JESDERGİ 7. Sayı (Temmuz/Eylül) by JESDER

jesderg TEMMUZ - EYLÜL 2019

SAYI: 7

ÇEVRESEL ETKİLER JESDER

Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ

JESDER olarak kampanyayı destekl yor, tüm üye ve okurlarımızı kampanyaya desteğe davet ed yoruz.

ÜYELERİMİZ

ENTHER ENERJİ SANAYİ VE TİCARET A.Ş.

KİPAŞ HOLDİNG

KİPER

Elektr k Üret m A.Ş.

ORTADOĞU GRUP

Özmen Hold ng

ÖNSÖZ

JESDER’DEN MESAJ ALİ KINDAP Yönet m Kurulu Başkanı Dünyada, enerj tüket m nde kullanılan kaynakların çoğunluğunu fos l yakıtlar olarak b l nen kömür, petrol ve doğal gaz g b kend n yen lemeyen h drokarbon kaynaklar oluşturmaktadır. Bu enerj kaynaklarının zararlı atıklarının sebep olduğu toprak, su ve hava k rl l ğ , sera etk s ve as t yağmurları, gezegen m z n geleceğ n tehl keye atan çevresel etk ler yaratmakta olup yen leneb l r enerj kaynaklarının kullanımını zorunlu kılmaktadır. Alternat f enerj kaynakları arasında yer alan jeotermal kaynaklar se, düşük em syon oranı le hava k rl l ğ ne sebep olmayan yen leneb l r, sürdürüleb l r ve çevre dostu olarak b l nmekted r. Jeotermal tes sler, d ğer enerj kaynakları le karşılaştırıldığında öneml b r atık üretmemes ne rağmen b r m ktar yoğuşmayan gazı atmosfere bırakmaktadır. Türk ye’dek jeotermal santrallardan kaynaklanan yoğuşmayan gazın %99’u karbond oks t olup, bunun dışında n trojen, helyum ve h drojen sülfür g b eser m ktarda d ğer gazları bulundurmaktadır. Karbond oks t gazı b l nd ğ üzere, sadece sera gazı özell ğ ne sah p olup, bugünlerde jeotermal enerj santraller nden salınan m ktar Türk ye şebeke ortalamasındadır. D ğer gazlar çer -

s nde sorunlu olarak n telend reb leceğ m z h drojen sülfür gazı se, eser m ktarda olup, santrallerden çıkan bu m ktar zaman zaman kokuya sebep olması dışında, canlılara ve doğaya zarar ver c b r etk s bulunmamaktadır. D ğer yandan jeotermal kaynaklardak gazın her geçen sene azalması önümüzdek b rkaç yılda bu gazları Türk ye ortalamasının da altına çekecekt r. Bunun yanı sıra, son yıllarda çıkan gazın enjeks yonu le lg l teknoloj k gel şmeler bu gazların ekonom k olarak ger enjeks yonunu sağlayacağından jeotermal santrallerde sıfır em syon dönem yakın zamanda gerçekleşecekt r. Bu konudak çalışmalar, sektör olarak AB destekl Ar-Ge projeler kapsamında sürdürülmekted r. Jeotermal enerj santraller d ğer yen leneb l r enerj kaynaklarına oranla b r m üret m başına en az araz kullanımı gerekt ren kaynaktır. Jeotermal enerj n n, entegre kullanımının yaygınlaşmasıyla özell kle ürün kurutma amaçlı kullanılan araz ler n ger kazanımı kolaylaşacak ve öneml m ktarda tarım araz s ger kazanılab lecekt r. Öyle k , Batı Anadolu’da kuru üzüm ç n gereken kurutma sahalarının jeotermal destekl kurutma tes sler ne dönüşmes sonrası c dd b r alan tasarrufu sağlanacaktır.

Son zamanlarda jeotermal kaynakların üret m ve ürün kal tes n düşürdüğü yönündek dd aların aks ne, on yıllık TÜİK ver ler ncelend ğ nde nc r, üzüm ve zeyt n g b ürünler n hasadında düşüş değ l artış olduğu görülmekted r. Keza 2018 yılı, Türk ye’de en çok nc r üret len yıl olmuştur. Jeotermal enerj n n olumsuz çevresel etk s n n bulunmadığını kamuya doğru aktarmak ve olumlu yönler n n de b l n rl ğ n arttırmak ç n derneğ m z b r takım çalışmalar yürütmekted r. Ün vers teler le yürütülen ortak çalışmalar, halkı b lg lend rme toplantıları, basın lanları le b rl kte EBRD ve Dünya Bankası’nın jeotermal n etk ler ne dönük yaptığı çalışmalarına destek vermek derneğ m z n yürüttüğü başlıca çalışmalar arasında yer almaktadır. Sonuç olarak JESDER, tüm dünyada tem z ve yen leneb l r enerj kaynağı olarak b l nen jeotermal n etk ler n n doğru anlaşılması ç n çalışırken, sadece b l msel ver lere dayalı açıklamalar le de ortaya atılan dd alara karşı mücadeles n sürdürmekted r.

EDİTÖR

EDİTÖR’ÜN MESAJI HÜLYA KALENDER BESKAN BELİT GRUP, Genel Müdür Günümüzde, b rçok ülkede elektr k üret m n n büyük b r kısmı fos l yakıtlara dayanmaktadır. Öte yandan fos l yakıtlardan elektr k üret m n n çevre açısından sürdürüleb l r olmadığı da b l nmekted r. Yen lenemeyen fos l yakıtların yakın b r gelecekte tükenecek olması ve çevre üzer ndek olumsuz etk ler karşısında elektr k üret m nde çevresel sürdürüleb l rl ğe uygun yen leneb l r enerj kaynak türler ne geç lmes kaçınılmazdır. Yapılan senaryolara (WEC) göre, 2040 yılına kadar olan dönemde fos l yakıtların paylarının n speten azalmasına rağmen bu yakıtlar hâk m kaynaklar olmaya devam edecekt r. Nükleer enerj n n b r nc l enerj kaynakları ç ndek payının artacağı öngörülmekte, yen leneb l r enerj kaynaklarının 2040 yılındak payının %16,1 olacağı beklenmekted r. Mevcut pol t kalar senaryosuna göre küresel elektr k taleb n n 2040 yılına kadar yıllık ortalama %2,3 olmak üzere toplamda %80 oranında artması beklenmekted r. Yen leneb l r enerj ve sürdürüleb l rl k çoğu zaman eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Ancak, elektr k enerj s üret m nde, yen leneb l r enerj s stemler n n genel olarak kullanım yerler ndek çevresel etk ler , fos l kaynaklara göre daha az olmasına

rağmen, söz konusu enerj s stemler n n yaşam döngüler n n d ğer aşamalarda çevresel etk ler olab l r. Bu nedenle, tüm enerj s stemler n n -fos l yakıtlı ya da yen leneb l r- çevresel sürdürüleb l rl ğ , s stem n tüm yaşam döngüsüne l şk n b rçok özell k tarafından bel rlen r (Büke, 2019). Ayrıca elektr k enerj s üret m nde kullanılan enerj kaynaklarının çevresel sürdürüleb l rl ğ tüm çevresel etk grupları (küresel ısınma, as t yağmurları, ötroﬁkasyon, nsan sağlığı, vb.) üzer nden değerlend r lmel d r. Herhang b r çevre etk grubu üzer nden çevresel sürdürüleb l r olan b r enerj kaynağı, d ğer b r çevresel etk grubu üzer nden çevresel sürdürüleb l r olmayab l r. Dolayısıyla elektr k enerj s üret m nde kullanılan yen lenemeyen ve yen leneb l r enerj kaynaklarının çevresel sürdürüleb l rl k açısından karşılaştırılmaları tüm yaşam döngüsü ve tüm çevresel etk grupları d kkate alınarak gerçekleşt r lmel d r. 1990 yılından t baren p yasanın gel ş m ne l şk n ver ler aşağıdak g b d r. 1990 yılında 53 MTEP (M lyon Ton Eşdeğer Petrol) olan toplam b r nc l enerj arzı, 2017 yılında 145 MTEP’ aşmış durumdadır.

1990 yılında 219,8 m lyon ton CO2-eşd. ken, bu değer 2010 ve 2017 yıllarında 404,6 ve 537,4 m lyon ton CO2 -eşd. değerler ne ulaşmıştır. Türk ye’n n, elektr k enerj s üret m nde yen leneb l r enerj kaynak payı 1990 yılında %40,4 ken, bu değer 2000 yılında %25,0’e ger lem ş; tak p eden yıllar arasında ufak değ ş mler le bu sev yelerde kalmaya devam etm ş ve 2017 yılında %29,6 olarak gerçekleşm şt r. Elektr k enerj s üret m nde kullanılan yen leneb l r enerj kaynakları h drol k, jeotermal, rüzgâr, katı b yokütle, güneş, b ogaz ve atık kaynaklarının toplamını çermekted r. Sonuç olarak; enerj ht yacının sürekl arttığı bu dönemde, yatırımların çevresel etk ler n n değerlend rmes kaynak türler ne l şk n önyargılar le değ l kaynağın etk l kullanımı durumuna bakılarak yapılmalıdır. “Çevresel Etk ler” konusunu odak aldığımız 7. sayımızın tüm okurlarımız ç n faydalı b lg ler çer yor olması üm d yle key fl okumalar d ler m.

MAKALE

ç ndek ler 8 18

ÇED UYGULAMALARI

Çevre ve Şeh rc l k Bakanlığı

JEOTERMAL ENERJİ SANTRALLERİNDE SU ŞARTLANDIRMA OPERASYONU Alper Tunga DOST

JESDER YEREL BASIN İLE BULUŞTU

ÇED AKIŞ ŞEMALARI Çevre ve Şeh rc l k Bakanlığı

Prof. Dr. Yunus ÇENGEL: JEOTERMALDE BİLGİ KİRLİLİĞİ NEDENİYLE ÖNEMLİ FIRSATLAR KAÇIRILIYOR

SEKTÖREL HABERLER

28 jesderg

JESDER adına İmt yaz Sah b Ufuk ȘENTÜRK Yazı İşler Müdürü Seda DERYA Ed tör Hülya KALENDER BESKAN

Graﬁk BELİT GRUP Mühend sl k Danışmanlık Organ zasyon www.bel tgrup.com

Basım Tar h Eylül 2019

Baskı EKER Matbaacılık ve Tasarım H zmetler

Yayın Türü Sürel Yayın / Üç ayda b r Ücrets z

Mürselpaşa Bul.1259 Sok. No:1A Kahramanlar -İZMİR www. zm rajansmatbaa.com • (0232) 425 37 61

ISSN 2602-4519

Derg de yer alan yazıların hukuk sorumluluğu yazarına a tt r.

Aydın Val s Sayın Yavuz Sel m KÖŞGER:

“JEOTERMALİ KÖTÜLEMEK İÇİN İNCİRİ KARALAMAYALIM”

JEOTERMALİN ETKİLERİNİ ULUSLARARASI RAPORLAR AYDINLATACAK

38 36 42

JEOFİZİK MÜHENDİSLERİNİN JEOTERMAL SEKTÖRÜNDE İSTİHDAM DURUMU Nükte AŞKAY

JEOTERMAL ENERJİ GELİŞTİRMEDE TÜRKİYE, KÜRESEL ROL MODELİ MEHMET ŞİŞMAN İLE

MAREN ENERJİ HAKKINDA KONUŞTUK.

Sal hl Beled ye Başkanı Zek KAYDA’dan jeotermal kuyulara l şk n açıklama:

“BİZ SALİHLİ’NİN 30 YILLIK GELECEĞİNİ KURTARDIK”

jesderg TE MM UZ

- EY LÜ L

2019

SAYI: 7

JESDER - Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ Park Oﬃce No:49 - Mansuroğlu Mh. 288/4 Sk. No:16 Bayraklı/İZMİR +90 (232) 503 6006

+90 (0232) 503 6006

nfo@jesder.org

JES

ÇEVRE

DER Jeotermal Elektr k

Santral Yatırım

cıları Derne

SEL ET

K İL E R

Ã&#x2021;ED UYGULAMALARI

jesderg

ÇED UYGULAMALARI ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI Çevresel Etk Değerlend rmes , İz n ve Denet m Genel Müdürlüğü Çevresel etk değerlend rmes (ÇED) ned r? Gerçekleşt r lmes planlanan projeler n çevreye olab lecek olumlu ve olumsuz etk ler n n bel rlenmes nde, olumsuz yöndek etk ler n önlenmes ya da çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza nd r lmes ç n alınacak önlemler n, seç len yer le teknoloj alternat fler n n bel rlenerek değerlend r lmes nde ve projeler n uygulanmasının zlenmes ve kontrolünde sürdürülecek çalışmalardır. Çevresel etk değerlend rmes sürec Gerçekleşt r lmes planlanan projen n çevresel etk değerlend rmes n n yapılması ç n; başvuru, nşaat önces , nşaat, şletme ve şletme sonrası çalışmaları kapsayan süreçt r.

Çevr m ç ÇED sürec yönet m s stem Ek I ve Ek II l steler nde yer alan faal yetler n ÇED sürec ndek ş ve şlemler n n elektron k ortamda gerçekleşt r leceğ s stemd r. Ek I, Ek II ve Muaﬁyet Başvuruları 01.11.2013 tar h nden t baren Çevr m ç ÇED (eÇED) s stem nden yürütülmekted r. Çevresel Etk Değerlend rmes Yöntem (Ek I l stes nde Yer Alan Projelere l şk n Süreç) »Yönetmel k EK-1 L stes nde yer alan faal yetler , »EK-2 l stes nden “Çevresel Etk Değerlend rmes Gerekl d r” kararı ver len faal yetler , »Kapsam dışı değerlend r len projelere l şk n kapas te artırımı ve/veya gen şlet lmes n n planlanması hal nde, mevcut proje kapas tes ve kapas te ar-

tışları toplamı le b rl kte projen n yen kapas tes EK-1 l stes nde bel rt len eş k değer veya üzer nde olan projeler kapsar. Çevresel etk değerlend rmes başvuru dosyası ÇED Yönetmel ğ EK-3’te yer alan Genel Formatı esas alınarak hazırlanan dosyadır. Hazırlanan dosya Bakanlığa sunulur. Bakanlıkça uygunluk yönünden 5 ş gün çer s nde ncelenen dosyanın b r örneğ halka duyurulmak üzere Val l ğe gönder l r. Proje le lg l olarak başvurunun yapıldığını, ÇED sürec n n başladığını, ÇED Başvuru Dosyasının halkın görüşüne açıldığını ve ÇED sürec tamamlanana kadar projeye l şk n görüş ve öner ler n Val l ğe veya Bakanlığa ver leb leceğ Bakanlık ve Val l k tarafından anons, askıda lan, nternet vb. şek lde halka duyurulur.

ÇED UYGULAMALARI Halkın katılımı toplantısı ÇED Raporunun Kapsam ve özel formatının bel rlenmes nden önce halkı proje hakkında b lg lend rmek, projeye l şk n görüş ve öner ler n almak üzere yapılan toplantıdır. Toplantının yer , tar h ve saat en az 10 gün önces nden, yerel ve ulusal yayım yapan gazetelerde lan ed l r. Toplantı Çevre ve Şeh rc l k İl Müdürünün veya görevlend receğ b r yetk l n n başkanlığında yapılır. Toplantı tutanağı, b r suret Val l kte kalmak üzere Bakanlığa gönder l r. Kom syon üyeler kend ler ne let len tar he göre halkın katılımı toplantısına katılab l rler. Halkın katılımı toplantısı çalışmaları le lg l sekretarya h zmet , Çevre ve Şeh rc l k İl Müdürlüğü tarafından yürütülür. Çevresel etk değerlend rmes özel formatı Çevresel Etk Değerlend rmes Raporunun hazırlanmasında esas alınmak üzere; Kom syon tarafından projen n öneml çevresel boyutları le Halkın Katılımı toplantısındak görüş ve öner ler göz önüne alınmak suret yle EK-3’tek Çevresel Etk Değerlend rmes genel formatında bel rt len ana başlıklar altında ele alınması gereken konuları tanımlayan formattır. Halkın Katılımı Toplantısı/Toplantılarının tamamlanmasından t baren Format bedel 1 (b r) ay çer s nde yatırılmaz se başvuru geçers z sayılır. Kapsam bel rleme ve Özel Format verme şlemler , Format Bedel yatırılmasından sonra yed ş günü çer s nde Bakanlıkça ta10

mamlanır. Bakanlıkça yetk lend r lm ş kurum ve kuruluşlar Özel Formatın ver l ş tar h nden t baren on k ay ç nde ÇED Raporunu Bakanlığa sunmakla yükümlüdür. Talep ed lmes durumunda altı (6) ay ek süre ver l r. Bu süre ç nde ÇED Raporu sunulmaz se ÇED sürec sonlandırılır. Bakanlıkça yetk lend r lm ş kurum ve kuruluşlar tarafından hazırlanan ÇED Raporu Bakanlığa sunulur. ÇED Raporunun Özel Formata uygunluğu Bakanlık tarafından beş ş günü ç nde sonuçlandırılır. Kom syon Proje ç n ver lecek özel formatın kapsamını bel rlemek ve hazırlanan ÇED Raporunu nceley p değerlend rmek üzere Bakanlık tarafından kurulan kom syondur. Kom syon Bakanlıkça sürec yöneten b r m ve lg l kamu kurum/kuruluşları personel nden oluşur. ÇED Raporunun Bakanlığa Sunulması Yönetmel ğ n EK-1 l stes nde yer alan veya Val l klerce "Çevresel Etk Değerlend rmes Gerekl d r" kararı ver len b r proje ç n Kom syonca oluşturulan özel formata göre hazırlanan rapor “Çevresel Etk Değerlend rmes (ÇED) Raporu” adını alır. Bakanlıkça yetk lend r lm ş kurum ve kuruluşlar tarafından hazırlanan ÇED Raporu Bakanlığa sunulur. ÇED Raporunun Özel Formata uygunluğu ve bel rlenen çalışma grubunda yer alması gereken meslek uzman-

larınca hazırlanıp hazırlanmadığı hakkındak nceleme Bakanlık tarafından beş ş günü ç nde sonuçlandırılır. ÇED Raporunun Özel Formata uygun olmadığı ve/veya bel rlenen çalışma grubunca hazırlanmadığının anlaşılması hal nde, bu hususların yer ne get r lmes ç n ÇED Raporu Bakanlıkça yetk lend r lm ş kurum ve kuruluşlara ade ed l r, söz konusu raporun b r ay ç nde Bakanlığa sunulmaması durumunda başvuru geçers z sayılır. Özel Formata uygun olduğu tesp t ed len ÇED Raporu, ncelemek ve değerlend rmek üzere yapılacak toplantının tar h ve yer n bel rten b r yazı ek nde Bakanlık tarafından Kom syon üyeler ne gönder l r. Proje le lg l nceleme değerlend rme sürec n n başladığı ve ÇED Raporunun halkın görüşüne açıldığı Bakanlık ve Val l k tarafından anons, askıda lan, nternet vb. şek lde halka duyurulur. ÇED Raporunu ncelemek steyenler, duyuru tar h nden t baren rapor n ha ed lene kadar raporu nceleyerek proje hakkında Bakanlığa veya Val l ğe görüş b ld reb l rler. Val l ğe b ld r len görüşler Bakanlığa let l r. Bu görüşler Kom syon tarafından d kkate alınır ve Bakanlıkça yeterl k ver lm ş kurum/ kuruluşlar tarafından ÇED Raporuna yansıtılır. Kom syonun Çalışma Usulü ve ÇED Raporunun İncelenmes Kom syon ÇED Raporunu, lk nceleme değerlend rme toplantısından t baren on ş günü ç nde nceler ve değerlend r r. Yazılı görüş verm ş olan nceleme,

jesderg değerlend rme kom syonu üyeler dah l salt çoğunluk le gerçekleşt r len toplantıda yönetmel ğ n 12. maddes çerçeves nde nceleme ve değerlend rme yapılır. Çalışmalar tamamlandığında tutanak le rapor n ha ed l r. Kom syon tarafından ncelenerek son şekl ver len ÇED Raporu, Bakanlıkça yetk lend r lm ş kurum ve kuruluşlar tarafından nceleme değerlend rme toplantılarının sona erd r lmes nden sonrak on takv m günü ç nde Bakanlığa sunulur. Sunulan raporda eks kl k tesp t ed lmes durumunda rapor ade ed l r, ade ed len rapordak eks kl kler n doksan (90) takv m günü çer s nde tamamlanmaması hal nde ÇED sürec sonlandırılır. Halkın görüşü Kom syon tarafından ncelenerek son şekl ver len ÇED Raporu halkın görüş ve öner ler n almak üzere, Bakanlık ve/veya Val l k tarafından askıda lan ve nternet aracılığı le on (10) takv m günü görüşe açılır. Bakanlıkça proje le lg l karar alma sürec nde bu görüşler de değerlend r l r. Bakanlık halktan gelen görüşler doğrultusunda, rapor çer ğ nde gerekl eks kl kler n tamamlanmasını, ek çalışmalar yapılmasını ya da Kom syonun yen den toplanmasını steyeb l r. N ha ÇED Raporu ve ekler n n proje sah b taahhüdü altında olduğunu bel rten taahhüt yazısı ve noter onaylı mza s rküler beş (5) ş günü çer s nde Bakanlığa sunulur. Kamu kurum/ kuruluşlarından mza s rküler stenmez.

