Met recht in Nederland by Jan-Wieger van den Berg

Met recht in Nederland ? een terugblik op 12Â˝ jaar rechtsbijstand asiel

een uitgave ter gelegenheid van de opheffing van de SRAN

RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSR4ANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRAN ANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA RANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRAN ANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRANSRA

RANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANRANNSRANNSRAN-

Met recht in Nederland ? een terugblik op 12½ jaar rechtsbijstand asiel

inhoudsopgave

Vooraf

Aantal asielverzoeken per jaar

BONG! Bandopnamen van het Nader Gehoor: terugblik en pleidooi Titus Bolten

De man die zichzelf verloor Vamba Sherif

Een sombere lunch op een mooie dag in mei Peter Benders

RECHTSBIJSTAND ASIEL Herinneringen uit Noord-Oost en een vooruitblik Roel Fernhout

Memoires van een SRA-jurist Frans-Willem Verbaas

DE AFSLUITING Ton van Lieshout

Hoe ik toch nog bijna uitgeprocedeerd raakte Mohamed Abdelrahman

De grenzen van de rechtstaat voorbij! Jan Broersen

Bedankt SRA Urban Hansma

Tussen bescherming en beheersing: asielbeleid in Nederland Karin Geuijen en Eduard Nazarski

Wat er over blijft Marion Bastiaans

Van knikkers en blokken: een (samen)spel? Toine Duffhues

38 Een bijzonder Stichting, en dat was het! Jackie van Westerlaak 40 Bij de opheffing van de SRAN Stefan Kok 44

Tussen logistiek en inhoud is veel te leren (en niet te kiezen) Cees Weeda

The Rise and Fall of AC Rijsbergen Hans Eizenga

BvR > SRANO > SRAN > RvR > ... Jo Alberts

De asielrechter: van feitenvaststeller tot toetser Liesbeth Steendijk

Zeventien jaar in een bijzondere wereld Thijs Arts

Win win............... GĂŠ de Jong

Twaalf Bossche jaren Hetty van den Bergh

82 De SRAN als medestander op veel punten Annerieke Dekker 86 In Memoriam Anton van Kalmthout 90 De Stichting Rechtsbijstand Asiel: de gids in de asielrechtsbijstand naar verleden en toekomst Edwin Borghs en Jan Wijkstra 94 Colofon

Vooraf

Eind 2006 wisten we dat de Stichting Rechtsbijstand Asiel Nederland haar deuren moest sluiten. Alle medewerkers vernamen vervolgens dat hun baan per 31 mei 2008 zou worden opgeheven. Een hard gelag, na zich jaren te hebben ingezet voor de asielzoeker. Al was het dan niet direct aangenaam dat de SRAN ermee moest ophouden, snel was ook het idee geboren om het einde niet in stilte, en nog minder in tranen, te betreuren. We vonden dat er ook iets gevierd mocht worden; we kunnen tenslotte terugzien op een aantal zeer succesvolle jaren. Een feest voor de (oud) medewerkers lag voor de hand. Het einde van de SRAN vormt tevens een mooie aanleiding om door middel van een symposium terug en vooruit te blikken op de wereld van het asiel. Maar ook bedachten we dat het aardig was om iets tastbaars over te houden aan het ‘koperen jubileum’ dat de SRA(N) op een haar na heeft gehaald. Het idee van een ‘slotboek’ was daarmee snel geboren. De opzet was om aan (ex-) medewerkers en relaties te vragen vooruit en terug te kijken op de praktijk van het asielrecht. Deze en gene werd benaderd om een bijdrage te leveren. Hen werd geen specifieke opdracht of vraag meegegeven; een ieder is dus volkomen vrij gelaten om een eigen inhoud aan zijn of haar bijdrage te geven. Het resultaat zijn 24 artikelen van een variërende lengte en toon, waarin wordt teruggeblikt en vooruit gekeken, waarin wordt geklaagd, gecomplimenteerd, geanalyseerd, bekritiseerd, gehoopt, gewanhoopt. Het resultaat is het werkje dat u nu onder ogen heeft. We hebben er naar gestreefd om bijdragen vanuit diverse hoeken te krijgen. Helemáál is dat niet gelukt. Zo is er uiteindelijk geen bijdrage van een tolk. Niettemin blijft er genoeg materiaal over om te kunnen spreken van een representratief overzicht. Allerlei facetten van de asielprocedure en de organisatie daaromheen, de personen en instanties die daarin figureren, komen in de bijdragen voorbij. Een greep uit de bijdragen voordat de schrijvers zelf uitvoeriger het woord nemen: U leert iets van een in de procedure verdwaalde asielzoeker uit Liberia die uiteindelijk naar Sierra Leone wordt uitgezet (V. Sherif). Hoe begon de SRA ook weer (T. van Lieshout) en hoe zat dat begin bestuurlijk in elkaar (R. Fernhout). Wat kom je zoal aan problemen tegen in de rechtshulp aan asielzoekers (J. Broersen). Hoe zit het met het Nederlandse asielbeleid afgezet tegen het mondiale vluchtelingen-

probleem (K. Geuijen en E. Nazarski). Die ene man gezien in het licht van al die dossiers (M. Bastiaans). Waarom de IND met de SRA wil knikkeren (T. Duffhues). Outputfinanciering en kwaliteit (J. van Westerlaak). Waarom de geest van de SRAN moet blijven (S. Kok). De samenhang tussen inhoud en logistiek (C. Weeda). Pionieren in AC Rijsbergen (H. Eizenga). Er komt er een tweede lucht-AC (J. Alberts). Van de rek van de REK naar de toets door de Afdeling (L. Steendijk). Dat de echte vluchteling gezocht moet worden (T. Arts). Je hoeft het niet met elkaar eens te zijn om te kunnen samenwerken (G. de Jong). Wat de SRA en Rembrandt met elkaar gemeen hebben (U. Hansma). Een kijkje in de Spinhuiswal te Den Bosch (H. v.d. Bergh). Waarom het nader gehoor moet worden opgenomen (T. Bolten). Dat asielzoekers in Nederland niet een probleem hebben, maar het probleem zijn (P. Benders). Over de teloorgang van de asielprocedure (F. Verbaas). Waarom advocaten voor asielzoekers per definitie goed moeten zijn (M. Abdelrahman). Over de samenwerking SRAN – VluchtelingenWerk op Schiphol (A. Dekker). Waarom de SRAN een gat achterlaat, maar zich ook beter had kunnen profileren (A. v. Kalmthout). En tenslotte, waarom de SRA gewaardeerd wordt, toch de deuren moet sluiten, en wat er van over blijft (E. Borghs en J. Wijkstra). Dit slotboek, zoals we het zijn gaan noemen, is geen poging tot waarheidsvinding, het is wel een verslag van hoe diverse betrokkenen de wijze waarop de asielprocedure was en is geregeld, beleven of beleefd hebben. Leerzaam en – zoals u zult zien – soms ook vermakelijk, behalve voor de asielzoeker zelf. Helaas. Pretentie om de waarheid te beschrijven, heeft het boek niet; tegelijkertijd kunnen we ons voorstellen dat u in dit boek bijdragen vindt die een boeiend beeld geven van het ‘asiel in Nederland’ tussen het begin van de negentiger jaren en 2008. Dat is nu interessant, maar wellicht nog meer over, pakweg, vijftien jaar. Arnhem, april 2008 Hans Mulder Thijs Arts Bart van der Grinten

Opheffing SRAN

Overdracht logistieke afdeling van de SRAN naar Raad voor Rechtsbijstand

Fusie SRA’s in SRAN

2001: invoering Vreemdelingenwet 2000

start SRA’s

Aantal asielverzoeken per jaar

60000

50000

40000

30000

20000

10000

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 heropening AC Zevenaar

sluiting AC Rijsbergen

sluiting AC Zevenaar

start AC’s in oktober

boortestreek en ik was verrast iemand te ontmoeten ergens in deze diaspora die dezelfde taal sprak als ik. Hij was meteen als een broer voor me. Zelfs voordat ik tegen hem kon praten, herkende ik zijn gezicht uit mijn verleden – een levend verleden dat ik de afgelopen jaren ook zelf had onderzocht. Maar toen ik hem eindelijk aansprak, leek Sakui onwillig, misschien zelfs bang. Er zijn vreemdelingen in dit land die geloven dat er mensen rondlopen om ze uit te horen en om de verhalen die ze horen woord voor woord aan de Immigratie – en Naturalisatiedienst door te brieven. Wantrouwen verteert de ziel van de vreemdelingen. Soms ziet de vreemdeling de maatschappij niet slechts als iets onbegrijpelijks – en daarom vijandig – maar hij gelooft ook dat zijn vrienden, vooral zijn echte vrienden, hem willen buitensluiten. Misschien was dat een verklaring voor Sakui’s reserve. En toen hij zijn verhaal begon te vertellen deed hij dat in fragmenten.

DE MAN DIE ZICHZELF VERLOOR

En daar zat ik dan in de rechtbank. De zaal had iets sombers en strengs, alsof elke uitdrukking van gevoel er verboden was. Ik was hier naar toe verbannen, aanwezig maar geen deelnemer aan het drama dat zich hier voor me voltrok. Ik beet van pure hopeloosheid op mijn lippen. Op een verhoging voor me zat de rechter, een gestrenge bebrilde vrouw van middelbare leeftijd. Rechts en links van haar zaten een man en een vrouw. En de aanklager was er ook, een jonge vrouw die misschien net zo oud was als ik. Voor me zaten ook de advocaat, een tolk en de gedaagde, maar dan op andere stoelen. Dankzij de gedaagde zat ik in deze vijandige omgeving. We luisterden allemaal toen de aanklager haar betoog hield over de gedaagde. Toen stond de advocaat van de gedaagde op. Zijn woorden klonken als nagels die in een doodkist werden geslagen. De kist waarin de gedaagde werd begraven. Het hof spotte met de rechtspraak. Gedurende de zitting zat de gedaagde met een hangend hoofd, alsof hij terwijl over zijn lot werd beslist door vreemden, de strijd al had opgegeven. Hij heette Sakui.

Sakui was een rustige man. Hij hield zichzelf zo op de achtergrond dat ik hem, toen ik op een Afrikaans feest was, pas opmerkte toen het feest voorbij was. We hadden ons in onze zondagse kleren verzameld om een moment, heel even, te ontsnappen aan de werkelijkheid van onze gedwarsboomde dromen. Soms is zo’n feestje belangrijk, want voor sommigen van ons is Europa een verbitterde vrouw, moeilijk in de omgang, grillig en onvoorspelbaar. Ze verwart ons met haar nukken en ze werpt tussen ons een grens die wij niet kunnen passeren. Als we ’s nachts met haar in bed stappen, draagt ze een ijzeren jeans en ze ligt met haar gezicht naar de muur en met haar rug naar ons toegekeerd. De boodschap is duidelijk: we mogen haar niet aanraken, haar warme lichaam behoort aan iemand anders – een betere minnaar. Sakui was die avond naar het feest gekomen omdat hij overhoop lag in een huiselijk akkefietje met mevrouw Europa. Een warme Afrikaanse wind in een koud land zou zijn hoofd wat kunnen opfrissen. Ik zag hem toen we na een avondje swingen naar buiten gingen. Hij was gekleed in een kort Afrikaans gewaad, alsof hij die avond iets wilde benadrukken, zijn Afrikanisme misschien – maar zijn broeken waren westers; hij was klein en onopvallend. Hij kwam naar me toe en sprak tegen me in de taal van mijn ge-

Sakui was een asielzoeker uit Liberia, een van de velen wiens gezichten dagelijks ons televisiebeeld vullen. Zo veel zelfs dat als sommigen een zwart gezicht in beeld krijgen, ze meteen beginnen te zappen, want het gezicht betekent altijd hetzelfde: langdurig lijden. Sakui’s gezicht was mager, zwak, het ware gezicht van lijden. Zo’n gezicht dat gebruikt wordt om de misère van de havelozen uit te venten, het gezicht dat onze welvaart, onze macht, ons welzijn, onze gezondheid en onze superioriteit bevestigt. Toen ik Sakui’s gezicht voor het eerst zag, was ik in eerste instantie boos op hem, want hij scheen zich niet bewust, of het kon hem niet schelen, van wat hij uitstraalde. Hij had er vrede mee of vond troost in zijn slachtofferschap. Zelfs zijn stem had iets klagerigs. ‘Waarom zulke neergeslagen ogen? Waar is je trots?’ Ik vroeg me het af voordat ik zijn verhaal hoorde. Ik had hem een paar minuten nadat ik hem ontmoette al beoordeeld en veroordeeld. Toen vertelde hij me zijn verhaal. Sakui had de burgeroorlog in Liberia overleefd, hij had de slachting van de onschuldigen overleefd en hij was naar het Westen gevlucht om een toekomst te zoeken die hij in zijn eigen land niet meer kon vinden. Hij vertelde me dat hij gedwongen was geweest lid te worden van een van de rebellenfracties die Liberia regeerden tijdens de oorlog. Maar hij ging niet zover dat hij me vertelde dat hij mensen had omgebracht. Sommigen van ons dragen hun verleden als een last, zwaar, ondraaglijk en iets waaronder we uiteindelijk bezwijken. Over dergelijk verleden wordt nooit gesproken.

Vamba Sherif is als vluchteling in Nederland toegelaten. Hij is de schrijver van: Het land van de vaders (1999), Het koninkrijk van Sebah (2003) en Zwijgplicht (2007).

