Polska w strefie euro - raport z badań nt. Unii Gospodarczo-Walutowej by Jarosław Górski

POLSKA W STREFIE EURO Raport z badań na temat Unii Gospodarczo-Walutowej

Redakcja naukowa: Krzysztof Opolski Jarosław Górski

POLSKA W STREFIE EURO Raport z badań na temat Unii Gospodarczo-Walutowej

Redakcja naukowa: prof. dr hab. Krzysztof Opolski, mgr Jarosław Górski Recenzja naukowa: prof. dr hab. Bogusław Pietrzak

Wydawca: Narodowy Bank Polski ul. Świętokrzyska 11/21 00-919 Warszawa tel.: (22) 653 29 92 fax: (22) 585 43 75 www.nbp.pl

Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i przedrukowywanie całości lub fragmentów niniejszej pracy bez zgody wydawcy zabronione.

e-book zrealizowany przez Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego w ramach projektu II edycji studiów podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy Euro” dofinansowanych przez Narodowy Bank Polski

Warszawa, październik 2011

Spis treści

Od autorów ..........................................................................................................................

Działalność Departamentu Edukacji i Wydawnictw NBP .................................................. 11 Działalność Biura Integracji ze Strefą Euro NBP .............................................................. 13 Krzysztof Opolski, Jarosław Górski, Polska a strefa euro – raport z projektu badawczego ... Cel, metodyka badania, charakterystyka grupy badawczej ....................................................... Wyniki badania pierwotnego ................................................................................................ Wyniki badania powtórnego .................................................................................................

15 15 20 40

Ludwik Kotecki, Przygotowania Polski do wprowadzenia euro .......................................... 69 Stefan Marek Grochalski, Euro – wspólna waluta. Refleksje obywatela Unii Europejskiej ... 73 Zenon Stachowiak, Konkurenci euro do roli waluty międzynarodowej ............................. 77 Bogumiła Mucha-Leszko, Estonia w strefie euro – efektywny proces dostosowawczy ....... 83 Jacek Pietrucha, Rola niestabilnego boomu kredytowego w narastaniu nierównowagi zewnętrznej w strefie euro ................................................................................................. 87 Stanisław Rudolf, Perspektywy Unii Europejskiej i euro .......................................................... 91 Michał Buszko, Kryzys w strefie euro – utrata wiarygodności czy szansa wzmocnienia wspólnej waluty? .......................................................................................... 95

OD AUTORÓW

W 2009 r. została zainaugurowana pierwsza edycja ogólnopolskich studiów podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”, realizowanych z inicjatywy i z dofinansowaniem Narodowego Banku Polskiego. Ówcześnie perspektywa przyjęcia wspólnej europejskiej waluty przez Polskę wydawała się bliższa, niż obecnie. Rozwój światowego kryzysu finansowo-gospodarczego, jego reminiscencje w Europie oraz kryzys finansów publicznych niektórych krajów członkowskich Unii Europejskiej postawiły szereg pytań nie tylko o bilans kosztów i korzyści wejścia Polski do strefy euro, ale również o stabilność i perspektywy rozwoju, a wręcz przetrwania Unii Gospodarczo-Walutowej. Na koniec 2010 r. Profesor Marek Belka, Prezes Narodowego Banku Polskiego prognozował, że „największym zagrożeniem dla polskiej gospodarki może okazać się w 2011 roku sytuacja w strefie euro” (Reuters, 2010.12.30). Mniej więcej w tym samym czasie Ludwik Kotecki, Pełnomocnik Rządu ds. Wprowadze-

OD AUTORÓW

nia Euro przez Rzeczpospolitą Polską, zapowiadał, że najwcześniejszą realną datą zamiany złotego na euro jest rok 2015, choć „intencją Polski jest szybkie wypełnienie kryteriów konwergencji i przyjęcie wspólnej europejskiej waluty tak szybko, jak to będzie możliwe” (PAP, 2011.01.04). Rozwój zdarzeń w kolejnych miesiącach, w tym widmo bankructwa Grecji i obawy o możliwość wybuchu podobnego kryzysu w innych krajach strefy euro spowodowały, że dziś trudno o rzetelne prognozy daty zastąpienia polskiego złotego europejską walutą. Zdaniem Profesora Marka Belki, euro jako wspólna waluta przetrwa, choć odroczeniu w czasie uległ moment pełnego uczestnictwa Polski w Unii GospodarczoWalutowej. Niemniej, pomimo tych uwarunkowań, projekt kształcenia podyplomowego z zakresu mechanizmów funkcjonowania strefy euro jest kontynuowany, a nawet rozwijany. Nie traci nic na aktualności, gdyż studia realizują szerszą, niż wynikającą

z bieżącej sytuacji w Unii Europejskiej, edukacyjną misję Narodowego Banku Polskiego. Głównym celem projektu jest edukacja ekonomiczna liderów wybranych grup społecznych i zawodowych nt. zasad funkcjonowania strefy euro oraz historii wspólnej waluty europejskiej. Projekt adresowany jest do różnych środowisk opiniotwórczych takich jak: absolwentów studiów licencjackich, magisterskich, nauczycieli ekonomii i pracowników administracji samorządowej. Cel główny przedsięwzięcia jest realizowany poprzez podnoszenie i doskonalenie kwalifikacji zawodowych uczestników studiów podyplomowych w zakresie funkcjonowania strefy euro, historii jej powstania i ewolucji (a w tym: korzyści i kosztów społecznych i ekonomicznych w związku z przystąpieniem do strefy euro; charakterystyki systemów finansowych krajów strefy euro, wpływu wspólnej waluty na konkurencyjność gospodarki i in.). Projekt ma za zadanie rozszerzać świadomość i wiedzę praktyczną, finansową i organizacyjną, a także wyjaśnić wszelkie niuanse związane z funkcjonowaniem strefy euro. Realizacja tego dużego projektu, opartego na zaawansowanym programie kształcenia, była możliwa również dzięki możliwościom edukacyjnym polskich uczelni wyższych (ich potencjałowi naukowemu i dydaktycznemu oraz sprawności organizacyjnej). Uczelnie włączone w przedsięwzięcie w sposób praktyczny wdrażają w życie misję dostarczenia swoim dorosłym studentom najnowszej wiedzy podnoszącej świadomość ekonomiczną społeczeństwa. Program edukacji ekonomicznej, którego efektem jest wykształcenie grona (sieci) specjalistów z zakresu integracji gospodarczej i walutowej, wpisuje się w budowę kapitału społecznego w naszym kraju – kapitału, którego poziom w Polsce tak nisko oceniany jest w wielu rankingach konkurencyjności międzynarodowej, co wydatnie rzutuje na szanse rozwojowe naszego kraju. Jednym z elementów II edycji studiów było przeprowadzenie projektu badawczego na grupie studentów uczelni realizujących program „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”. W dwukrotnie przepro-

wadzonej ankiecie (w toku i na koniec studiów) uzyskano zwrot łącznie 1173 ankiet z odpowiedziami dotyczącymi oceny obecnej i przyszłej sytuacji Unii Europejskiej oraz postrzeganych kosztów i korzyści wejścia Polski do strefy euro. Ponadto, kwestionariusz posłużył ocenie samego projektu studiów podyplomowych, badanie miało więc również cele dotyczące szeroko pojętej ewaluacji przedsięwzięcia pod kątem jego wartości merytorycznej i satysfakcji absolwentów. Wnioski z badania są przydatnym materiałem dla potrzeb doskonalenia programu studiów oraz jego zasad organizacyjnych. W wyniku porównania odpowiedzi udzielanych w trakcie i po zakończeniu projektu edukacyjnego, ustalono, iż osoby ankietowane w drugim etapie badania: • wyżej oceniały obecną sytuację w strefie euro, • wyżej oceniały przyszłość strefy euro w perspektywie 5 lat, • częściej chciały wprowadzenia euro w Polsce, • pozytywniej oceniały konsekwencje oraz bilans strat i korzyści dla poszczególnych grup (przedsiębiorców, eksporterów, rolników, instytucji finansowych, gospodarstw domowych, budżetu państwa, turystów, różnych grup wiekowych i in.), • wyżej oceniały zalety dla siebie z wprowadzenia euro, • wyżej oceniały stopień przygotowań wejścia Polski do strefy euro. Wyniki te mogą świadczyć o poprawie przygotowania merytorycznego respondentów do analizy krótko- i długookresowych konsekwencji sytuacji w Unii Europejskiej i strefie euro, czego potwierdzeniem jest wynik, wskazujący, iż 97% ankietowanych pozytywnie odpowiedziało na pytanie, czy wskutek uczestnictwa w studiach podyplomowych uzyskało istotny wzrost własnej wiedzy na temat mechanizmów funkcjonowania strefy euro (w tym 30,7% odpowiedzi „zdecydowanie tak”). Ponadto, 90,4% respondentów wysoko oceniło poziom całościowej satysfakcji z uczestnictwa w studiach podyplomowych (suma odpowiedzi „raczej tak”, „tak”, „zdecydowanie tak”).

OD AUTORÓW

Niniejszy raport poświęcony jest prezentacji wyników uzyskanych w ww. projekcie badawczym, jak również zawiera zbiór esejów na temat szeroko rozumianej problematyki integracji europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem kwestii integracji walutowej i przyszłości strefy euro. Dziękujemy Autorom za udostępnione eseje, jak również składamy serdeczne podziękowania Kierownikom i Koordynatorom

s tudiów podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”, bez których zaangażowania projekt badawczy nie mógłby zostać zrealizowany. Przede wszystkim jednak dziękujemy wszystkim studentom 17 uczelni – za wolę studiowania trudnej materii ekonomii integracji europejskiej, za czas i wysiłek poświęcony na zdobywanie wiedzy, budowanie relacji oraz zaangażowanie w projekt badawczy.

prof. dr hab. Krzysztof Opolski mgr Jarosław Górski

OD AUTORÓW

Absolwenci o studiach „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” Agnieszka Jeżewska: „Traktuję te studia jako konieczność, potrzebę i wygodę. Korzyści mają zatem dla mnie charakter dualny. Wewnętrzne, czyli wszystko to, co niesie za sobą wiedza dla mnie – przyjemność, nowe wizje, perspektywy, szanse. Ja się czuję po prostu bogatsza, dostałam impuls do dalszego doskonalenia. Drugi kanał to korzyści dla mojego otoczenia (bliższego i dalszego). Podnoszę więc konkurencyjność swoją, ale poprzez egzystencję w konkretnym środowisku również otoczenie jest bardziej konkurencyjne. Myślę, że znajomość mechanizmów funkcjonowania obszarów walutowych pomoże mi myśleć globalnie, a działać lokalnie. Mogę transponować je na różne sfery mojej działalności i optymalizować korzyści z tego płynące np.: umiejętność myślenia kalkulacyjnego, a więc zestawiania korzyści z kosztami, transformacji zagrożeń w szanse a te w wymierne profity itd., ale i osadzać wizje w ramy instytucjonalne (ekonomiczne, prawne, kulturowe). Warto, bo jestem Europejką, a co za tym idzie, odpowiadam za Europę.” Mateusz Balcerowicz: „Studia na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego zaskakują łatwością zrozumienia, skomplikowanego na pierwszy rzut oka, materiału funkcjonowania europejskiej unii walutowej. Zajęcia z wybitnymi teoretykami, jak również z praktykami ekonomii życia codziennego szybko pozwalają odnaleźć się w gąszczu ścisłych zagadnień. Duża liczba przykładów i ciekawe materiały ułatwiają zrozumienie mechanizmów ekonomicznych nie-ekonomistom. Mechanizmy funkcjonowania strefy euro to ciekawa przygoda intelektualna pozwalająca oderwać się od utartych schematów poznawczych. Dzięki tym studiom łatwiej odnaleźć się w prezentowanych na co dzień, a nie do końca objaśnianych, zagadnieniach makroekonomii w wydaniu europejskim. Gorąco polecam.” Hubert Gniadowicz: „Rzadko mamy możliwość studiowania materiału, który aż tak mocno odnosi się do bieżących wydarzeń. Studia posiadają zróżnicowaną formułę, dzięki której nie sposób się nudzić, stanowią przy tym doskonały bodziec do pogłębiania wiedzy z zakresu euro.” Rafał Mierzejewski: „Na początku kursu obawiałem się, że finansowanie programu przez NBP skutkować będzie jakimś rodzajem indoktrynacji, szkolenia bezkrytycznych zwolenników euro. Obawy były nieuzasadnione. Studia uczą podejścia interdyscyplinarnego w ekonomii. Brawa także dla autorów programu za rozbudowaną analizę strategiczną na kursie. Euro jako narzędzie przyszłego wzrostu i bodziec do reformowania kraju, jestem na tak!!! Polecam zastanawiających się nad uczestnictwem w następnych kursach, szczególnie bankierom, innym pracownikom sektora finansowego oraz urzędnikom resortów gospodarczych.”

Uczelnie realizujące projekt studiów podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowany przez Narodowy Bank Polski: Uniwersytet w Białymstoku, Uniwersytet Gdański, Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Uniwersytet Opolski, Uniwersytet Rzeszowski, Uniwersytet Szczeciński, Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu i Bydgoszczy, Uniwersytet Zielonogórski, Wyższa Szkoła Finansów i Prawa w Bielsku-Białej, Uniwersytet Warszawski.

Działalność Departamentu Edukacji i Wydawnictw NBP

Edukacja ekonomiczna jest ważnym instrumentem wsparcia podstawowych zadań banku centralnego poprzez budowanie stabilności zachowań na rynku finansowym i dojrzałości korzystania z jego instrumentów, wpływanie na rozwój systemów finansowych oraz kształtowanie kapitału społecznego warunkującego rozwój gospodarczy. Narodowy Bank Polski uzyskał na polu takiej aktywności miano jednego z liderów w zgodnej opinii wyrażanej na wielu międzynarodowych forach wymiany doświadczeń w zakresie edukacji ekonomicznej (Europejskiego Systemu Banków Centralnych, Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju i in.). Konieczność realizowania przez Narodowy Bank Polski działań w tym zakresie jest konsekwencją wielu różnorodnych uwarunkowań. Należy do nich zaliczyć przede wszystkim niski poziom wiedzy ekonomicznej Polaków, którego przejawem jest m.in. wykluczenie finansowe, wnioski wynikające z rozwoju systemu finansowego i międzynarodowej oraz regionalnej sytuacji gospodarczej (m.in. związane ze świato-

DZIAŁALNOŚĆ DEPARTAMENTU EDUKACJI I WYDAWNICTW NBP

wym kryzysem ekonomicznym, kryzysem zaufania do strefy euro, zagrożeniem spowolnienia wzrostu gospodarczego i tendencjami inflacyjnymi), a także inne czynniki, do których należy zaliczyć proces tworzenia edukacyjnej placówki NBP „Centrum Pieniądza” oraz prawdopodobną perspektywę wejścia Polski do strefy euro. Jednostką organizacyjną odpowiedzialną za prowadzenie działalności edukacyjnej NBP jest Departament Edukacji i Wydawnictw. Do głównych zadań Departamentu Edukacji i Wydawnictw zaliczono: • upowszechnianie wiedzy o zasadach funkcjonowania rynku finansowego, kształtowanie postaw sprzyjających jego stabilności i rozwojowi systemu finansowego; • podnoszenie poziomu znajomości zagadnień ekonomicznych w społeczeństwie, w tym w zakresie roli i misji NBP, prowadzenia polityki pieniężnej, działalności instytucji finansowych oraz Unii Gospodarczej i Walutowej

• •

•

(m.in. działalności Europejskiego Banku Centralnego, Europejskiego Systemu Banków Centralnych, wspólnej waluty europejskiej); kształtowanie postaw sprzyjających przedsiębiorczości; upowszechnianie wiedzy o obrocie bezgotówkowym, przeciwdziałanie wykluczeniu finansowemu i kształtowanie odpowiedzialności przy podejmowaniu decyzji finansowych, w tym m.in. w zarządzaniu budżetem domowym i korzystaniu z usług finansowych; wspieranie środowisk naukowych, akademickich i oświatowych w rozwijaniu edukacji ekonomicznej; popularyzowanie wiedzy na temat dziedzictwa ekonomicznego i historii pieniądza, w tym za pośrednictwem Centrum Pieniądza NBP;

• promowanie nowoczesnych postaw wpływających na kształtowanie kapitału społecznego, związanego z rozwojem gospodarczym. Istotnym elementem działalności edukacyjnej NBP są studia podyplomowe „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” realizowane przez 17 uczelni na terenie całego kraju. Ich uczestnicy zapoznają się z historią europejskiej integracji gospodarczej i walutowej oraz funkcjonowaniem wspólnej waluty w kontekście globalnym. Dzięki temu przedsięwzięciu NBP chciałby zwiększyć społeczną świadomość korzyści i kosztów związanych z pełnym uczestnictwem w Unii Gospodarczej i Walutowej oraz przedstawić zmiany gospodarcze, których wprowadzenie będzie niezbędne przed przyjęciem euro w Polsce.

DZIAŁALNOŚĆ DEPARTAMENTU EDUKACJI I WYDAWNICTW NBP

Działalność Biura Integracji ze Strefą Euro NBP

Biuro Integracji ze Strefą Euro (BIS) zostało utworzone w maju 2007 r. celem przygotowania Raportu na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej. Był to największy w dziejach NBP projekt badawczy i jednocześnie największy w Polsce projekt dotyczący oceny funkcjonowania strefy euro i wniosków dla Polski. Publikacja Raportu stała się impulsem dla największej jak dotąd kampanii informacyjnoedukacyjnej na temat polskiej drogi do euro realizowanej przez NBP w prasie, radiu i telewizji w latach 2000-2010. Raport stał się również inspiracją dla uruchomienia studiów podyplomowych Mechanizmy

DZIAŁALNOŚĆ BIURA INTEGRACJI ZE STREFĄ EURO NBP

funkcjonowania strefy euro. Na potrzeby tego ogólnopolskiego projektu realizowanego we współpracy siedemnastoma uczelniami w Polsce BIS przygotowało ramy programowe oraz podręcznik. Obecnie BIS zajmuje się monitorowaniem procesów konwergencji nominalnej i realnej w krajach strefy euro oraz oceną dostosowań i gotowości polskiej gospodarki do pełnego członkowstwa w UGW. W ramach prac biura realizowane są również badania na temat przemian w międzynarodowym systemie walutowym, w tym dotyczące międzynarodowej roli euro.

Krzysztof Opolski1 Jarosław Górski2

Polska a strefa euro – raport z projektu badawczego

Cele, metodyka badania, charakterystyka grupy badawczej Celem niniejszego opracowania jest prezentacja wyników badania zrealizowanego na studentach II edycji ogólnopolskiego projektu rocznych studiów podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” realizowanych przez 17 uczelni z dofinansowaniem Narodowego Banku Polskiego. Studia podyplomowe „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” wpisują się w misję edukacyjną Narodowego Banku Polskiego, powstały z zamiarem kształcenia ekonomicznego i kształtowania świadomości ekonomicznej Polaków, ze szczególnym uwzględnieniem działania Unii Gospodarczo-Walutowej. Wchodząc do Unii Europejskiej, Polska zobowiązała się do przyjęcia euro. Dla minimalizacji 1 Prof. dr hab. Krzysztof Opolski – kierownik Katedry Bankowości, Finansów i Rachunkowości na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego 2 Mgr Jarosław Górski – Katedra Bankowości, Finansów i Rachunkowości na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

ekonomicznych i społecznych kosztów przyjęcia wspólnej waluty istotne jest zbudowanie świadomości na temat tego, jakie są mechanizmy działania strefy euro, korzyści płynące z jego używania oraz jakie zmiany gospodarcze i społeczne wywołuje ten proces. Ponadto, dla maksymalizacji zasięgu oddziaływania edukacji społecznej, konieczne jest dotarcie do liderów opinii i najbardziej aktywnych przedstawicieli różnych środowisk z wysoką jakościowo ofertą kształcenia nt. funkcjonowania unii gospodarczowalutowej. Realizacji drugiej edycji studiów podyplomowych towarzyszył projekt badawczy, zorientowany na analizę postaw studentów względem Unii Europejskiej oraz strefy euro, względem perspektyw przyjęcia euro przez Polskę – wraz z oceną kosztów i korzyści tego procesu oraz na analizę jakości projektu studiów podyplomowych.

Badanie zostało przeprowadzone w formule dwukrotnego ankietowania studentów z użyciem wystandaryzowanego kwestionariusza ankiety. Studenci wypełniali papierowy kwestionariusz dwukrotnie: w lutym 2011 r. (tj. na przełomie I i II semestru, przed zajęciami dotyczącymi m.in. kosztów i korzyści oraz szans i zagrożeń związanych z pełnym uczestnictwem Polski w UGW) oraz w maju 2011 r. (po zakończonym procesie dydaktycznym, przed egzaminem końcowym). Dwukrotne ankietowanie tej samy grupy studentów pozwoliło na dokonanie analiz porównawczych i wychwycenie głównych zmian w zakresie opinii i postaw względem strefy euro i perspektywicznej zamiany złotego na euro. Ankiety były w pełni anonimowe (nie zachodziła identyfikacja personaliów respondentów), a w celu zapewnienia większego poczucia anonimowości osób badanych, kodowana była także nazwa uczelni (na kwestionariuszach znajdował się kod składający się z jednej litery i jednej cyfry - np. 2V – przyporządkowany danej szkole wyższej). W kwestionariuszu ankiety w obu turach badania znalazło się 19 pytań, poświęconych: • ocenie obecnej i przyszłej sytuacji strefy euro (3 pytania zamknięte), • ocenie zasadności, horyzontu czasu oraz kosztów i korzyści przyjęcia euro przez Polskę (7 pytań zamkniętych i 2 pytania otwarte), • ocenie przygotowań Polski do akcesji do strefy euro (1 pytanie zamknięte), • charakterystykom respondentów (6 zamkniętych pytań metryczkowych). Ponadto, w badaniu powtórnym na koniec studiów respondenci odpowiadali na dodatkowe 3 pytania zamknięte dotyczące ewaluacji studiów podyplomowych (efektów edukacyjnych i satysfakcji z uczestnictwa w studiach). Po uzyskaniu zwrotu kwestionariuszy ankiet dokonano ich dekodowania oraz poddano analizie statystycznej z użyciem metod: • statystyki opisowej: dla prezentacji rozkładów

• •

•

odpowiedzi na poszczególne pytania z zastosowaniem miar: liczebność, średnia, mediana, odchylenie standardowe, wartość minimalna, wartość maksymalna, statystyki matematycznej: testowanie zróżnicowania odpowiedzi między respondentami z różnych uczelniami z użyciem testu Kruskala-Wallisa, statystyki chi2, analizy korelacji rho-Spearmana w celu identyfikacji statystycznie istotnych związków między charakterystykami respondentów a udzielanymi odpowiedziami, testu U Manna-Whitneya dla określenia zróżnicowania odpowiedzi respondentów między pierwszą a drugą turą badania.

W toku badania otrzymano 1173 wypełnionych kwestionariuszy ankiet z dwóch tur badania (541 w pierwszej i 632 w drugiej turze badania) z 13 szkół wyższych realizujących program studiów wg założeń programowych opracowanych przez Narodowy Bank Polski. Uczelnie wraz z rozkładem liczby respondentów są wymienione w tabeli nr 1. Dokonując analizy cech społeczno-ekonomicznych respondentów, należy zauważyć, że ta celowo dobrana grupa nie jest reprezentatywna dla ogółu mieszkańców Polski. Zastrzeżenie to jest o tyle istotne, iż eliminuje ono możliwość dokonywania uogólnień wniosków wyciągniętych na podstawie zbadanej grupy dla całej populacji Polski. Wnioski z badań zachowują ważność dla przebadanej populacji studentów trzynastu ośrodków akademickich. Bazując na analizie osób badanych w drugiej turze (przy czym charakterystyki te nie odbiegają znacząco od cech populacji badanej w pierwszej turze) należy zauważyć, że: • niemal 70% stanowiły kobiety, • ponad 60% osób badanych było w wieku do 30 lat, około ¼ osób badanych stanowiły osoby w wieku od 31 do 40 lat, • ponad 50% osób badanych stwierdziło, że ich sytuacja materialna jest raczej dobra,

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Tabela 1. Rozkład respondentów względem uczelni oraz tur badania. I tura (02.2011) Miejsce odbywania studiów

II tura (05.2011)

Liczebność

Procent z ogółu

Liczebność

Procent z ogółu

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

9,24

9,34

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie – Krakowska Szkoła Biznesu

7,39

9,18

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

8,32

6,17

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

7,58

8,07

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

9,06

9,34

Uniwersytet Opolski

4,44

5,38

Uniwersytet Rzeszowski

6,47

5,85

Uniwersytet Szczeciński

5,55

7,44

Uniwersytet w Białymstoku

5,91

6,01

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

9,8

9,34

Uniwersytet Warszawski

7,02

7,91

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

11,09

8,7

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

8,13

7,28

RAZEM

541

100

632

100

• ponad 30% osób badanych mieszkało w mieście od 100 do 500 tys mieszkańców, • około 45% osób stanowili pracownicy (różnych szczebli, wraz z właścicielami) przedsiębiorstw; około 30% stanowili pracownicy administracji publicznej.

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Szczegółowa charakterystyka respondentów z uwzględnieniem zmiennych: płeć, wiek, wykształcenie, sytuacja materialna, miejsce zamieszkania, przynależność do grupy zawodowej oraz wielkość gospodarstwa domowego, zaprezentowane są w tabelach 2 – 7.

Tabela 2. Rozkład płci respondentów. I tura (02.2011) Płeć badanych osób

II tura (05.2011)

Liczebność

Procent z ogółu

Liczebność

Procent z ogółu

Kobiety

371

68,58

439

69,46

Mężczyźni

165

30,50

190

30,06

Brak danych

0,92

0,47

RAZEM

541

100

632

100

Tabela 3. Rozkład wieku respondentów. Płeć badanych osób

I tura (02.2011)

II tura (05.2011)

Liczebność

Procent z ogółu

Liczebność

Procent z ogółu

Kobiety

371

68,58

439

69,46

Mężczyźni

165

30,50

190

30,06

Brak danych

0,92

0,47

RAZEM

541

100

632

100

Tabela 4. Rozkład sytuacji materialnej respondentów.