ÇED Olumlu / ÇED Olumsuz Karar Aşaması Bakanlık tarafından; sunulan n ha ÇED Raporlarının kom syon üye sayısı kadar çoğaltılması sten r. Çoğaltılan n ha ÇED Raporları on ş günü çer s nde Bakanlığa sunulur. Bakanlık, Kom syonun rapor hakkındak çalışmaları ve halkın görüşler n d kkate alarak proje ç n "ÇED Olumlu" ya da "ÇED Olumsuz" kararını on ş günü ç nde ver r, bu kararı kom syon üyeler ne b ld r r. Proje ç n ver len "ÇED Olumlu" ya da "ÇED Olumsuz" kararı Bakanlık ve Val l k tarafından askıda lan ve nternet aracılığı le halka duyurulur. Çevresel etk değerlend rmes olumlu kararı Çevresel Etk Değerlend rmes Raporu hakkında Kom syonca yapılan değerlend rmeler d kkate alınarak, projen n çevre üzer ndek olumsuz etk ler n n, alınacak önlemler sonucu lg l mevzuat ve b l msel esaslara göre kabul ed leb l r düzeylerde olduğunun saptanması üzer ne gerçekleşmes nde sakınca görülmed ğ n bel rten Bakanlık kararıdır. Gerekl z nler alınarak yatırıma başlanmasında sakınca yoktur. "ÇED Olumlu" kararı ver len proje ç n yed yıl ç nde mücb r b r sebep bulunmaksızın yatırıma başlanmaması durumunda "ÇED Olumlu" kararı geçers z sayılır. Çevresel etk değerlend rmes olumsuz kararı Çevresel Etk Değerlend rmes Raporu hakkında Kapsam Bel rleme ve İnceleme Değerlend rme Kom syonunca yapılan

değerlend rmeler d kkate alınarak, projen n çevre üzer ndek olumsuz etk ler neden yle uygulanmasında sakınca görüldüğünü bel rten Bakanlık kararıdır. Yatırım gerçekleşt r lemez. ÇED olumsuz kararı ver len projeler ç n, bu karara neden olan şartlarda değ ş kl k olması durumunda yen den başvurulab l r. İzleme ve kontrol Bakanlık, "ÇED Olumlu" kararı veya "ÇED Gerekl Değ ld r" kararı ver len projelerle lg l olarak, ÇED Raporu veya Ek-4’e göre hazırlanan Proje Tanıtım Dosyasında öngörülen ve proje sah b tarafından taahhüt ed len hususların yer ne get r l p get r lmed ğ n zler ve kontrol eder. Bakanlık bu görev yer ne get r rken gerekl görmes durumunda lg l kurum ve kuruluşlarla şb rl ğ yapar. Proje sah b "ÇED Olumlu" veya "ÇED Gerekl Değ ld r" kararını aldıktan sonra projede yapılacak bu Yönetmel ğe tab değ ş kl kler Bakanlığa veya Val l ğe letmekle yükümlüdür. Seçme Eleme L stes nde Yer Alan Projelere l şk n Süreç Çevresel Etk Değerlend rmes n n gerekl olup olmadığının araştırılması amacıyla Bakanlıkça yetk lend r lm ş kurum ve kuruluşlar tarafından; Ek-4’e göre hazırlanan Proje Tanıtım Dosyası, proje sah b nce Proje Tanıtım Dosyasında ve ekler nde yer alan b lg ve belgeler n doğru olduğunu bel rt r taahhüt yazısı ve mza s rküler le Bakanlık tarafından bel rlenen başvuru bedel n n ödend ğ ne da r belge Val l ğe sunulur. 11

ÇED UYGULAMALARI Val l k, proje ç n hazırlanan Proje Tanıtım Dosyasını Ek4’te yer alan kr terler çerçeves nde beş ş günü ç nde nceler. Dosya kapsamındak b lg ve belgelerde eks kl kler n bulunması hal nde bunların tamamlanması Bakanlıkça yetk lend r lm ş kurum ve kuruluşlardan sten r. Eks kl kler altı ay çer s nde Val l ğe sunulmayan Proje Tanıtım Dosyaları ade ed l r, başvuru geçers z sayılır. Val l k gerekl gördüğü hallerde proje alanını yer nde nceleyeb l r veya nceleteb l r. Proje tanıtım dosyasının çer ğ Seçme Eleme Kr terler ne tab projelere ÇED uygulanmasının gerekl olup olmadığının bel rlenmes amacıyla hazırlanan dosyadır. Hazırlanan dosya Val l ğe sunulur. Val l k 5 şgünü ç nde dosyayı uygunluk yönünden nceler. Val l kçe; uygun bulunan dosya üzer nde 15 şgünü nceleme ve değerlend rme yaparak, 5 şgünü çer s nde karar ver r. ÇED AŞAMALARI 1

Val l kçe ver len karar; Val l k onbeş ş günü ç nde nceleme ve değerlend rmeler n tamamlar. Proje hakkında "ÇED Gerekl d r" veya "ÇED Gerekl Değ ld r" kararını beş ş günü ç nde ver r, kararı proje sah b ne ve Bakanlıkça yetk lend r lm ş kurum ve kuruluşlara b ld r r. Val l k, bu kararı askıda lan ve nternet aracılığıyla halka duyurur. Çevresel etk değerlend rmes gerekl değ ld r kararı Seçme Eleme Kr terler ne tab projeler n çevresel etk ler n n ncelenerek, öneml çevresel etk ler n n olmadığı ve Çevresel Etk Değerlend rmes Raporu hazırlanmasına gerek bulunmadığını bel rten Val l k kararıdır. Çevresel etk değerlend rmes gerekl d r kararı Seçme Eleme Kr terler ne tab projeler n çevresel etk ler n n ncelenerek, çevresel etk ler n n daha detaylı ncelenmes ama-

cıyla Çevresel Etk Değerlend rmes Raporu hazırlanmasının gerekt ğ n bel rten Val l k kararıdır. Uygulanacak EK-1 prosedürü sonuçlanmadan yatırıma başlanamaz. "ÇED Gerekl d r" kararı ver len projeler ç n b r yıl çer s nde Bakanlığa başvuru yapılmaması durumunda karar geçers z sayılır. Aykırı uygulamalarda yapılması gerekenler “ÇED Olumlu” kararı alınmaksızın başlanan faal yetler Bakanlıkça, “ÇED Gerekl Değ ld r” kararı alınmaksızın başlanan faal yetler se mahall n en büyük mülk am r tarafından süre ver lmeks z n durdurulur. "ÇED Olumlu" ya da "ÇED Gerekl Değ ld r" kararı alınmadıkça yatırıma l şk n durdurma kararı kaldırılmaz. “ÇED Olumlu" ya da "ÇED Gerekl Değ ld r" kararı alınmaz se, yatırımcı faal yet alanını esk hal ne get rmekle yükümlüdür. 2872 sayılı Çevre Kanununun lg l hükümler ne göre şlem tes s ed l r.

PROJENİN ÇED YÖNETMELİĞİ KAPSAMINDA OLUP OLMADIĞININ DEĞERLEDİRİLMESİ

ÇED FİRMALARI /YATIRIMCI

BAKANLIK/VALİLİK Proje Özet

DEĞERLENDİRME

Proje ÇED’e Tab

Ek-1 Kapsamı ÇED ç n Bakanlığa Müracaat ed l r.

Ek-2 Kapsamı Seçme ve Eleme ç n Val l ğe Müracaat ed l r.

Proje ÇED’e Tab Değ l

Bakanlık/Val l k Tarafından Muaﬁyet yazısı ver l r.

I. Yapılması planlanan faal yet n ÇED Yönetmel ğ ne tab olup olmadığı, proje özet kapsamında Bakanlık/Val l k tarafından değerlend r l r. Başvuru Belgeler

Proje Öze

jesderg SEÇME – ELEME KRİTERLERİ UYGULAMA YÖNTEMİ (Ek-2 L stes ne tab Projeler)

Eksiklik Bildirimi: Dosya en geç 6 ay içinde tamamlanır.

YATIRIMCI

5 ş günü Karar Ver lmes

ncelemes

5 ş günü uygunluk

ÇED Firmaları

VALİLİK DUYURUSU

VALİLİK (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) 15 ş günü nceleme ve değerlend rme

ÇED AŞAMALARI 2 ÇED AŞAMALARI

ÇED Gerekli Değil Kararı

Ya rım 5 yıl içinde başla lır.

ÇED Gerekli Kararı

ÇED Başvuru Dosyası Hazırlanarak 1 yıl içinde Bakanlığa Müracaat edilir.

1- Bakanlık 2-Halk 3-Ya rımcı 4- ÇED Firmaları

İlgili Kurumlardan Eksik Bildirimi Normal Akış

Görüş Sorulması

Çevresel Etk Değerlend rmes n n gerekl olup olmadığının araştırılması amacıyla ÇED F rmaları tarafından; Ek-4’e göre hazırlanan Proje Tanıtım Dosyası (PTD) Val l ğe sunulur. İlg l kurumlardan kurumsal görüş alınarak PTD Val l kçe değerlend r l r. Görüşler Çevre ve Şeh rc l k İl Müdürlüğü tarafından alınır. Projeye a t ÇED kararı ver l r. (ÇED GEREKLİ DEĞİLDİR/ÇED GEREKLİDİR)

II.

Başvuru Belgeleri

Ek-4 e göre hazırlanan Proje Tanı m Dosyası, bilgi ve belgelerin doğruluğuna ilişkin taahhüt Yazısı, imza sirküleri, başvuru bedeli dekontu.

ÇED AŞAMALARI 3 ÇED AŞAMALARI

ÇED SÜRECİNİN BAŞLATILMASI VE KOMİSYON TEŞKİLİ (Ek-1 L stes ne tab Projeler ve ÇED Gerekl Kararı Alınan Faal yetler.)

YATIRIMCI

Val l kle B rl kte ÇED’ n Halka Duyurusu

Kom syonun Kurulması

ncelemes

ÇED Firmaları

5 ş günü uygunluk

BAKANLIK Halkın Katılımı Toplantısı ve Görüş verme Tar h le ÇED Başvuru Dosyasının Kom syon Üyeler ne Gönder lmes

Eksik Bildirimi Normal Akış

I. II. III.

IV.

ÇED F rmaları Ek-3’te yer alan ÇED Genel Formatı esas alınarak hazırlanan ÇED Başvuru Dosyasını Bakanlığa sunar. Bakanlık tarafından başvuru dosyasındak b lg ler d kkate alınarak, lg l kamu kurum ve kuruluş tems lc ler , Bakanlık yetk l ler , proje sah b ve ÇED F rmalarından oluşan b r Kom syon kurulur. Proje le lg l olarak başvurunun yapıldığını, ÇED sürec n n başladığını, ÇED Başvuru Dosyasının halkın görüşüne açıldığını ve ÇED sürec tamamlanana kadar projeye l şk n görüş ve öner ler n Val l ğe veya Bakanlığa ver leb leceğ Bakanlık ve Val l k tarafından anons, askıda lan, nternet vb. şek lde halka duyurulur. Bakanlık, Halkın Katılımı Toplantısı ve kapsam bel rleme ç n görüş verme tar h n bel rten b r yazıyı ve Ek-3’te yer alan Genel Format doğrultusunda hazırlanmış ÇED Başvuru Dosyasını, Kom syon üyeler ne gönder r.

Başvuru Belgeleri

ÇED Başvuru Dosyası (Ek-3’e göre), Vekâletname, İmza sirküleri

ÇED AKIŞ ŞEMALARI

ÇED AŞAMALARI 4

HALKIN KATILIMI TOPLANTISI (HKT)

HALKIN KATILIMI TOPLANTISI ÇED Firmaları

YATIRIMCI

En az 10 takv m günü önce Toplantının Ulusal ve Yerel Gazetede İlanı

Yerinde İnceleme

Toplantıdan önce broşür, anket ve Sem ner Çalışmaları

II.

III.

KOMİSYON

VALİLİK (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) Toplantı Yer n n ve saat n n Bel rlenmes

Toplantıya Başkanlık

HALK

Halkın Görüş ve Öner ler n n Alınması ve Kom syona Sunulması Toplantı Tutanağının Bakanlığa Gönder lmes

Halkı yatırım hakkında b lg lend rmek, projeye l şk n görüş ve öner ler n almak üzere; ÇED F rmaları le Bakanlıkça bel rlenen tar hte, projeden en çok etk lenmes beklenen lg l halkın kolaylıkla ulaşab leceğ Val l kçe bel rlenen merkez b r yer ve saatte Halkın Katılımı Toplantısı düzenlen r. ÇED F rmaları toplantı tar h n , saat n , yer n ve konusunu bel rten b r lanı; projen n gerçekleşt r leceğ yörede yayınlanan yerel sürel yayın le b rl kte yaygın sürel yayın olarak tanımlanan b r gazetede toplantı tar h nden en az on (10) takv m günü önce yayınlatır. Toplantıda; halkın, proje hakkında b lg lend r lmes , görüş, soru ve öner ler n n alınması sağlanır. Başkan, katılımcılardan görüşler n yazılı olarak vermeler n steyeb l r. Toplantı tutanağı, b r suret Val l kte kalmak üzere Bakanlığa gönder l r.

ÇED AŞAMALARI 5

KAPSAM ve ÖZEL FORMAT BELİRLEME

Halkın Kalıtımı Toplantısından sonra ÇED F rmaları tarafından 1 ay ç nde ödenen Özel Format Bedel Dekontu

ÇED ÖZEL FORMATI

BAKANLIK Halkın Görüşler Halkın Katılımı Toplantı

(ÇED Özel Formatı Hazırlanır.) o

Format Bedel yatırıldıktan sonra 7 ş günü ç nde ver l r. 12+6 ay geçerl d r.

Tutanağı

Kom syon Görüşler ÇED Firmaları

I. Kom syon üyes kurum/kuruluşların görüş ve öner ler le halktan gelen görüş ve öner ler doğrultusunda Bakanlıkça ÇED Raporu Özel Formatı hazırlanır ve ÇED F rmalarına tebl ğ ed l r.

jesderg

ÇED RAPORU HAZIRLAMA VE UYGUNLUK İNCELEMESİ

BAKANLIK

ÇED Firmaları

ÇED RAPORU

5 ş günü uygunluk ncelemes

Eksiklik Bildirimi: Dosya en geç 1 ay içinde tamamlanır.

ÇED Raporunun İDK toplantısının tar h ve yer n bel rten b r yazı le Kom syon üyeler ne gönder lmes

ÇED Raporunun Halka Açıldığının Val l kle B rl kte Halka Duyurusu

ÇED AŞAMALARI 6

Halkın Görüş ve Öner ler n n Alınması ve Kom syona Sunulması

Eksik Bildirimi Normal Akış

I. II.

ÇED F rmaları tarafından hazırlanan ÇED Raporu Bakanlığa sunulur. ÇED Raporunun Özel Formatına uygunluğu ve bel rlenen çalışma grubunda yer alması gereken meslek uzmanlarınca hazırlanıp hazırlanmadığı hakkındak nceleme Bakanlık tarafından beş (5) ş günü ç nde sonuçlandırılır.

ÇED AŞAMALARI 7

ÇED İNCELEME VE DEĞERLENDİRME

ASKIDA İLAN (Bakanlık ve/veya Valilik) 10 TAKVİM GÜNÜ

SON ÇED RAPORU

Halk ve Diğer Kurum ve Kuruluşların Görüşleri

Sunulan raporda eks kl k tesp t ed lmes durumunda rapor ade ed l r, ade ed len rapordak eks kl kler n doksan (90) takv m günü çer s nde tamamlanmaması hal nde ÇED sürec sonlandırılır.

BAKANLIK DEĞİŞİKLİK YAPILMIŞ ÇED RAPORU

İlave Talepler (En fazla 2 kez yapılır.)