Vamba Sherif

In Sakui’s verhaal zat niet het moment dat hij een vijand tegenkwam die zijn jeugdvriend bleek te zijn. Hij vertelde niet dat hij zijn geweer op zijn vriend richtte die nu zijn vijand was en dat die vriend om genade had gesmeekt. Dat toen hij zijn hersenen aan flarden schoot, hij dat alleen deed om te overleven en dat had zijn vriend ook gedaan. Ik moest zelf maar de gaten in zijn verhaal opvullen. Sakui had de oorlog zeker overleefd. En terwijl het verhaal zich ontvouwde, kreeg ik iets van respect voor hem. Hij was echt een overlever. Hij had het dorp ontvlucht dat was omsingeld door rebellen. Hij deed alsof hij een van hen was, door hun taal te spreken, door een van hun namen te nemen, door een van hun te zijn. Hoe hij in het Westen, in het bijzonder Nederland, terecht was gekomen, was een ander verhaal, voor een andere keer, voor een ander gehoor. Sakui had een probleem. Hij wilde zijn verhaal in zijn eigen taal vertellen. Zijn moedertaal was Bandi, de taal van de mensen in het noorden van Liberia. Maar omdat de IND niemand in Nederland kende die Bandi sprak, werd Sakui verzocht om zijn verhaal in gebroken en nauwelijks begrijpelijk Liberiaans-Engels te spreken. Op basis van dat gesprek werd een beslissing genomen over Sakui’s verzoek. Sakui zou de misverstanden die ontstonden tijdens het gesprek pas jaren later ontdekken, toen zijn aanvraag voor de zoveelste keer werd afgewezen. Hij besefte dat zijn woorden waren verdraaid, uit hun verband waren gerukt en dat plaatsnamen verkeerd waren geschreven. Sakui bleek niet in staat de IND te overtuigen dat hij een Liberiaan was, een Bandi, een slachtoffer van de oorlog. Zijn verhaal was tegenstrijdig en zat vol leemtes, datums klopten niet, en – zo bleek uit zijn verhaal – hij kende de geschiedenis van zijn eigen land niet, alsof iemand dat kan vragen van iedere Liberiaan, in een land waar negentig procent analfabeet is. Sakui werd geacht alle presidenten van Liberia sinds het ontstaan van het land te kennen, alle rebellenleiders. En tot welke stam of groep de rebellenleider behoorde die zijn dorp had verwoest. Allemaal onmogelijke eisen. Het verhaal dat uiteindelijk op papier kwam te staan en dat hij jaren later zou lezen bleek zo vreemd dat hij zichzelf er totaal niet in herkende. Sakui kon niemand om hulp vragen. Jaren gingen voorbij en Sakui wachtte. Hij wachtte op een beslissing van de IND die maar niet kwam. En om hem heen werden mensen gedeporteerd. Sakui kon niets anders doen dan wachten, hopen en

hopen. Tot een keer dat mij gevraagd werd een toespraak te houden voor een vergadering van Liberianen in Utrecht. Na de toespraak zou er een feest zijn. Sakui was van de partij. In de toespraak vertelde ik mijn publiek over mijn verleden en waar ik vandaan kwam. Ik zei niets over mijn volk in Liberia. Ik wilde liever de parasiet (het tribalisme) vermijden, want die had de harten van de Liberianen aangevreten. Zo zelfs dat sommigen er op uit waren om hele groepen uit te roeien. Maar goed, als ik een Liberiaan vertel dat ik uit het noorden kom, dat ik Vamba Sherif heet, dan weet hij wie ik ben. Sakui wist wie ik was. Daarom raapte hij aan het einde van het feest zijn moed bij elkaar en sprak hij me aan. Sakui had iemand nodig die Bandi sprak en die voor hem kon tolken tijdens zijn aanstaande bezoek aan de rechtbank. Ik besloot hem te helpen. Ik belde zelfs zijn advocaat en vertelde dat ik heel veel wist van Liberia. Dat ik de geschiedenis intensief had bestudeerd en als achtergrond had gebruikt voor mijn eerste roman Het land van de vaders. Eigenlijk sprak ik Bandi net zo vloeiend als Sakui. En ik had rechten gestudeerd. Rechtstermen waren niet vreemd voor me. Geen enkele Liberiaan kon zich een betere tolk wensen. De advocaat beloofde contact te zullen opnemen. Maar dat deed hij niet. Hij geloofde waarschijnlijk geen woord van wat ik hem vertelde. Op de dag dat Sakui voor de rechter moest verschijnen, reisde ik op eigen kosten ook af naar het hof om voor hem te tolken. Toen ik aankwam, werd me echter te verstaan gegeven dat een vertaler/tolk niet nodig was. Dat Sakui zich wel in zijn gebroken Liberiaans-Engels verstaanbaar kon maken. Dat er een dame was die zou tolken maar die, zo bleek later, weinig wist van Liberia en geen idee had van zijn geschiedenis. De rechter die erop moest toezien dat het recht zijn loop zou hebben, stemde in met deze plotselinge gang van zaken. De advocaat ook. Sakui protesteerde. Hij wilde mij hebben als tolk en niemand anders. Maar hem werd te verstaan gegeven dat instemmen zijn enige mogelijkheid was, omdat deze zitting zijn enige hoop was op verblijf in ons mooie land. Als er nu geen zitting was, zou zijn zaak nooit meer worden behandeld. Ik zag de wanhoop in zijn ogen, zijn tranen, maar hij stemde uiteindelijk toe. Wijsheid, een ander woord voor het aanvaarden van lijden, had hem geleerd geduldig te zijn, om zich mee te laten voeren door de wind van onrechtvaardigheid, door de storm van onwetendheid, met de vage hoop dat als die hem lieten vallen een vriendelijker bries hem op zijn vleugels zou dragen.

Ik zag de vertoning en ik beet op mijn lippen tot ze bloedden. Ik huiverde van de fouten van de gediplomeerde tolk, en ik hoorde hoe Sakuiâ&#x20AC;&#x2122;s verhaal opnieuw werd verdraaid. De verdraaide versie kwam op papier te staan en zou tegen hem worden gebruikt. Ik zag hoe over zijn lot werd beslist door vreemden die niet in hem geloofden. Sakuiâ&#x20AC;&#x2122;s zaak werd gesmoord en begraven in die rechtzaal. De laatste keer dat ik naar hem vroeg, hoorde ik dat hij was gedeporteerd naar Sierra Leone, niet naar Liberia. Het maakt kennelijk niet uit waarheen een asielzoeker wordt gebracht. Als hij ons mooie landje maar verlaat.

Herinneringen

Het is ruim twaalf jaar geleden – maar voor mijn gevoel veel langer – dat ik gevraagd werd mee te werken aan een nieuwe vormgeving van de rechtsbijstand aan asielzoekers. Dat verzoek was mij uit het hart gegrepen. De rechtsbijstand was buitengewoon versnipperd en functioneerde allesbehalve optimaal. Dat de Buro’s voor Rechtshulp, de advocatuur, VluchtelingenWerk de handen ineen sloegen om - op instigatie van de Raad voor Rechtsbijstand Arnhem - de rechtsbijstand nu eens werkelijk goed te organiseren, klonk mij dan ook als muziek in de oren. Toen ik gevraagd werd was er al veel voorwerk verricht. Er lagen – als ik mij niet vergis – zelfs al concept statuten. Toch moest er nog veel gepraat worden. De eendrachtigheid moest nog wel beklonken worden en er zijn dan ook lange vergadersessies geweest bij de Raad voor Rechtsbijstand in Arnhem. Drijvende krachten achter het hele idee waren Miek Lindelauf van de Raad en de uit de Buro’s voor Rechtshulp afkomstige Ton van Lieshout. Ton had helder voor ogen hoe een toekomstige organisatie er uit moest zien en waar hij wat al te ver doorsloeg zette de o zo nuchtere en realistische Miek hem weer met beide benen op de grond. Dat de SRA’s er uiteindelijk gekomen zijn, is ook voor een heel groot gedeelte haar verdienste.

Er was snel een bestuur gevonden, waarin de samenstellende delen vertegenwoordigd waren en ik de neutrale voorzitter moest spelen zonder een duidelijke betrokkenheid bij één van de founding fathers. Wiel Fleuren uit de bloedgroep advocatuur, Wim Ruifrok uit de kring van Vluchtelingenwerk, Ria Braspenning met een Buro voor Rechtshulp achtergrond als secretaris en Martha Vonk als penningmeester. De eerste taak voor dit bestuur was de aanstelling van een directeur. Natuurlijk, Ton van Lieshout was de gedoodverfde kandidaat. Maar gedoodverfd dat wilde het bestuur zeker niet, met name niet gezien het breekbare draagvlak en de zelfherkenning van de deelnemende partijen in de SRA. Dus besloot het – tot verbazing en irritatie van sommigen – tot een werkelijk open sollicitatieprocedure, die nog lang duurde ook. Ton van Lieshout was uiteindelijk de kandidaat met de beste papieren en werd tot directeur benoemd. Ik heb in meerdere besturen gezeten en ben ook vaker voorzitter geweest, maar de SRA Noord-Oost

Nederland was iets bijzonders. Ik heb van dit bestuur genoten. Een geweldig bestuursteam en van die bloedgroepen heb ik (in het bestuur) nooit iets gevoeld. Een uitstekend apparaat onder leiding van een directeur, die zo in de materie zat, dat het bestuur zich ook wel eens wat te afgeschermd voelde. En vooral, de goede werksfeer, de goede werkomgeving, straalde van alles af. Voor mij persoonlijk was er ook het feest van de herkenning: veel oudstudenten, veel scriptieschrijvers kwam ik tegen, die hier een werkkring vonden in lijn met het mooie vak, waarvoor ze in hun studie gekozen hadden.

Er waren van meet af aan in de constructie van de SRA kritische elementen ingebouwd: de taakafbakening met VluchtelingenWerk, de zaaksverdeling met de advocatuur en de wijze van financiering door de Raad. Maar we leefden – in ieder geval zolang ik voorzitter was tot eind 1999 – in een periode van uitbundige groei, waardoor de pijnpunten nooit werkelijk tot grote problemen hebben geleid. Naar ik uit het laatste gecombineerde jaarverslag van de SRA Noord-Oost over de jaren 2002 tot en met 2004 heb begrepen is dat later wel anders geweest. Maar dat is een ander verhaal…. We waren steeds in staat samen de problemen die er waren goed op te lossen. Ik herinner me de gesprekken met VluchtelingenWerk over de taakverdeling in het AC Zevenaar maar al te goed, evenals de beelden van dit in die jaren overvolle en uitpuilende AC. Ik zal ze niet gauw vergeten. Het zijn de vele klachten over de verblijfsomstandigheden die mij als Nationale ombudsman in 2000 gebracht hebben tot het onderzoek uit eigen beweging naar de Aanmeldcentra. Niet deze beelden, maar de vraag van een journalist of ik de situatie uit eigen ervaring kende, kon ik in ieder geval voluit positief beantwoorden.1 Wat mij uit deze periode bestuurlijk het meest is bijgebleven is de invoering van de 48-uurs procedure in mei 1999 en dan vooral de aanloop daar naartoe. Er wordt zo eufemistisch gesproken over ketenpartners, maar in werkelijkheid werden we als SRA gemangeld tussen enerzijds de IND en anderzijds de advocatuur. De advocatuur wilde er niet van weten en dreigde met een staking. De SRA was een soort bemiddelaar tussen het departement en de advocatuur. Het is ons en mij niet in de koude kleren gaan zitten. We werden geconfronteerd met het politieke gegeven van een vrijwel volledige parlementaire 1 Rapport Nationale ombudsman 2001/081.

Roel Fernhout was van 1995 tot najaar 1999 voorzitter van SRA Noordoost Nederland; vervolgens tot najaar 2005 Nationale Ombudsman. Op dit moment is hij bijzonder hoogleraar migratierecht en rechtsbescherming aan de Radboud Universiteit te Nijmegen.

RECHTSBIJSTAND ASIEL Herinneringen uit Noord-Oost

Roel Fernhout

eist zijn tol. Hoe temidden van slordigheid en onduidelijkheid waarheid te vinden? “Nooit hebben twee mensen eender geoordeeld over dezelfde zaak”, is dan ook het sinistere motto dat Matsier meegeeft aan dit schokkende boek. Matsier stelt dan ook terecht de vraag aan de orde of de 48-uurs procedure niet zelf ter discussie moet staan. Asielaanvragen zijn nu eenmaal - gezien het complexe institutionele, juridische, interculturele en meertalige karakter - niet verantwoord binnen 48-uur af te ronden.

De verhoudingen zijn onder grote druk komen te staan, naar beide kanten. Uiteindelijk worden toch veel meer verzoeken in de 48-uurs procedure afgedaan, dan wij ooit voor mogelijk en wenselijk hadden gehouden. In zoverre heeft de advocatuur het bij het rechte eind gehad. De vrees van de advocatuur dat door invoering van de 48-uursprocedure de deur zou worden opengezet voor ongebreidelde afdoening van zaken binnen het AC, is uiteindelijk bewaarheid. De belofte van Cohen niet te tornen aan het AC-criterium en in het AC slechts die zaken te behandelen waarvan in redelijkheid buiten twijfel stond dat voor asielgerechtigdheid geen grond was, bleek uiteindelijk loos. Het inhoudelijke criterium is bij invoering van de Vreemdelingenwet 2000 afgeschaft en vervangen door een uitsluitend procedureel criterium: kan het asielverzoek zonder “tijdrovend onderzoek” in het AC worden afgedaan. En of het asielverzoek aan dit loze criterium voldoet, bepaalt de IND zonder rechterlijke controle zelf. Immers de Afdeling bestuursrechtspraak heeft geoordeeld dat de Vreemdelingenwet 2000 geen grondslag biedt voor de stelling dat bepaalde categorieën aanvragen zijn uitgesloten van behandeling in een AC. In beginsel kunnen alle zaken daar worden behandeld.

Een samengaan van de drie SRA’s lag van meet af aan in de lijn van de verwachtingen. Toch is het de drastische terugloop van het aantal asielzoekers (in 2000: 43.895 en in 2004: 9.782) die uiteindelijk een fusie tot één Stichting Rechtsbijstand Asiel Nederland (SRAN) onvermijdelijk maakte. De blijvend lage instroom bracht dezelfde Raad die indertijd het initiatief tot de SRA’s had genomen, er in 2006 toe het gehele stelsel van de gefinancierde rechtsbijstand aan asielzoekers te herzien en de SRAN af te bouwen. Er zou geen noodzaak meer zijn voor gefinancierde rechtsbijstandverlening door asieljuristen van de SRAN, omdat de advocatuur geacht kan worden ook op de langere termijn voldoende in de vraag naar rechtsbijstand te kunnen voorzien.

en een vooruitblik

instemming met een verlenging van 24 naar 48 uur en we hebben geprobeerd er in alle oprechtheid het beste van te maken. Uiteindelijk na een duidelijke toezegging van de toenmalige staatssecretaris Cohen dat ondanks de uitbreiding van het aantal procesuren het criterium voor behandeling in het AC niet gewijzigd zou worden, heeft de advocatuur zich morrend in het onvermijdelijke geschikt. Aanvankelijk steeg het percentage AC-afdoeningen na invoering van de 48-uurs procedure ook niet spectaculair. De toepassing van het criterium en de controle daarop door de rechter zorgden kennelijk voor een vergelijkbare selectie als onder de oude 24-uurs procedure.