I tura (02.2011)

II tura (05.2011)

Sytuacja materialna badanych osób

Liczebność

Procent z ogółu

Liczebność

Procent z ogółu

Zdecydowanie dobra

2,03

4,59

Dobra

177

32,72

220

34,81

Raczej dobra

287

53,05

322

50,95

Trudno powiedzieć

2,96

1,74

Raczej zła

5,91

6,80

Zła

1,66

0,47

Zdecydowanie zła

0,55

0,16

Brak danych

1,11

0,47

RAZEM

541

100

632

100

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Tabela 5. Rozkład sytuacji materialnej respondentów. Miejsce zamieszkania

I tura (02.2011)

II tura (05.2011)

Liczebność

Procent z ogółu

Liczebność

Procent z ogółu

Wieś

18,11

105

16,61

Miasto do 20 tys

10,54

10,76

Miasto 20 - 50 tys

10,54

9,18

Miasto 50 - 100 tys

10,17

12,97

Miasto 100 - 500 tys

173

31,98

197

31,17

Miasto 500 tys - 1 mln

11,09

11,08

Miasto powyżej 1 mln

6,47

6,80

Brak danych

1,11

1,42

RAZEM

541

100

632

100

Tabela 6. Rozkład przynależności do grupy społeczno-zawodowej respondentów. I tura (02.2011)

II tura (02.2011)

Przynależność do grupy społeczno-zawodowej

Liczebność

Procent z ogółu

Liczebność

Procent z ogółu

Właściciel przedsiębiorstwa

3,51

3,32

Kadra kierownicza w przedsiębiorstwie

6,84

7,59

Specjalista w przedsiębiorstwie

106

19,59

132

20,89

Pracownik umysłowy w przedsiębiorstwie

14,60

12,03

Pracownik fizyczny w przedsiębiorstwie

0,74

0,79

Kadra kierownicza w administracji publicznej

3,88

3,16

Specjalista w administracji publicznej

13,86

15,51

Pracownik umysłowy w administracji publicznej

14,42

10,92

Pracownik fizyczny w administracji publicznej

0,00

0,16

Student

17,01

129

20,41

Bezrobotny

4,62

3,96

Brak danych

0,92

1,27

RAZEM

541

100

632

100

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Tabela 7. Rozkład wielkości gospodarstwa domowego respondentów. I tura (02.2011)

II tura (02.2011)

Wielkość gospodarstwa domowego

Liczebność

Procent z ogółu

Liczebność

Procent z ogółu

1 osoba

124

22,92

140

22,15

2 osoby

115

21,26

136

21,52

3 osoby

130

24,03

158

25,00

4 osoby

122

22,55

133

21,04

5 i więcej osób

8,50

9,49

Brak danych

0,74

0,79

RAZEM

541

100

632

100

Wyniki badania pierwotnego Struktura niniejszego opracowania jest następująca. W kolejne części znajduje się szczegółowa prezentacja wyników badania uzyskanych w jego pierwszej turze, zawierająca rozkłady odpowiedzi na poszczególne pytania (z rozbiciem na uczelnie), analizę zróżnicowania odpowiedzi na pytania kwestionariusza ankiety względem uczelni oraz analizę wpływu zmiennych społeczno-ekonomicznych respondentów na udzielane odpowiedzi. Następna część zawiera analogiczne badanie zrealizowane dla wyników powtórzonej ankiety, przeprowadzonej na koniec studiów na studentach 13 uczelni prowadzących program „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”. Następnie zaprezentowano wyniki ewaluacji końcowej studiów, dotyczące efektów edukacyjnych projektu w zakresie wzrostu wiedzy na temat strefy euro, generowania zainteresowania dalszym studiowaniem tej materii oraz ogólnej satysfakcji studentów z udziału w studiach. Ostatnia część opracowania posłużyła omówieniu statystycznie istotnych zmian w odpowiedziach na pytania, która zaszły między pierwszą, a drugą turą badania. Zweryfikowano, jak zmieniały się postawy studentów względem strefy euro oraz ocena racjonalności, jak też pożądanego tempa wejścia Polski do strefy euro, a także potencjalnych kosztów i korzyści z tym związanych.

W badaniu zrealizowanym w lutym 2010 w 13 szkołach wyższych udział wzięło 541 osób. SYTUACJA W STREFIE EURO Pierwsze pytanie dotyczyło oceny obecnej sytuacji strefy euro. W tabeli 8 zaprezentowano statystyki opisowe odpowiedzi na to pytanie z podziałem na uczelnie. Średnio rzecz biorąc, sytuacja strefy euro została oceniona jako niejasna („trudno powiedzieć”), z odchyleniem w stronę oceny negatywnej („raczej zła”). W skali od 1 – bardzo dobra, 4 – trudno powiedzieć do 7 – zdecydowanie zła, średnia ważona ocena w grupie wszystkich respondentów wyniosła 4,13. Najbardziej krytyczną ocenę wyrazili studenci Uniwersytetu Rzeszowskiego i Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (średnio po ok. 4,6), natomiast „raczej pozytywnie” sytuację w strefie euro zrecenzowali respondenci z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu i Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (odpowiednio: 3,89 i 3,6). W celu sprawdzenia, czy osoby z różnych uczelni różniły się między sobą pod względem udzielanych odpowiedzi, przeprowadzono test Kruskala-Wallisa. Analiza wykazała istotne statystycznie różnice:

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Tabela 8. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 1 „Jaka jest Pani/a zdaniem obecna sytuacja strefy euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – bardzo dobra, 2 – dobra, 3 – raczej dobra, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej zła, 6 – zła, 7 – zdecydowanie zła). Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

3,6

1,1

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

3,89

1,11

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

1,16

Uniwersytet Szczeciński

4,03

4,5

1,19

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

4,06

4,5

1,02

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

4,1

4,5

1,17

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

4,11

1,65

Uniwersytet Opolski

4,13

1,33

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

4,14

1,18

Uniwersytet Warszawski

4,34

1,07

Uniwersytet w Białymstoku

4,41

1,41

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie – Krakowska Szkoła Biznesu

4,59

1,33

Uniwersytet Rzeszowski

4,6

0,95

ŚREDNIA WAŻONA (liczebnością badanych grup)

N M Me

liczebność średnia mediana

chi2(12) = 25,16; p < 0,05. Porównania wielokrotne wykazały, że osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie wyżej oceniły obecną sytuację w strefie euro niż osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego (p < 0,05). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie. Drugie pytanie dotyczyło oceny przyszłości strefy euro w perspektywie najbliższych 5 lat. Ocena ta wypadła nieco lepiej, niż opinia na temat sytuacji bieżącej i wyniosła 3,65 według skali 1 – bardzo dobra,

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

4,13

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny 4 – trudno powiedzieć, 7 – zdecydowanie zła. Oznacza to, że przeciętnie respondenci mieli trudność w dokonaniu jednoznacznej oceny, ale przechylała się ona ku ocenie pozytywnej. Największymi optymistami byli studenci Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, zaś najbardziej krytycznie przyszłość strefy euro recenzowali studenci Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Tabela 9. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 2 „Jak Pan(i) ocenia przyszłość strefy euro w perspektywie najbliższych 5 lat?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – bardzo dobra, 2 – dobra, 3 – raczej dobra, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej zła, 6 – zła, 7 – zdecydowanie zła). Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

3,17

1,16

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

3,18

1,15

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

3,25

0,95

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

3,36

1,05

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

3,61

1,11

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

3,71

1,07

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie – Krakowska Szkoła Biznesu

3,73

1,4

Uniwersytet Szczeciński

3,73

1,34

Uniwersytet Warszawski

3,87

1,23

Uniwersytet Opolski

4,04

1,2

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

4,05

3,5

1,6

Uniwersytet w Białymstoku

4,06

4,5

1,32

Uniwersytet Rzeszowski

4,26

1,12

ŚREDNIA WAŻONA (liczebnością badanych grup)

N M Me

liczebność średnia mediana

3,65

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Analiza testem Kruskala-Wallisa wykazała statystycznie istotne różnice między odpowiedziami respondentów z poszczególnych uczelni: chi2(12) = 42,38; p < 0,001. Porównania wielokrotne dowiodły, że osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego niżej oceniały przyszłość strefy euro w perspektywie 5 lat niż osoby z: • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,05), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,05), • Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,01). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie.

Celem trzeciego pytania było poznanie opinii respondentów na temat tego, jak aktualne problemy w sferze finansów publicznych niektórych krajów strefy euro (grupa krajów PIIGS: Portugalia, Irlandia, Włochy, Grecja, Hiszpania) wpłyną na przyszłość całej Unii Gospodarczo-Walutowej. W tym przypadku ocena była negatywna (ze wskazaniem na „raczej negatywny” lub „negatywny” wpływ) we wszystkich uczelniach, a odpowiedzi osób badanych z poszczególnych uczelni nie różniły się od siebie znacznie (test Kruskala-Wallisa wykazał nieistotne statystycznie różnice: chi2(12) = 18,72; p > 0,05).

Tabela 10. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 3 „W jakim stopniu Pani/a zdaniem obecne trudności finansów publicznych niektórych państw strefy euro (m.in. Grecji, Portugalii, Hiszpanii) wpłyną na przyszłość strefy euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie pozytywnie, 2 – pozytywnie, 3 – raczej pozytywnie, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej negatywnie, 6 – negatywnie, 7 – zdecydowanie negatywnie). Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet Szczeciński

4,7

1,37

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

4,8

1,24

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

1,16

Uniwersytet Opolski

1,14

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

5,03

1,07

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

5,04

1,19

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

5,1

1,09

Uniwersytet Warszawski

5,13

1,09

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie – Krakowska Szkoła Biznesu

5,2

1,02

Uniwersytet Rzeszowski

5,31

1,21

Uniwersytet w Białymstoku

5,31

1,26

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

5,33

1,07

5,52

0,9

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach ŚREDNIA WAŻONA (liczebnością badanych grup)

N M Me

liczebność średnia mediana

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

5,11

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny

kazała istotne statystycznie różnice: chi2(12) = 72,19; p < 0,001. Porównania wielokrotne uwidoczniły zależność, że osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego były gorzej nastawione do przyjęcia w Polsce euro niż osoby z: • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (p < 0,05), • Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,05), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,001), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,001), • Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,001).

Euro polską walutą – czy i kiedy? Następne pytanie pozwalało na bezpośrednie określenie stosunku respondentów do wprowadzenia euro w Polsce. W większości uczelni mediana odpowiedzi wynosiła 3, co oznacza umiarkowaną chęć przyjęcia euro („raczej tak”), natomiast najwięcej euro-entuzjastów było na uczelniach w Olsztynie i we Wrocławiu, (mediana 2 – „tak”), a euro-sceptycy występowali najliczniej na Uniwersytecie Rzeszowskim i Uniwersytecie w Białymstoku (mediana 5 „raczej nie”). Średnia w całej populacji badanej wyniosła 3,45. Analiza zróżnicowania odpowiedzi między uczelniami, dokonana z użyciem testu Kruskala-Wallisa wy-

Tabela 11. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 4 „Czy chciał(a)by Pan(i), aby w Polsce wprowadzono euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie tak, 2 – tak, 3 – raczej tak, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej nie, 6 – nie, 7 – zdecydowanie nie). Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

2,63

0,89

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

2,91

1,2

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

2,95

1,4

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

1,54

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie – Krakowska Szkoła Biznesu

3,3

1,59

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

3,4

1,48

Uniwersytet Opolski

3,5

1,72

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

3,57

1,49

Uniwersytet Szczeciński

3,6

1,61

Uniwersytet Warszawski

3,68

1,32

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

4,05

3,5

1,71

Uniwersytet w Białymstoku

4,38

1,62

Uniwersytet Rzeszowski

4,74

1,46

ŚREDNIA WAŻONA (liczebnością badanych grup)

N M Me

liczebność średnia mediana

3,45

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Tabela 12. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 5 „W jakim okresie polski złoty powinien zostać zastąpiony przez europejską walutę euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – jak najszybciej, gdy będzie to możliwe, 2 – w perspektywie do 5 lat, 3 – w perspektywie od 5 do 10 lat, 4 – w perspektywie 10-15 lat, 5 – jak najpóźniej). Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

2,51

0,99

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

2,71

1,25

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

2,79

1,09

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

2,93

1,16

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie – Krakowska Szkoła Biznesu

3,02

1,09

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

3,03

1,2

Uniwersytet Opolski

3,24

0,93

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

3,31

1,18

Uniwersytet Szczeciński

3,32

1,39

Uniwersytet Warszawski

3,58

3,5

1,21

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

3,59

1,56

Uniwersytet w Białymstoku

3,59

1,12

Uniwersytet Rzeszowski

3,88

1,17

ŚREDNIA WAŻONA (liczebnością badanych grup)

N M Me

liczebność średnia mediana

Ponadto, osoby z Uniwersytetu w Białymstoku były gorzej nastawione do przyjęcia w Polsce euro niż osoby z: • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,01), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,05), • Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,01). Respondenci z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach byli bardziej

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

3,12

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny

sceptycznie nastawieni do przyjęcia w Polsce euro niż badani z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,01). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie. Na niemal wszystkich uczelniach, średnio rzecz biorąc, oczekuje się wprowadzenia euro w Polsce w perspektywie od 5 do 10 lat. Respondenci z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego uważają w sensie statystycznym (mediana), że zamiana złotego na euro powinna nastąpić nie dalej, niż za 5 lat, natomiast badani z Uniwersytetu Warszawskiego chętniej widzieliby wymianę walut w przyszłości odległej o 10 – 15 lat.

Analiza testem Kruskala-Wallisa. wykazała istotne statystycznie różnice: chi2(12) = 51,93; p < 0,001. Porównania wielokrotne dały wynik, że osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego opowiadały się za późniejszym okresem niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001) oraz niż respondenci z Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,05). Badani z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie chcieli szybszego przyjęcia wspólnej waluty niż respondenci z Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,05) oraz osoby z Uniwersytetu w Białymstoku (p < 0,01). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie. Euro w Polsce – koszty, korzyści, szanse i zagrożenia Blok kolejnych 7 pytań dotyczył analizy konsekwencji wprowadzenia euro w Polsce, w aspekcie kosztów i korzyści dla różnych grup podmiotów oraz wpływu tej decyzji na subiektywnie postrzeganą sytuację respondentów i ogółu społeczeństwa.. W pytaniu nr 6 ankietowani oceniali bilans kosztów i korzyści przyjęcia euro ogółem dla Polski, dla przedsiębiorców, dla eksporterów, rolników, instytucji finansowych, gospodarstw domowych oraz budżetu państwa. W tabeli 13 znajdują się statystyki opisowe odpowiedzi na to pytanie z podziałem na wskazane kategorie podmiotów, dla których oceniano skutki przyjęcia euro oraz z podziałem na uczelnie, z których pochodzili respondenci. W każdej kolumnie oznaczającej średnią, wyróżniono dwie wartości – minimalną i maksymalną w grupie trzynastu szkół wyższych.

ospodarstwa domowe, a więc ogół społeczeństwa g – jednak ta ocena ma charakter zasadniczo neutralny (średnia 4,25, przy czym na Uniwersytecie Warszawskim oraz Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim ocena jest zbliżona do 5, czyli „raczej negatywnego” oszacowania konsekwencji). Największymi optymistami byli studenci Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (w 4 na 7 kategorii), zaś najbardziej krytyczną ocenę konsekwencji wyrażali studenci Uniwersytetu Warszawskiego (w 6 na 7 przypadków). Analiza testem Kruskala-Wallisa, której celem było porównanie odpowiedzi respondentów z poszczególnych uczelni pod kątem identyfikacji statystycznie istotnych różnic, dostarczyła następujących wyników: ogółem – dla Polski: chi2(12) = 53,55; p < 0,001 Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej oceniły konsekwencje niż osoby z: • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (p < 0,01), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,01), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,01), • Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,01). Osoby z Uniwersytetu w Białymstoku gorzej oceniły konsekwencje niż osoby z Uniwersytetu WarmińskoMazurskiego w Olsztynie (p < 0,05) oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,05).

Z analizy ocen uśrednionych dla uczelni można wywnioskować, że za największych beneficjentów przyszłego wprowadzenia euro w Polsce uważane są przedsiębiorstwa eksportujące (średnia 2,59, czyli „pozytywne”/”raczej pozytywne” konsekwencje), następnie ogół przedsiębiorstw (średnia 2,79) oraz instytucje finansowe (średnia 2,8). Za grupę podmiotów w najmniejszym stopniu mogącą skorzystać z wymiany polskiej waluty zostały uznane

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Tabela 13. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 6 „Jakie będą konsekwencje wprowadzenia euro dla wymienionych podmiotów?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie pozytywne, 2 – pozytywne, 3 – raczej pozytywne, 4 – neutralne, 5 – raczej negatywne, 6 – negatywne, 7 – zdecydowanie negatywne).

Uczelnia

ogółem dla

dla ogółu

dla

Polski

przedsiębiorstw

eksporterów

dla rolników

dla instytucji finansowych

dla gospodarstw domowych

dla budżetu państwa

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

2,79

2,48

2,42

3,73

2,57

4,28

3,22

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie – Krakowska Szkoła Biznesu

3,36

2,81

2,76

4,33

3,5

2,6

4,74

3,59

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

2,64

2,34

2,09

3,12

2,65

3,76

3,08

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

2,8

2,39

2,23

3,27

2,29

3,63

4,5

2,74

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

3,4

2,8

2,79

3,47

2,97

4,5

3,41

Uniwersytet Opolski

2,7

2,5

2,33

3,63

2,58

4,08

3,47

Uniwersytet Rzeszowski

2,65

2,71

2,42

3,47

3,5

2,82

3,98

4,5

3,06

Uniwersytet Szczeciński

3,29

2,69

2,46

3,48

4,07

3,35

Uniwersytet w Białymstoku

3,02

2,83

2,68

3,54

2,78

4,1

3,41

Uniwersytet WarmińskoMazurski w Olsztynie

3,73

3,28

2,9

4,17

2,9

4,9

3,69

Uniwersytet Warszawski

3,97

3,47

3,31

4,74

3,2

5,16

4,13

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

3,42

3,23

2,9

3,87

3,32

4,63

3,13

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

3,26

3,13

2,61

3,26

3,04

4,08

3,48

ŚREDNIA WAŻONA (liczebnością badanych grup)

N M Me

3,11

2,79

2,59

3,69

2,8

4,25

3,34

liczebność średnia mediana

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

dla ogółu przedsiębiorstw: chi2(12) = 47,05; p < 0,001 Respondenci z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej ocenili konsekwencje niż ankietowani z: • Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (p < 0,05) • Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,05), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,01), • Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,01).

denci z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,01) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,05). dla instytucji finansowych: chi2(12) = 27,20; p < 0,01 Ankietowani z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach gorzej ocenili konsekwencje niż osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego (p < 0,05) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,01). dla gospodarstw domowych: chi2(12) = 50,61; p < 0,001

Osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach gorzej oceniły konsekwencje niż ankietowani z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,05) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,05). dla eksporterów: chi2(12) = 35,68; p < 0,001 Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej oceniły konsekwencje niż badani z Uniwersytetu Rzeszowskiego (p < 0,05) oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,01). dla rolników: chi2(12) = 53,98; p < 0,001 Ankietowani z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej ocenili konsekwencje niż osoby z: • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (p < 0,05), • Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,01), • Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,05), • Uniwersytetu Opolskiego (p < 0,01), • Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,01), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,001), • Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,001). Osoby z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie gorzej oceniły konsekwencje niż respon-

Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej oceniły konsekwencje niż osoby z: • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,05), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,01), • Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,001). Ankietowani z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu lepiej ocenili konsekwencje niż badani z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (p < 0,05), Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach (p < 0,05) i Uniwersytetu w Białymstoku (p < 0,01). Osoby z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu lepiej oceniły konsekwencje niż respondenci z Uniwersytetu w Białymstoku (p < 0,05). dla budżetu państwa: chi2(12) = 32,33; p < 0,01 Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej oceniły konsekwencje niż osoby z Uniwersytetu WarmińskoMazurskiego w Olsztynie (p < 0,05) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,001). Kolejne pytanie było poświęcone ocenie bilansu kosztów i korzyści z wejścia Polski do strefy euro dla poszczególnych grup osób, różnych części społeczeństwa. Analiza wyników pozwala wnioskować, że za największych beneficjentów przyszłego

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Tabela 14. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 7 „Proszę ocenić bilans kosztów i korzyści z wejścia Polski do strefy euro dla poszczególnych grup osób” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie dodatni, 2 – dodatni, 3 – raczej dodatni, 4 – neutralny, 5 – raczej ujemny, 6 – ujemny, 7 – zdecydowanie ujemny). osoby niepracujące (m.in. renciści, emeryci, osoby korzystające z zasiłków)

osoby prowadzące własną działalność gospodarczą

osoby starsze

rodziny z dziećmi

turyści, osoby podróżujące

Grupy podmiotów

osoby pracujące

Uczelnia

2,91

4,45

2,9

2,77

4,52

3,57

3,36

4,44

2,95

3,14

4,82

3,71

1,97

3,49

4,39

2,63

4,65

3,77

1,81

3,36

3,96

2,97

2,79

4,31

3,64

1,83

3,83

3,5

4,5

3,22

3,04

4,33

4,5

2,29

3,91

5,32

3,73

3,34

5,58

4,77

2,29

3,32

4,76

3,41

3,14

4,74

3,8

2,05

3,5

4,7

3,23

2,96

4,96

4,22

2,16

3,38

4,48

3,15

2,91

4,72

3,73

2,24

3,09

4,29

2,72

2,35

4,67

3,76

1,78

3,79

3,5

4,68

3,31

3,16

5,07

4,21

2,32

3,05

4,43

2,83

2,67

4,53

3,33

1,8

4,13

5,03

3,24

3,13

4,94

4,52

2,31

Uniwersytet WarmińskoMazurski w Olsztynie Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu Uniwersytet Szczeciński Uniwersytet Opolski Uniwersytet Rzeszowski Uniwersytet Warszawski Uniwersytet Marii CurieSkłodowskiej w Lublinie Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

Uniwersytet Ekonomiczny we 41 Wrocławiu Uniwersytet 32 w Białymstoku ŚREDNIA WAŻONA (liczebnością badanych grup)

N M Me

3,11

2,79

2,59

młodzież

3,69

2,8

4,25

3,34

liczebność średnia mediana

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

prowadzenia euro w Polsce uznano turystów i osow by podróżujące (średnia 2,08, czyli „dodatni” bilans kosztów i korzyści), następnie młodzież (średnia 2,9 – bilans „raczej dodatni”) oraz osoby prowadzące własną działalność gospodarczą (średnia 3,11 – bilans „raczej dodatni”). Za grupę osób będących potencjalnymi poszkodowanymi wskutek wymiany polskiej waluty zostały uznane osoby starsze (średnia 4,76 – zbliżająca się do oceny „raczej ujemny”) oraz osoby niepracujące (średnia 4,56 – między oceną „neutralną” a „raczej ujemnym” bilansem). Najwięcej wartości maksymalnych dla poszczególnych kategorii osób, a więc najczęściej występujące oceny negatywne bilansu kosztów i korzyści występowały wśród 13 uczelni w grupie studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego (w 5 na 7 grup ocenianych osób). Z kolei 3 z 7 najwyższych ocen bilansu kosztów i korzyści pochodzi od studentów Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. Analizy testem Kruskala-Wallisa, zorientowane na identyfikację statystycznie istotnych różnic w odpowiedziach respondentów z różnych uczelni, dostarczyły następujących wyników:

osoby młodsze: chi2(12) = 23,66; p < 0,05 Ankietowani z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej ocenili bilans niż osoby z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,05). osoby starsze: chi2(12) = 32,32; p < 0,01 Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej oceniły bilans niż respondenci z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,01), Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,05), Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,01), Uniwersytetu Opolskiego (p < 0,05) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,05). rodziny z dziećmi: chi2(12) = 41,06; p < 0,001 Respondenci z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej ocenili bilans niż osoby z Uniwersytetu WarmińskoMazurskiego w Olsztynie (p < 0,05), Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,0001). Natomiast ankietowani z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu lepiej ocenili bilans niż osoby z Uniwersytetu w Białymstoku (p < 0,01).

osoby pracujące: chi2(12) = 40,14; p < 0,001 turyści, osoby podróżujące: chi2(12) = 16,46; p > 0,05 Osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie lepiej oceniły bilans niż respondenci z Uniwersytetu Rzeszowskiego (p < 0,01) i Uniwersytetu w Białymstoku (p < 0,01). osoby niepracujące: chi (12) = 29,25; p < 0,01 2

Ankietowani z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej ocenili bilans niż osoby z Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,01) oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,05). osoby prowadzące własną działalność gospodarczą: chi2(12) = 27,65; p < 0,01

Nie odnotowano istotnych różnic pomiędzy osobami z różnych uczelni. Punkt 8 kwestionariusza ankiety zawierał pytanie o ocenę skutków przyjęcia przez Polskę euro dla osobistej sytuacji respondenta. Przeciętną ocenę na poziomie 3,38 w skali 1-7 można zinterpretować jako „raczej korzystną” (3 – „raczej korzystna” stanowiło medianę w 10 uczelniach). Niekorzystnych konsekwencji w największym stopniu obawiali się studenci Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach (mediana 5 – „raczej niekorzystne”).

Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej oceniły bilans niż badani z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,05).

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Tabela 15. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 8 „Wprowadzenie euro w Polsce byłoby dla ludzi takich jak Pan(i)” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie korzystne, 2 – korzystne, 3 – raczej korzystne, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej niekorzystne, 6 – korzystne, 7 – zdecydowanie niekorzystne). Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

2,69

0,94

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

2,78

1,31

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

2,96

1,24

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

3,15

1,26

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

3,2

1,36

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

3,24

1,36

Uniwersytet Warszawski

3,34

1,3

Uniwersytet Szczeciński

3,37

1,31

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

3,42

1,18

Uniwersytet Opolski

3,46

1,25

Uniwersytet w Białymstoku

4,13

1,54

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

4,25

1,66

Uniwersytet Rzeszowski

4,6

1,22

ŚREDNIA WAŻONA (liczebnością badanych grup)

N M Me

liczebność średnia mediana

Badanie rozkładu odpowiedzi z wykorzystaniem testu Kruskala-Wallisa dowiodło istnienia szeregu istotne statystycznie różnic między uczelniami: chi2(12) = 74,73; p < 0,001. Porównania wielokrotne wykazały, że osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej oceniały zalety niż osoby z: • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (p < 0,01), • Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,001), • Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,05), • Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (p < 0,05), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,01),

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

3,38

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny • Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,001), • Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,001). Respondenci z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach gorzej oceniały zalety niż ankietowani z Uniwersytetu WarmińskoMazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,05) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,001). Osoby z Uniwersytetu w Białymstoku gorzej oceniały zalety niż badani z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,01). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie.

Pytania 9 i 10 miały charakter otwarty, respondenci zostali poproszeni o wskazanie najważniejszych korzyści/szans oraz kosztów/zagrożeń (maksymalnie po 3), które ich zdaniem pojawią się po wprowadzeniu w Polsce wspólnej europejskiej waluty. Udzielone odpowiedzi zostały pogrupowane w spójne kategorie i są prezentowane odpowiednio w tabelach 16 i 17. Najczęściej wymienianymi kategoriami korzyści i szans z przyjęcia euro były w pierwszej turze badania: • „jedna waluta” – poprawa efektywności i/lub transparentności rynków i cen (finansowego, nieruchomości i in.), spadek kosztów transakcyjnych (wymiana walut), wzrost turystyki – takich odpowiedzi udzieliło 67,2% respondentów ze wszystkich uczelni, aż 90% ankietowanych z Uniwersytetu Opolskiego, 87% z Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu oraz 85,7% z Uniwersytetu Szczecińskiego, • spadek ryzyka makroekonomicznego (w tym kursowego), wzrost zdolności do reform – takich odpowiedzi udzieliło ponad 2/5 (41,7%) ogółu badanych, w tym 73,1% respondentów z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, • szybszy wzrost gospodarczy, większa konkurencyjność, integracja rynków – mniej więcej co piąty ankietowany (21%) wskazywał na te czynniki, niemal połowa respondentów (45%) z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach. Z kolei najrzadziej wymienianymi korzyściami były te dotyczące rynku pracy. Na „zwiększenie zatrudnienia, wzrost integracji rynków pracy i migracji” wskazywało tylko 2,6% ankietowanych, a na wzrost płac – mniej więcej co 12 badany (8,3%). Analizy zróżnicowania odpowiedzi między uczelniami, wykonane testem niezależności chi-kwadrat dostarczyły następujących rezultatów:

szybszy wzrost gospodarczy, większa konkurencyjność, integracja rynków: chi2(12) = 29,33; p < 0,01 Osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach i Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu oraz Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie częściej wskazywały tą odpowiedź niż osoby z innych uczelni. spadek ryzyka makroekonomicznego (w tym kursowego), wzrost zdolności do reform: chi2(12) = 49,23; p < 0,001 Respondenci z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie częściej wskazywali tą odpowiedź niż osoby z innych uczelni. „jedna waluta” – poprawa efektywności i/lub transparentności rynków i cen (finansowego, nieruchomości i in.), spadek kosztów transakcyjnych (wymiana walut), wzrost turystyki: chi2(12) = 34,01; p < 0,01 Ankietowani z Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu, Uniwersytetu Opolskiego i Uniwersytetu Szczecińskiego częściej udzielali tej odpowiedzi niż osoby z innych uczelni. stabilność finansów publicznych: chi2(12) = 13,39; p > 0,05 Nie odnotowano różnic statystycznie istotnych. niższe/ bardziej stabilne stopy procentowe (w tym: niższy koszt kredytów): chi2(12) = 20,40; p < 0,05 Osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach, Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu oraz Uniwersytetu w Białymstoku częściej wskazywały tą odpowiedź niż ankietowani z innych uczelni. niska inflacja, wyrównywanie się cen: chi2(12) = 16,03; p > 0,05 Nie odnotowano różnic istotnych statystycznie.