ÇED RAPORU

İNCELEME DEĞERELENDİRME KOMİSYON (İDK) TOPLANTILARI (TOPLAM 10 İŞ GÜNÜ)

SON ŞEKLİ VERİLEN ÇED RAPORU

SON ŞEKLİ VERİLEN ÇED RAPORU (10 Takvim Günü)

ÇED Firmaları

Eksik Bildirimi Normal Akış

I. II. III. IV.

Kom syon üyeler , tems l ett kler merkez ve yerel kurum/kuruluşları lg lend ren konulardak yetk , görev ve sorumlulukları çerçeves nde görüş b ld r rler. ÇED Raporunda öneml eks kl k ve yanlışların görülmes durumunda Kom syon, bunların g der lmes n ÇED F rmaları veya lg l kurumlardan ster. Süreç durdurulur. Kom syon tarafından ncelenerek son şekl ver len ÇED Raporu, halkın görüş ve öner ler n almak üzere, Bakanlık ve/veya Val l k tarafından askıda lan ve nternet aracılığı le on (10) ş günü görüşe açılır. Bakanlık Halk ve D ğer Kurum ve Kuruluşlardan gelen görüşler doğrultusunda, rapor çer ğ nde gerekl eks kl kler n tamamlanmasını, ek çalışmalar yapılmasını ya da Kom syonun yen den toplanmasını talep eder.

ÇED AKIŞ ŞEMALARI

ÇED AŞAMALARI 8

KARAR VERME

KARAR

BAKANLIK

(10 İŞ GÜNÜ)

Halk ve Diğer Kurum ve Kuruluşların Görüşleri

NİHAİ ÇED RAPORU VE BİTİRME EVRAKLARI

ÇED OLUMLU

ÇED OLUMSUZ

7 YIL İÇİNDE YATIRIM BAŞLAR

YATIRIM YAPILAMAZ

( 5 İŞ GÜNÜ )

D U Y U R U

ÇED Firmaları KOMİSYON ÜYELERİ

HALK

I. Bakanlık halktan gelen görüşler doğrultusunda, rapor çer ğ nde gerekl eks kl kler n tamamlanmasını, ek çalışmalar yapılmasını ya da Kom syonun yen den toplanmasını steyeb l r. N ha ÇED Raporu ve ekler n n proje sah b taahhüdü altında olduğunu bel rten taahhüt yazısı ve noter onaylı mza s rküler beş (5) ş günü çer s nde Bakanlığa sunulur. Kamu kurum/kuruluşlarından mza s rküler stenmez. II. Bakanlık, Kom syon çalışmalarını ve Halk ve D ğer Kurum ve Kuruluşların görüşler n d kkate alarak proje ç n "ÇED Olumlu" ya da "ÇED Olumsuz" kararını on (10) ş günü ç nde ver r ve bu kararı Kom syon üyeler ne b ld r r. Proje ç n ver len "ÇED Olumlu" ya da "ÇED Olumsuz" kararı Bakanlık ve Val l k tarafından askıda lan ve nternet aracılığı le halka duyurulur. III. Proje sah b "ÇED Olumlu" veya "ÇED Gerekl Değ ld r" kararını aldıktan sonra projede yapılacak bu Yönetmel ğe tab değ ş kl kler Bakanlığa veya Val l ğe b ld rmekle yükümlüdür. Bi rme Evrakları Nihai ÇED Raporu ve eklerinin proje sahibi taahhüdü altında olduğunu belirten taahhüt yazısı ve noter onaylı imza sirküleri

ÇED AŞAMALARI 9

İZLEME VE KONTROL

RAPOR SUNMA PERİYODU

KOMİSYON

YATIRIMCI

YETKİLİ KURULUŞ (YK) RAPOR HAZIRLAMA

BAŞLANGIÇ RAPORU

BAKANLIK

İNŞAAT İZLEME RAPORU

I. Bakanlık, "ÇED Olumlu" kararı veya "ÇED Gerekl Değ ld r" kararı ver len projelerle lg l olarak, N ha ÇED Raporu ve/veya “ÇED Gerekl Değ ld r” kararına esas Proje Tanıtım Dosyasında taahhüt ed len hususların yer ne get r l p get r lmed ğ n zler ve kontrol eder.

Water Technologies & Solutions

water and process treatment solutions for the geothermal power industry

Custom zed Solut on Packages Conta ner zed Solut ons

Susta nable Product on

SUEZ WTS TURKEY LTD STI Sun Plaza Maslak Mah. B l m Sokak No:5 K:13 Sarıyer, İstanbul Türk ye 34485 Tel: +90 212 366 24 16 csc.export.wts@suez.com

www.suezwatertechnolog es.com

MAKALE

Jeotermal Enerj Santraller nde Su Şartlandırma Yazı D z s - 4 Alper Tunga DOST Growth Sales Leader, Europe SUEZ Water Technolog es & Solut ons

Jeotermal Enerj Santraller nde Su Şartlandırma Operasyonu JESDERGİ’ de öncek yazılarımızda jeotermal santrallerde su şartlandırma programının seç m , sahada testler , uygulama önces hazırlıklar konularını anlatmıştık. Bu sayıdak yazımızda se ülkem zde ve yakın çevres ndek bölgelerde su şartlandırması esnasında sık rastlanan sorunlar ve bu sorunların yarattığı mal yetler ve kayıplar hakkında b lg vermey planladık.

Jeotermal Sahalarda Sıkça Karşılaşılan Akışkan Kaynaklı Sorunlar Genel b r fade le jeotermal santrallerde en sık karşılaşılan sorun (ülkem zdek rezervuar ve akışkan şartları da göz önüne alınırsa) b r k nt kaynaklı sorunlardır. Bu sorunları korozyon ve kısmen bakter yoloj k sorunlar zlemekted r. Bunlara lave olarak üret m kuyularından NCG (Non Nondesable Gases) le b rl kte gelen h drojen sülfür (H2S) gazı da çevresel açıdan r sk yaratan b r unsur olduğundan öne çıkmaktadır.

B r k nt Problemler Kals yum Karbonat: Kals yum karbonat, halk arasında k reç taşı olarak b l nen b r tür k myasal b leş kt r. B leş k formülü 18

CaCO3 şekl nded r. Bu b leş k doğada en fazla esk kayaçlarda ve den z kabuklarında bulunur. Jeotermalde gerek kuyu ç gerekse yüzey s stemler nde ısı transfer engelley c s olarak sorun yaratmaktadır. Tem zl ğ genelde ç nde korozyon nh b tör çeren HCl (h droklor k as t) çözelt ler le yapılmaktadır. S l s ve S l katlar: S l s S O2 ve genelde s l kanın magnezyum le oluşturmuş olduğu magnezyum s l kat yapıları çok c dd ısı transfer n engelley c tabakalardır. Tem zl ğ zordur. B l nen en efekt f tem zl k ajanı olarak HF (h drojenflorür) kullanılır. Fakat gerek aşırı aşındırıcı yapısı, gerekse ş güvenl ğ açısından HF bazlı tem zl kler oldukça r skl operasyonlar gerekt r r. S l katlar le s l s tamamen b rb r nden farklı şartlarda çöken yapılardır. S l sl b r k nt ler genelde soğuk tarafta ( njeks yon hatlarında) s l katları se santral g r ş g b sıcak bölümde görmektey z.

Ant mon, St bn te T p Çökeller: Özell kle Menderes Graben nde, Germenc k bölges nde sıkça karşılaşılan ant mon bel rl şartlar altında st bn te (Sb2S3) oluşumuna neden olab lmekted r. Saha şartlarında eser m ktarlarda olduğu ç n ölçümlerde göze çarpan konsantrasyonlara ulaşamasa da lerleyen süreç ç nde (özell kle soğuk tarafta) nce b r tabaka olarak çökmekted r. Eğer gereken tak p ve nceleme yapılmazsa njeks yon hattında, pompalarda ve tüm soğuk kısmın (cold end) değ ş k bölümler nde yığılmalara neden olacaktır.

jesderg Sülfatlı ve Sülfürlü B r k nt ler: Jeotermal sahalarda özell kle kals yum sülfat, dem r sülfür, kurşun sülfür tarzı b r k nt ler n oluşması r sk , rezervuar ve operasyonel şartlara bağlı olarak b r nc l b r sorun oluşturab l r. Bu durumda özell kle sülfata veya sülfürlü çökellere karşı etk l b r program seç lmes öner lmekted r. Fosfatlı çökeller: Mevcut k myasal teknoloj ler b r k nt ler önlemeye yönel k değ ş k çer kte nh b törler çermekted r. Gerek fosfonat çerşkl olanlar gerekse b zzat fosfat çerenler aşırı dozaj ve h drol k şartlara bağlı olarak santral n kr t k noktalarında çökeleb lmekted r. Bu sorun su k myasından değ l b zzat uygulanan programdan kaynaklandığı ç n şletmeye h zmet sağlayan ﬁrmanın azam d kkat n gerekt r r. Isı Transfer Kayıpları ve B r k nt T p le Bağlantısı Isı değ şt r c s stemlerde (vapor zer, evaporatör vs) b r tarafta ısıtılması hedeflenen akışkan (jeotermal tes slerde organ k gaz) d ğer tarafta se jeotermal akışkan yer almaktadır. Bu k s stem ayıran metal yüzey karbon çel k, paslanmaz çel k veya benzer alaşımlardan oluşab l r. Isı değ şt r c s stemlerde kullanılan her t p metal n b zzat kend s n n ısı transfer performansı değ ş rken b r de bu yüzeyler n s l sl , dem rl veya ant monlu b r tabaka le kaplı olması, transfer n c dd ölçüde azalmasına neden olmaktadır. Bu da doğal olarak şletme mal yetler ne olumsuz etk mekted r. Her t p b r k nt n n yaratacağı kayıp, bu b r k nt n n çer ğ ne bağlı olarak değ ş r.

Yukarıda bu konuda k tabloda kısaca b r k nt t p ne bağlı olarak ısı transfer n n ne denl etk lend ğ n göreb l r z. Tabakanın kalınlığı ve tab k çer ğ transfer n ne derece efekt f olduğu üzer nde d rek etk l d r. Özell kle daha önce bel rtt ğ m g b kals yum karbonat, s l ka g b b r k nt ler c dd ölçüde transfer etk lemekted r. Burada d kkat m z çeken hususlardan b r bakter yel oluşumlar (b oﬁlm) neden yle oluşab lecek ısı kayıplarının da çok c dd sev yede olab leceğ d r. Bu konuya aşağıda kısaca değ neceğ z.

Günümüzde yukarıda anılan sorunlara karşı su şartlandırma ﬁrmaları patent ve çer kler farklı olarak değ ş k ürünler önermekted r. Jeotermalde en sık kullanılan b r k nt önley c akt f maddeler fosfat, fosfonat ve pol mer çer kl ürünlerd r.

Bu ürünler çer ğ ne bazı d sperse ed c katkılar eklenerek yukarıda anılan sorunlara lave olarak askıda katı ve benzer sorunları da beraber nde çözeb lecek çözümler çereb l r. Isı Transfer Kayıplarının İşletmeye Mal yet Isı transfer n n gün geçt kçe düşmes şletmen n üretmekte olduğu enerj m ktarının da sürekl b r düşüş göstermes ne dolayısıyla parasal kayıplara neden olacaktır. Burada sıkıntı yaratan konu bu k rl l ğ n ne zaman, nasıl ve ne kadar sürecek b r uygulama le tem zleneceğ d r. Sonuçta çalışılmayan her saat MW c ns nde kayıplara ve buna bağlı olarak kazanç kayıplarına yol açacaktır. D ğer yandan bu sürekl kaybı - plansız durmak stenmed ğ ç n - kabullenmek de b r seçenekt r. Ama bu durumda da parasal kayıplar kaçınılmazdır. Bas tçe örneklemek gerek rse; bugünkü mal yetlerle 20MW lık b r santral n planlanmayan 1 haftalık b r duruşu ---- 7 gün x 24 saat x 20Mwe x 105 USD --bas t hesabıyla yaklaşık 350K$ lık b r üret m kaybını beraber nde get rmekted r. Günümüz nh b tör ve serv s mal yetler le 19

MAKALE

20MW lık b r santral ç n bu kayıp yaklaşık 2 yıllık h zmet bedel kadardır. Bu hesaba k rl l ğ n neden olduğu depoz t n tem zlenme mal yet , şç l k, k rlenmen n dolaylı olarak zarar verd ğ ek pmanın değ şmes (ﬁltre, pompa vs) ve onarımı ma l yet le r ka tıl ma mış tır. D ğer yandan tem zl k ç n durmadan çalışmak ve her saat sadece 1 MW lık b r kaybı göğüslemek de günde yaklaşık 2500$ c varı b r sürekl kaybı beraber nde get recekt r. Mal yetler bu aşamada olunca planlansa dah santral n durması c dd b r kararı beraber nde get rmekted r. Yan performansın c dd düşerek örneğ m zdek 20MWe lık b r santralde 15 MWe değerler ne kadar nmes , her saat sab t olan bu kaybı göğüslemek veya hemen durarak b r haftalık b r tem zl k mal yet ve şletme kaybına katlanmak. Kuşkusuz arzu ed len h çb r şek lde bu kararlarla karşı karşıya kalmamaktır. Fakat ne yazık k jeotermal santrallerde sıklıkla gerek şartlandırmanın başarısızlığı gerekse rezervuar ve operasyonel şartlardak değ şmeler şletmec y bu t p problemlerle, dolayısıyla bu seç mlerle karşı karşıya bırakmaktadır.

Korozyon Korozyon metal yüzeyler nde görülen b r şlerge olup ger ye dönülmez b r prosest r. Yan kayıplar ger get r lemez ve s stemde tam r veya değ ş m gerekt reb l r. Korozyonun b r çok t p ve şekl olsa da burada daha çok jeotermalde rastladığımız t pte korozyon atıfta bulunacağız. Korozyon ve b r k nt sorunlarını açıklamak ç n daha önce “tahterevall ” örneğ n verm şt k. Yan denge hal nde b r suyun eğ l m korozyon yönüne kayarsa b r k nt yapıcı r sk azalır veya ters olur. Yan b r k nt r sk n n aşırı olduğu yerde korozyon k nc l b r soruna dönüşeb l r. Ülkem zde ağırlıklı olarak rezervuar kend basıncı le yer yüzüne ulaşmaktadır. Bu sebeple üzer ndek basınç düştüğünde an buhar oluşmakta, suyun ç nden kaçma eğ l m ne g ren NCG neden yle bazı malzemeler n çözünürlükler değ şmekted r. Ve çökel r sk başlamaktadır. Fakat her rezervuar

kend basıncıyla yer yüzüne çıkmamakta günümüzde özell kle pompa teknoloj ler n n de lerlemes le pompaj kullanılmaya başlanmıştır. Bu durumda se basıncı kontrol etmek mümkün olacağından b r k nt r sk nden uzak kalab lmek mümkündür. Bu durumda se suyun koroz f etk ler ağır basmakta, özell kle tuzluluğu yüksek jeotermal akışkan eğer buna mukav m b r borulama veya ek pman seç lmed yse c dd korozyon sorunları yaşayab lmekted r. Olası b r boru del nmes veya duruşun mal yet yukarıda b r k nt le lg l bölümdek mantıkla hesap ed leb l r. Fakat uzun süre “genel” korozyon şartları hal nde s stem n tamamında oluşab lecek b r korozyon durumunda b r boru veya ek pman değ ş m , onarımı, santral n günler değ l aylarca sürecek b r bakım onarım programına dah l ed lmes ne neden olab lmekted r. Bu nedenle gerek kuyu ç nde gerekse yüzey s stemler nde korozyonun tak b ve kontrolü c dd önem taşımaktadır.

jesderg Bakter yoloj k K rlenme Çok sık görülmese de özell kle H2S ve sülfür çer ğ yüksek jeotermal akışkanların kullanıldığı tes slerde bakter yoloj k k rl l k sorunları yaşanab lmekted r. Örneğ n SRB d ye adlandırdığımız sülfat nd rgey c bakter ler as d k atıkları neden le c dd korozyona yol açtığı b l nmekted r. Bakter yoloj k oluşumların, tekn k fade le b oﬁlm n burada en sık rastlanan sorunlardan b r d r. Ve bu t p SRB kaynaklı bakter yoloj k sorunlar tes s n cold end ded ğ m z soğuk kısmında yan enjeks yon hatlarında görüleb l r. Burada gerek ﬁlm n oluşumunu engellemek gerekse olanı tem zlemek ç n b os t veya b od spersant seçenekler

düşünüleb l r. Fakat akıldan çıkarılmaması gereken konu çevresel şartlar ve uygulanacak k myasalların rezervuara ger dönecek olduğudur. H2S ve NCG kaynaklı sorunlar Ülkem zde rezervuardan gelen NCG ç ndek H2S, santral önces nde veya proses n t p ne bağlı olarak santral ç nde atmosfere ulaşab lmekted r. Bu da çevresel açıdan arzu ed lmeyen b r koku ve daha öneml s çevre sağlığı açısından r sk oluşturab lmekted r. Bel rl konsantrasyonların üzer ne çıkması hal nde canlılar ç n zeh rley c , akut etk ler olan bu zararlı gazın jeotermal tes slerde g der lmes

hem ekonom s hem de uygulanab l rl ğ açısından üzer nde çalışılmakta olan b r konudur. H drojen sülfür konusunda öneml olan; “kokunun maskelenmes değ l” b zzat g der lmes ve nsan sağlığına oluşturab leceğ r skler n tolerans l m tler altına çek lmes d r. Bu konu üzer nde ler k sayılarda daha detaylı b lg ve deney m paylaşacağız. Umarız b ze ayrılan bu kısa çerçeve ç nde sorularınıza b r nebze cevap olab lecek bu çalışmamız lg n z çekm şt r. B ze her zaman alper.dost@suez.com adres nden ulaşarak sorularınızı ve çözüm öner talepler n z leteb l rs n z.

JEOTERMAL SANTRALLER BASINA KAPILARINI AÇTI Aydın'da görev yapan gazetec ler, Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ n n (JESDER) düzenled ğ organ zasyonla jetotermal santraller gezd . JESDER Başkanı Al Kındap, Germenc k lçes nde faal yette bulunan jeotermal enerj santraller n n kapısını gazetec lere

açarak santraller hakkında b lg verd . Kındap, yer n 2 b n 500 metre der nl kler ndek kaynağı üret m kuyularına alıp h çb r şek lde başka b r yere temas ett rmeden santrallere taşıdıklarını, buradak suyun şlend kten sonra enerj ye dönüştüğünü söyled . Kındap, suyun ısısı alındıktan sonra da aynı yöntemle enjeks yon ku-

yuları vasıtasıyla yer n altına tekrar gönderd kler n bel rtt . "Türk ye’de Jeotermal Gücün Yüzde 60'ı Aydın’da bulunuyor ve Ekonom ye 600 M lyon Dolar Katkı Sunuyor.” Son 10 yılda dünya ortalamasının çok üzer nde yılda yaklaşık 250-300 megavatlık gücü hayata geç rd kler ne d kkat çeken Kındap, "Bu gücün Türk ye ekonom s ne olan katkısına bakarsak, yıllık 1 m lyar dolar c varında. Türk ye’de jeotermal gücün yüzde 60'a yakını Aydın'da üret l yor ve elde ed len gel r se yıllık 600 m lyon dolar. Aydın'ın ürett ğ elektr k kend ht yacının çok üzer nde. İht yacın fazlası da şebekeler sayes ne yakın c vardak Man sa, İzm r ve Den zl ller nde rahatlıkla kullanılmaktadır." fadeler n kullandı. Kaynak: Aydın Kul s 21

A Yangın Güvenl k S stemler San. T c. A.Ş. Neler yapıyoruz? B z k m z? 2001 yılında kurulan A Yangın Güvenl k S stemler San. T c. A.Ş. yangın korunum ve söndürme s stemler le tfa ye ek pmanları alanında h zmet vermekted r.

