Kapitein Hendrik Dienske by Kees Bouten

Een clipperkapitein

111-5. Hendrik Dienske (1832 - 1901) We k e ren terug n a a r h et gezin van An d r ies Dien s ke en E liza bet h Pers oon, wa a rv an we d e j o n gs te zoon , Hen d rik Dien s k e , h ebben overges la gen. Bij h em doet zich d e gelukk ige om s ta ndigh eid voor d at we ie ts kunnen ve r te l len over zij n s ch oolj a r en . Niet zozeer wat h ij in d ie tij d h eeft geda an, m a ar m eer on der welk e o m s tan di gh eden hij lager onderwijs h eeft ge n oten , zoals m en d a t n oem t. 37 De kl ein e Henk ging in h et naj a a r van 18 3 8 , toe n h ij zes ja a r ou d wa s , naar school. Evena ls b ij zij n b ro e rs wa s dat de s ta dsar m ensch ool in de Lange Boon es tr a a t . Na a r on ze b egrip pen h eers ten da a r onvoors te lb a re toes tand en. De s c h ool teld e 19 0 leerlingen, di e a llen bij elk a a r zate n , in ee n lok a al van iets meer dan 57 m 2 gro ot , te rw ijl d e hoogte n og geen 3 m b edroeg. Te genwoord ig zij n d e m in im umm a ten voor ee n lok a al van h oog stens 4 8 lee rlingen: vloeroppervla kte 56 m 2 e n hoogt e 3 ,25 m ! Het on denvij s omva tte lezen , sc h r ijven , rekenen , a a r d rijksku n de en gesch iedeni s . De lee r stof was verdeeld over d ri e lee rperi oden , waarin de k in d eren n a a r gelang van hun vorder in gen b evorderd werden. De n ormale schoolduu r was 5 ja a r ; goede leerlingen m oc h ten op verzoek van hun ou d ers n og ee n ja a r la n ger schoolgaan . Hoe h et hoofd d er sch ool , de h eer C. Pa tij n , h et k laars peelde me t de hulp van een onderm ee s ter on d er deze oms ta n digh ed en ond erwij s te geven , mag ons een ra a d s el s chij n en , maar h ij d eed h et , en zelfs , volgens d e plaatselijke schoolc om m is s ie , "loffelijk en tot on s innig genoege n ". Toch vo n d m ees te r Patij n dat d e s teed s groe iende s ch oolb evolkin g langzamer hand een onhoudbare toes ta nd h a d ges ch a p en . Kart nadat Hen d ri k op s ch ool gek omen wa s , k la agd e h ij bij de p la a ts elij k e s ch oolc omm is s ie, die als schoolbestuu r fungeer de , over "ee n b en a a u wd e n d a m p kr ing" op sch ool en da t "de s choolbevolk in g di gt ope en ged ro ngen zit". Be paa ld geen overd reven kl a chten! De co m m is s ie b rach t d it tel' ken n is van het s ta d s b es tu ur , d a t besloot het geb ouwtj e te s lop en en te r plaats e een n ieu we s ch ool te pl a a t s en. Dit gebouw bes ta a t n a g, hoewel en igszins verbouwd; h e t is gen u m merd Lange Boonest ra at 19 . Begin ok tob er 18 4 0 werd de s cho ol m et en ige plechtigheid geo pen d doo r d e pr esid ent van d e sch oolc om m issie, h e t raa d s lid en oud- schoolh oo fd A.E . Kapte ijn . Dit ges ch ied d e in tegen woo rdigh eid van h et s ted elij k b estu u r , bes ta ande u it d e bejaard e burgemeester A. de Jongh , de wethou ders M. Dir kzwa ger en J . va n de r En d t Sw an en bu r g en de s ec reta ris dr. C .J . Vailla nt. Verder waren o .a . a a n wezig e nkele predik anten 33

en s ch oolop ziener G. van Wierin gh e Borski , rector van d e Latijns e school in Delft. Hen d rik en zijn kam eraadjes zullen wel haag te gen al deze heren h ebben opgezien . Wein ig zal hij verm oed hebben dat hij la ter zel f nag eens deel zou uitmak en van een stadsbes tu u r. De schoo l was alleen toegank elij k voor kinderen van oud e r s die het schoolge ld dat op and ere scholen verschuldigd wa s, niet of zeer bezwaar足 lijk kon d en betalen. Verder m ocht er vo lgens de schoolwet van 1806 geen on d e r s ch eid worden gemaakt bij de toelating van leerlingen . Er gingen d an oak k in de r e n op van Roorns-katho lieke n J oodse ouders . Maar de s c hool was n ie t , zoals de late re openbare scholen, gods d ienstloos . Er h ee rs t e n a a r d e geest des tijd s ee n soort algemeen christend om boven ge loofsverdeeldheid. De jeugd werd opgevoed in d eu gd zaa m h eid en eigen足 ge r ec h tigh eid en door het prikkele n van eer- en ijverzuch t aangespo o r d tot d eugd en mensenliefde . De school tij d en werden met "een kart gepast Christel ij k ge bed" geopen d en gesloten, w a a rb ij iets toepas s e lij ks gezon足 gen mocht worden . In de h oogs te lee rj a r en werd een paar ke e r per week geleze n uit het boe k "Bij b els e ve rh alen" van C . Schmid . Ten slotte waren de Hervo r m d e leerlingen verplicht de middagdienst in de Grote kerk bij te wo n en . Zij moesten daartoe op zon - en feestdagen uiterlijk kwart voor 2 in het schoollokaal a a n wezig zij n , "gewasschen , gekamd en zuiver gekleed". Onder le iding va n de onde r m ee s te r gi ngen zij dan in optocht naar de kerk , waar zij p laats n amen in de voor hen bestemde ban ken . Da t d e jonge ns deze b e h a n d e lin g tegenover de le e rl in gen van de ande re scholen a ls een vernedering mo eten hebb en gevoe ld, kwam in het ho ofd van de leidin ggeven d e figuren va n die tijd niet op . De geest va n het onderwijs blijkt duide lij k u it de titels van de tw ee boekj es d ie op Hend ri k 's school bij het leeso n derwijs w erden gebruikt . Het ene hee tte : "Willem Leergraag of de Br a ve Leerling, bevattende in eenige zamen s p rak en tusschen eenen ond erwijzer en zijne leerlingen, wat een goed k ind be hoort te d oen om zich in en buiten school we l te gedragen". Het and ere boekje was getiteld : "Goed e e n Slechte Kinderen ; voo rbee lden tot aansporing van deugd en tot afschnkking van ond eugd'i." In deze geest was He n d r ik s schoolopvoeding, we l hee l anders dan wat h e m thuis geleerd werd . Mees ter Pa tij n heeft aan Hendrik een dankbare leerling gehad. Vlot door足 liep hij alle klassen en na 5 jaar vie l hij m et een paar andere leerlin gen in de termen om de school te verlaten. Zij moesten 20 december 1843 voor de pl a ats elij k e sc hoolcom mis sie versch ij n en , om te bedanken voor het gen oten onderwij s . Aan drie van hen, waarond er Hen d rik zich bevond, werd een "Be wij s van vlijt en goed gedrag" uitgereik t, terwij l Hen d rik bovendien op voorstel van meester Patijn een bijbel ten geschenke kreeg, wegens zijn "bu iten gewon e naarstigheid en vorderingen". Hem en de drie anderen werd toegesiaan nog een jaar op school te mogen gaan. 34