De 48-uursprocedure heeft Nicolaas Matsier geïnspireerd tot zijn roman Het achtenveertigste uur.2 Een dossierroman, waarin Matsier nauwgezet de administratieve hellegang schetst die asielzoekers doorlopen tijdens de 48-uurs procedure in het aanmeldcentrum. De asielzoeker wordt voortdurend voorgeleid aan weer een nieuw gezicht. Nooit ziet de man uit Soedan iemand vaker dan welgeteld één keer. En dat geldt ook voor de rechtshulp, drie verschillende hulpverleners in 48 uur. Het hoge tempo 2 Nicolaas Matsier, Het achtenveertigste uur, De Bezige Bij, 2005.

Vooruitblik

Ik zal niet verhelen, dat ik bij die besluitvorming vraagtekens stel. Is de situatie werkelijk zoveel verbeterd dat aan gespecialiseerde asieljuristen geen behoefte meer bestaat? En hoe zit het met de daadwerkelijke controle op de kwaliteit van de rechtsbijstandverlening door de advocatuur in asielzaken? Ik sta te ver van het veld af om die vragen volledig te kunnen beantwoorden, maar heb wel begrepen dat de kwaliteitscontrole nog steeds niet eenduidig en alomvattend is geregeld. En wat zijn de plannen van het kabinet met de asielprocedure? In het coalitieakkoord is de volgende passage opgenomen: “De procedure toelating van de nieuwe Vreemdelingenwet wordt verbeterd (mede in het licht van de aanbevelingen van de commissie Scheltema) en versneld en daarbij wordt in het bijzonder de regeling van de 48-uursprocedure verbeterd zodat deze zonodig verlengd kan worden om vertraging te voorkomen.” Is de advocatuur voldoende toegerust om adequaat te kunnen inspelen op de toekomstige asielprocedure? Met Matsier nog in mijn hoofd is daarbij voor mij de cruciale vraag: zal binnen een toekomstige asielprocedure

wel gewaarborgd zijn dat de asielzoeker gedurende de gehele procedure slechts met één gehoormedewerker, één beslisser en één rechtsbijstandverlener te maken krijgt? In haar advies van februari 2007 heeft de Adviescommissie voor vreemdelingenzaken (ACVZ) voorgesteld de huidige AC-procedure van maximaal 48 procesuren af te schaffen.3 De beide huidige procedures, de AC-procedure en de OC-procedure, zouden moeten worden samengevoegd tot één, zorgvuldige en qua tijd sterk gelimiteerde asielprocedure met variabele snelheden. Een ‘ijzeren’ regime van controle- en sturingsmechanismes moet voorkomen dat beslistermijnen (opnieuw) uit de hand lopen. De ACVZ ziet drie redenen voor deze samenvoeging. Allereerst, nu OC- en AC-procedure in tijdsbeslag steeds meer naar elkaar toegroeien, kunnen de verschillen in de aan beide procedures verbonden rechtsgevolgen (qua schorsende werking en opvang) steeds moeilijker gerechtvaardigd worden. Ten tweede is volgens de ACVZ het grote aantal tweede en volgende asielaanvragen het gevolg van de onzorgvuldigheden in de te snelle AC-procedure. En ten derde biedt één procedure met meer snelheden betere waarborgen om de zaak in beginsel door één ‘beslisteam’, dat wil zeggen één gehoormedewerker met één beslisser, te laten afdoen. Blijkens de tekst van het coalitieakkoord volgt het kabinet dit advies niet. Om de door de tijdklem van 48 procesuren veroorzaakte druk op zorgvuldige beslissingen tegen te gaan, ziet het kabinet kennelijk geen ander alternatief dan de AC-procedure simpelweg te verlengen. Daardoor zullen nog meer zaken in de AC-procedure worden afgedaan en zal de AC-procedure meer en meer de gewone, normale procedure worden. Want ik neem niet aan dat het kabinet zal terugkomen op de - in strijd met de toezeggingen van Cohen - gemaakte keuze bij de invoering van de Vreemdelingenwet 2000, om geen inhoudelijk selectiecriterium in de AC-procedure te hanteren. Hoe binnen zo’n verlengde AC-procedure wel gewaarborgd kan worden dat de zaak door één gehoormedewerker, één beslisser en één rechtsbijstandverlener wordt behandeld, is mij een raadsel. Het aantal procesuren blijft immers beperkt en gelimiteerd, met opnieuw het gevaar van te weinig tijd en discontinuïteit in onder andere de rechtsbijstandsverlening.

3 Adviescommissie voor vreemdelingenzaken, Secuur en Snel. Voorstel voor een nieuwe asielprocedure (advies 21), februari 2007.

Hoe dit ook zij, ik zal uiteindelijk de vraag of de opheffing van de SRAN een juiste keuze is geweest mede beoordelen aan de hand van het criterium of binnen de nieuwe asielprocedure de advocatuur wel in staat is te garanderen dat een asielzoeker slechts te maken krijgt met één rechtsbijstandverlener.

Het verre verleden

“Je bijdrage aan een slotboek van de SRA wordt bijzonder op prijs gesteld”. De brief van mijn opvolger Bart van der Grinten in september 2007 ligt weken onbeantwoord op mijn bureau. In oktober volgt een tweede brief en een mail met het verzoek om een reactie. Op het moment dat de bijdrage van mijn ijverige oud Bureau voor Rechtshulp- en later SRA-collega Hans Eizenga al bij de redactie ligt, worstel ik nog met het verzoek van “mijn oude werk”.

De opvoeding tot jurist bij het Bureau voor Rechtshulp in Den Bosch werd stevig vorm gegeven door ondermeer Peter van den Biggelaar en Herman Peters. Met deze twee voorvechters van de eerstelijnsrechtbijstand als voorbeeld waren Hans Eizenga en ik verantwoordelijk voor het kleine kantoortje in Oss. Iedere dag volle spreekkamers met mensen om te helpen. Dit was heel wat praktischer dan de theoretische politicologiestudie die ik eerder volgde. In 1987 krijg ik het verzoek om Stevensbeek te bezoeken in verband met de komst van een van de eerste AZC´s. Een spreekuur wordt opgezet. Ook bij andere Bureaus voor Rechtshulp wordt een groeiend aantal juristen en administratief medewerkers ingezet om de rechtsbijstand aan asielzoekers vorm te geven. De asielpoot bij de Bureaus groeit als kool. De ontwikkeling van beleid en visie loopt daarbij niet gelijk. Veel nieuwe medewerkers komen van Vluchtelingenwerk. De meeste van hen zetten het werk dat ze voorheen vrijwillig deden betaald voort. Door mijn Bossche opvoeding bij een horizontaal georganiseerd Bureau voor Rechtshulp (roulerend leiderschap, een mooie kweekvijver), word ik al snel als eenoog het land der blinden binnengehaald. De landelijke organisatie stelt mij aan als beleidsmedewerker om enigszins uniformiteit en lijn in de werkzaamheden van de kleine zelfstandige vestigingen van het Bureau voor Rechtshulp in de AZC’s te brengen. Zelf werk ik ondermeer in de AZC’s Stevensbeek, Rosmalen, Vught en Den Bosch.

DE AFSLUITING

Vooraf

Het verschil is gebleven. Tijdens de spreekuren van het Bureau voor Rechtshulp in Oss, midden jaren ’80, werkte Hans direct de spreekuren uit. Nog dezelfde dag of liever avond ging een stroom aan brieven en claims de deur uit. Ik wachtte een paar dagen, nam dan contact op en kon tot mijn vreugde vaststellen dat in de helft van de zaken het probleem vanzelf was opgelost. De conclusie is duidelijk. Hans is geknipt voor het asielwerk en ik niet. Asielzaken lossen zelden vanzelf op. De tweede conclusie is dat ik liever praat dan schrijf. Uiteindelijk stuur ik Bart het bericht dat ik een bijdrage ga leveren. De deadlines die tijdens mijn rechtsbijstandperiode de ankers vormen om mijn werk te organiseren laat ik verlopen. Hans en Jo moeten mij tot eind februari 2008 aan de jas trekken om aan het werk te gaan. “Ton, zonder je deelname is het boek niet af”, hier valt geen weerstand aan te bieden. Prachtig werk, een prachtig afscheid, collega’s die ik mis en toch moeite om terug te kijken. Inmiddels ben ik meer dan drie jaar vertrokken. Voor mijn huidige werk als interim manager passeer ik regelmatig ‘mijn’ oude kantoor aan de Eusebiusbuitensingel in Arnhem. De eerste tijd stonden na een belletje de vroege vogels Erna en Martijn om 7.30 uur op het balkon te zwaaien. Het ouderwetse schrijven met een SRA-Parkerpen waarvan ik er bij mijn afscheid twintig cadeau heb gekregen brengt redding. Langzaam komt de weggestopte geschiedenis naar boven.

Deze tijd hakte er stevig in. Vandaag hoorde ik op de radio een bericht over Aleppo. Direct had ik weer de martelingen op het netvlies die een cliënt van mij daar had ondergaan. Ook tijdens de Bosnische periode was de noodzakelijke scheiding tussen werk en privé geruime tijd zoek. Het eindigde met een bustocht naar Bosnië om in een konvooi mensen te halen die niet door de Nederlandse bureaucratie konden breken, maar wel toestemming hadden om naar Nederland te vluchten. Op het moment dat ik me realiseerde dat ik niet echt geschikt meer was voor de individuele spreekuren kon ik vluchten in het management.

Ton van Lieshout was mede-oprichter van de SRA Noordoost Nederland in 1995 en van begin 2004 fusiedirecteur tot de fusie met de twee andere SRA’s in 2005.

Ton van Lieshout

De overgang naar de SRA’s De geschiedenis van de asielrechtsbijstand wordt gelardeerd met vele onderzoeksrapporten. Met veel betrokken partijen en belangen dien je eventuele beslissingen goed te motiveren. Het mooiste is als iemand anders je deze legitimatie verstrekt. In 1993 werd door een onderzoeksbureau vastgesteld dat de rechtsbijstand aan asielzoekers niet goed georganiseerd was. Er was sprake van een kunstmatige marktverdeling waarbij niet de asielzoeker centraal staat maar de positie (en portemonnee) van de betrokken rechtsbijstandpartijen. Dit laatste is helaas tot op de dag van vandaag een onoverkomelijk pijnpunt gebleven. Ik heb de asielwereld altijd ervaren als een sector waar de persoonlijke betrokkenheid met cliënten groter is dan bij andere rechtsgebieden. Het is voor mij dan ook onbegrijpelijk dat bij de discussies over de marktverdeling uitsluitend de centen een rol lijken te spelen. Kwaliteit en optimalisering van de rechtsbijstand zijn nog steeds niet gegarandeerd. De komst van de AC’s eind 1994 noopt de Raden voor Rechtsbijstand er toe om een nieuwe rechtsbijstandorganisatie in het leven te roepen. In Noordoost wordt het een bestuurlijk samenwerkingsverband van advocatuur, Vluchtelingenwerk en de Bureaus voor Rechtshulp. In de juridische praktijk was het een categoraal Bureau voor Rechtshulp met betrokkenheid van de oprichters die langzaam verder op afstand komen te staan. Eind 1993 haalt Jo Alberts mij over om in het hofressort Arnhem de regionale samenwerking bij de Bureaus voor Rechtshulp vorm te gaan geven. Men werkte al veel samen en de bureaus zochten iemand om de gezamenlijke asielpoot te gaan trekken. Hoewel de medewerking van de directies van de Bureaus uitstekend was, waren de asielmedewerkers een voorstander van het oprichten van een eigen organisatie onafhankelijk van de Bureaus voor Rechtshulp. Na enige schermutselingen worden Jo Alberts en ik door de Raad Arnhem ingeschakeld bij het tot stand brengen van de Stichting Rechtsbijstand Asiel Noordoost Nederland (SRANO). Op 12 mei 1995 wordt de SRANO opgericht. Groot was mijn schrik toen korte tijd later bekend werd dat er een sollicitatieprocedure zou komen voor de nieuwe directeur van SRANO. Miek Lindelauf

(Raad voor Rechtsbijstand), en Roel Fernhout, Ria Braspenning, Martha Vonk, Wim Ruifrok en Wiel Fleuren (bestuur) bezorgden mij een noodzakelijke onzekere periode. Deze politiek gevoelige functie diende onafhankelijk ingevuld te worden. Ondanks een brief van Vluchtelingenwerk waarin men zich verzette tegen mijn kandidatuur - men had moeite om toegang te krijgen tot het AC Zevenaar – word ik tot directeur van SRANO benoemd. De SRANO In januari 1996 stappen administratieve medewerkers van Vluchtelingenwerk, en administratie en juristen van de asielpoten van de Bureaus voor Rechtshulp over naar de nieuwe Stichting. Met veel moeite worden enige maanden later ook de asielmedewerkers van de Bureaus voor Rechtshulp in het hofressort Leeuwarden in de nieuwe Stichting ondergebracht. Op geheime plaatsen praten Coen Bron van AEF (een van de betere adviesbureaus), Jo Alberts en ik met de noordelijke separatistische medewerkers. Op het negeren van het dienstbevel om met ons te praten zou ontslag staan. Toen ze uiteindelijk toch de overstap maakten waren de parallellen met de asielwereld duidelijk. Ondanks de goede financiering van nieuwe AZC- en OC-kantoren stapten ze berooid en met zeventiger jaren meubilair bij ons binnen. De investeringsgelden blijven achter. De mooiste tocht was een bezoek aan AZC Bonkevaart in Leeuwarden waar een, door haar eigen organisatie vergeten, administratief medewerker van het Bureau voor Rechtshulp werkte. Vanuit een kleine caravan, die niet echt Arbo-proof was, bewaakte ze al vele maanden de positie van het Bureau voor Rechtshulp ten opzichte van Vluchtelingenwerk. Ze liet weten dat ze eigenlijk niet wist wat ze moest doen. Met de belofte van ander werk in een OC en excuses voor de arbeidsomstandigheden was dit het eerste AZC waar wij ons uit terugtrokken. Met de komst van de SRA´s verandert het rechtsbijstandlandschap. De stroomlijning van de AC- en OCprocedure maakt een aanpassing van de rechtsbijstand nodig. De splitsing tussen de eerste en tweede fase wordt opgeheven. Juristen en advocaten doen vanaf dat moment hetzelfde werk. Vluchtelingenwerk wordt vooral verantwoordelijk voor de voorbereidingen op het eerste gehoor en de sociale ondersteuning. De aanpassingen veroorzaken

