традициям и учет особенностей обществ в разных частях мира. Оказалось, что религия вовсе не утратила своего значения в общественнополитической жизни. Более того, в условиях глобализации происходит ее возрождение и повсеместная актуализация. Но на политическом уровне роль религиозного фактора зачастую незаслуженно игнорируется. В наше время даже Устав ООН, являющийся правовой основой международных отношений, весьма неопределенно фиксирует место религий и религиозных деятелей в достижении первоочередных целей Организации: укрепление мира и безопасности, развитие международного сотрудничества, обеспечение устойчивого развития государств, защита прав человека. Таким образом, на рубеже веков сложилась очень опасная глобальная ситуация, напрямую затрагивающая межрелигиозные отношения в мире. Казахстан, с его многонациональным и многоконфессиональным обществом, непростым геополитическим окружением не только не мог оставаться в стороне, но должен был предпринимать активные шаги. В начале 2000-х годов сближению между культурами, конфессиями и народами были посвящены исторический визит Папы Римского Иоанна Павла II в Астану в сентябре 2001 года, значительная часть первого саммита СВМДА в Алматы в июне 2002 года, а также международная конференция мира и согласия в феврале 2003 года. Эти события способствовали зарождению масштабной инициативы о созыве Съезда лидеров мировых и традиционных религий. Было бы большим заблуждением считать Съезд априори праздным собранием, как это выглядит на экранах телевизоров и страницах журналов. Прежде всего, участников было нелегко убедить собраться за одним столом. В сентябре 2003 года, будучи уже в Астане, на полях первого Съезда отдельные делегаты во время аудиенции у главы Казахстана не скрывали претензий к другим участникам и откровенно обозначали пределы своей толерантности. Справедливости ради следует 96

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

заметить, что на самом деле противоречия носили сугубо политический, межгосударственный характер и вовсе не лежали в межконфессиональной плоскости. В этой ситуации авторитет Президента Нурсултана Назарбаева сыграл ключевую роль в успехе как пленарных заседаний, так и принятии совместной декларации. Со временем среди участников стала формироваться общая убежденность в необходимости обозначения места религии вне текущих и даже долгосрочных политических распрей. Культура диалога, отраженная в документах Съезда и выступлениях участников, подразумевала взаимное уважение глав конфессий. Суть межрелигиозного диалога сформулировал Президент Нурсултан Назарбаев на первом Съезде: «Нам не надо, да и нельзя ставить какие-то конечные цели. Нельзя создать единое религиозное пространство. Нельзя преодолеть до конца имеющиеся различия, тем более что порой они затрагивают основы великих религий. Однако ценность постоянного диалога состоит в том, что несмотря на существующие разногласия, сохраняется сам смысл и процесс поиска некоей «золотой середины». И главное – диалог создает территорию мира и согласия, время гармонии и ясности». Участники диалога Важной особенностью астанинского межрелигиозного форума является широкий и представительный состав его участников. В работе Съезда принимают участие высокие служители Ислама, Христианства, Иудаизма, Буддизма, Индуизма, Даосизма, Синтоизма, Зороастризма, представители религиозных и общественных организаций, а также авторитетные мировые политики. Съезд стал не только площадкой для межрелигиозных встреч, но и диалога религиозных и политических лидеров. Эта трансформация имеет большое значение для реального положительного воздействия духовных служителей на ситуацию в мире. С трибуны Съезда в разные годы выступили такие выдающиеся деятели современности, как Генеральный секретарь ООН Пан Ги Мун, Король Иордании Абдалла II, Президент Финляндии Саули Ниинистё, Президент Израиля и лауреат Нобелевской премии мира Шимон Перес, премьер-министр Малайзии Мохаммед Махатхир, бывший премьерминистр Канады Жан Кретьен, Патриарх Московский и Всея Руси Кирилл, Верховный имам Аль-Азхара Мухаммад Саид Тантауи, Генеральный секретарь Всемирной Исламской Лиги Абдалла Ат-Турки. Среди видных участников форума – Генеральный секретарь Всемирной ассамблеи сближения исламских мазхабов Аятолла Шейх Мохсен Араки, кардиналы 97

Касым-Жомарт Токаев. Съезд лидеров мировых и традиционных религий: от идеи...

католической церкви Йозеф Томко и Жан-Луи Торан, Патриарх Константинопольской Православной Церкви Варфоломей I, Главные раввины Израиля Йона Мецгер, Шломо Амар и Ицхак Йосеф, Президент Японской Ассоциации синтоистских храмов «Джинджя Хонче» (Япония) Цунекиё Танака, Председатель Института по исследованию индологии и межрелигиозного диалога, член Совета религиозных лидеров (Индия) Сомайя Самир Шантила, Генеральный Секретарь Всемирного сообщества буддистов Фаллоп Тайиари, Исполнительный директор Японской ассоциации синтоистских храмов «Джинджя Хонче» Таненори Тераи, Президент Всемирной лютеранской федерации Муниб Юнан и многие другие. В съездах лидеров мировых и традиционных религий также участвовали генеральные директора ЮНЕСКО Коичиро Мацуура и Ирина Бокова, генеральные секретари ОБСЕ Марк Перрен де Бришамбо и Ламберто Заньер, Высокий представитель Альянса цивилизаций ООН Насир Абдель Азиз ан-Насер, Генеральный Секретарь Организации Исламского Сотрудничества Ияд Амин Мадани. Если в первом Съезде принимали участие религиозные лидеры и почетные гости из 13 стран, то для участия в V Съезде в Астану прибыли более 80 делегаций из 42 стран мира. Документы межрелигиозного форума За пятнадцать лет Съезд наработал солидную документационную базу по вопросам взаимодействия различных религий. В этом плане Декларация первого Съезда сыграла ключевую роль, так как выявила основные точки соприкосновения и обозначила общие ценности ведущих мировых и традиционных религий. Для казахстанской дипломатии согласование первого межконфессионального документа стало хорошим тестом на профессионализм, поскольку предстояло обозначить общие проблемы для всей человеческой цивилизации под углом зрения религиозных лидеров. Необходимо было тонко учесть особенности каждой конфессии, не допустить диспута о межконфессиональных различиях, а главное – сформулировать совместное видение сотрудничества разных религий. Эта весьма деликатная работа началась заблаговременно Администрацией Президента и Министерством иностранных дел. Для выработки документа была создана рабочая группа из представителей крупных мировых и традиционных религий, участвовавших в первом Съезде. После того как текст был вынесен на одобрение форума, его участники и лично Президент Нурсултан Назарбаев внесли ряд 98

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

содержательных дополнений. Таким образом, декларация стала ключевой отправной точкой для межконфессионального диалога в Астане. «Многообразие религиозных убеждений и исповеданий должно вести не к взаимному подозрению, дискриминации и уничтожению, а к взаимовосприятию и гармонии, демонстрирующей уникальность каждой религии и культуры. Религии должны стремиться к большему сотрудничеству, признавая толерантность и взаимовосприятие как существенные инструменты мирного сосуществования всех народов», – отмечено в первом документе Съезда. Иными словами, религиозные служители констатировали, что противоречий между религиями нет, но есть потребность в диалоге и сотрудничестве во благо современного мира. На втором Съезде участники утвердили Принципы межрелигиозного диалога – своего рода кодекс участников Съезда. «Диалог будет основываться на честности, толерантности, смиренности и взаимоуважении. […]. Диалог должен предполагать равноправие всех партнеров и создавать пространство для свободного выражения мнений, видений и убеждений, с учетом целостности каждой культуры, языка и традиций. Диалог не должен быть нацелен на обращение в другую веру либо оскорбление собеседника другого вероисповедания, а также на демонстрацию превосходства одной религии над другой», - говорится в Принципах. Религиозные лидеры подчеркнули фундаментальную потребность межконфессионального диалога для будущих поколений. В другом документе – Декларации второго Съезда – участники высказали общее мнение о том, что «трудности в межрелигиозных и межкультурных отношениях вызваны существенным дисбалансом в международной политике, экономике, социальной, гуманитарной и информационной среде, а также использования религии в политических целях». Документ третьего Съезда также содержит ряд основополагающих положений, касающихся роли всех религий в развитии современных обществ и противодействии угрозам безопасности. В Обращении участников подчёркнуто, что «мирное сосуществование людей различной этнической и религиозной принадлежности является важной основой безопасности человечества». При этом, «межрелигиозный диалог помогает избежать стереотипов, предрассудков и религиозных конфликтов». Духовные служители подчеркнули необходимость «защищать достоинство личности и ее фундаментальных прав, в особенности свободы совести и религии». Осуждены «любые формы проявления экстремизма и терроризма, особенно тех, которые прикрываются религией».

99

Касым-Жомарт Токаев. Съезд лидеров мировых и традиционных религий: от идеи...

Обращение четвертого Съезда содержит ряд консолидированных подходов по вопросам социального развития, нравственности, воспитания и образования. Религиозные деятели «едины в признании божественно установленного предназначения человека, его достоинства и неотъемлемых прав». При этом, «религия является одним из самых важных и влиятельных средств разрешения современных социальных проблем и достижения всеобщего мира и процветания». Участники выразили «готовность, наряду с политическими и общественными деятелями, соответствующим образом реагировать на существующие духовные, этические и моральные вызовы, включающие экстремизм и терроризм, которые прикрываются религией». Подчеркнуто, что укрепление нравственно-духовной основы общества и возрождение традиционных семейных ценностей является непременным условием устойчивого развития мира. Высказано общее убеждение в том, что «созидательная роль женщин в семье и обществе должна пользоваться глубоким уважением». Также отмечено, что «современные молодые люди с ранних лет должны иметь право приобретать основательные знания о своей собственной религиозной традиции, так же как они учат родной язык, историю, культуру». При этом, отмечено в документе, «человек, знающий свою религию, никогда не будет пренебрежительно относиться к чужой вере». Декларация пятого Съезда подняла форум на качественно новый уровень, поскольку была сфокусирована на самых острых политических проблемах современного мира. Документ состоит из преамбулы и 16 основных пунктов, включая «пять призывов» Президента Нурсултана Назарбаева, высказанных на открытии форума. В частности, участники приняли обязательства по содействию диалогу религиозных лидеров с политическими деятелями, международными организациями и гражданским обществом «с целью обеспечения стабильности и безопасности, предупреждения и урегулирования конфликтов». Съезд призвал стороны военных конфликтов «прекратить столкновения, объявить перемирие и посредством переговоров выработать соглашения о прекращении насилия, защите мирных граждан, мирном решении всех противоречий». Религиозные лидеры решительно отвергают силовые методы решения любых политических и религиозных противоречий. Они призвали политических лидеров всех ведущих держав «остановить разрастание пропасти недоверия в современном мире, прекратить взаимные санкции и использовать механизмы ООН и других международных организаций для урегулирования противоречий в соответствии с международным правом во имя установления мира и безопасности».

100

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

«Борьба против экстремизма и терроризма не переросла в войну против религий и их последователей», – предупредили участники форума. Съезд, отметили участники, намерен развивать взаимодействие с ООН и другими международными структурами в целях укрепления глобального диалога во имя мира и развития. Содержится призыв к владельцам и издателям средств массовой информации прекратить практику использования СМИ, включая Интернет, для разжигания межрелигиозной и межконфессиональной розни. За пятнадцать лет, помимо разработки и принятия итоговых документов самого Съезда, значительная документационная работа проводилась на уровне Секретариата Съезда. Она в основном касалась процедурного и организационного характера, а также отражала дискуссии делегаций в межсъездный период. Значительным вкладом Съезда стало Заявление участников Международной конференции «Религии против терроризма», состоявшейся 31 мая 2016 года в Астане. Данный всеобъемлющий документ отражает совместное видение религиозных деятелей, парламентариев и экспертов по проблеме противодействия международному терроризму. Документы Съезда уникальны тем, что в их разработке прямое участие принимали сами религиозные деятели. Принимая документы Съезда, религиозные деятели берут на себя моральное обязательство прилагать силы для их реализации. Все основные документы своевременно были распространены в ООН, ОБСЕ и других международных форумах. Институционализация диалога Еще одним значимым результатом пятнадцати лет работы Съезда стала его последовательное институциональное развитие. Съезд стал своего рода «межконфессиональным Давосом», поскольку на сегодня это наиболее представительная диалоговая площадка для всех религий, международных организаций, политических деятелей и экспертов. Ее отличает разнообразная повестка дня, необычный формат участников, а также политическая гибкость. С ростом количества участников и развитием повестки дня обсуждаемых проблем значительно расширилась и программа проведения форумов. Сегодня астанинские съезды состоят не только из пленарных сессий, но и нескольких параллельных секционных заседаний. По итогам третьего Съезда участники форума учредили Совет религиозных лидеров, который стал одним из главных институтов астанинского межрелигиозного саммита, его руководящим органом. В 101

Касым-Жомарт Токаев. Съезд лидеров мировых и традиционных религий: от идеи...

состав Совета вошли представители 14 религий мира. Совет призван заниматься углублением взаимопонимания и сотрудничества между представителями разных конфессий и укреплять концептуальную основу диалоговой площадки Съезда. Кроме того, Совет уполномочен принимать решения по принципиальным вопросам, касающимся деятельности Съезда, а также сотрудничеству с другими международными организациями и форумами. Благодаря своему уникальному формату, Съезд привлек значительное международное внимание. Состоявшийся в 2009 году третий Съезд состоялся при техническом содействии ООН, а также широком вовлечении секретариата и институтов ОБСЕ. Накануне председательства Казахстана в ОБСЕ в рамках Съезда проведен ежегодный семинар для Средиземноморских партнеров этой панъевропейской организации. В развитие идей Съезда Генеральная Ассамблея ООН провозгласила международную декаду сближения культур на 2013-2022 годы. В мае этого года в штаб-квартире ООН состоялась презентация предстоящего VI Съезда. В рамках Съезда активно задействованы возможности парламентской дипломатии, прежде всего в работе Секретариата форума. Важность парламентского измерения в «духовной дипломатии» была подчёркнута на конференции «Религии против терроризма», прошедшей с участием парламентариев разных стран, членов Секретариата Съезда и экспертов. Секретариат Съезда с самого начала стал основным рабочим органом форума. Он собирается ежегодно и рассматривает вопросы реализации решений Съезда, согласовывает повестку дня, организационные вопросы и проекты итоговых документов форума. Также координируются вопросы взаимодействия Съезда с другими международными диалоговыми структурами, такими как Альянс Цивилизаций ООН, Международный центр межрелигиозного и межкультурного диалога им. Короля Абдаллы и другие. По поручению Президента Казахстана создан Международный центр культур и религий. Съезды и заседания Секретариата проводятся в уникальном по своей архитектуре и предназначению сооружении – Дворце мира и согласия в Астане. В настоящее время рабочим органом Съезда прорабатывается инициатива Президента Нурсултана Назарбаева об учреждении Астанинской международной премии за вклад в межрелигиозный диалог, Почетной медали Съезда лидеров мировых и традиционных религий, а также создании Музея мира и согласия. За последние три года представителями мировых религий проведена большая подготовительная работа к VI Съезду. Секретариатом 102

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

принято решение посвятить предстоящий форум теме «Религиозные лидеры за безопасный мир». Секционные заседания VI Съезда состоятся по следующим направлениям: «Манифест «Мир. XXI век» как концепция глобальной безопасности»; «Религии в меняющейся геополитике: новые возможности для консолидации человечества»; «Религия и глобализация: вызовы и ответы»; «Религиозные лидеры и политические деятели в преодолении экстремизма и терроризма». Таким образом, повестка дня форума становится все более комплексной и насущной для международных отношений. Лидер мирового масштаба, Президент Нурсултан Назарбаев предлагает международному сообществу новые, неосвоенные ранее возможности для совершенствования мироустройства. Это сложная миссия, результат которой зависит от всех участников, принявших приглашение главы Казахстана. Их добрая воля, совместный усердный труд, последовательное движение навстречу друг другу могут обеспечить успех общего процесса. Астана готова служить площадкой для этого благородного поиска.

103

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Шахрат НУРЫШЕВ, Чрезвычайный и Полномочный Посол Республики Казахстан в Китайской Народной Республике Казахстан и Китай: стратегическое партнерство и добрососедство

Государственный визит Президента Нурсултана Назарбаева в КНР. Пекин, 6 июня 2018 года (Akorda.kz)

Президент Республики Казахстан Нурсултан Назарбаев неоднократно подчеркивал приоритетность развития дружеских и добрососедских взаимоотношений с нашими ближайшими соседями. В число этих приоритетов, несомненно, входит и Китайская Народная Республика, которая имеет большой политический вес в мире, является одним из пяти постоянных членов Совета Безопасности ООН, активно проводящим свою внешнюю политику на международной арене. Современный Китай – это вторая экономика мира, которая благодаря политике открытости и реформ, успешно реализуемой в течение сорока лет, достигла колоссального прогресса в развитии. Эта страна инициировала запуск собственного глобального мегапроекта «Один пояс, один путь», подкрепленного финансовыми ресурсами в виде созданного Азиатского банка инфраструктурных инвестиций и Фонда Шелкового пути.