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Tabela 16. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 9 „Proszę wymienić max. 3 najważniejsze korzyści/ szanse, które Pani/a zdaniem pojawią się po wprowadzeniu w Polsce waluty euro” w podziale na uczelnie (pytanie otwarte).

Uczelnia

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

12,5

52,5

67,5

2,5

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

46,7 76,7

6,7

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

27,5 32,5 62,5

2,5

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

23,7

36,7 13,3

7,5

12,5

3,3

6,7

17,5

60,5

5,3

2,6

31,6

7,9

13,2

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej 28,9 37,8 62,2 w Lublinie

8,9

4,4

22,2

4,4

24,4

6,1

9,1

39,4

6,1

9,5

23,8

14,8

18,5

7,4

11,1

Uniwersytet Opolski

Uniwersytet Rzeszowski

18,2

Uniwersytet Szczeciński

23,8 33,3

54,5 51,5 85,7

4,8 3,7

5 10,5 2,2

13,3

6,7

18,2

12,1

4,8

3,7

1,9

13,5

9,6

Uniwersytet w Białymstoku

3,7

48,1 74,1

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

19,2

73,1 30,8

7,7

5,8

19,2

1,9

11,5

Uniwersytet Warszawski

26,9

23,1 73,1

3,8

34,6 19,2

11,5

7,7

15,4

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

27,8

7,4

1,9

7,4

9,3

1,9

9,3

16,7

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

32,5 52,5

2,5

7,5

ŚREDNIA

21,0

41,7 67,2

5,7

8,0

8,4

26,6

8,9

12,3

2,6

8,3

8,0

a) szybszy wzrost gospodarczy, większa konkurencyjność, integracja rynków b) spadek ryzyka makroekonomicznego (w tym kursowego), wzrost zdolności do reform c) „jedna waluta” - poprawa efektywności i/lub transparentności rynków i cen (finansowego, nieruchomości i in.), spadek kosztów transakcyjnych (wymiana walut), wzrost turystyki d) stabilność finansów publicznych e) niższe/ bardziej stabilne stopy procentowe (w tym: niższy koszt kredytów) f) niska inflacja, wyrównywanie się cen g) zwiększenie/stabilizacja wymiany handlowej h) wzmocnienie pozycji Polski w Unii Europejskiej, poprawa wiarygodności kraju i) wzrost inwestycji zagranicznych, szerszy dostęp do kapitału i nowoczesnych technologii j) zwiększenie zatrudnienia, wzrost integracji rynków pracy i migracji k) wzrost płac l) inne (w tym: poprawa konkurencyjności sektora bankowego, wzrost dopłat dla rolników)

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

zwiększenie/stabilizacja wymiany handlowej: chi2(12) = 23,47; p < 0,05 Badani z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu oraz Uniwersytetu Rzeszowskiego częściej udzielali tej odpowiedzi niż osoby z innych uczelni. wzmocnienie pozycji Polski w Unii Europejskiej, poprawa wiarygodności kraju: chi2(12) = 15,62; p > 0,05 Nie odnotowano istotnych statystycznie różnic. wzrost inwestycji zagranicznych, szerszy dostęp do kapitału i nowoczesnych technologii: chi2(12) = 17,77; p > 0,05 Nie odnotowano istotnych statystycznie różnic. zwiększenie zatrudnienia, wzrost integracji rynków pracy i migracji: chi2(12) = 8,86; p > 0,05

Zagrożeniami wskazywanymi przez ponad 30% ogółu badanych były także: • utrata autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej (31,9% respondentów) – ze wskazaniem około połowy ankietowanych z Uniwersytetu Opolskiego i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, • pogorszenie sytuacji na rynku pracy i skutki społeczne: wzrost bezrobocia/ spadek wynagrodzeń/ pogorszenie sytuacji ekonomicznej ludności (30,1%) – przy czym na te kwestie zwracało uwagę 40,7% badanych z Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu. Przeprowadzono analizę odpowiedzi pod kątem ich zróżnicowania względem uczelni (test niezależności chi-kwadrat). Dostarczyła ona następujących rezultatów:

Nie odnotowano istotnych statystycznie różnic.

zaburzenia wzrostu gospodarczego (w tym: wzrost konkurencji, spadek konkurencyjności polskiej gospodarki, ryzyko przegrzania gospodarki, osłabienia wzrostu i in.): chi2(12) = 11,29; p > 0,05

wzrost płac: chi2(12) = 13,20; p > 0,05

Nie odnotowano różnic statystycznie istotnych.

Nie odnotowano istotnych statystycznie różnic.

pogorszenie sytuacji na rynku pracy i skutki społeczne: wzrost bezrobocia/ spadek wynagrodzeń/ pogorszenie sytuacji ekonomicznej ludności: chi2(12) = 23,01; p < 0,05

inne (w tym: poprawa konkurencyjności sektora bankowego, wzrost dopłat dla rolników): chi2(12) = 13,29; p > 0,05 Nie odnotowano różnic statystycznie istotnych. Niemal 2/3 wszystkich respondentów z 13 szkół wyższych za najważniejszy koszt i zagrożenie związane z przyjęciem przez Polskę euro, uznało – w pierwszej turze badania, zrealizowanej po pierwszym semestrze studiów – wzrost cen (64,8%). Czynnik ten był wymieniany przez 80% studentów „Mechanizmów funkcjonowania strefy euro” na Uniwersytecie Rzeszowskim i ponad 70% studentów Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytetu w Białymstoku, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu.

Osoby z Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu, Uniwersytetu Rzeszowskiego i Uniwersytetu w Białymstoku częściej wskazywały tą odpowiedź niż osoby z innych uczelni. wzrost cen: chi2(12) = 38,75; p < 0,001 Respondenci z Uniwersytetu Rzeszowskiego i Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu częściej udzielali tej odpowiedzi niż osoby z innych uczelni.

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Tabela 17. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 10 „Proszę wymienić max. 3 najważniejsze koszty/ zagrożenia, które Pani/a zdaniem pojawią się po wprowadzeniu w Polsce waluty euro” w podziale na uczelnie (pytanie otwarte). Uczelnia

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

7,9

34,2

63,2

10,5

13,2

15,8

28,9

2,6

5,3

2,6

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

6,9

17,2

62,1

17,2

27,6

3,4

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

14,3

35,7 59,5

7,1

2,4

28,6

9,5

21,1

13,2

21,1 47,4

2,6

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

13,2 15,8

2,4 13,2

7,9

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

72,3

8,5

2,1

12,8

2,1

Uniwersytet Opolski

Uniwersytet Rzeszowski

8,6

2,9

17,1

11,4

25,7

5,7

Uniwersytet Szczeciński

Uniwersytet w Białymstoku

16,1

6,5

12,9

9,7

25,8

3,2

9,7

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Uniwersytet Warszawski

11,5

34,6 65,4

3,8

15,4

42,3

38,5

3,8

7,7

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

9,3

40,7 77,8

5,6

9,3

27,8

7,4

3,7

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

2,4

26,8 63,4

4,9

41,5

2,4

4,9

ŚREDNIA

9,9

30,1 64,8

12,0

23,9

12,6

31,9

5,1

7,2

5,6

38,7 74,2 34

6,4 15 8,6 5

a) zaburzenia wzrostu gospodarczego (w tym: wzrost konkurencji, spadek konkurencyjności polskiej gospodarki, ryzyko przegrzania gospodarki, osłabienia wzrostu i in.) b) pogorszenie sytuacji na rynku pracy i skutki społeczne: wzrost bezrobocia/ spadek wynagrodzeń/ pogorszenie sytuacji ekonomicznej ludności c) wzrost cen d) krótkookresowy wzrost cen (zaokrąglanie cen w górę) e) koszty dostosowań (zmiany systemów informatycznych, księgowych, kampanii informacyjnej, koszty psychologiczne i in.) f) wzrost ryzyka makroekonomicznego, w tym: ryzyko nieadekwatnej polityki EBC, ograniczona możliwość reagowania na szoki asymetryczne, efekt zarażania i in.) g) utrata autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej h) utrata tożsamości/ autonomii narodowej (w tym: utrata waluty narodowej, utrata pozycji przez Polskę i in.) i) koszty nieoptymalnego kursu konwersji j) inne (w tym: utrata niezależności polityki fiskalnej, ryzyko nieudanych przygotowań, zmiany strukturalne w gospodarce, brak możliwości zarabiania na różnicach kursowych itp.)

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

krótkookresowy wzrost cen (zaokrąglanie cen w górę): chi2(12) = 21,08; p < 0,05 Osoby z Uniwersytetu Szczecińskiego częściej wskazywały tą odpowiedź niż ankietowani z innych uczelni. koszty dostosowań (zmiany systemów informatycznych, księgowych, kampanii informacyjnej, koszty psychologiczne i in.): chi2(12) = 64,93; p < 0,001 Osoby z Uniwersytetu Szczecińskiego, Uniwersytetu Opolskiego oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu częściej wskazywały tą odpowiedź niż ankietowani z innych uczelni.

wzrost ryzyka makroekonomicznego, w tym: ryzyko nieadekwatnej polityki EBC, ograniczona możliwość reagowania na szoki asymetryczne, efekt zarażania i in.: chi2(12) = 23,73; p < 0,05 Osoby z Uniwersytetu Warszawskiego częściej odpowiadały w ten sposób niż respondenci z innych uczelni. utrata autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej: chi2(12) = 17,22; p > 0,05 Nie odnotowano różnic istotnych statystycznie.

Tabela 18. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 11 o wpływ wprowadzenia euro w Polsce na poziom cen, w podziale na uczelnie (skala: 1 – mocno wzrosną, 2 – trochę wzrosną, 3 – nie zmienią się, 4 – trochę spadną, 5 – mocno spadną). Uczelnia

Min

Maks

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

1,59

0,54

Uniwersytet w Białymstoku

1,61

0,56

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

1,63

0,61

Uniwersytet Rzeszowski

1,65

0,6

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

1,68

0,53

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

1,73

0,54

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

1,73

0,5

Uniwersytet Szczeciński

1,74

0,45

Uniwersytet Warszawski

1,76

0,49

Uniwersytet Opolski

1,83

0,56

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

1,94

0,59

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

1,98

0,85

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

1,98

0,42

średnia ważona (liczebnością badanych grup)

N M Me

liczebność średnia mediana

1,76

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Tabela 19. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 12 o wpływ wprowadzenia euro w Polsce na płace nominalne, w podziale na uczelnie (skala: 1 – mocno wzrosną, 2 – trochę wzrosną, 3 – nie zmienią się, 4 – trochę spadną, 5 – mocno spadną). Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet Warszawski

2,83

0,79

Uniwersytet Szczeciński

2,96

0,79

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

2,98

0,83

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

2,98

0,83

Uniwersytet Opolski

0,88

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

3,03

0,94

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

3,03

1,05

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

3,04

0,83

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

3,08

0,98

Uniwersytet w Białymstoku

3,13

0,88

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

3,16

1,05

Uniwersytet Rzeszowski

3,25

0,72

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

3,38

1,08

średnia ważona (liczebnością badanych grup)

N M Me

liczebność średnia mediana

utrata tożsamości/ autonomii narodowej (w tym: utrata waluty narodowej, utrata pozycji przez Polskę i in.): chi2(12) = 5,80; p > 0,05 Nie odnotowano różnic istotnych statystycznie. koszty nieoptymalnego kursu konwersji: chi2(12) = 18,81; p < 0,05 Respondenci z Uniwersytetu Rzeszowskiego i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu częściej udzielali tej odpowiedzi niż badani z innych uczelni. inne (w tym: utrata niezależności polityki fiskalnej, ryzyko nieudanych przygotowań, zmiany strukturalne w gospodarce, brak możliwości zarabiania na

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

3,07

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny

różnicach kursowych itp.): chi2(12) = 12,44 p > 0,05 Nie odnotowano różnic istotnych statystycznie. Kolejne dwa pytania kwestionariusza ankiety miały na celu sprawdzenie opinii badanych na temat wpływu ewentualnego przyjęcia euro przez Polskę na poziom cen i płac w naszym kraju. Większość respondentów uznała, że ceny „trochę wzrosną” (taka była mediana dla wszystkich szkół wyższych). Test Kruskala-Wallisa wskazał na istnienie istotnego statystycznie zróżnicowania w odpowiedziach respondentów z różnych uczelni (chi2(12) = 28,47; p < 0,01), jednak porównania wielokrotne nie wykazały żadnych istotnych różnic pomiędzy poszczególnymi uczelniami.

Tabela 20. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 13 „Jak Pan(i) ocenia stopień przygotowań Polski do wejścia do strefy euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie dobrze, 2 – dobrze, 3 – raczej dobrze, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej źle, 6 – źle, 7 – zdecydowanie źle). Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

4,02

1,27

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

4,11

1,19

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

4,2

1,14

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

4,41

1,45

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

4,47

1,2

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

4,51

1,12

Uniwersytet Szczeciński

4,78

1,37

Uniwersytet Warszawski

4,79

1,26

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

4,87

Uniwersytet Opolski

4,92

1,35

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

4,93

1,25

Uniwersytet w Białymstoku

5,19

1,26

Uniwersytet Rzeszowski

5,29

1,05

średnia ważona (liczebnością badanych grup)

N M Me

liczebność średnia mediana

Przygotowania Polski do wprowadzenia euro Ostatnie pytanie (nie licząc pytań metryczkowych) w pierwszym badaniu dotyczyło oceny stopnia przygotowań Polski do wejścia do strefy euro. Przeciętne oceny wahały się od neutralnych („trudno powiedzieć”) – w przypadku Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu – do raczej złych i złych, w przypadku Uniwersytetu Rzeszowskiego i Uniwersytetu w Białymstoku. Nie było natomiast uczelni, w których ocena ta byłaby zabarwiona pozytywnie, medianą

4,61

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny

odpowiedzi w grupie respondentów 10 z 13 szkół wyższych była „raczej zła” ocena polskich przygotowań. W celu sprawdzenia, czy osoby z poszczególnych uczelni różniły się między sobą pod względem udzielanych odpowiedzi, przeprowadzono test Kruskala-Wallisa. Analiza wykazała istotne statystycznie różnice: chi2(12) = 50,61; p < 0,001. Porównania wielokrotne wykazały, że respondenci z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej oceniali stopień przygotowań niż badani z: • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,01)

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

• Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,001), • Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,05), • Uniwersytetu w Białymstoku, • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,05), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,01). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie. Cechy respondentów a postawy względem strefy euro i wprowadzenia euro w Polsce W dalszej kolejności przeprowadzono analizy związków między charakterystykami respondentów (541 osób, które wypełniły ankietę w pierwszej turze

adania) a udzielanymi odpowiedziami na pytania b dotyczące: • oceny obecnej sytuacji w strefie euro (pyt. 1). • oceny sytuacji w strefie euro w perspektywie 5 lat (pyt. 2), • chęci wprowadzenia euro w Polsce (pyt. 4), • okresu, w którym Polska powinna przyjąć euro (pyt. 5), • osobistej oceny korzyści w wprowadzenia euro w Polsce (pyt. 8). W tym celu zastosowano pomiar korelacji rho-Spearmana, do analizy wybrano zmienne: metryczkowe: wiek, ocena sytuacji materialnej, wielkość miejsca zamieszkania oraz wielkość gospodarstwa domowego. W tabeli 21 przedstawiono współczynniki korelacji z przeprowadzonych badań.

Tabela 21. Współczynniki korelacji rho-Spearmana pomiędzy wiekiem, oceną sytuacji materialnej, wielkością miejsca zamieszkania oraz wielkością gospodarstwa domowego a udzielanymi odpowiedziami na pytania 1, 2, 4, 5 i 8 kwestionariusza pytania w pierwszej turze badania. Pytania

Wiek

Sytuacja materialna

Miejsce zamieszkania

Wielkość gospodarstwa

Obecna sytuacja strefy euro

0,13**

0,04

0,13**

-0,05

Przyszłość strefy euro

0,15***

0,07

0,02

-0,02

Chęć wprowadzenia euro

0,03

0,15***

-0,08

-0,01

Okres wprowadzenia euro

0,01

0,10*

-0,02

0,00

Subiektywnie postrzegane korzyści z wprowadzenia euro

0,09*

0,24***

-0,11*

0,01

* ** ***

p < 0,05 p < 0,01 p < 0,001

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Analizy korelacji rho-Spearmana wykazały istotne statystycznie związki pomiędzy wiekiem osób badanych a oceną obecnej sytuacji w strefie euro, oceną przyszłości strefy euro w perspektywie 5 lat oraz oceną korzyści po wprowadzeniu euro. Oznacza to, że im starsi byli respondenci, tym gorzej oceniali obecną sytuację w strefie euro, przyszłość strefy euro w perspektywie 5 lat oraz widzieli dla siebie mniej korzyści po wprowadzeniu euro. Powyższe analizy dowiodły również istnienia związków pomiędzy oceną własnej sytuacji materialnej przez respondentów a chęcią wprowadzenia euro, okresem wprowadzenia euro i oceną korzyści po wprowadzeniu euro. Z testów wynika, że im gorszą sytuację materialną mieli ankietowani, tym częściej nie chcieli wprowadzenia euro, pożądali późniejszej daty wprowadzenia euro oraz widzieli mniej korzyści dla siebie wynikających z zamiany złotego na euro. W toku badań z użyciem korelacji rho-Spearmana stwierdzono także istotne statystycznie związki pomiędzy miejscem zamieszkania osób badanych a oceną obecnej sytuacji w strefie euro oraz oceną korzyści po wprowadzeniu euro. W im większym mieście mieszkali badani, tym gorzej oceniali obecną sytuację w strefie euro ale widzieli więcej korzyści po wprowadzeniu euro dla siebie. Następnie sprawdzono, czy kobiety różniły się od mężczyzn pod względem sposobu udzielania odpowiedzi na pytania 1,2,4,5 i 8 (jw.). Analizy testem U MannaWhitneya dostarczyły następujących wyników: • obecna sytuacja strefy euro: Z = 2,71; p < 0,01, • przyszłość strefy euro: Z = 0,82; p > 0,05, • chęć wprowadzenia euro: Z = 4,55; p < 0,001, • okres wprowadzenia euro: Z = 2,45; p < 0,05, • zalety wprowadzenia euro: Z = 3,74; p < 0,001 Oznacza to, że kobiety: • wyżej oceniły obecną sytuację w strefie euro, • rzadziej chciały wprowadzenia euro, • chciały dłuższego okresu wprowadzenia euro, • widziały mniej korzyści po wprowadzeniu euro niż mężczyźni.

W końcowej fazie testów porównawczych ankiet z pierwszej tury badania postawiono pytanie, czy osoby o różnej przynależności społeczno-zawodowej różniły się między sobą pod względem sposobu udzielania odpowiedzi na analizowane pytania 1, 2, 4, 5 i 8. Zastosowanie testu Kruskala-Wallisa dostarczyło następujących wyników: • obecna sytuacja strefy euro: chi2(9) = 10,43; p > 0,05, • przyszłość strefy euro: chi2(9) = 20,60; p < 0,05, • chęć wprowadzenia euro: chi2(9) = 16,99; p < 0,05, • okres wprowadzenia euro: chi2(9) = 4,80; p > 0,05, • zalety wprowadzenia euro: chi2(9) = 21,82; p < 0,01. Porównania wielokrotne wykazały jedynie, że kadra kierownicza w przedsiębiorstwach widziała większe korzyści z wprowadzenia euro dla siebie niż specjaliści i pracownicy umysłowi administracji publicznej. Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie.

Wyniki badania powtórnego W powtórnym badaniu w maju 2011 r. wzięły udział 632 osoby z 13 ośrodków akademickich. W tej części opracowania zostaną zaprezentowane analizy odpowiedzi na poszczególne pytania, których układ i istota zostały już omówione w podrozdziale „Wyniki badania pierwotnego”. Analogicznie do tamtej części pracy, również w tej znajdą się badania w zakresie rozkładu odpowiedzi na pytania dotyczące sytuacji w strefie euro, zapatrywań respondentów na przyjęcie euro w Polsce oraz oceny przygotowań Polski do pełnego uczestnictwa w Unii Gospodarczo-Walutowej. Analizowane będą nie tylko wartości odpowiedzi, ale także ich zróżnicowanie ze względu na pochodzenie respondentów (zróżnicowanie między uczelniami), a także wpływ zmiennych społecznoekonomicznych osób ankietowanych na udzielane przez nie odpowiedzi.

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Kwestionariusz ankiety badania powtórnego zawierał jednak 3 pytania, których nie było w ankiecie pierwotnej, dotyczące ewaluacji studiów podyplomowych. Analiza w tym zakresie jest więc dodatkowym częścią niniejszego podrozdziału. Sytuacja w strefie euro Pytanie 1. Jaka jest Pani/a zdaniem obecna sytuacja strefy euro?

co oznacza neutralną bądź niezdecydowaną odpowiedź, Mediana wynosiła od 3 („raczej dobra” ocena sytuacji) do 5 („raczej zła”), przy czym inaczej niż w badaniu pierwotnym, największymi sceptykami byli studenci z Uniwersytetu Warszawskiego, a następnie Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (podobnie jak w I turze). Najniższy wynik, wskazujący na najbardziej pozytywną ocenę (choć nadal „raczej dobrą” graniczącą z „trudno powiedzieć”) odnotowano ponownie na Uniwersytecie WarmińskoMazurskim w Olsztynie.

W drugiej turze badania średnia wszystkich odpowiedzi wyniosła 3,95 (nieco mniej, niż w I badaniu),

Tabela 22. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pyta nie 1 „Jaka jest Pani/a zdaniem obecna sytuacja strefy euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – bardzo dobra, 2 – dobra, 3 – raczej dobra, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej zła, 6 – zła, 7 – zdecydowanie zła). Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

3,29

0,91

Uniwersytet Rzeszowski

3,68

1,31

Uniwersytet w Białymstoku

3,68

1,44

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

3,85

1,43

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

3,87

1,17

Uniwersytet Szczeciński

3,91

1,18

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

3,97

1,33

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

4,05

1,21

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

4,08

1,34

Uniwersytet Opolski

4,15

1,21

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

4,15

1,24

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

4,31

1,29

Uniwersytet Warszawski

4,38

1,29

średnia ważona (liczebnością badanych grup)

N M Me

liczebność średnia mediana

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

3,95 (w I badaniu: 4,13)

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny

Analiza porównawcza odpowiedzi respondentów z poszczególnych uczelni z zastosowaniem testu Kruskala-Wallisa wykazała zachodzenie istotnych statystycznie różnic: chi2(12) = 34,27; p < 0,01. Porównania wielokrotne wykazały, że osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie wyżej oceniły obecną sytuację w strefie euro niż osoby z: Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (p < 0,01), Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,01) oraz Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (p < 0,05). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie.

Pytanie 2. Jak Pan(i) ocenia przyszłość strefy euro w perspektywie najbliższych 5 lat? Średni wynik odpowiedzi na to pytanie wyniósł 3,03 i był niższy, niż w badaniu pierwotnym (3,65), czyli uśrednione oceny z „trudno powiedzieć” zbliżyły się do „raczej dobrej” percepcji przyszłości strefy euro. Najostrożniejsza ocena (choć nieco bardziej optymistyczna, niż poprzednio) została wyrażona przez studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego, zaś największymi optymistami (średnio 2,73, czyli między oceną „dobrą” a „raczej dobrą”) zostali ankietowani

Tabela 23. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 2 „Jak Pan(i) ocenia przyszłość strefy euro w perspektywie najbliższych 5 lat?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – bardzo dobra, 2 – dobra, 3 – raczej dobra, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej zła, 6 – zła, 7 – zdecydowanie zła). Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

2,73

0,67

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

3,2

1,14

Uniwersytet Szczeciński

3,23

1,07

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

3,27

1,01

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

3,33

0,98

Uniwersytet w Białymstoku

3,39

1,35

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

3,4

1,25

Uniwersytet Opolski

3,41

1,18

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

3,44

1,21

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

3,53

1,31

Uniwersytet Warszawski

3,63

1,17

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

3,65

1,12

Uniwersytet Rzeszowski

3,76

1,06

średnia ważona (liczebnością badanych grup)

N M Me

liczebność średnia mediana

3,03 (w I badaniu; 3,65)

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Należy zauważyć, że tym razem we wszystkich szkołach wyższych mediana odpowiedzi wyniosła 3, co odpowiada ocenie „raczej dobrej” (nie było średnio rzecz biorąc ocen „raczej złych”). Pytanie 4. Czy chciał(a)by Pan(i), aby w Polsce wprowadzono euro? W badaniu powtórzonym respondenci średnio rzecz biorąc „raczej chcą”, aby w Polsce wprowadzono euro. Wynik ten (3,06 w skali 1-7) był nieco bardziej zdecydowany, niż w badaniu początkowym, gdy wyniósł

3,45, czyli był na pograniczu z „trudno powiedzieć”. W 9 uczelniach mediana wyniosła 3 („raczej tak”), na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu oraz Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim mediana równała się 2 („tak” – te uczelnie również w I badaniu uzyskały taki wynik), zaś studenci Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach nie mieli zdeklarowanego poglądu na tą sprawę (mediana 4 – „trudno powiedzieć”), podczas gdy respondenci z Uniwersytetu Rzeszowskiego pozostali sceptyczni względem zamiany złotego na euro (mediana 5 – „raczej nie”).

Tabela 24. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pyta nie 3 „W jakim stopniu Pani/a zdaniem obecne trudności finansów publicznych niektórych państw strefy euro (m.in. Grecji, Portugalii, Hiszpanii) wpłyną na przyszłość strefy euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie pozytywnie, 2 – pozytywnie, 3 – raczej pozytywnie, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej negatywnie, 6 – negatywnie, 7 – zdecydowanie negatywnie). Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet Warszawski

4,88

1,35

Uniwersytet Rzeszowski

4,92

1,3

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

0,91

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

1,31

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

5,02

0,99

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

5,06

1,19

Uniwersytet Szczeciński

5,09

0,97

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

5,09

0,91

Uniwersytet Opolski

5,15

1,1

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

5,18

1,21

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

5,19

1,11

Uniwersytet w Białymstoku

5,29

1,14

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

5,33

1,3

średnia ważona (liczebnością badanych grup)

N M Me

liczebność średnia mediana

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

5,09 (w I badaniu: 5,11)

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny

Analiza testem Kruskala-Wallisa wykazała istotne statystycznie różnice między uczelniami: chi2(12) = 80,21; p < 0,001. Z porównań wielokrotnych wynika, że osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego były gorzej nastawione do przyjęcia w Polsce euro niż ankietowani z: • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), • Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,01), • Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (p < 0,05),

• Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,001). Z kolei respondenci z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach byli bardziej sceptyczni względem przyjęcia w Polsce euro niż osoby z: • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (p < 0,05),

Tabela 25. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 4 „Czy chciał(a)by Pan(i), aby w Polsce wprowadzono euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie tak, 2 – tak, 3 – raczej tak, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej nie, 6 – nie, 7 – zdecydowanie nie).

Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

2,32

0,8

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

2,53

1,36

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

2,65

1,02

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

2,88

1,35

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

2,9

1,34

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

1,36

Uniwersytet Szczeciński

3,09

1,18

Uniwersytet Warszawski

3,1

1,36

Uniwersytet Opolski

3,12

1,25

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

3,17

1,53

Uniwersytet w Białymstoku

3,41

1,69

Uniwersytet Rzeszowski

4,14

1,69

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

4,17

1,37

średnia ważona (liczebnością badanych grup)

N M Me

liczebność średnia mediana

3,06 (w I badaniu: 3,45)

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

• Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,001), • Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,05), • Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (p < 0,001), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,01), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,05), • Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,001).

• Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,05), • Uniwersytetu w Białymstoku (p < 0,001). Natomiast respondenci z Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach opowiadali się za szybszym przyjęciem euro niż badani z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (p < 0,05). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie.

Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie. Pytanie 5. W jakim okresie polski złoty powinien zostać zastąpiony przez europejską walutę euro? Większość respondentów oczekuje wprowadzenia w Polsce euro w perspektywie od 5 do 10 lat, oczekiwania te nie uległy dużej zmianie w stosunku do badania pierwotnego (por. tabela 26). Respondenci z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w sensie statystycznym podtrzymali swoją opinię, że zamiana złotego na euro powinna nastąpić nie dalej, niż za 5 lat, natomiast ankietowani z Uniwersytetu Warszawskiego, w pierwszym badaniu „odkładający” w czasie decyzję o przyjęciu wspólnej waluty o 10-15 lat, w tej edycji ankiety wskazywali przeciętnie na 5-10 letni horyzont czasu. Zastosowanie testu Kruskala-Wallisa pozwoliło zidentyfikować istotne statystycznie różnice: chi2(12) = 68,78; p < 0,001. Porównania wielokrotne pokazały, że ankietowani z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie opowiadali się za wcześniejszym wejściem do strefy euro niż osoby z: • Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (p < 0,01), • Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,01), • Uniwersytetu Rzeszowskiego (p < 0,001), • Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,05), • Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (p < 0,001), • Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach (p < 0,001),

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Tabela 26. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 5 „W jakim okresie polski złoty powinien zostać zastąpiony przez europejską walutę euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – jak najszybciej, gdy będzie to możliwe, 2 – w perspektywie do 5 lat, 3 – w perspektywie od 5 do 10 lat, 4 – w perspektywie 10-15 lat, 5 – jak najpóźniej). Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

2,26

0,81

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

2,73

1,24

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

2,75

0,94

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

2,76

0,99

Uniwersytet Opolski

2,97

1,07

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

3,02

1,15

Uniwersytet Warszawski

3,07

0,92

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

3,11

1,08

Uniwersytet Szczeciński

3,17

1,08

Uniwersytet w Białymstoku

3,37

1,14

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

3,44

0,78

Uniwersytet Rzeszowski

3,50

1,16

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

3,55

1,13

średnia ważona (liczebnością badanych grup)

N M Me

liczebność średnia mediana

Euro w Polsce – koszty, korzyści, szanse i zagrożenia Pytanie 6. Jakie będą konsekwencje wprowadzenia euro dla wymienionych podmiotów? Respondenci oceniali konsekwencje wejścia Polski do strefy euro dla poszczególnych grup podmiotów, każdorazowo określając je na skali od „zdecydowanie pozytywnych” (1) do „zdecydowanie negatywnych” (7). Średnie oceny dla wszystkich 7 ocenianych grup podmiotów były w badaniu powtórnym bardziej korzystne, niż w badaniu pierwotnym. Respondenci uznali średnio rzecz ujmując, że konsekwencje

3,03 (w I badaniu: 3,12)

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny

wprowadzenia euro ogółem dla Polski będą „pozytywne”/ „raczej pozytywne” (2,72). Skutki decyzji o przyjęciu euro zostały ocenione jako najbardziej pozytywne dla eksporterów (średnia 2,32, mediana w 11 na 13 uczelni „pozytywne”), ogółu przedsiębiorstw (średnia 2,52, mediana w 10 na 13 uczelni „pozytywne”) i instytucji finansowych (średnia 2,57) – zatem ranking był analogiczny jak w badaniu pierwotnym. Ankietowani uznali, że dla żadnej z przedstawionych grup konsekwencje nie będą negatywne, jedynie dla gospodarstw domowych i rolników będą się wahały między „raczej pozytywnymi” i „neutralnymi”.

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Co ciekawe, studenci z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w pierwotnym badaniu uznali, że gospodarstwa domowe odczują „raczej negatywne” konsekwencje wejścia Polski do strefy euro, natomiast w badaniu powtórnym ta ocena została zweryfikowana i wyniosła średnio 2,9 (mediana 3), co oznacza ocenę „raczej pozytywną”. W tym zakresie najbardziej sceptyczni byli respondenci z Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach (oceny na pograniczu „neutralnych” i „raczej negatywnych”). Największymi sceptykami co do konsekwencji wejścia Polski do strefy euro dla różnych grup podmiotów – w 5 na 7 kategorii - byli studenci z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach (poprzednio: respondenci z Uniwersytetu Warszawskiego), a największymi optymistami (w 5 kategoriach) – studenci Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (wcześniej: Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu). Analizy testem Kruskala-Wallisa w kierunku stwierdzenia różnic w odpowiedziach studentów z poszczególnych uczelni dostarczyły następujących wyników: ogółem – dla Polski: chi (12) = 79,42; p < 0,001 2

Osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach gorzej oceniły konsekwencje wprowadzenia euro niż respondenci z: • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (p < 0,05), • Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,001), • Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,001), • Uniwersytetu Opolskiego (p < 0,05), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,001), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,05), • Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,001).

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Ankietowani z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej zapatrywali się na konsekwencje wymiany złotego na euro niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,01), Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,05) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,01). dla ogółu przedsiębiorstw: chi2(12) = 55,02; p < 0,001 Badani z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach gorzej ocenili skutki przyjęcia euro niż osoby z: • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), • Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,05), • Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,05), • Uniwersytetu Opolskiego (p < 0,05), • Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (p < 0,05), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,01), • Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,01). Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego niżej oceniły konsekwencje wejścia Polski do strefy euro niż ankietowani z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001). dla eksporterów: chi2(12) = 42,35; p < 0,001 Respondenci z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach gorzej ocenili konsekwencje przyjęcia euro niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,05), Uniwersytetu Opolskiego (p < 0,01), Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (p < 0,05) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,05). Ankietowani z Uniwersytetu Rzeszowskiego byli bardziej sceptyczni niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,05).

Tabela 27. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pyta nie 6 „Jakie będą konsekwencje wprowadzenia euro dla wymienionych podmiotów?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie pozytywne, 2 – pozytywne, 3 – raczej pozytywne, 4 – neutralne, 5 – raczej negatywne, 6 – negatywne, 7 – zdecydowanie negatywne).

Uczelnia

ogółem dla Polski

dla ogółu dla przedsiębiorstw eksporterów

dla rolników

dla dla dla budżetu instytucji gospodarstw państwa finansowych domowych

Uniwersytet WarmińskoMazurski w Olsztynie

2,16

2,03

1,98

2,61

2,5

2,14

2,9

2,26

Uniwersytet Szczeciński

2,33

2,28

2,22

3,29

2,63

3,32

2,57

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

2,42

2,5

2,32

2,22

3,09

2,33

3,34

2,79

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

2,45

2,44

2,24

3,18

2,48

3,26

2,92

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

2,52

2,44

2,22

2,8

2,44

3,02

2,67

Uniwersytet Opolski

2,67

2,32

2,09

3,06

2,45

3,71

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

2,72

2,77

2,23

3,34

2,13

3,67

2,58

Uniwersytet w Białymstoku

2,77

2,53

3,59

2,85

3,89

3,28

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

2,82

2,49

2,28

3,56

2,47

3,76

3,02

Uniwersytet Marii CurieSkłodowskiej w Lublinie

2,84

2,42

2,22

3,31

2,66

3,86

3,19

Uniwersytet Warszawski

2,85

2,53

2,45

3,26

2,5

3,36

3,11

Uniwersytet Rzeszowski

3,38

2,91

2,72

4,08

3,3

4,58

3,7

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

3,74

3,31

3,5

3,31

4,51

3,72

średnia ważona (liczebnością grup)

2,72

2,51

2,32

3,29

2,57

3,58

2,96

średnia ważona (liczebnością grup) w I turze badania

3,11

2,79

2,59

3,69

2,80

4,25

3,34

N M Me

liczebność średnia mediana

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

dla rolników: chi2(12) = 59,30; p < 0,001

dla gospodarstw domowych: chi2(12) = 74,67; p < 0,001

Osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach niżej ceniły sobie skutki wprowadzenia euro w Polsce niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001) i Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,001). Ankietowani z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej zapatrywali się na wejście do strefy euro niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001) i Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,001). Osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie lepiej oceniły konsekwencje niż osoby z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (p < 0,01) i Uniwersytetu w Białymstoku (p < 0,05).

Ankietowani z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach niżej ocenili skutki przystąpienia Polski do strefy euro niż respondenci z: • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), • Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,001), • Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,01), • Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,01), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,01), • Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,01).

dla instytucji finansowych: chi (12) = 57,64; p < 0,001 2

Osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach były bardziej sceptyczne względem skutków wprowadzenia euro niż ankietowani z: • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (p < 0,05), • Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,05), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,01), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,001), • Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,01). Oceny respondentów z Uniwersytetu Rzeszowskiego były niższe niż oceny osób z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,05), Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,01) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,05).

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Natomiast oceny osób z Uniwersytetu Rzeszowskiego były niższe niż badanych z: • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), • Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,001), • Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,01), • Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,01), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,01), • Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,01). Osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie wyżej oceniły konsekwencje niż ankietowani z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (p < 0,05). dla budżetu państwa: chi2(12) = 71,73; p < 0,001 Oceny osób z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach były niższe niż ankietowanych z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,05), Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,01) i Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,01).

Respondenci z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej ocenili konsekwencje pełnego uczestnictwa Polski w Unii Gospodarczo-Walutowej niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,01), Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,01), Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,05) i Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,01). Natomiast osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie wyżej oceniły konsekwencje niż ankietowani z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (p < 0,05), Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,05), Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (p < 0,01) oraz Uniwersytetu w Białym stoku (p < 0,01). Pytanie 7. Proszę ocenić bilans kosztów i korzyści z wejścia Polski do strefy euro dla poszczególnych grup osób: Podobnie jak w poprzednim pytaniu, również w tym dotyczącym postrzeganego bilansu kosztów i korzyści przyjęcia euro dla poszczególnych grup osób, w drugiej turze badania odnotowano nieco bardziej pozytywne oceny, niż w badaniu pierwotnym – wzrost nastąpił dla wszystkich analizowanych kategorii osób. Po raz kolejny za największych beneficjentów wejścia do strefy euro uznano turystów i osoby podróżujące (średnia 1,88 czyli bilans „dodatni”), przy czym studenci Uniwersytetu Warszawskiego ocenili, że te osoby będą miały „zdecydowanie dodatni” bilans kosztów i korzyści (mediana 1). Za grupę osób będących potencjalnymi poszkodowanymi wskutek wymiany złotego na euro ponownie zostały uznane osoby starsze (średnia 4,38) oraz osoby niepracujące (średnia 4,19) – średnie odpowiedzi mieściły się między „neutralnym” a „raczej ujemnym” bilansem. Najczęściej występujące oceny negatywne bilansu kosztów i korzyści występowały wśród studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego (w 6 na 7 grup ocenianych osób). Z kolei 5 z 7 najwyższych ocen bilansu kosztów i korzyści pochodzi od studentów Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (w pierwszej turze największymi optymistami

byli respondenci z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu). Aby zidentyfikować potencjalne zróżnicowane odpowiedzi między respondentami z poszczególnych uczelni, przeprowadzono analizy testem KruskalaWallisa, które dostarczyły następujących wyników: osoby pracujące: chi2(12) = 68,17; p < 0,001 Osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach gorzej oceniły bilans kosztów i korzyści niż ankietowani z: • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), • Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,01), • Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,05), • Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,05). Postrzegany bilans kosztów/korzyści dokonane przez respondentów z Uniwersytetu Rzeszowskiego były niższy niż osób z: • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), • Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,001), • Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,001), • Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,01) • Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,01), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,01) • Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,001). Osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie wyżej oceniły bilans niż osoby z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (p < 0,05) osoby niepracujące: chi2(12) = 45,45; p < 0,001 Ankietowani z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach gorzej ocenili bilans niż osoby z Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,05). Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Tabela 28. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 7 „Proszę ocenić bilans kosztów i korzyści z wejścia Polski do strefy euro dla poszczególnych grup osób” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie dodatni, 2 – dodatni, 3 – raczej dodatni, 4 – neutralny, 5 – raczej ujemny, 6 – ujemny, 7 – zdecydowanie ujemny).

Uczelnia

osoby pracujące

Osoby Osoby niepracujące prowadzące (renciści, własną emeryci, działalność osoby korzystające gospodarczą z zasiłków)

Młodzież

Osoby starsze

Rodziny z dziećmi

Turyści, osoby podróżujące

Uniwersytet WarmińskoMazurski w Olsztynie

2,47

3,7

2,27

2,39

3,88

2,86

1,61

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

4,39

2,93

2,79

4,61

3,71

1,95

1,5

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

2,52

3,67

2,52

2,5

2,22

3,9

3,02

1,83

Uniwersytet Szczeciński

2,62

4,09

2,73

2,54

2,5

4,71

3,3

1,7

1,5

Uniwersytet Opolski

3,26

4,26

2,97

2,56

4,44

3,52

1,65

Uniwersytet Rzeszowski

3,94

5,06

3,53

3,34

4,91

4,26

2,4

Uniwersytet Warszawski

2,81

4,23

4,5

2,73

2,42

4,31

3,2

1,76

Uniwersytet Marii CurieSkłodowskiej w Lublinie

3,26

4,36

2,97

2,64

4,28

3,56

1,78

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

2,81

4,15

2,68

2,61

4,35

3,34

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

2,79

4,08

2,68

2,53

4,39

3,32

1,82

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

3,56

4,51

3,33

3,32

4,72

4,08

2,54

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

2,68

2,82

2,38

4,1

1,8

Uniwersytet w Białymstoku

4,42

2,97

2,64

4,7

3,7

1,74

N M Me

średnia ważona (liczebnością grup)

2,94

4,19

2,83

2,62

4,38

3,42

1,88

średnia ważona (liczebnością grup) w I turze badania

3,43

4,56

3,11

2,9

4,76

3,9

2,05

liczebność średnia mediana

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

wyraziły niższą ocenę relacji kosztów do korzyści niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,001) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,05).

gorzej oceniły bilans niż ankietowani z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,05) i Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,05).

osoby prowadzące własną działalność gospodarczą: chi2(12) = 50,08; p < 0,001

Ankietowani z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach gorzej ocenili bilans kosztów i korzyści niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,01), Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,05) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,05). Postrzegana relacja kosztów i korzyści była mniej korzystna w oczach badanych z Uniwersytetu Rzeszowskiego niż osób z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,001), Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,05) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,01). Natomiast ankietowani z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie wyżej ocenili bilans niż osoby z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (p < 0,01)

Oceny osób z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach były niższe niż respondentów z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,01). Ankietowani z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej ocenili bilans kosztów i korzyści niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,01) i Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,05). osoby młodsze: chi2(12) = 39,54; p < 0,001 Osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach gorzej oceniły bilans niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,05), Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,01) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,05). Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej oceniły bilans niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,05), Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,01) i Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,05). osoby starsze: chi2(12) = 41,89; p < 0,001 Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej oceniły saldo kosztów i korzyści z wejścia do strefy euro niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,05) i Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,05). Oceny respondentów z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach były niższe niż osób z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,05) i Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,05). Osoby z Uniwersytetu Szczecińskiego

rodziny z dziećmi: chi2(12) = 63,14; p < 0,001

turyści, osoby podróżujące: chi2(12) = 35,81; p < 0,001 Osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach niżej ocenili saldo kosztów i korzyści niż respondenci z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,01), Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,05), Uniwersytetu Opolskiego (p < 0,05), Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,05), Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (p < 0,05) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,05) Pytanie 8. Wprowadzenie euro w Polsce byłoby dla ludzi takich jak Pan(i) Pytanie nr 8 kwestionariusza ankiety dotyczyło subiektywnie postrzeganego przez respondentów wpływu przyjęcia przez Polskę euro na osobistej sytuację respondenta. Przeciętną ocenę na poziomie 2,94 (przy 3,38 w I turze) w skali 1-7 można zinterpretować jako „raczej korzystną” (3 – „raczej korzystna”

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

stanowiło medianę w 10 uczelniach, tak, jak w pierwotnym badaniu). Mniej zdecydowane oceny posiadali studenci Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach (mediana 4 – „trudno powiedzieć”), natomiast poprzednio krytyczne oceny respondentów z Uniwersytetu Rzeszowskiego uległy podwyższeniu (wzrost mediany z „raczej niekorzystne” na „raczej korzystne). W celu sprawdzenia czy osoby z różnych uczelni różniły się między sobą pod względem udzielanych odpowiedzi przeprowadzono test Kruskala-Wallisa. Analiza wykazała istotne statystycznie różnice:

chi2(12) = 70,60; p < 0,001. Porównania wielokrotne uwidoczniły, że respondenci z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach gorzej oceniali wpływ wprowadzenia euro w Polsce na swoją osobistą sytuację niż ankietowani z: • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (p < 0,01), • Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,001), • Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,001), • Uniwersytetu Opolskiego (p < 0,05), • Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,01),

Tabela 29. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 8 „Wprowadzenie euro w Polsce byłoby dla ludzi takich jak Pan(i)” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie korzystne, 2 – korzystne, 3 – raczej korzystne, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej niekorzystne, 6 – korzystne, 7 – zdecydowanie niekorzystne). Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

2,29

0,79

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

2,55

1,34

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

2,60

1,03

Uniwersytet Szczeciński

2,79

1,33

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

2,79

1,17

Uniwersytet Opolski

2,82

1,11

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

2,86

1,25

Uniwersytet Warszawski

2,92

1,22

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

2,92

1,25

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

2,95

1,38

Uniwersytet w Białymstoku

3,42

1,48

Uniwersytet Rzeszowski

3,73

1,50

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

4,02

1,31

średnia ważona (liczebnością badanych grup)

N M Me

liczebność średnia mediana

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

2,94 (w I badaniu: 3,38)

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny

• Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (p < 0,01), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,01), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,01), • Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,001). Ponadto, osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego bardziej obawiały się wprowadzenia euro niż ankietowani z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie. Pytanie 9. Proszę wymienić max. 3 najważniejsze korzyści/ szanse, które Pani/a zdaniem pojawią się po wprowadzeniu w Polsce waluty euro Najczęściej wymienianymi korzyściami z przystąpienia do strefy euro były kwestie dotyczące faktu posiadania „jednej waluty” i związanej z tym poprawy efektywności i/lub transparentności rynków i cen, spadku kosztów transakcyjnych oraz rozwoju ruchu turystycznego. Na tą grupę czynników wskazywało 79,9% wszystkich respondentów w drugiej turze badania, tj. o niemal 13 p.p. więcej, niż w początkowym badaniu (największy wzrost nastąpił wśród respondentów Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego: z 30,8% do 86%). Nieco mniej respondentów (33,9% w stosunku do 41,7% w pierwszej turze) wymieniało również spadek ryzyka makroekonomicznego (w tym kursowego) i wzrost zdolności do reform, Częściej natomiast padały odpowiedzi dotyczące szybszego wzrostu gospodarczego, większej konkurencyjności i integracji rynków (28,2% do 21%) oraz wzrostu inwestycji zagranicznych, szerszego dostępu do kapitału i nowoczesnych technologii (wzrost o około 90%, z 23,4 do 12,3 p.p.). Wśród pięciu najczęściej wymienianych korzyści i szans z przyjęcia euro znalazło się także „zwiększenie/stabilizacja wymiany handlowej” (23,2% wobec 26,6% w ankietach pierwotnych).

Analizy zróżnicowania odpowiedzi między uczelniami, wykonane testem niezależności chi-kwadrat dostarczyły następujących rezultatów: szybszy wzrost gospodarczy, większa konkurencyjność, integracja rynków: chi2(12) = 32,12; p < 0,01 Osoby z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Uniwersytetu w Białymstoku oraz Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie częściej wskazywały tą odpowiedź niż osoby z innych uczelni. spadek ryzyka makroekonomicznego (w tym kursowego), wzrost zdolności do reform: chi2(12) = 21,03; p > 0,05 Nie odnotowano różnic statystycznie istotnych. „jedna waluta” – poprawa efektywności i/lub transparentności rynków i cen (finansowego, nieruchomości i in.), spadek kosztów transakcyjnych (wymiana walut), wzrost turystyki: chi2(12) = 21,91; p < 0,05 Respondenci z Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu, Uniwersytetu w Białymstoku częściej wskazywały tą odpowiedź niż osoby z innych uczelni. stabilność finansów publicznych: chi2(12) = 15,32; p < 0,05 Ankietowani z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach częściej wskazywali tą odpowiedź niż osoby z innych uczelni.

niższe/ bardziej stabilne stopy procentowe (w tym: niższy koszt kredytów): chi2(12) = 22,79; p < 0,05 Osoby z Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu, Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu oraz Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu częściej wskazywały tą odpowiedź niż badani z innych uczelni

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

niska inflacja, wyrównywanie się cen: chi2(12) = 9,77; p > 0,05

Pytanie 10. Proszę wymienić max. 3 najważniejsze koszty/ zagrożenia, które Pani/a zdaniem pojawią się po wprowadzeniu w Polsce waluty euro

Nie odnotowano różnic istotnych statystycznie. zwiększenie/stabilizacja wymiany handlowej: chi (12) = 19,51; p > 0,05 2

Nie odnotowano różnic istotnych statystycznie. wzmocnienie pozycji Polski w Unii Europejskiej, poprawa wiarygodności kraju: chi2(12) = 18,31; p > 0,05 Nie odnotowano różnic istotnych statystycznie. wzrost inwestycji zagranicznych, szerszy dostęp do kapitału i nowoczesnych technologii: chi2(12) = 21,52; p < 0,05 Respondenci z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytetu Rzeszowskiego, Uniwersytetu w Białymstoku, Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu oraz Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu częściej wskazywały tą odpowiedź niż osoby z innych uczelni zwiększenie zatrudnienia, wzrost integracji rynków pracy i migracji: chi2(12) = 12,63; p > 0,05 Nie odnotowano różnic istotnych statystycznie. wzrost płac: chi2(12) = 9,09; p > 0,05 Nie odnotowano różnic istotnych statystycznie.

Respondenci wypełniając ankietę w maju 2011 r. udzielali zauważalnie innych odpowiedzi na pytanie o najważniejsze koszty i zagrożenia dotyczące wprowadzenia w Polsce euro, niż te, na które wskazywali 4 miesiące wcześniej. „Wzrost cen” przestał być najczęściej wymienianym zagrożeniem, odpowiedzi takiej udzielała niespełna połowa wszystkich ankietowanych (45,6%), w stosunku do niemal 2/3 respondentów w I turze badania (64,8%). Największy spadek odnotowano w gronie studentów Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie – z 74% do 28,6% studentów odpowiadających w ten sposób. W badaniu powtórzonym najczęściej wymienianymi kosztami/ zagrożeniami były „utrata autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej” (52,4% w stosunku do wcześniejszych 31,9%). W drugiej ankiecie prawie dwukrotnie częściej wskazywano również na krótkookresowy wzrost cen (zaokrąglanie cen w górę) oraz wzrost ryzyka makroekonomicznego, w tym: ryzyko nieadekwatnej polityki EBC, ograniczona możliwość reagowania na szoki asymetryczne, efekt zarażania i in. (te kwestie zostały wymienione przez ponad 23% respondentów). Analizy odpowiedzi testem niezależności chi-kwadrat dostarczyły następujących rezultatów: zaburzenia wzrostu gospodarczego (w tym: wzrost konkurencji, spadek konkurencyjności polskiej gospodarki, ryzyko przegrzania gospodarki, osłabienia wzrostu i in.): chi2(12) = 15,14; p > 0,05

inne (w tym: poprawa konkurencyjności sektora bankowego, wzrost dopłat dla rolników): chi2(12) = 16,72; p < 0,05

Nie odnotowano różnic statystycznie istotnych.

Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego częściej wskazywały tą odpowiedź niż ankietowani z innych uczelni.

pogorszenie sytuacji na rynku pracy i skutki społeczne: wzrost bezrobocia/ spadek wynagrodzeń/ pogorszenie sytuacji ekonomicznej ludności: chi2(12) = 14,11; p > 0,05 Nie odnotowano różnic statystycznie istotnych.

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Tabela 30. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 9 „Proszę wymienić max. 3 najważniejsze korzyści/ szanse, które Pani/a zdaniem pojawią się po wprowadzeniu w Polsce waluty euro” w podziale na uczelnie (pytanie otwarte). Uczelnia

Uniwersytet WarmińskoMazurski w Olsztynie

38,6

45,6

86,0

1,8

21,1

7,0

24,6

7,0

12,3

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

16,3

44,9

79,6

4,1

8,2

34,7

16,3

12,2

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

20,4

30,6

89,8

30,6

6,1

28,6

4,1

30,6

Uniwersytet Szczeciński

34,1

43,9

68,3

17,1

4,9

19,5

9,8

Uniwersytet Opolski

21,2

24,2

84,8

9,1

3,0

27,3

Uniwersytet Rzeszowski

2,9

14,7

82,4

2,9

11,8

2,9

Uniwersytet Warszawski

25,5

42,6

59,6

4,3

21,3

Uniwersytet Marii CurieSkłodowskiej w Lublinie

27,3

70,9

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

31,5

83,3

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

44,1

20,6

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

23,8

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

1,8 4,1

2,0

22,0

4,9

2,4

9,1

12,1

3,0

6,1

29,4

11,8

32,4

6,4

14,9

25,5

27,7

14,5

5,5

20,0

7,3

36,4

1,9

11,1

3,7

25,9

16,7

22,2

79,4

5,9

29,4

2,9

32,4

17,6

14,7

2,9

33,3

83,3

11,9

21,4

14,3

26,2

7,1

21,4

2,4

41,5

39,0

82,9

26,8

2,4

12,2

7,3

29,3

Uniwersytet w Białymstoku

40,0

42,9

88,6

2,9

22,9

5,7

17,1

31,4

średnia

28,2

33,9

79,9

4,5

18,6

5,6

23,2

12,1

23,4

3,8

3,6

4,3

średnia w I turze badania

21,0

41,7

67,2

5,7

8,0

8,4

26,6

8,9

12,3

2,6

8,3

8,0

17,6

7,3

4,3

5,5

1,8 1,9

2,9 4,8 4,9 2,9

a) szybszy wzrost gospodarczy, większa konkurencyjność, integracja rynków b) spadek ryzyka makroekonomicznego (w tym kursowego), wzrost zdolności do reform c) "jedna waluta" - poprawa efektywności i/lub transparentności rynków i cen (finansowego, nieruchomości i in.), spadek kosztów transakcyjnych (wymiana walut), wzrost turystyki d) stabilność finansów publicznych e) niższe/ bardziej stabilne stopy procentowe (w tym: niższy koszt kredytów) f) niska inflacja, wyrównywanie się cen g) zwiększenie/stabilizacja wymiany handlowej h) wzmocnienie pozycji Polski w Unii Europejskiej, poprawa wiarygodności kraju i) wzrost inwestycji zagranicznych, szerszy dostęp do kapitału i nowoczesnych technologii j) zwiększenie zatrudnienia, wzrost integracji rynków pracy i migracji k) wzrost płac l) inne (w tym: poprawa konkurencyjności sektora bankowego, wzrost dopłat dla rolników)

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

wzrost cen: chi2(12) = 27,61; p < 0,001 Osoby z Uniwersytetu Opolskiego, Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu i Uniwersytetu Rzeszowskiego częściej wskazywały tą odpowiedź niż osoby z innych uczelni. krótkookresowy wzrost cen (zaokrąglanie cen w górę): chi2(12) = 16,31; p > 0,05 Nie odnotowano różnic statystycznie istotnych. koszty dostosowań (zmiany systemów informatycznych, księgowych, kampanii informacyjnej, koszty psychologiczne i in.): chi2(12) = 25,38; p < 0,05 Respondenci z Uniwersytetu Szczecińskiego oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu częściej udzielali takiej odpowiedzi niż osoby z innych uczelni. wzrost ryzyka makroekonomicznego, w tym: ryzyko nieadekwatnej polityki EBC, ograniczona możliwość reagowania na szoki asymetryczne, efekt zarażania i in.): chi2(12) = 15,46; p > 0,05 Nie odnotowano różnic statystycznie istotnych. utrata autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej: chi2(12) = 24,41; p < 0,05

koszty nieoptymalnego kursu konwersji: chi2(12) = 13,10; p > 0,05 Nie odnotowano różnic statystycznie istotnych. inne (w tym: utrata niezależności polityki fiskalnej, ryzyko nieudanych przygotowań, zmiany strukturalne w gospodarce, brak możliwości zarabiania na różnicach kursowych itp.): chi2(12) = 19,95 p < 0,05 Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego częściej udzielały takich odpowiedzi niż ankietowani z innych uczelni. Pytanie 11. Czy Pani/a zdaniem wskutek wprowadzenia w Polsce euro, ceny… Percepcja wpływu wprowadzenia euro na poziom cen w Polsce była podobna w obu turach badania, choć średni wynik dla wszystkich respondentów był nieco bliższy odpowiedzi „trochę wzrosną” niż „mocno wzrosną” (delikatny spadek oczekiwań na wzrost cen – por. tabela 32). Analiza z użyciem testu Kruskala-Wallisa wykazała istotne statystycznie różnice: chi2(12) = 59,40; p < 0,001. Porównania wielokrotne dowiodły, że osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie w mniejszym stopniu oczekiwały wzrostu cen niż respondenci z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach (p < 0,01) i Uniwersytetu w Białymstoku (p < 0,01).