pijn vooral bij Vluchtelingenwerk. Het was niet eenvoudig om deze in wezen professionele werkzaamheden, die vaak op onregelmatige tijden plaats vonden, te organiseren met vrijwilligers. Bij de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) staat de eigen marktpositie vanaf de oprichting van de SRA´s centraal. Door het grote aanbod van zaken in het werkgebied in combinatie met een beperkte groep asieladvocaten had de SRANO het in de beginjaren een stuk eenvoudiger dan de andere SRA´s. Men volgde de Stichting op verzoek van de NOvA met argusogen maar de regionale verdeling leidde in de beginjaren niet tot problemen. De samenwerking met de “eigen” advocatuur in Zevenaar is uitstekend. In de periode 1997 tot 2001 wordt het belang en de kracht van de SRA´s zichtbaar. Het aantal asielaanvragen explodeert. Er dreigt een tekort aan rechtsbijstand. Waar in de adviesrapporten over de totstandkoming van de SRA´s gesproken wordt over een vaste loondienstbezetting en de flexibele advocatuur blijft hier onder deze voortgaande groei weinig van over. Uitbreiding van het aantal asieladvocaten verloopt langzaam. De langdurige opleiding tot advocaat en het economische risico dat kleine kantoren lopen door geheel op één specialisme te mikken belemmeren de groei. De oproep aan grote kantoren om asieladvocaten in dienst te nemen sorteert weinig effect. Een zenuwachtig Ministerie van Justitie laat weten dat de positie van de staatssecretaris bij een clash van de rechtsbijstand in gevaar komt. De SRA´s krijgen het verzoek om sterk uit te breiden. Het klasjessysteem (een eigen externe OSR/SRA opleiding, die ook open staat voor advocaten) laat het aantal goed opgeleide asieljuristen landelijk met vele tientallen per jaar groeien. Er nemen slechts enkele advocaten aan de opleiding deel. In Noordoost volgt de administratie het pad van de groei en de professionalisering. Het nieuwe Landelijk Centraal Meldpunt is een uitstekend logistiek instrument dat een zo efficiënt mogelijke inzet van de beperkte rechtsbijstandcapaciteit mogelijk maakt. Ton Doesburg ontpopt zich tot een krachtige nieuwe voorzitter die met veel humor de vergaderingen leidt en die op de juiste momenten van zich laat horen De veranderende procedure, scheuren in de samenwerking Vanaf 1998 worden de plannen om de vele asielaanvragers een halt toe te roepen met de rechtsbijstand

besproken. In mei wordt in de AC’s de 48-uurs procedure ingevoerd. De discussies tussen het Ministerie en de rechtsbijstandspartijen: Vluchtelingenwerk, advocatuur en de drie SRA’s, liepen hoog op. Ook de onderlinge discussie tussen realo’s en fundi’s was niet mis. Het mooiste moment was het verzoek aan staatssecretaris Cohen om zijn eigen kamer te verlaten zodat de verdeelde rechtsbijstandpartijen de onderlinge verschillen konden uitvechten. Ik mocht als koerier de compromisvoorstellen naar een kamertje brengen waar dhr. Cohen met enige IND-ambtenaren in een combinatie van verbazing en bezorgdheid op de afloop van onze schermutselingen wachtte. De plaatsvervangende schaamte van mijn voorzitter Roel Fernhout over de standpuntwisselingen bij de advocatuur en de pijn die de vervolgdiscussie hem deed is mij goed bijgebleven. Tijdens de 48-uurs discussie begint de relatie met de advocatuur scheuren op te lopen. Eerst speelde dit vooral bij de advocaten in het westen. Door de reactie van de SRA op het voornemen van de IND om behandelkantoren te starten komt ook in Noordoost de relatie verder onder druk te staan. • De verslechterende positie van de asielzoeker; • de noodzaak om de logistieke aanpak van de asielprocedure te wijzigen vanwege het verdwijnen van de gehoren uit de OC’s; • het beperken van de tekorten aan rechtsbijstandverleners en tolken; • het wijzigen van het systeem van vergoedingen voor de advocatuur waardoor niet langer de SRA’s maar de Raden voor Rechtsbij- stand verantwoordelijk worden voor de uitbe- taling; vormen samen een moeilijk te ontrafelen en moeilijk te managen mix. Vanaf dit moment tot aan de opheffing van de SRA’s verschijnt het ene deskundigenrapport na het andere. De SRA’s worden telkens positief geëvalueerd. Niet de inhoud van de rechtsbijstand staat echter in de schijnwerpers maar de marktverdeling. Als presentje voor de koeriersdiensten ontvang ik een uitnodiging van het Ministerie om samen met Staatssecretaris Cohen, Gerd Jan Bos (IND), Nol Vermolen (Vluchtelingenwerk) en Ariane van Dooyeweerd (coördinator Vreemdelingenkamers) met de Koningin te gaan praten over de nieuwe Vreemdelingenwet.

We kregen anderhalf uur de tijd om met haar van gedachten te wisselen. Het was leuk om te zien hoe dit gezelschap, waarvan drie van de vier deelnemers monarchistische vraagtekens en bedenkingen hadden (en één ook staatsrechtelijke), zenuwachtig stond te wachten op protocollaire zaken. Allen waren we een beetje trots al stelde het natuurlijk niets voor. Helaas moet ik bekennen dat een klein verkleurd fotootje van dit gezelschap met de koningin het enige zichtbare overblijfsel van de SRA tijd in mijn huis is.

bloot” langzaam vervangen wordt door een zwaarder criterium, waarbij de rechtsbijstandverlener uiteindelijk een haalbaarheidsbeslissing moet nemen. Echter, ook na 2000 kan een goed onderhandelaar in het AC met de IND betere resultaten boeken dan de papieren onderhandelingen bij de rechtbank en de Raad van State. Ik hoop dat ook in de toekomst een stevige inzet in de eerste fase de prioriteit blijft. De noodzaak om cliënten zo snel mogelijk existentiële bestaanszekerheid te bieden is een open deur.

De samenwerking tussen VluchtelingenWerk en de SRANO is niet eenduidig. In de OC´s is de samenwerking over het algemeen goed, al is het voor VluchtelingenWerk vaak lastig om de overeengekomen diensten rond de voorbereiding op het nader gehoor te regelen. De samenwerking in de AC´s is na een stroeve start bij de opening van Zevenaar nooit optimaal geweest. De controlerende taak die VluchtelingenWerk als geweten van de rechtsbijstand op zich neemt staat niet altijd in relatie tot de kwaliteit en kwantiteit van de eigen diensten. De getalsmatige controle die de SRA uitoefent op de diensten van VluchtelingenWerk in verband met de financiële controle door de Raden voor Rechtsbijstand levert permanent stof tot discussie. De discrepantie tussen een, qua inhoud en plaats, permanent veranderende snelkookpan die asielprocedure heet, en de beperkte mobiliteit, planbaarheid en inzet van vrijwilligers, vormt een niet oplosbaar logistiek probleem. De sociaal maatschappelijke ondersteuning van asielzoekers, de echt onbrekende schakel rond de asielprocedure, krijgt, door het ontbreken van justitiële financiering, vaak onvoldoende vorm en inhoud.

De ketengedachte leidt tot een nauwe samenwerking met COA, IND, Tolkencentra, Vreemdelingendienst en alle andere diensten waar de SRANO mee te maken krijgt. De rechtsbijstandpartners bekijken de relaties vaak met enig wantrouwen. Met name de samenwerking met de IND regio Midden wordt opgepakt. De directeur, Ietje Friesen, werkt sterk vanuit de ketenfilosofie. Ze is op zoek naar een ander profiel IND-medewerker en tracht een andere cultuur in de organisatie te brengen. Ketengedachte, open en naar buiten gericht, tijdigheid en logistieke samenwerking zijn de sleutelwoorden. Door de politieke ontwikkelingen in Nederland en de implicaties voor de asielprocedure blijft het oude vijandbeeld echter in stand. Het verschil tussen de wens en de praktijk neemt toe bij stijgende afdoeningspercentages in de AC’s. De logistieke samenwerking, de gezamenlijke planning, is minder politiek gevoelig. Samen met Rein Wouters, de logistiek interim-manager bij de IND bij de regio Midden, Jo Alberts en Hans Mulder wordt de gezamenlijke planning geoptimaliseerd. Adri Dijk, Berthe Udo en Tiemko Stevens zijn de trekkers van de planning en logistieke en administratieve samenwerking op locatie.

De asielketen

Na enige jaren maakt de IND van de krimp gebruik om snel dit experiment, om tot een IND met een ander gezicht te komen, stop te zetten. De regio Midden wordt opgeheven.

De ketengedachte zal voor sommigen in de asielsector een verwerpelijk woord zijn, voor mij is het een van de uitgangspunten. Het is voor mij altijd onbegrijpelijk gebleven dat in de asielwereld het procederen als hoogste goed wordt gezien, terwijl een andere aanpak – een zware inzet in de eerste fase – aantoonbaar betere resultaten oplevert. Alleen al op deze grond ben ik een sterk voorstander van het overlegmodel en alle andere modellen waarbij de cliënt met de minste persoonlijke belasting het gewenste resultaat haalt. Na 2000 wordt dit standpunt in de AC’s erg lastig te handhaven, omdat het “evident van iedere grond ont-

De reorganisatie “Werken bij asiel is niet het werken bij een organisatie maar bij een reorganisatie” was een van de vaste uitspraken op het hoofdkantoor van de SRANO. De SRA geschiedenis is het verhaal van het openen en sluiten van kantoren, het bijna jaarlijkse overplaatsen van medewerkers en het aanpassen van werktijden en AC-shifts. Terugkijkend is het verbazend dat de wijzigingen met relatief weinig weerstan-

den tot stand konden komen. In 2001 begint met de invoering van de nieuwe Vreemdelingenwet de daling van het aantal asielverzoeken. Waar de SRA’s getoond hadden een kampioen te zijn in het vervullen van een groeiopdracht wordt krimpen nu het devies. Jaar na jaar dalen de cijfers. Rijsbergen en Zevenaar sluiten. De eerste medewerkers vertrekken. De marktdiscussie met de advocaten woedt in alle hevigheid. De centrale planning, hèt instrument om schaarse rechtsbijstand efficiënt in te zetten, komt nu als een politiek verdeelmechanisme in de schijnwerpers te staan. Na enige rapporten en notities komt er een beslissing van de Raden voor Rechtsbijstand. De Raden voor Rechtsbijstand nemen de planning over en de SRA’s worden teruggebracht tot een basisvoorziening. Het aantal juristen wordt zo gering dat een fusie als snel ter sprake komt. De medewerkers konden de zoveelste reorganisatie tegemoet zien met deze keer de sluiting van diverse kantoren en het vertrek van tweederde van de medewerkers. De fusie De fusieperiode is voor mij persoonlijk een lastige tijd. • Drie besturen die allen de eigen directeur de beste kandidaat vinden en slechts met veel moeite tot uniforme besluitvorming komen. • Drie directeuren die een poging om een van hen naar voren te schuiven als toekomstig directeur zien stranden, hetgeen de persoon lijke relaties die tot op dat moment goed waren ernstig beschadigt. • Een procedure rond de benoeming van een manager beheer die door een verdeelde Raad van Toezicht, tegenstrijdige adviezen van deskundigen en een onhandige afhandeling mijnerzijds totaal uit de hand loopt. • De lange anciënniteit van SRANO medewerkers waardoor de meeste sleutelposities op het Hoofdkantoor door die medewerkers ingenomen worden. • Persoonlijke slijtage, fysiek en emotioneel. Bij een sterk veranderend politiek klimaat ten aanzien van vreemdelingen is bij mij de grens bereikt. Onzekerheid over de toekomst en het wachten op, en de onderhandelingen over, de vermeende sociale zekerheid in de vorm van een wachtgeldgarantie beperken mijn handelen.

Begin 2004 word ik tot fusiedirecteur aangesteld met de afspraak dat na de fusie een nieuwe externe directeur het roer over ging nemen. Jo Alberts neemt mijn taken bij de SRANO over. Met de Raden voor Rechtsbijstand en later met de vakbonden werd een fusie- en reorganisatieplan met een sociaal plan overeengekomen. De krimp bij de SRA’s verloopt voorspoedig, het aantal gedwongen ontslagen blijft beperkt. Wel leidt in Noordoost de sluiting van het kantoor in Groningen tot grote verdeeldheid. In 2005 start de fusieorganisatie. Het is bijzonder moeilijk om het vertrouwen van de Amsterdamse en Bossche medewerkers te winnen met de sterke SRANO inbreng. De resterende SRA is nog maar eenderde van de oude omvang en de asielgetallen dalen nog steeds. De overblijvende medewerkers hebben al vele jaren bijna wekelijks van een collega afscheid genomen. Het begroeten van een nieuwe collega is vele jaren geleden. Het wordt hoog tijd voor een nieuwe directeur, die met een frisse blik de schade op gaat nemen. Eind oktober rinkelt de telefoon nog onophoudelijk vanwege interviews voor de landelijke bladen. Tijdens de Schipholbrand zijn enkele van onze cliënten omgekomen. Op 1 november zwijgt de telefoon en neemt Bart het stokje over. Ik kan gaan afkicken van een bewogen periode.

Jan Broersen wij bij mooi weer buiten te lunchen tussen de asielzoekers.

Toen de Raden voor Rechtsbijstand werden opgetuigd en ik daarbij de eindverantwoordelijkheid voor het afgeven van toevoegingen bij het Bureau voor Rechtshulp te Haarlem kwijtraakte werd ik met de neus op de feiten gedrukt. Wilde ik voortgaan bij het Bureau als rechtshulpverlener in een tijd dat de inhoud van het werk daar al steeds meer verschraalde of zou ik iets anders zoeken? Vandaar dat ik uiteindelijk koos voor het verlenen van rechtshulp aan asielzoekers. Een collega hield toen al spreekuur voor de vluchtelingen uit het voormalige Joegoslavië die toen in de Ripperdakazerne, nu omgevormd tot een prachtig wooncomplex, werden opgevangen. Mijn werk voor vluchtelingen begon toen de ‘Joegoslaven’ werden uitgeplaatst en de kazerne werd omgevormd tot het OC Haarlem. Aanvankelijk beperkte onze taak zich tot het maken van correcties en aanvullingen op het nader gehoor van de bewoners van het OC en het houden van spreekuur voor asielzoekers verblijvende in AZC Wijk aan Zee, AZC Alkmaar, AZC Assendelft en de noodopvang in Bloemendaal. Na het ontvangen van een negatieve beschikking werd de asielzoeker naar een advocaat verwezen. Gebeurde dat eerst nog onder de vlag van het Bureau voor Rechtshulp, al snel werd daarvoor een aparte stichting opgetuigd, de Stichting Rechtsbijstand Asiel Amsterdam. Op 1 april 1996 ving mijn dienstverband voor die SRA formeel aan.

