Kempenland
BIERLAND Scheldebrouwerij Meer-Hoogstraten Vagebond VOF Merksplas
DijkWaert Herentals
Den Hopperd Westmeerbeek-Hulshout
De Dochter van de Korenaar Baarle-Hertog
Het Nest Turnhout
Humulus Arendonk
De Schieve Olmen-Balen
Wat was vorig jaar het beste bier ter wereld ? Het abdijbier Tongerlo. En dan zwijgen we nog over Corsendonk. Maar in de Kempen leeft in de schaduw van deze twee kleppers nog een andere biercultuur. Tientallen gepassioneerde bierliefhebbers bedenken eigen recepten om te brouwen in achterkamertjes of garages, naast de èchte artisanale brouwerijen. Hoog tijd voor een rondleiding in Kempenland bierland. Niet alleen brouwers bij de vleet in de Kempen, ook bierkenners in overvloed. Wij nemen er twee onder de arm om ons rond te leiden in het Kempense bierlandschap. Met een zevental brouwerijen en meer dan dertig bierfirma’s valt er heel wat te proeven in de regio. Andreas Eckhardt uit Herentals, biersommelier bij supermarkt Van Eccelpoel en Marc Mertens uit Olen, hoofdredacteur bij Zytholoog, het Belgisch vakblad voor Biercultuur, maken ons wegwijs in de bloeiende Kempense biercultuur. Onder het motto beter een buik van het bier dan een bult van het werken, trekken we naar Nijlen, naar de jaarlijkse bierbeurs. Een twintigtal brouwers presenteert er zijn gerstenat . Met speciale proefglaasjes zoekt iedereen naar zijn eigen meug. Wij ontdekken er het Kempisch Vuur van de Zandhovense brouwerij Pirlot in Pulderbos, broederlijk naast bierfirma ’t Drankorgel. Meteen wordt het verschil tussen de twee me duidelijk gemaakt. “Bierfirma’s zijn meestal hobbyisten die een eigen recept creëren in keteltjes in de garage. Een hobby, maar daar houdt het bij sommigen niet op”, weet Eckhardt. “De brouwerijen hebben echt een installatie om hun recepten zelf te brouwen.” “Wat we thuis brouwen, mogen we niet verkopen. Dat laat het Federaal Voedselagentschap terecht niet toe”, zegt Ivan Geudens. Hij richtte bierfirma ’t Drankorgel op en brouwt zijn bier Vals Paterke Triple in brouwerij De Graal in Brakel (Oost-Vlaan-
deren). “Nadat ik ongeveer vijftien jaar geleden een brouwcursus had gevolgd bij de Geelse wijn- en biergilde Saters en Bachanten, ging ik zelf aan de slag. Het resultaat werd met vrienden geproefd en beoordeeld. De goede commentaren kwamen ook de uitbater van café ’t Kelderke in Geel ter oren en die bleef maar aandringen om mijn bier ook bij hem op de kaart te krijgen. Om van het gezeur af te zijn, ben ik drie jaar geleden dan eens gaan rondhoren om te weten of en hoe het kon om het bier toch te verkopen. Bij brouwerij De Graal in Brakel liet ik uiteindelijk duizend liter brouwen. 125 bakken, dat zou ik in een jaar wel kwijtraken dacht ik. Na twee weken was alles uitverkocht.” Het eerste jaar vloeide er 18.000 liter van Vals Paterke, vorig jaar werd dat 27.000 liter. “En elk flesje daarvan heb ik in mijn handen gehad”, lacht Geudens. “Ik ben een controlefreak en volg dus het hele brouwproces op de voet. Ik lever ook zo veel mogelijk zelf bij brouwers en cafés. Ik werk bij Estée Lauder en vaak vertrek ik met een auto vol bier naar daar zodat ik na het werk meteen op leverronde kan.” Dat leveren zal er de komende weken niet op minderen, want eind maart komt ’t Drankorgel met een nieuw bier: Vals Paterke Goud. “Een bier met lager alcoholgehalte. Het is voor het eerst te proeven op 28 maart op het bierfestival van Laakdal.” De 27.000 liter Vals Paterke is klein bier vergeleken met de 4500 hectoliter (450.000 liter) bier die
29
Tekst: Bieke Lathouwers Foto’s: Joren De Weerdt
Marc Mertens (links) en Andreas Eckhardt klinken in biercafé ’t Kelderke in Geel op de tientallen Kempense bieren.