Ankietowani z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach oraz Uniwersytetu w Białymstoku częściej wymieniali tą odpowiedź niż osoby z innych uczelni. utrata tożsamości/ autonomii narodowej (w tym: utrata waluty narodowej, utrata pozycji przez Polskę i in.): chi2(12) = 23,42; p < 0,05 Respondenci z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach częściej wskazywali tą odpowiedź niż badani z innych uczelni.

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Tabela 31. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 10 „Proszę wymienić max. 3 najważniejsze koszty/ zagrożenia, które Pani/a zdaniem pojawią się po wprowadzeniu w Polsce waluty euro” w podziale na uczelnie (pytanie otwarte). Uczelnia

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

10,7

7,1

28,6

35,7

28,6

17,9

66,1

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

12,0

54,0

28,0

34,0

28,0

36,0

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

19,6

10,9

43,5

28,3

19,6

26,1

56,5

Uniwersytet Szczeciński

17,5

10,0

35,0

22,5

42,5

40,0

57,5

Uniwersytet Opolski

21,9

15,6

62,5

21,9

12,5

28,1

Uniwersytet Rzeszowski

5,9

14,7

58,8

8,8

14,7

Uniwersytet Warszawski

8,9

4,4

48,9

17,8

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

7,4

22,2

50,0

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

18,9

7,5

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

3,0

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

8,0

7,1

10,7

10,0 13,0

4,3

2,5

10,0

5,0

37,5

3,1

6,3

3,1

14,7

58,8

2,9

28,9

33,3

55,6

6,7

25,9

13,0

14,8

38,9

37,7

34,0

17,0

22,6

41,5

18,2

60,6

15,2

45,5

18,2

20,9

14,0

39,5

18,6

30,2

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

16,7

9,5

26,2

28,6

Uniwersytet w Białymstoku

11,1

19,4

47,2

średnia

13,4

12,7

średnia – w I turze badania

9,9

30,1

17,6 6,7

11,1

7,4

9,3

3,8

13,2

1,9

51,5

3,0

12,1

16,3

62,8

16,3

4,7

7,0

31,0

16,7

57,1

16,7

2,4

16,7

27,8

61,1

8,3

16,7

2,8

45,6

23,2

25,7

23,4

52,4

6,1

9,6

7,3

64,8

12,0

23,9

12,6

31,9

5,1

7,2

5,6

a) zaburzenia wzrostu gospodarczego (w tym: wzrost konkurencji, spadek konkurencyjności polskiej gospodarki, ryzyko przegrzania gospodarki, osłabienia wzrostu i in.) b) pogorszenie sytuacji na rynku pracy i skutki społeczne: wzrost bezrobocia/ spadek wynagrodzeń/pogorszenie sytuacji ekonomicznej ludności c) wzrost cen d) krótkookresowy wzrost cen (zaokrąglanie cen w górę) e) koszty dostosowań (zmiany systemów informatycznych, księgowych, kampanii informacyjnej, koszty psychologiczne i in.) f) wzrost ryzyka makroekonomicznego, w tym: ryzyko nieadekwatnej polityki EBC, ograniczona możliwość reagowania na szoki asymetryczne, efekt zarażania i in.) g) utrata autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej h) utrata tożsamości/ autonomii narodowej (w tym: utrata waluty narodowej, utrata pozycji przez Polskę i in.) i) koszty nieoptymalnego kursu konwersji j) inne (w tym: utrata niezależności polityki fiskalnej, ryzyko nieudanych przygotowań, zmiany strukturalne w gospodarce, brak możliwości zarabiania na różnicach kursowych itp.)

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Tabela 32. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 11 o wpływ wprowadzenia euro w Polsce na poziom cen, w podziale na uczelnie (skala: 1 – mocno wzrosną, 2 – trochę wzrosną, 3 – nie zmienią się, 4 – trochę spadną, 5 – mocno spadną). Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet w Białymstoku

1,70

0,66

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

1,72

0,50

Uniwersytet Opolski

1,79

0,48

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

1,84

0,41

Uniwersytet Rzeszowski

1,84

0,69

Uniwersytet Warszawski

1,88

0,33

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

1,89

0,46

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

1,91

0,47

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

1,97

0,54

Uniwersytet Szczeciński

2,00

0,30

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

2,02

0,40

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

2,02

0,38

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

2,24

0,51

średnia ważona (liczebnością badanych grup)

N M Me

1,92 (w I badaniu: 1,76)

liczebność średnia mediana

W powtórzonym badaniu odnotowano utrzymanie się oczekiwań na to, że wprowadzenie euro w Polsce nie poskutkuje zmianą płac nominalnych. W 12 z 13 uczelni mediana odpowiedzi wyniosła 3, co oznacza, że płace „nie zmienią się”. Jedynie w Wyższej Szkole Bankowej przewidywano, iż płace „trochę wzrosną”.

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny

krotne wykazały, że osoby z Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu wyżej oceniały szansę na wzrost płac nominalnych niż osoby z Uniwersytetu Opolskiego (p < 0,05) i Uniwersytetu Rzeszowskiego (p < 0,05).

Inaczej niż w pierwszym ankietowaniu, test Kruskala-Wallisa dowiódł istnienia istotnych statystycznie różnic: chi2(12) = 27,70; p < 0,01. Porównania wielo-

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Tabela 33. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 12 o wpływ wprowadzenia euro w Polsce na płace nominalne, w podziale na uczelnie (skala: 1 – mocno wzrosną, 2 – trochę wzrosną, 3 – nie zmienią się, 4 – trochę spadną, 5 – mocno spadną). Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet w Białymstoku

2,45

0,70

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

2,71

0,76

Uniwersytet Opolski

2,75

0,79

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

2,77

0,85

Uniwersytet Rzeszowski

2,78

0,77

Uniwersytet Warszawski

2,79

0,74

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

2,83

0,75

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

2,86

0,96

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

2,91

0,61

Uniwersytet Szczeciński

3,00

0,88

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

3,06

0,95

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

3,09

0,75

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

3,10

0,80

średnia ważona (liczebnością badanych grup)

N M Me

2,83 (w I badaniu: 3,07)

liczebność średnia mediana

Przygotowania Polski do wprowadzenia euro Pytanie 13. Jak Pan(i) ocenia stopień przygotowań Polski do wejścia do strefy euro? W powtórzonym badaniu ankietowym respondenci wyrazili nieco lepszą ocenę stopnia przygotowań Polski do wejścia do strefy euro, choć nadal pozostała ona raczej negatywna. Średnia ocen w skali

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny

od 1 – zdecydowania dobra, do 7 – zdecydowania zła, wyniosła 4,27 i była o 0,34 niższa, niż w badaniu wstępnym. Jednak studenci z 8 na 13 uczelni uznali przeciętnie, że przygotowania są „raczej złe”, a jedynie studenci z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie ocenili je jako „raczej dobre”. W celu sprawdzenia, czy osoby z różnych uczelni różniły się między sobą pod względem udzielanych odpowiedzi, przeprowadzono test Kruskala-Wallisa.

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Tabela 34. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 13 „Jak Pan(i) ocenia stopień przygotowań Polski do wejścia do strefy euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie dobrze, 2 – dobrze, 3 – raczej dobrze, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej źle, 6 – źle, 7 – zdecydowanie źle). Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

3,78

1,14

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

4,00

3,5

1,29

Uniwersytet Rzeszowski

4,05

1,13

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

4,12

1,37

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

4,18

1,37

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

4,20

1,16

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

4,24

1,20

Uniwersytet Warszawski

4,42

1,28

Uniwersytet Szczeciński

4,46

1,33

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

4,50

1,27

Uniwersytet Opolski

4,56

1,13

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

4,57

1,28

Uniwersytet w Białymstoku

4,74

1,37

średnia ważona (liczebnością badanych grup)

N M Me

liczebność średnia mediana

Analiza wykazała istotne statystycznie różnice: chi2(12) = 27,55; p < 0,01. Porównania wielokrotne unaoczniły, że osoby z Uniwersytetu w Białymstoku gorzej oceniały stopień przygotowań niż respondenci z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,05). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie. Cechy respondentów a postawy względem strefy euro i wprowadzenia euro w Polsce W toku dalszych inspekcji kwestionariuszy ankiet wypełnionych w badaniu powtórzonym, dokonano analizy korelacji rho-Spearmana pomiędzy wiekiem, oceną sytuacji materialnej, wielkością miejsca za-

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

4,27 (w I badaniu: 4,61)

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny mieszkania oraz wielkością gospodarstwa domowego a udzielanymi odpowiedziami na pytania dotyczące: • oceny obecnej sytuacji w strefie euro (pyt. 1). • oceny sytuacji w strefie euro w perspektywie 5 lat (pyt. 2), • chęci wprowadzenia euro w Polsce (pyt. 4), • okresu, w którym Polska powinna przyjąć euro (pyt. 5), • osobistej oceny korzyści w wprowadzenia euro w Polsce (pyt. 8). Tabela 35 prezentuje współczynniki korelacji z przeprowadzonych analiz wraz z oceną stopnia istotności korelacji.

Tabela 35. Współczynniki korelacji rho-Spearmana pomiędzy wiekiem, oceną sytuacji materialnej, wielkością miejsca zamieszkania oraz wielkością gospodarstwa domowego a udzielanymi odpowiedziami na pytania 1, 2, 4, 5 i 8 kwestionariusza pytania w drugiej turze badania. Pytania

Wiek

Sytuacja materialna

Miejsce zamieszkania

Wielkość gospodarstwa

Obecna sytuacja strefy euro

0,04

0,05

0,17***

-0,08

Przyszłość strefy euro

0,06

0,12**

0,06

-0,02

Chęć wprowadzenia euro

0,02

0,12**

-0,02

0,04

Okres wprowadzenia euro

-0,04

0,07

0,03

0,04

Zalety wprowadzenia euro

0,05

0,22***

-0,02

0,04

* ** ***

p < 0,05 p < 0,01 p < 0,001

Analizy korelacji rho-Spearmana wykazały istotne statystycznie związki pomiędzy oceną własnej sytuacji materialnej przez osoby badane a oceną sytuacji w strefie euro w perspektywie 5 lat, chęcią wprowadzenia euro i oceną korzyści po wprowadzeniu euro. Oznacza to, że im gorszą sytuację materialną mieli respondenci, tym gorzej oceniali sytuację w strefie euro w perspektywie 5 lat, częściej nie chcieli wprowadzenia euro, częściej chcieli późniejszej daty wprowadzenia euro oraz widzieli dla siebie mniej korzyści po wprowadzeniu euro dla siebie. Przeprowadzone badania korelacji rho-Spearmana dowiodły również istnienia istotnych statystycznie związków pomiędzy miejscem zamieszkania osób badanych a oceną obecnej sytuacji w strefie euro. Sytuację w strefie euro gorzej oceniały osoby zamieszkujące w większych miastach. W dalszej kolejności zweryfikowano, czy kobiety różniły się od mężczyzn pod względem sposobu udzielania odpowiedzi na rozpatrywane pytania. Analizy testem U Manna-Whitneya dostarczyły następujących wyników: • obecna sytuacja strefy euro: Z = 3,78; p < 0,001, • przyszłość strefy euro: Z = 1,24; p > 0,05,

• chęć wprowadzenia euro: Z = 2,66; p < 0,01, • okres wprowadzenia euro: Z = 0,61; p > 0,05, • zalety wprowadzenia euro: Z = 2,98; p < 0,01. Powyższe wyniki należy interpretować w ten sposób, że kobiety wyżej oceniły obecną sytuację w strefie euro, rzadziej chciały wprowadzenia euro oraz widziały mniej korzyści po wprowadzeniu euro, niż mężczyźni. Na koniec badań weryfikujących zależności między cechami respondentów a sposobem udzielania przez nich odpowiedzi sprawdzono, czy osoby o różnej przynależności społeczno-zawodowej różniły się między sobą pod względem dawanych odpowiedzi. Analizy testem Kruskala-Wallisa dostarczyły następujących wyników: • obecna sytuacja strefy euro: chi2(10) = 11,68; p > 0,05, • przyszłość strefy euro: chi2(10) = 11,04; p > 0,05, • chęć wprowadzenia euro: chi2(10) = 25,61; p < 0,01, • okres wprowadzenia euro: chi2(10) = 7,28; p > 0,05, • zalety wprowadzenia euro: chi2(10) = 29,92; p < 0,01.

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Porównania wielokrotne wykazały jedynie, że: • kadra kierownicza w administracji publicznej bardziej chciała wprowadzenia euro niż pracownicy umysłowi administracji publicznej, • studenci wyżej ocenili korzyści z wprowadzenia euro niż osoby bezrobotne. Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie.

Ewaluacja studiów podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” Celem tej części opracowania jest omówienie rezultatów badania ewaluującego projekt studiów podyplomowych pod kątem satysfakcji studentów, ich percepcji wzrostu wiedzy na temat Unii Gospodarczo-Walutowej oraz chęci dalszego zgłębiania wiedzy o mechanizmach funkcjonowania strefy euro. Ewaluacja została dokonana w oparciu o trzy

Tabela 36. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 14 „Jaki jest Pani/a całościowy poziom satysfakcji z uczestnictwa w st. podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” w podziale na uczelnie (skala: 1 – bardzo wysoki, 2 – wysoki, 3 – raczej wysoki, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej niski, 6 – niski, 7 – bardzo niski). Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

2,12

0,95

Uniwersytet w Białymstoku

2,21

0,93

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

2,22

0,71

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

2,34

0,66

Uniwersytet Opolski

2,39

0,83

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

2,41

0,97

Uniwersytet Rzeszowski

2,50

0,85

Uniwersytet Szczeciński

2,73

0,85

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

2,73

1,14

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

2,74

1,12

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

2,90

1,36

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

2,91

0,66

Uniwersytet Warszawski

3,27

1,32

średnia ważona (liczebnością badanych grup)

N M Me

liczebność średnia mediana

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

2,58

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny

ytania zawarte jedynie w końcowej ankiecie (po p zrealizowaniu całego programu studiów). Pytanie 14. Jaki jest Pani/a całościowy poziom satysfakcji z uczestnictwa w st. podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” Spośród 13 uczelni, respondenci 6 szkół wyższych ocenili (statystycznie) poziom satysfakcji ze studiów jako „wysoki” (mediana odpowiedzi: 2, skala od 1 – bardzo wysoki do 7 – bardzo niski), zaś ankietowani z 7 ośrodków akademickich uznali, że studia dostarczyły „raczej wysokiej” satysfakcji. Średni stopień satysfakcji był najwyższy wśród studentów Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (średnia: 2,12, z medianą „wysoki”), a najniższy w gronie respondentów z Uniwersytetu Warszawskiego (średnia 3,27, z medianą „raczej wysoki”). Analiza zróżnicowania odpowiedzi między uczelniami z zastosowaniem testu Kruskala-Wallisa wyka-

zała istotne statystycznie różnice: chi2(12) = 61,12; p < 0,001. Zgodnie z wynikami analiz porównawczych, osoby z Uniwersytetu Warszawskiego gorzej oceniały poziom satysfakcji niż ankietowani z: • Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,05), • Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,01), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,001), • Uniwersytetu w Białymstoku (p < 0,01). Ponadto, respondenci z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach odnieśli niższą satysfakcję ze studiów niż osoby z: • Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,05), • Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,001), • Uniwersytetu w Białymstoku (p < 0,05). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie.

Wykres 1. Ocena satysfakcji z uczestnictwa w studiach podyplomowych – rozkład odpowiedzi (n = 632). Pytanie 14. Jaki jest Pani/a całościowy poziom satysfakcji z uczestnictwa w st. podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” trudno powiedzieć

3,7%

bardzo niski

0,3%

niski

1,8%

raczej niski

3,8%

raczej wysoki

41,8%

wysoki

37,1%

bardzo wysoki 0,0%

11,5% 5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

25,0%

30,0%

35,0%

40,0%

45,0%

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Pytanie 15. Czy studia zachęciły do dalszego zgłębiania wiedzy nt. strefy euro? Średnio rzecz biorąc, populacja badanych uczestników II edycji ogólnopolskich studiów podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” oceniła, że udział w rocznym programie edukacyjnym zachęcił, lub raczej zachęcił do dalszego zgłębiania wiedzy na ten temat (średnia 2,5 w skali od 1 – zdecydowanie zachęcił do 7 – zdecydowanie nie zachęcił). Mediana odpowiedzi na dziesięciu uczelniach wyniosła 2, co oznacza odpowiedź „tak”: studia zachęciły do dalszej nauki. W przypadku Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach mediana odpowiedzi wyniosła 3, czyli „raczej tak”. Weryfikację różnic między odpowiedziami osób z różnych uczelni przeprowadzono z pomocą testu Kruskala-Wallisa. Analiza wykazała istotne statystycznie różnice: chi2(12) = 44,49; p < 0,001. W efekcie porównań wielokrotnych stwierdzono, że osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach gorzej oceniały

chęć dalszego zgłębiania wiedzy nt. strefy euro niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,05), Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (p < 0,05), Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,01) i Uniwersytetu w Białymstoku (p < 0,05). Osoby z Uniwersytetu Warszawskiego wykazywały niższą motywację do dalszego zgłębiania wiedzy nt. strefy euro niż ankietowani z Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,05). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie. Pytanie 16. Czy wskutek Pani/a uczestnictwa w studiach podyplomowych uzyskał/a Pan/i istotny wzrost własnej wiedzy nt. mechanizmów funkcjonowania strefy euro? Studenci ocenili, że udział w studiach „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowanych przez Narodowy Bank Polski zaowocował wzrostem wiedzy związanej z tematyką studiów. Mediana odpowiedzi na wszystkich uczelniach była równa 2 w skali od 1 – zdecydowanie tak do 7 – zdecydowanie nie (czyli odpowiedź „tak”).

Wykres 2. Ocena stopnia motywacji do dalszego zgłębiania wiedzy na temat strefy euro – rozkład odpowiedzi (n = 632). Pytanie 15. Czy studia zachęciły do dalszego zgłębiania wiedzy nt. strefy euro? trudno powiedzieć zdecydowanie nie

2,4% 0,5%

nie

2,4%

raczej nie

5,9%

raczej tak

31,8%

tak

40,8%

zdecydowanie tak 0,0%

16,2% 5,0%

10,0%

15,0%

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

20,0%

25,0%

30,0%

35,0%

40,0%

45,0%

Tabela 37. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 15 „Czy studia zachęciły do dalszego zgłębiania wiedzy nt. strefy euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie tak, 2 – tak, 3 – raczej tak, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej nie, 6 – nie, 7 – zdecydowanie nie). Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet w Białymstoku

2,08

0,85

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

2,10

1,03

Uniwersytet Rzeszowski

2,14

0,83

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

2,18

0,94

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

2,31

1,09

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

2,48

1,10

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

2,54

1,17

Uniwersytet Opolski

2,56

0,96

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

2,56

1,37

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

2,69

1,26

Uniwersytet Szczeciński

2,87

1,31

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

2,96

0,99

Uniwersytet Warszawski

3,04

1,48

średnia ważona (liczebnością badanych grup)

N M Me

liczebność średnia mediana

2,50

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny

Wykres 3. Ocena wzrostu wiedzy respondentów na temat strefy euro – rozkład odpowiedzi (n = 632). Pytanie 16. Czy wskutek Pani/a uczestnictwa w studiach podyplomowych uzyskał/a Pan/i istotny wzrost własnej wiedzy nt. mechanizmów funkcjonowania strefy euro? trudno powiedzieć

0,5%

zdecydowanie nie

0,3%

nie

0,5%

raczej nie

1,8%

raczej tak

25,5%

tak

40,8%

zdecydowanie tak

30,7% 0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

25,0%

30,0%

35,0%

40,0%

45,0%

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Tabela 38. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 16 „Czy wskutek Pani/a uczestnictwa w studiach podyplomowych uzyskał/a Pan/i istotny wzrost własnej wiedzy nt. mechanizmów funkcjonowania strefy euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie tak, 2 – tak, 3 – raczej tak, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej nie, 6 – nie, 7 – zdecydowanie nie). Uczelnia

Min

Maks

Uniwersytet w Białymstoku

1,71

0,69

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

1,76

0,95

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

1,79

0,66

Uniwersytet Opolski

1,94

0,78

Uniwersytet Rzeszowski

1,94

0,75

Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

1,95

0,70

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

1,97

0,85

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

2,05

0,83

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

2,10

1,08

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

2,22

1,34

Uniwersytet Szczeciński

2,27

0,99

Uniwersytet Warszawski

2,38

1,29

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

2,41

0,62

średnia ważona (liczebnością badanych grup)

N M Me

liczebność średnia mediana

Test Kruskala-Wallisa na zróżnicowanie odpowiedzi między szkołami wyższymi wykazał istotne statystycznie różnice: chi2(12) = 33,91; p < 0,001. Wyniki wielokrotnych porównań są następujące: osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach gorzej oceniały wzrost własnej wiedzy niż osoby z Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,01) i Uniwersytetu w Białymstoku (p < 0,05). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie.

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

2,04

SD odchylenie standardowe Min wynik minimalny Maks wynik maksymalny Porównanie wyników DWÓCH tur badania Podsumowaniem projektu badawczego na grupie studentów 13 uczelni realizujących program studiów podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” jest ocena, w jakim stopniu odpowiedzi w drugiej turze badania, czyli po zakończonych studiach, różniły się od wyników pozyskanych w pierwszej turze, czyli w po odbyciu wstępnych przedmiotów w ramach studiów. W tym celu porównano wyniki osób przebadanych w I i II badaniu pod względem udzielanych odpowiedzi na pytania 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8 i 13 (wymienione niżej), z zastosowaniem testu U Manna-Whitneya. Analizy dostarczyły następujących wyników: • obecna sytuacja strefy euro: Z = 2,56; p < 0,05, • przyszłość strefy euro: Z = 4,15; p < 0,001,

Wykres 4. Ewaluacja jakości studiów podyplomowych – rozkład odpowiedzi na 3 pytania ewaluacyjne (n = 632). Rozkład odpowiedzi na pytania ewaluacyjne dotyczące trzech aspektów oceny jakości studiów 140,0% 120,0% 100,0% 80,0% 60,0% 40,0% 20,0% 0,0%

zdecydowanie tak

tak

raczej tak satysfakcja

raczej nie

motywacja do dalszej nauki

• chęć wprowadzenia euro: Z = 4,48; p < 0,001, • okres wprowadzenia euro: Z = 0,85; p > 0,05, • konsekwencje dla Polski ogółem: Z = 5,84; p < 0,001, • konsekwencje dla ogółu przedsiębiorców: Z = 4,67; p < 0,001, • konsekwencje dla eksporterów: Z = 3,87; p < 0,001, • konsekwencje dla rolników: Z = 4,96; p < 0,001, • konsekwencje dla instytucji finansowych: Z = 3,40; p < 0,01, • konsekwencje dla gospodarstw domowych: Z = 7,95; p < 0,001, • konsekwencje dla budżetu państwa: Z = 5,54; p < 0,001, • konsekwencje dla rolników: Z = 4,20; p < 0,001, • bilans dla osób pracujących: Z = 7,19; p < 0,001, • bilans dla osób niepracujących: Z = 4,95; p < 0,001, • bilans dla osób prowadzących własną działalność: Z = 4,16; p < 0,001, • bilans dla młodzieży: Z = 4,02; p < 0,001, • bilans dla osób starszych: Z = 5,48; p < 0,001,

nie

zdecydowanie nie

trudno powiedzieć

wzrost wiedzy

• bilans dla rodzin z dziećmi: Z = 6,21; p < 0,001, • bilans dla turystów, osób podróżujących: Z = 3,27; p < 0,01, • zalety wprowadzenia euro: Z = 5,59; p < 0,001, • stopień przygotowań do wejścia do strefy euro: Z = 4,37; p < 0,001. Szczegółowe badania dowiodły zatem, że osoby badane w drugim etapie badania lepiej oceniały obecną sytuację w strefie euro, lepiej zapatrywały się na przyszłość strefy euro w perspektywie 5 lat, częściej chciały wprowadzenia euro w Polsce, pozytywniej oceniały konsekwencje dla poszczególnych grup podmiotów, wyżej oceniały bilans kosztów i korzyści dla poszczególnych grup osób, lepiej oceniały osobiste konsekwencje wprowadzenia euro w Polsce euro oraz były lepszego zdania na temat stopnia przygotowań wejścia Polski do strefy euro.1 1 Mówi się o różnicach między osobami badanymi w pierwszej turze badania vs osobami ankietowanymi w pierwszej turze, ponieważ badanie nie zostało przeprowadzone według metodyki badań panelowych, a populacje osób z obu tur nieco różniły się między sobą (w I turze: 541 ankiet, w II turze: 632 ankiety).

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT Z PROJEKTU BADAWCZEGO

Ludwik Kotecki1

Przygotowania Polski do wprowadzenia euro

Polska jako kraj z derogacją Wprowadzenie euro stanowi jeden z kluczowych celów gospodarczych, ale także politycznych polskiego Rządu. Cel ten został sformułowany już w momencie przystąpienia do Unii Europejskiej. Od dnia przystąpienia do UE Polska bierze bowiem udział w III etapie Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) jako kraj ze statusem członka z derogacją. Oznacza to, że z momentem akcesji do UE Polska zobowiązała się do przyjęcia euro w przyszłości po przygotowaniu się i wypełnieniu niezbędnych warunków, a polskie społeczeństwo, opowiadając się w referendum za przystąpieniem do Unii Europejskiej, de facto poparło przyszłe zastąpienie złotego przez euro. Przystąpienia i uczestnictwo w III etapie UGW na prawach państwa członkowskiego z derogacją stanowi wyraz przekonania, że przystąpienie do strefy 1 Ludwik Kotecki – Pełnomocnik Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską

PRZYGOTOWANIA POLSKI DO WPROWADZENIA EURO

euro będzie dla Polski korzystne. Korzyści i szanse oraz koszty i zagrożenia związane z akcesją Polski do strefy euro zostały oszacowane m.in. przez Narodowy Bank Polski w dwóch raportach (Narodowy Bank Polski 2004 i 2009), a następnie podsumowane w dokumencie Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez RP pt. Ramy Strategiczne Narodowego Planu Wprowadzenia Euro (Ministerstwo Finansów 2010). W dokumentach tych podkreślono, że ryzyko związane z procesem integracji gospodarczej i walutowej można skutecznie ograniczyć poprzez podejmowanie odpowiednich działań, w szczególności mających na celu trwałe wypełnienie warunków przyjęcia euro oraz odpowiednie przygotowanie gospodarki do funkcjonowania w reżimie wspólnej polityki pieniężnej i kursowej. Znaczenie konsekwentnych reform gospodarczych w drodze do strefy

euro i ich kontynuacji po przyjęciu wspólnej waluty unaocznił szczególnie trwający kryzys gospodarczy w niektórych krajach UGW. Uznając za pierwotne źródło ww. problemów sposób prowadzenia polityki fiskalnej i strukturalnej w tych krajach, a nie wprowadzenie wspólnej waluty, polski Rząd pozostaje przekonany o korzystnym wpływie na polską gospodarkę przyjęcia euro w przyszłości. Równocześnie Rząd z uwagą obserwuje oraz aktywnie uczestniczy w zmianach w strefie euro, mających na celu jej instytucjonalne wzmocnienie, którego potrzebę ujawniły ostatnie lata.