104

Шахрат Нурышев. Казахстан и Китай: стратегическое партнерство и…

КНР, несмотря на сложности трансформации структуры своей экономики, демонстрирует устойчивую тенденцию последовательного роста. Китай обеспечивает треть ежегодного роста всей мировой экономики. В 2017 году его ВВП достиг 13,5 трлн. долл., что больше показателя 2016 года на 6,9%. Товарооборот КНР в 2017 году составил 4,1 трлн. долл. Такие банки Китая, как ICBC, China Construction Bank, Bank of China, China Agricultural Bank, вышли на первые четыре места в топ-10 мировых банков по объему капитализации. Естественно, что такие темпы и масштабы развития Китая у кого-то вызывают восхищение, а у кого-то – опасения, перерастающие в фобию. Но, как заметил Глава государства, «развитие КНР предоставляет соседним странам хорошую возможность для совместного роста». Поэтому, на мой взгляд, для Казахстана в нынешних условиях чрезвычайно важным является определение наиболее выгодных форм и направлений взаимовыгодного сотрудничества. Необходим комплексный анализ того, как развитие Китая может быть использовано во благо Казахстана и нашего народа. Межгосударственные отношения между Казахстаном и Китаем можно в полной мере назвать образцовыми. В настоящее время они вышли на новый этап всестороннего стратегического партнерства. Их основной движущей силой являются налаженные между главами двух государств тесные личные контакты. Это помогает поддерживать практику регулярных ежегодных встреч на высшем уровне для обсуждения различных вопросов двустороннего сотрудничества и актуальных международных и региональных проблем. За последние пять лет лидеры провели 18 встреч, при этом тот факт, что глава Китая за указанный период трижды посетил Казахстан, сам по себе является беспрецедентным. Ну а если вспомнить, что во время его первого государственного визита Астана была выбрана местом для выдвижения идеи о строительстве «Экономического пояса Шелкового пути», то это является подтверждением особого внимания со стороны КНР к развитию долгосрочных и стабильных отношений с РК. За пять лет данная идея трансформировалась в комплексную и масштабную программу взаимодействия в сферах торговли, транспорта, финансов, инвестиций, культурно-гуманитарного сотрудничества. Президент Казахстана Нурсултан Назарбаев в преддверии заседания Совета глав государств-членов Шанхайской организации сотрудничества в г.Циндао (9-10 июня) по приглашению Председателя КНР Си Цзиньпина 7-8 июня 2018 года осуществил государственный визит в Китай. В ходе состоявшихся переговоров лидеры двух стран отметили важность дальнейшего укрепления политического диалога, 105

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

активизации торгово-экономического сотрудничества, сопряжения Новой экономической политики «Нұрлы жол» с инициативой «Один пояс, один путь», расширения финансово-инвестиционных возможностей и повышения транзитно-транспортного потенциала. По итогам переговоров было подписано Совместное заявление Республики Казахстан и Китайской Народной Республики, а также целый ряд других двусторонних документов. В политическом плане между Казахстаном и Китаем нет какихлибо серьезных разногласий. Обе стороны подтверждают территориальную целостность и незыблемость существующей казахстанско-китайской государственной границы. Особый характер отношений позволил запустить переговорный процесс по весьма щепетильному вопросу трансграничных рек. Тесный диалог на двустороннем уровне способствовал налаживанию очень плотных рабочих контактов в рамках таких многосторонних объединений, как ООН, ШОС и СВМДА. Казахстан, будучи непостоянным членом Совета безопасности ООН, тесно взаимодействует со всеми странами-членами, но роль и место в СБ пяти постоянных членов, к числу которых относится и КНР, трудно переоценить. Китай приложил большие усилия для развития СВМДА в качестве страны-председателя данного форума в 2014-2018 годы. Казахстан и Китай оказывали взаимную поддержку друг другу в период поочередного председательства двух стран в ШОС в 2016-2017 годы и 2017-2018 годы соответственно. Что касается торгово-экономического сотрудничества, то в настоящее время Китай выступает одним из главных торговых партнеров Казахстана (КНР занимает 17,4% удельного веса от общей внешней торговли РК с другими странами). Свидетельством динамичного роста двустороннего торгового оборота является увеличение его объема с 432 млн. долл. в 1992 году до 10,5 млрд. долл. в 2017 году. Главной статьей экспорта РК в КНР являются минеральные продукты, металлы и продукция химической промышленности, а импорта из КНР в РК – текстильные изделия, машины, оборудование, изделия из металла, минералов, керамики и стекла, товары народного потребления. Если говорить о наиболее перспективных направлениях сотрудничества, то, прежде всего, это – сфера энергетики. Из Казахстана в Китай поставляются нефть, газ и уран. По нашей территории проходят нефте- и газопроводы, которые позволяют транспортировать углеводороды из России и стран Центральной Азии. Бурно развивающаяся атомная энергетика КНР заинтересована в поставках наших ядерных таблеток местным АЭС.

106

Шахрат Нурышев. Казахстан и Китай: стратегическое партнерство и…

Казахстан является ключевым связующим звеном евразийского трансконтинентального «моста» между Китаем и Европой и первой страной, расположенной вдоль «Экономического пояса Шелкового пути». Председатель КНР Си Цзиньпин, выступая на Форуме высокого уровня по международному сотрудничеству «Один пояс, один путь» в мае 2017 года в г.Пекине, особо отметил, что Казахстан является «чемпионом» по повышению своего транзитно-транспортного потенциала. Подтверждением этому служит сохраняющаяся тенденция ежегодного двукратного увеличения объемов контейнерных перевозок через территорию Казахстана по маршруту «Китай-Европа-Китай». Существующие два железнодорожных перехода на казахстанскокитайской границе – «Достык-Алашанькоу» и «Алтынколь-Хоргос» – способны ежегодно вкупе перерабатывать около 40 млн. тонн грузов. Это позволяет полностью удовлетворить существующие потребности стран Центральной Азии, Закавказья, Ирана, Турции, Европы в транспортировке грузов наземным транспортом. Вхождение крупнейшего морского перевозчика корпорации «COSCO Shipping» и порта Ляньюньган в состав учредителей «сухого порта» в СЭЗ «Хоргос – Восточные ворота» открывает огромные перспективы для увеличения перевалки грузов на казахстанско-китайской границе. Дополнительные возможности для увеличения объемов предоставляет также скорейшее завершение строительства по всему маршруту и начало эксплуатации автомобильной магистрали «Западная Европа – Западный Китай». Тесное взаимодействие с китайской стороной в транзитнотранспортной сфере позволит обеспечить полную загрузку возведенных у нас транспортных магистралей и достичь поставленной Главой государства цели – довести к 2020 году объем транзитных контейнерных перевозок через Казахстан до 2 млн. и получить от этого прибыль в объеме до 5 млрд. долл. Осуществляемое двустороннее сотрудничество в сфере индустриализации и инвестиций содействует реализации Государственной программы индустриально-инновационного развития Казахстана на 2015-2019 годы, основной целью которой является стимулирование диверсификации и повышения конкурентоспособности обрабатывающей промышленности. С учетом наличия у Китая большого потенциала в упомянутых секторах две страны ведут активную работу по реализации 51 проекта на сумму более 27 млрд. долл. На данный момент уже запущено 5 проектов, ведутся строительные работы еще по 11 проектам. Ожидается, что в 2018 году будут начаты работы по реализации 5 проектов и будут введены в 107

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

эксплуатацию 6 из ранее начатых проектов на общую сумму 1,9 млрд. долл. В результате ожидается создание ряда высокотехнологичных предприятий, соответствующих экологическим требованиям и ориентированных на производство отечественной продукции с высокой добавленной стоимостью для экспорта за рубеж. Чрезвычайно важным является то, что запуск предприятий позволит создать новые рабочие места для 20 тысяч казахстанцев. Постоянно увеличивающийся средний класс Китая и его потребность в экологически чистой органической продукции предоставляют нашим предпринимателям хорошие возможности для развития производственных мощностей, нацеленных на поставки сельхозпродукции на рынок Китая. В этих целях между двумя странами уже подписаны документы по карантинным требованиям для казахстанских животных семейства лошадиных (племенные лошади), меда, замороженного мяса мелкого рогатого скота, говядины, а также по фитосанитарным требованиям для пшеницы, пшеничных отрубей, соевых бобов, рапсовых шрот и люцерны. На стадии согласования находятся документы по экспорту ячменя, кукурузы, свинины, риса, гороха, семян льна, тыквы, арбуза и кабачка. В данном контексте важным является участие казахстанских производителей в Первой международной импортной выставке в ноябре 2018 года в г.Шанхай. Председатель КНР Си Цзиньпин заявил, что «Китай намерен шире открыть свои двери для поставок качественной зарубежной продукции». Данная выставка даст хороший шанс для наших производителей увеличить объемы производства и поставок своей органической и «зеленой» продукции. Есть ожидания, что указанное мероприятие, в котором примут участие представители более 100 стран мира, также поспособствует обратной загрузке поездов, следующих через территорию Казахстана в КНР из Европы и других регионов Евразийского континента. Говоря о культурно-гуманитарном сотрудничестве следует признать, что Казахстану и Китаю еще предстоит проделать огромный объем работы, направленной на то, чтобы наши народы больше узнали друг о друге, о культурах, языках, истории, искусстве и традициях. Несмотря на географическую близость, китайская общественность ощущает недостаток в полной и корректной информации о Казахстане. В целях восполнения этого пробела Посольством Казахстана в Китае ведется работа по реализации программы «Рухани жаңғыру» в части, касающейся перевода на китайский язык произведений и трудов казахстанских авторов. Оказано содействие в создании совместного кинофильма «Композитор» о годах жизни известного китайского композитора Сянь 108

Шахрат Нурышев. Казахстан и Китай: стратегическое партнерство и…

Синхая в Казахстане, дубляже и показе на центральном телевидении КНР киноэпопеи «Путь лидера», участии казахстанских художественных фильмов в кинофестивалях и конкурсах, проводимых в Китае. При содействии Посольства осуществлены перевод и издание основных программных и стратегических документов, инициированных Главой государства в целях дальнейшего развития нашей страны, учебника «История Казахстана» известного ученого, профессора Георгия Кана. На стадии проработки находится вопрос издания книг о городах Казахстана, расположенных на Древнем Шелковом пути. Повышению узнаваемости Казахстана в Китае способствуют популярность певца Димаша Кудайбергена, организованные Посольством концерты известных исполнителей таких, как Айман Мусаходжаева, Майра Мухамедкызы, Толкын Забирова, талантливого молодого поколения артистов как Рахат-Би Абдысагина, группы «Туран» и «El Canto». Активную работу в этом направлении проводят четыре центра Казахстана и кафедры изучения казахского языка, созданные за последние три года по инициативе Посольства в ведущих университетах иностранных языков в городах Пекине, Шанхае, Далянь и Сиань. Уверен, что эти шаги помогут китайским гражданам лучше узнать культуру, историю, искусство, музыку и язык Казахстана, что будет способствовать укреплению дружбы и добрососедства между двумя странами. В то же время считаю, что и нам нужно более глубже и комплексно изучать нашего восточного соседа. Давно назрела необходимость формирования отечественной школы китаеведения, создания специализированных институтов и центров по изучению Китая, формированию библиотечного фонда с литературой по Китаю на различных языках мира, системного отбора наиболее перспективной молодежи из 14 тысяч ныне обучающихся в КНР казахстанских студентов для формирования качественного кадрового резерва для работы на китайском направлении. В заключение хотел бы отметить, что Китай – это страна с растущим геополитическим влиянием, мощным экономическим потенциалом и широкими финансовыми и технологическими возможностями. Поэтому Казахстан заинтересован в развитии предсказуемых и взаимовыгодных долгосрочных отношений с Китаем. Уверен, что существующая схожесть подходов глав двух государств к перспективам дальнейшего развития двусторонних отношений является залогом укрепления дружбы и добрососедства между Казахстаном и Китаем.

109

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

ЦЗЯН Фэн, Президент Совета Директоров Шанхайского университета международных исследований, ЯН Чэн, Профессор Школы международных отношений и связей с общественностью Шанхайского университета международных исследований «Экономический пояс Шелкового пути»: региональное сообщество совместных интересов, совместной ответственности и совместного будущего

Первая международная презентация Председателем КНР Си Цзиньпином инициативы «Экономический пояс Шелкового пути» в «Назарбаев Университете». Астана, 7 сентября 2013 г. (Akorda.kz)

С интеграцией КНР в мировую экономику между Китаем и другими международными игроками наблюдается все большее сближение интересов, нежели их расхождение. Китай стремится создать сообщество совместных интересов со всеми своими партнерами. Центральная Азия уникальна для политики соседства Китая с точки зрения его дипломатической философии. Помимо упомянутой идеи сообщества совместных интересов, Китай также придает важное значение созданию 110

Цзян Фэн, Ян Чэн. «Экономический пояс Шелкового пути»: региональное…

сообщества совместной ответственности и совместного будущего с Центральной Азией. Таким образом, Китай не будет в одиночку бороться за мир, гарантировать безопасность, продвигать стабильность, содействовать развитию и процветанию в евразийском регионе. Скорее, Китай будет формулировать новый тип мегарегиональной идентичности со всеми центральноазиатскими республиками и другими субъектами международного сообщества. Выступая в «Назарбаев Университете» для представления инициативы «Экономический пояс Шелкового пути», Председатель КНР Си Цзиньпин выразил особое стремление к созданию сообщества совместных интересов, совместной ответственности и совместного будущего между Китаем и Центральной Азией на основе принципа широких консультаций, совместного вклада и общих выгод. Иными словами, инициатива «Экономический пояс Шелкового пути» – это краткое выражение трехмерной дипломатической философии Си Цзиньпина в построении сообщества. Три смены парадигмы китайской дипломатической философии и построение трехмерного сообщества в рамках «Экономического пояса Шелкового пути» Предложение о создании трехмерного сообщества знаменует новую дипломатическую парадигму Китая в его отношениях со странами Центральной Азии. Дискурс отражает новое мышление Китая и уникальный подход при укреплении отношений с остальным миром, воплощающий в себе ключевую мысль о глобальном взгляде Китая на современную эпоху под руководством нового лидера. Он отличается от революционной дипломатии Председателя Мао с его ориентацией на третий мир, поскольку Китай в тот период выставлял себя полноправным лидером мировой борьбы против империализма и ревизионизма. Он также отличается от политики реформ и открытости Дэн Сяопина с «бесплатным участием» в качестве основной стратегии, чтобы удовлетворить потребность во внутреннем экономическом развитии, отказавшись от идеи революционного миропорядка, но вместо этого интегрируя Китай в международную систему./1/ Иными словами, Китаю больше не придется завоевывать доверие внешнего мира, выражая свою волю к установлению мира, но придется направлять свои доходы от развития, полученные при Дэн Сяопине, обратно во внешний мир в качестве нового поставщика общественных благ. Китай сформировал крупномасштабный торговый цикл технологий, капитала, продуктов и услуг с развитыми странами. Этот торговый цикл предоставил дополнительную движущую силу для укрепления еще одного 111

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

торгового цикла с преимущественно промышленными товарами и сырьем между Китаем и слаборазвитыми странами Азии, Африки и Латинской Америки. Эти два цикла сопряжены с Китаем в качестве стержня, тем самым формируя структуру «двойного цикла» в мировой торговле./2/ Таким образом, благодаря своей внешней политике Китай заложил начало более здоровой идее международного сотрудничества с новым пониманием нравственных ценностей и прибыли, начав делиться своими благами от развития с другими странами мира, в том числе с Центральной Азией. Это означает, что Китай, как крупнейшая/3/ развивающаяся страна/4/, добровольно начинает формировать повестку дня международного сотрудничества, основанную на новой конструктивной мысли о космополитизме. Представление Китая о мировом порядке при Си Цзиньпине выходит далеко за пределы национальных государств, с меньшим вниманием к национальным интересам, чем на Западе, и меньшим акцентом на «реальную политику». С точки зрения Китая, мир – это не только место, где сосуществуют разные культуры, но и субъект и цель, которая должна быть определена национальными государствами, которым присущи разные культурные традиции. Так называемые универсальные ценности и нормы сначала формируются в определенном месте и становятся общепризнанными посредством распространения, изменения и, наконец, процесса сублимации в результате строительства цивилизационного диалога и культурной интеграции./5/ Без полюсов у нас не было бы необходимого разнообразия, но мы не смогли бы построить космос, если мы бы были ограничены национальными государствами. Следовательно, попытка Китая развить особое всеобъемлющее стратегическое партнерство с Центральной Азией в рамках инициативы «Экономический пояс Шелкового пути» является первым экспериментом новой дипломатической философии Си Цзиньпина в Евразии. Сообщество совместных интересов, совместной ответственности и совместного будущего между Китаем и странами Центральной Азии не является новым, его строительство началось после распада Советского Союза, когда Китай, Россия и три страны Центральной Азии установили механизм переговоров по территориальным спорам, которые им оставила история. В 1996 году он был преобразован в «Шанхайскую пятерку», неофициальную платформу для многофункционального сотрудничества, и, наконец, был упрочнен и углублен посредством Шанхайской организацией сотрудничества (ШОС). Сообщество совместных интересов, совместной ответственности и совместного будущего – это политическая приверженность Китая тесному сотрудничеству с республиками Центральной Азии. Оно отражает 112

Цзян Фэн, Ян Чэн. «Экономический пояс Шелкового пути»: региональное…

уважение Китая к установлению открытого, всеобъемлющего и взаимовыгодного сотрудничества посредством равноправного партнерства. Оно также является попыткой сформулировать культуру сотрудничества Канта между Китаем и странами Центральной Азии, которые в значительной степени отличаются по политической системе, идеологии и экономической структуре. Таким образом, Шанхайский дух «взаимного доверия, взаимной выгоды, равенства, консультаций, уважения к различным цивилизациям и стремление к взаимному развитию» получил новый импульс. Идея сообщества совместных интересов, совместной ответственности и совместного будущего с Центральной Азией подчеркивает обязательства и обязанности Китая в региональных делах, но она не означает, что Китай пытается играть доминирующую или даже монополистическую роль, делая из «Экономического пояса Шелкового пути» эксклюзивный геополитический проект. Во время своей поездки в Центральную Азию в 2013 году Председатель Си Цзиньпин заявил, что «Китай не будет доминировать в региональных делах или искать сферу влияния». Первый посол Китая в Казахстане, бывший Заместитель министра иностранных дел Китая и первый Генеральный секретарь Шанхайской организации сотрудничества Чжан Дэгуан однажды отметил, что «Китай и центральноазиатские республики являются заинтересованными сторонами инициативы «Экономический пояс Шелкового пути» и будут продолжать совместное развитие и совместное процветание общими усилиями, не ограничивая возможное сотрудничество государств Центральной Азии с другими внешними игроками. Китай готов предоставить больше общественных благ благодаря своей национальной силе, тем самым сохраняя и продвигая сообщество»./6/ Особенности «Экономического пояса Шелкового пути» В 1877 году в своей книге «Китай. Результаты собственных путешествий» Ф. фон Рихтгофен, немецкий географ, первым использовал словосочетание «шелковый путь» для описания дороги, предназначенной в основном для торговли шелком между южной и западной частью Центральной Азии, Индии и Китая в династии Хань. В связи с этим, в настоящее время широко распространено мнение, что концепция «шелкового пути» изначально не была китайской. Однако нет никаких сомнений в том, что отправная точка Шелкового пути находилась в Китае. История «шелкового пути» насчитывает тысячи лет, когда, как отметил Рихтгофен, император У-ди направил Чжан Цяня в соседние 113