“Een brouwer maakt een recept en moet vijf maanden wachten om het te proeven” 30 Gust Hermans bij de Scheldebrouwerij.
per jaar gebrouwen wordt in de Scheldebrouwerij in Meer (Hoogstraten). Dat is grootste brouwerij in onze regio. De brouwerij is in 1994 opgestart door Peter Van den Eijnden, daarna werd de zaak over genomen door twee van zijn neven, Jan en Frans Ooms. Zij zijn nog steeds de eigenaars, Van den Eijnden is een van de drie brouwers in de zaak. De andere twee zijn Gust en Paul Hermans, twee broers uit Hoogstraten. De Scheldebrouwerij werd opgericht in ’s Gravenpolder, net boven de grens in Nederland, en verhuisde in 2008 naar België. Gust Hermans leidt ons rond in de Schelde brouwerij. In alle ketels samen kan zo’n zeven honderd hectoliter bier en nog eens evenveel kan in het magazijn opgeslagen worden. Tijdens onze rondgang krijgt hij telefoon uit Duitsland. Over welke bieren ze hebben, welke soorten, hoe ze leveren... Een potentiële klant? “Ja, maar ze hebben nog niet besteld hé”, blijft hij nuchter. “Het merendeel - zo’n 75 procent - van onze productie gaat hoe dan ook naar het buitenland. Heel veel naar Nederland, maar ook in Italië, Japan en Amerika hebben we vaste klanten.” En wij dan? “Belgen zijn bierdrinkers, maar niet echt bierkenners. Onbekend is onbemind. Een Belg drinkt altijd hetzelfde. Wat hij gisteren lekker vond, neemt hij vandaag opnieuw en morgen ook en volgend jaar ook. Hier experimenteren ze niet. Alleen op reis, dan gaan we op zoek naar een typisch Limburgs biertje.” Marc Mertens beaamt dat er niet echt een Kempense biercultuur bestaat. “Wij hebben hier wel een terrasjescultuur. Een Kempenaar drinkt graag bier. Tijdens fietsuitstapjes. Het is hier in de zomer ook altijd warmer dan in de rest van Vlaanderen. Wij hebben meer dorst”, lacht hij. Voor Zytholoog heeft hij net een bijlage gemaakt over de Zuidkempense brouwerijen. “Hier zijn vooral ontzettend veel bierfirma’s die. Zij brouwen dan wel elders, maar brengen het in de Kempen op de markt. Bier is de jongste jaren ook een echt hype. In elk café kan je tegenwoordig kiezen uit een hele resem bieren op de kaart.” Als favoriet bier van de Scheldebrouwerij kiest Marc de Strandgaper, een blond bier met 6,2 procent alcohol. “Een niet te straf, fris bier met een bittere afdronk en vrij droog.” Andreas is eerder fan van ’n Toeback (9 procent). “Opvallend mooie schuimkraag met veel complexe lichtzoete smaken en fijn bitterig in de afdronk. Zeer fijn biertje met veel pit.” Onze volgende stop is bij brouwerij DijkWaert in Herentals. Maarten Wierts roert er - letterlijk - in het
vat. Hij is onlangs bij vader Hans in de zaak gestapt. Zeventien jaar geleden begon die als hobbybrouwer. “Ik kook heel graag en dit is de ultieme vorm van koken”, orakelt Hans. “Een kok maakt een gerecht, proeft en weet of het goed zit. Een brouwer bedenkt een recept, voert het uit en moet vijf maanden wachten om het te proeven.”