Met de kers tvakantie van 18 4 4 narn Hen d rik voorgoed a fscheid van d e sch ool. E n daa r n a gin g h ij va r e n , zoals dat toen voo r ee n jon gen u it een zee mansgezin va nzelfs prek en d was . We h e bben a l ve r tel d d a t hij op zoek naar ee n s ch ip dagelij k s h een e n weer n aar Rott erdam liep. Da t beteke nde dat h ij elke d ag tweem a a l ee n m a r s van 3 1/2 uur had en dan nog de Rotterd a m s e h a ven s m oes t a flopen, voorw a a r een pres tatie voor een jon gen a n nog geen 13 jaar. Als h ij het n iet ze lf aan zij n jongste zoon had verteld, zou men h et n iet geloven . Van de eers te tijd va n varen is n ie ts meer beken d . lndien zijn kinderen er al van hebben geweten, hebben zij h et in ieder geval nooit verteld; en de s tukken d ie het konden u itwijzen , zijn in de la a ts te oorlog verloren gegaan. Het was in d ie tijd b ij de zeilvaart geb ruikelijk dat m en begon als kaju its jo n gen op ee n klein sch ip, ee n k u s tvaarder, om la ter over te stap pen naar de grote va a r t. Da a r was men a ch tereenvolgen s s cheep sjon gen , lichtmatroos en (n a m in s te n s drie jaren als zodani g gevaren te h ebb en ) volmatroos. We kun nen ve ilig aannemen da t h et Hen d r ik ook zo is verga a n . Sinds 1861 h eeft hij geregeld op h et toenm a lige Nederlands-Indie gevaren. P? Voord ien moet dus gebeurd zijn wa t mijn vader eens vertelde toe n wij n og kinderen waren. Hend rik wa s op een va n zijn reizen in een Russische h a ven s ta d , waar hij een wi n kelier m aar n iet aan h et verstand ko n brengen dat h ij eieren w ild e h eb b en . Ten ein de raa d riep h ij toe n lu id keels uit: tu k tuk -tuk -tu k -tu k l Deze taaI we I'd oo k door de Ru s ve rstaan , en h ij kwarn prompt m et het verlangde va a l' de dag. O n dert u s s en was h ij bed a ch t op ve rbetering va n zijn positie. Na een jaar of vier al s m a t roos gev a ren te h ebb en , ging h ij leren voor het stu urmans di p lom a , "voor zij n rang" zoal s m en dat n oem d e . Het scheepsvolk voer trou we n s graa g ond er officieren d ie (zoal s dat h eette) door de kluisgaten aan boord waren gek om en . Om dat zij zelf van onderen af begonnen waren, wis te n zij p recies h oeveel zij van de b emanning k ond en vergen. Vergeefs heb ik ech te r gezoch t n a a r d e datu m wa arop h ij zij n rang beh a alde . Hierb ij s tu itte ik op een onverwach te m oeilij k h eid : niemand va n degcnen die ik op d a t ge bi ed d es k u n di g a ch tte , ko n m ij vertellen h oe h et destijds in dergelijke gevallen toegin g met d e studie en het exarnen voor h et s t u u rm a n s d iplom a . 20 m oet d it b ij de on b ek en de feiten gerangsch ik t worden. Het was in ieder geva l op zij n laatst in 18 6 3, want toen yo nd ik hem voor h et eerst als stuur m a n verm eld ."? Met 1866 k rijgen we voo r ons ve rh a al meer vaste grond onder de voeten . In datj a ar tra d Hen drik in dienst van de Rederij Ge br. Blusse te Dord rech t. Deze vooruits trevende reders , vriend en va n min is ter Thorb ecke , waren in 18 54 de ee r s ten geweest d ie een schip hadden la ten bouwen n a ar het m odel va n de Am erika anse clip pers che pe n. Deze s chepe n weken do or h u n bouw sterk af van het t ra d ition ele type en waren specia al voor s nelzeilen ontwo r pen . Maar 3 5

De Kosmopoliet II.

(olieverfschilde rij van E . de Vries , 18 65)

bij de bouw van het nieuwe Dordtse schip was niet al leen op snelheid gelet . Men wa s erop beda ch t geweest dat het ve rv oer van de producten uit Indie, al s koffie, s u iker, tabak, tin enz., de n odige ruimte vergde en er bovendien vrij veel pa ssa giers en koloniale troepen tussen Nederland en Nederlands-Indie heen en weer reis den. He t n ieu we sch ip , dat de naam "Kosm op oliet" kreeg, had daarom een be hoorlijk laadvermogen en veel passagiershutten. Het werd onder bevel gesteld van kapitein J. Bouten, die de b eken d s te Ned erlands e clipperkapitein is gewo rden .:" De "Kosmopolie t" voldeed ge heel aan de h oge verwachtingen d ie me n erv a n gekoesterd had. Sn el d oorkliefd e het ran k e sc hip m et al zij n zeilen pra ch t de golv en, zodat het een lust wa s het te zien en te be va ren . Zowel h een a ls terug legd e h et op zij n eerst reis in 18 55 d e afstan d va n Nederl a n d via Kaap de Goed e Hoop naar Java af in 86 da gen, terwijl vo or a nde re s che p en een u it r eis van 4 maande n en een thuis r eis van 5 maanden h eel n or m a al was . Deze overtocht oogstte grote bewo n dering en was in s cheepvaart krin gen h et ges p rek van d e d a g. Later h eeft de "Kos m opoliet" nog wel snel ler e rei zen ge m aakt. De snelste was een overtocht in 74 d a gen (185 7) . Dit record is slechts tw eemaal ges lagen door een andere clipper: de "Noach I" ./ maa k te in 18 61 een u it reis va r;..66 dagen en tw ee jaar la ter een thuisr eis van dagen . Niettemin kan d e "Kosmopoliet" het snelste schip van de Nederlandse zeilvloo t genoemd worden, want ondanks de twee successen

van de "Noach" is haar gemiddelde reisduur naar In d ie (85,8 dagen) door geen ander Nederlands zeilschip geevenaard . Vanwege dit gunstige resul足 taat hadden de Gebr. Blusse nog meer schepen van dit type op stapellaten zetten. In 1865 kwam de "Kos m op oliet II" in de vaart en in 1871 de "Kos rn op oliet III". De schepen werden steeds groter en de passagiers足 verblijven steeds luxueuzer. De I mat 398 last of 689 ton , de II 5 6 9 la s t of 985 ton, e n de III 8 18 last of 141 6 ton la a dver m oge n . De II e n III waren ook s nelle zeilers, maar h eb b e n de I toc h niet overtroffen . Hend r ik monsterde 5 maart 18 6 6 aan a ls eer s t e stuurman op de "Ko s m op olie t II", op een gage van /70 ,- per maand .F Ka p it ein was J . Bo uten, die van de I naar d e II overgeplaatst was . He t was de tweede reis van het schip en deze is voorspoedig ve rlopen : de u itr eis heeft 87 dagen gedu urd en de thuisreis 83 dagen . Op de heenreis h a d men in de Golf van Biskaye en de Zuid-Atlantische oceaan met veel stormweer te kampen . In de Indische oceaan stak p lotseling een kortstondige storm op, waardoor de marszeilen uit de lijken sloegen en de fok stuk woei . "De wind nam steeds toe , de zee was geweldig hoog, zoodat het schip vreeselijk w erkte e n veel water op en over het dek kwam", Het tuig moest dadelijk h erstel d w ord en, maar to en stuurman Dienske daa rv oor de nodige orders gaf, b eg on ee n van de zeilmakers tegen hem op te spelen. Hij was "verregaand brutaal" en "gebruikte gemeene woorden , d ie de welvoeglijkheid ve rbiedt ze te meld e n ". Slec h t s de tussenkomst van de kapitein kon aan zijn woede een einde maken . Nu was het opgedragen werk onder die omstan d igh ed en natuurlijk geen pretje, maar voor de veiligheid van het schip n u ee n m a a l noodzakelij k. De m a n stond trouwens bij de officieren s lecht aange s ch r eve n , omdat hij dikwijls "p ru ttel d e" over zijn w er k en een kwade invloe d op de bemanning had . Op d e terugreis kwam het schip in de Indische oceaan weer in een zw a r e bu i terecht; het journaal vermeldde hierover: "Moeijelij k e hooge zee , kregen zeer veel water over. Ten 5 u. sloeg een der kippenhokke n gehee1 u it elkander". Wa t zullen die kippen tekeer gegaan zijn! Een p lezieriger bericht kon ook genoteerd worden: op de heenreis werd b ij de passagiers een jongetje geboren, dat van zijn vader de voornamen Pie rre Kosmopoliet kreeg . Opmerkelijk is voorts dat op de thuisreis zo vee l schepen w a a r gen om e n werden , waarvan een paar werden gepraaid. E en schip bleef zelfs drie dagen in de nabijheid . Op de laatste dag vermeldde h et journaal, men zou haast zeggen triomfantelijk: "Zeild en met a lle zeile n bij tot aan de buitenton van het Brouwershavensche gat en liet en het a nker valle n op de ree d e van Brou w e rs h a ve n" . Toch waren a lle a von tu r en nog niet voorbij. Want ee n paar dagen late r we rd de "Kos rnop olie t" van Brouwershaven naar zijn thu ishaven ges leept . Toe n zij het Mallegat vlak bij D ord rec ht uitliep, zat daar een E ngelse bark in het vaarwater aan de grond . De s leepboot had dit te laat in de gaten, zo dat de "Kos m op olie t" hem ramde en daarbij haar k luiverboom brak.

