Kempens Landschap Geg arandeerd
m e i 2 0 2 0 | N i euws b r i ef 47
Landschap telt
Pagina 3
Vrijwilligers in de bloemetjes Âť Pagina 5 Ursulineninstituut Âť Pagina 7
Gegarandeerd Kempens Landschap Kempens Landschap zorgt voor waardevolle landschappen en historische gebouwen om ze veilig te stellen voor de toekomst. Er is beslist een interessant domein in je buurt. Ga er eens kijken!
Jan De Haes
Onze domeinen 1. De Poppelaer - Brecht 2. Bel - Geel 3. De Caters - Schilde 4. Buitengoor-Meergoren - Mol 5. Boerderij Wortel-Kolonie - Hoogstraten 6. Heidehuizen - Mol 7. Berkenbossen - Mol 8. Kempense Heuvelrug - Herentals 9. Zwartgoorheide - Vosselaar 10. De most - Balen 11. Volsbergenbossen - Balen 12. (Achterste) Keiheuvel - Balen 13. De Hellekens - Herentals 14. Volmolen - Mol 15. Amoco - Geel 16. Kalvarieberg - Geel 17. Molse Heide - Meerhout 18. Rijsbergdijk - Balen 19. Pelerheide-Schrieken - Beerse 20. Speelbergenbos - Heist-op-den-Berg 21. Blauwbossen - Hoogstraten 22. Rooise Loop - Oud-Turnhout 23. Blommerschot - Zandhoven 24. Glaverbel - Mol 25. Helschot - Laakdal 26. Achterbos - Mol 27. Koude Beekvallei - Borsbeek, Mortsel 28. Roosendael - Sint-Katelijne-Waver
2
Nieuwsbrief 47 Kempens Landschap
Kathleen Helsen
Vzw Kempens Landschap werd opgericht in november 1997 op initiatief van het provinciebestuur Antwerpen en een veertigtal Kempense gemeentebesturen, mede in uitvoering van een beleidslijn in het provinciaal bestuursakkoord. Vzw Kempens Landschap is actief in een 60-tal gemeenten in de provincie Antwerpen. Als organisatie kan ze voor Vlaanderen uniek en exemplarisch genoemd worden. Het is immers geen natuur- of monumentenvereniging, maar een landschapsvereniging. Vzw Kempens Landschap stelt bij al haar domeinen een multidisciplinaire aanpak voorop. Het landschap heeft immers niet alleen een natuurfunctie, we wonen, werken en ontspannen er ook. Dat alles vraagt een geïntegreerd beheer en juist daarin maakt onze vereniging zich sterk. Momenteel heeft vzw Kempens Landschap ruim 1000 ha in eigendom.
29. Scherpenbergmolen - Malle 30. Ter Speelbergen - Putte 31. De Welvaert - Zoersel 32. De Merode - Westerlo, Herselt, Laakdal 33. Noenheuvel - Brecht 34. Molen ‘In Stormen Sterk’ - Lille 35. Frac - Turnhout 36. Goriënberg-Den Ellenboog – Retie 37. Laakvallei - Beerse 38. Schrieken - Ravels 39. Kapelletje Celen -Heist-op-den-Berg 40. Biesbesbos - Boechout 41. Kruiskensberg - Herenthout, Nijlen 42. Spoorwegfort - Duffel 43. Philipsbos - Grobbendonk 44. Vallei van de grote Nete - Heist-op-den-Berg 45. Steenovensbos - Merksplas 46. Bleke Heyde - Wuustwezel 47. Beddermolen - Westerlo 48. Hof ter Linden - Edegem 49. Park Franciscanessen - Wuustwezel 50. Park Redemptoristen - Essen 51. Umicore - Olen 52. Frijthout - Hove 53. Kasteelhoeve d’Ursel - Grobbendonk 54. Spoorlijn Kwartier Noord - Brasschaat 55. Park Hof ter Borght - Hulshout 56. Zwarte Molen - Lille 57. Beersgat - Wuustwezel 58. Abdijpark - Hemiksem
59. Wintertuin - Sint-Katelijne-Waver 60. Den Aert - Herentals 61. Zellaer - Bonheiden 62. Boshoek - Hove 63. Noeveren-EMABB - Boom 64. De Notelaer - Bornem 65. Het Hof - Vosselaar 66. De Merel - Brecht 67. Hof ter Laken - Heist-op-den-Berg 68. Site Wienerberger - Niel 69. Dwergenbos - Zoersel