Adoptiekindje
Wierts startte als hobbyist bij de Olense wijn- en biermakersgilde Odloo, maar ging vier jaar geleden professioneel aan de slag. “We hadden in die tijd een financieel adoptiekindje in de Filipijnen. De baby was er meteen na de geboorte achtergelaten bij familie van mijn vrouw Carine. Toen bleek dat het jongetje, Tibor, zwaar ziek was, moesten we onze manier van hulp herbekijken. Altijd maar extra geld opsturen zonder te weten wat ermee gedaan werd, leek ons niet de juiste manier. We hebben het toen over een andere boeg gegooid en zijn een adoptieprocedure gestart om Tibor naar hier te halen. Tegelijkertijd hebben we brouwerij DijkWaert opgericht. Dat was op 7 april 2010. Het geld dat we daarmee verdienden, gebruikten we om de gerechtskosten en de hulp voor Tibor te betalen. In 2011 is het ons gelukt om de jongen naar hier te halen. Na uitgebreid onderzoek bleek dat hij de ergst mogelijke vorm van hemofilie (erfelijke stoornis waardoor bloed niet goed stolt, red.) heeft. Daarvoor is hij nu in behandeling.” DijkWaert is intussen gestaag gegroeid en breidt nog uit. “We hebben een groter pand gekocht om een grotere brouwinstallatie te bouwen”, zegt Hans. “De capaciteit kan tien keer groter en er komt een bottelmachine.” Nu werken ze met een ketel van 230 liter en wordt elk flesje met de hand gevuld. Als dat binnenkort een ketel van 2500 liter wordt, komt zo’n bottelmachine zeker van pas. “We maken nu onze elf basissoorten met af en toe een specialleke ertussen en daarmee zijn onze ketels voortdurend bezet”, weet Wierts. Die speciallekes zijn bijvoorbeeld kerst bieren, maar ook trouwbieren. Want wie wil, kan bij DijkWaert een eigen bier laten maken. De bieren van DijkWaert - een samentrekking van de namen van de oprichters: Carine Van ‘Dijck’ en Hans ‘Wierts’ - zijn ook te vinden in andere streek producten. Zo zijn er in Herentals bij Bakkerij Vroeg Wakker koffiekoeken met bier te koop, bij Chocolaterie Valenza pralines met bier en bij slagerij Brabants paté met bier. Verder is er ook kaas gemaakt met het edele gerstenat en zelfs kroketten. Op de
t een frisse to r te a w en st gi , p o h t, u Van mo In vier stappen
1 2 3 4
pint met schuim
ozen zijn, Eens de ingrediënten gek wordt ut Mo start het maisproces. gd - geaa gej door de schrootmolen ter. Dat wa t me plet dus - en gemengd den gra 55 mengsel wordt eerst op tot 79 d rm wa gebracht en stilaan ver hier als zo , els graden. In kleinere ket oerd ger ld ege bij DijkWaert, moet ger ken. ma te los rs worden om de klonte kersui de om rd Daarna wordt gefilte resten eruit te halen.
Daarna gaat alles na ar de kookketel. He t oment om de ande m re ingrediënten bij te voegen: hop en even tuele kruiden. Na 1, 5u koken moet het go edje heel snel af ko elen en verhuist het naar he t gistingsvat. Met de gist erbij start de hoofdg isting die een à twee weken duurt. Alle vergistba re suikers worden omgezet in alcohol (ethan ol) -en koolzuur. Va naf dan spreken we van bier . Na de hoofdgistin g volgt de lagerrijping van minstens twee weke n. Het bier blijft nog weke n extra rijpen. Bij De Dochter van de Korenaar rij pt het bier verder op houten vaten wat voor een speciale smaak zorg t.