Al snel na aanvang van ons werk veranderde het politieke klimaat. Ver voordat mevrouw Verdonk haar intrede deed bespeurde je dat de opstelling van de IND steeds harder werd en zich meer en meer richtte op het afwijzen van asielverzoeken waar dat mogelijk werd geacht. Bij het opruimen van een kast vond ik nog enige stukken daarover die ik jaren geleden schreef. Zo vond ik nog een stuk dat ik aan het dagblad Trouw schreef uit april 1998 (niet geplaatst overigens) waarin ik verontwaardigd reageerde op een interview met de toenmalige directeur van de IND en een poging deed aan te tonen dat de IND zich niet aan haar eigen uitgangspunten hield. De belangrijkste daarvan waren: ‘je kunt ze niet eeuwig in een opvangcentrum laten zitten, met alle kans op hospitalisatie’ en ‘we hebben gelukkig goede toetsingscriteria op grond waarvan de echte vluchteling geselecteerd kan worden’.

Op het kazerneterrein waren wij al, samen met de VVN, ondergebracht in derdehands gestapelde portacabins. In de zomer veel te heet en ’s winters met jassen aan werken omdat de CV regelmatig bevroor. Maar laagdrempelig was het wel, de asielzoekers konden gewoon binnenlopen en vaak zaten

In januari 1999 schreef ik de IND-directie te Hoofddorp naar aanleiding van een beschikking waar de honden geen brood van lustten, dat ik uit het handelen van de IND als overheidsorgaan afleidde dat: 1 asielzoekers alleen maar (IND-)nummers zijn;

Jan Broersen heeft gewerkt als jurist bij de Stichting Rechtsbijstand Asiel in Haarlem

De ontwikkelingen gingen snel, onze taak werd uitgebreid tot het procederen in asielzaken en de ACprocedure werd geïntroduceerd. Al kort na de start van AC Schiphol moesten wij ook daar aan de bak. Na een paar keer meegelopen te hebben met een ervaren asieladvocaat werden we in het diepe gegooid. Toen de stroom asielzoekers maar toenam werden al snel de zogenaamde opleidingsklasjes geïntroduceerd, waarin nieuwe collega’s (die in dienst traden van één van de drie SRA’s) gedurende een half jaar werden klaargestoomd voor het asielwerk in al zijn facetten, dit naast de basiscursussen van de OSR. Na voldoende ervaring te hebben opgedaan werden de nieuwe collega’s geschikt geacht voor het werk op het AC. Na sluiting van OC Haarlem verhuisden we in 2000 naar Leiden en in 2002 weer terug naar Haarlem, naar vijf etages in een kantoorpand. Deze vijf etages werden op een gegeven moment tot één etage teruggebracht; vanaf 1 maart 2008 (einde huurcontract) is ook die etage ontruimd en bestaat het juristenkantoor Haarlem niet meer.

De grenzen van de rechtstaat voorbij!

Toen mij gevraagd werd een bijdrage te leveren aan het boek dat de SRA bij haar verscheiden het daglicht wil laten zien besefte ik pas dat ik mij inmiddels al bijna 14 jaar heb ingezet voor vluchtelingen. En tevens besefte ik dat ik vrijwel nimmer terugblikte op het verloop daarvan. Want wat hebben we in Haarlem gepionierd op het voormalige terrein van de Ripperdakazerne. Ik zal dan ook proberen toch nog iets daaromtrent uit mijn geheugen te putten. Daarna zal ik, zonder volledig te kunnen zijn, ingaan op het asielwerk zoals ik dat beleefd heb. De genoemde uitspraaknummers zijn o.a. te vinden op Vluchtweb.

2 3 4 5 6 7 8

vrijwel alle asielzoekers notoire leugenaars zijn; de enige echte potentiële vluchtelingen al gevangen zitten of vermoord zijn; IND-vermoedens vóór aannemelijke vermoedens van de asielzoekers gaan (zelfs ondanks bewijsmateriaal) waardoor nader onderzoek niet nodig is; de bewijslast ten volle bij de asielzoeker ligt en daarom nader onderzoek niet nodig is (‘wat niet weet, wat niet deert’) ; een slechte rechtshulpverlener weer een ‘gewonnen zaak’ oplevert; de IND boven de wet en rechterlijke uitspraken staat; het terugkoppelen van kennis uit dossier- stukken en uitspraken naar de beslissers niet relevant is, omdat het doel nu eenmaal is om zoveel mogelijk verzoeken af te wijzen.

Naar aanleiding van deze brief vond er een gesprek plaats met de directie in Hoofddorp waaruit naar voren kwam dat meer aandacht gevraagd zou worden voor het zorgvuldig motiveren van de beschikkingen en dat het voordeel van de twijfel nogmaals benadrukt zou worden. De zaak die het betrof zou overigens met belangstelling worden gevolgd. Die zaak mondde uit in een individueel ambtsbericht en een negatieve beschikking. Eerst na de uitspraak van de meervoudige kamer in mei 2002 (AWB 00/76111) en na het indienen van twee klachten bij de IND werd betrokkene in november 2002 een A-status verleend. In die tijd werd ook een zaak van mij in beroep door de rechtbank Amsterdam behandeld. Bij het opstellen van de nadere stukken had ik mij zeer opgewonden over de inhoud van het verweerschrift en daarbij enkele cynische opmerkingen gemaakt over de opstelling van de IND / landsadvocaat. Ik weet nog dat ik daarbij o.a. had opgemerkt dat de IND kennelijk uitging van het adagium ‘eigen vermoedens eerst’ (vrij naar het Vlaams Blok). Na behandeling van de zaak deed de rechter tot mijn verbazing meteen uitspraak en stelde vast dat mijn cliënt een C-status diende te worden verstrekt. Na sluiting van de zitting (!) ging hij nog op de opstelling van de IND in. De landsadvocaat kreeg er echt van langs. Het kwam er op neer dat de rechter niet van de landsadvocaat verwachtte dat die het standpunt van de IND kritiekloos ter zitting zou voortzetten. ‘Wel ogen, maar geen hart’, was de

kwalificatie die hij de IND toedichtte. Hoewel ik dacht dat mijn cliënt daarna wel zijn status zou verkrijgen bleek ik mij daarin te hebben vergist. De IND was het kennelijk totaal niet eens met de uitspraak en wenste, alvorens opnieuw te beschikken, het advies van de Adviescommissie Vreemdelingenzaken (ACV) in te winnen. Protest daartegen, rechterlijke uitspraken dienen immers te worden uitgevoerd - waar de nationale Ombudsman de IND later nog een aantal malen uitdrukkelijk op heeft moeten wijzen - mocht niet baten. In de ACV bleek een oud-militair te zitten die dacht de wijsheid in pacht te hebben (het ging o.a. over het slapen met een doorgeladen pistool onder / naast het kussen). Een negatief ACV-advies wegens een ongeloofwaardig relaas derhalve. Een tweede negatieve beschikking kon dan ook niet uitblijven. Een in de beroepsgronden herhaald protest en een verklaring van een ex-scherpschutter met een andersluidende mening dan de ACV-militair deed de IND uiteindelijk besluiten mijn cliënt alsnog zijn C-status te verlenen. In die tijd was er al veel kritiek op de kwaliteit van individuele ambtsberichten van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (Buiza) die soms door de IND opgevraagd worden om (delen van) een asielrelaas te verifiëren. Dat leidde tot het rapport van de Nationale Ombudsman van 18 augustus 1998 (1998/350). De aanbevelingen die in dit rapport werden gedaan werden volgens de betrokken ministeries alle opgevolgd. Dat zulks niet betekende dat de individuele ambtsberichten vanaf dat moment een deugdelijker kwaliteit hadden bleek al snel, ook uit mijn praktijk. In twee dossiers kon ik bewijzen dat er bij het opstellen van de ambtsberichten grove fouten waren gemaakt waardoor de ambtsberichten voor mijn cliënten negatief uitpakten. In het ene geval waren personen geraadpleegd die niets over mijn cliënt konden vertellen. Dat hadden we al tijdens het onderzoek aan Buiza laten weten, maar toch werd gedaan of er met de juiste personen gesproken was. In dit geval zag de IND in dat van het ambtsbericht niks klopte en kreeg mijn cliënt alsnog de A-status. In het tweede geval kon worden aangetoond dat de vertrouwenspersoon niet met de te raadplegen personen kon hebben gesproken omdat die op dat moment niet eens in hun land verbleven. Het leek er in deze zaak sterk op dat de vertrouwenspersoon door zijn / haar zegslieden om de tuin was geleid. Misschien lag daar het vooruitzicht van een geldelijke beloning voor

het verstrekken van informatie aan ten grondslag. Zonder informatie zou er wellicht niets zijn uitgekeerd, dus moest er iets worden verklaard. Saillant in deze zaak was dat een verklaring van de partijvertegenwoordiger voor de Benelux van de partij van mijn cliënt niet ‘objectief verifieerbaar’ zou zijn, ondanks het feit dat die verklaring gewoon het adres en telefoonnummer bevatte. Het beroep kon uiteindelijk worden ingetrokken omdat alsnog een asielstatus werd verleend. In de hier genoemde voorbeelden kon het een en ander worden weerlegd, waardoor de IND zijn standpunt wijzigde. Maar in hoeveel gevallen van feitelijk onjuiste ambtsberichten is dat werkelijk mogelijk? Door zich achter de verantwoordelijkheid van Buiza te (mogen) verschuilen maakt de IND het zich wel erg gemakkelijk. Ook binnen de IND zélf gebeurt dat overigens, de schotten die er tussen de afdelingen asiel en regulier zijn gezet zijn wel erg hoog. De medewerkers van de ene afdeling willen en mogen niet weten wat er achter het schot van de andere afdeling gebeurt. Op die wijze kan elke medewerker zijn / haar handen in onschuld blijven wassen. Ben Olivier (universitair docent bestuursrecht en vreemdelingenrecht) verwoordde het zo in zijn noot onder een recent rapport van de Nationale Ombudsman over een individueel ambtsbericht (NAV 2007/131): “Door de eigen verantwoordelijkheid en taak te ontkennen en je te verschuilen achter de verantwoordelijkheid van een ander lijkt niemand aanspreekbaar te zijn voor zijn eigen werk. De burger, in dit geval de asielzoeker, betaalt daarvoor de prijs. Ten onrechte”. Dat de kwaliteit van de individuele ambtsberichten van Buiza door de wijze van totstandkoming en het gebruik daarvan in asielzaken nog steeds aan veel kritiek onderhevig is blijkt wel uit het rapport dat de Nationale Ombudsman op 27 september 2007 uitbracht (2007/200). Uit dat onderzoek bleek dat in 80 % van de onderzochte zaken het ambtsbericht tot afwijzing van het asielverzoek leidt, dat het lastig is om die ambtsberichten aan te vechten omdat inzage van de stukken vaak te laat geschiedt, dat een groot deel van die informatie door Buiza wordt weggelakt en dat de tekst van een ambtsbericht soms op meerdere manieren kan worden uitgelegd, etc. Vastgesteld wordt dan ook dat de individuele ambtsberichten

van Buiza niet altijd zorgvuldig tot stand komen en dat de wijze waarop de IND gebruik maakt van die ambtsberichten wijst op vooringenomenheid en partijdigheid. Het gaat er dan ook niet altijd eerlijk aan toe in asielprocedures volgens de ombudsman. Zie dienaangaande ook de zeer lezenswaardige noot van Ben Olivier in de NAV (2007, 53). Hij besluit daarin met: “In ieder geval behoren we een rechter niet meer serieus te nemen die durft te stellen (zoals de Afdeling doet, JB) dat in beginsel van de juistheid van een ambtsbericht moet worden uitgegaan. Daarvoor bevat de procedure van de totstandkoming van een ambtsbericht te weinig waarborgen”. Ondertussen was in april 2001 de nieuwe vreemdelingenwet in werking getreden, een wet waarbij, volgens de opsteller van die wet, staatssecretaris Cohen, zwaardere eisen aan de kwaliteit van de beschikkingen zouden moeten worden gesteld nu de bezwaarfase zou vervallen. Van een duidelijke verbetering van de kwaliteit is mij niets gebleken. Integendeel zelfs. Als gevolg van het hoger beroep dat vanaf dat moment bij de Afdeling Rechtspraak van de Raad van State kon worden ingesteld bleek steeds meer dat de corrigerende mogelijkheden van de rechterlijke macht enorm werden ingeperkt. Kon de rechter aanvankelijk de beschikking nog vol toetsen, in juli 2002 besliste de Afdeling dat zulks nu nog maar terughoudend, marginaal, zou dienen te geschieden. In januari 2003 werd dit nader door de Afdeling uitgewerkt (200206297/1). In die uitspraak werd ook vastgesteld dat een asielzoeker die toerekenbaar zonder identiteits- en reisdocumenten naar ons land is gereisd en geen bewijsmateriaal van het asielrelaas kan overleggen wel een zeer aannemelijk en geloofwaardig asielrelaas moet hebben wil er nog een status verleend kunnen worden. Van het asielrelaas moet dan een ‘positieve overtuigingskracht’ uitgaan. Dat het opleggen van dit vereiste heel ver kan gaan bleek mij toen het vereiste van positieve overtuigingskracht door de IND zelfs werd vereist bij een cliënte die doodziek als gevolg van verzwakking door martelingen, verkrachtingen en een hevige malaria aanval vanuit een ‘spookhuis’ (een geheim martelcentrum) in Soedan werd overgebracht naar een ziekenhuis. Een verpleger daar (partijgenoot van cliënte) herkende haar en slaagde er in mijn cliënte te laten ontsnappen en haar, met behulp van de partij, als