Organizacja procesu przygotowań do wprowadzenia euro w Polsce Integracja ze strefą euro jest bardzo złożonym procesem, wymagającym starannych przygotowań w obszarze ekonomicznym, instytucjonalno-prawnym i organizacyjnym. Z tego względu, pomimo niepewności co do terminu wypełnienia warunków przyjęcia wspólnej waluty, kontynuowane są wszelkie możliwe działania przygotowujące Polskę do zamiany waluty. Dzięki temu w momencie wyznaczenia daty wprowadzenia euro w Polsce możliwe będzie płynne dokonanie koniecznych dostosowań, których realizacja nie jest możliwa lub pożądana bez znajomości tej daty. Z uwagi na wielopłaszczyznowość procesu przygotowań do przystąpienia do strefy euro, niezwykle istotne było utworzenie odpowiednich ram organizacyjnych zapewniających jego skuteczne przygotowanie i rozpoczęcie realizacji. Z tego względu Rząd, uwzględniając zalecenia Komisji Europejskiej (Komisja Europejska 2008), podjął decyzję o ustanowieniu Pełnomocnika Rządu do Spraw Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską, który jest odpowiedzialny za koordynowanie i monitorowanie procesu wprowadzenia euro w Polsce. Powstało również Biuro Pełnomocnika Rządu, odpowiedzialne w szczególności za prowadzenie analiz związanych z integracją Polski ze wspólnym europejskim obszarem

walutowym oraz koordynację prac, ustanowionej przez Radę Ministrów, międzyinstytucjonalnej struktury organizacyjnej do spraw wprowadzenia euro w Polsce. Złożoność procesu integracji ze strefą euro wymaga położenia odpowiedniego nacisku w działaniach ww. struktury na dostarczenie wszystkim zainteresowanym, w szczególności instytucjom publicznym, przedsiębiorstwom, organizacjom pozarządowym i obywatelom, obiektywnych i precyzyjnych informacji na temat zakresu i harmonogramu koniecznych dostosowań do wymiany waluty w Polsce. Krok milowy w tym kierunku stanowi opracowanie Narodowego Planu Wprowadzenia Euro (NPWE; Pełnomocnik Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską 2011). Ponadto, z uwagi na szczególne znaczenie efektywności podejmowanych działań informacyjnych dla przebiegu i oceny procesu przygotowań przez obywateli i poszczególne podmioty, aspektowi temu poświęcono dodatkowy dokument towarzyszący NPWE, pt. Narodowa Strategia Informacyjna (Rada Koordynacyjna 2011). Oprócz tego, już teraz Pełnomocnik Rządu i jego Biuro oraz inne instytucje zaangażowane w prace ww. struktury, w szczególności Narodowy Bank Polski, podejmują pewne działania informacyjno-edukacyjne z zakresu integracji ze strefą euro, mające na celu zwiększenie poziomu poinformowania nt. euro wybranych grup społecznych. Grupy te będą w przyszłości odgrywały szczególną rolę w oficjalnej kampanii informacyjnej, towarzyszącej procesowi przyjmowania euro.

Narodowy Plan Wprowadzenia Euro Kluczowym dokumentem, swojego rodzaju przewodnikiem po przygotowaniach Polski do wprowadzenia wspólnej waluty, jest Narodowy Plan Wprowadzenia Euro. NPWE (Pełnomocnik Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską 2011) jest wspólnym dokumentem międzyinstytucjonalnej

PRZYGOTOWANIA POLSKI DO WPROWADZENIA EURO

struktury organizacyjnej ds. wprowadzenia euro. Jak wynika z doświadczeń państw UE, które już przyjęły wspólną walutę, jego opracowanie i odpowiednie aktualizowanie w przyszłości stanowi warunek konieczny efektywności przygotowań do wprowadzenia euro. NPWE koncentruje się na przedstawieniu zakresu niezbędnych dla wprowadzenia euro w Polsce działań związanych z wymianą banknotów i monet, dostosowaniami administracji publicznej, sektora finansowego i przedsiębiorstw niefinansowych, ochroną konsumentów, kampanią informacyjną i dostosowaniami prawnymi, wraz ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich realizację. Przedstawiono w nim również istotę zamiany złotego na wspólną walutę, główne zasady rządzące tym procesem oraz harmonogram działań przygotowawczych. Plan przygotowań do wprowadzenia euro w Polsce oparty jest na trzech fundamentach. Po pierwsze, rozwiązania zaproponowane w NPWE są zgodne z zaleceniami i rekomendacjami instytucji, które wspierały państwa członkowskie w integracji ze strefą euro, tj. Komisji Europejskiej oraz Europejskiego Banku Centralnego. Po drugie, przyjęty plan działań opiera się na opracowanych przez Zespoły Robocze (organy ww. struktury) szczegółowych analizach doświadczeń państw członkowskich UE, które już wprowadziły euro. Po trzecie, rozwiązania zastosowane przez inne państwa członkowskie zostały poddane krytycznej analizie adekwatności do polskich uwarunkowań społecznych, gospodarczych oraz istniejącego otoczenia prawnego. Takie podejście umożliwia wykorzystanie najlepszych praktyk wypracowanych przez poprzedników, po uprzednim dostosowaniu ich do polskich uwarunkowań.

daty przyjęcia euro, która zostanie zadeklarowana w późniejszym etapie, po wypełnieniu warunków wskazanych we wcześniejszych dokumentach Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro w Polsce oraz ustabilizowaniu się sytuacji w strefie euro. Taka strategia integracji powinna pozwolić z jednej strony płynnie ją realizować, z drugiej zaś uniknąć problemów, których doświadczają obecnie niektóre kraje strefy euro.

Bibliografia Komisja Europejska 2008. Zalecenie Komisji z dnia 10 stycznia 2008 r. dotyczące środków ułatwiających przyszłe przejście na euro, 2008/78/WE. Ministerstwo Finansów 2010. Ramy Strategiczne Narodowego Planu Wprowadzenia Euro. Narodowy Bank Polski 2004. Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro. Narodowy Bank Polski 2009. Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej. Pełnomocnik Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską 2011. Narodowy Plan Wprowadzenia Euro. Mimeo. Rada Koordynacyjna 2011. Narodowa strategia Komunikacyjna. Mimeo.

Ze względu na trwający od końca 2008 r. kryzys gospodarczy i jednocześnie dokonujące się istotne zmiany instytucjonalne w zarządzaniu strefą euro, data przystąpienia Polski do strefy euro jest aktualnie trudna do określenia. Dlatego harmonogram przygotowań do wprowadzenia euro został zaplanowany w sposób uniwersalny, warunkowy względem

PRZYGOTOWANIA POLSKI DO WPROWADZENIA EURO

Stefan Marek Grochalski1

Euro – wspólna waluta Refleksje obywatela Unii Europejskiej

Rok 2011 w historii wspólnej waluty, w świadomości obywateli Unii Europejskiej jest najgorszym dla niej okresem od czasu jej wprowadzenia. Pojawiają się wręcz stwierdzenia o nadchodzącym końcu strefy euro. Niektórzy zadają też pytania, czy wprowadzenie Euro to nieudany eksperyment integracyjny? Czy szczególnie rozumiana solidarność wśród państw strefy euro powinna chronić Grecję będącą na krawędzi bankructwa? Czy powinno się ją wykluczyć ze strefy euro? Pojawia się też często pytanie, czy Niemcy nadal zechcą być czołowym płatnikiem Europy? Z drugiej strony, niektórzy, być może słusznie uważają, iż aby euro przetrwało, potrzebna jest odwaga polityków w podejmowaniu wspólnych decyzji odnoszących się przede wszystkim do jeszcze większej politycznej i fiskalnej integracji. 1 Prof. nadzw. UO Stefan Marek Grochalski, dr hab. nauk prawnych

EURO – WSPÓLNA WALUTA. REFLEKSJE OBYWATELA UNII EUROPEJSKIEJ

Jako obywatel Unii Europejskiej jedno w tej dzisiejszej, niekorzystnej dla euro sytuacji, mogę stwierdzić: Nie jestem w stanie sobie wyobrazić rozpadu strefy euro, chociażby z tego względu, iż obecnie trudno byłoby ocenić, między innymi, jaki jest koszt wyprodukowanych towarów w tej strefie, ponieważ obecnie wszystkie te wartości wyrażane są właśnie w tej walucie. Bez wątpienia: istniejące, możliwe, już zbudowane i właśnie rozbudowywane relacje kapitałowe uległyby, jeśli nie zerwaniu, to na pewno poddane byłyby silnym turbulencjom. Jako obywatel Unii, niepozbawiony przecież wyobraźni, nie chciałbym wszakże tego doświadczyć. Mimo wszystko bliżej mi do tego, byśmy – jako obywatele – posługiwali się raczej jednym wspólnym pieniądzem, niż tą wielością, której doświadczamy obecnie i dlatego, pomimo zawirowań, jakie ostatnio spotykają euro, marzy mi się, jako obywatelowi Unii Europejskiej, by już niedługo Unia przestała

dzielić się na strefę euro i strefę państw – członków, w których nadal obowiązują waluty narodowe. Obecnie ponad 333 milionów ludzi posługuje się codziennie swoją wspólną walutą - euro. Po dolarze amerykańskim, największe walutowe rezerwy światowe (26%) przechowuje się właśnie w tej walucie, której pozycja w stosunku do dolara amerykańskiego może być z jednej strony powodem do dumy, z drugiej zaś strony powinniśmy, jako obywatele Unii, pamiętać o tym, co ten pieniądz daje bezpośrednio nam. Bezpośrednio wyraża się to w stale rosnących inwestycjach transgranicznych, a co za tym idzie, z odczuwalnym spadkiem bezrobocia oraz ze spadkiem inflacji i mimo wszystko z ochroną przed skutkami niespodziewanych turbulencji na rynkach finansowych. Nie są aż tak bardzo odczuwalne podwyżki cen ropy naftowej i gazu ziemnego (rozliczenia na tych rynkach są dokonywane w dolarach, które w porównaniu do euro, zajmują słabszą pozycję). Euro, dla większości obywateli, nie jest tylko jednym z największych i najbardziej istotnych symboli integracji europejskiej, lecz przede wszystkim jest ono przejawiającym się codziennie elementem życia obywatela, rodziny. Obywatelom Unii Europejskiej, zwyczajnym konsumentom, posiłkującym się euro, łatwiej jest porównywać ceny w krajach obejmujących tę walutę. Dzięki ujednoliceniu i rozszerzeniu strefy euro nie trzeba by było znać obowiązującej (niestety nadal) specyficznej mapy walutowej, według której obecnie benzynę najtaniej można kupić w Rumunii, wyroby tytoniowe na Łotwie, perfumy i odzież w Niemczech czy Wielkiej Brytanii, sery i mleko w Polsce. Takie informacje przekazuje Europejski Urząd Statystyczny. I choćby Komisja Europejska dwoiła się i troiła, aby obywatelom Unii ułatwić życie poprzez ujednolicenie cen, to efekty wahań kursowych, różnic w kosztach życia i płac oraz polityki rządów, w tym kontekście czynią nas – obywateli Unii Europejskiej – niestety nadal oddalonymi od siebie.

Obywatele strefy euro, poprzez wyeliminowanie ryzyka związanego z wahaniami kursów walut, są lepszymi klientami na rynku konkurencji. Są również bardziej uprzywilejowanymi beneficjentami, w kontekście obniżania kosztów międzynarodowych transakcji. Mimo obecnego kryzysu, to właśnie strefa euro pozwala na utrzymywanie niskiej inflacji i stóp procentowych. Dzięki istniejącemu w Unii Europejskiej obowiązkowi utrzymywania gospodarek w podobnej kondycji, w miarę stabilne są obecnie finanse publiczne. Obywatele Unii będący poza strefą euro mają prawo oczekiwać od swoich rządów takich działań, które będą przybliżać ich do przyjęcia wspólnej europejskiej waluty. Obywatele państw członkowskich, zwłaszcza ci, którzy w referendach przeprowadzonych w latach dwutysięcznych, opowiedzieli się za przystąpieniem do Unii Europejskiej, wyrazili tym samym również aprobatę dla bycia w strefie euro. Warto w tym miejscu nadmienić, że osiągnięcie kryteriów z Maastricht (poza Wielką Brytanią i Danią, które to państwa mogą przystąpić do strefy euro w każdej chwili), w polityce gospodarczej państw jest obligatoryjne. Zatem, to obywatele państw członkowskich, w momencie wyrażania woli o wstąpieniu do Unii Europejskiej, podjęli również decyzję o przystąpieniu do strefy euro, co oznaczało jednocześnie ich zgodę na realizację przez rządy tych państw wszelkich kryteriów, niezbędnych do wejścia do tej strefy. Reasumując, rządy tych państw mają obowiązek, nałożony przez swoich obywateli, osiągnięcia kryteriów konwergencji, czyli: nie więcej niż 1,5% punktu procentowego powyżej inflacji w trzech państwach Unii o najbardziej stabilnych cenach w odniesieniu do deficytu budżetowego, nie więcej niż 3%, nie więcej niż 60% PKB w odniesieniu do długu publicznego. Ponadto trwałość konwergencji mierzona długoterminowymi stopami procentowymi, nie może być większa niż 2 punkty procentowe powyżej średniej stopy w trzech krajach o najbardziej stabilnych

EURO – WSPÓLNA WALUTA. REFLEKSJE OBYWATELA UNII EUROPEJSKIEJ

c enach, dodatkowo zaś powinna mieć miejsce przynajmniej dwuletnia przynależność do ERM II (Europejski Mechanizm Kursowy).

członkowskich. Tak naprawdę Unia finansowana jest z pieniędzy podatników, a więc przede wszystkim przez obywateli Unii Europejskiej.

Co prawda, Europejski Bank Centralny, jako instytucja niezależna, wolna od wpływów politycznych, decyduje o polityce monetarnej, to jednak przede wszystkim rządy państw członkowskich przez swoich obywateli – i dla swoich obywateli – muszą dbać o własne gospodarki a tym samym dbać o szeroko rozumiany dobrostan swoich obywateli.

Dzięki działaniom Europejskiego Komitetu Ekonomicznego (EKES), głos każdego obywatela Unii w sprawie euro – zarówno tego, który się Euro na co dzień posługuje i za jego pomocą rozlicza się, jak i również tego, który nadal posiłkuje się swoją narodową walutą – powinien w Brukseli być słyszalny. Każdy obywatel Unii Europejskiej może powiedzieć o tym, co w odniesieniu do euro myśli, o czym marzy, na jaką przyszłość liczy.

Obywateli Unii Europejskiej chyba nie do końca interesują zapewnienia, że euro będzie tak stabilne, jak niegdysiejsza marka niemiecka. W tym względzie barometrem dla obywateli są raczej rosnące w euro ceny towarów i usług. Zarówno ekonomiści, jak i urzędnicy unijni, polityczni decydenci, powinni wsłuchiwać się w nastroje obywateli Unii. Wszyscy pamiętamy, iż po wprowadzeniu w dwunastu krajach w 2002 roku banknotów i monet euro, ceny wielu produktów, zwłaszcza tych codziennego użytku, znacząco wzrosły. Opracowano nawet tzw. „Indeks odczuwalnej inflacji”, ukazano w nim, że oficjalny indeks cen nie odzwierciedlał do końca faktycznych wydatków obywateli. W codziennych wydatkach obywatela bardziej uwidacznia się konieczność zapłacenia więcej za kawę i na przykład usługę u fryzjera, niż niezwyżkująca cena komputera. Dla obywatela Unii przede wszystkim niewyimaginowana inflacja jest najczęściej stosowanym probierzem oceny samej waluty euro. W tym kontekście – obrony obywatela przed tzw. „efektem cappuccino” czy „teuro” (od połączenia słów: teuer – drogi oraz euro), po wymienionych powyżej doświadczeniach, najskuteczniej postąpił rząd Słowacji, wprowadzając kary finansowe dla sprzedawców, którzy bez uzasadnionej przyczyny zamierzali skorzystać na zmianie słowackiej korony na euro, podnosząc ceny towarów, jak również poprzez to, iż na pół roku przed tą zmianą, obywatele przyzwyczajani byli do nowych cen wyrażanych w euro, mogąc nadal płacić w narodowej walucie. Unia Europejska nie jest – jak mogłoby się w sposób oczywisty wydawać – finansowana przez 27 państw

EURO – WSPÓLNA WALUTA. REFLEKSJE OBYWATELA UNII EUROPEJSKIEJ

To prawda, że proces podejmowania decyzji przez państwa członkowskie, jak również przez instytucje unijne należy do najszybszych, jednak w tym przypadku zupełnie nie chodzi o wyścig, a jedynie o dobrostan obywateli Unii Europejskiej. Biuro Integracji ze Strefą Euro (BIS) zostało utworzone w maju 2007 r. celem przygotowania Raportu na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej. Był to największy w dziejach NBP projekt badawczy i jednocześnie największy w Polsce projekt dotyczący oceny funkcjonowania strefy euro i wniosków dla Polski. Publikacja Raportu stała się impulsem dla największej jak dotąd kampanii informacyjno – edukacyjnej na temat Polskiej drogi do euro realizowanej przez NBP w prasie, radiu i telewizji w latach 2000-2010. Raport stał się również inspiracją dla uruchomienia studiów podyplomowych Mechanizmy funkcjonowania strefy euro. Na potrzeby tego ogólnopolskiego projektu realizowanego we współpracy siedemnastoma uczelniami w Polsce BIS przygotowało ramy programowe oraz podręcznik. Obecnie BIS zajmuje się monitorowaniem procesów konwergencji nominalnej i realnej w krajach strefy euro oraz oceną dostosowań i gotowości polskiej gospodarki do pełnego członkowstwa w UGW. W ramach prac biura realizowane są również badania na temat przemian w międzynarodowym systemie walutowym, w tym dotyczące międzynarodowej roli euro.

Zenon Stachowiak1

Konkurenci euro do roli waluty międzynarodowej

Światowy kryzys ekonomiczno-finansowy początku drugiej dekady XXI wieku ujawnił również przewartościowania w kwestii statusu walut narodowych i regionalnych jako pretendentów do pełnienia roli pieniądza międzynarodowego. Ich przesłankami stały się liczne niepokoje społeczne, polityczne i militarne – tak w wymiarze globalnym jak i regionalnym. Przewartościowania te są również widoczne przez pryzmat wyznaczników pieniądza międzynarodowego2. Prowadzą one do próby zbudowania nowego systemu walutowego świata. Obecnie da się wyraźnie zauważyć kształtowanie co najmniej 1 Dr hab. Zenon Stachowiak, prof. WSEiP w Kielcach 2 Są to: pełna wymienialność waluty narodowej pełniącej funkcje miernika wartości, środka cyrkulacji, środka gromadzenia rezerw oraz środkiem oraz środka płatniczego, wielkość PKB, wysoki poziom uczestnictwa w rozliczeniach międzynarodowych obrotów, wysoki udział emitenta waluty międzynarodowej w międzynarodowych obrotach kapitałowych i pieniężnych; występowanie podaży netto waluty dla zagranicy; ustabilizowany poziom kursu walutowego oraz istnienie odpowiednich instytucji finansowych ułatwiających pełnienie przez pieniądz krajowy funkcji waluty międzynarodowej.

KONKURENCI EURO DO ROLI WALUTY MIĘDZYNARODOWEJ

pięciobiegunowego modelu światowego systemu walutowego: dolara/AMERO; euro (€); ASIAN (Japonia, Chiny, Korea Płd.); ARABIAN (Bahrajn, Kuwejt, Omar, Katar, Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie) i BRIC/BRICS (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny, Republika Południowej Afryki) 3. Pełniący dotychczas rolę pieniądza międzynarodowego dolar amerykański (USD) zaczyna tracić swoją pozycję4. Jest to konsekwencją wyraźnego osłabienia aktywności biznesowej i zaufania inwestorów wobec gospodarki Stanów Zjednoczonych. Świadomość tego mają zarówno politycy jak i praktycy 3 Pierwszy oficjalny szczyt BRIC odbył się w Jekaterynburgu w Rosji (16.06.2009r.), a następne w Brasili w Brazylii (16.04.2010 r.) oraz w Sanya w Chinach (14.04.2011r.). Na ostatnim z szczytów do tej grupy państw dołączyła Republika Południowej Afryki, czego konsekwencją stała się zmiana nazwy grupy państw na BRICS. 4 Por. Dolar może stracić status waluty światowych rezerw finansowych, [w:] http://wiadomości.onet.pl; G. Siemiończyk, Dolar amerykański: monopolista w gronie światowych walut rezerwowych, [w:] http:// www.parkiet.pl

życia gospodarczego w USA. Ma to miejsce mimo, że kraj ten liczący w końcu 2010 r. ponad 309 mln mieszkańców, co stanowiło 4,5% ogółu liczby ludności świata, wytwarzał w tymże roku PKB o wartości 14,62 bln USD (23,6% światowego produktu). Kryzys amerykańskiej gospodarki powodując realne osłabienie dolara, a także utratę wartości rezerw dewizowych wielu państw – w tym dążących do zmiany statusu swych walut zakwestionował również wiarygodność amerykańskiej waluty jako międzynarodowego pieniądza. Mając świadomość postępującego ograniczenia roli dolara, którą to tendencję zaobserwowano już na początku pierwszej dekady XXI wieku, rząd USA wraz z rządami Kanady i Meksyku podczas szczytu paktu północno-amerykańskiego NAFTA w Waco w Teksasie (2004 r.) sformułowali ideę powołania wspólnej waluty o nazwie AMERO. Sytuacja ta zdynamizowała działania licznej grupy państw do zmiany istniejącego stan rzeczy. W Unii Europejskiej podejmuje się aktywność na rzecz wzmocnienia roli euro. Ugrupowanie to liczące w końcu 2010 r. 27 krajów z ponad 504 mln mieszkańców, to jest 7,3% ogółu ludności świata, obejmujące obszarowo powierzchnię ponad obszar 4325 tys. km2, wytwarzało PKB o wartości 15,8 bln USD5. Na obszarze Unii Europejskiej generuje się więc PKB większy niż w USA. W ślad za tym biorąc także inne wyznaczniki, euro jako waluta międzynarodowa ma bardzo duże szanse na pełnienie roli pieniądza międzynarodowego. Kraje Unii Europejskiej, a przede wszystkim strefy euro mające na uwadze pretendowanie € do tej roli – przede wszystkim ze względów gospodarczych, ale również i politycznych, podejmują próby zbudowania takiego instytucjonalnego systemu, który zapewniłby warunki do trwałego i bezpiecznego rozwoju kontynentu europejskiego oraz stworzenia silnej waluty mogącej konkurować z amerykańskim dolarem. Natrafiają one jednak na liczne przeszkody, którymi to są zjawiska osłabienia aktywności biznesowej i zaufania inwestorów wobec gospodarek Unii Europej5 Por. ranking 50 największych gospodarek świata [w:]http://inzynieria.com

skiej – a zwłaszcza gospodarek ze strefy euro (czego przykładem są obecnie Grecja, Hiszpania i Włochy). Ich konsekwencją jest oddawanie obecnie inicjatywy Międzynarodowemu Funduszowi Walutowemu. Ta międzynarodowa organizacja finansowa na plan pierwszy wysuwa propozycje zwiększenia roli SDR – międzynarodowej jednostki rozrachunkowej Międzynarodowego Funduszu Walutowego, mającej charakter pieniądza bezgotówkowego, którego wartość określa obecnie koszyk złożony z czterech walut: USD (44 proc. udział w koszyku), EUR (34 proc.), JPY (11 proc.) i GBP (11 proc.). Formułowane są propozycje uczynienia SDR-ów jedynym – początkowo – wirtualnym pieniądzem międzynarodowym. Oprócz Unii Europejskiej, równocześnie w innych regionach świata pojawiły się propozycje rozwiązań optujących za dowartościowaniem swoich narodowych walut – samodzielnie lub wspólnie. Takie przedsięwzięcia podjęły również inne kraje jak: Brazylia, Rosja, Indie, Chiny i Republika Południowej Afryki – określone jako grupa BRICS. Aspiracje przyłączenia do tej grupy wyrażają także inne kraje (Meksyk, Południowa Korea, Indonezja). Idee tych rozwiązań pojawiły się również w wiodących w rozwoju krajach azjatyckich oraz krajach arabskich. Najbardziej zaawansowane są jednak przedsięwzięcia w grupie krajów BRICS, które zajmują ważną pozycję na mapie gospodarczej świata. Stanowią o tym zarówno ich zasoby demograficzne, jak i ekonomiczne. W 2010 r. na 6,9 mld ludzi mieszkających na kuli ziemskiej, Brazylię zamieszkiwało 196 mlnosób (2,84% ogółu ludności świata), Rosję 142 mln (2,06%), Indie 1,25 mld osób (18,1%), Chiny 1,34 mld osób (19,4%) oraz Republikę Południowej Afryki prawie 50 mln osób (to jest 0,75%). Łącznie tę grupę krajów zamieszkiwało 2978 mln osób, to jest 43,2% ogółu ludności świata6.

6 Określono na podstawie Rocznik Statystyczny GUS, GUS, Warszawa 2010, s. 826-834 oraz internetowych informacji statystycznych International Monetary Found, World Bank, CIA World Factbook.