Dan wordt de temperatuur weer naar beneden gehaald om de gisting te stoppen. En dan is het tijd om te bottelen. Eerst gaat alles naar de mengtank, daar wordt er gist en suikerwater bijgedaan. Vervolgens kan het naar de bottelarij. Dit is de bottelarij van Scheldebrouwerij. De flessen worden er eerst gespoeld, dan gevuld, gekurkt en beplakt met het juiste etiket en dan kunnen de flesjes in de bakken. Bij DijkWaert vullen ze voorlopig nog met de hand. In een dag vullen ze zo duizend flesjes van 33 centiliter. stens een n opnieuw min da an ga en kk . Om te Die ba n warme kamer ee in n te is rg week he t er geproefd er klaar is, moe en weten weten of het bi k van het open an kl de an A n. ur inzit. worde genoeg koolzu er of al s er w checken de brou t flesje uit om te he ze en et gi a oeven Daarn en bij twijfel pr is ed go im hu sc rdwijnt of het r hoor, de rest ve aa m je ok sl en ze. “E engerik toe. geeft Ronald M , n” ee st ot go tends in de t op, maar ’s och da ik k on dr er “Vroeg es bier drie of vier flesj voor de koffie al wat veel.” drinken, is toch
“We zijn eerder collega’s en vrienden in dit wereldje dan concurrenten” 32 Maarten en Hans Wierts genieten van hun vak.
nieuwe locatie komt een winkeltje met alle biertjes en hun afgeleide producten. Van de elf basisbieren verkiest Andreas Thals 1886. “Een bier op basis van acht verschillende kruiden met een recept uit 1886 waarvoor minder hop werd gebruikt.” Marc pikt de Thalse Ambrozijn eruit. “Een lichtzoetig degustatiebier, hoppig met een lichte honingtoets.”
Hulpactie
Dat solidariteit geen loos begrip is in de bierwereld, leren we ook bij brouwerij De Dochter van de Korenaar. Daar wordt druk gewerkt aan L’ Amité, een nieuw bier gemaakt in samenwerking met brouwerij Hof van Dormael uit Tildonk (Haacht). Daar is begin dit jaar een deel van de brouwerij afgebrand. De bottelarij en de stock gingen in vlammen op en daarom zette onder meer De Dochter van de Korenaar een hulpactie op met dit gezamenlijk bier. “We gebruiken hop en gist van De Dochter van de Korenaar”, vertelt Ronald Mengerink, brouwer van De Dochter van de Korenaar. “Dat combineren we met mout en gist van Hof van Dormael. De combinatie is een Red IP, heel hoppig, met veel amarillo, mooi afgerond. De brouwers van Dormael komen het hier in Baarle- Hertog mee maken, maar de opbrengst gaat naar hen. Wij zijn eerder collega’s en vrienden dan concurrenten in dit wereldje. Als je vrienden dan zoiets ergs als een brand moeten verwerken, help je hen.”
De Dochter van de Korenaar is een brouwerij met naam. Nadat de brouwer enkele prestigieuze prijzen heeft binnengehaald, kan de productie de vraag niet meer aan. Hij won onder andere in 2013 de consumententrofee op het Zythosbierfestival (het grootste bierfestival van België) met Extase, in 2014 nam hij dezelfde prijs mee naar huis, maar dan voor Crime Passionnel. “We zijn sinds de zomer verhuisd naar een ruimere locatie, maar het blijft moeilijk om aan de vraag te voldoen”, zegt Mengerik. Intussen is ook zijn vrouw Monique de Baat mee in de zaak gestapt. Het koppel heeft drie kinderen. De zoon van zestien is intussen ook heel erg geïnteresseerd in de job van papa en mama. “Vooral in het proeven”, weet Monique. “Onlangs gaf hij bij ons thuis een feestje. We hebben voor de zekerheid de tap toch maar leeggemaakt en hem een lading Jupiler Blue gegeven. Voor kerels van zestien zijn onze bieren met alcoholpercentages tot 9 procent toch iets te straf.” Dat leven van een brouwerij niet zo eenvoudig is, weet Mengerik als geen ander. In 1984 had hij al eens een brouwerijtje, maar daar moest hij mee stoppen. “Ik was toen te jong om dat draaiende te houden. Pas bij de geboorte van mijn zoon ben ik opnieuw begonnen. Toen heb ik het Infantileke gemaakt en begon het opnieuw te kriebelen.” Enige tijd later is dan De Dochter van de Korenaar geboren. In het gamma van De Dochter van de Korenaar springt vooral Belle-Fleur eruit. “Fris, lekker en niet te straf bier”, oordeelt Marc. “Een goudblond, fruitige bier met bittere afdronk. Een doordrinker!” Andreas gaat voor Embrasse. “De smaak is voor mij
33 mooi gebalanceerd en niet te zoet. Door het toevoegen van veel hop krijg je een apart karakter. Het is echt een zeer lekker product om te combineren met gerechten zoals kazen, paté en stoverij.”