verstekeling aan boord van een schip te krijgen. De nationaliteitsverklaring die zij altijd bij zich droeg kon zij bij haar asielverzoek nog overleggen. Desondanks verweet de IND haar in 2001 dat zij niet voldoende papieren bij zich had en dat zij, doodziek als zij was, meer over het schip en de reis had moeten kunnen vertellen. In beroep vond de rechtbank dat zulks, gezien het reisverhaal, te ver ging (AWB 02/21085). In hoger beroep (ingesteld door IND) evenwel bleek dat zelfs in dit geval cliënte verweten kon worden onvoldoende documenten bij zich te hebben en te weinig over het schip en de reis te kunnen vertellen. Gelukkig vond zelfs de Afdeling dat cliënte in de zienswijze nagenoeg alle onderdelen in het voornemen over de ongeloofwaardigheid van haar asielrelaas voldoende gemotiveerd had aangevochten en dat de IND daar onvoldoende op was ingegaan. In dit geval tóch positieve overtuigingskracht derhalve. De Afdeling besliste dan ook dat het hoger beroep kennelijk ongegrond was en bevestigde de uitspraak onder verbetering van de gronden (200406371/1). Cliënte verkreeg vervolgens alsnog in april 2005 haar status. Om op de door de Afdeling voorgeschreven marginale toetsing terug te komen, in voornoemde uitspraak van januari 2003 overwoog de Afdeling ook dat de rechter niet op de stoel van het bestuur mag gaan zitten maar slechts na moet gaan of de IND op grond van het dossier in redelijkheid tot zijn oordeel over de geloofwaardigheid van het asielrelaas kon komen. De IND wordt geacht de beoordeling van het asielrelaas te doen op basis van uitvoerige gehoren en van vergelijking van het relaas met al datgene wat hij over de situatie in het land van herkomst weet uit ambtsberichten en andere objectieve bronnen en wat hij eerder heeft onderzocht en overwogen naar aanleiding van gehoren van andere asielzoekers in een vergelijkbare situatie. Aldus kan volgens de Afdeling de beoordeling vergelijkenderwijs en geobjectiveerd verricht worden. Moge dit in theorie juist zijn, in de praktijk werkt het totaal anders. Na het aantreden van minister Verdonk bleek dit uitgangspunt van de Afdeling zelfs een vrijbrief te kunnen worden voor politiek getinte opdrachten tot afwijzing van asielverzoeken. De rechter kan daar toch vrijwel niet meer op inbreken en gebeurt dat toch nog eens dan kan de zaak via een hoger beroep veelal alsnog worden ‘rechtgezet’. Anders kan ik het niet verklaren dat vrijwel alle

asielverzoeken van gevluchte (Centraal) Irakezen vanaf eind 2005 en gedurende 2006 werden afgewezen. Dit ondanks de zeer verontrustende berichten uit Irak en de veelal gelijkluidende asielrelazen van Iraakse asielzoekers over het gevaar daar. Het niet vragen van bescherming bij de Irakese autoriteiten (dit ondanks het feit dat de politie zichzelf niet eens kon beschermen), en het niet aan kunnen tonen dat terroristen het op je gemunt hadden, waren argumenten die tot een afwijzing van het asielverzoek leidden. Via papieren exercities kon zo tot niet aannemelijkheid van het relaas worden gekomen wat weer een afwijzing rechtvaardigde. Na het wisselen van de politieke wacht en de invoering van het categoriale beschermingsbeleid voor asielzoekers uit Centraal Irak (april 2007) moesten die beschikkingen veelal weer worden ingetrokken en toen konden een paar van mijn cliënten opeens wél een echte asielstatus krijgen (a- en b-grond). De a-grond zelfs zonder een aanvullend gehoor, dat relaas was nu kennelijk wel opeens geloofwaardig. Het feit dat de rechter beslissingen van de IND slechts marginaal mag toetsen, en zelfs van de Afdeling geen rekening mag houden met bewijsmateriaal dat na het nemen van de beslissing is ingebracht (als dat materiaal al vóór de datum van de beslissing had kunnen zijn ingebracht, ook al zou dat alleen theoretisch hebben gekund), heeft al een aantal keren geleid tot kritiek van de UNHCR. Dat na de IND-beslissing ingebracht bewijs van de afdeling niet in beroep meegenomen mag worden bleek ook mij. Toen een cliënt in beroep nog zijn doodvonnis kon overleggen werd dat niet door de rechtbank meegenomen omdat dat vonnis (uiteraard) dateerde van vóór de beslissing. Hij had het dus maar eerder moeten overleggen. In hoger beroep werd deze uitspraak bevestigd. Het Europese Hof reageerde op een daartegen ingediende klacht simpelweg met de vraag aan Nederland of het overlegde doodvonnis authentiek was (EHRM 38058/05). De IND was toen wel genoodzaakt het vonnis te laten onderzoeken (met voor mijn cliënt overigens een negatief resultaat). Dat de Afdeling selectief kan zijn met omissies in de regelgeving blijkt uit de volgende twee voorbeelden. In het beleid is opgenomen dat asielzoekers uit Azerbeidzjan die dat land (tot 1991 onderdeel van de Sovjet Unie) in de jaren 1988 tot en met 1992 hebben verlaten vanwege de onlusten, een asielstatus kunnen krijgen omdat zij na 1992 niet hebben kunnen

integreren in de samenleving daar. In de zaak van een echtpaar dat in die periode in Azerbeidzjan zelf ondergedoken had gezeten besliste de rechtbank dat het beleid in hun geval analoog diende te worden toegepast, omdat ook zij niet hadden kunnen integreren. Maar omdat onderduiken niet in het beleid wordt genoemd oordeelde de Afdeling dat dit beleid niet op hen van toepassing was. Dat in het beleid geen rekening was gehouden met een langdurige onderduikperiode werd dan ook niet als een omissie beschouwd die tot analoge toepassing van dat beleid kon nopen (200506183/1). Heel anders oordeelde de Afdeling bij een omissie in het beleid die ‘nadelig’ uitpakte voor de IND. In het beleid inzake ongewenstverklaring is een cumulatieve lijst opgenomen op grond waarvan een vreemdeling ongewenst kan worden verklaard. In die lijst was de veroordeling tot een geldboete wegens een misdrijf niet opgenomen, maar wél het accepteren van een transactieaanbod. Dat er sprake is van een omissie lijkt wel duidelijk. De rechtbank stelde vast dat de veroordeling tot een geldboete nu eenmaal niet was opgenomen op de cumulatieve lijst en dat er derhalve geen ongewenstverklaring kon volgen. De Afdeling oordeelde dat er sprake was van een omissie en stelde daarbij vast dat de veroordeling tot een geldboete geacht werd tot de cumulatieve lijst te behoren (200702206/1). Het komt mij voor dat uit deze twee voorbeelden blijkt dat er door de Afdeling met twee maten gemeten wordt. Alles wijst erop dat de Afdeling zich in haar jurisprudentie politiek opstelt.1 Toen ik jaren geleden mijn rechtenstudie begon, werd ons bij het eerste college al verteld dat de veelheid aan regels noodzakelijk is om in een samenleving als de onze, met zoveel mensen in een klein landje, zo goed en eerlijk mogelijk met elkaar om te kunnen gaan. De ratio van die regelgeving moet uiteraard uit te leggen en te begrijpen zijn. Maar in ons werkgebied is dat uitgangspunt reeds lang verlaten. De letter van de regel staat voorop en het feit dat het om 1 Voor meer informatie over de opstelling van de Afdeling in vreemdelingenzaken: http://www.buitenlandsepartner.nl/forum/viewtopic.php?t=20513. Daar wordt door wetenschappers en vreemdelingenrechters uitgebreid ingegaan op de rechtspraak van de Afdeling en wordt ook gewezen op de verbinding van de Afdeling met het bestuur.

mensen(levens) gaat is daaraan ondergeschikt. Het valt een asielzoeker vaak niet meer met goed fatsoen uit te leggen waarom een uitspraak zo heeft moeten luiden. Zoals een asielzoeker mij eens zei: “als ze mij nou zeiden dat er teveel asielzoekers in Nederland zijn dan zal ik het daar niet mee eens zijn, maar begrijpen doe ik het wel. Maar om mij neer te zetten als leugenaar gaat veel te ver”. Ook op andere rechtsterreinen komt het wel voor dat strikte uitvoering van de regelgeving in schril contrast kan komen te staan met een redelijk te achten uitvoering ervan. Vergelijkbaar is bijvoorbeeld de regelgeving in het kader van de sociale zekerheid. Het is bij ingewijden al geruime tijd duidelijk dat de Centrale Raad van Beroep (CRvB), het rechtscollege dat in die zaken in hoger beroep oordeelt, een andere oplossing voorstaat dan de Afdeling. De CRvB huldigt de opvatting dat in bijzondere gevallen de rechter een uitzondering op de regel kan maken. Zie bijvoorbeeld de uitspraken van 7 februari 2007 (AWB 05/2285 en 05/2343): in individuele gevallen moeten bijzondere omstandigheden kunnen noodzaken tot een afwijking van de regel. De Afdeling houdt zich echter vrijwel altijd strikt aan de letter van de wet en het beleid en kiest, op het gebied van het vreemdelingenrecht in ieder geval, nimmer voor de praktische oplossing die de CRvB soms voor blijkt te staan. Puttend uit mijn ervaringen in het asielrecht zou ik nog bladzijden lang door kunnen gaan met het geven van voorbeelden waaruit blijkt dat het voordeel van de twijfel dat een vluchteling verdient (zoals ook is weergegeven in de paragrafen 195 t/m 205 van het ‘Handbook UNHCR’) door middel van het toepassen van een grote juridische trukendoos totaal is omgeslagen in het tegendeel, in het ‘neen, tenzij’. Ik zal u dat verder besparen. Mijn verontwaardiging hierover zal u duidelijk zijn geworden. Ik besluit met enkele nog steeds actuele citaten uit een noot die professor P. Boeles schreef onder een uitspraak van de Afdeling inzake de voorgeschreven marginale toetsing (JV 2004, 112) die mij uit het (juristen)hart gegrepen zijn: “Als ik boos ben op de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State speelt daarin door dat ik bang ben dat Nederland een land wordt waar ik niet meer wil wonen. Blijf met je rotpoten van onze rechtstaat af. Zoiets. En dan kan ik wel eens giftig worden”. En: “Als de bestuursrechter zijn kerntaak tot het vaststellen van de feiten en het recht zó stelselmatig uitholt

en zichzelf met zóveel gretigheid degradeert tot het volgzame maar o zo deftige dommetje dat er alleen maar lijkt te zijn om het optreden van de overheid te legitimeren, dan kunnen we zo’n rechter maar beter vervangen door een rechter die zijn werk doet’.

Tussen bescherming en beheersing: asielbeleid in Nederland.

Vanaf het midden van de jaren tachtig van de vorige eeuw komen er meer asielzoekers naar Europa, en ook naar Nederland. Deze stijging komt onverwacht en gaat snel. Als gevolg daarvan gaan de verwerking en beoordeling van asielaanvragen en ook de huisvesting van asielzoekers flinke beheersproblemen opleveren. De verantwoordelijke diensten en instellingen, met name de IND, de rechtbanken en het COA, komen voor grote uitvoeringsproblemen te staan. Deze gaan gepaard met forse maatschappelijke en politieke discussies. Er ontstaat na enkele jaren een crisisgevoel: we kunnen het niet meer aan, het is te veel, zij komen met teveel. We zien ‘institutions going crazy’. Om de problemen op te lossen wordt gekozen voor een opeenstapeling van nieuw beleid in asielprocedure en opvang: het omlaag brengen van de aantallen asielverzoeken, het ontwerpen van kortere procedures, het toevoegen van steeds nieuwe voorfases aan de procedure, het koppelen van de opvang aan de fase in de procedure. Langzamerhand vernauwt deze gerichtheid zich verder tot uiteindelijk de asielkwestie nog uitsluitend gaat over het oplossen van de beheersproblemen. Er lijkt nu sprake van ‘policy going crazy’: steeds eerdere selectie, sneller afwijzen, en ook meer afwijzen. En dus onvermijdelijk problemen met terugkeer. En dan weer harde politieke en beleidsmatige reactie omdat politici willen laten zien dat ze wel degelijk ‘in charge’ zijn. Dit vindt zijn uitdrukking in het taalgebruik, meer specifiek in het hanteren van bepaalde metaforen. Daarin is een verschuiving te constateren. In de jaren negentig waren metaforen dominant waarin water een centrale rol speelde. Men sprak over stromen, overstroomd worden, dammen opwerpen, en de instroom beperken. In de laatste jaren wordt oorlogsterminologie dominant. Men spreekt nu in termen van Coastal Patrol Network, Rapid Border Intervention teams, European Surveillance System, Regional Command Centres, en Frontex.

Als er vanaf ongeveer de millenniumwisseling minder asielverzoeken worden ingediend en minder asielzoekers te huisvesten zijn, zijn de beheersproblemen opgelost. Op dat moment zakt het asielprobleem op de politieke en publieke agenda. De asielkwestie komt alleen nog prominent in het nieuws als ‘oude’ problemen nog niet opgelost blijken te zijn: de pardonregeling (26.000 gezichten), en afgewezen asielzoekers die maar niet willen, durven of kunnen terugkeren naar hun land van herkomst. In andere landen van de Europese Unie is overigens vrijwel hetzelfde patroon te ontwaren: een vergelijkbaar

crisisgevoel, en steeds nieuwe en strengere weten regelgeving. Ook het taalgebruik is vergelijkbaar.

In het politieke en publieke debat is de mythe ontstaan dat ‘wij’ in de jaren negentig een te ruim beleid hadden, te toegeeflijk, of te slap zijn geweest, en dat pas na 2000 een effectief beleid is gevoerd. Zoals blijkt uit bovenstaande is dat beeld onjuist. Het beleid is altijd al streng geweest, maar is door het crisisgevoel extreem geworden. Centraal staat niet vluchtelingen hèbben een probleem, maar vluchtelingen zìjn een probleem.

Waardoor kon dit probleem zo uit de hand lopen? Daarvoor moet het asielbeleid in de bredere context van globalisering worden bezien. Er is sprake van meer en inhoudelijk veranderde migratie (waarvan asielmigratie deel uitmaakt), en nationale staten zoals Nederland hebben minder vat op de loop der dingen in eigen land door complexe verbanden met de rest van de wereld en met name Europa (waardoor de mogelijkheden van beleid beperkter zijn geworden). Grenzen verschuiven, vervagen, en worden poreus. Dat geldt voor politieke grenzen, financiële grenzen, morele grenzen, sociale grenzen etc. Dat lijkt verschillende soorten angst op te roepen: de angst voor de ongekende en onbeheersbare wereld, de angst voor het verminderen van de mogelijkheid om te sturen en daarmee de angst voor het afkalven van de geloofwaardigheid en legitimiteit van politiek en politici (“waarvoor hebben we jullie eigenlijk nog nodig”). Zoals de Amerikaanse politicologe Saskia Sassen in 1999 schreef: deze reactie van nationale staten is te zien als het streven naar ‘renationalisatie in tijden van denationalisatie’. Daarom dus het streven om met een restrictief asielbeleid aan te tonen dat bepaalde grenzen nog wel handhaafbaar zijn en ook gehandhaafd zullen worden, nu andere vervagen of verschuiven. Gevolgen beleid voor bescherming

Omdat het beheersprobleem als pars pro toto was komen te staan voor het hele asielprobleem werd het mogelijk om de oplossing van het beheersprobleem als een oplossing van het asielprobleem te zien. Andere aspecten van het asielprobleem zijn en blijven met deze herdefiniëring buiten beeld: asielzoekers die aan de randen van Europa blijven steken en daar geen echte kans hebben om hun asielverzoeken inhoudelijk goed beoordeeld te krijgen; vluchtelingen die in herkomstlanden of buurlanden moeten blij-

Karin Geuijen is verbonden aan de Utrechtse School voor Beleid en Organisatiewetenschappen (USBO, Universiteit Utrecht) en aan de vakgroep Cultuur, Organisatie en Management (COM, Vrije Universiteit Amsterdam). Eduard Nazarski is directeur van Amnesty International Nederland, en voorzitter van de European Council on Refugees (ECRE).