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

районы западной периферии Империи Хань. После того, как Чжан Цянь прибыл в Центральную Азию, он обнаружил там много изделий из бамбука и тканей из Китая. А в древних египетских гробницах был найден шелк, которому было 3000 лет. Что касается функций, то «шелковый путь» можно также назвать «чайным путем», «фарфоровым путем» и «путем диалога между различными цивилизациями». Иными словами, древний «шелковый путь» не только символизирует экономическое взаимодействие между региональными сообществами, но также является признаком многокультурной коммуникации и смешения. В значительной степени он тесно связан с желанием внести культурное разнообразие в эпоху глобализации. Для Китая уникальная ценность «шелкового пути» очевидна. Из истории евразийского континента понятно, что канал, в подлинном смысле связывающий евразийскую экономику, несомненно, берет свое начало в период «шелкового пути» с отправной точкой в Китае. Все континентальные страны Евразии признали исторический факт. Естественно, что Председатель Си Цзиньпин выбирает «шелковый путь» для обозначения потенциальной повестки дня сотрудничества. Китай имеет определяющее право, как один из самых важных ключевых игроков на древнем Шелковом пути, использовать это историческое обозначение. Более того, Китай выявил ценность «шелкового пути», общего для евразийских стран, для возможного экономического сотрудничества до того, как Председатель Си Цзиньпин предложил эту инициативу. В 1994 году, когда Ли Пэн, на тот момент Премьер Государственного совета КНР, посетил получивший независимость Узбекистан в Центральной Азии, он предложил «перестроить современный шелковый путь». В 2008 году вместе с Программой развития ООН и четырьмя республиками Центральной Азии Китай запустил в Женеве проект развития Шелкового пути, получив поддержку от 19 стран региона, которые решили вместе инвестировать 43 миллиарда долларов в его возрождение. Несколько особенностей древнего «Шелкового пути» заслуживают внимания. Во-первых, это спонтанная и многомерная сеть сотрудничества. В целом существуют три маршрута, первый из которых – оазисный Шелковый путь, пролегающий через западные регионы Китая, Центральную Азию и достигающий Рима. Второй маршрут – плоскогорный Шелковый путь, проходящий через континентальный Китай в Индию и на Ближний Восток. Третий – травяной Шелковый Путь, начинающийся с гор Юньшань через Монголию, Россию в Европу. Вовторых, на древнем Шелковом пути не доминировала определенная страна, он был совместно построен государствами и другими участниками, 114

Цзян Фэн, Ян Чэн. «Экономический пояс Шелкового пути»: региональное…

находящимися вдоль пути. В-третьих, Шелковый путь был не только торговым маршрутом, но и сетью культурной коммуникации. Китайская культура распространилась в Европе, так же, как и европейская культура в Китае. Западная религия проникла в Китай через Шелковый путь. Вчетвертых, рост и спад были тесно связаны с социально-экономической ситуацией в Китае и соседних районах. Когда открылся торговый маршрут, воцарились мир и процветание. В противном случае было бы не избежать войн и конфликтов. Полностью поняв вышеупомянутые особенности древнего Шелкового пути, можно получить общее представление об инициативе Председателя Си Цзиньпина. Во-первых, «Экономический пояс Шелкового пути» – это сеть взаимовыгодного сотрудничества для стран Большой Евразии. В значительной степени, будучи в постоянном движении, Евразия посредством своей растущей торговой сети когда-то серьезным образом мотивировала прогресс человеческой цивилизации. /7/ Председатель Си Цзиньпин описал «Экономический пояс Шелкового пути» как коридор сотрудничества от Балтийского моря до Тихого океана, от Центральной Азии до Индийского океана и Персидского залива. Поэтому, начинающийся в Китае, проходящий через связующие звенья – Россию и Центральную Азию, в Европу – опорную точку, и в Африку на севере в качестве продолжения, «Экономический пояс Шелкового пути» представляет собой относительно открытую транспортную сеть, удобный канал экономического сотрудничества, функциональную платформу для диалога цивилизаций. Во-вторых, «Экономический пояс Шелкового пути» не должен стать институциональным механизмом, таким как ЕС и Евразийский союз. Это комплексная межрегиональная совместная инициатива с геополитическим охватом Восточной Азии, Центральной Азии, Южной Азии, Западной Азии, России, Кавказа и всей Европы. Сотрудничество включает различные области, такие как транспорт, энергетика, торговля и культура. Такое сотрудничество будет осуществляться благодаря весьма гибкому подходу, ориентированному на стратегическую координацию и политическую коммуникацию, а не на институциональные механизмы с целенаправленной последовательностью и принуждением. В-третьих, «Экономический пояс Шелкового пути» должен быть естественным процессом, а не навязанной интеграцией или результатом плановой экономики. В течение 20 лет после распада Советского Союза была усилена взаимозависимость между Северной Америкой, Западной Европой и Азиатско-Тихоокеанским регионом, тремя центрами глобализации, а распространение их влияния на окружающие регионы постепенно усиливались. Тем не менее, слабо глобализированные регионы 115

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Евразии из-за слабого экономического развития и географической ограниченности стран, не имеющих выхода к морю, продемонстрировали сильную волю и желание присоединиться к сети глобализации. Другими словами, исходные районы в Центральной и Северной Евразии, похоже, превращаются во всеобъемлющую сеть, соединяющую европейские, постсоветские и восточноазиатские страны, такие как Китай. В обозримом будущем с развитием «Экономического пояса Шелкового пути» четкая географическая граница между Европой и Азиатско-Тихоокеанским регионом, несомненно, будет все более размытой. Страны с переходной экономикой, такие как Китай, Россия и Индия, непосредственно включены в межнациональную сеть сотрудничества, с конечной точкой на западной границе – Евросоюз. Несмотря на множество психологических барьеров и установок, которые нужно было преодолеть, расширение ЕС на восток и его восточное партнерство способствовали этому процессу. Впервые в истории интеграция в Большой Евразии стала возможной. «Экономический пояс Шелкового пути» – это не геоэкономический план, разработанный по инициативе Китая, а многообразный и открытый процесс, требующий совместного участия евразийских стран. Основная особенность геополитики и геоэкономики в Евразии заключается в дублирующем характере различных предложений и механизмов сотрудничества. Новая Стратегия Шелкового пути, предложенная США, проект Евразийского союза, стратегия ЕС для Центральной Азии и евразийская инициатива, предложенная Южной Кореей, в определенной степени целесообразны и достигли соответствующего прогресса. Инициатива Китая не заменит эти планы сотрудничества. Скорее, она будет связывать различные цели путем поиска общей позиции. Кроме того, в отличие от 1990-х годов, возрождение Шелкового пути является не только полезной концепцией нового политического цикла Китая при Председателе Си Цзиньпине, а практическим планом действий. Нет сомнений в том, что связь между «Экономическим поясом Шелкового пути» Китая и новой экономической политикой Казахстана «Нұрлы Жол» имеет большое стратегическое значение. Китай считает ее еще одним значительным прорывом Центральной Азии после создания ШОС со времени распада СССР и хорошим экспериментом для совершенно новой модели экономического сотрудничества между большими и малыми странами. Китай поддерживает создание сети неоконтинентального сотрудничества, направленной на то, чтобы интегрировать развитые и развивающиеся страны в более сбалансированные, более справедливые, более выгодные и более всеобъемлющие рамки сотрудничества на основе принципа равного 116

Цзян Фэн, Ян Чэн. «Экономический пояс Шелкового пути»: региональное…

партнерства и согласия. Совместная программа сопряжения «Экономического пояса Шелкового пути» и «Нұрлы Жол», подписанная двумя правительствами, заложила прочную основу для более тесного сотрудничества между Китаем и Казахстаном. Реализация вышеупомянутой программы, которая хоть и находится на начальном этапе, доказала, что сопряжение двух программ создаст хороший задел для особых отношений Китая и Казахстана в том, что касается координации интересов, нейтрализации разногласий и создания новых форм сотрудничества. Список использованной литературы: 1. Изменения в позиции, стратегии, политике и стратегии внешних отношений Китая подробно описаны профессором Чжан Цинмином в книге Zhong Guo Wai Jiao (Внешняя политика Китая, Пекин: China Intercontinental Press, 2010 г.).

2. Yu Xiangdong и Shi Zhan, “Quan Qiu Ma Yi Shuang Xun Huan Jie Gou Yu Shi Zhi Xu – Wai Jiao Zhe Xue Dui Tan Zhi Si (Структура двойного оборота мировой торговли и мировой порядок – Диалог в области китайской дипломатической философии IV)”, Wen Hua Zong Heng (Beijing Cultural Review), 2013, No.5, pp. 46-55.

3. Информацию о понятии «сверхдержава» или «крупная держава» см. в детальном обсуждении в Yu Xiangdong и Shi Zhan, “Min Zu Zhu Yi Yu Chao Da Gui Mo Guo Jia De Shi Ye – Shi Jie Ge Ju Shi Ye Xia De Zhong Guo Wai Jiao Zhi San (Национализм и видение «сверхдержавы» – Диалог в области китайской дипломатической философии с глобальной точки зрения III)”, Wen Hua Zong Heng (Beijing Cultural Review), 2013, No.1, pp.

112-121. Сведения о США в 1890 гг. как еще одной сверхдержаве доступны в Di Guo Ding Xing Xu Qiyu: Mei Guo De 1890-1900 (Формирующее десятилетие империи: Америка в 1890-1900 гг., Gui Lin: Guangxi Normal University Press, 2014, pp.170-190).

4. См. Yang Cheng, “Ti Gao Zhong Guo Wai Jiao De Yi Cheng She Zhi Neng Li – Gou Jian Guo Ji Guan XI Xin Ge Ju De Guan Jian (Улучшение дипломатической повестки дня Китая – ключ к созданию новой модели международных отношений)”, Wen Hua Zong Heng (Beijing Cultural Review), 2016, No.2, pp. 20-29.

5. Liu Qing, “Chong Gou Quan Qiu Xiang Xiang: Cong ‘Tian Xia’ Li Xiang Zou Xiang Xin Shi Jie Zhu Yi (Воссоздание глобального представления: от идеала “Поднебесной” до нового космополитизма)”, Xue Shu Yue Kan (Academic Monthly), 2015, Issue 47, No.8, pp.5-15.

6. Интервью автора с Amb. Zhang Deguang, от 25 марта 2016 г.

117

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

7. Yang Cheng, “The Eurasian Moment in Global Politics: a Comparative Analysis of Great Power Strategies for Regional Integration”, in Eurasian integration – the view from within, edited by Piotr Dutkiewicz and Richard Sakwa, London & New York: Routledge, 2015, p.275.

118

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

МЕЖДУНАРОДНЫЕ ОТНОШЕНИЯ

Жан ГАЛИЕВ, Чрезвычайный и Полномочный Посол Республики Казахстан во Французской Республике, Португальской Республике и Княжестве Монако, Постоянный представитель при ЮНЕСКО Казахстан-Франция: первое десятилетие стратегического партнерства

Первый Казахстанско-французский инвестиционный форум, посвященный десятилетию стратегического партнерства. Париж, 28 мая 2018 г. Слева направо: Паскаль Лоро, президент исследовательского центра «Институт Шуазёль», Госсекретарь при МЕИД ФР, сопредседатель МПК Ж.-Б. Лемуан, Председатель Комитета по инвестициям МИР РК Ерлан Хаиров, Посол Казахстана во Франции Жан Галиев, Посол Франции в РК Филипп Мартинэ

Сегодня мы являемся свидетелями важного этапа в истории казахстанско-французских отношений, которые зародились сразу после обретения нашим государством независимости. Франция была одной из 119

Жан Галиев. Казахстан и Франция: первое десятилетие стратегического...

первых стран Евросоюза, признавших суверенитет Республики Казахстан, и 25 января прошлого года мы отметили 25-ю годовщину установления дипломатических отношений. В нынешнем же году 11 июня исполнилось 10 лет со дня подписания Договора о стратегическом партнерстве между двумя государствами, который вывел наше сотрудничество на качественно новый уровень, став первым документом подобного рода, заключенным между Казахстаном и государством-членом ЕС и пока единственным между Францией и страной Центральной Азии. Несомненно, 10 лет – это незначительной отрезок времени в разрезе истории, но за этот период Астаной и Парижем проделана колоссальная работа по расширению и углублению взаимовыгодного сотрудничества. Подводя промежуточные итоги, можно сказать, что этот этап был богат новыми достижениями в непрерывном построении открытого и доверительного политического диалога по широкому спектру актуальных проблем современности, наращивании плодотворного торговоэкономического и инвестиционного сотрудничества. Осуществляются культурно-гуманитарные обмены между странами, регионами и городами. Крепнут взаимные симпатии и дружба между народами. Из года в год растет количество французских туристов, посещающих нашу страну. В политическом плане достигнут высокий уровень доверия и взаимопонимания по основным вопросам двусторонней повестки дня. Франция является ключевым партнером Казахстана на мировой и европейской арене. Это стало возможным благодаря регулярным встречам на высшем уровне, которые придают необходимый стимул и обеспечивают высокое качество отношений. Только за последние 10 лет Президент Нурсултан Абишевич Назарбаев посетил Францию с официальными и рабочими визитами пять раз (в 2010, 2011, 2012 и 2015 годы). За тот же период французские лидеры посещали Казахстан дважды – Николя Саркози в 2009 году и Франсуа Олланд – в 2014 году. С 2010 года встречи на высшем уровне проводятся под эгидой Президентской комиссии «Казахстан-Франция». В результате плодотворных встреч и содержательных переговоров был подписан целый ряд важных двусторонних документов, охватывающих различные сферы именно стратегического партнерства. В скором будущем мы ожидаем визит Президента Франции Эмманюэля Макрона в Казахстан по приглашению Президента Казахстана. В настоящее время Астана и Париж работают над формированием повестки дня переговоров, которая, как мы надеемся, позволит определить цели и задачи нового этапа сотрудничества. Старт стратегического партнерства также активизировал контакты на уровне глав правительств двух стран, которые имели место в 2008 году, 120

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

дважды в 2011 году, в 2010, 2012, 2013, 2014 годы. В конце ноября 2015 года на тот момент Премьер-Министр РК Карим Масимов совершил рабочий визит в Париж по случаю открытия 21-ой Конференции по климатическим изменениям, где Казахстан активно поддержал французские инициативы в этой сфере. Регулярно осуществляется взаимодействие на уровне руководителей и старших должностных лиц внешнеполитических ведомств. Среди недавних примеров можно выделить состоявшийся в конце марта 2017 года рабочий визит в Париж Министра иностранных дел Казахстана Кайрата Абдрахманова по случаю проведения встречи глав внешнеполитических ведомств Франции, Казахстана, Кыргызстана, Таджикистана, Туркменистана и Узбекистана, приуроченной к 25-летию установления дипломатических отношений между Францией и странами Центральной Азии.

3 августа 2017 года состоялся телефонный разговор Министра Кайрата Абдрахманова с Министром Европы и иностранных дел ФР ЖанИвом Лё Дрианом. Коллеги обсудили перспективы укрепления казахстанско-французских отношений по всему спектру сотрудничества, в том числе в рамках совместной работы в Совете Безопасности ООН. Одним из действенных инструментов сотрудничества являются политические консультации. С 2008 года, поочередно в Париже и Астане, проведено семь раундов переговоров на уровне заместителей министров иностранных дел. Поступательно развиваются межпарламентские связи, которые активизировались в конце 2017 года после завершения постэлекторального формирования соответствующих структур во французском Парламенте. В обеих палатах законодательного органа Франции действуют группы межпарламентской дружбы. В Сенате руководство группой «Франция – Центральная Азия» делегировано Натали Гуле. В Национальной Ассамблее председателем группы дружбы «Франция-Казахстан» избран Пьер Кабаре. В Сенате Парламента РК главой межпарламентской группы по сотрудничеству с Францией является Дарига Назарбаева, а в Мажилисе – Омархан Оксикбаев. Французские делегации групп дружбы регулярно посещают нашу страну. Самым недавним и ярким примером на этом направлении стал приуроченный к юбилею стратегического партнерства весьма содержательный визит в Казахстан 11-17 июня текущего года французской парламентской делегации во главе с Пьером Кабаре. В Астане состоялась серия официальных встреч, в том числе с Председателем Комитета по международным делам, обороне и безопасности Сената Даригой Назарбаевой, Председателем Комитета 121

Жан Галиев. Казахстан и Франция: первое десятилетие стратегического...