KONKURENCI EURO DO ROLI WALUTY MIĘDZYNARODOWEJ

Kraje grupy BRICS z roku na rok wzmacniają siłę swoich gospodarek. W tej grupie krajów walutą wiodącą – mimo, że jeszcze nie w pełni wymienialną – jest juan chiński. W nim należy upatrywać głównego przyszłościowego konkurenta euro. Wynika to z wielu przesłanek. Juan może stać się pieniądzem międzynarodowym w horyzoncie 10 lat, co jednak wiązać się musi ze zliberalizowaniem przez Chiny swej gospodarki i doprowadzeniem do wymienialności juana. Niebagatelny wpływ na możliwą rolę chińskiego juana ma fakt, iż ponad 2/3 chińskich rezerw dewizowych z 2,65 bln USD (to jest ponad 1,8 bln USD) stanowią dolary oraz amerykańskie papiery wartościowe. Ponadto, wskazać trzeba przez pryzmat wyznaczników funkcjonowania danej waluty jako pieniądza międzynarodowego, że udział Chin w handlu międzynarodowym dynamicznie rośnie. Chiny także właściwie spełniają warunek funkcjonowania rozwiniętego rynku finansowego. Państwo to jest na dobrej drodze do zapewnienia stabilności waluty. Pretendowanie walut krajów BRICS do roli walut międzynarodowych wynika także z faktu, iż: • obecnie brazylijska rupia obsługuje około 200 mln osób, rosyjski rubel ponad 200 mln osób, indyjską rupią posługuje się około 1,5-2 mld osób, chiński juan obsługuje w Azji i Afryce około 3-3,5 mld osób, a południowoafrykański rand około 50 mln osób; mankamentem w odniesieniu do tej sytuacji jest jednak fakt, iż stosowane są one na dużą skalę tylko wewnątrz poszczególnych państw; • w 2025 r. będą one odpowiedzialne za 40% wzrostu PKB na świecie (obecnie > 20%); • w 2025 r. 800 mln osób zamieszkujących te kraje będzie zaliczać się do klasy średniej (>dochody 3000 USD); • w 2050 r. z każdym z tej grupy krajów będą mogły rywalizować jedynie USA, Japonia i Unia Europejska; • są one bogate w surowce energetyczne i produkty rolnicze – a jako takie są w dużej mierze samowystarczalne i niezależne; • inwestycyjne przepływy pieniężne wzrastają w nich szybciej niż w pozostałych krajach;

KONKURENCI EURO DO ROLI WALUTY MIĘDZYNARODOWEJ

• dwa spośród tej grupy krajów (Chiny i Rosja) posiadają niski poziom długu publicznego w relacji do PKB (odpowiednio 17% oraz 8%), natomiast dwa pozostałe (Brazylia i Indie) posiadają dług publiczny na poziomie 60% PKB; • są darzone zaufaniem przez inwestorów – mimo ogromnego ryzyka inwestycyjnego, a inwestycje indywidualne i zbiorowe przynoszą od wielu lat ponadprzeciętne zyski; • wzrost demograficzny oraz wzrost popytu wewnętrznego w tych krajach wpływa na bogacenie się społeczeństwa oraz powoduje aprecjację walut tych krajów; • wzrost produkcji i eksport za granicę generuje dodatni przypływ pieniędzy z krajów sąsiednich, co powoduje wzrost wartości waluty względem walut zagranicznych; • wzrost demograficzny pozwala uzyskać odpowiednią liczbę osób w wieku produkcyjnym i podtrzymać dynamikę wzrostu PKB; • wzrost produktywności w tych krajach prowadzi do wzrostu PKB per capita, a ich waluty mają tendencję do aprecjacji i zbliżania parytetu siły nabywczej do parytetu gospodarek rozwiniętych. Wskazaną grupę krajów charakteryzuje duża dynamika wzrostu gospodarczego. Według raportu Międzynarodowego Funduszu Walutowego, w 2010 r. wyniósł on w Chinach 10,2% (PKB osiągnął poziom 5745 mld USD), Indiach 9,7% (1430 mld USD), Brazylii 7,5% (2024 mld USD) i Rosji 3,7% (1477 mld USD), a w RPA około 3% (354 mld USD). Natomiast w 2011 r. oczekiwany jest w Chinach wzrost w wielkości 9,5%, w Rosji ten wskaźnik ma wynosić 4,3%, w Brazylii – 3,8%, a w Indiach – 3,4%, podczas gdy w Stanach Zjednoczonych ma on wynieść jedynie 1,5%, a w strefie euro – 1,6%. Jeśli założenia o ponadprzeciętnym wzroście gospodarczym krajów BRICS okażą się prawdziwe, wówczas waluty tych krajów powinny znacznie zyskiwać na wartości. Państwa grupy BRIC wskazują m.in. na konieczność reformy międzynarodowych instytucji finansowych i zwiększenia udziału krajów niezachodnich

w zarządzaniu nimi. Za konieczną uznają potrzebę reformy systemu walutowego, w tym zwiększenia roli walut krajów BRIC, co mogłoby się dokonać m.in. poprzez wprowadzenie rozliczeń w tych walutach. Za celowe ta grupa państw uznaje nawiązanie współpracy finansowej, konieczność rozwoju wymiany ekonomicznej w walutach narodowych, które pozwolą uniezależnić się od wahań kursów walut na międzynarodowych rynkach finansowych i wzmocnić gospodarki narodowe. Głównym celem działania tych państw powinien stać się rozwój długoterminowych kontaktów na poziomie międzybankowym w celu wzmocnienia stosunków handlowych i gospodarczych krajów członkowskich oraz wsparcie dla ważnych projektów lokalnych i regionalnych. Zmniejszenie zależności od dolara USA i utorowanie drogi do odgrywania większej roli międzynarodowej przez waluty krajów strefy euro i krajów BRICS, przy ogromnych rezerwach walutowych w USD (udział w strukturze rezerw jest ciągle wysoki, wynosił w połowie 2011 r. 60,2% ogółu) oraz przy fakcie posiadania amerykańskich papierów skarbowych (przede wszystkim przez Chiny), ogranicza kroki zmniejszające wartość tej waluty. Kolejne miejsce w strukturze rezerw walutowych zajmuje euro – 26,7%, a następnie funt – 4,2% i jen – 3,9%7. Patrząc zaś z punktu widzenia struktury podmiotowej światowych rezerw walutowych (na koniec 2010 r. wyniosły 7,83 bln USD), to dominują w niej Chiny (30,7% ich ogółu) z 2,65 bln USD (na wrzesień 2010 r.), które wraz Brazylią (241 mld USD – stan na styczeń 2010 r.), Rosją (456 mld USD – stan na 1 kwietnia 2010 r.) i Indiami (279 mld USD – stan na 5 lutego 2010 r.) zgromadziły rezerwy na kwotę 3,31 mld USD (42,3% rezerw światowych) wobec 1,24 bln USD (15,8%) krajów należących do G-7. Szacuje się, że na koniec 2011 r. ogólna wartość rezerw przekroczy 10 bln USD8. W strukturze rezerw walutowych pozostałych krajów z grupy BRICS sytuacja jest zróżnicowana w rezerwach walutowych, bo

w: Brazylii 89,1% stanowi USD a 9,4% €, w Rosji 47% USD i 41% €, a w Indiach 15% USD. Niemniej jednak dążąc do zmniejszenia wielkich nierównowag gospodarczych i założenie podwalin pod silny, trwały i zrównoważony wzrost w tej grupie krajów, a także w szerszej grupie G-20 (reprezentującej łącznie 90% gospodarki światowej), dostrzega się przejawy wojny walutowej. To skłania Międzynarodowy Funduszu Walutowy do przemyśleń do odejścia od USD jako dotychczasowej waluty światowej, na rzecz nowej. Rozpatruje się możliwość zwiększenia roli SDR-ów jako alternatywy wobec USD oraz formułuje postulaty (Rosja), aby waluty narodowe Brazylii, Rosji, Indii i Chin, były uwzględnione w koszyku SDR. Reasumując, kraje BRICS mają bardzo duże szanse na rozpoczęcie zmian w globalnych strukturach gospodarczo-finansowych oraz w światowym systemie walutowym. Opiniotwórcze międzynarodowe organizacje wskazują, że kraje BRICS do 2050 r. staną się dominującymi gospodarkami świata, przy czym trzy spośród nich – Brazylia, Rosja i RPA – będą liderami na rynku surowców, natomiast dwa pozostałe – Indie i Chiny – na rynku usług i produktów. Prognozy z początku XXI wieku wskazują, że już do 2035 roku powinny one wyprzedzić grupę G-7 pod względem wielkości gospodarek. Ich cechą wspólną jest to, że należą one do grupy krajów rozwijających się, natomiast wyraźnie różnią się położeniem geograficznym, sposobem sprawowania władzy oraz dynamicznym rozwojem odrębnych sektorów gospodarki.

7 Por. Frank gwiazdą rezerw walutowych [w:] http://forex.pb.pl 8 Por. Rezerwy walutowe Chin przekroczyły łącznie 30% łącznych rezerw światowych, [w:] http://www.polska-azja.pl; Kraje posiadające największe rezerwy walutowe [w:] http://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwy_walutowe

KONKURENCI EURO DO ROLI WALUTY MIĘDZYNARODOWEJ

Bibliografia Dolar może stracić status waluty światowych rezerw finansowych, [w:] http://wiadomości.onet.pl Frank gwiazdą rezerw walutowych [w:] http://forex. pb.pl Kraje posiadające największe rezerwy walutowe [w:] http://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwy_walutowe Ranking 50 największych gospodarek świata [w:] http://inzynieria.com Rezerwy walutowe Chin przekroczyły łącznie 30% łącznych rezerw światowych, [w:] http:// www.polska-azja.pl Rocznik Statystyczny GUS, GUS, Warszawa 2010 Siemiończyk G., Dolar amerykański: monopolista w gronie światowych walut rezerwowych, [w:] http:// www.parkiet.pl

KONKURENCI EURO DO ROLI WALUTY MIĘDZYNARODOWEJ

Bogumiła Mucha-Leszko1

Estonia w strefie euro – efektywny proces dostosowawczy

Wprowadzenie Krajem, który realizował konsekwentną strategię dostosowania gospodarki do przyjęcia wspólnej waluty była Estonia. Zakładano nawet, że będzie to możliwe w niedługim czasie po uzyskaniu członkostwa. Dlatego reformowanie gospodarki zostało rozpoczęte wcześniej niż w pozostałych krajach członkowskich Europy Środkowo-Wschodniej. Jednak wskutek napływu kapitału zagranicznego i dostępu do tanich kredytów dynamicznie rósł popyt wewnętrzny, który spowodował przegrzanie gospodarki. Naruszenie równowagi makroekonomicznej i globalny kryzys finansowo-gospodarczy lat 2008-2009 przeszkodziły w realizacji planu szybkiego przystąpienia do strefy euro. Celem opracowania jest analiza dostosowania gospodarczego Estonii do warunków funkcjonowania we wspólnym obszarze walutowym, w tym zwłasz1 Prof. dr hab. Bogumiła Mucha-Leszko – Katedra Gospodarki Światowej i Integracji Europejskiej, Wydział Ekonomiczny, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

ESTONIA W STREFIE EURO – EFEKTYWNY PROCES DOSTOSOWAWCZY

cza czynników wysokiego wzrostu gospodarczego, polityki makroekonomicznej i strukturalnej oraz procesów dostosowawczych po przegrzaniu gospodarki.

Źródła wysokiej dynamiki PKB i zakres reform gospodarczych Lata 2000-2007 były okresem dynamicznego rozwoju wszystkich krajów Europy Środkowo-Wschodniej, które osiągnęły dzięki temu duży postęp w zmniejszeniu luki gospodarczej w stosunku do grupy krajów UE-15. Najwyższym wzrostem gospodarczym charakteryzowały się kraje bałtyckie, a zwłaszcza Estonia. Najistotniejszy wpływ na wyniki gospodarcze Estonii, Łotwy i Litwy miały: napływ zagranicznego kapitału w formie inwestycji bezpośrednich oraz pożyczek międzybankowych, realizowane reformy gospodarcze i polityka makroekonomiczna.

Rozwój zagranicznych inwestycji bezpośrednich następował w rezultacie oddziaływania wielu czynników, spośród których za najważniejsze można uznać: proces prywatyzacji, niskie koszty siły roboczej, niskie podatki, reformy strukturalne oraz walkę z korupcją. Jednym z najbardziej atrakcyjnych krajów dla inwestorów zagranicznych stała się Estonia, która wyróżniała się efektywnością w liberalizacji gospodarki i eliminacji korupcji. W latach 1994-2008 średnioroczna wartość zagranicznych inwestycji bezpośrednich (ZIB) w relacji do PKB w dziesięciu krajach EŚW kształtowała się następująco (Griganyte 2010: 3): Węgry 11,1%, Bułgaria 9,5%, Estonia 8,6%, Czechy 6,2%, Łotwa 5,4%, Rumunia 5,1%, Słowacja 4,4%, Polska 3,9%, Litwa 3,6% i Słowenia 1,9%. Charakterystyczną cechą napływu ZIB do krajów bałtyckich była zmienność czynników wpływających na atrakcyjność Estonii, Litwy i Łotwy dla inwestorów zagranicznych. W latach 90. był to proces prywatyzacji majątku i niskie koszty prowadzenia działalności produkcyjnej w przemyśle. Opłacalne było zwłaszcza podejmowanie produkcji w pracochłonnych gałęziach przemysłu, jak tekstylny, drzewny i spożywczy. Natomiast prywatyzacja usług użyteczności publicznej i liberalizacja sektora bankowego spowodowały wzrost zainteresowania inwestorów zagranicznych słabo rozwiniętymi dziadzinami usług, jak telekomunikacyjne i finansowe. Dalszy rozwój zagranicznych inwestycji bezpośrednich w sferze usług nastąpił po roku 2000, koncentrowały się one w handlu, transporcie i gospodarce magazynowej, ale głównie w sektorze bankowym (Griganyte 2010: 3). Centrum finansowym trzech krajów bałtyckich stał się Tallin. Całkowita wartość zagranicznych inwestycji bezpośrednich obejmuje: napływ kapitału z zagranicy, reinwestowane zyski oraz kapitał pochodzący z pożyczek w ramach sieci korporacyjnych. Na dużą atrakcyjność inwestycyjną kraju wskazuje przede wszystkim wysoki udział w ogólnej wartości ZIB reinwestowanych zysków. Analizując źródła kapitału będącego podstawą rozwoju zagranicznych inwestycji bezpośrednich w trzech krajach bałtyckich można zauważyć, że w latach 2000-2008 większość

inwestycji realizowanych w Estonii była podejmowana w wyniku reinwestowanych zysków (54,7%), a na Litwie i Łotwie ich udział w ogólnej wartości ZIB był niższy, niemniej i tak był on znaczący (39,1% i 29,1%) (Griganyte 2010: 4). Korporacje reinwestowały swoje zyski w Estonii, ponieważ sprzyjały temu przepisy podatkowe zwalniające inwestorów z płacenia podatków od zainwestowanych dochodów. Z badań wynika, że atrakcyjność Estonii dla zagranicznych inwestorów była także efektem przeprowadzonej wcześniej niż w innych krajach EŚW liberalizacji gospodarki polegającej na zaprzestaniu subsydiowania przedsiębiorstw, znoszeniu barier dostępu do rynku nowym podmiotom gospodarczym, komercjalizacji usług użyteczności publicznej, dostosowaniu zasad funkcjonowania sektora bankowego do standardów bazylejskich (Griganyte 2010: 4-6). Wraz z napływem kapitału zagranicznego i łatwym dostępem do środków finansowych banków transgranicznych rósł popyt wewnętrzny. W 2000 roku banki obniżyły premię za ryzyko i nominalne stopy procentowe spadły do poziomu zbliżonego w strefie euro, a realna stopa procentowa była ujemna. Rosnące możliwości pozyskiwania tanich kredytów doprowadziły do boomu popytowego na rynku nieruchomości i rozwoju inwestycji w budownictwie mieszkaniowym. W okresie największego szczytu popytowego w latach 2005-2007 inwestycje w budownictwie mieszkaniowym był 3-krotnie wyższe w porównaniu z latami 2001-2004 (European Commission 2011b: 32). Boom popytowy obejmował również rynek pracy, a rosnące zatrudnienie przyczyniło się do zdecydowanego spadku stopy bezrobocia z 14% w roku 2000 do poniżej 5% w roku 2007 (European Commission 2011b: 32). Wysoki popyt wewnętrzny powodował wzrost importu i deficytu na rachunku obrotów bieżących z zagranicą. Rosnące ceny i wzrost płac wyższy od tempa wzrostu wydajności pracy prowadziły do obniżenia konkurencyjności kosztowej, głównie w pracochłonnych sferach gospodarki oraz spadku eksportu. Deficyt na rachunku obrotów bieżących

ESTONIA W STREFIE EURO – EFEKTYWNY PROCES DOSTOSOWAWCZY

osiągnął 13,2% PKB w 2007 roku (European Commission 2011a: 100). Na wzrost nierównowagi zewnętrznej Estonii miał wpływ również spadek konkurencyjności cenowej wskutek aprecjacji nominalnego i realnego efektywnego kursu walutowego. Estonia, Litwa i Łotwa wprowadziły swoje waluty do mechanizmu kursowego ERM II, co oznaczało ich usztywnienie. W okresie kryzysu 2008-2009 systemy kursowe miały istotny wpływ na handel. Czechy, Polska i Węgry upłynniły swoje kursy i o ich poziomie decydował rynek walutowy. Usztywnienie kursu walutowego w ramach ERM II pozbawiło Estonię ważnego mechanizmu dostosowawczego, a ponadto ograniczyło możliwość prowadzenia aktywnej polityki pieniężnej. Procesy dostosowawcze w gospodarce Estonii rozpoczęły się na przełomie lat 2007/2008 i zostały wzmocnione przez światowy kryzys finansowy w ostatnim kwartale 2008 roku. Spadek popytu wewnętrznego i zewnętrznego oraz wzrost ryzyka i wycofywanie się kapitału zagranicznego z krajów EŚW, w tym i z tych, w których stanowił on najważniejsze źródło pożyczek dla sektora prywatnego, wywołały presję na zwyżkę stóp procentowych. Udział pożyczek dla sektora prywatnego denominowanych w walutach obcych (głównie w euro) był silnie zróżnicowany pomiędzy krajami. W Estonii i Litwie stanowiły one 80%, natomiast w Polsce około 25%, a w Czechach tylko 10% ich całkowitej wartości (ECB 2010: 87). Stopień przegrzania koniunktury przed kryzysem decydował o tempie spadku popytu i cen. Kraje, w których podmioty gospodarcze w dużym stopniu korzystały z kredytów krajowych nie doświadczyły tak głębokiej recesji jak Estonia, Litwa i Łotwa. Zasadniczą rolę w uruchomieniu procesów dostosowawczych w gospodarce Estonii odegrał rynek pracy. Odbywały się one poprzez ograniczanie czasu pracy, bezpłatne urlopy oraz negocjowanie obniżek płac na poziomie przedsiębiorstw. Aktywna polityka wobec rynku pracy przyczyniła się do spadku jednostkowych kosztów pracy w granicach 7%-8% w 2010 roku i odzyskania konkurencyjności (Euro-

ESTONIA W STREFIE EURO – EFEKTYWNY PROCES DOSTOSOWAWCZY

pean Commission 2011b: 35). Spadek zatrudnienia w sektorach nieuczestniczących w wymianie, w tym przede wszystkim w budownictwie mieszkaniowym, a więc w dziedzinach o niższej wydajności pracy, przyczynił się do poprawy wskaźników efektywności pracy. Po spadku wydajności pracy w latach 20082009 jej wzrost w 2000 roku był znaczący i wynosił 7,4% (European Commission 2011b: 34). Efektem intensywnych procesów dostosowawczych była poprawa koniunktury gospodarczej i wzrost PKB o 3,1% w roku 2010 i dobre prognozy na lata 2011-2012 (4,9% i 4,0%) (European Commission 2011a: 100). Wyjątkowo szybka konwergencja gospodarcza Estonii była wspierana przez politykę makroekonomiczną. Od 1999 roku korona estońska była powiązana z euro, a w 2004 roku została włączona do mechanizmu kursowego ERM II. W rezultacie tej decyzji wzrosły wymagania wobec banków mające zmniejszyć ryzyko ekspansji kredytowej. Niemniej łatwy dostęp podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych do tanich kredytów sprawił, że boom kredytowy spowodował przegrzanie gospodarki i wzrost zatrudnienia w mniej wydajnych jej sferach. W warunkach przegrzania i kryzysu polityka pieniężna miała na celu przede wszystkim utrzymanie stabilności walutowej i stabilności cen. Polityka fiskalna była zorientowana na stymulowanie inwestycji prywatnych i zachowanie kontroli na finansami publicznymi. Jednak według ocen Komisji Europejskiej w 2007 roku była procykliczna i przyczyniła się do dalszego wzrostu popytu (Deroose, Flores, Giudice, Turrini 2010: 5). Możliwości łagodzenia skutków przegrzania gospodarki i kryzysu globalnego za pomocą instrumentów fiskalnych w Estonii były ograniczone ze względu na mały budżet i niewielkie znaczenie automatycznych stabilizatorów koniunktury (niska progresywność systemu podatkowego). Większe znaczenie ma polityka dyskrecjonalna. W warunkach kryzysu, gdy spadły dochody z tytułu podatków deficyt budżetowy wzrósł, ale rząd wprowadził pakiet konsolidacji fiskalnej i kryteria budżetowe UGiW zostały spełnione.

Podsumowanie

BIBLIOGRAFIA:

Mimo głębokiej recesji, jakiej doznała gospodarka Estonii, gdy PKB w roku 2008 spadł o 5,1% a w roku 2009 o 13,9% (European Commission 2011a: 100), procesy dostosowawcze doprowadziły do obniżenia jednostkowych kosztów pracy. Poprawa konkurencyjności sprawiła, że głównym czynnikiem ożywienia gospodarczego w Estonii w 2010 roku był eksport. Wysoka dynamika gospodarcza w latach 2000-2007, kiedy tempo wzrostu PKB średniorocznie wynosiło 8,4% (European Commission 2011b: 32) oraz wysoka elastyczność rynku pracy dająca możliwości dostosowania pod względem kosztów pracy stanowiły podstawę efektywnej strategii przyjęcia euro przez Estonię 1 stycznia 2011 roku.

Deroose, S., Flores, E., Giudice, G., Turrini, A. 2010. The Tale of the Baltics: Experiences, Challanges Ahead and Main Lessons. ECFIN Economic Brief, Issue 10. ECB. 2010. Impact of the Financial Crisis on the Central and Eastern European Countries. Monthly Bulletin, July . European Commission. 2011a. European Economic Forecast – Spring 2011. European Economy, No. 1. European Commission. 2011b. Quarterly Report on the Euro Area, Vol. 10, No. 1. Griganyte, D. 2010. FDI and structural reforms in the Baltic states. ECFIN Country Focus, Vol. 7, Issue 5.

ESTONIA W STREFIE EURO – EFEKTYWNY PROCES DOSTOSOWAWCZY

Jacek Pietrucha1

Rola niestabilnego boomu kredytowego w narastaniu nierównowagi zewnętrznej w strefie euro

Pierwsze lata unii walutowej w Europie cechowały się w niektórych krajach stopniową aprecjacją realnego kursu walutowego (dotyczy to zwłaszcza krajów peryferyjnych strefy euro). Aprecjację tę można interpretować jako obniżenie konkurencyjności cenowej. Narastały również nierównowagi zewnętrzne, w tym nierównowagi w rachunku obrotów bieżących. Dopiero globalny kryzys finansowy zatrzymał od 2008 roku proces narastania różnic w konkurencyjności cenowej wewnątrz UGW (por. rys. 1) oraz nierównowag zewnętrznych, a nawet w niewielkim stopniu sprzyjał konwergencji. (The impact of the global crisis... 2010, s. 7 – 10). Kwestia ta budziła żywe zainteresowanie i dyskusje wśród słuchaczy studiów. W niniejszym opracowaniu zaprezentowano schemat, który może być użyteczny przy omawianiu przyczyn i mechanizmu 1 Dr hab. Jacek Pietrucha, Prof. UE – Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katedra Ekonomii

ROLA NIESTABILNEGO BOOMU KREDYTOWEGO...

zmian konkurencyjności cenowej oraz salda rachunku obrotów bieżących w krajach strefy euro. Podstawową rolę w aprecjacji realnego kursu walutowego i pogorszenia rachunku obrotów bieżących w krajach peryferyjnych strefy euro odgrywał niestabilny boom kredytowy, jaki wystąpił po przystąpieniu tych krajów do strefy euro (Sławiński 2009). Znaczący spadek realnych stóp procentowych, który miał miejsce w krajach peryferyjnych po przyjęciu wspólnej waluty, był jednym z kluczowych czynników wzrostu podaży kredytu (w tym znacznego wzrostu kredytu na zakup nieruchomości2), co przyczyniło się do wzrostu popytu globalnego (Wójcik 2008, Borowski 2011). Dało to dwa efekty – przejściowy wzrost PKB (przejściowy, gdyż niezwiązany ze wzrostem produkcyjności i produkcji potencjalnej) 2 Roczny wzrost kredytu na zakup nieruchomości w Irlandii, Hiszpanii i Grecji wynosił ok. 20 – 30%, w szczytowym okresie 2005 – 2006 przekroczył 35%

Rys. 1 Zmiana realnego kursu w wybranych krajach strefy euro.

150,00 140,00 130,00 2008

120,00

2010 110,00 100,00 90,00 Grecja

Hiszpania

Irlandia Portugalia Włochy

Niemcy

Realny efektywny kurs walutowy wobec 35 krajów uprzemysłowionych, deflator: jednostkowe koszty pracy (ULC); 2000 = 100 Źródło: Eurostat

Rys. 2 Realna długoterminowa stopa procentowa ex post w wybranych krajach strefy euro. 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 -2,00 -4,00 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Irlandia

Grecja

Hiszpania

Włochy

Portugalia

Niemcy

Źródło: AMECO

ROLA NIESTABILNEGO BOOMU KREDYTOWEGO...

Rys. 3 Zmiana podaży kredytu w wybranych krajach strefy euro. 40 35 30 25 20 15 10 5 0 -5 -10

Hiszpania

Włochy

gru-10

cze-10

wrz-10

gru-09

mar-10

cze-09

wrz-09

gru-08

mar-09

cze-08

wrz-08

gru-07

mar-08

cze-07

wrz-07

gru-06

mar-07

cze-06

wrz-06

gru-05

mar-06

cze-05

wrz-05

gru-04

mar-05

cze-04

Grecja

wrz-04

gru-03

mar-04

cze-03

Irlandia

wrz-03

gru-02

Niemcy

mar-03

cze-02

wrz-02

gru-01

mar-02

cze-01

wrz-01

gru-00

mar-01

cze-00

wrz-00

gru-99

mar-00

cze-99

wrz-99

gru-98

mar-99

wrz-98

-15

Portugalia

Źródło: ECB, Monthly Bulletin, różne wydania

oraz, w związku z dodatnią otwartą luką produktową, wyższą inflację. Ekspansja kredytu, w tym kredytu na zakup nieruchomości oraz efekt popytowy sprzyjały także wzrostowi cen na rynkach aktywów – zwłaszcza nieruchomości oraz akcji. Zarówno wzrost PKB jak i wzrost cen aktywów były czynnikami wzmacniającymi podaż kredytu. W rezultacie pierwszy okres po przystąpieniu do strefy euro w wielu krajach cechował boom kredytowy i konsumencki (Surveillance of Intra-Euro-Area... 2010), generujący przejściowo szybszy wzrost PKB, ale także inflację CPI oraz inflację aktywów. Niestabilny boom kredytowy przyniósł z punktu widzenia zmian realnego kursu walutowego oraz salda rachunku obrotów bieżących kilka negatywnych konsekwencji. Po pierwsze w sposób trwały inflacja w krajach peryferyjnych strefy euro była wyższa aniżeli w Niemczech. Po drugie pierwszy okres poakcesyjny sprzyjał znaczącemu wzrostowi płac. Po trzecie wzrost cen na rynku aktywów sprzyjał rozrostowi sektora nieruchomości oraz sektora finansowego.

ROLA NIESTABILNEGO BOOMU KREDYTOWEGO...

Jako, że te sektory cechują się niższą innowacyjnością i produkcyjnością w relacji do np. sektorów eksportowych, to ograniczało to wzrost produkcyjności całej gospodarki. Po czwarte efekt szybkiego wzrostu płac i niższego wzrostu wydajności pracy wywołał wzrost jednostkowych kosztów pracy, a tym samym w warunkach usztywnionego nominalnego kursu walutowego utratę konkurencyjności cenowej względem pozostałych krajów unii walutowej (a zwłaszcza Niemiec). Rysunek 4 pokazuje schemat wpływu poakcesyjnego boomu kredytowego na zmianę realnego kursu walutowego oraz saldo rachunku obrotów bieżących. Kluczowym czynnikiem w ramach omawianego mechanizmu jest ekspansja kredytu, która w powiązaniu ze wzrostem cen aktywów (efekt majątkowy) przyczynia się do wzrostu popytu globalnego i w konsekwencji wzrostu inflacji. Jednocześnie wzrastają jednostkowe koszty pracy. Dzieje się tak głównie ze względu na wzrost płac, do którego przyczyniają się rosnące żądania płacowe w warunkach

Rys. 4 Determinanty deficytu ROB w peryferyjnych krajach strefy euro.