Karin Geuijen en Eduard Nazarski

ven omdat er wel een reden is om te vluchten, maar geen plaats om naar toe te vluchten - en die soms ter plekke onvoldoende bescherming ondervinden; migranten met gecombineerde migratieredenen (asiel en economisch of ecologisch); degenen die geen asiel aanvragen, maar ongedocumenteerd trachten binnen te komen. Deze aspecten van de asielkwestie worden niet meer als onderdeel van het asielprobleem gezien en hoeven dus ook niet opgelost te worden, althans niet in Nederland. Dat heeft gevolgen voor asiel. In 1948 aanvaardden de Verenigde Naties de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens. In artikel 14 is vastgelegd dat ieder mens het recht heeft asiel te zoeken en te genieten. Als gevolg van het overal aangescherpte beleid is daar zestig jaar later veel op af te dingen. Officieel heet het nog steeds: voor ‘echte vluchtelingen’ hebben wij altijd plaats. Maar omdat al te goed buurmans gek is en wij niet de problemen van de hele wereld op kunnen lossen en ook niet het putje van Europa willen zijn, zijn op die basisstelling belangrijke beperkingen aangebracht. Echte vluchtelingen kunnen hier terecht: 1 behalve als ze uit een door ons als veilig beschouwd land komen (dan geldt een extra bewijslast); 2 behalve als ze door een door ons als veilig beschouwd land zijn gereisd (dan moeten ze terug naar dat ‘veilig derde land’); 3 behalve als ze op weg hierheen in een ander Europees land zijn geweest en dus daar asiel hadden kunnen vragen (dan moeten ze inge- volge de Dublin-verordening terug naar dat land); 4 behalve als er een binnenlands vluchtal ternatief is (dan hadden ze daar naar toe- gekund, en kunnen ze daar naar ‘terug’ worden gestuurd); 5 behalve als er een binnenlands vestigingsal- ternatief is (als een andere regio wel veilig is; dan kunnen asielzoekers ook daarnaar terug worden gestuurd). Zo worden de formele redenen om asiel te verlenen ingeperkt. In Nederland (en daarna ook diverse andere Europese landen) is er bovendien nog de versnelde procedure, ooit ingevoerd om ‘flinterdunne’ asielzaken af te doen, die een vergrote kans op onzorgvuldigheid, dus op fouten, en daarmee op refoulement, met zich mee brengt. Dit alles leidt tot een heel hard beleid voor mensen die hier asiel komen aanvragen. En ten aanzien van mensen die dat wíl-

len gaan doen, komen er steeds meer maatregelen die erop gericht zijn te voorkomen dat zij daadwerkelijk onze grenzen bereiken. Dit gebeurt vooral omdat men de ervaring heeft dat degenen die wel asiel hebben kunnen aanvragen maar zijn afgewezen, vaak niet vertrekken. De basishouding in Nederland en in rest van de Europese Unie is er dus een van afweren, maar dat is niet het hele verhaal. Men ziet zich tegelijkertijd voortdurend geconfronteerd met dilemma’s, waaronder een dat treffend verwoord is in het volgende korte citaat van de UNHCR over een voorval dat plaatsvond in mei 2007 en waarover de BBC een documentaire heeft gemaakt: Op zoek naar een aantal vermiste drenkelingen, vond een bemanning 27 mensen die zich vastklampten aan een net van een Maltese vissersboot. Dat deden ze al drie hete dagen en koude nachten lang. De mensen kregen beperkt water en fruit van de bemanning, maar mochten niet aan boord komen. De Italiaanse marine redde hen uiteindelijk en bracht hen naar Lampedusa. Toekomst Er zijn wereldwijd zo’n 15 miljoen vluchtelingen en 25 miljoen ontheemden (mensen die binnen hun eigen land gevlucht zijn). Bescherming ter plekke schiet ernstig tekort. Tegelijk worden de grenzen van potentiële aankomstlanden zo goed mogelijk afgeschermd. Dat lost de problemen van vluchtelingen en migranten niet op, en blijft overheden en burgers in Europa voor enorme dilemma’s stellen. Bescherming moet daarom meer in balans met beheersing gebracht worden. In het internationale vluchtelingenbeleid gelden drie klassieke oplossingen voor vluchtelingen die nog steeds geldig en noodzakelijk zijn. Dat zijn repatriëring (als de toestand in het eigen land weer veilig is), integratie in land van asiel (in feite is het Vluchtelingenverdrag uit 1951 een instrument om de status van vluchtelingen te regelen), en hervestiging in een derde land, in jargon: resettlement. Maar de situatie in de wereld is natuurlijk sterk veranderd in de laatste zestig jaar. Zoals hierboven beschreven, zijn in de asielkwestie met name veranderingen in migratie en in sturingsmogelijkheden ontstaan. Daarom zijn de klassieke oplossingen niet langer voldoende. Een aantal toevoegingen is noodzakelijk. Ten eerste een benadering om de fysieke en

ook de juridische bescherming van ontheemden te regelen. Hierbij is het noodzakelijk om ook meer aandacht te besteden aan betere levensomstandigheden in de vluchtelingenkampen. Voedsel, gezondheidszorg, onderwijs, en vooral een toekomstperspectief is er vaak in het geheel niet. De internationale gemeenschap lijkt zich neer te leggen bij deze langdurige vluchtelingensituaties. Daarnaast is in de afgelopen decennia duidelijk geworden dat de klassieke definitie van wie vluchteling is niet meer overeenkomt met de feitelijke complexe en gemengde situaties waarin mensen gedwongen worden te vluchten. Veelal spelen daarin niet alleen politieke redenen een rol, maar blijken die veroorzaakt of versterkt te zijn door economische omstandigheden. En in toenemende mate spelen ecologische kwesties een rol zoals langdurige droogte of juist overstromingen. Door deze veranderde situatie is het noodzakelijk te overwegen op welke wijze schendingen van andere mensenrechten dan uitsluitend schendingen van burger- en politieke rechten opgenomen kunnen worden in de bescherming van vluchtelingen. Dat is een grote stap, die momenteel geen enkel politiek draagvlak heeft, maar die op de lange termijn onvermijdelijk zal blijken. Een mogelijkheid om dit vorm te geven, is als onderdeel van een doordacht migratiebeleid. Bescherming in een ander land tegen mensenrechtenschendingen is de onaantastbare basis. Daarnaast zullen er mogelijkheden geschapen moeten worden voor (tijdelijke) arbeidsmigratie, waarin de belangen van de verschillende actoren een rol zullen spelen: het bedrijfsleven (dat al lang trans-nationaal opereert), migranten, verschillende groepen in de bevolking die soms tegengestelde belangen hebben bijvoorbeeld afhankelijk van hun werken woonsituatie. Anders dan degenen die in ‘probleemwijken’ wonen, hebben degenen die vallen onder de ‘creative class’ in de binnensteden bijvoorbeeld behoefte aan verschillende soorten persoonlijke dienstverleners (au pairs, schoonmakers, tuinonderhouders) en aan vakmensen die voor hen exclusieve, op maat gemaakte en geleverde producten kunnen maken, naast of in plaats van de massaproducten die in winkels te koop zijn. En met al deze maatregelen blijft er de noodzaak van een goede asielprocedure in de landen waar mensen naartoe vluchten. Die moet garanderen dat vluchtelingen bescherming krijgen, maar moet ook garanties geven voor zorgvuldige beslissingen voor mensen die deze bescherming níet nodig hebben. Nederland heeft

de laatste jaren in EU verband een voorbeeldfunctie gehad met de versnelde asielprocedure. Vanuit het oogpunt van bescherming van vluchtelingen en het respecteren en realiseren van mensenrechten is het geboden dat in de asielprocedure de nadruk minder op beheersing en meer op bescherming komt liggen. Om in tijden van globalisering een serieus asielbeleid te kunnen voeren zal het daarnaast nodig zijn asielbeleid niet langer vooral of zelfs uitsluitend als onderdeel van (nationaal en Europees) immigratiebeleid te zien, maar ook als onderdeel van (mondiaal) vluchtelingenbeleid en mensenrechtenbeleid, waarbinnen resettlement een belangrijk onderdeel zal moeten zijn.

Marion Bastiaans

Meneer is al vele jaren in Nederland. Nadat zijn asielverzoek was afgewezen is hij niet vertrokken maar in Nederland gebleven. Met hier en daar klusjes doen heeft hij wat geld verdiend, zo kon hij zich staande houden. Nu komt hij gelukkig in aanmerking voor het Generaal Pardon. Zijn pasje heeft hij al. Hij verblijft hier dus legaal. Geen illegale baantjes meer. Hij wil graag in Zwolle wonen en heeft zich kunnen inschrijven in de gemeente. Alles is geregeld. Hij kan voor enige tijd bij een vriend een kamertje huren. Maar de uitkering zou ongeveer vier weken duren. Twee weken zijn al om en zijn ‘vriend’ wil geld zien voor de kamer. Geld dat hij dus nog niet heeft. Die nacht heeft hij maar op het station geslapen. Zijn hoop is gevestigd op zijn asieladvocaat, die vast wel weet wat er moet gebeuren. Eindelijk dat papiertje waar hij zolang op gewacht heeft, maar weer in de wachtkamer omdat de ambtelijke molen langzaam draait. Ik opende het elektronische asieldossier van meneer en zag zijn lange weg in Nederland aan mij voorbij komen. Al de oplossingen die ik kan bedenken heeft hij ook al bedacht en uitgeprobeerd. Ik geef hem toch maar enkele adressen mee van organisaties die hem misschien kunnen helpen. We praten nog even. In zijn thuisland heeft hij niets meer te zoeken. Familie heeft hij niet meer, hij noemt zichzelf wees.

Ik complimenteer hem met zijn Nederlands. Hij glundert. Maar het is toch nog niet goed genoeg, eerst de inburgeringcursus volgen en dan naar een baan op zoek. Hij is kok dus er is vast wel een baan voor hem te vinden. Het enige wat ik voor hem kan doen is een kop thee en een gesprekje op de vroege maandagochtend. Dan gaat hij weer verder. Als hij is vertrokken kijk ik in zijn elektronisch dossier. Het verslag van zijn leven in Nederland. Duizenden woorden die opgetekend zijn door de jurist en door de ondersteuners. De vele brieven die door de handen van mijn collegaondersteuners en van mij zijn gegaan. Het is één van de vele dossiers die we in de loop der jaren hebben aangelegd, opgebouwd, aangepast en afgesloten. Verhalen die wij voorbij zagen komen, contacten die wij telefonisch of aan de balie met de cliënten hebben gehad. Huilen en lachen dicht bij elkaar. Ik realiseer mij dat dit waarschijnlijk de laatste cliënt is geweest die ik op deze manier te woord heb gestaan. De meeste collega’s zijn al vertrokken, de dossiers meegenomen of overgedragen. Rest nog een gigantische elektronische en papieren archief. Dat is alles wat er over blijft.

Marion Bastiaans is hoofd van de administratie in het juristenkantoor van de SRA in Zwolle.

Wat er over blijft.

Vandaag gebeurde het weer. Het gebouw is nog donker. Ik ben de eerste op kantoor. Doe de deur open en achter mij klinkt een stem. “Mevrouw werkt u hier?“ Dit was al enige tijd niet meer voor gekomen en het was een schok van herinnering. Een man uit Afrikaans land sprak mij in gebroken, maar keurig Nederlands aan. Ik verzoek hem mij even de tijd te geven alles op te starten en nodig hem uit binnen te komen. “Werkt mevrouw G. hier nog?” Hij noemt de naam van één van de juristen die al enkele maanden geleden is vertrokken om een nieuwe baan te aanvaarden. Ik vertel hem dat zij niet meer bij ons werkt. Hij is duidelijk teleurgesteld. “Ik had gehoopt dat zij mij zou kunnen helpen.” Ik bied hem een kop koffie aan maar hij vraagt mij of het ook een kopje thee mag zijn. Als het niet teveel moeite is. Bij zijn kop thee doet hij zijn verhaal.

Van knikkers en blokken: een (samen)spel ?

Toine Duffhues

In 1998 maakte ik als regionaal directeur Zuid Oost van de IND voor het eerst kennis met de Stichting Rechtsbijstand Asiel. De instroom asielzoekers was hoog en op het Aanmeldcentrum Rijsbergen was het alle hens aan dek. In de toen nog bestaande 24-uursprocedure moest elke partij in deze procedure roeien met de (beperkte) riemen die men had. Op sommige dagen meldden zich alleen al in Rijsbergen 250 asielzoekers per dag. Men sliep op banken, in gangen en ‘achter de wacht’.1 Het was wel duidelijk dat je het lastige proces alleen een beetje kon beheersen door het maken van goede afspraken met alle ketenpartners in de aanmeldcentra. Het maken van afspraken lukte nog het beste in Zevenaar en Rijsbergen. In het aanmeldcentrum Schiphol was dat veel lastiger. Men (de advocatuur/rechtsbijstand en IND) zag elkaar daar als tegenpartij. Overschrijding van de termijn in een procedurestap, al was het één minuut, werd tot bij de rechter uitgevochten.

Doordat de IND de stroom aan de voorkant niet kon bijhouden, ontstonden er grote voorraden. De formaties van alle ketenpartners groeiden gestaag en de voorraden konden aangepakt worden. Maar hoe doe je dat nu op de meest effectieve wijze? Stel je begint bij de IND met een grote groep medewerkers aan het schrijven van voornemens, dan wordt de rechtsbijstandverlening in een mum van tijd met de voornemens bestookt en ontstaat daar een opstopping. Even later ontstaat diezelfde opstopping weer bij de IND als de zienswijzen retour komen. Bij elke flessenhals treedt nieuwe voorraadvorming op en tijdverlies. Dat was en is niet wijs! In een gezamenlijk initiatief van de IND en de rechtsbijstand werd getracht wat ordening in de samenwerking aan te brengen. Het ‘knikkerspel’ werd geïntroduceerd: zorg ervoor dat je de voorraden in elke stap van het proces zo evenredig mogelijk verdeelt, zodat geen enkele partij met bulkpartijen overvoerd wordt en voorkom flessenhalzen. Het borgen van die verdeling vergde sturing. Een sturing die gevonden werd door zowel aan de kant van de IND als aan de kant van de rechtsbijstand een planbureau in te richten. Twee bureau`s die elkaar ervan op de hoogte houden hoeveel en van welke soort ‘knikkers’ de ander op welk moment kan

1 Achter de wacht’ werd een begrip in Rijsbergen: als men de asielzoekers niet meer kon herbergen in de slaapzalen, dan werden ze in een ruimte achter de wacht (de portiersloge) ondergebracht.

verwachten. Even werd nog gedacht om daar één bureau van te maken, maar dat was een brug te ver. De eerste stap tot verdergaande samenwerking was gelegd. De blokken.