INBRENG EXPERTISE Ursulineninstituut - Sint-Katelijne-Waver Kapel - boerderij - Merksplas Dorpskern Gestel - Berlaar Dorpskern Weelde - Ravels Jan Vlemincktoren - Wijnegem Douaneloods - Essen Kerkruïne Sint-Michiels - Hulshout Gemeentepark – Boom Fort van Kessel - Nijlen Fort 4 – Mortsel Ravenhof - Stabroek Kasteelruïne Ter Elst - Duffel Abdijpark - Bornem Berlaarhof - Berlaar
Landschap telt Beste lezer, De voorbije weken domineerde er slechts één nieuwsitem: het coronavirus. Ook op onze domeinen moesten helaas horecazaken de deuren sluiten en werden heel wat activiteiten uitgesteld of afgelast. Tegelijkertijd toont deze crisis het belang van natuur en open ruimte aan. Voor velen is de dagelijkse wandeling of fietstocht naar een nabijgelegen natuurgebied of park iets om naar uit te kijken. De ontluikende lente en het zonnige weer zorgden voor de nodige positiviteit en doet ons uitkijken naar de zomer. De medewerkers van Kempens Landschap werken daarom volop verder aan het behoud en opwaardering van onze domeinen. Begin april bereikte ons het heuglijke nieuws dat de Koloniën van Weldadigheid het Europese Erfgoedlabel in ontvangst mogen nemen. Wortelen Merksplas-Kolonie zijn de eerste Vlaamse sites die bekroond worden met het label. De Europese Commissie maakte bekend dat tien nieuwe sites het ‘European Heritage Label’ krijgen, wat het totaal van Europese sites met het label op 48 brengt. De toekenning van het European Heritage Label bevestigt voor ons de bijzondere betekenis, het unieke verhaal en de rol die de Koloniën van Weldadigheid hebben gespeeld op Europees niveau. Dankzij de jarenlange inzet van Kempens Landschap zullen Wortel- en Merksplas-Kolonie dit verhaal kunnen blijven uitdragen. Hopelijk volgt later dit jaar ook nog een bekroning op wereldniveau met een inschrijving op de UNESCO-Werelderfgoedlijst. Lees in deze nieuwsbrief meer over onze 165 actieve vrijwilligers die in januari samen op het nieuwe jaar klonken. Verder kunt u de opwaardering van het statige park van Hof ter Borght op de voet volgen en stellen we graag het hefboomproject van Toerisme Vlaanderen voor dat een bezoek aan de Wintertuin naar een hoger niveau zal tillen. In het park van Boom tenslotte krijgt een bijzondere beeldentuin de nodige restauratiewerken. Veel leesplezier gewenst, Kempens Landschap
Nieuwsbrief 47 Kempens Landschap
3
AGENDA Ecotuindag Essen onder voorbehoud
7 juni | Park Redemptoristen | Collegelaan 70 | 2910 Essen
De moestuin in het park Redemptoristen doet mee aan de Velt-ecotuindagen. www.velt.nu/ecotuindagen
Bosbaden Hulshout onder voorbehoud
13 juni | 09:00 – 13:00 uur | Park Hof ter Borght | Heide 41 | 2235 Hulshout Zet de tijd even stil, neem een bosbad. Katriina Kilpa geeft een kennismakingssessie ‘shinrin yoku’ in het mooie park van kasteeldomein Hof ter Borght. 20 euro per persoon Schrijf je in op zuiderkempen@bosgroep.be
Maïsdoolhof op komst 15 augustus - september | Ter Speelbergen | Peredreef | 2580 Putte Binnenkort wordt er op het landbouwveld vlakbij Ter
Speelbergen in Putte voor de zesde keer een maïsdoolhof
geplant. Van 15 augustus tot eind september kan jong en oud weer komen verdwalen tussen de hoge gangen van maïs!