Vier reize n h eeft He ndrik m e t de "Kos m op olie t II" ge m a kt , n a m elij k r'" 2 e re is : 3 e reis : 4" re is : se r eis :

mrt. 18 6 6 - nov. 18 66 feb. 18 6 7 - okt . 18 6 7

m r t. 18 6 8 - n ov. 1868

a pr. 186 9 - dec . 18 69

Va n deze r eizen is verder ni ets meer b ek end , behalve d an da t d e Jaat ste ni et meer onder com mando van Bou te n we rd ge maakt. Hij was aan zij n rus tt ijd toe en had a ls la a ts te op dracht h et oppertoezicht bij de bouw van d e "Kos m opoliet III" aanvaard . Van deze a ll round zeeman h eeft Hen d rik ge lee rd h oe m e t cli p p er s chep en gevaren m oest worden. Wa n t d at wa s ee n vak a part . De clip pers ware n ta m elijk r a n k en n iet h oog op geb ou wd ; zij k r e 足 gen gemakke lij k er water over d a n d e oud erw et s e zeilsc h ep en . De torenhoge m a s ten d r oeg en elk h on d erden m 2 zeil, d ie ver buiten het s ch ip uits take n . E r moest op ge let word en dat deze in de j u is te s ta n d ston d en, dat de wind 足 d ruk e r goed ove r verd eeld wa s, en of d e win d kracht n iet te veel opliep zod a t er ze il in gen om n ill es t worden . Kortom , m n m oes t ku n n n aanvoelen hoever men kon gaan om deze sch epen , d ie zeer gev oelig reageerden op weersgesteld heden, win d en golven , zo vlug m ogelij k vooruit te b re n ge n , zonder de veiligheid uit het oog te ve rliezen .:" He t j ourna a J van He n d ri k s ee r s te r eis m et d e "Kos m op olie t II" gee ft van Boutens zeema ns kun s t ee n paa r staaltj es w eer. Tw eem a a l wordt bij hoge zee e n zwaa r werken d s chip ve r meld: ze ilden m et aIle zeil en b ij . Ee n a ndere k ee r , toen er ee n "hooge ja ge nde zee" wa s : zeilden met d e on cI e r足 m a r s zeil e n , ge reefde fok e n s to r m fok. Drie d a gen la ter n a m d e s to rm iets af, hoewe l het n og altij d flin k woei; toc h wer d e n er a l weer gra te ze ilen bijgezet. We er d rie d a ge n la te r n am cIe w incI w ee r t e , m a a r "bras te n d e raas n og niet op ". Om zo ee n s ch ip ove r d e zeee n te kunn en jagen m oe s t m en een b u it e n gewoon goed ze e m a n zij n . Hetj a ar 18 70 was een be la n gr ij k jaar in Hen d riks leven. Op h et ouds te s chi p van de re der ij, de "Kosmop oliet I", voe r to en s in ds een viertal jaren a ls ka p itein J . de Gro ot , d ie de red ers ec hter ni et voldeed . Wa t er eigenlijk is voorgevallen is niet meer be ken d, m a ar d e gevolge n weI: d e kapitein en het ge hele kader werd en do or de reders ontslagen e n door and eren vervangen .:" To t gezagvoerd er we rd H. Dienske benoemd , die h iermee h e t hoogtepun t van zij n loopbaan b ere ikte. Hij moest nu, voo ral n a het voorgevallen incident, la ten zien wa t hij wa c rd wa s . En "Dien ske toonde zijn sch oling door nog in 1871 de "Kos m opolict" in 79 dagen n aar Ba ta via te jagen ", s ch rijft een a fs tam melin r va n de red ers in zijn boek over de clippers h ep en. :" Na zijn terugk orn st d ee lden de reders a a n de aandeelhouders m ee dat Dien sk e "den ou d n roem van h et sc h ip we er hersteld" had . Trots voe gd en zij da a raan toe 38

dat de clippe r "Ncach III", "zijn co ncu rren t en mede wijd verm a ard , na drie dagen voor hem te zijn uitgezeild , twe e d a gen na h em is a a ngekornen"."? Lof verdie n de de kap itein wel voo r zijn eers te tocht , wa n t h et was wa a r足 lijk geen pl ezierreisje gewees t .:" Het schip had d it k eel' in Am s terdam lading (stukga ederen en spaors taven ) en passagier s ingenamen , want he t was daa r op d e werf gewees t. Om in zee te kamen m oe st het door h et Noor d h olla n d s kan a al naar De n He lder. Dit kanaal was bij d e openi ng in 18 2 5 groa t ge n oeg geweest , m a ar a l lang niet meer berek end vaal' d e s tee d s gr ater word en d e schepen . Het was erg lang (78 km), h a d veel bochten , vijf sl u izen en h et

De Kosmopoliet 1.

