30
Αναζητώντας την ποιητική ταινία
από το γλωσσικό σημείο. Η χρήση της γλώσσας βασίζεται και καθρεφτίζει άμεσα την πνευματική και γνωσιακή εξέλιξη του ανθρώπου, ενώ οι εικόνες προϋπήρχαν του λόγου. Το σημαίνον μίας εικόνας δεν περιγράφει κάποια έννοια, δε σχηματοποιεί την εντύπωση. Η λειτουργία της εικόνας δεν είναι να εκφράσει ιδέες ή απόψεις· δεν σηματοδοτεί τη ζωή, δεν τη συμβολίζει, παρά της δίνει σάρκα και οστά, εκφράζοντας τη μοναδικότητά της. Α.Τ.: Μια πιστή καταγραφή, ένα αληθινό χρονικό, δεν γίνεται με γύρισμα στο χέρι, με μια κάμερα που σκαμπανεβάζει, ακόμα και με θαμπά πλάνα –σαν να μην μπορούσε ο οπερατέρ να βρει τη σωστή εστιακή απόσταση- ή με άλλα παρόμοια τεχνάσματα. Αυτό που θα εκφράσει την ιδιαίτερη, μοναδική μορφή του εν εξελίξει γεγονότος δεν είναι το πώς γυρίζεις μια σκηνή. Πολύ συχνά, πλάνα με πρόθεση να φανούν “τυχαία” είναι τόσο δουλεμένα και εξεζητημένα όσο και τα σχολαστικά μελετημένα κάδρα του “ποιητικού κινηματογράφου” με τον κούφιο συμβολισμό τους. Και στις δύο περιπτώσεις απουσιάζει το απτό, ζωντανό συγκινησιακό περιεχόμενο του κινηματογραφημένου αντικειμένου.6 Ουσιαστικά, εφόσον μία ταινία πάντα σκηνοθετείται από κάποιον, καμία κινηματογραφική εικόνα δεν είναι απόλυτα ουδέτερη. Το κατά πόσο, όμως, μία ταινία θεάται με την ίδια υποκειμενική ελευθερία, όπως η πραγματικότητα, δεν εξαρτάται μόνο από τις δόσεις συμπαραδήλωσης που περιέχει το εικονικό της μήνυμα. Εξίσου σημαντική είναι η αναζήτηση για το ποιος την αφηγείται, ποιος είναι εκείνος που μιλάει μέσα από την ταινία: ο δημιουργός της, ο υποδυόμενος χαρακτήρας ή κάποιος άλλος; Σύμφωνα με ένα θεώρημα του Pasolini, η δυνατότητα 6. Andrei Tarkovsky (1987), Σμιλεύοντας το χρόνο, σελ. 96