4
Nieuwsbrief 47 Kempens Landschap
Chris Vervecken
Vrijwilligers in de bloemetjes Kempens Landschap kan al jarenlang rekenen op een groeiende groep enthousiaste vrijwilligers. Anno 2020 zijn er maar liefst 165 mensen die zich als vrijwilliger engageren op 11 verschillende domeinen van Kempens Landschap! Rondleidingen verzorgen, bezoekers onthalen, de handen uit de mouwen steken of creatief aan de slag gaan met tentoonstellingen of foto’s: niets is onze vrijwilligers te veel. Het was dan ook tijd om hen in de bloemetjes te zetten tijdens een nieuwjaarsdrink. Ook Chris Vervecken, vrijwilliger bij het Klompenbelevingspad en museum in Laakdal was van de partij. Mijn man en ik zijn erbij sinds de opening van het klompenmuseum en het belevingspad in 2011. Eerst draaiden we mee als gewone vrijwilligers en onthaalden we bezoekers tijdens het weekend. Sinds vier jaar ben ik voorzitter en leid ik met plezier de museumwerking en de uitbating van het klompenbelevingspad in goede banen.
Ik heb dus mijn handen vol als vrijwilliger! Toch hebben we al veel andere domeinen van Kempens Landschap bezocht zoals de Beddermolen in Westerlo. Merksplas-Kolonie en het fort van Kessel staan ook nog op het verlanglijstje. In januari zijn we met drieĂŤn vanuit Laakdal naar domein Roosendael in Sint-Katelijne-Waver getrokken voor de nieuwjaarsdrink. Er waren een zeventigtal vrijwilligers en samen genoten we van een rondleiding. We waren nog nooit in de voormalige abdijsite geweest en het was echt een prachtlocatie. De rondleiding was zeer boeiend en voortreffelijk gebracht. Ook de covoorzitters van Kempens Landschap waren van de partij. Zij staken de vrijwilligers een hart onder de riem voor onze inzet en enthousiasme. Daarna klonken we feestelijk op het nieuwe jaar. We kijken er zeker naar uit om met de groep nog andere domeinen van Kempens Landschap te ontdekken!
Meer info
Kriebelt het ook om als vrijwilliger aan de slag te gaan? Neem dan contact op Info@kempenslandschap.be
Nieuwsbrief 47 Kempens Landschap
5
Hof ter Borght
Historisch park met allures Langs de meanderende oevers van de Grote Nete pronkt Hof ter Borght: een prachtig historisch domein van ruim 18 hectare groot. Het classicistisch landhuis met statige bijgebouwen is in private eigendom en wordt gerestaureerd onder leiding van architectenbureau Erfgoed & Visie. Sinds 2016 beheert Kempens Landschap het park samen met de gemeente Hulshout, samen hebben we het parkdomein voor 54 jaar in erfpacht. Het park is nu vrij toegankelijk voor wandelaars. Visie op beheer vastgelegd
Studiebureau Antea werkte een geĂŻntegreerd natuur- erfgoedbeheersplan uit. Hierin onderzochten ze de evolutie van het landschap en brachten ze het huidige domein in kaart. Op basis van het onderzoek ontstond een visie waarmee Kempens Landschap nu aan de slag kan gaan. In enkele afgebakende rustzones primeren ecologische streefdoelen, bijvoorbeeld het valleilandschap en het bos in het Oosten van het domein. Hier krijgt de natuur vrij spel om verder te ontwikkelen. Verschillende historische zichtassen of vistas worden hersteld. In de as van het landhuis tot aan de Grote Nete krijgt het parklandschap opnieuw de volle aandacht. De in het oog springende vijver staat hier centraal.
Toekomst kasteel
Benedikte Dewaele van architectenbureau Erfgoed & Visie volgt de werken aan het kasteel op. De restauratie van het exterieur was een grote opdracht, maar is onlangs succesvol afgerond, vertelt Benedikte. Nu zullen we de volgende fase voorbereiden waarin het interieur aan de beurt komt. Het interieur van het kasteel en de waardevolle bijgebouwen zoals de orangerie en serre krijgen opnieuw de grandeur van welleer mee.
6
Nieuwsbrief 47 Kempens Landschap
In mei vorig jaar keurden de bevoegde Vlaamse agentschappen het beheersplan goed. Sindsdien maken Kempens Landschap en de gemeente Hulshout er werk van om stapsgewijs de maatregelen uit het plan uit te voeren, ondersteund met erfgoed- en natuurpremies. Verschillende erfgoedelementen zoals een eendepaviljoen, historische bruggen, een ijskelder en markante bomen zijn bovendien aangeduid als ZEN erfgoed.