Международных отношений, обороны и безопасности Мажилиса Мухтаром Ерманом, Акимом Астаны Асетом Исекешевым, первым заместителем Председателя партии «Нур Отан» Мауленом Ашимбаевым, Председателем межпарламентской группы по сотрудничеству «КазахстанФранция» в Мажилисе Парламента Казахстана Омарханом Оксикбаевым. Договор о стратегическом партнерстве придал серьезный импульс и развитию договорно-правовой базы межу нашими государствами. С 2008 года заключено 18 межгосударственных и межправительственных договоров, а также 16 межведомственных соглашений. Усилен акцент на развитие сотрудничества в сфере правовой взаимопомощи. Среди наиболее перспективных направлений выделяется налаживание обмена по подготовке кадров для судебной системы РК, в том числе на базе Национальной школы судейского корпуса в г. Бордо (ENM), реформированию нотариата, а также работа в рамках европейского проекта для Центральной Азии «Платформа верховенства права». В начале марта этого года в Париже побывала делегация Верховного Суда РК во главе с Председателем Судебной коллегии по уголовным делам Абаем Рахметуллиным. Состоялись встречи в Министерстве юстиции, Кассационном суде Франции и ENM. В июне делегация во главе с Председателем Высшего судебного совета Талгатом Донаковым встретилась в Париже с представителями Министерства юстиции Франции, Высшего совета магистратуры и ENM. Делегация ENM совершила ответный визит в Астану в мае текущего года. Посетившая Францию 17-22 июня делегация Генеральной прокуратуры РК провела в Министерстве Европы и иностранных дел плодотворные встречи с заместителем политического директора Э. Даноном, а также руководящими работниками антитеррористических подразделений МВД ФР. 7-13 июля депутат Мажилиса Парламента РК, председатель Комитета по законодательству и судебно-правовой реформе Нурлан Абдиров и руководитель Республиканской нотариальной палаты Асель Жанабилова посетили Париж с ответным визитом (первый контакт состоялся в июле 2017 года в ходе визита Президента Высшего нотариального совета Франции Дидье Куаффара в Астану). Активизация работы на данном направлении будет способствовать продвижению двусторонних соглашений и присоединению Казахстана к европейским конвенциям о правовой взаимопомощи. Важным измерением для нас является также межрегиональное сотрудничество в рамках Стратегии ЕС по Центральной Азии – и соответствующей диалоговой площадке «ЕС – ЦА», где Франция играет одну из ключевых ролей. В рамках этой политики Евросоюз и пять стран региона продуктивно взаимодействуют в целях укрепления потенциала 122

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

центральноазиатских государств в таких сферах, как безопасность, образование, управление водными ресурсами, энергетика, транспорт и права человека. Казахстан, как и другие страны ЦА, заинтересован в продолжении сотрудничества с ЕС в данном формате, в особенности, в контексте запланированного на 2019 год обновления Стратегии Евросоюза по Центральной Азии, задачей которого является максимальный учет всех приоритетов и потребностей государств региона. На европейском направлении также большое значение имела широкая поддержка французским Парламентом и ратификация в начале марта текущего года Соглашения о расширенном партнерстве и сотрудничестве между РК и ЕС, что рассматривается нами как еще одно свидетельство неизменной политической поддержки Казахстана на международной арене. В целом, необходимо отметить, что французская сторона демонстрирует высокую заинтересованность в дальнейшем углублении стратегического партнерства с Казахстаном. При этом экономическая составляющая рассматривается Парижем в качестве одной из его опор. Торгово-экономическое и инвестиционное сотрудничество с Францией сохраняет высокую динамику. Франция входит в первую пятерку стран по объему вложенных прямых инвестиций в казахстанскую экономику и является нашим ключевым торгово-экономическим партнером в Евросоюзе. Объем французских капиталовложений в РК в период с 2005 года по середину 2018 года приблизился к отметке в 14,5 млрд. долл. Приток прямых инвестиций из Казахстана во Францию за этот же период составил около 30 млн. долл. В нашей стране успешно работают более 130 предприятий с участием французского капитала, включая таких всемирно известных гигантов промышленности, как «Тоталь», «Орано» (бывшая «Арева»), «Альстом», «Данон», «Викат», «Пежо» и др., которые реализуют высокотехнологичные проекты, создавая рабочие места для казахстанцев. К примеру, успешно функционирует совместное производство электровозов, железнодорожного оборудования, титановых изделий для авиапромышленности, фармацевтической и пищевой продукции. Ведется совместная работа над проектами в космической сфере, «зеленой экономике», по развитию инфраструктуры. Активно продолжается сотрудничество в энергетической сфере. Товарооборот по итогам 2017 года составил 3,4 млрд. долл., что на 38% больше по сравнению с 2016 годом. Франция в последние годы занимает 5-ое место в списке торговых партнеров Казахстана (после России, Китая, Нидерландов и Италии). С момента подписания Договора о стратегическом партнерстве между Казахстаном и Францией, объем 123

Жан Галиев. Казахстан и Франция: первое десятилетие стратегического...

взаимной торговли составил более 45 млрд. долл. В текущем году, только по итогам первого квартала, товарооборот достиг 1,205 млрд. долл. (экспорт – 1,077 млрд., импорт – 127 млн.), что на 28% больше по сравнению с аналогичным периодом 2017 года (936 млн. долл.). Основными статьями казахстанского экспорта являются нефть, металлы и металлопродукция, а также продукция химической промышленности. Казахстан импортирует из Франции электрическое, электронное и механическое оборудование, потребительские товары, медикаменты и косметику, автомобили, продукты питания, строительные материалы. Активизировала свою работу Межправительственная комиссия по экономическому сотрудничеству (МПК) и казахстанскофранцузский Деловой совет (ДС), которые являются институциональными механизмами вышеупомянутой Президентской комиссии. Мы ценим действенную поддержку деятельности этих институтов с французской стороны в лице Сопредседателя МПК, Госсекретаря МЕИД ФР Жан-Батиста Лемуана (Сопредседателем с казахстанской стороны является Министр по инвестициям и развитию Женис Касымбек) и сопредседателя ДС, Президента благотворительного фонда «Total» Ив-Луи Даррикаррера (с казахстанской стороны ДС возглавляет Председатель Совета директоров АО «Визор Холдинг» Айдан Карибжанов). 13-ое заседание МПК успешно прошло 7 сентября 2017 года в Астане, 8-е заседание ДС состоялось 25 апреля того же года в Астане. В рамках институционального сотрудничества также действуют двусторонние Рабочие группы в сферах транспорта и военно-технического сотрудничества. Сближению народов наших стран способствовало открытие с 29 марта 2015 года прямого авиасообщения авиакомпании «Эйр Астана» по маршруту Астана-Париж. 1 января 2017 года был продлен безвизовый режим для краткосрочных поездок (до 30 дней) граждан Франции в Казахстан. Значительное внимание уделяется Посольством информированию деловых кругов Франции об инвестиционном климате РК, а также о масштабных экономических и политических преобразованиях в рамках программ модернизации Казахстана. Отдельно можно отметить состоявшиеся в этом году встречи с французскими инвесторами на площадке юридической компании «Dentons» (16 января), с французским секретариатом Делового Совета (5 марта), круглые столы на площадках Ассоциаций предпринимателей «MEDEF» (3 апреля) и Агентства «Business France» (10 апреля). Кроме того, были организованы визиты французских компаний на АЭФ (17-18 мая) и KADEX-2018 (23-26 мая), а 124

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

также ряд точечных поездок французских предприятий для переговоров с казахстанскими партнерами. Напомню, что Франция за активное участие в Международной выставке «ЭКСПО-2017» в Астане была удостоена бронзовой медали. Ключевым событием на экономическом направлении стало инициированное Посольством РК проведение 28 мая в Париже первого казахстанско-французского инвестиционного форума, посвященного 10летию стратегического партнерства. Участие в нем более 100 представителей французских компаний подтвердило повышенный интерес к Казахстану со стороны деловых кругов Франции. Позитивным сигналом для бизнеса стало присутствие на форуме Госсекретаря при МЕИД ФР, сопредседателя МПК Ж.-Б. Лемуана. Основным итогом форума стало подписание четырех соглашений с французскими компаниями в сфере развития возобновляемых источников энергии, переработки мусора, а также оказания консультационных услуг по привлечению инвестиций. Неотъемлемой частью духовного и гуманитарного сближения между народами двух стран является углубление связей в сфере образования и культуры. Прочная основа для этого было заложена в межправительственном Соглашении о сотрудничестве в сферах высшего образования и исследований, подписанном 1 марта 2013 года в ходе визита Министра иностранных дел Франции Лорана Фабиуса в Астану. В ходе визита Президента Франсуа Олланда в РК 5-6 декабря 2014 года главы двух государств торжественно открыли Институт «Сорбонна-Казахстан» на базе КазНПУ им. Абая. Это единственный в Центральной Азии филиал знаменитого французского университета.

5 ноября 2015 года в ходе официального визита Главы нашего государства во Францию была подписана Совместная декларация Министра образования и науки Республики Казахстан и Министра высшего образования и науки Министерства национального образования, высшего образования и науки Французской Республики, которая предусматривает развитие научного сотрудничества и сотрудничества в области высшего образования, в том числе в сфере профессиональной подготовки.

16 марта 2017 года между Казахским национальным университетом имени аль-Фараби и Университетом Сорбонна Париж-Сите 7 Дидро был подписан Договор о двустороннем сотрудничестве, который предусматривает разработку и реализацию совместных образовательных программ с присвоением двойного диплома, совместную исследовательскую деятельность, обмен студентами и преподавателями, взаимные научные стажировки.

125

Жан Галиев. Казахстан и Франция: первое десятилетие стратегического...

По состоянию на конец 2017 года во Франции обучаются и стажируются около 600 казахстанцев, в том числе в рамках международной образовательной стипендии Президента РК «Болашак». За последние годы по данной программе образование в лучших французских вузах получили 176 человек. В городах Астана, Алматы, Актобе, Караганда и Шымкент успешно функционируют представительства культурно-образовательного агентства «Альянс Франсэз». В этом году дан старт новой стипендиальной программе «Абай – Верн», в рамках которой предоставляется 90 грантов для магистрантов второго года обучения и 10 грантов для докторантов, обучающихся в казахстанских высших учебных заведениях. Ожидается, что эта программа придаст новый импульс развитию мобильности казахстанской молодежи в сторону Франции. В последние годы также заметно обогатились культурные связи между двумя странами. В 2013-2014 годы в Казахстане и Франции впервые в истории двусторонних отношений проведены перекрестные Сезоны культуры. Народы двух стран ознакомились с богатым культурным наследием и высоким уровнем современного искусства. Казахстанские артисты стали регулярно выступать на сценах известных театров и концертных залов не только Парижа, но и других городов Франции. В октябре 2017 года в рамках международной презентации национальной программы «Рухани жаңғыру» состоялись концерты с участием Государственного оркестра им. Курмангазы, мастеров театра «Астана Балет» и солистов театра «Астана Опера». В начале декабря 2017 года артисты театра «Astana Musical» в рамках своего европейского гастрольного турне представили в Париже и Каннах этнофольклорный мюзикл «Қыз Жібек». 4 декабря 2017 года артисты Республиканского немецкого драматического театра выступили в Париже с пьесой «Қарагөз».

18 октября прошлого года Министр культуры и спорта РК Арыстанбек Мухамедиулы и Президент сети национальных музеев Сильви Юбак подписали Меморандум о дальнейшем сотрудничестве в области продвижения и сохранения культуры и искусства двух стран.

8 ноября 2017 года с участием Вице-министра культуры и спорта РК Актоты Раимкуловой состоялась встреча ректоров балетных школ Казахстана и Франции, в рамках которой стороны договорились об активизации сотрудничества в сфере развития балетного искусства Казахстана.

24-25 января 2018 года впервые в Париже под эгидой национальной программы «Рухани жаңғыру» 5 дизайнеров из Казахстана приняли 126

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

участие в показе мод «Oriental Fashion Show» в рамках недели высокой моды. Беспрецедентное празднование Наурыза состоялось 31 марта текущего года во французской столице на Площади Лувра. На празднике жители и гости города ознакомились с древними традициями нашего народа, увидели внутреннее убранство казахской юрты, установленной в историческом центре Парижа, отведали наурыз-коже и другие блюда национальной кухни. Развернутая там же фотовыставка Оспана Али «Ритмы Казахстана» представила современные образы нашей страны. На следующий день празднование Наурыза продолжилось в одном из пригородов Парижа, где проживает значительная казахская диаспора.

16 апреля этого года в Париже состоялась мировая премьера произведения 19-летнего казахстанского композитора и пианиста РахатБи Абдысагина. Его новое творение – пьеса «Мысли издалека» (Des pensées de loin) написано специально по заказу всемирно известного Оркестра французских флейт. В настоящее время готовится целая серия культурных представлений, которые пройдут этой осенью в разных городах Франции в рамках программы «Рухани жаңғыру». Все это вселяет уверенность в том, что казахстанско-французские отношения находятся на очень высоком уровне и будут далее успешно развиваться в интересах наших стран и народов. Посольством будут приложены все усилия для достижения поставленных целей в тесном взаимодействии с нашим стратегическим партнером.

127

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Айдар АМРЕБАЕВ, кандидат философских наук, в.н.с. Института философии, политологии и религиоведения МОН РК, почетный профессор Восточно-Китайского Педагогического Университета, г.Шанхай, КНР Национальное, региональное и глобальное измерения китайской инициативы «Пояса и пути» С момента провозглашения инициативы «Пояса и пути» прошло пять лет. Первый юбилей данной внешнеполитической программы Китая требует проведения своеобразного промежуточного аудита, который даст основание понять почему данная инициатива была выдвинута, какие конкретные цели преследует, что за этот период было сделано и как это изменило ситуацию в КНР, регионе и мире в целом. Нас в Казахстане естественным образом интересует место нашей страны в осуществлении данной инициативы, реализация наших национальных интересов в контексте соприкосновения с китайской инициативой «Пояса и пути». Неслучайно провозглашение континентальной программы Экономического Пояса Шелкового Пути состоялось в столице Казахстана Астане в сентябре 2013 года. Действительно, наша страна явилась ключевым звеном в осуществлении инициативы «Пояса и пути». Путь Китая «на Запад» проходил и проходит, главным образом, через Казахстан. Одновременно с этим, Казахстан активно взаимодействует с Китаем в процессе раскрытия потенциала регионального развития и способствует лучшему пониманию и открытию Поднебесной своих возможностей роста сегодня. В настоящей статье рассматриваются национальное, региональное и глобальное значения китайской инициативы «Пояса и пути», а также вопросы позиционирования Казахстана в этих разных измерениях. Особенности современной внешнеполитической философии Китая Следует сразу сказать, что появление инициативы связано с выходом Китая на мировую арену в качестве глобального игрока, открыто заявившего о своих амбициях и целях, вопреки укоренившемуся завету Дэн Сяопина, зафиксированному в его знаменитых 24 иероглифах, определявших долгое время внешнеполитический курс Китая: «Наблюдать хладнокровно, реагировать сдержанно, стоять твердо, скрывать свои возможности и никогда не брать на себя лидерство». /1/ 128

Айдар Амребаев. Национальное, региональное и глобальное измерения китайской…

В этом плане определенный интерес представляет современная экспертная интерпретация китайской внешней политики, выраженная символически в стратегиях «Пути» и «Стены». Первая стратегия, направленная «вовне», ставит геостратегическую задачу поиска новых возможностей для развития Китая, новые рынки, торговые перспективы для экспорта китайских товаров и продвижения цивилизационных ценностей, культивируемых Поднебесной, «мягкая сила» которой сама по себе является символом гармонии, порядка и процветания. Условно ее можно назвать экстровертированной стратегией внешней политики, которая характерна доктрине действующего Председателя КНР Си Цзиньпина. Она культивирует позитивный образ Китая: образ надежного и предсказуемого партнера, древней цивилизации, секрет успеха которой не в агрессивной внешней политике, а в стремлении к внутренней и внешней стабильности и созидательном духе жителей Поднебесной. Вторую стратегию можно охарактеризовать как интровертную ориентацию «внутрь себя», предполагающую сосредоточенность на наращивании внутренней силы, геополитической мощи внутри Стены, ясное обозначение и охрану «стратегических границ жизненного пространства» Китая, целенаправленный курс на сохранение единства государственных и цивилизационных границ. В этом Пекин следует указаниям великого реформатора Дэн Сяопина – «выжидать и не высовываться». Надо сказать, что в экспертно-аналитическом сообществе Китая нет единства мнений о том, какая из стратегий предпочтительней в современных условиях. Многие полагают, что концепт «Стены» уже не актуален, Китай с каждым днем набирает силу и мощь, которые необходимо использовать для обретения достойного Поднебесной места в мировом «табеле о рангах». Китай способен влиять на определение глобальной перспективы человечества. Собственно говоря, именно адепты этой стратегии представляют костяк соратников Председателя КНР. В свою очередь, Си Цзиньпинь, объявив об амбициозной программе «Пояса и пути», способствовал выходу Китая «из тени», указав на наличие у него глобальных амбиций – занять достойное страны положение в мировой политике.