(bran: Hollandsch Schepen b oek )

nad eel d a t de sch ep en er bij vor s t geen gebru ik va n konden maken of erin va st ra a kten, De zee sch epen k on d en er ni et zeilen , m a a r we rden er door een k oppe l p a a rd en d oorge t rokken . Geen wo n der dat deze b in n enla n d s e toc h t voor d e ka p it ein s van de sn elle zees ch epe n ee n kwe llin g was ."? Toen de "Kos m opoliet" wilde vert rekken, con s ta teerde de loods dat zij voor het kanaa! te diep gela den wa s . Ee n d eel van de la d in g m oest er we er u it en werd op lichters afzori derlijk naar Den Helder vervoerd . Op 1 1 augustus 1870 kon de s leepreis beginnen, die tot de 13 e d u u rde. Na d a t d e la ding van de lich ters we r overgen om en was , kon m en ein de lijk 15 a u gust u s de zeilen hijsen en door het Ma rsd iep de vaderla n d s kust verla ten . Eerst leek a lles voor de wind te gaan , m a ar in de Noord- Atlantische ocea a n be gon de ellen de, die verder de hele re is heeft geduurd : voortdu ren d s lecht weer met storm, re gen en veel over komend wa ter. Als een refrein keert tel kens de m ededelin g terug: "zwa ar stam pend en vre cselijk overh a lend schip , kregen veel water over" . Meerma!en liep het tuig schade op, zoal s toen er een ra brak, wa a rdoor het zeil "a an fladders scheurde". Het in de ze oms ta ndigheden telke n s h erstellen va n h et tu ig was een onmenselijk zwa ar karwei, Deze wind , die wij min sten s een storm zou den h e b ben gevonden, werd in het joumaal ee n "s tijve m arszeilkoelte" genoemd. In de Indis ch e oc eaa n wa s h e t geen h aar b et er. De mededelingen in het jour n a al ove r h et vre s elij k zwaar we rkende schip, h et stuksla an van zeilen, het over k rij gen va n veel wa te r e n h e t s p rin ge n van d eknaden zeggen genoeg . Ei ndelijk kwam Java in zich t en 2 n ovember 1870 kon m en het a nker laten va llen op de rede van Ba ta via . Me n zou nu d enken dat al dat noodweer niet bevorde rlijk wa s voor d e s n Ih eid . Ma a r de kap itein h ad ka n s gezien er zoveel va n te p rafitere n d at de over tocht (zoa ls a l gezegd is) in 79 dagen werd volbra ch t . Oat was m a ar vijf dagen la n ger d a n d e reco rdreis van het schip. Na drie we ken ve rtrok d e "Kos m opoliet" voor een k orte ku s treis n aar Cheribon, een havensta d m eer oostw a a rts aan de noordkus t va n Java . Op d e te rugreis van d eze s ta d bars tten de ele men ten weer los: "vre es elij k e zware buijen , met aanhoudende regen en hooge zee" ; ook nu we er w oeien er zeilen "a a n fladders" . Bov endien brak on d er d e b e m a nning een ziekte uit, wa a r d oor b ijna de helft de ko oi moest houden. De dercle s tu u r m a n overleed eraan en daar de b eid e a n d ere ook ziek lagen, moest de k a p itein een paar d a gen alle wachten lopen , m et de helft van de bemanning. Toe n men na een week weer in Bata via terug was, hersteld en de zieken spoedig en kon men de teru greis aanvaarden, met een lading koffie , tin en rotting en ce n aantal passagie rs . Op 5 j anuari 1871 verliet men de Javazee, tij d en s "schoon weer". Hoewel deze keer s lec h ts drie korte perioden van slecht weer werden vermeld , duurde juist deze reis erg lang, door origun stige wind en perioden van windstilte : 101 dagen he eft men erover geda an. Toch wist men nog de "Kos m op olie t II", die eerder uit Batavia vertrokken was, in te halen en gelij k m et h a ar op de rede van Brauwersh a ven aan te komen (15 apr il 1871) .

Te n s lo tte nem en we n og een p a a r med edeli ngen uit h et j ou r n aal ove r, omd a t ze enigs zi ns een beeld geven van wat er t oen aan b oord va n een zeils c h ip zoal k on voorvalle n . 13 s e p t . 18 7 0 : Degr adeerden de 2 e h ofmeeste r H .C . van der La a n t ot kaju it sj ongen voor 14 gulde n's maa nds , wegens finale onbekwa a m 足 heid voor hetgeen waa rv oor hij zich ver h u urd had . 15 sept. 18 7 0 : Vierd en h et Ne p tu n usfeest. 26 s e pt. 18 70 : Za gen d e ee rst e Ka aps e duiven . 2 8 0k t . 18 7 0: Zw a a r overhale nd sch ip , k rege n ve el water over en op he t voars chip . Ten 10 u. beva lling va n Mevrouw va n He ngel va n een welges ch a pen d ochter. 3 1 ok t. 18 7 0 : O n twaard en ten 12 u. h et la nd [namelijk J a va]. 2 5 d ec . 18 7 0 : Na h et lij k [van de daags te vo ren overleden 3 e stuu m w n] goe d in gena ai d en m et zw a a r t e voorzie n t e hebb en , ze tt en wij h et t en 6 u . over boor d vol gen s s ch ee p s ge b ruiken . 24 - 26 fe b . 1871: Gea n k er d bij St. Helen a; namen versch wate r in. 14 april 18 71 [dat w as daags voor de aankomst te Brou w ersha ven]: Hadden enige m et on s kru isende s ch e pen in d e nabijheid, waaron d er de "Kos m op olie t II". Opmerkin gen : Ka a p se duiven (Da p tion ca pensis) behoren tot d e stormvogels en ko m en voor op d e zu id elijke oceanen; hun ee rs te waarnem ing was du s een m ijl pa al op d e reis. De s cheepsgebru ik en bij overlijden waren als voIgt. Van de kampanj e werd h et com m ando gegeven : "Grote t op aanb ra s s en, achteruit met de voortop!" wa arn a het schip bijdraaide . Allen sch aarden zic h dan aan de relin g, waar h et in zeil d oek gewikkelde lichaam van d e overledene la g. Meestal b a d d e k a pitein h etz ij ee n vrij ge bed , h etzij een formuliergeb ed uit een boek, waar n a het lich aam on der het uits prek en van de woor d en : "Een, tw ee , drie in Gods n a a m !" in zee neergelaten werd .?" Na nog een r eis ge maakt te h ebben (va n ok t ob er 18 7 1 tot oktob er 18 72) dien de de kapitein op 10 okt ober 18 72 ee n rapport bij d e Ge br. Bluss e in , waarin h ij voo rs te ld e verschillen d e rep a raties en verbeter ingen aan te bren足 gen. De reders meen d en echter dat h et sch ip ou d erd omsgeb rek en vertoon d e en het deze kosten ni et meer waard was. Zij verkochten d e 18 jaar oud e "Kos m opoliet I" naar E n gela nd , vo or de prij s va n 135 .60 0 ,- .51 Ma a r kapi tein Dien s k e lieten zij n iet ga an . Zij gaven h em h et bevel ove r d e "Kos mopolie t III", d ie j uist zei lree lag voo r zij n tw eed e reis . E r zal we l ie ts in h em zijn omgegaan toen h ij a fscheid moe s t nem en van het beroem d e schip , w a a r op hij, al was h e t maar ko r t , het com mand o had gevoer d . Aan d e a n der e ka nt kon hij d ik te vr ed en zij n, n u d e red ers h em hu n groots te schip toevertrouwden. Met welk e moeilijkh eden d e s ch eepva art op Am s terdam in die tijd te kam足 p en h ad , hebben we h iervoor gezien . Ma ar die voo r Rotterd a m en Dordrech t , 41

