maatschappelijke strijd en tegengestelde belangen een grote rol speelden in de manier waarop de jodenvervolging herinnerd zou gaan worden, geeft De Haan een indirect antwoord. In zijn redenering zijn politiekhistorische verklaringen dominant en hij distantieert zich dan ook van de psychodynamische benadering door de betekenis van de psychiatrie zelf als voorwerp van onderzoek te nemen. Tegenstrijdige ‘oorlogen’ Voor Jolande Withuis vormde de collectieve verdringingstheorie van Abram de Swaan de aanzet tot een aanvullende theorie over het collectieve zwijgen over de oorlogsgevolgen. Uiteraard lag allereerst een belangrijke oorzaak in de cultuur. ‘We waren nu eenmaal een zwijgzaam landje van flinkerds met een cultuur die weinig rouwrituelen bood en waarin gevoelsuitingen al snel overdreven heetten. Liever dan te moeten luisteren of praten wilden de jongens van Jan de Witt aan de slag.’44 Maar de belangrijkste en pijnlijkste reden voor het nationale zwijgen was volgens Withuis dat de oorlogservaringen van de Nederlanders te verschillend waren. De ‘oorlogen’ die moesten worden verwerkt, waren allereerst verschillend, soms rivaliserend en vaak zelfs onverenigbaar.45 Ze verschilden op ten minste drie wezenlijke punten: feitelijke belevenissen en vervolgingsgrond, naoorlogse ervaringen in relatie tot het affectieve klimaat en ten derde qua interpretatie van het beleefde. De oorlog trof individuen en hoewel verwerking een persoonlijke aangelegenheid is, wijst ook Jolande Withuis erop dat voor deze nationale ge-
Withuis, Erkenning, 105 Withuis, Erkenning, 106; Jolande Withuis, ‘Het concentratiekampsyndroom als sociaal succes - Abram de Swaan en de maatschappelijke verwerking van de oorlog’, ICODO-Info, nr. 2 (2007), 2-8, aldaar 6 44 45
24