Cannabier
De favoriete brouwerij van Marc Mertens is Den Hopperd uit Westmeerbeek (Hulshout). De biologische brouwerij werkt alleen met volledig biologisch geteelde ingrediënten. De bruine kroeg aan de brouwerij wordt sinds begin februari elke week omgetoverd tot Den Happerd. Op vrijdagavond van 18 tot 22u is er een eetcafé met beperkte kaart, op zondagnamiddag van 13.30 tot 18u blijft het gewoon open als bruine kroeg. Dan zijn er ook rondleidinging en degustaties. De rest van de week is het café dicht. Dan werkt brouwer Bart Desaeger als laborant bij brouwerij Duvel Moortgat. “De brouwer zweert bij bio. Niet uit winstbejag of meesurfend op de biohypegolven, want hij werkt al erg lang met het biolabel”, weet Mertens. Het is sinds mei 1996 dat laborant Desaeger in de stal van zijn schoonouders in grote dampende ketels staat te roeren. “Geen heksenbrouwsel voor de schoonmoeder, wel bier voor de hele familie. Zijn twee eerste bieren doorstaan de keuring van de schoonmoeder en zo is brouwerij Den Hopperd geboren. Den Tripel en Den Amber worden meteen vlot verkocht in de plaatselijke cafés en ze bestaan nu - bijna twintig jaar later - nog onder de naam Kameleon Tripel en Kameleon Amber.” De omschakeling naar bio gebeurde in 1999. Het opvallendste bier van Den Hopperd is het Cannabier. “Noem het gerust de ontdekking
van 2014”, zegt Mertens. “Misschien wel populair geworden door het ingrediënt dat in de naam verstopt zit. Canna wijst inderdaad op de aanwezigheid van Canabis, maar dan niet in de verdovende vorm. Dit biertje werd tijdens het bezoek natuurlijk geproefd: mooi uitgebalanceerd fruitig biertje met grassige en citrusachtige toetsen. Lichtbitterige afdronk. Nee, cannabis kon ik niet ontwaren tijdens de geur- en smaakbeleving.” Grote favoriet van Marc is de Kameleon Tripel. “Dat is echt een vlot drinkbaar biertje. Soms zelfs te vlot, de fijne bittere afdronk smaakt altijd naar meer”, lacht hij. En dat het bierbrouwen in de Kempen nog steeds in de lift zit, blijkt uit de bouwwoede onder de brouwers. De Dochter van de Korenaar is deze zomer verhuisd naar een grotere locatie, brouwerij DijkWaert kocht net een nieuw pand om een grotere brouwerij met gelagzaal te maken, brouwerij Vagebond in Merksplas plaatst extra lagertanks. Bij Het Nest in Turnhout - waar Gust Hermans van de Scheldebrouwerij binnenkort aan de slag gaat - wordt de eerste spade deze maand in de grond gestopt en ook De Schieve uit Olmen (Balen) opent op 7 maart een brouwerij met cafeetje. Naast hun drie bieren, vallen ook hun glazen op. De glazen van De Schieve staan echt scheef, je hebt steeds de indruk dat je glas gaat omvallen. “Of je dan ook sneller drinkt, zullen we dan zeker eens gaan testen”, besluiten onze kenners.
Ronald Mengerink toont dat brouwen een echte ambacht is.