de have ns die de Kosmopolieten al s re ge l aandeden , waren n iet mi nde r. Na het verzanden van de oude Maa s m ond was h et Voom s e kanaal (geopend 1830) voor Ro tt erd a m eerst ee n grate ve r beterin g gewees t . De schepen kwamen het Goe rees ega t bi n nen en voe re n door h e t ka n a al, d e Botlek en de Nieu w e Ma as naar Rotterd a m . Ma ar reed s na en ke le jaren b leek dat oak het Goereesegat verantrustend aan het verzanden was : in 18 3 7 k on d en de grate schep en er geen gebruik meer van m aken . Zij m oes te n toen zuidelijker h e t Br ou we rsha ve n s egat binnenvallen. Da ar werd een d eel van de la d in g in licht ers overgeladen, tot zij nog een diepgang van on gevee r 5 meter hadden . Da n we rden zij binnend oor r on d h et h ele eiland Fla k k ee naar Hellevoets lu is ges leept en verv olgens d oor het Voorns e k a n aal , d e Botlek en de Nieu we Ma a s naar Ro tterd am . De voo r Dordrecht bes t em d e schep en we rd en na het Volkerak do or het Holla n d s Diep , de Dordt s e Kil en he t Mal lega t naar die stad gesleept. Dit all es betekende veel tijdverlies en hoge lichterskos ten en sleep足 lonen .F Bovendien had h et Brouwershavensegat geen enkele accommodatie voor zeeschepen; zij lagen er op een ope n en onbeschutte rede . De nadelen daarvan heeft de "Kos m op oliet I" eens ondervonden . In april 1870 lag zij daar met ve rschillend e andere s chepen voor anker. Plot s elin g kwam er een harde bu i opzetten en er k on niet voorkomen worden dat de Noorse bark "Hironde" en de "Kosmop oliet " elka a r ramden en zw a ar beschadigden .P E e n handi ca p voor de uitgaande schep e n was ook dat zij de rede van Brouwershaven n iet konden verlaten zolang de wi n d op de kust stone' , wat nu een maal vaak voorkomt (hetzelfde go ld n atuurlij k voor de rede van Texe l). Soms moe s ten zij wekenlang op een gunstige wind wachten ; de "Kos m op oliet II" eens ze lfs anderhalve m a a rid .P" Zo d oen d e lagen daar d ik 足 w ijls verschillend e grote schepen voor a n k er . In hun ongedu lcl en verveling bekeken de kap it eins dan naijverig elkaars schepe n en dachten: "Wie van h e n zal he t ee r s t e in Indie zijn e n h et eers te w ee r thuis? " In deze stemming kwamen meerm a le n wedstrijden en wed d e n s c h a p p e n tuss en de cl ip p e r足 kapite ins tot stand (die zich d ikwijls uitbreidden to t de bemanningen en de passagiers ), w ie de kort ste uit- en thuis reis naar In d ie zou maken . Want die oude kapiteins , a l lij k e n ze op h u n port re tte n gem oedelijke mannen , waren "geza gv oe r d e r s over snelle clippe rs die a ch t e r elkaar d oo r de zeeeri joegen, elkaar fel beloerend en pogend elkaa r voorb ij te razen".55 E r is een weds trijd bekend waa r b ij kapitein Diens k e betrokken was. Kapit ein Oderwal d rek ent deze in zijn b oe k "Nederlands e Snelzeilers " tot ee n van de s pannendste race s , oo it door Ned e rl a ndse zei lschepen gezeild ; ee n race d ie zijns in zi e n s zeker even veel recht he eft op bekendheid in bredere kring als de wedstrijden tussen Enge ls e theeclippe rs die zo vaak besc h reven zijn . In juni 1876 la g de clip per "Lib e ra a l" op de red e va n Brauwers haven te wachten op gu nstige wind . De "Lib e ra a l" was het grootste zeilschip dat de Nederlandse vloo t oo it heeft gehad . Het m at on gevee r 1200 la st of 2 070 ton en stand onder bevel van A. B . Wierikx, een jon g , bekwaam en eerzu ch ti g

k a p itein . Tij d en s dit gedw ongen op onthoud zag h ij op de Greve linge n een sleep b oot met nog een clip p er a a n k omen. "Als dat de "Kos m op olie t" niet is !" d a ch t h ij . Dat schip m et zij n verma arde naam en zijn ervaren kap it ein d ie , zoal s h e t sch eepsvolk onder elka a r verteld e , met zij n sch ip kon lezen en schrijven . Als hij d ie eens k on versla an , dan was zijn naam onde r zijn colleg a's gem a a k t! Wierikx b edacht zich niet lan g en liet zich n a ar de "Kos mop oli e t" roeie n . Tu s s en beide k a p itein s bestond, vo lgen s Oderwald , on getwijfeld een in ten s e riva liteit. Diensk e n a m d e uitda gin g dan ook aan, wie d e ko rts te reis naar Ba tavia zou m aken en va n Ba tavia wee r teru g. Op 24 j u n i d ra ai de de wind en de "Libe raal" haastte zich het zeegat uit. De "Kos m opo liet" moes t n og een de el van zijn lading van lichters overn em en en kon de 26e het an ker lich ten . Nu kwarn het aan op goe d zeeman s chap , om zoveel m ogelijk va art in h et s ch ip te k rij gen en te h ouden . Want voe rde men m in der zeil dan m ogelij k was , dan betek en d e dat tijdverlies. Daaren tegen was h et voeren va n teveel zeil fataal voor het tuig en s om s zelfs voor het h ele s ch ip . Veel h in g ook af van de bemannin g, van wie in ee n geval als di t extra veel gevergd werd . Ma ar voor ee n wed s t rijd deden zij h et graag, omdat zij zich er evenveel bij betrokk en voelden als hun kapite in . He t resulta a t was d a t de "Libera al " op 20 sep tember 18 7 6 het anker voor Batavia liet vall en en de "Kos m opoliet" op de 2 2". Ze hadden dus beide d e reis volbra cht in 8 8 d a gen . Wa t de uitreis betreft was h et nog gelijk spell Voo r de thuisreis volge n we het verhaal van k apitein Oderw al d . Den 1Oden Dec ember 18 76 gin g de Kos m op oliet III anke r op van Bata via. De Libera al was n og ni et a fge la de n , m a ar op 12 December was zij oo k ze ilk la a r . (... ) Wij k u n n en ons goed voor s tellen hoe de beide schep en on d er een wolk van zei le n de J ava Zee uitzweven en zich zo s poed ig mogelijk d oor de moge lijke tegen s p oeden va n stilt e in Stra a t Sunda we rke n , om in d en In d is ch cn Ocea an va n ied er zu c h tje, zowel als va n iede re s to rmvla ag te profit eren. Zonder iets van elkaar te we ten of te zien, zwermen zij d ien Ocea an door , over het Ka a ps che Rif, la n gs de Ka a p - wie is v6 6r? De Kos m opoliet n og al tij d ? Natu urlijk, di e was to ch twee d a gen vroege r ver trok k en , dus a ls d ie h a n d ica p , om he t zo te n oem en , zoo bl ij ft , d an mag de jonge Wieri k.x tevr ed en zij n . 25 J anu ari: h et is 45 d agen na vertrek en de Lib era al p a s seert St. Helen a , he t verba n ni n gsoord van Napoleo n . Wierikx tel egrafeert en h oor t d at d e Kos mo po lict het eiland dienzelfderi da g gepasseerd is ! Het is om over h et s ch ij n lich t Tc spri n gen van louter plezier voor Wierikx . Twee dagen v66 r ! Een juich kreet gaa t op aan boord en Wierikx bch oeft geen a anm oed igend woor d tot zijn bemanning te ric h ten . Hij ziet het wei aan hu n belangstellen d e en verhe u gde gezichten , dat hij van hen al le me de足 we rking h eeft. Zij zu llen ni et m opperen wan neer zij voo r ee n extra m a n oeu vre u it de k ooi geha al d word en . Zij zullen all een m opperen als de