129

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Симпозиум в Пекине в честь пятилетия провозглашения инициативы «Пояса и пути». Пекин, 27 августа 2018 г. (Синьхуа)

Согласно китайской традиционной картине мира, Китай занимает срединное положение и в соответствии с его политической философией представляется Поднебесной, исполняющей своеобразное предназначение интерпретации Воли Неба, миссию установителя мировой гармонии. Хотя данное представление является архетипическим, имеющим тысячелетнюю историю, тем не менее оно и сейчас актуально в современном политическом дискурсе. Глобальное измерение «Пояса и пути» Возросший потенциал Китая сегодня ни у кого не вызывает сомнений и сопровождается его растущими амбициями и возможностями в современной международной политике, особенно в условиях хаоса и турбулентности мирового порядка, который в представлении китайцев нуждается в упорядочении и гармонизации. Существующие негативные тренды в мировой политике, среди которых высокая конфликтогенность регионов, слабая договороспособность стран, несправедливое распределение общественных богатств в мире, неадекватная репрезентация в международных организациях большей части мирового сообщества, требуют «восстановления порядка и гармонии», «создания сообщества единой судьбы человечества» в международных отношениях. Способствование гармонии, миру и благосостоянию, демонстрация эффективной и справедливой социальной модели – такова высокая миссия 130

Айдар Амребаев. Национальное, региональное и глобальное измерения китайской…

Китая. И в этом ряду можно рассматривать инициативу «Пояса и пути» в качестве китайской модели глобализации. Таким образом, в широком глобальном политическом смысле инициатива «Пояс и путь» представляет собой не отдельный геополитический интерес или транспортно-логистический проект, а своеобразную политическую философию взаимодействия, стратегию конструирования современного мира, как дороги сотрудничества и совместного процветания на пути к прогрессу. Таков официальный месседж китайской стороны миру, осуществленный посредством реинтерпретации древнего символа – Великого Шелкового Пути, свидетельствовавшего о великолепии, могуществе и духовной миссии Китая. Казахстан разделяет политическую философию сотрудничества стран во имя совместного процветания. Наша страна также оценивает и основные риски современных международных отношений, которые вызывают тревогу у китайского руководства. Именно поэтому стороны выражают единство взглядов в отношении практически всех глобальных проблем современности, не приемлют применение силы в международных отношениях, игнорирование норм международного права, выступают за незыблемость суверенитета и территориальной целостности, осуждают вмешательство во внутренние дела государств, навязывание им той или иной идеологии и модели развития. «Пояс и путь» как актуальный проект регионального развития Условия международной турбулентности и снижение темпов экономического развития в регионах, традиционно являвшихся прежде драйверами мирового экономического роста, актуализируют вопрос реализации потенциала Центральной Азии в качестве региона с новой динамикой развития. Как известно, наш регион до сих пор воспринимался в качестве периферии мирового развития, своеобразным «континентально запертым пространством» (land lock area), далеким от мировых транспортных коридоров и коммуникаций. В этом плане динамичный экономический рост Китая на протяжении двух десятков лет, появление китайской стратегической инициативы «Пояса и пути» предоставили Центральной Азии хороший шанс стать новой точкой роста в Евразии. Стала востребованной синергия развития региона с экономической динамикой модернизирующегося Китая. В лице КНР наши страны получили состоятельного и динамично развивающегося бизнес-партнера, заинтересованного в широкомасштабном сотрудничестве и модернизации транспортных 131

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

коридоров для связи с другими состоятельными рынками. Центральноазиатские государства оказались на перекрестке возрождающихся бизнес коммуникаций между Востоком и Западом, Севером и Югом, что актуализировало проекты создания в Центральной Азии страновых и региональных хабов. В самом Китае помимо задач обновления экономики и обеспечения динамичного внутреннего роста, встала задача обеспечения благоприятного международного и регионального окружения с помощью реализации нового открытого китайского регионализма «идти вовне», парадигма которого предполагает создание «китайского регионального порядка», так называемого регионального сообщества «Pan-Sinica». Геополитика нового китайского регионализма «идти вовне» реализуется через экономическую дипломатию и «активные действия». Одним из инструментов геополитической стратегии Китая является открытый приграничный или трансграничный регионализм. Китайский приграничный регионализм предполагает рассмотрение собственных окраинных территорий как контактных пространств для проецирования своих глобальных стратегий. Они реализуются через политические механизмы расширения и диверсификации форм приграничного сотрудничества в рамках политики «реформ и открытости», политики «выхода вовне» и программы построения «приграничного пояса открытости». «Новый регионализм» не является противодействующей глобализму тенденцией. Страны не замыкаются в национальном развитии, они используют преимущества регионального сотрудничества. Китайский приграничный регионализм также реализуется путем региональных программ для развития западных, северо-восточных, юго-западных регионов страны, строительства трансграничных торгово-экономических, транспортных, культурных коридоров и т.д. Политика «мягкой силы» Китая осуществляется посредством политической поддержки развивающихся стран на принципах невмешательства во внутренние дела, уважения государственного суверенитета и инвестирования в востребованные региональные инфраструктурные проекты, улучшающие возможности бизнес коммуникаций в азиатском регионе. В новой внешней политике, инициированной председателем КНР Си Цзиньпином, важное значение отводится отношениям Китая с сопредельными странами и строительству Нового Шелкового пути. В целях укрепления экономических связей, углубления взаимодействия и расширения пространства сотрудничества стран Евразии Китай успешно использует новые модели взаимодействия, совместно осуществляя 132

Айдар Амребаев. Национальное, региональное и глобальное измерения китайской…

строительство экономических коридоров вдоль Великого Шелкового пути, учитывая интересы стран-участниц. В Пекине справедливо считают, что для достижения этой цели и оформления актуальной и дееспособной структуры регионального сотрудничества, прежде всего, необходимо укреплять политические контакты, развивать транспортные коммуникации, обеспечить бесперебойную торговлю, укреплять сферу денежного обращения, а также способствовать сближению народов региона. Китайское руководство полагает, что региональная интеграция Азии – необходимый этап в ходе экономической глобализации. Несмотря на это, из-за большой разницы в уровнях развития в субрегионах Азии и слабых связей между странами, сотрудничество в регионе пока недостаточно развито по сравнению с Европой и Северной Америкой. Поэтому проект «Пояса и пути» сложен для реализации, финансово дорогостоящий и сориентирован на долгосрочную стратегическую перспективу интеграции всех субрегионов Азии – Южной, ЮгоВосточной, Западной и Центральной. Проект «Пояса и пути» призван стимулировать обмен преимуществами между регионами, содействовать налаживанию и совершенствованию евразийской цепочки предложения, производства и ценообразования и, в итоге, поднять на качественно новый уровень общеазиатское и евроазиатское сотрудничество. В этом плане Пекин готов терпеливо работать в более гибких форматах международного регионального сотрудничества, выделяя его со странами-соседями в особый приоритет. Интересно, что сегодня мы наблюдаем разнообразие подходов китайской стороны: традиционный двусторонний формат «стратегического партнерства» со странамисоседями; состыковка национальных программ развития (например, состыковка Новой Экономической Программы Казахстана «Нұрлы Жол» и китайской инициативы «Пояса и пути»); сопряжение с уже существующими интеграционными форматами сотрудничества (например, известное сопряжение ЕАЭС и ЭПШП), многосторонняя координация в рамках деятельности международных организаций, таких как ШОС, БРИКС. Такая гибкость подходов позволяет Китаю достигать цели, осуществляя необходимый маневр в случае блокировки или ограниченности того или иного формата. «Пояс и путь» и национальные стратегии развития Несмотря на то, что инициатива «Пояса и пути» презентуется Китаем как международная, все же ее отправной точкой является мотив придания нового импульса развитию китайской экономики.

133

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Как было отмечено в докладе Председателя КНР Си Цзиньпина на 19 Съезде КПК: «Китайская экономика сохраняет средневысокие темпы роста (6,9% в 2017 году – примечание автора), удерживая одну из лидирующих позиций среди ведущих стран мира. По показателю ВВП, выросшему с 54 трлн. юаней до 80 трлн. юаней, Китай прочно занял второе место в мире. Вклад Китая в рост мировой экономики превысил 30%. Углублялась структурная реформа в сфере предложения, непрерывно оптимизировалась экономическая структура. Бурное развитие получили цифровая экономика и другие новые производства, ускоренными темпами шло строительство инфраструктуры, в том числе высокоскоростных железных дорог, автомагистралей, мостов, портов и аэропортов. Уверенно шла модернизация сельского хозяйства, зернопроизводящие мощности достигли 600 млн. тонн. Среднегодовой прирост коэффициента урбанизации страны составил 1,2 процентного пункта, свыше 80 млн. человек мигрирующего сельского населения было переведено в состав городского. Выросла скоординированность регионального развития, заметны результаты в реализации инициативы «Один пояс и один путь», в согласованном развитии региона Пекин-Тяньцзинь-Хэбэй, в развитии экономического пояса вдоль Янцзы. Активно реализовывалась стратегия стимулирования развития за счет инноваций, огромные успехи были отмечены в работе над созданием государства инновационного типа… Постепенно совершенствовалась новая система экономики открытого типа, Китай прочно занял лидирующие места в мире по внешней торговле, инвестициям за рубежом и валютным резервам». /2/ Дальнейшее усиление позитивных тенденций социальноэкономического и политического развития Китая эксперты связывают со следующими идеологемами: 1) достижение Китаем среднезажиточного общества – «сяокан»; 2) построение социализма с китайской спецификой в новую эпоху; 3) реализация «китайской мечты» о великом возрождении китайской нации. Для Казахстана, активно участвующего в китайской инициативе «Пояса и пути» и внимательно присматривающегося к опыту китайской модернизации, представляются весьма примечательными задачи, которые ставит китайское руководство сегодня, как и методы реализации, позволившие Великому восточному соседу добиться огромных успехов. Лидер Казахстана Нурсултан Назарбаев, ставя стратегическую цель вхождения Казахстана в клуб наиболее развитых стран мира /3/, предлагает целый ряд конкретных задач развития, созвучных опыту китайских реформ. В частности, нашему стратегическому курсу развития характерны такие ключевые системные понятия, как построение «Общества (государства) всеобщего труда»; создание устойчивой 134

Айдар Амребаев. Национальное, региональное и глобальное измерения китайской…

экономической основы политических преобразований («Сначала – экономика, потом – политика»); модернизация общественного сознания, ведущая к осознанию особенности «Казахстанского пути»; особая роль Лидера Нации в процессе созидания современного конкурентоспособного государства. Эти стратегические цели достигаются посредством осуществления социальной модернизации с целью устранения социальных диспропорций; становления профессионального, ответственного перед обществом, государства; достижения высоких стандартов жизни для большинства граждан; модернизации общественного сознания, предполагающей возрождение казахской нации в новых условиях. Данные цели в значительной мере созвучны задачам, к которым стремится сегодня Китай. В этом контексте использование обеими странами схожих стратегий внутреннего развития посредством налаживания двусторонних стратегических политических отношений, эффективных экономических коммуникаций на Великом Шелковом пути и дружественных человеческих связей позволяет наладить необходимую синергию в отношениях, даже в условиях нарастающих вызовов и проблем в мировой политике. Показательно, что с момента провозглашения инициативы «Пояса и пути» между двумя странами установились особо доверительные и успешные в экономическом отношении связи, позволяющие решать самые сложные задачи и проблемы, стоящие перед двумя государствами. Список использованных источников: 1. Амребаев А.М. «Экономический пояс Великого Шелкового пути: от идеи к реальности» // журнал «Казахстан в глобальных процессах» №3, 2014, с.30-39 2. «Полный текст доклада, с которым выступил Си Цзиньпин на 19-м Съезде КПК», 2017-11-03 // http://russian.news.cn/201711/03/c_136726299.htm 3. Стратегия «Казахстан-2050»: новый политический курс состоявшегося государства, 14 декабря 2012 г. // http://www.akorda.kz/ru/events/astana_kazakhstan/participation_in_events/pos lanie-prezidenta-respubliki-kazahstan-lidera-nacii-nursultana-nazarbaevanarodu-kazahstana-strategiya-kazahstan-2050-novyi-politicheskii-

135

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ДИПЛОМАТИЯ

Мурат БАЙМУХАНБЕТОВ, Генеральный директор СЭЗ «Хоргос – Восточные ворота» Состояние и перспективы создания «сухого порта» на базе СЭЗ «Хоргос – Восточные ворота»

СЭЗ «Хоргос – Восточные ворота». Разгрузка контейнеров.

Специальная экономическая зона «Хоргос – Восточные ворота» является частью территории Республики Казахстан, с точно обозначенными границами, на которой действует специальный правовой режим СЭЗ для осуществления приоритетных видов деятельности (Закон РК «О специальных экономических зонах» № 469-IV от 21 июля 2011 года). АО «УК СЭЗ «Хоргос – Восточные ворота» рассматривается как стратегический объект для создания международного логистического хаба, соединяющего Китай, Центральную Азию, Средний Восток и Европу.

136

Мурат Баймуханбетов. Состояние и перспективы создания «сухого порта» на базе...

Общая территория СЭЗ составляет 4 591,5 га и включает в себя три ключевые зоны – логистическую и индустриальную зону, а также транспортно-логистический комплекс «сухой порт». В ноябре 2016 года введены в эксплуатацию основные объекты инфраструктуры СЭЗ «Хоргос – Восточные Ворота» (складские помещения, административное здание, торговые зоны и т.д., всего 108 объектов). Стоимость строительства инфраструктуры составила 36,8 млрд. тенге. С момента ввода в эксплуатацию общая сумма освоенных частных инвестиций достигла около 40 млрд. тенге. «Сухой порт» является ключевым звеном СЭЗ и обеспечивает ее связь со станцией Алтынколь, основной задачей которой является обслуживание международного центра приграничного сотрудничества «Хоргос». «Сухой порт» работает по тому же принципу, что и морской порт. Только грузы в контейнерах доставляются не паромами, а поездами. Контейнеры разгружаются, складируются и формируются по направлениям. Они доставляются разными железнодорожными платформами из Китая, затем они перегружаются на казахстанские платформы или на автомобильный транспорт, по которым/которые везут груз дальше в Казахстан, Россию, Среднюю Азию и в Европу. В логистической зоне порта логистическими компаниями либо непосредственно производителями товаров строятся складские помещения. На территории зоны складированы контейнеры с грузами – одеждой, электроникой, строительными материалами и другим товарами, поступающими из «сухого порта», которые далее автомобильным транспортом распределяются по направлениям в соответствии с инструкцией заказчика. В индустриальной зоне ведутся строительно-монтажные работы промышленных объектов. Доставляемое сырье, материалы, запчасти, компоненты, полуфабрикаты для производства готовой продукции освобождаются от оплаты таможенных платежей. Готовая продукция при продаже в страны Евразийского экономического союза не будет облагаться пошлинами в случае заключения специального инвестиционного контракта (СИКа) с Министерством по инвестициям и развитию РК, если же в составе готовой продукции будет импортная составляющая, то при реализации в странах ЕАЭС участники СЭЗ освобождаются от уплаты импортной пошлины. Это – отличное решение для производителей, которые планируют реализацию продукции на рынке ЕАЭС. Казахстан также будет иметь свою выгоду – в нашей стране будут открываться новые рабочие места и значительно расширится внутренний рынок.

137

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

138

Мурат Баймуханбетов. Состояние и перспективы создания «сухого порта» на базе...

В АО «УК СЭЗ «Хоргос – Восточные ворота» определены следующие приоритетные виды деятельности:  складское хозяйство и вспомогательная транспортная деятельность;  производство продуктов питания;  производство кожаной и относящейся к ней продукции;  производство текстильных изделий;  производство неметаллической минеральной продукции;  производство продуктов химической промышленности;  производство готовых металлических изделий, кроме машин и оборудования;  производство машин и оборудования, не включенных в другие категории;  строительство и ввод в эксплуатацию объектов, предназначенных непосредственно для осуществления приоритетных видов деятельности;  строительство зданий для организации выставок, музеев, а также складских и административных помещений. Важной задачей для СЭЗ «Хоргос – Восточные ворота» является привлечение инвесторов и инвестиций. На сегодняшний день портфель привлеченных инвестиций включает 14 проектов с графиками реализации до 2023 года общей стоимостью 485 млрд. тенге. В текущем году планируется освоить инвестиции на сумму свыше 58 млрд. тенге и ввести в эксплуатацию 5 торгово-инвестиционных проектов наших партнеров: ТОО «Заря ltd», ТОО «Феникс Фид Миллс», ТОО «East Gate Partners», ТОО «Hubei Kelison» и ТОО «KIF Warehouses». Можно с уверенностью сказать, что СЭЗ «Хоргос – Восточные ворота» является одним из самых привлекательных и успешных СЭЗ, действующих на территории нашей страны. Это было достигнуто благодаря ряду факторов. В первую очередь – это стратегическое месторасположение. Находясь в самом центре Великого Шелкового пути, СЭЗ «Хоргос – Восточные ворота» играет ключевую роль в реализации плана по сотрудничеству и сопряжению Новой экономической политики «Нұрлы Жол» и строительства «Экономического пояса Шелкового пути» между Правительством Республики Казахстан и Правительством Китайской Народной Республики. Сегодня путь из Востока на Запад через Хоргос является самым коротким и быстрым: товары, отправленные из Китая в Европу и из Европы в Китай по Новому шелковому пути, могут быть доставлены в течение 15 дней.

139

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Второй фактор – это мультимодальность. Участники СЭЗ, помимо доставки грузов по ж/д линиям в «сухой порт», используют скоростную автомагистраль «Западная Европа – Западный Китай», которая проходит через территории СЭЗ. Например, груз может быть доставлен на территорию СЭЗ по ж/д линиям и перегружен на грузовые автомобили либо наоборот и дальше направлен в свое место назначения. Третий фактор – это преференции и привилегии, которые государство предоставляет участникам СЭЗ. А именно:  освобождение от земельного налога;  освобождение от налога на имущество;  освобождение от корпоративного подоходного налога;  бесплатная аренда земельных участков для участников СЭЗ до 2035 года;  освобождение от налога на добавленную стоимость при реализации товаров, потребляемых между участниками СЭЗ;  освобождение от таможенных пошлин. При этом в случае подписания специального инвестиционного контракта импортное сырье в составе готовой продукции также освобождается от таможенных пошлин. В рамках повсеместной цифровизации рынков нами создана информационная система «NOMAD», которой нет аналогов в стране. ИС «NOMAD» – это прозрачная электронная система контроля и сбора данных для всех участников процесса, предупреждающая коррупцию. Основная функция ИС «NOMAD» заключается в обеспечении связи между всеми заинтересованными лицами, а также автоматизировании ежедневных бизнес-процессов в СЭЗ. Фактически было создано электронное отражение СЭЗ. На данной платформе работают и взаимодействуют между собой все участники логистического процесса. ИС «NOMAD» начинает считывать информацию при въезде транспорта, затем собирает всю информацию по пути следования и на выходе выдает электронный журнал для таможни с данными по габаритам и весу транспортного средства, радиационному контролю и т.д. В данный момент ведутся работы по интеграции в мировую систему портов. Это необходимо для обеспечения безопасной цепи поставок и решения проблем простоя транспорта на границах путем активного внедрения технологий «Green Customs – Зеленая таможня», основанных на электронном документообороте. ИС «NOMAD» единственная система в стране, которая позволяет упростить и ускорить работу всех участников СЭЗ, участников логистического процесса, повышает скорость работы контрольнопропускных пунктов и скорость получения необходимых услуг при ввозе 140

Мурат Баймуханбетов. Состояние и перспективы создания «сухого порта» на базе...

товаров. Также система обеспечила автоматизацию бизнес-процессов, время досмотровых процедур снижено с 24 часов до 30 минут. В рамках подписанного соглашения с Dubai Trade предусмотрена интеграция ИС «NOMAD» с информационной Системой Портовой Коммуникации (Port Community System), которая объединяет участников международной логистической цепочки и представлена в 77 терминалах на 6 континентах мира (порты, терминалы, шиппинговые (shipping) и транспортные компании). Важно отметить, что ИС «NOMAD» была полностью разработана сотрудниками СЭЗ «Хоргос – Восточные ворота».