Konusunda uzman mühend s kadrosu ve AR-GE & ÜR-GE çalışmaları le ulusal ve uluslararası arenada enerj , petrok mya, b l ş m, loj st k, nşaat, savunma endüstr ler başta olmak üzere otel, otoyol, tünel, toplu taşıma, konut, ş, okul ve alışver ş merkezler n n yangın güvenl k projelend r lme ve uygulama şlemler n gerçekleşt rmekted r.

220 uzman çalışanı le 25.000 m² kapalı üret m tes s nde, gel şm ş mak ne parkuru, yen nes l Robot k CNC mak neler le yangın ek pmanlarının ser üret m n yapmaktadır.

Aynı zamanda mevcut yangın korunum ve güvenl k s stemler n n per yod k ya da steğe bağlı tekn k serv s, bakım ve onarımı da alanında uzman tekn k serv s kadrosuyla sağlanmaktadır.

A Yangın, yangın ve yaşam güvenl ğ ne maks mum ve sürdürüleb l r çözümler sunan, Türk ye'n n en kapsamlı yangın söndürme ve güvenl k ek pmanları üreten tek ﬁrmasıdır.

Referanslarımız 3S Kale, Akça, Gür ş Efeler, Greeneco, MEGE ,Soyak Enerj Santraller , A YANGIN güvences yle yangından korunmakta ve tüm per yod k bakım onarım süreçler A YANGIN tarafından gerçekleşt r lmekted r.

Nerelerdey z

A YANGIN, enerj santraller n n akt f oldukları süre ç nde yönet m nde ve şletmes nde yangın güvenl ğ n sağlamak ve sürdürmek ç n gerekl şartların nasıl karşılanacağına da r senaryolar üzer nden; yangından korunma, yanıcı maddeler n ve ateşleme kaynaklarının kontrolü, manuel yangınla mücadele ve ler yangın eğ t m g b alanlar hakkında deney me sah pt r. A YANGIN, Jeotermal, H droelektr k, L ny t, Doğalgaz, Rüzgâr ve Güneş Enerj Santraller nde büyük öneme sah p olan tankların ve trafoların yangından korunması le lg l , uzman kadromuzla tüm mühend sl k hesapları yapılarak, yerel yönet mler n beled ye, tfa ye - yangın onayları alınıp; EPDK (Enerj P yasası Düzenleme Kurumu), ETKB (Enerj Tab Kaynaklar Bakanlığı) ve d ğer yetk l kuruluşlara onaylatılarak b rçok çalışma yapmıştır. Enerj santraller nde kullanılan CO2 ve Tem z Gazlı söndürme s stemler (FM200), sulu ve köpüklü söndürme s stemler g b b rçok uygulama ve s stem kurulumları NFPA (Nat onal F re Protect on Assocat on) standartlarına uygun olarak yapılmaktadır.

Yangın sektöründe 23 ürün kategor s le l der kuruluş olmayı başaran A Yangın Güvenl k AŞ'n n İstanbul'da Marmara, Ankara'da Anadolu Bölge Müdürlükler , Azerbaycan'da yurt dışı bölge tems lc l ğ bulunmaktadır. 22

www.ayg.com.tr

HABER

PROF. DR. ÇENGEL:

JEOTERMALDE BİLGİ KİRLİLİĞİ NEDENİYLE ÖNEMLİ FIRSATLAR KAÇIRILIYOR Nevada Ün vers tes Öğret m Üyes Prof. Dr. Yunus Çengel, Türk ye'de jeotermal enerj ye l şk n yanlış ve eks k b lg lend rme ve bazı yanlış uygulamalar neden yle çok öneml fırsatların kaçırıldığını söyled . naklarına sah p ülkeler n enerj üret m nde "fos l yakıt bağımlılıkları" her geçen gün azalıyor. Uzmanlara göre, Türk ye, zeng n yen leneb l r enerj kaynakları le dey ş yer ndeyse "altın b r fırsat" yakalamış durumda. Uzmanlara göre, Türk ye'n n enerj sektöründek dışa bağımlılığını azaltmanın yolu tem z enerj den geç yor. Prof. Dr. Yunus Çengel, "Doğru b r şek lde kullanılan jeotermal enerj , çevreye ve halk sağlığına zarar vermeyen en tem z ve güven l r enerj türler nden b r . Kulaktan dolma ed n len ve doğruluğu araştırılmayan b lg ler yalnızca ülkem ze zarar ver r. Bu nedenle jeotermal enerj hakkında doğru b lg ed nmek öneml " ded . Jeotermal enerj den nce Türk ye'de lk akla gelen otor telerden b r olarak göster len, bu alanda dünya çapında araştırmalara mza atmış s mlerden b r olan Nevada Ün vers tes Mak ne Mühend sl ğ Bölümü Öğret m Üyes Prof. Dr. Yunus Çengel, jeotermal enerj ye l şk n oluşan algı karmaşasına l şk n çok öneml açıklamalarda bulundu. Dünyada enerj jeopol t ğ nde dengeler n yen den kurulduğunu söyleyen Prof. Dr. Yunus Çengel, "Yen leneb l r - tem z enerj olarak tanımlanan rüzgar, güneş ve jeotermal enerj kay24

Rüzgar, güneş ve jeotermal enerj kaynakları açısından büyük b r potans yele sah p olan ülkem z, bu üç tem z enerj kaynağına hızlıca yatırım yaparak, enerj dek dışa bağımlılığı azaltmayı hedefl yor" ded . "Ege Bölges 'ndek potans yel ver ml kullanılmalı" Türk ye'de özell kle jeotermal kaynakların yüzde 78' n n bulunduğu Ege Bölges 'nde potans yel n ver ml kullanılması gerekt ğ n n altını ç zen Prof. Dr. Çengel, fos l yakıtlardan enerj üret m n n, soluduğumuz havadan, kl m değ ş kl ğ ne kadar pek çok olumsuz faktöre yol açtığına vurgu yaptı. Prof. Dr. Yunus Çengel jeotermal enerj ye l şk n şu açıklamaları yaptı: "Dünyanın enerj ht yacı büyük ölçekte kömür, petrol ve doğalgazdan oluşan, b t nce yer ne yen s gelmeyecek olan ve kullanıldıkça çevre k rl l ğ n artıran fos l yakıtlarından karşılanıyor. Uluslararası Enerj Ajansı'na (IEA) göre, 2017'de dünyada toplam elektr k üret m n n yüzde 56'sı (yüzde 27 kömür + yüzde

2 petrol + yüzde 27 doğal gaz) fos l yakıtlardan üret ld . Türk ye zeng n yen leneb l r enerj kaynaklarına rağmen enerj ht yacının yüzde 75' n dışarıdan karşılayan ve enerj de büyük çapta dışa bağımlı olan b r ülke. Ekonom s ndek büyüme ve dolayısıyla enerj kullanımındak artış yüzünden bu bağımlılık g t g de artıyor. Ne yazık k Türk ye thal ett ğ enerj ç n 2016, 2017 ve 2018 yıllarında dış ülkelere sırasıyla 27, 37 ve 43 m lyar dolar öded . Jeotermal enerj , elektr k üret m ne yaptığı katkı le bu m ktarın azaltılmasına yardımcı oluyor. 2018 yılında ülkem zdek jeotermal güç santraller 7,6 m lyar k lowatt saat elektr k üreterek toplam elektr k tüket m m z n yüzde 2,5 n karşıladı. Bu m ktar, ülkem zde 2,5 m lyon konutun yıllık elektr k tüket m ne karşılık gelmekted r. Jeotermal değ l yanlış b lg zarar ver yor Ülkem zde bolca bulunan jeotermal kaynak, gerekl hassas yet göster ld ğ ve en y uygulamalar örnek alındığı takd rde dünyada en çevre dostu enerj türler nden b r olarak b l n yor. Yerl ve yen leneb l r b r enerj olan jeotermal enerj , aynı zamanda üret len b r m elektr k enerj s başına çevreye ve sağlığa en zararsız enerj türler arasında yer alıyor.

jesderg Ancak jeotermal enerj le lg l de çok sayıda doğru b l nen yanlış bulunuyor. Kulaktan dolma ve k m tarafından üret ld ğ b l nmeyen b lg lere kes nl kle t bar etmemek gerek yor. Bu yanlışların önüne geçmek ç n b l msel makaleler referans almak şart. Yer altındak güneş: Jeotermal Çevrec yen leneb l r enerj kaynaklarından jeotermal enerj hem ülkem zde çok fazla bulunması hem de kolay üret len b r kaynak olması neden yle enerj de dışa bağımlılığı azaltmaya yardımcı oluyor. "Yer altındak güneş" olarak da b l nen jeotermal enerj ülkem z ç n büyük ve bulunmaz b r n met, bu kaynağı ver ml ve etk n değerlend rmek gerek yor. Özell kle Aydın Bölges 'ndek jeotermal rezervler n n, nc r ve zeyt n g b doğal b r zeng nl k olarak görülmes gerek yor. Kamuoyundak b lg k rl l ğ n n aks ne, resm ver ler jeotermal enerj n n nc r ve zeyt n üzer nde olumsuz b r etk s n n olmadığını ortaya koyuyor. Aydın T caret Borsası 2017 raporunda bel rt ld ğ g b , 2010'da 255 b n ton (ağaç başına 27 kg) olan nc r üret m 2017'de 306 b n ton oldu (ağaç başına 31 kg). Kuru nc r üret m de aynı dönemde 59 b n tondan 78 b n tona çıktı. 2013'de 252 m lyon dolar olan nc r hracatı da 2017'de 299 m lyon dolara yükseld . Seracılık g b jeotermal enerj n n sağladığı destek uygulamalar bölgedek tarımı da eş zamanlı gel şt rmeye yardımcı oluyor. Aydın'dak bu yanlış anlaşılmaların g der lmes ve Türk -

ye'de tem z enerj n n önündek engeller n kalkması ç n kamu, akadem ve s v l toplum l derler le sektör tems lc ler b r araya gelmel . Bölgede yaşanan kavgalar b r kenara bırakılarak Aydın halkına ve şehr ne jeotermal enerj den en yüksek fayda sağlanmalı. Jeotermal enerj ye değ l, yanlış uygulamalara karşı çıkılmalı. Jeotermal enerj değ l yanlış uygulama sağlığınızı etk ler Jeotermal enerj n n nsan sağlığını olumsuz etk led ğ düşünces yanlış b lg ler n başında gel yor. Jeotermal enerj n n sağlığı olumsuz etk leyen h çb r etk s bulunmuyor ve nsan hayatını tehd t etm yor. Buna rağmen zaman zaman jeotermal enerj n n sağlığı etk led ğ savunulup jeotermale karşı çıkan b r yaklaşım gözlen yor. Örneğ n araştırmaya göre Türk ye'de 2018 yılında traﬁk kazalarında 6 b n 675 k ş hayatını kaybetm ş, 307 b n k ş de yaralanmış. Bu haz n tabloya bakıp da h ç k mse araçların yasaklanmasını stem yor. Dolayısıyla Jeotermal enerj ye de karşı çıkmak yer ne yanlış yapılan b r uygulama varsa tesp t ed lmel ve g der lmes ç n çaba göster lmel .

st mallere, hmal ve hlallere odaklanıp bunların düzelt lmes ç n yerel yönet mler le eşgüdümlü çalışmak gerek yor. Jeotermal enerj hakkında uzlaşmacı b r yaklaşımla ortak b r zem n oluşturup b rl k olmak, ancak b l msel ver ler ışığında b l m n b rleşt r c gücü le gerçekleşt r leb l r. Bu da Aydın'da hava, su, toprak ve tarım ürünler nde düzenl ölçümler yaparak ve b l msel ver lere dayanarak halkın b lg lend r lmes le mümkün. Aynı zamanda sorunlara cevap bulmak ç n gerekl Ar-Ge'n n yapılması, yapılan çalışmaların da kamuoyu le şeffaf b r şek lde paylaşılması Aydın'dak jeotermal sorunu ç n oldukça öneml b r konudur. Jeotermal enerj kansere neden olmaz Jeotermal le lg l sıklıkla d le get r len dd alardan b r de jeotermal enerj üret m sırasında bölgedek kanser vakalarının arttığı. Ancak bu dd aları destekleyecek h çb r ver bulunmuyor. Jeotermal gaz atıklarının kanserojen b r etk s yoktur. Doğru uygulamalarda tüm jeotermal su, kanun gereğ tekrar yer altına reenjekte ed ld ğ ç n jeotermal sular dünyanın h çb r yer nde nsan sağlığına b r tehd t olarak görülmez.

Çevre konusunda dünyanın en hassas ve b l nçl yer olan ABD'n n Kal forn ya eyalet dah l, dünyanın h çb r yer nde jeotermal enerj ye karşı çıkılmıyor. Aks ne, jeotermal enerj doğal zeng nl k olarak görülür.

Modern jeotermal santrallerde yüksek basınçlı dalgıç pompalar kullanılarak çıkarılan su gün yüzü görmeden yer altına ger basılır. Bu nedenle de h çb r olumsuz etk le karşılaşılmaz.

Jeotermal enerj hakkında akıl ve b l m rehber ed n p benzer yapıcı b r yaklaşımla, varsa yapılan yanlış uygulamalara, su-

Kaynak: İHA 25

HABER

JESDER

YEREL BASIN İLE BULUŞTU!

JESDER, Aydın ve Man sa’da gazet c lerle buluşarak bölgeye l şk n yatırım planlarını paylaştı. Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ (JESDER) Yönet m Kurulu Başkanı, Vek l ve Yönet m Kurulu Üyeler , Man sa’da gazet c ler le b r basın toplantısı düzenled . JESDER Yönet m Kurulu Başkanı Al Kındap, Türk ye’n n tekton k yapısı neden le jeotermal kaynaklar açısından zeng n b r ülke olduğunu, Ege Bölges n n 3.000 megawatt elektr k enerj s üret m potans yel ne ve 30 b n megawat ısıtma, soğutma ve kurutmada değerlend r leb lecek termal enerj ye sah p olduğunu bel rtt . Ayrıca, bugüne dek Man sa’da 1.5 m lyar dolarlık jeotermal elektr k santral yapıldığını söyleyen Kındap, Alaşeh r (7 akt f 2 planlanan) ve Sal hl ’de (1 akt f 2 planlanan) 8 akt f 4 planlanan santral olduğunu bel rtt . Bölgede yıl sonuna dek 12 santral akt f hale geleb lecek. Kındap açıklamaları arasında: “Ege’dek jeotermal kaynakların tümü devreye alındığında Türk ye, 2.2 m lyar dolarlık car açığından kurtulacaktır” ded . Alaşeh r’de kurulacak olan Jeotermal İht sas Sera Bölges konusuna da değ nen Kındap, 827 26

dönümlük sera ç n lg l Bakanlık ve kamu kuruluşlarının çalıştığını bel rtt . Ayrıca, Den zl Sarayköy’de Zorlu Enerj JES’den çıkan atık su le ısıtılacak seranın altyapı çalışmalarının tamamlandığını söyleyerek, 650 dönümlük alanda kurulacak seranın 2 b n k ş ye st hdam sağlayacağını ekled .

cevaplandırmamızda etk l b r kaynak olacaktır” ded . Al Kındap, Efeler’de 650 dönümlük alanda kurulacak Jeotermal İht sas Sera Bölges ç n çalışma başlatıldığını da bel rtt .

Son dönemde kamuoyunda jeotermal enerj santraller le lg l doğru olmayan dd aların yer aldığını fade eden Al KınJESDER Başkan Vek l Ufuk dap, b l msel araştırmalar ve Şentürk se 2025 yılına dek der- resm ver ler, santraller n nek üyes ş rketler tarafından başta nc r olmak üzere tarım Man sa’ya 5 m lyar dolarlık yatı- ürünler ne olumsuz b r etk s rım beklent ler olduğunu bel rtt . n n olmadığını göstermekte. Aydın’da kurulu olan jeoterAydın’da düzenlenen basın mal elektr k santraller n n Val toplantısında se Başkan Kın- l k tarafından düzenl b ç mde dap, b l msel araştırmalar ve denetlend ğ n vurgulayan Al resm ver ler doğrultusunda, Kındap, nc r ve d ğer tarımsal santraller n tarım ürünler ne ürün üret m n n olumsuz etk olumsuz etk s n n bulunmadı- lend ğ dd asının resm ver ler ğını bel rtt . Dünya Bankası le tarafından çürütüldüğünü beAvrupa İmar ve Kalkınma Ban- l rtt . Aydın'da lk jeotermal kası’nın (EBRD) Ege’dek je- santral n yapıldığı yıl olan otermal santraller n çevresel et- 2012' de, ağaç başına nc r ver m n n 31 k logram ken gek ler n nceled ğ n bel rten Al Kındap, “Bu kurumların rapor- çen yıl 39 k lograma yükseld ları, JES’ ler n etk ler n n anla- ğ n kaydeden JESDER Başşılmasında ve asılsız dd aları kanı Kındap, rekolten n kl msel ko şul lar ve ç ftç n n b l nçlenmes yle l şk l oldu ğu nu, je otermal n olumlu veya olumsuz b r etk s n n bulunmadığını anlattı. Kaynak: Aydın Yen Ufuk Man sa Kul s Haber

HABERLER

Aydın Çevre ve Şeh rc l k İl Müdürlüğü İnc rde jeotermal kaynaklı yüksek kükürt bulunduğu dd asının doğru olmadığını açıkladı. Jeotermal elektr k santraller n n, nc rde kükürt b r kmes ne neden olduğu dd asına karşılık resm açıklama geld . Aydın Çevre ve Şeh rc l k İl Müdürlüğü tarafından yapılan açıklamada nc rde jeotermal kaynaklı yüksek kükürt bulunduğu dd asının gerçek dışı olduğu bel rt lerek, “Bütün jeotermal santrallerden ve jeotermal kaynaklardan numuneler alınarak Çevre ve Şeh rc l k Bakanlığınca yetk lend r lm ş laboratuvarlarda anal zler yaptırılmaktadır. Hava kal tes n etk leyen gazların ölçümler de aynı şek lde anal zlere tab tutulmaktadır” b lg s ver ld . Adnan Menderes

Ün vers tes tarafından daha önce hazırlanan “Jeotermal Enerj n n Çevresel Etk ler ” başlıklı raporda da, jeotermal tes slerde bulunan k rlet c gazların son derece düşük olduğu bel rt lm şt . Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ (JESDER) tarafından yapılan açıklamada, tam da hasat dönem nde ortaya atılan bu g b dd aların bölge halkının en öneml gel r kaynağı olan nc r n ﬁyatı üzer nde olumsuz etk oluşturab leceğ bel rt lerek, “Jeotermal aleyh ndek yanlış b lg lere dayanan açıklamalar, nc r ﬁyatla-

rını eks yönde etk leyecek, dolayısıyla bu gel şmelerden en büyük zararı nc r üret c s ve ç ftç ler görecekt r” açıklaması yapıldı. JESDER’ n açıklamasında jeotermal santrallerden çıkan h drojen sülfürün renks z b r em syon olduğu ve termal kaplıcalarda da doğal halde bulunduğu hatırlatıldı. Em syonların jeotermal santrallerdek soğutma kuleler nden yukarıya doğru yüksek hızda havaya salındığı bel rt len açıklamada, “Böylece konsantrasyonların h çb r canlı le temas etmeden güvenl sev yelere düşmes sağlanır” fades yer aldı.