Ou we (al is h et nog een jonge, die kapitein Wierikx) n iet alles doet om voor te blijven, ja, nog m eer in te lopen oZoo blijft dan elk lapje doek, dat maar enige dien st kan doen , er op en de grate clippers s tuiven , zond er elkaar te zien , door den ZO opassaat. Bij de Linie wo rde n beide door de tra ditionele stilte gehinderd . Een kwe lling voor Wierikx , d ie zijn anders zoo mooi bol s ta and e zeilen nu s la p van d e torenhooge masten ziet hangen, tergend heen en wee r s la and e d oor de s lin geren de en rollende bewegin g van zijn schip in de lange d eining van de Linie-s tilte . En ni et m inder een kwe lling voor Dienske , d ie zij n rivaal in de buurt weet, mi sschien weI profiterende van het een of andere zuchtje, waar hij zelf zoo n aar verlangt. Ten s lo tt e komt d e bries weer door , het wo rdt een goed e Noord Oo st Passaat en beide cl ip pers trachten daarvan het beste te maken en s poed ig Noor d te halen , om de Wes tewin d en te benutten teneinde zoo snel mogelij k de Gronden t e b er eike n . In d e rd a a d verloopt dit a lles bijzonder gun s ti g . Binnen 38 d a gen na S in t Hel ena en zonder een t eek en van de Kosmopoliet III gezien of gehoord te hebben, komt de Liberaal voor het Kanaal en den zesden Ma a rt 187 7 rapportee rt de u itkijk van Brouwershaven een groot sch ip, dat onder een wo lk van doek m et duvelsgeweld nader komt. Het is de Lib er a a l! "En waarach tig", zegt de uitkijk kort d a a ra p, "daar komt nag zo'n kanj er achter hem aanstuiven!" Het is de Kosmopoliet III ! Z66 di cht zaten zij elkaar, zonder het geweten te hebben, op de hielen , maar de Liberaal is voor en heeft over d e geheele reis twee etmalen minder ged aan . De twee clippers h adden den afstand va n St. Helena , ca. 5000 mijlen binnen de 4 0 dagen afgelegd , voortdurend in elkaars gezels chap ongetwijfeld, do ch zonder elkander te zien . Zij gingen practisch gelijk ove r den eind streep .P"

De "Kosmopoliet III" heeft on der k apitein Dienske vijf reizen gemaak t, n a m elijk.F 2e 3e 4e 5e 6e

rei s : okt. reis : apr. reis : juni reis : me i reis : m ei

18 7 2 - d ec . 18 74

18 7 5 - j an . 18 7 6

18 7 6 - mrt. 18 7 7

1877 - feb . 1878

1878 - juni 18 7 9

Van deze re izen is niet veel bek en d , omdat het archief van de re d erij gro ten足 deels verloren is gegaan . Op de 2 e en 3 e reis heeft het schip d oor s to rmweer veel averij aan het tuig opgelopen en op de 4 e rei s is de wed strijd met de clipper "Liberaal" gehou d en . De tweede reis heeft, zo als u it b ovensta and s taatje blijkt , u itz onderlijk lang geduurd. Twee jaar en twee maanden achter elka a r is h et schip weggewees t . De oorzaak hiervan wa s dat in 1873 wegens sl apte in d e h and el in Indie geen retourvracht gevo nden kon word en . Nu was 44

de Nede rland s -In di s c h e regering in m aart van dat jaar begonnen , d e vele moeilijkheden m et d e sultan va n Atjeh moe, diens rijk te onderwerpen . Twee expedities ware n nod ig, voor eind januari 1874 het verzet in principe gebroken was . Toen h et Gou ver n e m e n t de "Kos m opoliet" wilde huren om dienst te doe n al s h os pita al s chip voo r d e expedit ie legers, we rd dit graag aan vaard . Ongeveer een jaar h ee ft het sch ip , s ame n met d e cli p pe r "Philips van Marnix", met deze bes temming op d e rede van Atje h ge legen.:" Ka pi t ein Dien s ke heeft naar aanleiding hiervan verzocht h em de Atj eh-m ed aille toe te kennen , maar h e t Gouver n e m en t heeft d it van de h and gewezen.>? De gage van de ka p itein van de "Kosmopoliet III" b ed ro eg j l00 ,- per maand. Hij was in vaste dienst van de rederij en monsterde du s zoals d e overige bemanning na een reis niet af. Bovendien h a d hij het genot van vrije vo edin g, di e hem voo r d e d a gen dat hij niet aan b oord was, vergoed werd a jl ,5 0 per dag. Ten slotte had hij een aandeel in de winst en heeft hij een paar k eer na ailoop van ee n reis een gratificatie on tvangen. Zo is nog na te gaan welk inkomen Hendrik als kapitein van de "Kos m op oliet III" heeft gehad :

Gage: van 14 oktober 1872 tot 14 augustus 1879

8 2 maanden , a j l 00,- : j 8. 2 0 0 ,-.

2. Vr ij e voed in g: 6j aar aj547, 50 en 304 dagen ajl,50: j 3 .7 41 , 3. Aandeel winst : 2 e en 3 e re is j 6. 6 0 0 ,- ; 4° reis jl.230,-; 5' reis j660 ,- . 4 . Gratificatie : 3", 4 e en 5 e reis j3 0 0, - ; 6 e reis j200,-. 1.

Tot a a l: j 2 1. 53 1,- . Voor die tijd zeke r een heel behoorlij k inkomen .r? De ze ilschepen hebben de concurrentie m et de stoomschepen la n g vol ge h ouden . Aanvankelijk waren zij in het voordeel, vooral in hun geperfec tioneerde vorm (de clippers) en op de lange re izen. De machines van de eer s te s toomsch epe n produceerden bepaald nog geen indrukwekkend aantal p .k. 's en h u n brandstof nam ruimte in en k os tte ge ld. De clippers voeren t oen goedkoper en zelfs s n elle r d an zij . Ma ar langzamerh and ve randerde dat. Aan de s toomsch epe n werden s teed s meer ve r beteringen aangebracht en h un machines werden krachtiger. Doordat ze ni e t gauw water ove r k regen, werden ze voor passagiers a antrekkelij k e r. De open s te lling van h et Su ezk ana al in 1870 beslechtte de s tr ij d in beginsel ten gunste van de stoomschepen: voor hen werd de rei s naar de oost aanmerkelijk bekort en de zeilsc h ep e n konden er geen gebruik van maken. Een volgende grote slag was de opening van een lijndienst met s toom s ch ep en op Java d oor de Rotter d ams c h e Lloyd in 1875. Toen ging het snel bergafwaarts m et de zeilvaart en verdwenen de zo mooie ze ilschepen meer en meer van de zeeen .?' Gebr. Blusse , die altijd vooruit streve nde rede rs waren gewees t , begrepen tij di g dat de bakens verzet moes te n worden . Zij h adden bovendien nag een and ere reden . De Nieuwe Wa te r weg, waar eerst nag veel moeilijkheden mee waren, began in het laatste der