Kredyt ceny aktywów

Finanse publiczne

Popyt

PKB

Koszty pracy

Realny kurs walutowy

Źródło: J. Pietrucha 2011

Bibliografia wyższej inflacji oraz łatwej porównywalności cen i płac w ramach unii walutowej. W obydwu przypadkach za wzrostem płac nie idzie odpowiedni wzrost wydajności, a nawet ze względu na przesunięcia aktywności gospodarczej w kierunku sektora finansowego i nieruchomości jej spadki. Generuje to wzrost jednostkowych kosztów pracy i w konsekwencji aprecjację realnego kursu walutowego. Utrata konkurencyjności cenowej pogarsza saldo rachunku obrotów bieżących bilansu płatniczego (ROB), czemu sprzyja również nadmierny popyt wewnętrzny. Prawa strona wykresu obrazuje dodatkowy wpływ na popyt globalny ze strony finansów publicznych. Spadek stóp procentowych zmniejszał koszty zadłużenia i presję rynkową na ograniczenie długu. Jednocześnie wzrost PKB generował wzrost dochodów publicznych i tym samym zmniejszał presję na działania naprawcze. Część krajów zinterpretowała przejściowy poakcesyjny wzrost PKB jako trwały wzrost naturalnego PKB, a tym samym nadmiernie optymistycznie szacowała przyszłe dochody publiczne oraz saldo finansów publicznych. Przyczyniło się to do podsycania boomu poakcesyjnego (a w dalszej konsekwencji było jednym z wielu czynników prowadzących do kryzysu finansów publicznych).

Borowski J., Doświadczenia pierwszej dekady strefy euro, w: Polityka pieniężna (red.) Sławiński A., Warszawa 2011 Pietrucha J., Niestabilny boom kredytowy jako determinanta kryzysu w strefie euro, Studia Ekonomiczne, nr 85/2011 (w druku) Sławiński A., Polska w strefie euro: jak zapewnić długookresową konkurencyjność gospodarki? w: Rosati D. (red.), Euro – ekonomia i polityka, Oficyna Wydawnicza Wyższej Szkoły Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego, Warszawa 2009 Surveillance of Intra-Euro-Area Competitiveness and Imbalances, Economic and Financial Affairs, European Commission, Luxembourg 2010 The impact of the global crisis on competitiveness and current account divergences in the euro area, Quarterly Report on Euro Area, 2010, Vol. 9 No 1 Wójcik C., Integracja ze strefą euro. Teoretyczne i praktyczne aspekty konwergencji, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2008

ROLA NIESTABILNEGO BOOMU KREDYTOWEGO...

Stanisław Rudolf1

Perspektywy Unii Europejskiej i euro

W chwili kiedy piszę ten tekst, euro znajduje się w najgłębszym chyba kryzysie od momentu jego powstania. Kraje członkowskie gorączkowo poszukują wyjścia z kryzysu i podejmują jak dotychczas nieudane próby ratowania euro. Kryzys euro stawia bowiem pod znakiem zapytania funkcjonowanie całej UE. Bezpośrednim skutkiem kryzysu są nasilające się tendencje odśrodkowe, czego przykładem może być próba wyjścia z UE Wielkiej Brytanii, a także dyskusja na ten temat w wielu innych krajach UE. Proponowane obecnie rozwiązania mają charakter doraźny i koncentrują się na znalezieniu pieniędzy dla ratowania Grecji przed bankructwem oraz na pomocy krajom, które przeżywają podobne trudności. Stąd pomysł utworzenia specjalnego funduszu o wartości 1 – 2 bln euro. Jednocześnie trwają prace nad reformą systemu euro, bowiem ostatnie 1 Prof. dr hab. Stanisław Rudolf – Uniwersytet Łódzki, Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

PERSPEKTYWY UNII EUROPEJSKIEJ I EURO

lata, lata kryzysu gospodarczego obnażyły poważne braki tego systemu. Istnieje coraz więcej dowodów na to, że system euro funkcjonuje względnie sprawnie w okresie stabilnego wzrostu. Nie jest natomiast odporny na sytuacje kryzysowe, które ujawniają wszystkie jego słabości. Istniejący kryzys nasuwa kilka pytań, na które spróbujemy dalej odpowiedzieć: Dlaczego Grecja, a więc kraj stosunkowo niewielki, nie może wyjść z kryzysu, pomimo ogromnych środków i pakietów ratunkowych, dostarczanych jej od pewnego czasu przez pozostałe kraje eurolandu? Dlaczego istniejące procedury nie zabezpieczają poszczególnych krajów przed kryzysem, bądź nie ułatwiają szybkiego wyjścia z kryzysu. Jaki powinien być docelowy kształt UE? Problem Grecji, a także Irlandii, Portugalii czy Hiszpanii postrzegany jest głównie w kategoriach fiskalnych. Wydaje się jednak, że jest to jedynie zewnętrzny objaw problemu. Jego istota polega głównie

na utracie konkurencyjności przez te kraje. Należy zauważyć, że wszystkie one znajdowały się na niższym poziomie rozwoju niż pozostałe kraje strefy euro. Próbowały szybko nadrabiać zaległości, zaciągając tanie kredyty na ogromną skalę. Nie zdawały sobie sprawy z negatywnych konsekwencji do jakich może doprowadzić tak poważne zadłużenie zewnętrzne. Kredyty te byłyby prawdopodobnie do udźwignięcia w okresie stabilnego wzrostu gospodarczego, ale okazały się nadmierne w okresie kryzysu. Zastanówmy się obecnie dlaczego oferowana zadłużonym krajom pomoc przez pozostałe kraje nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Wydaje się, że przyczyn tego należy upatrywać w braku odpowiednich procedur do szybkiego wykorzystania w takich właśnie sytuacjach. Procedury powinny zostać opracowane już w momencie tworzenia systemu euro i powinny być wykorzystywane automatycznie z chwilą wystąpienia tego rodzaju trudności. Zbędne byłyby wtedy debaty szefów państw czy szczyty ministrów finansów, co zdecydowanie opóźnia pomoc i nakręca kryzys, a także rodzi spekulacje. Wszystko to zwiększa koszty przezwyciężania kryzysu i może doprowadzić do upadku euro. Procedury takie występują np. w Stanach Zjednoczonych i są wykorzystywane w przypadku pojawiających się trudności w poszczególnych stanach. Warto tu przywołać przykład Kalifornii, a więc stanu znacznie większego niż Grecja, który przeżywał ostatnio nawet poważniejsze niż Grecja problemy, które doczekały się szybkiego rozwiązania. Wykorzystane tam procedury polegały głównie na automatycznym dostosowaniu fiskalnym, co umożliwia istniejąca tam centralizacja fiskalna. Skorzystano przy tym z możliwości uzyskania środków na pomoc dla Kalifornii z emisji obligacji federalnych. Przykład Stanów Zjednoczonych zachęca do myślenia o przekształceniu UE w podobną do USA federację. Postawmy zatem pytanie, czy federacja taka jest potrzebna, oraz czy federacja taka jest możliwa.

Na pierwsze pytanie odpowiedź powinna być twierdząca. O federacji myśleli prawdopodobnie założyciele UE. Na takie myślenie wskazuje cały realizowany w Unii proces integracji. Jeśli dotychczas nie eksponowano tego celu, to tylko dlatego, żeby nie zniechęcić społeczeństw krajów członkowskich do integracji. Trudno się temu dziwić, bowiem nie dojrzały one jeszcze do integracji. Federacja jest konieczna tak ze względu na potrzebę uniknięcia tego rodzaju kryzysów, jak i dla wzmocnienia pozycji Europy na arenie międzynarodowej. Ostatnie lata pokazały, że Europa traci swoją pozycję i bez zasadniczych zmian w UE proces ten będzie postępować. Pogłębiające się procesy integracji, zakończone w odległej co prawda perspektywie federacją stanowią jedyną drogę do wykreowania zjednoczonej Europy na jednego z liderów nowego świata. Jeśli duża część autorów widzi potrzebę takiej federacji, to znacznie mniej jest takich, którzy wierzą w jej powstanie. Zastanówmy się więc, czy federacja taka jest możliwa? Na pewno nie w tej chwili, ale w dalszej perspektywie, obliczonej nie na kilka czy kilkanaście lat, ale przynajmniej na pokolenie, albo jeszcze dłużej. Jeśli utworzenie UE miało charakter głównie ekonomiczny i społeczny, a dopiero później polityczny, to próby utworzenia federacji będą miały przede wszystkim charakter polityczny. Nie ułatwi to jej tworzenia, bo poszczególne kraje nie są na nią przygotowane. Zdecydowanie dominuje myślenie w kategoriach krajowych, a nie europejskich. Poszczególne kraje członkowskie bardziej dbają o własny rozwój niż o miejsce UE w świecie. Zmiana sposobu myślenia, szczególnie w tak zasadniczych sprawach, jest niezwykle trudna, dlatego większe na to szanse stwarza zmiana pokoleniowa, w tym dojście do władzy tzw. pokolenia europejczyków, zarówno w poszczególnych krajach jak i w UE. Należy oczekiwać, że pokolenie to, swobodnie poruszające się w UE, będzie zdecydowanie bardziej otwarte na tego rodzaju integrację. Istotną rolę mogą tu odegrać charyzmatyczni przywódcy w strukturach władzy UE. Mogą oni zdecydowanie przyspieszyć proces integracji, wykorzystując

PERSPEKTYWY UNII EUROPEJSKIEJ I EURO

łasny autorytet w przekonywaniu społeczeństwa w do zmian, prezentując jasno cel integracji i dostarczając argumentów do szybkiej jego realizacji. Jednocześnie należałoby przyspieszyć procesy integracji na płaszczyźnie ekonomicznej. Stopniowo powinien wzrastać budżet UE, osiągając np. 5, 10 czy 15% PKB krajów członkowskich. Przekładać się to będzie na siłę oddziaływania Unii na wszystkich płaszczyznach. Stopniowo należałoby również synchronizować systemy podatkowe poszczególnych krajów itp. Ważne będzie również osiągnięcie pewnej masy krytycznej w procesach integracji, po przekroczeniu której procesy te powinny zdecydowanie przyspieszyć. Kolejne pytanie, na które spróbujemy odpowiedzieć, brzmi: jakie jest miejsce euro w procesach integracji? Pojawiają się obecnie głosy, że utworzenie strefy euro było przedwczesne, że należało z tym poczekać do osiągnięcia wyższego poziomu integracji. Można się zgodzić z tym stwierdzeniem, ale nie podejmiemy na ten temat dyskusji, bo euro stało się faktem. Obecnie problem jest inny, a mianowicie, czy za wszelką cenę walczyć o przetrwanie euro, czy pozwolić na jego upadek, i powrócić do niego po zaistnieniu odpowiednich warunków (po uzyskaniu odpowiedniego poziomu integracji). Determinacja krajów euro i całej UE nakierowana na utrzymanie euro posiada m.in. związek z obawami, że po rezygnacji z euro UE nie będzie już taka sama, że może grozić jej rozpad. Determinacja taka pozwala mieć nadzieję na przetrwanie strefy euro, w co autor głęboko wierzy. Stąd w dalszych rozważaniach skupimy się na przyszłości euro, szczególnie zaś na jego roli w procesach integracji UE. Nie ulega wątpliwości, że wspólna waluta stanowi warunek konieczny do utworzenia federacyjnej struktury politycznej. Utworzenie euro miało przede wszystkim charakter polityczny, nie zaś ekonomiczny. Miało przynieść przyśpieszenie integracji europejskiej, wzmocnienie solidarności europejskiej itp. Może taki będzie jego efekt po przezwyciężeniu kryzysu, ale jak dotychczas euro spędza sen z oczu politykom i generuje olbrzymie koszty.

PERSPEKTYWY UNII EUROPEJSKIEJ I EURO

Główny problem polega na tym, że przy obecnym poziomie integracji krajów eurolandu euro jest pieniądzem sztucznym. Jest to niewątpliwie waluta suwerenna, ale jej użytkownicy – kraje eurolandu nie są suwerenne w dysponowaniu nią. W odróżnieniu od pieniądza krajowego, euro nie ma bowiem żadnego pokrycia. Inaczej wygląda sprawa z walutą krajową np. z polskim złotym, emitowanym przez Narodowy Bank Polski. Posiada on pokrycie w produkcji dóbr i usług. Dodatkowo NBP może w złotych zaciągać kredyty sprzedając obligacje. Pozycja złotego – jako pieniądza papierowego – zależy również od wpływów podatkowych, których stabilność zwiększa zaufanie do danego kraju, nawet w sytuacji wysokiego zadłużenia wewnętrznego. Złoty stwarza rządowi polskiemu większą swobodę działania i zmniejsza zagrożenie bankructwem, jeśli zadłużenie zostało dokonane w tej właśnie walucie. W przypadku ataku na polską walutę i masowej wyprzedaży polskich papierów wartościowych ich kurs spadnie, a wtedy NBP (wykorzystując np. linię kredytową w MFW) może je wykupić i położyć kres spekulacjom. Może nastąpić również deprecjacja złotego, co powinno przynieść ustabilizowanie finansów. Inaczej sytuacja wygląda, jeśli zadłużenie dotyczy waluty zagranicznej. Weźmy jako przykład Grecję, która nie dysponuje własną walutą, przynajmniej w takim znaczeniu jak Polska. Euro nie ma więc takiego pokrycia jak np. polski złoty, nie ma również pokrycia we wpływach podatkowych, bo te ostatnie należą do rządu, nie zaś do strefy euro. Bank centralny Grecji nie może skupować greckich papierów dłużnych, bo nie posiada takiej możliwości. Grecja nie może się bronić dokonując deprecjacji waluty, ponieważ euro nie jest walutą tylko grecką i decyzja w tej sprawie zależy od wszystkich krajów eurolandu. Grecja, podobnie jak inne kraje tej strefy, przyjmując euro, straciła kontrolę nad swoją polityką pieniężną. Spróbujmy jeszcze odpowiedzieć na pytanie, czy w tej bardzo złożonej sytuacji Polska powinna zabiegać o przystąpienie do strefy euro? Odpowiedź powinna być twierdząca, bowiem Unii, pomimo zaprzeczeń polityków, grozi podział krajów na dwie grupy o różnych prędkościach. Pierwsza, to kraje

euro, w ramach których, ze względu na omawiany kryzys dokonają się przyspieszone procesy integracji. Druga natomiast, to pozostałe kraje UE, których tempo wzrostu będzie zapewne niższe, gdzie procesy integracji przebiegać będą wolniej. Polska powinna się znaleźć w tej pierwszej grupie, w której znajduje się lokomotywa wzrostu UE jaką są Niemcy, chociaż nadmierny pośpiech w tym zakresie nie jest wskazany.

Jeśli Unia przetrwa kryzys strefy euro i dokona istotnych zmian w zasadach jej funkcjonowania, to paradoksalnie może to mieć pozytywny wpływ na dalsza jej integrację. Kryzys przyniesie bowiem zmianę sposobu myślenia o przyszłości Europy, o konieczności procesów integracji, które doprowadzić powinny do utworzenia federacji na wzór tej jaką są Stany Zjednoczone.

PERSPEKTYWY UNII EUROPEJSKIEJ I EURO

Michał Buszko1

Kryzys w strefie euro – utrata wiarygodności czy szansa wzmocnienia wspólnej waluty?

Wstęp Euro jest niewątpliwie jednym z najbardziej znaczących, złożonych i jednocześnie dalekosiężnych rozwiązań wprowadzonych w światowym systemie finansowym. Jest ono ukoronowaniem ponad półwiecznego procesu integracji politycznej i gospodarczej w Europie. Powołanie wspólnej waluty z pewnością nadało nowy wizerunek gospodarce europejskiej, a także stanowiło swego rodzaju potwierdzenie jej wysokiego stopnia rozwoju oraz dobrobytu społecznego. Euro zaczęło być kojarzone z wysoką wiarygodnością oraz bezpieczeństwem działalności finansowej, a przy tym stało się symbolem bogactwa i sukcesu gospodarczego. Przystąpienie do strefy euro zaczęło być postrzegane jako przynależność do elitarnego klubu wysoko1 Dr Michał Buszko – Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu, wykładowca studiów podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”

KRYZYS W STREFIE EURO – UTRATA WIARYGODNOŚCI...

rozwiniętych państw świata. Zaproszenie do członkostwa w strefie pierwszych krajów Europy Środkowowschodniej stało się przy tym znakiem nowych czasów, potwierdzeniem słuszności kierunku reform wdrażanych w całym regionie oraz symbolem likwidacji podziałów na Europę Zachodnią oraz Postsocjalistyczną. Euro, od momentu pojawienia się na rynkach finansowych, stało się drugą (po dolarze amerykańskim) walutą świata pod względem wartości obrotu. Ponieważ wprowadzenie euro w praktyce wymagało spełnienia restrykcyjnych kryteriów konwergencji, posiadania dostatecznie rozwiniętej gospodarki oraz ustabilizowanej sytuacji finansowej, stąd do 2008 r. wiarygodność i międzynarodowe zaufanie do wspólnej waluty były wysokie. Rozpoczęcie światowego kryzysu finansowego we wrześniu wskazanego roku

postawiło systemy bankowe, finanse publiczne, jak i same gospodarki państw strefy euro wobec wielu nowych wyzwań i problemów. Skala trudności w obrębie strefy euro oraz zakłócenia w funkcjonowaniu finansów europejskich, okazały się tak duże, że na światowym rynku finansowym pojawiły się spekulacje odnośnie możliwości rozpadu strefy, powrotu do lokalnych walut (zwłaszcza marki niemieckiej) bądź wykluczenia ze strefy euro niektórych uczestników (Grecji lub Portugalii). Współcześnie strefa euro i wspólna waluta przechodzą niewątpliwie trudną próbę odporności na niespotykane dotąd zawirowania finansowe oraz test wiarygodności. Ich pomyślne przejście będzie oznaczało, że wspólny europejski pieniądz ma sens istnieć dalej oraz może rozszerzyć się na nowe kraje. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie kilku poglądów związanych z istotą i ewolucją kryzysu, który dotknął strefę euro począwszy od września 2008 r.

Kryzys rynków finansowych strefy euro 2008-2009 Upadek banku Lehman Brothers w 2008 r. był symbolicznym momentem rozpoczęcia kryzysu na światowym rynku finansowym. Kryzys ten zasadniczo miał swoje źródła w nieodpowiedzialnej polityce kredytowej w Stanach Zjednoczonych, ale dzięki instrumentom pochodnym, inżynierii finansowej, tradycyjnej i syntetycznej sekurytyzacji, a także resekurytyzacji wcześniej sekurytyzowanych aktywów, szybko został przeniesiony do Europy. Presja na osiąganie coraz wyższych zysków, poszukiwanie coraz bardziej nietypowych, ale i ryzykownych instrumentów inwestycyjnych, angażowanie w ryzykowne operacje coraz większych kapitałów, przyczyniły się do transferu na niespotykaną dotąd skalę ryzyka pomiędzy instytucjami finansowymi, a następnie do kumulacji tego ryzyka w dużych bankach Europy Zachodniej. Decyzje inwestycyjne banków z Europy często poparte były wysokimi ocenami nadawanymi

produktom inżynierii finansowej przez międzynarodowe agencje ratingowe. Agencje te stosowały opracowane przez siebie teoretyczne modele ustalenia ryzyka wymienionych produktów finansowych – jak się później okazało – nie odzwierciedlających rzeczywistych warunków rynkowych. W efekcie ryzykownym instrumentom przypisywano oceny równe bezpiecznym obligacjom skarbowym. Najbardziej brzemienne w skutkach okazały się inwestycje w strukturyzowane papiery wartościowe CDO oparte na długach niskiej jakości, które ze względu na skomplikowaną konstrukcję, syntetyczny charakter oraz ograniczoną płynność, przeniosły nadmierne ryzyko do banków strefy euro, uniemożliwiając organom nadzoru podjęcie działań prewencyjnych. Kumulacja ryzyka, stosowanie operacji księgowanych pozabilansowo, brak możliwości pozbycia się sztucznie stworzonych produktów finansowych oraz coraz większy spadek wartości aktywów, spowodował kryzys zaufania na rynku międzybankowym, a w efekcie problem braku płynności wśród banków europejskich. Część dużych banków, o paneuropejskiej lub nawet globalnej skali działania, znalazła się na skraju bankructwa. Wiele jednostek wymagało szybkiego dokapitalizowania lub zostało znacjonalizowanych. Międzynarodowe rynki finansowe otrzymały pierwszy poważny sygnał, że strefa euro nie jest bezpiecznym miejscem dla inwestycji oraz że stabilność wspólnej europejskiej waluty jest zagrożona. Jednocześnie wyraźnie uwidocznił się problem braku odpowiedniego nadzoru nad bankami, umożliwiający wychwycenie w porę nadmiernego zaangażowania w ryzykowne operacje. Kryzys objawił przede wszystkim niedoskonałości wynikające z braku jednolitych zasad nadzoru w całej strefie, niewystarczającą koordynację polityki nadzorczej realizowanej przez poszczególne kraje, jak również potrzebę posiadania paneuropejskiego nadzoru finansowego. Problemem okazał się również brak właściwego nadzoru nad oddziałami instytucji kredytowych, gdzie niejasna pozostawała granica pomiędzy kompetencjami nadzorów kraju przyjmującego i macierzystego. Powyższe czynniki

KRYZYS W STREFIE EURO – UTRATA WIARYGODNOŚCI...

spowodowały wzrost ryzyka i niepewności w sektorach bankowych, ograniczenie pożyczania pieniędzy pomiędzy bankami, a także ograniczenie udzielania kredytów gospodarczych. Zmniejszony dopływ pieniądza do sfery realnej przyczynił się do zmniejszenia zatrudnienia, produkcji i sprzedaży oraz pogrążył kraje strefy euro w recesji nie spotykanej od początku jej istnienia. Euro tym samym straciło wizerunek waluty stabilnej, opartej na trwałych fundamentach gospodarczych, a przede wszystkim odpornej na zawirowania na rynkach finansowych.

Kryzys finansów publicznych strefy euro 2010-2011 Znaczący spadek PKB, wzrost bezrobocia, spadek wynagrodzeń oraz zmniejszenie wpływów z tytułu podatków bezpośrednich i pośrednich, a także konieczność dokapitalizowania banków z pieniędzy podatników, wywołały w strefie euro drugą falę kryzysu – tym razem w obszarze finansów publicznych. Brzemienne w skutki okazało się zwłaszcza nie przestrzeganie kryteriów konwergencji, które obligatoryjnie muszą być spełnione przed przyjęciem wspólnej waluty. Nastanie kryzysu pogorszyło znacząco sytuację gospodarczą w wielu krajach mających problemy z deficytem budżetowym lub długiem publicznym jeszcze przed 2008 r. Sytuacja niektórych krajów, w tym Grecji, Portugalii, Irlandii, Hiszpanii czy Włoch stała się bardzo poważna, a przypadku części z nich pojawiła się też wizja niewypłacalności. Zbyt wysokie zadłużenie sektora publicznego i brak realnej możliwości jego spłaty spowodowało gwałtowne obniżenie ocen ratingowych i wielokrotny wzrost stawek CDS. Jednocześnie strefa euro przestała być monolitem gospodarek bezpiecznych. Wykształciły się dwie grupy państw: tych stabilnych i wiarygodnych oraz tych posiadających poważne problemy zadłużenia. Priorytetem wspólnej Europy stał się już nie rozwój gospodarczy i dobrobyt, ale utrzymanie płynności budżetowej oraz ochrona banków.

KRYZYS W STREFIE EURO – UTRATA WIARYGODNOŚCI...

Powrót kryzysu na rynki finansowe strefy euro 2011-? Trudna sytuacja gospodarek i finansów publicznych części krajów strefy euro przełożyła się na wzrost ogólnego ryzyka inwestycyjnego, obniżkę cen akcji oraz obligacji skarbowych. Przecena objęła przy tym nie tylko rynki krajów samej strefy, ale także i rynki krajów kandydujących, w tym Polski. Inwestorzy wyszli bowiem z założenia, że gospodarki krajów emerging markets będących „satelitami” strefy euro są uzależnione w zbyt dużym stopniu od koniunktury w samej strefie, a tym samym transfer kryzysu do nich jest tylko kwestią czasu. Kraje Europy Środkowowschodniej zaczęły być postrzegane jako jeszcze bardziej ryzykowne niż sama strefa euro, nawet jeżeli ich kondycja ekonomiczna była dobra. Konsekwencją tego było dodatkowe pogorszenie koniunktury na rynkach kapitałowych tych krajów, jak również osłabienie walut krajowych zarówno wobec euro jak i dolara. Na skutek problemów w sektorze finansów publicznych ponownie w trudnej sytuacji znalazły się banki krajów członkowskich strefy. Tym razem były to podmioty nabywające obligacje skarbowe państw zagrożonych niewypłacalnością. W szczególności problem dotknął banków niemieckich i francuskich, które są fundamentem całej bankowości europejskiej i które powiązane są blisko z dużymi bankami amerykańskimi. Ich potencjalna niewypłacalność oznaczałaby z pewnością załamanie europejskiego rynku międzybankowego, a w dalszej perspektywie również światowego. Jednocześnie oznaczałoby to ostateczną utratę wiarygodności przez wspólną walutę, oznaczającą właściwie jej upadek.

Podsumowanie Strefa euro i wspólna waluta europejska przechodzą obecnie okres próby, która pokaże, na ile koncepcja wspólnej waluty była jedynie teorią, a na ile efektywnym rozwiązaniem sprawdzającym się w praktyce. Problem waluty euro wynika dziś z niewątpliwie z fundamentów gospodarek krajów strefy, ale ma on również swoje podłoże psychologiczne.

Im gorsze informacje płyną z gospodarek poszczególnych krajów, tym większa awersja do inwestowania i pożyczania pieniędzy w całej strefie euro. Potęguje się tym samym problem spadku płynności i braku stabilności instytucji finansowych. Jednocześnie widoczna jest duża zmienność nastrojów wśród inwestorów giełdowych oraz ucieczka kapitału do krajów spoza strefy (Szwajcarii, Norwegii, Japonii czy USA). Na rynku finansowym coraz wyraźniej widoczne są anomalie nie występujące odkąd istnieje wspólna waluta (historycznie wysoki kurs franka francuskiego oraz historycznie niska rentowność amerykańskich obligacji skarbowych). Należy dodać, że obecny problem strefy euro obciąża swoimi kosztami również kraje nie będące w samej strefie, w tym Polskę. Przede wszystkim powoduje on zwiększenie zmienności oraz ryzyka inwestycyjnego na polskim rynku kapitałowym, zwiększa zmienność kursu polskiej waluty, ogranicza dostęp

polskim bankom do pieniędzy na europejskim rynku międzybankowym, jak również ogranicza możliwość otrzymywania dodatkowych środków finansowych z UE. Strefa euro staje przed wyzwaniem dokonania istotnych reform związanych zwłaszcza z mechanizmami pomocy bankom (poprawa nadzoru oraz utworzenie funduszu stabilizacyjnego). Do momentu uporządkowania sytuacji w finansach publicznych oraz wyczyszczenia z portfeli banków ryzykownych obligacji skarbowych, nie można będzie oczekiwać poszerzenia strefy o nowych członków. Sama atrakcyjność przystąpienia do strefy euro przez nowe kraje w momencie kryzysu wspólnej waluty jest wątpliwa. Z obecnego kryzysu strefa euro może wyjść zwycięsko. Potrzebna do tego jest wola polityczna, konsekwentne przestrzeganie parametrów ekonomicznych wyznaczonych przez kryteria konwergencji oraz pogłębiona współpraca krajów strefy odnośnie rozwiązań nadzorczych oraz stabilizacyjnych w sektorach bankowych.

KRYZYS W STREFIE EURO – UTRATA WIARYGODNOŚCI...