15 июня 2017 года в рамках Астанинского экономического форума подписан Меморандум между АО «Национальная компания «Қазақстан темір жолы», Комитетом государственных доходов Министерства финансов и DP World о внедрении системы портового сообщества «Kazakh Trade» в Казахстане. DP World является одним из крупнейших мировых портовых операторов и основным консультантом СЭЗ «Хоргос – Восточные ворота». Система портового сообщества представляет собой электронную платформу, которая соединяет множество систем, управляемых различными организациями, осуществляющими внешнеэкономическую деятельность. Это позволит предотвратить бюрократические процедуры для участников внешнеэкономической деятельности, связанные с получением груза – физическое отбивание порогов всех контролирующих органов, включая СЭС, ветеринарную, пограничную, таможенную службы и т.д. На сегодняшний день ведется работа по созданию совместного предприятия между СЭЗ «Хоргос – Восточные ворота» и Dubai Trade. Целью создаваемого СП является внедрение и последующая эксплуатация системы портового сообщества «Kazakh Trade» в Казахстане. Общий объем первоначальных инвестиций составляет 8,4 миллиона долларов, будут созданы дополнительные рабочие места, где приоритет будет отдаваться отечественным специалистам. Первоначально планируется внедрение данной системы в СЭЗ «Хоргос – Восточные ворота», на станции Достык и в Актауском морском порту на Каспии, тем самым создавая транспортный коридор между Восточными и Западными вратами Казахстана для беспрепятственного прохождения транспорта и грузов. Далее планируется интегрировать остальные транспортные центры нашей страны и обеспечить выход на международный уровень с присоединением Казахстана к Международной ассоциации систем портового сообщества, объединив восточные и западные страны Евразии.

141

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

В текущем году на СЭЗ будет дополнительно создано свыше 200 постоянных рабочих мест. К 2023 году планируется создать свыше 3 тысяч постоянных рабочих мест, к 2030 году – свыше 10 тысяч. Развитие транспортной инфраструктуры и транзитно-транспортных путей по территории Казахстана с Запада на Восток и обратно имеет стратегическое значение для нашей страны как в политическом, так и экономическом измерениях, а также определяет нашу конкурентоспособность на международной арене. Согласно опубликованному исследованию LPI (Logistics Performance Index) – индекс Всемирного банка, рассматривающий легкость осуществления поставок товаров и состояние торговой логистики на национальном и международном уровнях – Казахстан улучшил свою позицию в логистике и занял 71-е место среди 160 стран мира в 2018 году, поднявшись на 6 позиций по сравнению с 2016 годом.

142

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Николаус Вильгельм КНАУФ, Управляющий совладелец компании «KNAUF» Высокий стандарт KNAUF в Казахстане

Завод «KNAUF Гипс Капчагай предприятие с участием ДЭГ» в Алматинской области

Группа KNAUF имеет долгую и славную историю. За несколько десятилетий она прошла путь от простого семейного предприятия до группы компаний мирового масштаба, не потеряв такие базовые ценности, как командный дух и стремление к созданию прочных партнерских отношений. Сначала возникла идея. Горные инженеры, братья Альфонс и Карл Кнауф, в начале 1930-х годов были очарованы гипсом. Они мечтали преобразовать это уникальное творение природы так, чтобы строительство стало более быстрым, качественным и экономичным. Реализацию своих замыслов они начали в разгар экономического кризиса, основав в 1932 году фирму «Райнише Гипсиндустри унд Бергверкс Унтернемен». На родине они получили право на разработку гипсового рудника в Шенгене и открыли первый завод по производству сухих строительных смесей на основе гипса в г.Перл на реке Мозель. Эти предприятия стали первыми заводами известной сегодня во всем мире группы KNAUF. В 143

Николаус Вильгельм Кнауф. Высокий стандарт KNAUF в Казахстане

1949 году, когда была образована Федеративная Республика Германия, фирма KNAUF заново начала свою историю. В Северной Баварии, в городе Ипхофен, где сегодня располагается штаб-квартира фирмы, сначала был основан завод по производству гипсовых строительных смесей, а в 1958 году – первый завод по производству гипсокартонных листов. Компания начала отчет нового этапа в своей истории. В годы германского «экономического чуда» происходит стремительное развитие компании, в результате которого небольшая фирма превращается в целую семью предприятий, производящих продукцию по всему миру. В последующие годы производственные площадки компании KNAUF активно расширяются в Западной, Северной, Восточной и Южной Европе, на Ближнем Востоке, в Америке, Азии и СНГ. Запуск производства KNAUF в Казахстане Решение о приходе фирмы KNAUF в строительную отрасль Казахстана было принято в 2001 году. Тогда компания поверила в перспективы страны, настойчиво проводящей рыночные реформы, позволившие Казахстану стать одним из самых динамично развивающихся государств в СНГ. Поэтому было логичным, что при возрастающем значении страны в международном сообществе и стабильном экономическом росте в республике фирма KNAUF решила построить недалеко от Алматы современный завод для обеспечения рынка Казахстана, а также Кыргызстана и Таджикистана высококачественными строительными материалами. В начале 2001 года после продолжительных переговоров были урегулированы открытые вопросы, касающиеся передачи технологических площадей, сооруженных еще в 1989 году в Казахстане, фирме KNAUF. Предприятие расположено в 60 км от города Алматы, в поселке Заречном, где в 1980-х годах Советский Союз построил комбинат по производству гипсовых панелей, который простаивал, устройства и оборудование не были подключены, а несколько сотен людей оставались все еще оплачиваемыми работниками предприятия без наличия для них работы. Таким образом, первым был вопрос, какие печи, установки отсутствуют, какого промышленного оборудования не хватает и где мы их максимально быстро приобретем, чтобы возобновить работу на заводе. Компания одной из первых в стране начала работу с современными гипсокартонными листами и штукатурными смесями. Предприятие было создано совместно с Германским обществом инвестиций и развития (DEG) из Кельна и имеет название ТОО «KNAUF 144

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Гипс Капчагай предприятие с участием ДЭГ». За три с половиной года KNAUF и Германское общество инвестиций и развития инвестировали в реконструкцию простаивающего предприятия в общей сложности 25 млн. евро, построив, по сути, новый завод. Одновременно были приобретены права на разработку месторождения гипса в Таразе, откуда сырье по прямой железнодорожной ветке поставляется на завод в село Заречное. Торжественное открытие линий по производству KNAUF-листов и металлических профилей состоялось в ноябре 2004 года. А запуск новой линии по производству сухих строительных смесей в январе 2009 года удачно дополнил уже сложившийся ассортимент. Сегодня ТОО «KNAUF Гипс Капчагай предприятие с участием ДЭГ» является крупнейшим производителем гипсокартонных листов, потребителям предложены новые качественные продукты, которые значительно облегчают строительство и ремонт любых зданий и сооружений. Производственная мощность – более 150 000 тонн сухих смесей, 25 000 000 кв.м. KNAUF-листов и 15 000 000 п.м. KNAUF-профиля в год. Численность сотрудников, задействованных на предприятии, составляет около 240 человек. Стоит отметить, что материалы и технологии компании KNAUF применялись на многих значимых архитектурных объектах Астаны: «Акорда», «Байтерек», велотрек «Сарыарка», «ЭКСПО» и др. Наше будущее в руках талантливых и неравнодушных к своему делу сотрудников. Свой вклад вносит и культура семейного предприятия: мы учимся друг у друга, поддерживаем друг друга, передаем полученные знания, помогаем новичкам, идем коротким и прямым путем, находя уникальные решения. Все это – грани корпоративной культуры фирмы KNAUF. Система менеджмента качества в KNAUF С самого начала своей деятельности в группе KNAUF уделялось большое внимание эффективности процессов: если они выстроены правильно, то рынок гарантированно получит продукт по соответствующей цене и надлежащего качества. Стремительные изменения на рынке требуют постоянного улучшения процессов во всех сферах деятельности компании: от выбора поставщиков сырья и материалов с последующей совместной работой в области качества до опроса потребителей, за которым следует комплексный анализ и усовершенствование системы.

145

Николаус Вильгельм Кнауф. Высокий стандарт KNAUF в Казахстане

Проверка результативности функционирования системы проходит в рамках внутренних и внешних аудитов, результаты которых служат основой для постоянного улучшения системы менеджмента качества. Многие предприятия группы KNAUF уже сертифицированы по стандарту ISO 9001, в том числе и ТОО «KNAUF Гипс Капчагай предприятие с участием ДЭГ», а в настоящее время ведется подготовка к объединенной сертификации всех предприятий. Выгоды для бизнеса при этом – создание прозрачных и оптимальных бизнес-процессов в производстве. Образовательные проекты KNAUF Строительная отрасль является одной из наиболее динамично развивающихся секторов экономики в Казахстане. Новые подходы к строительству, а также инновационные, энергоэффективные и экологически устойчивые технологии развиваются стремительно, формируя новые образы современной архитектуры. Важная роль строительной отрасли не может быть до конца исполнена без решения наболевшей проблемы – дефицита кадров, владеющих новыми технологиями отделочных строительных работ. Система образовательных проектов KNAUF направлена на решение этой проблемы. Компания KNAUF уделяет большое внимание вопросам консультирования и обучения потребителей продукции KNAUF. Внимание к социальным проектам и обучению – принцип ведения бизнеса с позиции социальной ответственности. Такая система обучения является неотъемлемым элементом «Комплектных систем KNAUF», что позволяет нам постоянно совершенствоваться и обеспечивать высокое качество применения продукции KNAUF. На производственной базе ТОО «KNAUF Гипс Капчагай предприятие с участием ДЭГ» создан Учебный центр для подготовки специалистов строительной отрасли по современным технологиям, входящий в состав Академии KNAUF.

146

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Слушатели Учебного центра для подготовки специалистов строительной отрасли KNAUF

Академия KNAUF – это сформированная сеть учебных площадок разного уровня (учебные, консультационные и ресурсные центры KNAUF), работающих по единым стандартам компании KNAUF, в которых любой специалист или начинающий строитель может получить навыки работы с современными материалами и технологиями KNAUF, доступ к новейшим учебно-методическим пособиям и литературе, информации о семинарах и конференциях по обмену опытом, и в итоге повысить свою ценность и конкурентоспособность на рынке труда. На базе учебных заведений в Казахстане созданы три ресурсных центра в строительных колледжах Астаны, Алматы и Костаная, а также консультационный центр в Алматы на базе Казахской головной архитектурно-строительной академии (КазГАСА). Всего в учебном центре KNAUF, а также в ресурсных и консультационном центрах в период с 2003 по 2017 годы прошло обучение по программам KNAUF более 14 тыс. слушателей. Ведется активная работа с Министерством образования и науки РК по подготовке кадров по строительно-отделочным специальностям и

147

Николаус Вильгельм Кнауф. Высокий стандарт KNAUF в Казахстане

популяризации современных строительных материалов и технологий, что позволит обеспечить строительный сектор квалифицированными кадрами. Компания ТОО «KNAUF Гипс Капчагай предприятие с участием ДЭГ» в рамках соглашения с холдингом «Касипкор» (национальный оператор проекта WorldSkills в Казахстане) принимает активное участие в подготовке и проведении национальных чемпионатов WorldSkills, для которых предоставляются материалы KNAUF, ведется работа по подготовке участников к мировым чемпионатам WorldSkills и EuroSkills, выделяется материал KNAUF для тренировочного лагеря, оказывается экспертная и техническая поддержка. Участники из Казахстана по компетенции «Сухое строительство» получили медаль «Best of Nation» на чемпионате EuroSkills в Швеции и на мировом чемпионате WorldSkills в г.Абу-Даби. Академией KNAUF разработаны учебные пособия, которые переведены на казахский язык для использования в учебном процессе образовательных организаций. В Национальной Палате Предпринимателей утверждены профессиональные стандарты с применением современных технологий – «Монтажник каркасно-обшивных конструкций» (гипсокартонщик) и «Штукатур», что позволит строительным компаниям понимать каким уровнем знаний, умений и профессиональных навыков должен обладать современный строитель-отделочник. Компания ТОО «KNAUF Гипс Капчагай предприятие с участием ДЭГ» осуществляет поставки продукции в Кыргызстан и Таджикистан, а также ведет аналогичную образовательную деятельность в этих странах. Совместно с «Германским обществом по международному сотрудничеству GIZ» панируется реализовать совместный проект в Казахстане и Кыргызстане по внедрению и развитию дуального обучения в строительной отрасли. Целью проекта является улучшение качества образования выпускников колледжей по строительным специальностям в соответствии с потребностями строительного сектора по системе дуального обучения, а также подготовка квалифицированного педагогического состава для учебных заведений ТиПО (технического и профессионального образования) в высших учебных заведениях. Задачи KNAUF Близость к клиентам, стремление к долгосрочному сотрудничеству, индивидуальный подход, лучшие профессиональные консультационные услуги и обслуживание, сопровождающие материалы и системы высочайшего качества – вот путь на рынок, который избрала фирма 148

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

KNAUF. Чтобы осуществить задуманное на практике, на каждой новой ступени развития необходимы самые современные технологии, что требует их постоянного совершенствования. Все, чем мы обладаем: технологии, продукты, системные решения, наша консультационная и сервисная поддержка – все это служит достижению единой цели – воплощению той идеи, которая есть у нашего клиента. Бренд «KNAUF» хорошо узнаваем на рынке Казахстана. Местным потребителям мы предлагаем традиционно высокое качество продукции, продуманные решения, создающие комфортные условия для жизни и работы, безопасные для здоровья и окружающей среды. KNAUF проповедует ответственное отношение к обществу и природе. На протяжении всего процесса производства, в том числе при добыче и переработке полезных ископаемых, используемых в качестве входящего сырья, KNAUF применяет наиболее эффективные энергосберегающие технологии, стараясь бережно относиться к окружающей среде. Конечно, все эти мероприятия требуют от KNAUF вложения значительных материальных ресурсов. Вместе с тем это способствует развитию современных технологий строительных отделочных работ, а значит, выгодно всем: казахстанскому обществу, которое сможет жить и работать в красивых, удобных и комфортных зданиях, государству, получающему более высокие налоги от квалифицированных специалистов, и компании KNAUF, ведь развитие рынка современных технологий и материалов рождает дополнительный спрос на них и повышает удовлетворенность клиентов результатами работ. С самого начала это особое сочетание традиций и инноваций сделало из семейного предприятия, каковым оно остается до сих пор, то, чем оно является сегодня – успешного игрока мирового уровня, отличающегося современным производством, высоким качеством и богатым ассортиментом продукции, и все это с сохранением традиций лояльности и сплоченности. Сегодня фирма KNAUF владеет 220 заводами и 70 добывающими предприятиями в 86 странах и считается одним из ведущих мировых производителей строительных материалов, является крупнейшим немецким инвестором в строительную отрасль Казахстана, производящим высококачественную продукцию с привлечением местных специалистов и из местного сырья.

149

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Леди Барбара ДЖАДЖ, Председатель Совета директоров Комитета МФЦА по регулированию финансовых услуг Роль Комитета по регулированию финансовых услуг в работе Международного финансового центра «Астана»

Церемония открытия МФЦА с участием Президента РК Нурсултана Назарбаева. Астана, 5 июля 2018 г.

За последние двадцать лет Астана стала не только политическим, экономическим и культурным центром Казахстана, но и региональным центром дипломатии и международного развития. Учитывая ее потенциал стать финансовым и торговым центром Евразии, было решено, что этот город был бы идеальным местом для создания уникальной платформы – Международного финансового центра «Астана» (МФЦА). Этот амбициозный проект стал реальностью после утверждения Конституционного закона «О Международном финансовом центре «Астана» в декабре 2015 года. МФЦА действует в рамках специального правового режима, основанного на английском общем праве, который признан в большинстве стран мира и пользуется международным уважением. Эта правовая система будет регулировать правовые отношения между участниками МФЦА и третьими сторонами.

150

Леди Барбара Джадж. Роль Комитета по регулированию финансовых услуг...