zeventiger jaren stee ds meer aan zijn doel te beantwoorden . Gebr. Blu s s e za gen zeer wel in dat handel en s cheepva art zich nu m eer da n voorheen op Rotterdam zouden gaan con cen t reren . Dit alles deed hen b es luiten hun sche pen van de hand te doen. In 18 7 6 verkochten zij de "Kosm opoliet II" voor /4 5 .000,- a an een rederij in Bremen en in 187 9 de III a a n een Sch ied ams e rederij voor /60 .0 0 0 ,- . Beide schepen werden door hun n ieu we eigen a ars gedegradeerd to t bark en h ebben zo nog een aantal ja ren diens t gedaan. v? Op 14 augustus 1879 nam Hendrik afscheid van zij n re d ers , voor wie hij ruim 13 jaar gevaren h ad . Tegelijk was d it het eind van zij n zeemans loop baan. Het com mand o van een clipper vergd e veel van iernand en t huis h a d hij n og een gro ot gezin. Nu hij toch zonder schip was gekomen , besloot hij zich a an de wal te vestigen . Hij wa s toen 47 ja ar, no g te jon g om op zij n lauweren te ga a n rus ten. Hij trachtte d aarom een be trekking bij de loods d iens t te krijgen , wa a rin hij slaagde. Met in gang van 1 november 1879 werd hij a angesteld als adjun ct co m m is s aris bij het loodswezen te Hellevoets lu is en precies vijf maanden later in dezelfde fun ctie te Rotterdam. Dit moet men zien als tijdelijke betrekkin gen , om ervaring op te doen . Een zelfstan dige fu n ctie kreeg hij tw ee j aa r lat r , toen hij benoemd we rd tot com m is s a ris van het lood swezen in Sch iedam (1 a pr il 18 8 2). Dit was nu juist een betrekking voor een rustend zeekapitein . Hij had iets omhanden, het wa s een rustige baan en hij bleef in contact m et d e sch eepva a r t. Tot zij n overlijden heeft hij de ze functie waargenomen.v' In Sch iedam is Hend rik lid van de gemeen teraad gewee s t. Niet omdat hij zich zo aangetrokken gevoelde tot de p olitiek , dat la g n iet in zij n ka rakter. Maar volgen s zij n jongs te zoo n h eeft h ij zich ertoe la ten overh al en. Want wat was h et geval . Bij de p eriodieke raa d s verk iezin gen van 189 7 had d e heer H.A.M. Ra elants , di e 22 ja ar lid van de raad wa s gewees t, zic h niet rne er verkiesbaar gesteld . Deze had zittin g gehad voor het d istrict wa a r in h et havenhoofd la g, want de verkiezingen ges ch ied d en toen nag volgens het districtenstelsel. De An ti-revolu tion ai re kiesvereniging, die h ier n ooit voet aan de grond h ad kunnen krij gen , zag nu een kans in d at di strict win s t te be III-5 Hendrik Diensk e halen, als Diensk e zich candida a t wilde 46

stellen; want de loo d s commissaris was een geziene figuu r. Of men veel w eer stand bij hem heeft moeten overwinnen weet ik niet; in ieder geval voldeed hij a an h e t verzoek en de uitslag stelde de hoop van de kiesvereniging niet teleur: m e t ruime meerderheid werd hij gekozen. In de vergadering van 7 september 189 7 n a m hij, na beedigd te zijn, zitting als lid van de raad van Schiedam. Veel komt zijn n a a m in de notulen van de openbare vergad eringen niet voor.?" Ik von d hem alleen ve r m eld bij kwesties die de haven en d e oever ter reinen betroffen. De laatste tw ee jaar was hij het oudste lid van de raad en had h ij tot taak d e n ieu wj a arswen s van de burgemeester te beantwoorden. In de vergadering van 29 januari 1901 zei hij, nadat hij de burgemeester namens de raadsleden voo r zij n goed e wensen had bedankt: "Wij verheugen ons erin dat we in d e laat s te vergad eri ng van U hoorden dat Schiedam weer vooruit gaande is , en al h eeft n iet ieder het d iep inzicht waarvan die uitlating getuigt, we houden goed en moed . Ik herinner mij dat bij gelegenheid der alhier in 1898 gehouden gastentoonstellin g ee n der sprekers op de vergadering van gas fab rikanten in d e Socie teit "De Harmonie" gezegd heeft: Met 20 'n burgemeester moet Schiedam vooruitgaan! Ik m a ak die woorden gaarne tot de mijne, doch voeg eraan toe, alleen m e t Gods hulp is dat mogelij k. Ik hoop dat di e h ulp ons zal worden verleend en dat dit a nn h et ein d e van dit jaar goed zichtbaar mag zijn, opdat in de geschiedboek en zal kunnen worden vermeld dat Schiedam bij het begin der 20s1 ~ eeuw opnieuw is vooruitgegaan." (applaus). Nog drie vergaderingen he eft h ij daarna bijgewoond. Het laatste besluit waaraan hij zij n stem he eft gegeven, was het verlenen van ee n concessie tot het exploiter en van een paard etram in Schiedam (30 a p r il 1901). Kort daarna is hij ziek geworden en 19 juni 1901 overleed hij, 69 jaar oud. Geen ander familielid is onder z6veel b elangs tellin g begraven. Kerkeraads leden droegen de kist naar het graf op de AIgemene begraafplaats aan de Singel, waar de burgemeester H.J. Versteeg en de secretaris mr. G.J. Bisschop zich onder de vele belangstellenden bevonden. Nadat de kist in het graf was neergelaten, sprak ds. S.T. Gos linga als voIgt : "Onze overleden vriend en broeder, wiens stoffelijk overschot in dit graf is neergelegd, doet denken aan een man van wie Jezus zeide: Ziedaar, een Israeliet waarin geen bedrog is. Hij had vele goede, uitnemende eigenschappen die hij getoond heeft in dit leven; hij was een werkzaam man, een eenvoudig man, een oprecht man, wi en God een goed verstand gegeven had. Hij had moed om den ook voor hem zoo zwaren strijd des levens te strijden. Arm trad hij het leven in, met onvoldoende kennis uitgerust; maar met ernst we r k ende heeft hij weten op te klimrnen, geeerd en bernind door hen die met hem in aanraking kwamen, in welke werkkring ook. Hij was een man van onkreukbare trouw, die weinig sprekende en nimrner zich op den voorgrond stellende, toch zeer veel deed. Hij leefde mede in de zaken waaraan hij zich had gegeven.

"Gij , kinderen, verliest in hem een vader, gij en uwe moedcr verliezen in hem veel; maar ook wij, zijn vrienden, lijden door zij n h ee ngaan een groot verlies en wij zullen dat verlies blijven gevoelen . Oat de overledene ook het vertrouwen genoot van zijn medeburgers, b leek toen zij hem naar den gemeenteraad afv a ardigd e n ." Oaarna wijst de spreker erop hoe als Na t h a n a el ook de heer Dienske het oog gericht had op het Ho oge re e n hoe als d eze ook hij gesteund werd door een vast geloof en onb e p erkt vertro u wen op den Heer. Ten slotte w e n dt hij zich tot de kinderen, zeggen d e d a t, hoewel zij hun vader nog gaarne hadden willen behouden, God s wil geeerbiedigd moet worden, zooals ook de overledene berus tte in den wil des Heeren, Oaarna dankte de zoon Jan Diens ke (de oudste zoon woonde in Indie] alle aanwezigen voor de hulde aan zijn vader b etoond.