“Jeotermal n olumsuz etk s yok, nc r n kal tes yüksek” Buharkent Beled ye Başkanı Mehmet Erol, jeotermal elektr k santraller n n tarım ürünler ne zararının bulunmadığını bel rterek, “Bu yılk nc r n kal tes yüksek” ded . Buharkent Beled ye Başkanı Mehmet Erol, katıldığı b r telev zyon programında bu yıl ve geçt ğ m z k yılda da hasat ed len nc r n yüksek kal tede olduğunu bel rterek, 2019 yılı sonunda rekolten n 30 b n tonu geçeceğ n bel rtt . İnc r n rekolte ve kal tes n n hava şartlarına bağlı olduğunu hatırlatan Mehmet Erol, geçen yılk hasat dönem nde yağmurlardan dolayı rekoltede yüzde 50 kayıplarının olduğunu vurgulayarak, “Esen yel b le nc r etk l yor. Bu sezon şu ana kadar güzel, dünyanın en kal tel nc r Aydın’da ve Buharkent’te yet ş yor” d ye konuştu. 28

Buharkent’tek jeotermal elektr k santraller n n tarım ürünler ne zararının bulunmadığını bel rten Mehmet Erol, “Buharkent’te nc rkal tes de yüksek” ded . Buharkent’tek jeotermal elektr k santraller n kapalı s stemle çalıştıklarını, sıcak suyu doğaya salmadan yeraltına reenjekte ett kler n bel rten Mehmet Erol, jeotermal n nc re zararıyla lg l b r rapor varsa yayınlanmasını sted .

nuştu: “Halk jeotermalden ısıtma ve seracılık alanlarında faydalansa durum farklı olur. Eğer mücadele vereceksek, ‘Aydınlılar olarak jeotermalden faydalanmak st yoruz’ d ye mücadele vermel y z. Sera bölges oluşturulması ç n mücadele vermel y z. Dünyada d ğer enerj kaynakları le karşılaştırıldığında, jeotermal en tem z enerj olarak gözüküyor. B rçok Avrupa ülkes nde de var.”

“Jeotermal en tem z enerj olarak gözüküyor”

Buharkent Beled ye Başkanı Mehmet Erol, jeotermal kaynakların seralarda kullanılması durumunda Aydın’ın dünyanın sera üssü olab leceğ n de sözler ne ekled . Kaynak:SES Gazetes

Aydın’ın jeotermal enerj den yeter nce st fade edemed ğ n bel rten Mehmet Erol, şöyle ko-

jesderg

Sabah Gazetes ’n n paylaştığı habere göre, Hükümet, jeotermal dah l yerl kaynakların daha ver ml değerlend r lmes ç n harekete geç ld . Hükümet n, jeotermal dah l, yerl enerj kaynakları ç n harekete geçt ğ haber paylaşıldı. Sabah Gazetes tarafından paylaşılan habere göre, Cumhurbaşkanlığı Kab nes , enerj de dışa bağımlılığın ve car açığın azaltılması kapsamında yerl kaynaklardan daha fazla enerj elde ed lmes ç n harekete geç ld . Öngörülen hedef çerçeves nde Türk ye’de bulunan temel ve kr t k madenler n bel rleneceğ ve bu madenler n güvenl b r şek lde değerlend r lmeler ne l şk n yol har tası hazırlanacağı duyuruldu.

Hükümet n, yerl kaynakların değerlend r lmes n ve kullanılmasını arttırmak amacıyla başta l ny t olmak üzere, jeotermal ve kaya gazı g b yüksek potans yele sah p kaynaklarda arama, üret m ve Ar-Ge faal yetler n arttıracağı da haberde yer alan b lg ler çer s nde bulunmaktadır. Haberde ayrıca enerj ve madenc l k mak ne ve ek pmanlarında yerl üret m n gel şt r lmes n n sağlanacağı,

enerj sektörü le sanay n n hammadde ht yacını karşılamak üzere yurt ç ve yurt dışındak arama çalışmalarının arttırılacağı bel rt l yor. Enerj sektörünün petrol, doğalgaz ve jeotermal kaynak le sanay n n hammadde ht yacını karşılamak üzere yurt ç ve dışındak arama faal yetler n n hızlandırılması da öngörülmekted r.

Kaynak: Sabah Gazetes

Kapadokya'nın jeotermal potans yel n n gel şt r lmes ne 50 m lyon dolarlık yatırım Kapadokya'nın jeotermal potans yel ne gel şt rmek ç n çalışmalar yaptıklarını anlatan Museum Hotel' n Kurucusu Ömer Tosun, bu alana 50 m lyon dolar yatırım yapacaklarını açıkladı. ya’nın b l nmeyen jeotermal potans yeller n gün yüzüne çıkarmayı hedefled kler n bel rtt . Tosun şu açıklamalarda bulundu: “Hal hazırda 40 dereceden 110 dereceye kadar farklı sıcaklıklara ulaşmış bulunuyoruz.

Kapadokya’nın, tur zm sektörüne katkısının artacağını öngörerek, gel şt recekler termal oteller n konsept ne l şk n detayları paylaşan Museum Hotel’ n Kurucusu Ömer Tosun, Kapadok-

Bunların gel şt r lmes yle b rl kte, jeotermal enerj santral , lüks termal sağlık oteller ve seracılık alanlarında yatırım yapmayı planlıyoruz. Termal sağlık tur zm projem z n planlama sürec devam ed yor.

B r aks l k olmazsa en geç 2020 yılında faal yete geç rmey arzu ed yoruz. 165 dönüm araz üzer nde gerçekleşt r lecek proje ç n yaklaşık 50 m lyon dolar yatırım yapacağız”. Tosun, Kapadokya’da termal tur zm n özel b r konseptle b rleşt r lmes gerekt ğ n düşündükler n d le get rerek, Kapadokya’ya termal tur zm de kazandırdıklarında, bölgen n artan b r tur zm vmes yakalayacağı öngörüsünü paylaştı.

Kaynak: İHA 29

HABER

Aydın Val s Sayın Yavuz Sel m KÖŞGER:

“JEOTERMALİ KÖTÜLEMEK İÇİN İNCİRİ KARALAMAYALIM” Aydın Val s Yavuz Sel m Köşger, nc rde yüzde 15 oranında kükürt d oks t çıktığı dd alarını yalanladı. İnc r n yaprağı ve meyves nde laboratuvarda yapılan araştırmalarda herhang b r sorun tesp t ed lmed ğ n fade eden Val Köşger, “ Aydın’ın yüzde 60’ını ürett ğ , m ll gel re öneml katkı sağlayan ve 15 b n a len n geç m n sağladığı b r ürünü ayıplı hale get rmek kend ayağımıza sıkmak g b b r şeyd r” ded . İnc rde kükürt dd alarıyla lg l Val Yavuz Sel m Köşger, basın toplantısı düzenled . Val l k salonunda gerçekleşen toplantıya Tarım ve Orman İl Müdürü Ahmet Ökdem, Çevre ve Şeh rc l k İl Müdürü Taha Al le kurumların çalışanları katıldı. İzm r T caret Borsası (İTB) Yönet m Kurulu üyes Özhan Şen, nc rde sıfır olması gereken kükürt oranının yüzde 15’e çıktığına l şk n dd alarına cevap Val Köşger, “Bunu söyleyen k ş hang akla h zmetle söyled b l nm yor. Herhang b r b l msel ver ye dayanmadan karakuş b r açıklama. Aydın’ın dünyada söz sah b olduğu, kuru nc r p yasasının

yüzde 60’ının üret ld ğ b r şeh rde, 750 m lyon dolar hracatı olan l m zde 250 m lyon dolar kuru nc rden elde ed len b r ürünün ayıplı hale get r lmes h çb r şeye h zmet etmez. H çb r b l msel dayanak olmadan böyles ne fütursuzca açıklama yapmasını kamuoyunun takd r ne bırakıyorum. Aydın’da 15 b n a le nc rden geç m n sağlıyor. Bu ürünü ayıplı hale get r p elde edeceğ kazancı zarar verecek b r durum” ded . İHRACATTAN DÖNEN İNCİR YOK İnc rle lg l tüm araştırmaların yapıldığını d le get ren Köşger, şunları söyled : “B z laboratuvarda hem yaprak hem meyve numuneler n nceled ler. Herhang b r sıkıntı yok. Şuana kadar nc rle lg l kükürtten dolayı b r ürün ades olmuş değ l. Avrupa’ya hracat yapılıyor. Mor ışık altında kürdan batırılarak bu şler yapılıyor. B r sıkıntı olsa nc rler ger döner. Geçen yıl ve daha önces nde kükürt sebeb yle hracattan dönen nc r m z yok.İnc r k m ayıplı hale get r yorsa yanlış b lg ye dayanılarak bu ş yapıyor.”

“KENDİ AYAĞIMIZA SIKMAYALIM” “Jeotermale karşı yapılan mücadele doğru eksende yapılması gerek r” d yen Val Köşger, “Kend ürett ğ m z b r malı ayıplı hale get rmek bu mücadelen n doğru eksende olduğu anlamına gelmez. Jeotermal m ll b r servet. Aydın’ın toprağının altında k Mav akıma bedel jeotermal enerj var. Bu m ll servetten doğru şek lde yararlanılması lazım. Dünyanın kullandığı ve uyguladığı s stem ve standartlarla sağlamamız lazım. Aydın bu mkandan maks mum sev yede faydalanmalı. Onun dışında jeotermalle nc r karalamaya kalkmak doğru b r şey değ l. Aydın’ın ürett ğ , m ll gel re öneml katkı sağlayan ve 15 b n a len n geç m n sağladığı b r ürünü ayıplı hale get rmek kend ayağımıza sıkmak g b b r şeyd r. Aydın’a zarar vermek adına yapılmıştır” şekl nde konuştu.

Kaynak: SES Gazetes

HABER

Alman jeotermal topluluğu, Almanya'da jeotermal potans yel n daha fazla kullanılmasını sted İzlanda'da b r jeotermal santrale yapılan son z yaret n ardından, Almanya Şansölyes Angela Merkel hükümet nden Almanya'nın muazzam jeotermal enerj potans yel n n daha fazla kullanılması stend . İzlanda Reykjav k’te toplantılar le yapılan son z yaret n b r parçası olarak, Almanya Başbakanı Angela Merkel, İzlanda’dak Hell she d ’n n jeotermal santral n z yaret ett . Z yaret sırasında, İzlanda’dak jeotermal enerj n n kullanımından etk lend ğ n ve yen leneb l r enerj ler n daha fazla kullanılmasını savundu. Z yaret nden sonra yayınlanan b r b ld r de, Alman Jeotermal B rl ğ Başkanı (Bund e sv e rb a n d G eo th e rm e , BVG) Erw n Knapek, Almanya’dak muazzam jeotermal enerj den daha fazla yararlanmak ç n Federal Hükümet’e çağrıda bulundu.

Almanya’da hal hazırda b r d z başarılı jeotermal proje bulunmaktadır. Örneğ n, Mün h şehr n n (Stadtwerke München) kuruluşu, bölgesel ısıtma ç n der n jeotermal enerj ye dayanmaktadır ve ş md den megalansı sağlamak ç n beş santral şletmekted r. Mün h şehr , bölgesel ısıtma ht yaçlarını, 2040 yılına kadar, başta der n jeotermal enerj olmak üzere, tamamen CO2’s z olarak üretmey planamakta. Mün h çevre bölges nde, kuzey Almanya’da ve Yukarı Ren Graben’de başka santraller de var. Ek olarak, Almanya’da hal hazırda 390 b n’ den fazla sığ kapas teden yararlanan jeotermal tes s bulunmaktadır. Almanya’dak jeotermal enerj n n sıcaklık değ ş m n n motoru olması ç n, çerçeve koşullarında dd alı değ ş kl kler yapılması gerek yor. Her şeyden önce, yeraltı b lg s n gel şt rmek adına

b r arama programına ht yaç var. Bu ver ler n kullanıcılara mümkün olduğunca engels z b r şek lde sunulması gerekmekte. Der n jeotermal enerj n n gen şlemes ç n mevcut ısıtma let m hatları daha da gen şlet lmel ve yen den nşa ed lmel . Hem ısı hem de elektr k projeler korunmalı: Der n jeotermal projeler operasyonda elver şl d r, ancak lk aşamada n speten yüksek yatırım mal yetler ve r skler bulunmakta. Bu ﬁnansman engeller , MAP açık garant ler ve doğrudan h belerle telaﬁ ed lmel . Yüzeye yakın jeotermal enerj n n gen şlemes , verg lerde b r azalmayı gerekt rken, ısı pompaları ç n elektr ğe uygulanan verg ler azaltılmalı. Jeotermal enerj n n kullanımı kl m koruması ve çevre koruması çerçeves nde z nlere yönel k uygulamalar bas tleşt r lmel d r.

KAYNAK:

“

”

Jeotermal akışkan, tarımsal sulamada alternat f kaynak olab l r m ? Prof Dr. Nalan Kabay danışmanlığında, Ege Ün vers tes Mühend sl k Fakültes K mya Mühend sl ğ Bölümü’nce düzenlenen sem nerde “Tarımsal Sulamada Kullanım İç n Jeotermal Suyun Membran Proseslerle Arıtımı” konulu sunum yapıldı. Ege Ün vers tes (EÜ) K mya Mühend sl ğ Bölümü Sem ner Salonu’nda düzenlenen ve danışmanlığı Prof. Dr. Nalan Kabay tarafından yapılan sem nerlerde sunumlar K mya Mühend sl ğ Bölümü doktora öğrenc ler K mya Yüksek Mühend s Yakubu A. Jarma ve K mya Yüksek Mühend s Esra Altıok tarafından ver ld . EÜ K mya Mühend sl ğ Bölümü K mya Yüksek Mühend s Yakubu A. Jarma “Tarımsal Sulamada Kullanım İç n Jeotermal Suyun Membran Proseslerle Arıtımı” konulu sunumuna l şk n projen n TÜBİTAK Projes kapsamında olduğunu ve İzm r Yüksek Teknoloj Enst tüsü le b rl kte ortaklaşa yürütüleceğ n söyled . Projen n amacını jeotermal suların arıtılıp tarım araz ler nde kullanılab lecek hale get r lmes ve bu kal tedek suyun da b zzat tarlada tarımsal sulama amaçlı olarak kullanılması olacağını bel rten Jarma sözler ne şöyle devam ett : “Gerçekleşt r lecek olan projem z Ege Ün vers tes Z raat Fakültes le ortak çalışmalar net ces nde hayata geçecek. Ben daha öncek yüksek l sans tez çalışmamda da atık suların membran ﬁltrasyon yöntemler yle arıtılıp tarım araz ler nde kullanılab lmes n ncelem şt m”. “P lot s stem bu yaz dönem nde İzm r Jeotermal A.Ş.’de kurulacak” Jarma, p lot projen n, İzm r Jeotermal Isı Merkez ’nde planlandığını, s stem n dönem nde kurulacağını, çalışmaların se sonbaharda başlayacağını bel rtt . Opt mum koşullarda sten len kal tede sulama suyu elde ed ld ğ nde Z raat Fakültes nden araştırma grupları tarımsal sulama çalışmalarına bahar dönem nde başlayacak. Kaynak: Medya Ege

“

”

HABER

JEOTERMAL ENERJİ GELİŞTİRMEDE TÜRKİYE, KÜRESEL ROL MODELİ P yasa l beral zasyonu ve destek mekan zmaları sayes nde jeotermal enerj kapas tes ndek muazzam büyümey kaydeden Türk ye, küresel b r örnek hal ne geld ve ş md yurtdışına tecrübes n hraç ed yor. Da ly Sabah tarafından yayımlanan El f Erşen’ n haber ne göre yatırım dostu programlar ve teşv k programları le Türk ye, yen leneb l r enerj kapas tes n güneş, rüzgar ve jeotermal enerj kaynaklarından yararlanarak kat ve kat gen şletmey başardı. Avrupa ve küresel ölçekte rüzgar ve güneş kapas tes nde kullanım artarken, Türk ye ABD, Endonezya ve F l p nler’den sonra dünyanın en yüksek jeotermal enerj kapas tes ne sah p dördüncü ülke oldu. Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ (JESDER) başkanı Al Kındap, Da ly Sabah gazetes ne verd ğ özel röportajda, Türk m lletvek ller n n 2007 yılında jeotermal enerj santral yatırımları ç n özel olarak tasarlanan yasaları çıkardıklarında kapas te

artışının büyük oranda kolaylaştırıldığını ve hükümet n 2000 l yıllarda jeothermal endüstr s n l beralleşt rmes yle özel sektör yatırımlarının önünü açtığını bel rtt . JESDER Yönet m Kurulu Başkanı Kındap, “YEKDEM (Yen leneb l r Enerj Destek Mekan zması) ve sanay n n serbestleşmes , Türk ye’n n bu özel kaynağın kullanımı konusunda der n lerleme kaydetmes ne olanak sağlamıştır. Türk ye jeotermal santral gel şt rme ç n kend model n kurdu ve bu model küresel b r örnek teşk l ed yor.” ded . Kındap, jeotermal enerj konusunda Türk ye’den daha büyük b r kapas teye sah p olan Endonezya’nın b le ş md Türk de-

ney m nden faydalanmaya çalıştığını söyled . Türk enerj ş rketler nden bazıları zaten Endonezya pazarına g rme sürec nde. Kındap’ın yatırımları, operasyonları ve bakımını yöneten genel müdürü olan Zorlu Enerj , ülkedek jeotermal enerj faal yetler nde bulunmak üzere Endonezya’da b r oﬁs açmaya hazırlanıyor. Güneydoğu Asya ulusuna ek olarak, Doğu Afr ka ülkes Kenya, Türk enerj ş rketler n de ülken n jeotermal potans yel ne yatırım yapmaya davet ett . Kındap, Kenya makamlarıyla müzakereler n halen devam ett ğ n doğruladı. Daha önce, Kenya Enerj ve Petrol Bakanı Joseph Njoroge ve Kındap b r araya gelm şt .