Beheerplan in actie
Een klein jaar na de goedkeuring van het plan, zijn de eerste resultaten al zichtbaar. Zo kan je sinds kort langs een nieuw aangelegd vlonderpad vanaf de Netedijk naar Hof ter Borght wandelen. Dat is te voet een pak veiliger en aangenamer dan via de hoofdingang langs de drukke steenweg te wandelen. De gebiedsgerichte werking van Merode ondersteunde de aanleg met 16.250 euro subsidies. Ook het sierlijke bruggetje naar het eiland in de vijver wordt onder handen genomen en zal deze zomer in ere hersteld zijn. Verder zijn er ambitieuze plannen om ook de vijver op te waarderen. Door slib te ruimen en de verbinding met de Grote Nete te herstellen, zou de vijver er het jaar rond mooi bijliggen. Ook de bomen in het park en het bos krijgen de nodige aandacht. Zo geeft een boomverzorger enkele monumentale bomen na een onderzoek een broodnodige snoeibeurt om hun conditie op peil te houden. Het bosbeheer gebeurt samen met Bosgroep Zuiderkempen. Slechts enkele jaren nadat Kempens Landschap het beheer van het parkdomein van Hof ter Borght overnam, is er dus al heel wat achterstallig beheer weggewerkt. Het park zal stap voor stap nog meer van zijn historische charme terugkrijgen!
Hefboomproject Wintertuin
Ursulineninstituut opnieuw internationale speler Meisjes uit de gegoede klasse konden vroeger studeren in de kostschool van de Ursulinen van Onze-LieveVrouw-Waver. In dit ‘pensionat de demoiselles’ genoten ze progressief onderwijs, waarvoor het instituut internationaal bekend stond. Dit trok leerlingen aan van over de hele wereld en vertaalde zich ook in de architectuur van de gebouwen waarin de studenten verbleven en bezoek ontvingen. Kempens Landschap wil het Ursulineninstituut opnieuw internationaal op de kaart zetten, ditmaal als toeristische blikvanger. Dankzij het hefboomproject “Wondervolle Wintertuin” kunnen we hier de komende jaren volop aan werken. Art nouveau parel
De Wintertuin is ongetwijfeld het architecturale pareltje van het Ursulineninstituut. Deze werd in 1900 gebouwd als comfortabele ontvangst- en ontmoetingsruimte voor de kostschoolmeisjes en hun ouders. De koepelconstructie met decoratief glas-in-lood toont symbolische voorstellingen van de Morgen, Dag en Avond, een populair thema in de Belgische art nouveau.
Bezoekersbeleving
In de schoolgebouwen van het Ursulineninstituut wordt er nog steeds les gegeven. Kempens Landschap beheert de ruimtes met de grootste architecturale en historische waarde, waaronder de Wintertuin. Vrijwilligers leiden hier al jarenlang groepen bezoekers rond. De erfgoed-
site heeft echter potentieel om uit te groeien tot een internationale toeristische attractie en de enige Vlaamse art nouveau site die steeds toegankelijk is voor individuele bezoekers. Om deze stevige ambities waar te maken, diende Kempens Landschap een aanvraag in bij Toerisme Vlaanderen. Het goedgekeurde hefboomproject kon afgelopen najaar van start gaan.
Kennisnetwerk
Binnen het toeristisch hefboomproject zal Kempens Landschap het voortouw nemen om samenwerkingen aan te gaan met andere art nouveau sites in Vlaanderen en daarbuiten. Een belangrijke eerste mijlpaal is de aansluiting bij het Réseau Art Nouveau Network uit Brussel en bij de Art Nouveau European Route uit Barcelona. Deze twee internationale netwerken verenigen steden en organisaties die zich inzetten voor de bescherming, de restauratie, de ontwikkeling en de promotie van het art nouveau erfgoed in Europa.
Uitkijken naar 2023
Het nieuwe bezoekersparcours gaat in het voorjaar 2023 open voor het publiek. Om dit mogelijk te maken, worden er de komende jaren nog heel wat stappen gezet. Dankzij het hefboomproject kan de onthaalinfrastructuur van het Ursulineninstituut verbeterd worden. Een architect zal de werken in goede banen leiden. Daarnaast zal er ook een scenograaf aan de slag gaan om een belevingsvol bezoekersparcours uit te stippelen. Een nieuwe website en uitgewerkt communicatieplan tenslotte zullen het Ursulineninstituut promoten en bezoekers uitnodigen om dit prachtige erfgoed te komen ontdekken.