De burgemeester herdacht de overledene in d e raadsvergad ering va n 28 juni 1901. Hij zei "dat de leden d ezer vergadering zeker met hem met leedÂ wezen hebben kennisgenome n van het overlij d en van d en heer Diens k e , in wien wij een ijverig en eerlijk medelid verliezen, d ie zijn beste kracht en aan de belangen d ezer gemeente he eft gewijd. Spr ek er is overtuigd teven s de tolk van den Raad te zij n , wanneer hij eerbiedig hulde brengt aan de nagedachtenis van den h e er Diens k e . Âťcs Uit het voorgaande hebben we al iets over de karaktere igen s ch a p p en van Hendrik gehoord. Volgens getu ige n is van m en s en d ie hem gek en d h eb b en , was hij een eenvoudig, vriendelij k en b eh u lp za a m man, ijveri g en b ega a fd met een goed verstand. Hij was bij e en ied er gezie n , zowel eer s t bij zijn reders en schepelingen als later in Schied am, waa r ie d ereen hem ken d e en groette. Maar tegelijk was hij bescheid en en plaatste h ij zic h n iet op de voorgrond. Hoewel hij van gezelligheid hield, was hij toch ook zwij gza a m en gesloten van karakter. V66r alles was hij een zeeman in hart en nieren . Da t twee van zijn broers en zijn schoonvader h u n graf in de golven vo n d n , deed geen afbreuk aan zijn liefde voor het wa t er en vo or zij n beroep . Da a rin muntte hij uit, anders had hij het nooit tot cl ip perkapitein gebracht. Wa nt van deze kapiteins werd (volgens deskundigen) meer geeist dan van die van andere zeilschepen, in verband met de s pecia le eigenschap pen va n de clippers. Men kon zeer wel een goed zeem a n zijn, zon d er daa ro m met succes een clipper te kunnen commanderen . "Een Bou t en , een Wierikx , een Dienske, een Feenstra, die konden h e t ," schrijft Teenstra in zijn b oek over de clippers.v" Toen hij op latere leeftijd in Schiedam woo n d e , kon hij het water niet vergeten. Als het weer het maar enigszins toeliet, ging hij elke dag een eind roeien op de rivier. Voorts was hij een waarlijk vroom man, hoewel hij daar niet mee te koop liep. In de richtingsstrijd, die in zijn dagen in de Hervormde kerk

w oedd e, had h ij wei ge koze n vo or de Ger efo rm ee rd e rieh t ing, m a a r a m a a n d e s t rij d ze lf dee l te nem e n la g n ie t in zijn kar akter . O n d er d e zee lied en uit d ie tij d van d e ze ilvaar t war e n ve e l gel ovige m ann e n . Zij waren n a u w b et r o kk e n bij en zee r a fh a n k elijk va n de na tuur, w a a r in zij Gods a lm a eh t e n groot h eid zage n. Het lag d a n ook ge heel in zijn lij n dat h ij vo or in zij n p s a lm b oe k h e t vol ge n d e ve rs ge 足 sehrev en had : Mijn ligch a am is het s c h ip ,

De wereld is mijn zc e ;

De Bijbe l is mijn ze ilc o m pa s ,

De He rn e l is mijn ree ,

Ik hoop , d oor God gel ei d ,

Na al mij n vare n s t ijd

De ree of wal te vindcn

Alw a a r n a ramp en leed

Mij n J ezu s staat geree d

Mijn tou wen va s t te b in d e n .

Ma a r tj c Die n s k e - Va n Dij k

He t b ezit van een eigen waning e n ee n gezin was oa k vo or ee n zee m a n ee n groot goed, maar van een huiselij k leven ko n bij hen nau welijk s s prake zij n. Maan d enlang wa re n zij op zee, a m da n h oog s te n s een m a a n d of tw ee t huis te zij n. Toen Hend r ik 25 ja a r wa s , tr ou wcle hij m e t Maartje va n Dij k , ee n m eisje uit ee n ec h t Ma a s s lu ise ze e mans familie . Op h a a r foto k an m en zien clat zij d e Maa s s lu is e ka p n a g d roeg. Zij k ree g de zwa re taak ee n groeien d gez in prac tis eh ge h eel a ileen gro at te b ren gen . Gelukk ig voor haa r was zij d eze sit u a tie van huis u it gew en d . Bij h u n huwelijk b et r ok k en zij een wa ning in de Wa gen s traa t, m a a r later zij n zij n a ar de Noord vliet verhuisd . Aile k ind eren u it d it huwe lijk zij n ge b oren t erw ij l h a ar m an op zee was, en wa t erg er wa s , dit was oa k h et geva l bij h et s t erv en van tw ee baby 's. Zij is niet ou d geworde n, sl echts 40 j a a r , en oa k b ij h a a r over lij de n wa s h a a r m a n op zee. Een n eef, An d rie s Kapteijn , zoo n van Hendri k s tante Martijn tje, heeft de b egrafenis ger egeld en voor de kinder en gez orgd . Nog a n cler h a lf ja a r heeft hij zij n zo r gen over h et gezin la ten ga a n , want h ij werd tot toezien d voogd benoemd ; m et de dagelij kse zor g werd ee n h u ishou d s ter b elast. Daarna is He n d rik opn ieu w ge tr ouwd , m et Wilh e lm in a Hegelmeij e r. Het ge zin verhuis de to e n naa r Rotter dam , in d e Oos ter s t r a a t , d ieht bij de rivie r. Na zijn b enoem ing tot lood s eom m is s a r is bet ro k hij ee n wanin g aa n

de Oos ts ingel in Schiedam . Zijn twee de ec h tge n ot e wa s een vrouw met stellige meningen en va ste overtui gingen . am een paar voo r b eeld e n te noemen . Voor h aar huwelijk was zij in betrekk ing ge weest bij de fam ilie Bourbon , a fs ta m m elin gen van Karl Wilh elm Na u ndorff, d ie zich had uit ge gev en vo o r de zo on van Lodewijk XVI van Frankr ijk .v' Vol gen s de offi d ele ge geven s was d eze ec h te r in 1795 tijd ens d e grote revolutie in d e gevangenis g s t orv en . Maa r zij was er h eil ig va n overtuigd dat de familie was wa a rvoor zij zich uitgaf. Ook op kerk el ij k gebied had zij haar vaste m ening. Hoewe l zij uit een Lutherse familie stamde, was zij een overtu igd lid va n de t oen m a lige Christelij k e Ger efor m eer d e k e rk , d e ke rk van de Afs ch eid in g. Een dergelij k k a r a k t er Wilhelmina Dicnske - Hegelmeijer bracht het gevaar me e van moeilijk h ed en met de kinderen uit het eerste h u w lijk. Die zij n er gewees t met h a a r ouds te stiefzoon Jacob , die het niet m e t h aar vinden kon . Hij is ech ter al spoedi g naar de ze eva a r t s ch ool in Am s t er d a m ge ga a n , waar hij intern was . Maar a l h a d zij wat overdreven en strenge id eeen , ge ze gd moet worden dat zij een flinke vrouw was, di e go ed vo or h et gezin heeft ge zo rgd . Bij d it h u w elijk is Hendrik, die tot dan toe Hervormd was geweest, tot de kerk van zijn vrouw overgegaan. Geestelijk za l hij zich daar wellich t wel t h u is h eb b en gevoeld, m a a r maatschappelij k viel h ij beslist uit d e toon . De Afgescheidenen waren im m er s zeer ee n vou d ige mensen, terwijl hij iemand was d ie veel van d e we reld had gezien en het tot een zekere welstand had gebracht. Dat heeft in S ch ied a m wel ee n s aanleid ing tot moeilijkheden gegeven . Hij , die zelf in zijn jeugd zo we in ig had kunnen ler en , zocht voor zijn ki n d eren h et beste onderwijs, ook voor hun verdere opleidi ng. Maar de k eu s van d e scholen was niet altijd naar de zin van de kerkera a d. Be hoorde hij dus sin d s 1876 tot de kerk van de Afscheiding, zij n broer Pieter ging in 1887, zoals reeds ee rde r vermeld is , met de Do leantie mee . Deze be ide s t rom in gen verenigden zich landelijk in 1892 tot de Ger eform eerd e kerken in Nederland. Pla a ts elij k kwa m de vereniging in Schiedam ko rt na Hendriks overlijden in 190 1 tot s tan d .

Uit zij n b ei d e h u welij k e n h eeft h ij veel k in d eren gehad, m a ar s lechts vier ervan zijn la ter getrouwd ; zij kom e n in he t volgend e h oofd s tu k voo r. Verder zijn er v ij f al s b aby gesto rven en drie op wat la ter e lee ft ij d . Deze la a t sten zij n :