jesderg Kenya, önümüzdek on yılda jeotermal enerj de 5.000 megawatt (MW) üretmey planlıyor ve Kenyalı yetk l ler, Türk ye’n n jeotermal kapas te gel şt rmedek an yüksel ş nden faydalanma n yetler n d le get rd ler. Kındap, thalattak bağımlılığı azaltmaya ve yerl ve yen leneb l r kaynaklara daha fazla yatırım yapmaya adayan b r programın sonucu olarak, Türk ye enerj sektörünün 10 yıllık evr m ne de atıfta bulunarak, YEKDEM programının bu sürec teşv k eden kurumların başında geld ğ n vurgulayarak: ”YEKDEM’ n yürürlüğe g rmes nden bu yana, Türk ye elektr k üret m n n artmasında büyük b r sıçrama görüldü. Daha fazla h droelektr k santral devreye g rerken, rüzgâr, güneş, b yokütle ve jeotermal santrallere yapılan yatırımlar da sürekl yüksel şe geçt ,” ded . Enerj ve doğal kaynaklar bakanı Perşembe günü yaptığı açıklamada, artan ç ve yen leneb l r enerj kapas teler n n artmasının b r sonucu olarak, Türk ye elektr ğ n n %65’ n yerel kaynaklar-

dan tem n ett ğ n ve bunun da ülken n enerj faturasını 1.5 m lyar dolar azalttığını bel rtt . Toplam kurulu güç kapas tes nden 1.350 MW, jeotermal enerj santraller nden oluşmaktadır. Kındap, bu yılın sonunda, yakında devreye g recek olan YEKDEM programının b r parçası olarak b r d z projen n gerçekleşt r lmes neden yle jeotermal kapas ten n 1.500 MW’a ulaşması muhtemel olduğunu bel rtt . Enerj üret m potans yel ne ek olarak, Kındap, Türk ye’n n özell kle sera faal yetler yle lg l tarımsal şlemlerde ısıtma, kurutma ve soğutma şlemler ç n kullanılab lecek 30.000 MW’lık b r jeotermal kapas teye sah p olduğunu açıkladı. Jeotermal enerj santraller n n çevresel etk ler n açıklayan Kındap, operasyonların çevre açısından tehl kel sonuçlar vermed ğ n ve jeotermal n tem z enerj olduğunu vurguladı. “Bütün s stem m z yeraltındak suyu çıkarma, enerj s n üret-

mek ç n ısısını kullanma ve bu suyu or j nal kaynağa göndererek ger kazanma lkes ne dayanıyor. Aks takd rde, tes sler n ver ml l ğ düşüyor. Bu nedenle, yeraltı kaynaklarının srafı yok. Su çek l rken bell m ktarda karbon monoks t yayılıyor. Ancak em syon Türk ye’de ortalamanın üzer nde değ l “ded Kındap. Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) ve Dünya Bankası tarafından devam etmekte olan b r araştırmaya değ nen Kındap, em syon sev yeler n n çalışma yayınlandıktan sonra açıklanacağını bel rtt . JESDER’ n tüm üyeler şeffaf b r şek lde ver ler n EBRD yetk l ler yle paylaştığını bel rtt . Kındap, “Gerçek ver ler jeotermal enerj santraller n n em syonlarının kapsamını aydınlatacak. EBRD ve Dünya Bankası raporunun jeotermal enerj santraller n n çevre dostu n tel kler n ortaya koyacağına nanıyorum.” ded . Araştırma çalışması N san ayında başlatıldı ve yıl sonuna kadar tamamlanması beklen yor.

Kaynak: Da ly Sabah 35

HABER

JEOTERMALİN ETKİLERİNİ ULUSLARARASI RAPORLAR AYDINLATACAK Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ Başkanı Al Kındap le Başkan Yardımcısı, Maren Enerj Genel Müdürü Mehmet Ş şman, basın toplantısı düzenled . Aym ra Otel’de yapılan toplantıda Kındap le Ş şman, jeotermalle lg l eleşt r lere yanıt verd . Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ (JESDER) Başkanı Al Kındap, jeotermal n çevreye etk ler konusunda uluslararası k kuruluşun çalışma yaptığını, sene sonunda açıklanacak raporda jeotermal ﬁrmaları aleyh ne b r sonuç ortaya çıkarsa gerekl tedb rler alacaklarını söyled . Ege’de Jeotermal Merkez Aydın Bölges Türk ye’de jeotermal santraller n elektr k üret m gücüyle lg l b lg ler veren JESDER Başkanı Al Kındap, “Ülkem zde şu an jeotermal tes sler n kurulu gücü b n 300 megawatt. Hedeﬁm z 2 b n megavat kurulu güce ulaşmak. Bu hedefe ulaşırsak dünyada elektr k üret m nde üçüncülüğe yükseleceğ z. Bu büyük başarı. Ege’de jeotermal merkez Aydın bölges . MTA’nın keş fler b z m ç n b r başlangıçtı. B ze öneml b r ışık tuttu. B z m de yapmış olduğumuz yatırımlar bölgede jeotermal potans yel n n büyüklüğünü gözler önüne serd ” ded . Jeoteralden Ekonom ye 3 M lyarlık Katkı Aydın’da kurulu olan 28 jeotermal elektr k santral n yaklaşık 750 megavatlık elektr k ürett ğ n d le get ren Kındap, şunları söyled : “Türk ye’de şu an sadece Ege Bölges ’nde kurula36

b lecek 3 b n megawatt kapas te var. Bunun dışında 30 b n megawatt termal b r güç var. Elektr k üret m n n dışında seracılık, ısıtma-soğutma, kurutma ve termal tur zmde kullanılab lecek b r güç. Bu amaçla kullanıldığında bölgeye c dd katma değer sağlayacak. B z bunun 3 m lyar dolar c varında olduğunu düşünüyoruz. Bu bölgen n potans yel n n hem elektr k, hem d ğer kullanım alanlarıyla değerlend r ld ğ nde asgar m ktarın ekonom ye katkı sağlayacağını düşünüyoruz. Sadece kurulu santraller b le yılda b r m lyar dolar ekonom ye katkı sağlıyor. Şu anda b n 500 k ş ye st hdam sağlanıyor. Potans yel n yarısına yakın b r kısmını Aydın bölges karşılayab lecek durumda. Dolayısıyla bölge yen yatırımlara açık olarak karşımıza çıkıyor.” Enerj Her Şey n Başı “Amacımız ülkem z n enerj ht yacını karşılarken tarıma zarar vermek değ l” d yen Kındap, konuşmasını şöyle sürdürdü: “Amaç beraber olup bu s nerj le üret lenler n değer n attırmak. Bu amaca lerleyeb leceğ m z düşünüyorum.Enerj her şey n başı. 10 yılda yoğun çalışma dönem geçt . Uyguladığımız standartlar uluslararası normlar ve standartlardır. Ş rketler m z n oluşturduğu normlara ve standartlara göre değ l,

uluslararası standartlara göre hareket ed yoruz. Bazı uygulama hataları söz konusu olmuş olab l r. Ş rketler m z her yaptıkları yatırımlarla kend ler n gel şt r p çevreye uyumlu, çevrey rahatsız etmeyecek uygulamayı ön plana çıkarmışlardır. K msey rahatsız etmeden çalışmalarımızı yürütme çabası çer s ndey z.” Gerekl Tedb rler Alıyoruz Jeotermal yatırımların çevreye zararı olup olmadığının uluslararası kuruluşlar tarafından yapılan araştırmalar le rapor hal ne get r leceğ n vurgulayan Kındap, santrallerde lg l ortaya çıkacak eks kler konusunda gerekl tedb rler n alınacağını d kkat çekt . Kındap, “Jeotermal n olumsuz etk ler yle lg l haberlerle karşı karşıyayız. Bunları yakından tak p ed yoruz. Avrupa Kalkınma Bankası tarafından yapılan çalışmada özell kle jeotermal santraller n yaygın olduğu bölgelerde bunların sosyal ve çevresel etk ler n ortaya koymaya yönel k b r raporlama yapılacak. Çevre ve Şeh rc l k Bakanlığı le yürütülen bağımsız b r rapor hal ne get r lecek. B zden ver paylaşımı konusunda destek sted ler. Mart ayında çalışmalara başlandı ve sene sonunda lk bağımsız rapor kapsamlı şek lde herkes n önüne konulacak.

jesderg Tesp t ed len, gel şt r lmes , araştırılması gereken konular ortaya çıkacak. B l msel gerçeklere dayanılarak sorun varsa bunları çözmeye çalışacağız. Dünya Bankası da benzer b r çalışma yapacak. Bu raporlar b z m ç n çok öneml . B rçok k ş b z taraf olarak gördüğü ç n açıklamalarımıza t bar etmeyeb l yor. Bu raporların yapılması bu açıdan çok öneml . Onların yaptığı çalışmalarla belk b z m eks kler m z ortaya çıkacak, gerekl tedb rler alırız” d yerek rapordan çıkacak sonuca göre hareket edecekler n fade ett . Jeotermal Tem z Enerj Jeotermal n tem z enerj olduğunun b r kez daha altını ç zen Kındap, “Suyla çalışıyor tes sler m z. Bu su yer altının der nlerden gel yor. İçer s nden geçt ğ ortamın madenler nde bulunan m neraller ht va ed yor. Bu suyun ç nde radyoakt f madde yok, m nerall b r su. Den z suyu m neral yapısıyla aynı olan suyun farklılığı çer s nde gaz olması. Suyun çer s nde yüzde 99’u karbond oks t. Ger kalan H2O, helyum, n trojen var. Tüm sahaların tek ortak gazı karbond oks tt r. Bölgelere göre çok az değ ş kl kler göster r. İlk zamanlar yen şletmeye alınan santrallerde değerler b raz yüksekt . Bu değerler zaman çer s nde düştü. Türk ye’dek santraller n ortalama yaymış oldukları gaz, kömür ve doğalgazla çalışan santraller n çok altında. Yer n altında suyun dolaşımını sağlıyoruz ancak gazların dolaşımını sağlamak mümkün değ l. Şu an şlet len kuyularda gaz oranı çok az, bell b r zaman sonra bu bölgedek gaz oranları hızlı b r şek lde sıfır sev ye-

s ne gelecek. Gaz dışında atık ded ğ m z b r şey yok. S stemler m z bu şek lde kurduk. Sürdürüleb l r b r üret m ç n bu şek lde olmak zorunda. Jeotermal şletmec ler ç n sürdürüleb l rl k çok öneml . Eğer suyu yer n altına basmazsak su kaynağı b tecek ve b zler b ten kaynaktan su çekemey z. Bu b z m olmazsa olmazımız. Jeotermalc ler mal yet nden kaçmak ç n yer n altına basmıyor nancı kes nl kle doğru değ l” d ye konuştu. Kındap, jeotermalle lg l yanlış uygulama yapan ﬁrmaların derneğe ş kayet ed lmes n sterken, yaptırım olarak dernek üyel ğ nden çıkarab ld kler n d le get rd . Jeotermal Santraller n İşley ş S stem nden Bahsed ld Başkan Yardımcısı ve Maren Enerj Genel Müdürü Mehmet Ş şman se, jeotermal santraller n şley ş s stem nden bahsett . “Jeotermal olarak yüzde yüz tertem z z d yemey z’ d yen Ş şman, “2009 yılında bu şe başladık. O yıllarda yaptığımız uygulamalarla ş md yaptığımız uygulamalar arasında büyük farklıklar var. İşletmelerde yanlış uygulamalar yapılab l yor. Ş rket olarak Aydın’ da 8 santral m z var. İlk santral 2011’ de devreye g rd . Aydınlıları, son zamanlarda b l nçs zce açıklama yapan kurum ve kuruluşların yönet c ler n santraller m ze davet ed yorum.

mıza, yanlışlara b rl kte bakalım. Bunları b rl kte düzeltel m. Jeotermal öğren n, muhalefet edeceksen z gene ed n. Jeotermal santraller m z z yaret etmekle jeotermalc olmazsınız. Lütfen çek nmeden gel n, seve seve ağırlarız” şekl nde konuştu. "Reenjeks yon Yapmak Zorundayız ” Ş şman, jeotermal santrallerde sürdürüleb l rl ğ n esas olduğunun altını ç zerek şunları kaydett : “Bu yatırımların uzun sürel olab lmes ç n şletme aşamasında yüzde 100 reenjeks yon yapmak zorundayız. Kanun b ze dese k sen reenjeks yon yapma, çok elektr k harcıyorsun, teşv k verse de b z reenjeks yon yapmak zorundayız. Sondaj yapıyoruz, bunu gözünüzde büyütmey n. Jeotermalc ler olarak sorunumuz deneme aşamasında kuyudan akıtılan sular. Kuyuları test etmek zorundayız. B z m şu an Germenc k’te 6 tane 3 b n metreküplük havuzlarımız var. Yeterl değ l. Kullanmadığımız bazı kuyulara boru hattı çek p havuzda b r ken suyu reenjekte edeceğ z.”

Santraller m z gez n. HatalarıKaynak: SES Gazetes 37

RÖPORTAJ

MEHMET ŞİŞMAN İLE MAREN ENERJİ HAKKINDA KONUŞTUK.

“

”

jesderg Santraller n teknoloj k yapısı hakkında b lg ver r m s n z? D ğer santrallerden farklarınız nelerd r?

Mehmet ŞİŞMAN k md r? Mehmet Ş şman 1975 yılında Kahramanmaraş’ta dünyaya gelm şt r. Ş şman, 2000 yılında Ankara Ün vers tes Jeoloj Mühend sl ğ ’nden mezun olmuştur. 2018 yılında se Sütçü İmam Ün vers tes Jeoloj Mühend sl ğ Yüksek L sans programını başarı le tamamlamıştır. Çalışma hayatına 2000 yılında K l s Seve Barajı İnşaat Saha Mühend s olarak başlayan Ş şman, 2001-2004 yılları arasında mühend sl k bürosunda çalıştır. 2004 yılında K paş Hold ng bünyes ndek K paş Den m şletmes nde göreve başlamıştır. 2009 yılında Maren Maraş Elk. Ürt. San. Ve T c. A.Ş.’n n kurulması le Genel Müdür görev le Jeotermal sektöründek görev ne başlamış ve halen devam etmekted r. Maren Enerj n n kuruluş öyküsünü paylaşır mısınız? 2009 yılında K paş Hold ng kurucularından Mehmet Haneﬁ Öksüz’ün Jeotermal Enerj alanında yatırım yapma kararı alması le b rl kte Maren Enerj oluşumu başlamıştır. Maden Tetk k Arama tarafından Türk ye’dek Jeotermal sahaların haleler

sonrası J-552 sayılı arama ruhsatı le Germenc k, Aydın lokasyonunda faal yete başlamıştır. Maren’den sonra 2010 yılında Aydın’ın Yılmazköy-Kalfaköy ve Naz ll lçeler nde de ruhsat sahaları alınmış ve arama çalışmalarına başlanmıştır. Şuan şletmede olan santraller n z ve kurulu güçler hakkında b lg ver r m s n z? Maren Enerj bünyes nde toplamda 149,8 MW kurulu güç le 6 adet Jeotermal Elektr k Santral şlet lmekted r. Bu santraller sırası le İrem (20 MW), S nem (24 MW), Den z (24 MW), Kerem (24 MW), Mehmethan (24,8 MW) ve Mel h (33 MW) santraller d r. K paş Hold ng bünyes ndek KÇS ﬁrmamızda se KEN JES 1 (24 MW) ve KEN JES 3 (24,8 MW) olmak üzere 48,8 MW kurulu güce sah p santral n şletmes n yapmaktayız. Hold ng olarak bakıldığında toplamda 198,6 MW kurulu gücümüz bulunmaktadır. Bunun yanında y ne K paş Hold ng bünyes ndek K per Elk. Ürt. A.Ş. ﬁrmamızın da bu sene devreye alınması planlanan 10.2 MW’lık Jeotermal projes devam etmekted r.