Nieuwsbrief 47 Kempens Landschap
7
Landschap onder de loep
Gemeentepark van Boom Nabij het centrum van Boom ligt het gemeentepark: een driehoekig landschap dat zich uitstrekt langs de Bosbeek. Het gebied is een restant van een groter bos dat circa 1928 werd omgevormd tot een tuinwijk, nijverheidsschool en gemeentepark. Vooral de modernistische tuin ontworpen door Paul Haesaerts met bronzen beelden van Ernest Wijnants, Georges Minne en Rik Wouters springt in het oog. Dit bijzondere erfgoed is al sinds 1940 beschermd. De picturale tuin moest echter hersteld worden, hiervoor deed de gemeente Boom beroep op Kempens Landschap. Voorbereiding
In 2016 gingen landschapsarchitecten aan de slag om een erfgoedbeheersplan op te maken voor het beschermde landschap. Dit nieuwe plan verving het bestaande landschapsbeheersplan voor het park met niet enkel aandacht voor de aanwezige natuur, maar ook het erfgoed. In 2017 keurde het agentschap voor Onroerend Erfgoed het nieuwe beheersplan definitief goed. Uit onderzoek van vzw Monumentenwacht bleek dat de picturale tuin volledig hersteld
moest worden. Ook de waterhuishouding in het park moet worden aangepakt. Met het beheersplan onder de arm bereidde Kempens Landschap met de gemeente Boom de restauratie van de picturale tuin verder voor. Zo werd onder andere onderzocht uit welke materialen het metsel- en voegwerk, de beton en de beelden precies zijn opgebouwd en hoe het geheel best gereinigd en hersteld kan worden.
8
Nieuwsbrief 47 Kempens Landschap
Na de toekenning van de premie werden de werken aan de picturale tuin aanbesteed en gegund aan groep Monument/Goedleven nv. Architectenbureau Karuur begeleidt de werf, die in april van start ging.
Restauratiewerken
Het dossier kwam in aanmerking voor een structurele voorafname waardoor de
Deze bedrijven en organisaties steunen onze activiteiten: Firma Luyckx NV - Brecht VITO - Mol Sibelco- Dessel Fluvius- Melle KPMG Fiduciaire - Zaventem NV Vanhout - Geel PIDPA - Antwerpen Erfgoed & Visie bvba - Malle Anteagroup - Antwerpen Greenroad - Wichelen Nv Van Roey - Rijkevorsel De kleine boerderij bvba - Rijkevorsel Arx - Tremelo EBVBA Moris Marc - Berlaar Lintacker Consulting bvba - Boechout
picturale tuin sneller dan normaal gerestaureerd kan worden. De Vlaamse overheid kende al in 2019 een premie toe van 908.470,70 euro, wat neerkomt op 80% van de restauratieve werken. De gemeente Boom financiert als eigenaar de overgebleven kosten.
Alg. Ond. Verstraete & Vanhecke nv Wilrijk Scheyck bvba - Veerle-Laakdal Borg-Bouw nv - Lille Recova Nv - Berlaar Het Beeld van Morgen - Beringen Oteas bvba - Booischot aNNo architecten bvba - Gent Kunst & Vliegwerk - Laakdal Luc Van Thillo - Essen Melkerij hof ter Linden - Edegem Bailleul - Gent Houwelynckx - Mechelen Jan Van Geet - Berlaar Ibens NV - Antwerpen
Bezoek
Het park ligt tussen de Spoorweglaan en de Beukenlaan in Boom Wandeltip: De 10 km lange ‘Groene Longen wandeling’ neemt je mee langs vier groengebieden in Boom, waaronder het gemeentepark. Download de route gratis op de website rupelstreek.be of www.rlrl.be
Uitgever vzw Kempens Landschap Peredreef 5 - 2580 Putte Tel: 015 / 22.82.33 www.kempenslandschap.be
Abonnement Word voor €10 per jaar beschermer van Kempens Landschap en ontvang drie keer per jaar onze nieuwsbrief in de bus!
Fotografie James van Leuven
Meer info op www.kempenslandschap.be/nl/ steun.
Tekst vzw Kempens Landschap
Volg ons op:
