12
Brave Festival 2011 spektakle | koncerty
Mamuthones Procesja czarnych masek. Przedchrześcijański rytuał z Sardynii. Barbagia, sardynia Barbaggia, sardinia
R
ytuał masek Mamuthones e Issohadores oraz ich posępnej, tajemniczej procesji przetrwał w niezmienionym kształcie od czasów średniowiecza, bądź też – jak sądzą niektórzy – nawet od dziejów przedchrześcijańskich. Istnieje teoria mówiąca, że to pasma gór otaczające Mamoiadę chroniły starą tradycję karnawału przed Czasem i Historią, broniąc dostępu wpływom zmieniającego się wokół świata. Mamuthones to postawne postaci męskie przyodziane w duże kamizelki z owczej skóry, dźwigające na plecach do 30 sztuk bydlęcych dzwonków (carriga) każda; pojedynczy kostium Mamuthones może więc ważyć do 30 kg. Ich twarze skryte są za czarnymi drewnianymi maskami (visera), które niejako schematycznie mają przypominać ludzkie rysy, sprawiają jednak dość niesamowite i nieco żałobne wrażenie. Ustawieni podczas spektaklu w dwóch rzędach Mamuthones, otoczeni są przez Issohadores – mężczyzn w czerwonych kurtkach, którzy trzymając w dłoniach długie lassa asystują im w drodze przez miasto. Jedni nigdy nie pojawiają się bez obecności drugich: w milczącym pochodzie Issohadores zawsze towarzyszą Mamuthones i trudno orzec, czy prowadzą ich jak niewolników, czy też może pełnią funkcję strzegącej ich honorowej eskorty. Każdy krok Mamuthones odbywa się przy akompaniamencie ciężkich dzwonów, które dźwigają oni na plecach i ten zrytmizowany dźwięk potęguje jeszcze bardziej uroczysty charakter procesji. Uczestnicy pochodu nie maszerują, lecz poruszają się tanecznym krokiem, któremu brak jednak lekkości. Mamuthones e Issohadores to wyjątkowa tradycja karnawału sardyńskiego, właściwa wyłącznie dla Mamoiady – miasta w regionie Barbagia, leżącego w centralnej części Sardynii. Ich pochodzenie oraz jednoznaczna interpretacja są źródłem niezliczonych hipotez i teorii, co wydaje się zrozumiałe, zważywszy na zagadkowy charakter samego przebiegu rytualnej procesji. Początki odprawiania tej ceremonii datuje się w czasach późnego Średniowiecza, ale funkcjonują też tezy o tym, jakoby istniały jakieś jej związki z greckimi Dionizjami. Podobne zjawiska czasu karnawału pojawiały się przez wieki w Europie. Na Bałkanach, w Skandynawii czy na półwyspie Iberyjskim społeczności zamieszkujące tereny górskie starały się przebłagać siły natury i duchy przodków, organizując pochody postaci w drewnianych maskach przy akompaniamencie pasterskich dzwonów. Kontekst poznawczy jest w przypadku tej tradycji tak szeroki, że sami jej kontynuatorzy – mieszkańcy Mamoiady – mówią, że przyporządkowywanie jej konkretnym momentom historii czy kultom określonych bóstw po to, by znaleźć jedno wiarygodne wytłumaczenie, jest bezzasadne. Wydaje się, że szczegółowa wiedza na temat pochodzenia zjawiska kultury, które performują, nie jest im potrzebna, a ten element niejasności i niepewności wpisuje się doskonale w estetykę i tajemniczą atmosferę towarzyszącą pochodom Mamuthones i Issohadores. Pewne jest jedynie, że procesje takie odbywają się sezonowo oraz że mają niewątpliwie charakter
Procession of Black Masks. Pre-Christian ritual from Sardinia.
występują | performers: Pino Ladu, Matteo Morelli, Marco Salvatore Cadinu, Carmelo Siotto, Raffaele Mulas, Gianluca Piu, Mariano Paddeu, Sergio Staffa, Francesco Cardenia, Gianpaolo Bindinelli, Fabrizio Vitzizzai, Stefano Deiana, Sebastiano Mele, Bastiano Cadinu, Maurizio Staffa, Fabrizio Cadinu, Celestino Congiu, Giovanni Tramaloni, Luca Gungui, Gesuino Gungui
M
amuthones e Issohadores mask ritual with its gloomy, mysterious parade has been preserved, unchanged, since the Middle Ages or even, as some people believe, since pre-Christian times. According to one theory, it is the mountain ranges around Mamoiada, that have protected this old carnival tradition from time and history and other influences in a constantly changing world. The Mamuthones are well-built men who wear large sheep skin vests. Each of them carries up to 30 cowbells (carriga) on their back making one costume weigh up to 30 kg. Their faces are hidden behind black, wooden masks (visera), that schematically resemble human features, but at the same time exhibit an extraordinary, slightly mournful expression. During a performance the Mamuthones move in two parallel lines, assisted by the Issohadores – men wearing red jackets and carrying long lassos in their hands – as they make their way down through the village. The two groups never appear without each other; Issohadores always accompany Mamuthones in silent procession and it is difficult to judge whether they lead them like slaves or serve as honorary escorts to guard them. Each step of the Mamuthones is accompanied by the sound of the heavy cowbells they wear on their backs. This rhythmic sound enhances the ceremonial character of the procession. Parade participants do not simply march; their movements are more like a dance, though lacking in lightness. Mamuthones e Issohadores is a uniquely Sardinian carnival tradition, typical only in Mamoiada – a city in Barbagia region lying in central Sardinia. Its origin and unambiguous interpretation are a catalyst for constant hypothesising and theorising, which is understandable considering the mysterious nature of the ritual procession procedure. The origins of this ceremony date back to the late Middle Ages, however there are also theories suggesting that the tradition has something in common with Greek Dionysia. Similar carnival phenomena have occurred across Europe for centuries. Communities inhabiting mountain areas in the Balkans, Scandinavia and the Iberian Peninsula have sought to appease the forces of nature and ancestral spirits by organizing parades of men wearing wooden masks to the accompaniment of shepherd’s bells. Cognitive contexts regarding this tradition are so broad that even its followers – inhabitants of Mamoiada – say that trying to assign it to specific moments of history or cults of certain deities in order to find a plausible explanation is simply pointless. It seems they don’t need a detailed knowledge of the origin of the cultural phenomenon they perform, and this element of ambiguity and uncertainty fits in perfectly with the beautiful and mysterious atmosphere of the Mamuthones and Issohadores parades. However, what is certain is that such processions are held seasonally and their nature is unquestionably apotropaic, meaning that they have the power to ward off danger, appease the anger of the gods or ancestral spirits and to protect against evil and misfortune. They are performed during the carnival to ensure