Çalıştığımız santraller ç ft çevr m kapalı Jeotermal santraller olarak tanımlanab l r. Bu santrallerde jeotermal akışkanın ısıl enerj s k nc b r akışkana aktarılarak enerj üret l r. İlk çevr m jeotermal çevr md r. Üret m kuyularından gelen akışkanın ısıl enerj s n k nc l akışkana verd kten sonra reenjeks yon kuyularına gönder lmes le tamamlanır. Kaynak sıcaklığı çok yüksek olmadığından ve bu sebeple de elde ed len buhar m ktarı enerj üretecek kapas tede olmadığından açık s stem santrallerden farklı olarak k nc l saf b r akışkana ht yaç duyulmaktadır. Bu akışkan genelde düşük kaynama noktasına sah p saf h drokarbonlardır. (Bütan,Pentan vs.) Suyun enerj s le buharlaştırılan k nc l akışkan türb ne gönder lerek enerj üret lmekted r. Daha sonra soğutulup ısı değ şt r c lere gönder lerek kapalı çevr m tamamlanmaktadır. B r santral n ortalama 1200 ton/saat deb ye ve bunun ç n en az 3-4 üret m kuyusu ve gene 3-4 reenjeks yon kuyusuna ht yacı vardır. Maren enerj bünyes ndek santrallerden Mehmethan,Mel h ve KEN JES 3 santraller nde Türb n ve Ek pmanları yerl üret md r. K per’de devreye alınacak santral n Türb n ve Ek pmanlarına ek olarak Jeneratörü’de Türk ye’de mal ed lm şt r. Arama aşamasında ne tür çalışmalar yapıldı? Kaynak arama aşamasında lg l ruhsatlar MTA Genel Müdür39

RÖPORTAJ lüğü’nden alındığı ç n daha önce yapılmış çalışmalara ek olarak jeoloj k, jeoﬁz k ve s sm k araştırmalar yapılarak öncek ver ler arttırılmıştır. Mevcut sahadak doğal çıkışlar k myasal olarak ncelenerek rezervuar yapısı hakkında b lg ed n lm şt r. Daha sonrasında bu lokasyonlarda sondaj gerçekleşt r lerek, sondaj esnasındak ver ler le sondaj önces ver ler b rleşt r lm ş ve kaynak aramasına bu ver ler eşl ğ nde devam ed lm şt r. Yatırım kararının ver leb lmes ç n arama çalışmalarının önem nelerd r? Bu çalışmalarda ne tür ver lere ulaşılması hedeflen r? Bu çalışmalarda sondaj yapılacak lokasyonların bel rleneb lmes ç n jeoloj k yapı ve rezervuar b l nmeyenler n n ncelenmes gerekl d r. Çalıştığımız jeotermal bölge tekton k b r s stem olduğundan dolayı jeoloj k

açıdan fay zonları hedeflenmekted r. Rezervuarın ncelenmes açısından yapılacak özd renç anal zler le yeraltındak sıcak su yan rezervuar oluşumları tesp t ed lmekted r. Bu çalışmalar sonrasında sondaj kararı alınıp sondaj sonrası ver ler le santral yatırım aşamasına geç lmekted r. Sondaj çok mal yetl ve son aşama olduğu ç n,bu aşamaya geç l nceye kadark d ğer çalışmaların t t zl kle ve detaylı yapılması önem arz etmekted r. Yatırım aşamasında karşılaşılan sorunlar ve alınan r skler nelerd r? Yatırım aşamasında k en büyük sorun bürokrat k z nler n alınmasıdır. Öylek bürokrat k z nler neredeyse ş n en zor bölümüdür. Sürec n çok uzun sürmes yatırımcının özell kle son yıllarda ştahını körelten b r n tel ğe bürünmüştür. Bununla b r-

l kte kamuoyunda yanlış algı yaratılmak suret yle yöre halkının yanlış b lg lend r lmes ve yönlend r lmes jeotermal yatırımların önündek en zorlu etap olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun har c nde sondaj ek p ve ek pmanlarının tedar k ve planlanması ağırlıklı yurtdışı tedar ğ olduğundan dolayı y planlanmalıdır. Jeotermal yatırımlar başladığında mevcut sondajları Türk ye’den TPAO ve b r özel firma yolu le h zmet alarak gerçekleşt reb l yorduk. Bugün se 4 adet Jeotermal firması bu ek pmanları kend bünyes ndek sondajlarda kullanıyor. Sondaj kuleler yanında sadece yurtdışı firmalarda gördüğümüz petrol arama faal yetler ne yönel k araçlar da jeotermal firmaları tarafından satın alınmaktadır. Bu da jeotermal yatırmıcısının yatırım bağlamında harcadığı büyük kalemlerden b r s d r.

jesderg

Santral yatırımın finansman b lg ler n paylaşır mısınız? B r santral yatırımının MW başına yaklaşık 5 m lyon TL ortalama mal yet bulunmaktadır. Bu derece yüksek olmasının neden se malzemeler n n yurtdışından tedar k ed lmes d r. Şu an hal hazırda yerl üret m teşv ğ adı altında santral n ana ek pmanlarının yurt ç nde üret m le lg l teşv k kalemler bulunuyor. Yatırımcı olarak bu kalemler n arttırılmasını ve bu sayede yerl sanay n n de bu ek pmanları önce yapacak daha sonra se kend tasarlayacak b r hale gelmes en büyük temenn m zd r. Santraller satın aldığımız firmaların büyük çoğunluğu yabancı firmalar, lerleyen süreçte bu h z-metler ve serv s n vereb lecek b r Türk firmasının sektörde h zmet vermes n üm t ed yoruz.

yapısı kaynaklı k reçlenme ve d ğer m neral çökelmeler santral ve taşıyıcı s stem olarak adlandırdığımız boru hatları ç n sorun teşk l etmekted r. Rezervuarda zamanla düşen basınçlar neden le kuyuların üret m değerler zamanla azalmaktadır. Bu etk her kuyuda farklı olduğundan s stem n stab lleşt r lmes adına zorluk yaratmaktadır. Çevresel etk ler konusunda ne g b önemler alıyorsunuz?

Kapalı çevr m olması t bar le çevresel açıdan etk ler en aza nd rgenm ş b r jeotermal s stem üzer nden enerj üret yoruz. Bunu yaparken şletmesel sorunlar le karşılaşab l yoruz. Bu sorunların sonuçları çerçeves nde çevreye atık su salınımı yapmamak adına zole ed lm ş ac l durum havuzlarımız bulunmaktadır. Bu havuzlarda İşletme aşamasında ne tür so- b r ken suyu reenjeks yon kuyularına yönlend ren tahl ye runlar le karşılaşılıyor? pompalarımız sayes nde yer İşletme aşamasında Jeotermal altına ger basılmaktadır. s stem n doğası gereğ sert su

Maren Enerj de kaç k ş st hdam ed l yor? Oryantasyon sürec n z nasıl şl yor? K paş Hold ng bünyes ndek Maren, KÇS, Karen ve K per ş rketler m zde dar ve tekn k personel olarak toplamda şletme kısmında 377 k ş st hdam ed yoruz. Oryantasyon sürec m zde şe alım ardından lg l departman yetk l ler kontrolünde k hafta süren eğ t m sürec ve aynı b r mden refakatç eşl ğ nde k haftalık şbaşı eğ t m sonrası oryantasyon sürec m z tamamlanıyor. Gelecekte planladığınız d ğer yatırımlardan söz eder m s n z? Yatırım planlarınız hang kr terlere göre şek llenecek? Önümüzdek yıl devreye alacağımız 20 MW’lık Nez he Beren JES projem z devam etmekted r. İler ye dönük yatırım kararlarımız ç n 2020 sonrası YEKDEM tar fes n n açıklanmasını bekl yoruz. Yatırımlarımız bu açıklama çerçeves nde şek llenecekt r. 41

MAKALE

JEOFİZİK MÜHENDİSLERİNİN JEOTERMAL SEKTÖRÜNDE İSTİHDAM DURUMU Nükte AŞKAY, Jeoﬁz k Mühend s

eotermal enerji, yerkabuğunun sahip olduğu ısı enerjisinin yeraltındaki sulara aktarılması sonucu aşırı ısınmış olan akışkanın enerjisinin ekonomik kullanıma dönüştürülmesi olarak tanımlanabilir. Jeotermal akışkanlar büyük oranda atmosferik kökenli oldukları için, doğal su döngüsü dahilinde beslenen yeraltı rezervuarlarının, kontrolsüz kullanımı söz konusu olmadığı müddetçe, jeotermal enerji tükenmeyen ve yenilenebilir bir enerji üretim alternatiﬁdir. Jeotermal enerji sistemleri entalpilerine, ısı taşınım şekillerine ve içerdikleri akışkanların kompozisyonuna göre aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır. 1. Düşük entalpili sahalar: Sıcaklığı 30-70 °C arasında değişen jeotermal kaynaklar. Balıkesir – Gönen, Kırşehir, Afyon – Sandıklı, Afyon – Diyadin, Balıkesir – Edremit, Yozgat – Sorgun, İzmir – Bergama bölgeleri. 2. Orta entalpili sahalar: Sıcaklığı 70-180 °C arasında değişen jeotermal kaynaklar. İzmirBalçova+ Narlıdere, AnkaraKızılcahamam, Afyon, Nevşehir – Kozaklı, Manisa – Salihli, Denizli – Sarayköy, Balıkesir – Güre bölgeleri.

3. Yüksek entalpili sahalar: Sıcaklığı 180 °C nin üzerindeki jeotermal sahalardır. Elektrik üret i m i n d e k u l l a n ı l m a k t a d ı r. Ancak elektrik üretimi için kabul edilen 180 °C lik alt sınır geliştirilen yöntemlerle her geçen gün aşağıya çekilmektedir. Denizli-Kızıldere, AydınGermencik, Denizli- Buharkent, Aydın-Salavatlı, KütahyaSimav, Denizli- Tekkehamam, Manisa- Salihli, Aydın- Sultanhisar, Aydın- Yılmazköy, AydınAtça, Aydın-Pamukören, Aydın- Nazilli, Manisa- Alaşehir, Aydın- Kuyucak, Aydın-Umurlu elektrik üretimine uygun sahalara örnek verilebilir. Isı taşınım şekline göre ; Eğer yerin ısı enerjisi bir kütle taşınımı şeklinde değil de sadece kondüksiyonla (iletimle) yeryüzüne taşınıyorsa bu tür sistemlere kondüktif jeotermal sistemler denir. Sıcak kuru kaya olarak bilinen jeotermal kaynaklar bu sınıfa girmektedir. Yerin ısı enerjisinin yeraltı sularının sirkülasyonu ile taşınarak gözenekli ve geçirimli uygun formasyonlarda biriktirilmesi sonucu oluşan hidrotermal sistemler de konvektif jeotermal sistemler adını alır. İçerdikleri akışkanın kompozisyonuna göre sınıflandırma; İçerdikleri akışkanın kompo-

zisyonuna göre en yaygın jeotermal rezervuarlar su egemen jeotermal rezervuarlardır. Bu tür jeotermal rezervuarlara örnek olarak Wairakei- Yeni Zelanda, Cerro Prieto- Meksika, Kızıldere- Türkiye verilebilir. Başlıca ürettikleri akışkanın buhar olarak öne çıkması durumunda bu rezervuarlara buhar egemen jeotermal rezervuarlar denir. Buhar egemen jeotermal rezervuarlara en iyi örnek Kaliforniya’ daki Gayzerler dir. Yukarıdakilerden farklı olarak rezervuarlarda sıcak su ile buharın beraber bulunması halinde böyle sistemlere de iki fazlı sistemler denilmektedir. Ülkemizin doğal yeraltı zenginliklerinden jeotermal enerjiden, elektrik üretimi, jeotermal ısıtmalı seracılık, şehir bölge ısıtma, termal-turizm, kurutmasoğutma gibi alanlarda faydalanılmaktadır. Jeotermal proje geliştirme aşamaları 4 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde söz konusu sahanın jeoﬁzik, jeolojik, jeokimyasal geçmişi ve yapılabilecek jeoﬁzik yöntemlerin belirlenmesinden sonra rezervuarın yeri, derinliği ve sahanın tektonik yapısı ve üretim- reenjeksiyon kuyu yerlerine karar verilmesi ele alınır.

jesderg uygulayacağı yöntemleri belirler, belirlediği yöntemleri uygun ekipman ve aletlerle ölçüm verilerini toplar bunları değerlendirip yardımcı mühendislik dallarıyla beraber yorumlar. Jeotermal sahaların detaylı ve kapsamlı değerlend r lmes konusundak muhtemel katkıları göz önünde bulundurulduğunda, enerj sektöründe jeofiz k mühend sler n n daha yüksek oranlarda st hdamı sektörel anlamda poz t f b r değer oluşturacaktır. Jeofiz k mühend sler n n jeoloj , Günümüz koşullarında her mes- petrol ve doğalgaz, k mya, lek dalında olduğu gibi jeofizik elektr k mühend sler ne oranla mühendisliği anabilim dalı me- jeotermal enerj sektöründe zunları istihdamına yönelik daha az tems l ed lmekted r. meslek insanı yetiştirme ve geliştirme çalışmaları de-vam et- İst hdam ver ler jeotermal sekmektedir. Bu istihdam politika- törde çeş tl kademelerde ları, jeofizik mühendisliğini ya- görev alan jeofiz k mühend slekından ilgilendirmektedir. Genç r n n oranına l şk n b lg kısıtlıve dinamik bir nüfusa sahip dır. Genel b r yaklaşımda jeofiolan Türkiye’de yenilenebilir, z k mühend sler n n sektörde sürdürülebilir, çevre dostu, yerli müdür, yönetmen, mühend s ve yeşil bir birincil enerji kayna- kadrolarında görev aldıklarını ğı olmasının yanında ciddi bir ortaya koymaktadır. miktarda yatırım maliyeti gerektiren, işletme aşamasında Jeotermal, petrol ve maden kendini amorti edebilen temiz araştırmalarında temel der nenerji kaynağı olan jeotermal l k, kontak zonları, kes şen fayprojelerde, mesleki yeterliliğini lar, kütle sınırları, fayların doğtamamlamış bir jeofizik mühen- rultu ve eğ mler g b örtülü sadisi sahayı gözlemler, sahada halarda yeraltından b lg sağSondajların tamamlanmasını takip eden ikinci bölümde jeotermal kaynağın rezervden çıkarılması ve kapasite hesaplamaları ile üretim sıcaklığını teyit amacıyla yapılacak üretim testleri yer alır. Üçüncü bölümde ise jeotermal enerjiye dayalı elektrik santralinin nihai tasarım ve inşa aşamalarından oluşur. Dördüncü bölümde buhar toplama sistemlerinin ve elektrik santralinin işletme ve bakım faaliyetlerini kapsar.

lanmasında jeofiz k araştırmalar en büyük katkıyı koymaktadır. Jeofiz k mühend s n n uygulayacağı farklı yöntemlerle yapılan çalışmalar kaynağın bel rlenmes nde en öneml etkenlerden b r d r. Jeofiz k Mühend sl ğ ’ n n en öneml görev ; sahayı tanımlamak ç n yeterl ve doğru ver almak, bu ver ler uygun programlarla değerlend rmek ve d ğer meslek gruplarıyla b r araya gelerek bunların modellemes ve yorumlamasını yapmaktır. Ek olarak, bu ver ler sadece yazılan raporlarda kalamaz. Ver ler rezervuar modelleme programında değerlend r l r ve ürett ğ model sonuçları yorumlanır. Kuyu yerler ne model sonuçlarına göre karar ver lmes başarı ht mal n arttıracaktır. 2000’ l yıllar önces nde gel ş güzel açılan jeotermal kuyular tamamen yüzeysel ölçüm ve gözlemlerle yapılmaktaydı. Sonrak zamanlarda MTA’ nın öncülüğünde yapılan jeofiz k ölçümler le daha b l nçl sondajlar yapılmıştır. 2000 l yılların başında 2000 metre der nl kten kuyu d b sıcaklığı 287 derece ver elde ed lm şt r.

MAKALE Jeofiz ğ n aletsel gel ş m le bunların MTA ve özel sektör tarafından kullanılarak günümüzde 3816 metreye varan ve kuyu d b sıcaklığı 295 dereceye ulaşmış enerj kaynakları tesp t ed lm şt r. Buda b ze jeofiz k le d ğer meslek dallarının b rleşerek daha der nlere neb lecek sondajların açılmasına mkan sağlayacaktır. Son 10 yıldır jeotermal enerj n n faydaları ve gel ş m nde ülkem z olarak sten len d kkat çek lm ş ancak jeotermal enerj projeler n n hayata geç r lmes nde kaynağın tar flenmes ve yorumlanması konusunda sahaya ışık tutacak jeofiz k mühend s ne ht yaç olmasına rağmen ş rketler bu mühend sler bünyeler nde bulundurmak yer ne dışarıdan h zmet alma yoluna başvurmaktadır. B r jeotermal kaynağın doğru araştırılmasında jeofiz k mühend sl ğ n n farklı yöntemlerle elde ett kler ver n n tüm d ğer b l m dallarından elde ed len ver le b rl kte yorumlanması jeotermal projeler n başarıya ulaşması ç n b r zorunluluk hal n almıştır.

Yönet c ler ç n öneml konularda karar vermek b r takım r skler beraber nde get rmekted r. Karar aşamasında bazen sezg ler ön plana çıkab lmekted r. Bu problemler ç n Jeoﬁz k yöntemler jeotermal bel rt lere uygun faktörler çeren çözümler bulmada tutarlı sonuçlar vermekted r. Türk ye yen projeler le faal yete devam etmekte olup sıralamada Dünya dördüncülüğünü ve Avrupa b r nc l ğ n korumaktadır. Dünya genel ndek toplam jeotermal enerj güç üret m 2018 yıl sonu t bar yle 14.600 MW olarak kayded ld . Türk ye’ de bulunan 48 adet jeotermal enerj santraller n n toplam kurulu gücü se 1347 MW’ dır. Jeotermal rezervuar modeller n ortaya çıkarmada jeoﬁz k d s pl nler sahayı kapsamlı olarak nceleyeb l r ve projen n geleceğ ve rezervuarda oluşan hassas değ ş mler n tak p ed lmes açısından sürekl değerlend r lmes ve yorumlanab lmes ç n sahada bulunması gereken personeld r.

Jeotermal ş rketler n yatırım mal yetler n m n mal ze etmek ç n bünyeler nde jeofiz k mühend sler n st hdam etmeler , jeofiz k b l m ne yatırım yapmaları, yürüttükler projeler ç n fayda sağlayacaktır. Yatırım aşamasından şletme aşamasına kadar jeofiz k mühend sl ğ n n olumlu katkısı gözlenecekt r. Nükte AŞKAY b r W ng (women n geotermal) Türk ye üyes d r. KAYNAKLAR Abdullah GÜRER, MTA’ da Dünden Bugüne Jeofiz k Kara S sm k Çalışmalar http:// www. jeotermalhaberler.com/295-c-taban-s cakl g le-turk ye-s cakl k-rekorukapadokyada-k r ld / http://www.jeofiz k.org.tr http://www.th nkgeoenegy.com /global-geothermal-power-generat on-capac ty-raches 14600-mw-at-year-end-2018/

7. Londra / İng ltere Jeotermal Sempozyumu – 5 Kasım 2019 5 Kasım 2019'da Burl ngton House'da yapılacak olan 7. Londra / İng ltere Jeotermal Sempozyumu ç n kayıt ve b ld r sunumu gönder m başladı.

DEEP EGS Sempozyumu - Orléans, 6-7 Kasım 2019 6-7 Kasım 2019 tar hler nde gerçekleşecek olan DEEP EGS “Der n jeotermal kuyu ver ml l ğ n nasıl arttırmalı?” konulu Sempozyum, der n jeotermal rezervuarları alanında kuyu ver ml l ğ n n y leşt r lmes ç n yen yaklaşım ve yöntemler tartışmayı amaçlamaktadır. Düşük gözenekl jeotermal rezervuar ve düşük geç r ml formasyonlar üzer nde yoğunlaşacaktır.

jesderg

KOSTA RİKA, % 100 YENİLENEBİLİR ENERJİ ELEKTRİK ARZI VE ELEKTRİK İHRACATI RAPOR ETTİ Mayıs 2019'da rekor elektr k üret m le Kosta R ka, elektr ğ n n neredeyse % 100'ünü, elektr k üret m n n yaklaşık % 12.9'unu oluşturan jeotermal enerj de dah l olmak üzere yen leneb l r enerj lerden almakta. Mayıs 2019 ayının 31 günü boyunca Kosta R ka, bugüne kadark en yüksek rakam olan 984.19 GWh elektr k ürett ve %99,99’u yen leneb l r kaynaklardan geld . Ulusal Enerj Kontrol Merkez (Cence) tarafından b ld r ld ğ üzere, Ulusal Elektr k S stem ndek (SEN) b r öncek ayk üret m rakamı, tüm tar hsel aylık sayıları aştı. Bu nedenle, Kosta R ka Elektr k Enst tüsü (ICE), Mayıs ayının lk haftasında Bölgesel Elektr k P yasası’ndan (MER) enerj alımını askıya aldı ve bunun yer ne, 11. günden t baren devam eden Orta Amer ka ülkeler ne elektr k satmaya başladı.

