■ bliżej nauczyciela
Ewa Zielińska
Nauczyciele o krótkim stażu napotykają problemy związane z planowaniem pracy wychowawczo-dydaktycznej i jej dokumentowaniem. Najczęściej dotyczą one sposobów realizacji treści programowych z zakresu rozwijania mowy ojczystej i dobierania do nich celów edukacyjnych.
Sposoby realizacji treści programowych z zakresu mowy ojczystej (materiał pomocny w planowaniu pracy wychowawczo-dydaktycznej z dziećmi i w dokonywaniu zapisów dziennych)
58
Z rozmów z nauczycielami dowiedziałam się, że dużo i chętnie opowiadają dzieciom, uczą je wierszy na pamięć, czytają książeczki, a także prowadzą ćwiczenia ortofoniczne w formie zadaniowej lub zabawowej. Rzadziej układają i rozwiązują z przedszkolakami zagadki, wykorzystują zabawy tematyczne i dydaktyczne, nie mówiąc już o konstruowaniu gier, opowiadań przez dzieci. Postanowiłam opracować materiał metodyczny z nadzieją wzbogacenia oferty dotychczas stosowanych zajęć z mowy ojczystej. Przyczyni się to do uatrakcyjnienia zajęć o inne sposoby przekazu wiedzy, do wspomagania rozwoju czynności intelektualnych oraz pomoże najmłodszym w poznawaniu i rozumieniu świata oraz w rozwoju mowy.
Opowiadanie – okno na świat Na zajęciach z mowy ojczystej we wszystkich grupach wiekowych najczęściej stosuje się opowiadanie nauczyciela, a więc swobodne przedstawienie wydarzeń czy losów bohaterów. Opowiadając, nauczyciel może zmieniać styl, język, podkreślać nastrój, a także skracać długie opisy i unikać trudnych sformu-
łowań. Opowiadanie kształtuje umiejętność rozumienia tekstu literackiego, wzbogaca środki językowe, pozwala na głębokie odczuwanie piękna literackiego języka i stylu. Pogłębia estetyczne przeżycia dzieci, umożliwia śledzenie i rozwój akcji, a także pozwala na wychwytywanie myśli przewodniej utworu przy wykorzystaniu różnych środków wyrazu. W grupie starszych przedszkolaków nauczyciele stosunkowo rzadko wykorzystują opowiadanie dzieci. Wynika to przede wszystkim z trudności w posługiwaniu się przez nie komunikatywną wypowiedzią wielozdaniową. Dzieci opowiadając, napotykają na problemy z używaniem czasu przeszłego, stosowaniem form męskoosobowych i rzeczowych. Dlatego nauczyciele, dbając o rozwijanie dłuższych dziecięcych wypowiedzi, powinni odwoływać się do ich przeżyć, np. z wycieczek, sposobu spędzenia niedzieli oraz kolejności wykonywanych po sobie czynności. Proponuję skorzystać z metody Ilustrowane opowiadania. Dorosły opowiada – dzieci ilustrują, wspomagającej rozwój myślenia oraz zdolności do skupiania uwagi i zapamiętywania u dzieci od czwartego do siódmego roku życia1. Samodzielne tworzenie przez dzieci opowiadań jest również związane z historyjką obrazkową,
a więc serią dwóch–pięciu faktograficznych obrazków, które dzieci układają według kolejności2. Liczba obrazków wcale nie stanowi o stopniu trudności historyjki. Nieraz trudniej jest związać w całość fakty na dwóch obrazkach niż na pięciu. Zależy to od ciągłości faktów: im jest ich mniej, tym więcej treści pozostawionych jest dzieciom do domyślenia się. Historyjki obrazkowe pozwalają wykryć wzajemne związki pomiędzy faktami, sytuacjami, a więc rozwijają myślenie przyczynowo-skutkowe. Dostarczają również przeżyć ułatwiających odczytywanie treści i wyzwalają u dzieci różnorodność twierdzeń z próbą ich uzasadnienia. Pozwalają na obserwowanie skutków zdarzeń i tworzenie uogólnień stanowiących syntezę całej historyjki. Proponuję korzystać zarówno ze znanych historyjek obrazkowych, np. Nieostrożna Hania; O tym, jak bałwanek do morza wędrował, jak i nowocześniejszych, np. dla młodszych przedszkolaków: Karmienie ptaków; Lepienie bałwana; Mysz i kot3 i dla starszych przedszkolaków, np. Jedziemy w góry; Wracamy z gór. Kształtowanie mowy powiązanej i jej komunikatywność w dużej mierze zależy również od prowadzenia rozmów przy obrazku lub ilustracji. Wypowiedzi przy obrazkach pobudzają dzieci do
1) Metoda została opracowana przez Edytę Gruszczyk-Kolczyńską i opisana w publikacji: E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, M. Skura: Ilustrowane opowiadania. Dorosły opowiada – dzieci ilustrują, dołączonej do zestawu pomocy pod tym samym tytułem (Nowa Era, Warszawa 2009). 2) Więcej na ten temat w publikacji: E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska: Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dla dzieci, które rozpoczną naukę w szkole. Podstawy psychologiczne oraz zabawy i sytuacje zadaniowe sprzyjające intensywnemu wspomaganiu rozwoju umysłowego i kształtowaniu ważnych umiejętności, Edukacja Polska, Warszawa 2009 (rozdz. 6.1). 3) Historyjki dla młodszych przedszkolaków znajdują się w Pakiecie zabawek edukacyjnych dla maluchów do ćwiczeń i zabaw w domu i przedszkolu do książki: E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Dwulatki i trzylatki w przedszkolu i w domu. Jak świadomie je wychowywać i uczyć, Centrum Edukacyjne Bliżej Przedszkola, Kraków 2012.
6.165/2015