МФЦА нацелен на привлечение инвестиций в Казахстан посредством создания привлекательной и благоприятной для бизнеса среды для финансовых услуг и операций на рынке капитала, включая ценные бумаги, страхование, банковское дело, исламское финансирование и финансово-технический сектор. Наряду с учреждениями, созданными на территории МФЦА, местные и зарубежные участники МФЦА будут выполнять значительную работу по развитию рыночной инфраструктуры, среди них: инвестиционные банки, страховые компании, различные фонды, консалтинговые и информационно-маркетинговые компании. Передовые учебные заведения, технические лаборатории и центры развития финансовых услуг будут представлять собой инновационную инфраструктуру. Это значительно повлияет на развитие образования, в частности, на повышение профессиональных навыков, необходимых для предоставления финансовых услуг. Развитие МФЦА как международной финансовой платформы предоставит возможность для создания сотен рабочих мест в секторе международных финансовых услуг. Комитет МФЦА по регулированию финансовых услуг (AFSA – АФСА) сыграл чрезвычайно важную роль в создании современной финансовой инфраструктуры. Его миссия состоит в обеспечении нормативно-правовой базы, соответствующей международным стандартам, высочайшей поведенческой этики и создании безопасной инвестиционной среды, в которой инвесторы ощущают уверенность, а бизнес – доверие. АФСА уже добился прогресса в завоевании международного признания. Комитет стал членом Международной организации комиссий по ценным бумагам (IOSCO), Организации бухгалтерского учета и аудита исламских финансовых учреждений (AAOIFI) и Совета по исламским финансовым услугам (IFSB). Комитет надеется на расширение своих глобальных контактов и на более сплоченные усилия и партнерские отношения с участниками рынков. Меморандумы о взаимопонимании были подписаны с Комиссией по регулированию рынка ценных бумаг Китая, Регулирующим органом по финансовым услугам Всемирного рынка Абу-Даби, Управлением по финансовым услугам в Дубае, Регулирующим органом Финансового центра Катара и Регулятивным финансовым органом Египта. Эти документы расширяют обмен мнениями и сотрудничество в области регулирования ценных бумаг и фьючерсов, а также надзора во многих юрисдикциях. По состоянию на 27 июля 2018 года более 65 компаний, включая международные фирмы, выразили свою заинтересованность и доверие и 151

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

прошли регистрацию в качестве участников МФЦА. Эти фирмы представляют собой широкий спектр бизнес-моделей: от компаний финансово-технического сектора до поставщиков вспомогательных услуг, которые включают консалтинговые и юридические фирмы, а также фирмы, занимающиеся регулируемой деятельностью в центре. Кроме того, в МФЦА представлен широкий спектр стран, в том числе АзиатскоТихоокеанский и Кавказский регионы, а также Европа и Центральная Азия. Существует надежный пул, в котором сейчас ожидают регистрацию около 20 фирм. Местные и международные компании подают свои заявки в АФСА, и все больше запросов находится на нашем рассмотрении. Для реализации самых высоких стандартов Совет директоров АФСА привлек известных экспертов и профессионалов с мировым опытом, которые работают над созданием уникального бизнес-климата и сообщества внутри МФЦА с тем, чтобы сделать его одним из самых современных и прозрачных финансовых центров в мире. АФСА является независимым регулятором и администрирует в соответствии с Правилами и положениями, которые предусматривают регистрацию, разрешение, признание и надзор над финансовыми фирмами и уполномоченными рыночными учреждениями. Основным приоритетом АФСА является создание благоприятного для бизнеса климата и экосистемы, в которой бизнес пользуется доверием и может процветать. Общая цель регулирования заключается в развитии благосостояния на справедливой и прозрачной основе и в соответствии с правилами, которые одинаково относятся как к инвесторам, так и к потребителям. Как я уже говорила, видение АФСА заключается в том, чтобы функционировать в качестве уважаемого регулятора финансовых услуг и рынков в Евразии, обеспечивая нормативно-правовую базу, которая требует самых высоких стандартов поведения, вдохновляет на инновации и создает справедливую и безопасную среду. Таким образом, АФСА определяет свою миссию в обеспечении правовой и нормативной среды, в которой финансовые рынки и рынки капитала справедливы и прозрачны, а отдельные лица и учреждения действуют честно и добиваются успеха. Для меня большая честь и привилегия быть Председателем АФСА, и мы с нетерпением ждем участия всех других участников в этом самом важном проекте и в достижении всемирного успеха МФЦА .

152

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

ПРОФЕССИОНАЛЬНО ОБ АКТУАЛЬНОМ

Ардак МАДИЕВ, Директор Департамента консульской службы Министерства иностранных дел Республики Казахстан* О деятельности консульской службы Республики Казахстана за рубежом

Консульская служба РК играет важную роль во внешней политике Республики Казахстан и вносит значительный вклад в развитие и укрепление ее двусторонних и многосторонних отношений. Консульская служба содействует расширению экономических, торговых, научно-технических, культурно-гуманитарных связей и туризма. По мере активного развития межгосударственных отношений растет динамика передвижения граждан через границы, и защита их прав вне пределов страны возлагается на консульские учреждения.

153

Ардак Мадиев. О деятельности консульской службы Республики Казахстана...

На сегодняшний день можно говорить о создании сильной и профессиональной консульской службы Республики Казахстан. Если вначале 1990-х мы имели лишь консульское управление МИД РК с небольшим количеством сотрудников, то сейчас штат Департамента консульской службы является самым большим структурным подразделением Министерства и насчитывает более 70 сотрудников. Защита прав и интересов физических и юридических лиц РК, попавших в форс-мажорные обстоятельства на территории иностранного государства, является главной функциональной обязанностью консульской службы. Мы продолжаем работу по расширению географии охвата наших граждан консульской защитой. В настоящее время в 67 странах мира функционируют 92 консульских учреждения. Наряду с этим, за рубежом осуществляют свою деятельность 103 почетных консула Республики Казахстан. Особое внимание уделяется лицам, ставшим жертвами противоправных действий со стороны криминальных структур, а также оказавшимся в затруднительных и форс-мажорных ситуациях за рубежом. Как показывает опыт работы в данном направлении, спектр чрезвычайных ситуаций, в которые попадают наши граждане за рубежом очень широк: от простой потери документов до дорожно-транспортных происшествий, стихийных бедствий и техногенных катастроф. В частности, в первом полугодии 2018 года оказано содействие в транспортировке на родину тел 13 умерших граждан Казахстана из Азербайджана (1), Египта (2), Литвы (1), России (2), США (1), Индии (4), ФРГ (2). Возвращены на родину 11 казахстанских граждан из Азербайджана (3), Египта (1), Индии (2) и ОАЭ (1), а также лица, подвергавшиеся домашнему насилию в Турции (2) и Индии (2). Оказана помощь оказавшимся в затруднительном положении в Таиланде 15 гражданам в связи с банкротством забронированных через туристические агентства гостиниц. Оказано содействие Генеральной прокуратуре РК в экстрадиции на родину осужденного из ФРГ. В соответствии с Правилами использования средств, предусмотренных в республиканском бюджете по программе «Защита и обеспечение прав и интересов граждан Республики Казахстан за рубежом», загранучреждениями РК оказывается финансовая помощь гражданам Казахстана, оказавшимся в чрезвычайных ситуациях. Стоит отметить, что бюджет программы строго лимитирован и рассчитан на случаи, связанные с внезапной смертью гражданина за рубежом, стихийными бедствиями, торговлей людьми и подобными фактами. По данной программе в текущем году была оказана финансовая помощь гражданам РК в связи с доставкой на родину тел 3 умерших лиц: из 154

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Афганистана (2), ставших жертвами террористической атаки на отель «Интерконтиненталь» в г.Кабул, и Литвы. Еще одним важным направлением в консульских отношениях является вопрос международного усыновления. Нами ежедневно проводится работа по совершенствованию процедуры международного усыновления, защищающую права и свободы усыновленных (удочеренных) детей, являющихся гражданами Казахстана до достижения совершеннолетнего возраста. В целях защиты их законных прав и интересов 12 марта 2010 года Казахстан ратифицировал Конвенцию о защите детей и сотрудничестве в отношении иностранного усыновления, подписанную в 1993 году в Гааге. На особом контроле находятся консульско-правовые вопросы, включающие в себя консульские действия по вопросам гражданства, ПМЖ (постоянного места жительства), истребования документов, консульской легализации, ЗАГС, нотариата и по многим другим аспектам консульской деятельности. Можно сказать, что консульская деятельность объединяет работу различных государственных органов Казахстана за рубежом. В сфере внешней политики и иностранных дел оказываются 19 госуслуг, из которых 2 госуслуги оказываются Министерством, 2 – Министерством и загранучреждениями, 15 – загранучреждениями. На регулярной основе МИД РК принимается комплекс мер по повышению оперативности реагирования в форс-мажорных обстоятельствах посредством применения средств связи с новейшими техническими возможностями при взаимодействии c консулами и гражданами РК, находящимися за рубежом. Ранее нами была разработана «Памятка для граждан Казахстана, выезжающих за границу». В ней содержится информация с основными рекомендациями, которые помогут избежать трудностей во время заграничной поездки и контактные данные казахстанских загранучреждений.

C целью оперативного обмена информацией и быстрого реагирования на международные события, сопряженные с чрезвычайными ситуациями, имеется единая система прямой связи, позволяющая своевременно получать сведения о наличии или отсутствии граждан РК среди пострадавших. В целях обеспечения максимальной безопасности граждан РК за рубежом и в случае возникновения необходимости оказания оперативного содействия и помощи нашим ведомством разработано мобильное приложение «SmarttravelKZ». Мобильное приложение предоставляет общую информацию, а также рекомендации, предупреждения и 155

Ардак Мадиев. О деятельности консульской службы Республики Казахстана...

оповещения по заданной стране, в том числе о ситуации, которая может повлиять на безопасность граждан РК. Пользователи приложения имеют возможность связаться с сотрудником МИД РК и получать консульскую помощь по различным вопросам в режиме онлайн. Также приоритетное значение придается вопросу расширения географии поездок наших граждан за рубеж. Судя по статистическим показателям, за последние годы наблюдается увеличение числа выезжающих за рубеж. На сегодня наши граждане имеют широкие возможности путешествовать, получать образование в иностранных вузах, лечиться и посещать друзей и родственников. В этой сфере проводится плановая работа по расширению безвизового пространства для наших граждан. Для облегчения передвижения наших граждан на сегодняшний день подписаны двусторонние соглашения с 20 государствами об освобождении от виз. В этом году были проведены конструктивные переговоры с представителями Европейской Комиссии и дипломатического корпуса Европейского Союза для скорейшего решения вопроса по упрощению визового режима ЕС для граждан Казахстана. Проводятся двусторонние консульские консультации с представителями внешнеполитического ведомства иностранных государств, в рамках которых обсуждаются вопросы взаимодействия в сфере защиты прав и интересов граждан сторон, а также либерализации визового режима. Правительство РК, как и любого правительство государства, действует достаточно последовательно в выработке визовой политики, исходя из интересов обеспечения национальной безопасности. Визовая деятельность сопровождается принятием мер по созданию благоприятных условий для посещения Казахстана инвесторами и туристами. В частности, в целях реализации Конституционного закона РК 438-V от 7 декабря 2015 года о создании «Международного финансового центра «Астана» с 1 января 2017 года введен безвизовый режим для стран Организации экономического сотрудничества и развития (ОЭСР), Евросоюза, а также Малайзии, Монако, ОАЭ и Сингапура (48 стран). Введение в действие с 1 января 2017 года Правил выдачи виз РК способствовало созданию комфортных условий для прибывающих в страну зарубежных туристов и бизнесменов, направленных на дальнейшее упрощение визовых процедур, и повышению эффективности реализации туристического и делового потенциала Республики Казахстан в целом. Правилами сохранен упрощенный порядок получения казахстанских виз для граждан 48 государств, которые могут получать краткосрочные визы РК без приглашений на основе письменного обращения. На основе 156

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

передового зарубежного опыта, ведется планомерная работа по внедрению механизма выдачи электронной визы РК. Благодаря проведенной работе по либерализации визового режима, увеличивается география стран, граждане которых могут воспользоваться таким режимом для посещения Казахстана не только с туристической, но и с частной или деловой целью. Таким образом, эффект от принятых мер позитивно отражается на различных сферах жизнедеятельности государства. Перечисленные шаги в полной мере соответствуют проводимой государством политике привлечения иностранного капитала в национальную экономику и высококвалифицированных зарубежных управленцев и специалистов в Казахстан для достижения высоких целей научно-технологического характера в жестких условиях глобализации и конкуренции. На сегодняшний день можно смело сказать, что за годы независимости Министерством создана сильная и дееспособная консульская служба, отвечающая современным реалиям и потребностям. Вместе с тем, мы продолжаем совершенствовать свою работу и решать многочисленные задачи, которые нацелены на защиту прав и интересов наших граждан. * В августе 2018 года Ардак Мадиев был назначен советникомпосланником Посольства Республики Казахстан в Швейцарской Конфедерации.

157

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Салтанат САБИТОВА, второй секретарь Департамента многостороннего сотрудничества Министерства иностранных дел Республики Казахстан Парижское соглашение и климатическая дипломатия

Подписание Министром иностранных дел РК Ерланом Идрисовым (2012-2016 гг.) Парижского соглашения по климату от имени Казахстана в штаб-квартире ООН. Нью-Йорк, 3 августа 2016 г. (www.primeminister.kz)

Основы климатической дипломатии были заложены еще в 1960-1970х годах, когда глобальное сообщество осознало серьезность природоохранных проблем и необходимость поиска коллективных решений по вопросам экологии в мировом масштабе. Управление климатическими рисками в глобальной повестке дня стала переходить на первые места на различных многосторонних переговорах и площадках, тем самым укрепляя роль дипломатии в этой сфере. Вопросы, требующие решения на высоком политическом уровне, превратили климатическую дипломатию в один из ведущих драйверов в укреплении устойчивости.

158

Салтанат Сабитова. Парижское соглашение и климатическая дипломатия

Очевидно, что ключевым органом в экологической повестке дня является Организация Объединенных Наций. В 1972 году была создана Программа ООН по окружающей среде (ЮНЕП), а в 1979 году прошла первая климатическая конференция ООН в Женеве. Резолюция Генеральной Ассамблеи ООН от 29 октября 1982 года №37/7 «Всемирная хартия природы» также определила, что принципы, изложенные в Хартии, «должны найти отражение в законодательствах и практике каждого государства, а также на международном уровне». В 1988 году ЮНЕП и Всемирной метеорологической организацией (ВМО) была создана Межправительственная группа экспертов по изменению климата (МГЭИК), которая на сегодняшний день является ведущим международным органом по оценке изменения климата. По данным этой группы, общее увеличение среднего показателя температуры за период 2003–2012 гг. по сравнению с 1850–1900 гг. составляет 0,78 ºС. В 1992 году внимание к климатической дипломатии было повышено благодаря конференции ООН по окружающей среде и развитию в Рио-деЖанейро, в ходе которой около 200 стран приняли Рамочную конвенцию ООН по изменению климата (РКИК ООН) в целях стабилизации концентрации парниковых газов в атмосфере на таком уровне, который не допускал бы опасного воздействия на климатическую систему. Следует учитывать, что РКИК ООН не обязывает стороны Конвенции к определенному количественному обязательству по сокращению выбросов парниковых газов. С тех пор международная юридическая база пополнилась значительным количеством конвенций имеющих отношение к защите окружающей среды. Однако только в 1997 году в г.Киото (Япония) произошло исторически важное событие в эволюции климатической дипломатии, которое заключалось в принятии так называемого Киотского протокола. Документ отличался тем, что регламентировал сокращение выбросов парниковых газов для стран-участниц в количественном порядке. И спустя почти два десятилетия в ходе 21-й конференции сторон РКИК ООН в декабре 2015 года в г.Париже страны-члены РКИК ООН приняли Парижское соглашение, которое придет на смену Киотскому протоколу. Тем самым мировое сообщество согласилось с тем, что Киотский протокол, на самом деле, требовал доработки в лице нового усовершенствованного соглашения по климату. Парижское соглашение: преимущества и недостатки Отличие Парижского соглашения от Киотского протокола заключается в подходе к ограничению выбросов парниковых газов, а 159

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

также тем, что оно является бессрочным. Если Киотский протокол устанавливает общую цель по сокращению выбросов парниковых газов, которая потом распределяется между странами, то в Парижском соглашении, каждая страна добровольно заявляет свой национальный вклад по сокращению выбросов с учетом общей, но дифференцированной ответственности, то есть различные обязательства для развитых и развивающихся стран. Обязательства могут быть скорректированы с учетом национальных условий. Поэтому принято считать, что Парижское соглашение имеет более гибкий подход показателей и мер по сокращению парниковых газов, нежели Киотский протокол. Основной целью Парижского соглашения является сдерживание повышения средней глобальной температуры не более чем на 2°С, а также стремление ограничить повышение средней глобальной температуры 1,5° градусами. Учитывая, что средняя температура на планете уже поднялась на 0,8°С, такая цель может быть реализуема только в рамках той климатической модели, которая предполагает масштабные меры по ограничению выбросов парниковых газов. Соглашение было открыто для подписания в штаб-квартире ООН в Нью-Йорке с 22 апреля 2016 года по 21 апреля 2017 года. По состоянию на август 2018 года свои подписи поставили представители 195 стран, 179 из которых ратифицировали документ. Казахстан подписал соглашение 3 августа 2016 года и 4 ноября того же года ратифицировал его. Примечателен тот факт, что дата ратификации соглашения Казахстаном совпала с датой вступления в силу самого Парижского соглашения. Для сравнения следует отметить, что Киотский протокол вступил в силу в феврале 2005 года, через почти 8 лет после его принятия, усилиями трудных дипломатических переговоров. Критический вклад в развитие многосторонней климатической дипломатии в рамках Киотского протокола внес Президент США Джордж Буш, который в 2001 году аннулировал подпись США под Киотским протоколом. Виду этого, дальнейшие международные переговоры приняли больше декларативный характер и затянули процесс вступления Киотского протокола в силу. К примеру, один из крупнейших эмитентов парниковых газов КНР уклонился от участия в реализации Киотского протокола. Одновременно следует отметить неспособность Правительства Японии (страныинициатора заключения Киотского протокола) реализовать собственные обязательства во время первого этапа протокола (2008-2012гг.). Тем не менее, часть государств, подписавших Киотский протокол, выполнила и даже перевыполнила свои обязательства. Например, члены Европейского союза добились снижения выбросов за период 2008-2012 гг. к уровню 1990 года более чем на 11% (из заявленных 8%), Россия сократила выбросы 160

Салтанат Сабитова. Парижское соглашение и климатическая дипломатия

углекислого газа почти на 30% (из заявленных 0%). Однако усилий стран, выполнивших свои обязательства по Киотскому протоколу, оказалось недостаточно для достижения целей, заявленных в документе, так как в итоге общемировые выбросы за этот период выросли почти в 1,5 раза. Стремительное подписание и ратификация Парижского соглашения демонстрирует, что, во-первых, страны-члены, в том числе ЕС, Китай, Япония, Бразилия и др. признают критическую важность документа и положений, указанных в нем; во-вторых, страны готовы принять на себя серьезные обязательства в рамках соглашения и сделать свой вклад в природоохранную повестку; и, в-третьих, указывает на уникальность положений документа, которые устраивают мировое сообщество. Последнее является наглядным показателем грамотной, трудоемкой и точечной работы дипломатов в данном направлении на всех уровнях переговоров. Однако все ли аспекты в соглашении так безукоризненны, как кажутся на первый взгляд? В первую очередь следует отметить, что Парижское соглашение не содержит в себе жестких условий, являющихся обязательными к исполнению сторонами-участницами. В частности, ратифицировавшие соглашение страны вправе самостоятельно разрабатывать национальные вклады в борьбе с выбросами парниковых газов. В данном контексте нарушение положений Парижского соглашения даже после его ратификации (например, невыполнение национальных вкладов) не грозит для стран какими-либо санкциями. Опыт нарушения или обхода положений Киотского протокола некоторыми развитыми странами показывает, что подобные решения не приводят к каким-либо дипломатическим последствиям – ни экономическим, ни политическим. Последующий потенциальный выход США из соглашения (согласно правилам документа, США должны дождаться 2019 г., чтобы подать заявление на выход, а сам выход может состояться только через год после этого), как и в случае с Киотским протоколом, а также долгая задержка ратификации соглашения Россией, подвергают Парижское соглашение риску повторить судьбу Киотского протокола. Тем не менее, несмотря на решение Президента США Дональда Трампа выйти из соглашения, такие мировые лидеры, как Германия, Франция, КНР, Нидерланды и др. наоборот принимают более активную позицию в пользу «зеленого», низкоуглеродного и устойчивого развития. К примеру, в КНР в январе 2017 года власти объявили об отмене строительства 85 угольных электростанций, еще 18 объектов были заморожены ранее. Строительство новых угольных станций полностью запрещено в трех крупнейших городах – Пекине, Шанхае и Гуанчжоу. Нидерланды стремятся сыграть ведущую роль в ЕС. Так, в планах 161

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

голландского правительства более амбициозная цель – установить для себя планку выше, чем для всех стран ЕС, в сокращении своих выбросов. Предполагается, что к 2030 году электростанции, работающие на угле, будут постепенно закрыты в Нидерландах. Германия принялась за реализацию «Энергетического поворота» – курса правительства Германии, направленного на постепенный отказ от углеводородной и атомной энергетики. Вместе с тем, бизнес-сообщества Кореи и Германии с большим скепсисом относятся к концепциям своих стран, направленным на экологизацию страны. Большой критике подвергаются решения этих стран по блокировке развития атомной энергетики и строительству новых АЭС, которые, в силу своей конструкции, практически не выделяют СО2. К примеру, как отмечается экспертами, выброс СО2 на выработанный киловатт/час в Германии в десять раз выше, чем во Франции, которая сделала ставку на атомную энергетику. После аварии на АЭС «Фукусима1» в марте 2011 года в Японии были остановлены все 48 атомных реакторов, что привело к более активному использованию электростанций, работающих на минеральном топливе. В итоге, выбросы в Японии в 2013 году были максимально высокими, превысив на 10,8% выбросы 1990 года. В настоящее время идет процесс перезапуска остановленных станций с условием, что они будут соответствовать новым требованиям безопасности. Россия, по данным ее официальных лиц, не затягивает процесс ратификации Парижского соглашения. На текущий момент эксперты пытаются оценить социально-экономические последствия ратификации и исполнения Парижского соглашения. Например, сколько будет стоить реализация мероприятий по переходу на низкоуглеродное развитие для всех отраслей экономики, каковы сроки окупаемости указанных инвестиций, каковы источники средств, и каковы убытки при отказе от реализации данных мероприятий в контексте стратегического планирования. Следует отметить, что на осторожный подход российской стороны немаловажное влияние оказывают финансово-экономические санкции. Полемику о преимуществах Парижского соглашения против его недочетов можно продолжать очень долго. И только реальное положение дел в мире после первого пятилетнего периода (2020-2025 гг.) реализации соглашения может показать предварительный сравнительный вывод о качестве и долгосрочности его положений. Представление странами их первых национальных вкладов еще вызовет неоднозначную ответную реакцию заинтересованных сторон.

162

Салтанат Сабитова. Парижское соглашение и климатическая дипломатия

Позиция Казахстана в климатической дипломатии Республика Казахстан в рамках Парижского соглашения заявила свой вклад в виде безусловного сокращения выбросов парниковых газов на 15%, а также условного (в случае международной поддержки) сокращения в размере 25% к 2030 году от уровня 1990 года. В 1990 году общие выбросы Казахстана составили 389 млн. тонн СО2-эквивалента, а значит к 2030 году Казахстан не должен превысить уровень выбросов равный 330 млн. тоннам СО2. Для этого Казахстаном предпринимается комплекс рыночных механизмов, который включает в себя систему торговли квотами на выбросы, проекты по сокращению выбросов и поглощению парниковых газов, проекты ВИЭ, а также развитие рынка зеленых инвестиций. Следует отметить, что с момента ратификации Киотского протокола в 2009 году (через 10 лет после подписания) нормативно-правовая база РК пополнилась значительными изменениями и дополнениями в действующий Экологический кодекс страны. Было принято более 40 нормативно-правовых актов, а также подлежат принятию дополнительные правовые меры. Система торговли квотами подразумевает, что для тех предприятий Казахстана, чьи выбросы парниковых газов превышают 20 тыс. тонн СО2 в год, будет предусмотрено определенное количество разрешений (квот) на выбросы. Используя платформу торговли квотами, предприятия могут продавать, в случае экономии квот, путем сокращения выбросов, либо приобретать, в случае недостатка, квоты на рынке. В 2013 году была введена система торговли квотами в Казахстане. Пилотный запуск данной системы уже выявил ряд недочетов, ввиду чего система была заморожена на период с апреля 2016 года до 1 января 2018 года. Несмотря на критические замечания по системе торговли, предполагается, что данный инструмент послужит действенным механизмом по сокращению выбросов СО2. Касательно других рыночных механизмов можно отметить рынок ВИЭ РК, который насчитывает 55 действующих объектов суммарной мощностью 336 МВт. Кроме этого, мероприятия по притоку зеленых инвестиций позволили привлечь средства Европейского банка реконструкции и развития в размере 480 млн. евро на проекты ВИЭ, а также средства Зеленого климатического фонда в размере 110 млн. евро. Подход и позиция Казахстана в сокращении выбросов парниковых газов подразумевает использование механизмов, подпадающих под регламент Парижского соглашения.

163

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

Парижское соглашение является не только климатическим соглашением, так как наряду с экологическими решениями, оно также несет с собой последствия для политической, технологической, промышленной, социальной, экономической и других сфер деятельности человечества. В процессе ратификации Парижского соглашения (всего за 3 месяца с момента подписания соглашения в августе 2016 года, по сравнению с 10 годами, потребовавшимся для ратификации Киотского протокола), климатическая дипломатия страны проявила свою активную позицию на основе комплексных мероприятий и обеспечения стратегических долгосрочных интересов страны в вопросах защиты климата. Дипломатия стала играть ведующую роль в координации и контроля вопросов, связанных с изменением климата на планете. Опыт показывает, что позиция стран в климатическом вопросе может повлиять на исход различных переговоров, в том числе тех, которые не связаны с вопросами климата. С каждым годом сфера влияния климатической дипломатии расширяется. Очевидно, развитие климатического сознания человечества со временем приведет к еще большему усилению и вовлечению климатической дипломатии в мире в достижении внешнеполитических целей.

164

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

НОВЫЕ НАЗНАЧЕНИЯ В МИНИСТЕРСТВЕ

Распоряжением Президента Республики Казахстан за №235 от 28 мая 2018 года КОШЕРБАЕВ Ермек Беделбаевич назначен Ответственным секретарем Министерства иностранных дел Республики Казахстан. В 1988 году окончил Казахский государственный университет им. Кирова по специальности «Историк, преподаватель истории на иностранном языке», 1993 году – Дипломатическую академию Министерства иностранных дел СССР по специальности «Международные отношения и внешняя политика». С 1988 работает в системе МИД Казахстана. В 1994 годы – заведующий отделом Управления Государственного протокола Министерства иностранных дел РК. С 1994 по 1996 годы – консультант международного отдела Аппарата Президента Республики Казахстан, исполняющий обязанности Руководителя протокольной службы Президента Республики Казахстан. С 1996 по 1997 годы – первый секретарь Посольства Республики Казахстан в Швейцарской Конфедерации. В 1997 году – начальник Отдела азиатской безопасности Департамента многостороннего сотрудничества МИД РК. С 1997 по 1999 годы – помощник Премьер-Министра РК. С января по октябрь 2000 года – заместитель директора, первый заместитель директора общественного объединения «Фонд образования Нурсултан Назарбаев». С 2000 по 2001 годы – руководитель пресс-службы, руководитель аппарата президента ЗАО НК по транспортировке нефти «КазТрансОйл». С 2001 по 2003 годы – руководитель аппарата, советник первого вице-президента, руководитель аппарата президента ЗАО «НК «КазМунайГаз». С 2003 по 2004 годы – Генеральный директор АО «Рауан Медиа Групп». С мая по август 2004 года – первый заместитель руководителя Центрального аппарата Республиканской политической партии «Отан». С 2004 по 2005 годы – руководитель аппарата президента АО «КазМунайГаз». С 2005 по 2006 годы – первый заместитель исполнительного директора объединения юридических лиц «Общенациональный союз предпринимателей и работодателей Казахстана «Атамекен».

165

НОВЫЕ НАЗНАЧЕНИЯ В МИНИСТЕРСТВЕ

С 2006 по 2007 годы – руководитель центрального аппарата партии общественного объединения «Республиканская политическая партия «Отан». С января по июнь 2007 года – директор ТОО финансовопромышленной группы «Беркут». С 2007 по 2008 годы – исполнительный директор объединения юридических лиц «Казахстанская ассоциация организаций нефтегазового и энергетического комплекса «KazEnergy». С 2008 по 2009 годы – Генеральный директор АО «Рауан Медиа Групп». С 2009 по 2010 годы – Председатель правления АО «НК «Социально-предпринимательская корпорация «Ертіс». С 2010 по 2012 годы – Заместитель акима Восточно-Казахстанской области. С 2012 по 2014 годы – Первый заместитель акима ВосточноКазахстанской области. С 2014 по 2016 годы Вице-министр сельского хозяйства Республики Казахстан. С 2016 по май 2018 года – Ответственный секретарь Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан. Имеет дипломатический ранг Советника I класса. Указом Президента Республики Казахстан за №694 от 30 мая 2018 года МУХАМЕДЖАНОВ Бауржан Алимович назначен Чрезвычайным и Полномочным Послом Республики Казахстан в Грузии. В 1983 году окончил Казахский государственный университет им. С. Кирова по специальности «Правоведение», доктор юридических наук. С 1983 по 1990 годы – стажер-исследователь, преподаватель юридического факультета КазГУ им. С. Кирова, г. Алматы. С 1990 по 1991 годы – старший консультант, заведующий сектором отдела по вопросам законодательства и правопорядка Верховного Совета КазССР, г. Алматы. С 1991 по 1994 годы – заместитель заведующего отделом, заведующий отделом по вопросам законодательства, правовой экспертизы и анализа, заведующий Секретариатом Председателя Верховного Совета РК. С 1994 по 1997 годы – заведующий отделом Аппарата Президента и Кабинета Министров РК. С 1997 по 2000 годы – Министр юстиции РК. С 2000 по 2002 годы – заместитель Руководителя Администрации Президента РК – заведующий государственно-правовым отделом Администрации Президента РК. С 2002 по 2003 годы – Заместитель Премьер-Министра РК.

166

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

С 2003 по 2005 годы – заместитель Руководителя Администрации Президента РК – начальник управления Администрации Президента РК. С 2005 по 2009 годы – Министр внутренних дел РК. С 2009 по 2011 годы – Депутат Сената Парламента РК. С 2011 по 2013 годы – Аким Мангистауской области. С 2013 по 2018 годы – Чрезвычайный и Полномочный Посол Республики Казахстан в Литовской Республике, Чрезвычайный и Полномочный Посол РК в Латвийской Республике по совместительству. Имеет дипломатический ранг Чрезвычайного и Полномочного Посланника I класса. Указом Президента Республики Казахстан за №716 от 13 июля 2018 года АСАНОВ Жандос Ануарович назначен Чрезвычайным и Полномочным Послом Республики Казахстан в Туркменистане. С 1987 по 1989 годы – служба в рядах Советской Армии. В 1993 году окончил Алма-Атинский педагогический институт иностранных языков по специальности «Учитель английского языка», в 1992 году проходил стажировку в Университете Аризоны, г. Тусон (США). С 1993 года начал работу в системе МИД. С 1998 по 1999 годы – руководитель пресс-службы – начальник отдела Департамента администрации МИД РК. С марта по декабрь 1999 года – консультант Протокола Президента Республики Казахстан. С 1999 по 2001 годы – заместитель Заведующего секретариатом Премьер-Министра РК – руководитель Протокольной службы. С 2001 по 2004 годы – первый секретарь Посольства Казахстана в Великобритании. С 2004 года по 2005 годы – директор Департамента Европы и Америки МИД РК. С 2006 по 2008 годы – исполняющий обязанности исполнительного директора, исполнительный директор Секретариата СВМДА, г. Алматы. С 2008 по 2009 годы – советник-посланник Постоянного Представительства Республики Казахстан при ОБСЕ в г. Вена, Австрия. С 2009 по 2011 годы – заместитель Руководителя офиса ОБСЕ в г. Минск, Беларусь. С 2011 по 2012 годы – советник-посланник Посольства Республики Казахстан в Королевстве Бельгия. С 2012 по 2013 годы – заместитель руководителя Аппарата Сената Парламента Республики Казахстан.

167

НОВЫЕ НАЗНАЧЕНИЯ В МИНИСТЕРСТВЕ

С 2013 по 2017 годы – Генеральный секретарь Парламентской Ассамблеи Тюркоязычных государств. Имеет дипломатический ранг Советника I класса. АЙДАШЕВ Айтжан Ыдырысулы с июня 2018 года назначен Генеральным консулом Республики Казахстан в г. Горган (Исламская Республика Иран). В 1981 году окончил Ташкентский университет по специальности «Филолог», в 1994 году – Дипломатическую Академию МИД РФ, по специальности «Специалист-международник». В 1982-1984 годы проходил службу в рядах Советской Армии. С 1987 года начал работу в системе МИД Казахстана. С 1995 по 2000 годы – консул Генерального консульства Республики Казахстан в Исламской Республике Иран (г. Мешхед). С 2000 по 2001 годы – советник Комитета по делам СНГ МИД РК. С 2001 по 2002 годы – начальник отдела формирования документов на государственном языке МИД РК. С 2002 по 2004 годы – первый секретарь Посольства Республики Казахстан в Туркменистане. С 2004 по 2006 годы – первый секретарь Департамента Азии и Африки МИД РК. С 2006 по 2007 годы – советник Посольства Республики Казахстан в Исламской Республике Иран. С 2007 по 2009 годы – советник Департамента Центральной Азии, начальник управления государственного языка и юридической экспертизы Департамента администрации и контроля МИД РК. С 2009 по 2016 годы – советник, советник-посланник Посольства Республики Казахстан в Республике Таджикистан. С 2016 по 2018 годы – руководитель управления Департамента консульской службы МИД РК. Имеет дипломатический ранг Чрезвычайного и Полномочного Посланника ІI класса. ХАМЗАЕВ Алмаз Насреддинович с июня 2018 года назначен Послом по особым поручениям Министерства иностранных дел Республики Казахстан В 1977 году окончил Алма-Атинский педагогический институт иностранных языков по специальности «Преподаватель английского языка», в 1990 году – Дипломатическую Академию МИД СССР по специальности «Специалист по международным отношениям». С 1977 по 1978 годы – проходил службу в рядах Советской Армии.

168

Дипломатия жаршысы / №3, 2018

С 1978 начал работу в системе МИД Казахстана. С 1990 по 1992 годы – годы – заместитель начальника Управления Государственного протокола МИД РК. С 1992 по 1996 годы – советник Посольства Республики Казахстан в Соединенных Штатах Америки. С 1996 по 1997 годы – советник-посланник Посольства Республики Казахстан в Великобритании. С января по декабрь 1997 года – заместитель Министра иностранных дел РК. С 1997 по 1998 годы – вице-министр – Директор департамента МИД РК. С 1998 по 2004 годы – Чрезвычайный и Полномочный Посол Республики Казахстан в Королевстве Испания, Постоянный Представитель Республики Казахстан при Всемирной Туристской Организации по совместительству. С 2004 по 2012 годы – Чрезвычайный и Полномочный Посол Республики Казахстан в Итальянской Республике, Чрезвычайный и Полномочный Посол РК в Греческой Республике по совместительству, Чрезвычайный и Полномочный Посол РК в Республике Мальта по совместительству, Чрезвычайный и Полномочный Посол РК в СанМарино по совместительству. С 2012 по 2018 годы – Чрезвычайный и Полномочный Посол Республики Казахстан в Королевстве Бельгия, Чрезвычайный и Полномочный Посол РК в Великом Герцогстве Люксембург, Глава Представительства РК при Европейском Союзе и в Организации Североатлантического договора (НАТО) по совместительству. Имеет дипломатический ранг Чрезвычайного и Полномочного Посла. УМБЕТБАЕВ Тауболды Балхияулы с августа 2018 года назначен Директором Департамента консульской службы Министерства иностранных дел Республики Казахстан С 1982 по 1984 годы – проходил службу в рядах Советской Армии. В 1990 году окончил Алма-Атинский педагогический институт иностранных языков по специальности «Учитель немецкого языка». С 1990 по 1993 годы – учитель, завуч Алмалинской средней школы Курдайского района. С 1993 по 1996 годы – референт, атташе, третий секретарь Консульского управления МИД РК.

169

НОВЫЕ НАЗНАЧЕНИЯ В МИНИСТЕРСТВЕ

С 1996 по 2000 годы – атташе, вице-консул, консул Генерального Консульства РК в г. Франкфурт-на-Майне (ФРГ), консул Консульского пункта РК в г. Ганновер. С 2001 по 2003 годы – первый секретарь Департамента консульской службы, Комитета по делам СНГ МИД РК. С 2003 по 2008 годы – второй секретарь, первый секретарь Посольства РК в Швейцарской Конфедерации. С 2008 по 2009 годы – начальник управления Департамента консульской службы МИД РК. С 2009 по 2014 годы – первый секретарь, советник-консул Посольства Республики Казахстан в Австрийской Республике, руководитель управления Департамента консульской службы МИД РК. С 2014 по 2015 годы – заместитель заведующего Центрального аппарата и руководитель внешних связей НДП «Нур Отан». С 2015 по 2018 годы – консул консульства Республики Казахстан в г. Мюнхен (ФРГ). Имеет дипломатический ранг Советника I класса.

170