ICE konuya l şk n açıklamasında, “Bu başarı, jeotermal kotayı arttırırken, yen karşılaşılanlar g b kurak dönemlerde düzenley c rezervuarlarını koruyan ulusal matr s n kaynaklarının planlanması ve opt m zasyonunun b r sonucudur. Bunun ç n n hayet nde elektr k thalatı ve son çare olarak termal yedekleme.”ded . Ülken n yaşadığı sert kurak mevs me rağmen, ICE elektr k s stem n n yen leneb l r üret m n n yüksek kalacağını söyled : “Bugüne kadar %97.96 ve yağışların yoğunlaşmasından dolayı yılın k nc yarısında artış eğ l m nde.

boyunca 984.19 GWh elektr k üret ld ; bunun %80.04’ü su gücünden geld ; %12.9’u jeotermal enerj den, %6.99’u rüzgardan, %0.06 se b yokütle ve güneş enerj s nden sağlandı. Tes sler n güven l rl k testler n tak ben k rlet c termal yedeklemeyle sadece%0,01 üret ld . Bu yılın temmuz ayında, ICE, Las Pa las II jeotermal santral n açarak, temel yük yen leneb l r enerj üret m kapas tes ne 55 MW ekled .

”Ulusal Enerj Kontrol Merkez ’n n raporuna göre, Mayıs ayı

Uluslararası Yen leneb l r Enerj ve Gel şen Teknoloj ler Konferansı (ICREET) – 13-14 Kasım 2019, Jakarta / Endonezya 13-14 Kasım 2019 tar hler nde Jakarta / Endonezya'da, Endonezya'nın enerj bağımsızlığı ç n jeotermal enerj konulu özel b r konferans temasıyla düzenlenecek.

2020 Dünya Jeotermal Kongres İzlanda ç n kayıtlar açıldı. Beş günlük Kongre ve Serg , 27 N san – 1 Mayıs 2020 tar hler arasında Harpa Reykjav k Konser ve Konferans Merkez nde gerçekleşt r lecek ve İzlanda'nın Reykjav k dışındak en son jeotermal elektr k santraller ne yapılacak olan saha gez ler ne çıkacak kapsamlı b r Tekn k Program, Kısa Kurslar ve akşamdan programlarından oluşacak. KAYNAK:

HABER

Sal hl Beled ye Başkanı Zek Kayda'dan jeotermal kuyulara l şk n açıklama:

“B z Sal hl 'n n 30 yıllık geleceğ n kurtardık” Sal hl 'n n Hacıbektaşlı Mahalles nde yapılacak olan jeotermal enerj kuyuları hakkında açıklamalarda bulunan Sal hl Beled ye Başkanı Zek Kayda, “B z Sal hl ’n n 30 yıllık geleceğ n kurtardık” ded . Man sa Sal hl lçes Hacıbektaşlı Mahalles nde tartışmalara ve protestolara neden olan jeotermal enerj kuyuları le lg l Sal hl Beled ye Başkanı Zek Kayda açıklamalarda bulundu. Kayda, "İlçem z jeotermal kaynaklar bakımından oldukça zeng n olup; uzun yıllardır bu kaynak lçem zde değ ş k ht yaçlarının karşılanması ç n yoğun olarak kullanılmaktadır. 2019’da s z n karşınıza çıktık güven tazeled k ve Sal hl ’n n değ ş m ne engel olacak olan seç mler başarıyla tamamladık. Bugün Sal hl değ şmeye devam ed yor. Organ ze Sanay Bölges le doğalgazı le yen prest j caddeler le Sal hl Ün vers tes le Sal hl değ ş m ne devam edecek ve bunun önüne h ç k mse geçemeyecekt r. Sal hl artık kabuğunu kırdı ve esk dönemlerdek Sal hl değ l. Bu 46

dönem şs zl k sıfıra necek. Bu durumu b lenler maalesef yıllardan ber ısıtma da kullandığımız jeotermal enerj m z bahane ederek Sal hl ’ye karıştırmak st yorlar” ded .

lemler yapılıyor. O kuyudan çıkan su şehr n bell b r yer ne taşınarak elektr k enerj s üret ld kten sonra çıkan suyu jeotermal ısıtma s stem ne bağlayarak tekrar yer altına göndereceğ z.

Bu zamana kadar Sal hl ’de 28 tane jeotermal kuyusu kazılmış ve kazılan kuyulardan sadece sek z tanes çalışıyor” d yen Başkan Kayda, “2010 - 2012 yılları arasında se Yılmaz Mahalles ’nde yerleş m yer nde 4 adet kuyu kazılmış ve sadece 2 tanes çalışıyor. Bugün b r damla su dışarı g tm yor. Heps n reenjeks yon yaparak yer altına yolluyoruz. Gelel m bugünkü tartışmaya. Jeotermal enerj y b z ısıtmada kullanıyoruz, tarımda kullanıyoruz ve bunun ç n Durasıllı Mahalles bölges ne jeotermal sera bölges lan ederek seracılığı teşv k ed yoruz.

Bugün 8 b n abone ısıtıyoruz ve 8 b n aboney daha ısıtma şansımız olacak. Sal hl halkımız şunu çok y b ls n son k yılda jeotermal le ısınan k ş lerden ş kayet olmadı. Çünkü b z bu süreçte Sanko ﬁrmasından K9 ve K10 kuyularını sosyal sorumluluk projes altında aldık ve bedel ödemeden Sal h’ m z ısıttık. Sal hl artık kend kend ne yeteb len, üreteb len b r şeh r yolunda büyük adımlarla lerl yor. Bu enerj santral Hacıbektaşlı mahallem zde kurulmayacak b z m uygun göreceğ m z, toplumun uygun göreceğ b r yerde kurulacak ve dönüş suyunun kullanımı Sal hl halkına ısıtma olarak sunulacak.

Elektr k enerj üret ld kten sonra dönüş suyunu b z alacağız ve reenjeks yonu b z yapacağız. Hacıbektaşlı Mahallem zde yapılan tartışma tamamen saptırmadır ve vatandaşlarımızı uyarıyorum. Şu anda kuyu kazım ş-

Ben Sal hl halkının uyanık olacağını bunlara fırsat vermeyeceğ n Sal hl ’y karıştırmaya h ç k msen n hakkının olmadığını söylüyorum” Kaynak: HABERTURK

jesderg

Alaşeh r' n Projes ABD'de Dünyanın En İy Projes Seç ld Alaşeh r Beled yes n n hazırlamış olduğu 5 m lyon dolarlık 'Sürdürüleb l r jeotermal enerj le meyve ve sebze deh drasyonu' projes , Texas THC Ün vers tes , Texas A/M Commerce Ün vers tes , Amer kan M marlar Enst tüsü, ABD Yeş l B nalar Konsey , Ankara Ün vers tes , Gaz Ün vers tes ve Amer ka Kent Uzmanlarının oluşturduğu kom syon tarafından 20 ülken n 150 projes arasından dünya b r nc s seç ld . Alaşeh r Beled ye Başkanı Ahmet Öküzcüoğlu, ABD'de düzenlenen törenle ödülünü aldı. 'ISBS2019 Susta nab l ty Award' tarafından düzenlenen Sürdürüleb l r Jeotermal Enerj projes yarışmasına, Alaşeh r Beled yes hazırlamış olduğu 'Sürdürüleb l r jeotermal enerj le meyve ve sebze deh drasyonu' projes le katıldı. Alaşeh r Beled yes n n hazırlamış olduğu proje, Texas THC Ün vers tes , Texas A/M Commerce Ün vers tes , Amer kan M marlar Enst tüsü, ABD Yeş l B nalar Konsey , Ankara Ün vers tes ve Gaz Ün vers tes le Amer ka Kent Uzmanlarının oluşturduğu kom syon tarafından dünya b r nc s seç ld . Projeye 20 farklı ülkeden 150 eser katıldı. Uluslararası Düzenleme Kurulu adına konuşan Ankara Ün vers tes Öğret m Üyes Sempozyum başkanı Doç. Dr. Arzuhan Burcu Gültek n se yaptığı açıklamada, "4. Uluslar arası Sürdürüleb l r Yapılar Sempozyumunu Amer ka'nın Dallas Kent nde Amer kan M marlar Enst tüsü, Yeş l B nalar Derneğ , Texas Tech Ün vers tes , Texas A&M Commerce Ün vers tes , Ankara Ün vers tes , Gaz Ün vers tes ve Kuzey Teksas Sürdürüleb l rl k Serv s yle b rl kte gerçekleşt rd k. Sempozyuma 20 farklı ülkeden 150'n n üzer nde şt rakç oldu. 71 canlı, 40 v deo olmak üzere toplamda, 111 sunum gerçekleşt r ld . Ayrıca bu yıl lk kez or-

gan ze ed len en y sürdürüleb l r projeler kapsamında kazanan 18 projeye galada yapılan törende ödüller takd m ed ld ." ded . Alaşeh rl lere mesaj gönderd Sunumu yapan ve ödülünü alan Alaşeh r Beled ye başkanı Ahmet Öküzcüoğlu, "İlçem z dünyaca ünlü Sultan ye üzümün başkent . İlçem z tarıma dayalı b r bölgede olmasına rağmen, son yıllarda günümüzde kullanılması adeta zorunlu hale gelen sürdürüleb l r enerj le tanıştık. Yaşam ç n enerj n n gerekl olduğu kadar tarımda sürdüreb l rl kte öneml . B z her k s n de toplum yararına kullanab lmek st yoruz. Beled ye olarak, tarımın başkent olan lçem zde, sürdürüleb l r enerj de jeotermal kaynaklarını toplum yararına kullanab lmen n yollarını araştırdık ve b r proje hazırladık. Hazırlamış olduğumuz proje Amer ka'da yapılan yarışmada, kent uzmanlarının oluşturduğu yarışma jür s tarafından dünya b r nc s seç ld . Projen n değer 5 m lyon dolar. Proje kapsamında lçem zde yapılacak yatırımla sürdürüleb l r Jeotermal enerj le meyve, sebze ve Alaşeh r üzümünün kurutması yapılacaktır. B z seç m meydanlarında söyled ğ m z g b , kend m z marka yapmak

ç n, değ l Alaşeh r' ve Alaşeh r üzümünü marka yapmak ç n geld k. Tüm çabalarımız sürdürüleb l r enerj le sürdürüleb l r tarımı b rl kte yürüteb lmekt r. Alaşeh r' adına yakışır Ala şeh r hal ne get receğ z." d yerek, Amer ka'dan Alaşeh rl lere mesaj gönderd . Ahmet Öküzcüoğlu ödül tören nden sonra yaptığı açıklamada, "Öncel kle burada b z ağırlayan kom te üyeler ne ve b z b r nc l k ödülüne la k gören jür üyeler ne teşekkürler m b r borç b l yorum. Bu ödülü s z Alaşeh r halkına h taben almış bulunmaktayım. Burada vaatler m zle kalmadık, aynı zamanda bunları projelend r p, bu ödülü almak, b z m v zyonumuz açısından çok öneml yd . Bunu başarmış olmanın gururunu yaşıyoruz. B z doğaya ve çevreye saygılı sürdürüleb l r b r tarımı burada savunduk k doğadan aldıklarımızı doğaya ger verel m. Dünyayı daha yaşanılab l n r, ler de çocuklarımıza bırakab leceğ m z, daha yaşanılab l n r b r hale get rel m st yoruz" ded .

HABER

İLLER BANKASI VE DÜNYA BANKASI ARASINDA 500 MİLYON AVROLUK KREDİ ANLAŞMASI İMZALANDI İlbank le Dünya Bankası arasında, Sürdürüleb l r Şeh rler Projes Kapsamında mzalanan 500 M lyon Avroluk, Düşük Fa zl F nansman Anlaşmasına l şk n İlbank Yönet m Kurulu Başkanı Ertan Yet m, anlaşmayla, şeh rlere çme suyu, atık su, yağmur suyu, ulaşım, enerj projeler le finansman noktasında öneml katkı sunulacağını söyled . Anlaşmanın beled yeler n sundukları h zmetler n kal tes n n artmasına, ac l ve öncel kl projelere odaklanılmasına ve yaşanab l r çevre le marka şeh rler hedefine h zmet etmes n d led ğ n bel rten Yet m, projeye emek verenlere teşekkür ett . Dünya Bankasının b rçok ülkeye kred mkanı sunduğunu, gel şmekte olan şeh rlere destek sunduğunu bel rten Yet m, "Fakat gururla fade ed yorum k aldığımız finansman desteğ hem hazırlık ve tamamlanma hızı hem de beled yeler m ze sağladığı ödeme kolaylığı açısından b r dünya rekoru sayılab l r." ded . Yet m, Dünya Bankasının sağladığı kred ler n hazırlık aşamasının ve müzakere süreçler n n 1 yılı aşkın zaman alab ld ğ n fade ederek, şunları kaydett :

“Dünya Bankası ve İller Bankasının tems lc ler n n yoğun gayretler yle, 3 ay g b rekor sayılab lecek kısa b r sürede kred anlaşmamız mza aşamasına gelm şt r. Bu durum her türlü takd r n üzer nded r. Bunun yanında, ülkem ze sağlanan bu kred , 5 yıl anapara ger ödemes z toplam 30 yıl vadel olması dolayısıyla beled yeler m ze hem ödeme kolaylığı hem de karlılık açısından büyük mkanlar sağlayacak b r kred d r. Beled yeler m z yatırım süres nce ger ödeme yapmayacak, yatırım tamamlandıktan ve h zmet vermeye başlandıktan sonra ödemeler n 25 yıllık, çok uzun b r vadeye yayacak."

açıdan daha sağlam yatırımlara yöneltecekler ne d kkat çeken Yet m, çme suyundan atık suya, ulaşımdan enerj ye kadar b rçok alanda yatırımları gerçekleşt rerek m llet n h zmet ne sunacaklarını b ld rd . Dünya Bankası le Türk ye 70 yıl beraber çalıştı” Dünya Bankası Ülke D rektörü Auguste Tano Kouame anlaşmayla çok öneml h zmetler n hayata geç r leceğ n söyled .

Sürdürüleb l r Şeh rler Projes le şeh rler ve beled yeler ﬁnansal

Dünya Bankasının, kuruluşunun 75' nc yılını kutladığını anımsatan Kouame, "Bu 75 yılın 70' nde Dünya Bankası le Türk ye Cumhur yet beraber çalıştı. Dolayısıyla b zler Türk ye Cumhur yet le bu uzun ve başarılı ortaklığımızdan büyük memnun yet duymaktayız. Türk ye her zaman en başarılı ve öneml ortak ülkeler m zden b r olmuştur." ded . Kaynak: AA

jesderg

SİS ENERJİ MANİSA'DAKİ JES’LERİN DÖRDÜNCÜSÜNÜ KURACAK S s Enerj tarafından Özmen JES projeler n n dördüncüsü olan 19.9 MW'lık Özmen 4 JES kurulması planlanıyor.

jeotermal kaynak rezervuar bölges nden üret m kuyuları le 1.050 ton/saat jeotermal akışkan santrale let lecek olup, santralde jeotermal akış-

S s Enerj Üret m A.Ş. tarafından Man sa l , Alaşeh r lçes , Akkeç l Mahalles , Kadıköy Mevk de 2013/01 Numaralı Jeotermal Kaynak İşletme Ruhsatı çer s nde 28 adet kuyu kullanılarak 19,9 MW kapas tel Özmen 4 Jeotermal Enerj Santral ’n n (JES)” kurulup şlet lmes planlanıyor. 450 m lyon l ra bedell proje kapsamında ortalama yaklaşık 3.000 metre der nl ğ ndek

kan ısısını k nc l akışkana (nbütan) transfer ett kten sonra reenjeks yon kuyuları le alın-

dığı formasyona ger basılacak. Bütan buharı se türb nde çevr m sonrasında soğutma kules nde yoğunlaştırılarak tekrar çevr me gönder lecek. Kondenserde (yoğuşturucu) hava soğutmalı s stem n terc h ed lecek olması neden yle soğutma kules nden herhang b r buhar çıkışı söz konusu olmayacak. Türb nde yıllık yaklaşık 110 GWh elektr k enerj s üret lmes öngörülüyor. Bu da yaklaşık 26.000 k ş n n yıllık elektr k enerj s ht yacını karşılayab lecek.

GÜRMAT ELEKTRİK, EFE 9 (36 MW) JEOTERMAL ENERJİ SANTRALİNİ KURMAYI PLANLIYOR Gürmat Elektr k Üret m A.Ş. Aydın’da kuracağı Efe jeotermal santraller n n sayısını dokuza çıkarıyor. Ş rket tarafından Aydın l , Germenc k ve İnc rl ova lçeler , Mesud ye mahalles mevk de 36 MW kapas tel Efe 9 JES Projes ’n n nşa ed lmes planlanıyor.

Projen n şletmeye geçmes le b rl kte 36 MWe b nary cycle (ç ft çevr m) s stem le yılda

288.000.000 kWh/yıl elektr k üret m hedeflen yor.

90 m lyon l ra bedell Efe 9 JES projes kapsamında santral ç n toplamda 35 adet jeotermal sondaj kuyusu açılacak. Bu kuyuların 3 tanes yedek olmak üzere 29 adet üret m, 6 adet se reenjeks yon kuyusu olacak. Kaynak: Enerj Günlüğü 49

ÖZEL GÜN MESAJLARI

İYİ BAYRAMLAR Sevd kler n zle b rl kte n ce mutlu, huzurlu, sağlıklı bayramlar d ler z. Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ

“ Büyük şler yalnız BÜYÜK MİLLETLER yapar.”

30 Ağustos Zafer Bayramımız

KUTLU OLSUN Elektr k Santral JESDER Jeotermal Yatırımcıları Derneğ

jesderg

Kaybett kler m z Rahmetle Anıyoruz JESDER

EGEMENLİK KAYITSIZ ŞARTSIZ

MİLLETİNDİR!

15 Temmuz şeh tler m z rahmetle, gaz ler m z m nnetle anıyoruz. JESDER 51

TÜRKİYE JEOTERMAL KONGRESİ Kamu, özel sektör ve tedar kç z nc r n b r araya get ren bu öneml kongrede yer n z almayı UNUTMAYIN!

5-6 Şubat B lkent Otel ANKARA ANA SPONSOR

B ld r özet gönder m başladı. Son gün 4 Kasım! gt@jesder.org

GT’2020 GT’2020 (Geothermal Turkey) Türk ye Jeotermal Kongres JESDER Tarafından Düzenlenmekted r.