De enorme instroom van asielzoekers had aanleiding gegeven om alle medewerkersbestanden aanzienlijk uit te breiden, en in het noorden van het land werd het Aanmeldcentrum Ter Apel in de gemeente Vlagtwedde geopend. Om de opvang te waarborgen, werd de tijdelijke noodvoorziening (TNV) ingericht. Dat tijdelijk lang kan duren blijkt: nu, zeven jaar later, bestaat de TNV nog steeds. Ondertussen was de 24-uursprocedure verlengd tot een 48-uursprocedure. Het algemene gevoel bij IND en SRA was, dat het in een samenwerkingsverband toch niet zo zou moeten zijn dat er om elke minuut gestreden wordt. Na diverse bijeenkomsten werd een modus gevonden om elkaar (IND en Rechtsbijstand) meer `rust` in de procedure te geven. Dit gentlemen´s agreement werd het blokkenmodel. De 48–uurs procedure is opgeknipt in blokken en het is vooraf bij elke partij duidelijk op welk moment en voor welke tijdsduur men een bepaald dossier ter behandeling krijgt of kan verwachten. Het blokkenmodel werd ingevoerd op de land-aanmeldcentra. Inmiddels daalde de instroom asielzoekers flink. De land-aanmeldcentra Zevenaar en Rijsbergen werden gesloten. Het blokkenmodel heeft met name in Ter Apel, het enige nog in gebruik zijnde land-aanmeldcentrum de gewenste ‘rust’ in de procedure gebracht. In 2007 is in het AC Schiphol een variant op het blokkenmodel ingevoerd, maar dat ging daar niet zonder slag of stoot. Dat had te maken met de ervaringen van de jaren waarin beide partijen minder op samenwerking waren gericht. Het is zeer verheugend te noemen, dat nu ook op Schiphol deze stap gezet is. Het (samen)spel.

Maken al die knikkers en blokken nu dat er ook samen gespeeld wordt? En hoe gaat dat spel nu verder zonder de Stichting Rechtsbijstand Asiel? Het antwoord op de eerste vraag is naar mijn overtuiging: ja. Er wordt veel meer dan vroeger overleg gepleegd en afstemming gezocht. De wil om samen te werken werd bij de Stichting aangetroffen en zonder deze actief meedenkende houding, gecombineerd met respect voor elkaars doelen en werk, was het samen-

Toine Duffhues is Directeur Asiel van de IND.

De knikkers.

werkingsniveau niet op het huidige peil gekomen. In de aanmeldcentra wordt maandelijks op operationeel niveau overleg gevoerd, daarnaast is er tweemaandelijks een afstemmingsoverleg van het proces asiel op tactisch/strategisch niveau. Op de tweede vraag moet ik het antwoord nog schuldig blijven. Nu de Stichting zich aan het terugtrekken is uit het veld van de asiel bijstand, merk ik dat de samenwerking met de advocatuur niet op hetzelfde niveau opgepakt kan worden als dat bij de Stichting het geval was. Dat ligt niet aan de Raad voor Rechtsbijstand. Daar tref ik net zoals voorheen bij de Stichting een houding aan van meedenken met respect voor elkaars rollen en doelen. Dat ligt anders bij de advocatuur. Natuurlijk niet voor elke individuele advocaat, maar wel voor bepaalde stromingen in de advocatuur die het belang van hun cliënt zo onvoorwaardelijk en zo hoog stellen dat kennelijk bijna alles verantwoord is om de cliënt in Nederland te houden. Bij de afkondiging van de pardonregeling verwoordde een advocaat in een televisie interview dat treffend met de woorden: ‘je moet blijven doorgaan met procederen, want op een gegeven moment komt gewoon een volgend pardon’ - of woorden van gelijke strekking. Deze houding doet absoluut geen goed aan de samenwerking. Het neigt eerder tot een opnieuw betrekken van de stellingen. Met het vooruitzicht van een nieuwe asiel wetgeving zal toch het overleg gevonden moeten worden. Nu de SRA daar niet meer bij betrokken zal zijn, dient er extra in de samenwerking geïnvesteerd te worden. De vrije markt. De SRA heeft het verloren van het vrije marktdenken. Op zich hoeft daar niets mis mee te zijn. De vraag is echter hoe ‘vrij’ dat vrije marktdenken op het asieldossier in werkelijkheid is. In principe is de asielzoeker de klant van de advocatuur. De asielzoeker komt in een procedure terecht die bij weten regelgeving is voorgeschreven. De IND voert het merendeel van die procedure uit.2 De asielzoeker doorloopt dezelfde bij weten regelgeving voorgeschreven procedure. Omdat de asielzoeker (meestal) op voorhand geen advocaat heeft of kent en (meestal) ook de financiële middelen niet heeft, wordt de toedeling gedaan door een planbureau van de Raad voor Rechtsbijstand. Diezelfde Raad ziet toe op de finan-

2 Naast de IND voeren ook de Vreemdelingenpolitie, de Koninklijke Marechaussee en de advocatuur stappen uit in de asielprocedure.

ciering. Bovendien is er nog een ander belangrijk aspect: de wens om kwalitatief gewaarborgde rechtshulp te bieden. Hoe doe je dat dan in een vrije markt? Voor de hand liggen de meer algemene kenmerken van kwaliteit, zoals het zorgen voor een goede opleiding vooraf, en het steekproefsgewijze toetsen van de geleverde prestaties achteraf. Om de kenbaarheid voor de asielzoeker te verbeteren en de effectiviteit te verbeteren, is het aangewezen om zo min mogelijk rechtsbijstandverleners op één asieldossier te zetten (casemanagement). Vervolgens kan de wijze van uitvoering volledig aan het vrije marktmechanisme over gelaten worden: de locaties zijn bepaald (daar waar de aanmeldcentra gehuisvest zijn of worden), casemanagement wordt toegepast, de roosters zijn bepaald door de Raad, de financiële vergoedingen zijn bekend, en de advocatuur kan intekenen op het dienstverleningspakket. Kan de vrije markt dit aan? En wat als niet…? Tot slot: Het valt niet uit te sluiten dat er opnieuw een flink aantal asielzoekers zich in Nederland melden. Niets is zo grillig als de asielinstroom. Kan de vrije markt dit aantal aan? En wat als niet…? En wat als niet…? Een ogenschijnlijk simpele vraag. Echter de wereld daarachter is complex. Is het besluit tot opheffing van de Stichting Rechtsbijstand Asiel niet te vroeg genomen? Zijn we bereid om de consequenties van het vrije marktmechanisme ten volle te nemen? Ik vermoed dat er nog menig potje geknikkerd zal moeten worden om samen met de blokken te kunnen spelen…

Een bijzondere Stichting, en dat was het!

Jackie van Westerlaak

Opbouw

De SRA wordt in de jaren na de oprichting een dynamische organisatie, bruisend van ideeën, idealen en energie. Het bestond uit gemotiveerde en veelal sociaal bewogen juristen en ondersteuners en oh ja, ook nog managers. Velen waren eerder op één of andere wijze verbonden geweest aan Vluchtelingenwerkgroepen, als vrijwilliger of stagiaire in studietijd. Met enthousiasme gingen we aan de slag met procederen in asielzaken, vanuit OC’s en AZC’s die overal in het land als paddestoelen uit de grond leken te rijzen, en vanuit centra voor Ama’s. We reisden wat af, en wat mij betreft met veel plezier. De doelgroep: voornamelijk vluchtelingen uit oorlogslanden als Irak, Afghanistan, Bosnië, Sri Lanka, Angola. Contacten met de advocatuur waren er veel, en qua sfeer gezellig. De samenwerking was leerzaam en vruchtbaar, daarnaast wederzijds motiverend, in maar ook buiten vergaderingen om. Wij als juristen leerden in deze beginfase – laten we eerlijk zijn – de finesses van het procederen van de advocatuur. Overigens werden de leermomenten geformaliseerd in de vorm van prettige begeleiding van de kant van onze ‘patroon’, advocaat mr. Pieter Jan van Kuppenveld.

Er was bij het personeel een mentaliteit van samen er tegenaan. Dat gevoel werd ruimschoots gevoed door de wederpartij in de procedures, de IND. Er waren perioden waarin rapporten van uiterst belabberde kwaliteit werden opgesteld van het gehoor met de asielzoeker, en beschikkingen van eenzelfde orde. En hoe irrelevant kon men bezig zijn, want wat te denken van een nader gehoor bij een jeugdige

Bosnische deserteur, zojuist de gruwelijkheid van de oorlog ontvlucht, die toevallig de bosbouwschool had gedaan in Bosnië en door de contactambtenaar werd ondervraagd over zijn bomenkennis. Gezamenlijke verontwaardiging was aan de orde van de dag hetgeen de motivatie versterkte. De inhoud van het werk stond voorop in vergaderingen door middel van casus- en themabesprekingen. Er vonden boeiende discussies plaats over beleidsmatige zaken als ‘media beleid’ en het ‘mission statement’ van de SRA. Al gauw breidden de SRA’s zich verder uit; in slechts enkele jaren was sprake van een verdubbeling van het personeel. Aan de hoeveelheid zaken leek geen einde te komen; door de grote toename van het aantal asielzoekers werden overuren gedraaid. In de Aanmeldcentra – ingesteld om volkomen kansloze asielzoekers bij de grens tegen te houden – draaide men continue, met inbegrip van onregelmatige avond- en weekenddiensten en zelfs feestdagen. Er was een goede samenwerking met belangenorganisaties als Vluchtelingenwerk en Amnesty International. Vanuit Amnesty boden artsen op basis van vrijwilligheid een zeer nuttige bijdrage door middel van medische rapportages over de gevolgen van mishandelingen, marteling en traumata. Vluchtelingenwerk was altijd een betrouwbare partner voor het verkrijgen van de noodzakelijke achtergrondinformatie en jurisprudentie, en voor advies in complexe juridische kwesties. Het waren al met al leerzame en gezellige jaren, met bovendien geweldige personeelsuitjes vol cultuur, muziek en sportieve momenten. Outputfinanciering

In latere periode trad de verzakelijking op. Als gevolg van ontwikkelingen binnen de gesubsidieerde rechtsbijstand en de verplichting vanuit de Raad voor Rechtsbijstand om in de toekomst te kunnen voldoen aan volledige outputfinanciering werden ‘toevoegingen’ en ‘productienormen’ binnen de SRA ineens belangrijk. Het management kwam vaker in zicht. Er moesten overzichten zijn van het aantal dossiers in de kast en het aantal zaken dat werd afgehandeld. Er kwamen bijeenkomsten met grafieken, tabellen en financiële overzichten. De teneur was dat er méér zaken moesten worden binnengehaald. De cijfers dreigden de overhand te nemen op de inhoud en kwaliteit van het werk.

Jackie van Westerlaak heeft gewerkt als jurist bij de Stichting Rechtsbijstand Asiel in Zwolle.

Voorafgaand aan de opheffing van een bijzondere Stichting zet ik, als jurist in dienst vanaf het begin, mijn herinneringen op papier ten behoeve van een heus afscheidsboek. Een uitdaging, die gemengde gevoelens oproept. Met onvermijdelijke weemoed denk ik regelmatig terug aan de jaren van opbouw van de Stichting Rechtsbijstand Asiel. Ik kan me de oprichtingsbijeenkomst van de SRA Noordoost in januari 1996 nog goed voor de geest halen, in één van de prachtige kantoorpanden aan de statige Eusebiusbuitensingel in Arnhem. De SRA splitste zich af van de Buro’s voor Rechtshulp en bestond in het Noordoosten reeds uit een omvangrijke club mensen. Wat waren we trots op ‘onze Stichting’. Het voelde als één groot spannend avontuur.

Hoezeer begrijpelijk ook, één en ander riep weerstand op, want wanneer de nadruk bij het procederen slechts komt te liggen op de cijfers gaat dit uiteindelijk onvermijdelijk ten koste van de kwaliteit. De rechtsbijstandverlener krijgt steeds minder – vaak te weinig – tijd om de – inmiddels dikke – rapporten gehoor met de cliënt en tolk door te nemen en zal de neiging krijgen de cliënt eerder de deur uit te werken, want ‘er moet vandaag nog zoveel meer’. Wanneer men de onverbiddelijke rechtspraak van de Afdeling Bestuursrecht van de Raad van State kent, die oordeelde dat de asielzoeker zo nodig alles in de beginfase van de procedure moet aanvoeren of corrigeren - anders is het te laat - dan begrijpt men de spanning tussen productiecijfers en kwaliteit, waar de rechtzoekende de pineut van kan worden. Gaat het dan in een procedure om kwesties van leven en dood, risico’s en veiligheid, dan ligt daar wel een probleem. Gelukkig bleef dit een punt van bespreking en werd intern gewerkt aan de bevordering van kwaliteit door functioneringsgesprekken en Intercollegiale toetsing. Als succes gold, ik meen in 2002, dat door de SRA ook vreemdelingen bewaringszaken mochten worden gedaan. Daarmee nam het aantal toevoegingen toe en kon beter aan de normen worden voldaan. Flexibiliteit werd voor het personeel het toverwoord. Geen gezeur over arbeidscontracten; alles draaide immers om de toekomst van de SRA. Wij deden ons best en als ‘flying lawyers’ raceten we tijdens de piketdienst van de polder naar Enschede en van Apeldoorn naar Coevorden. Ineens zaten we tegenover gedetineerde illegale Oost Europeanen of Afrikanen – die in Nederland zonder vergunning broodjes bakten, op straat zwierven of een kraak hadden gepleegd – en spraken met hen over hun kansen op vrijlating. Een geheel nieuwe categorie cliënten. Het gaf afwisseling en bleek, hoe kansloos vaak ook, qua werk toch verfrissend. Alle inzet ten spijt heeft het de SRA niet genoeg mogen baten.

komen vragen in een westers land terwijl zij de taal niet spreken, hun eigen dossier niet kunnen lezen en daarom volledig afhankelijk zijn van de inzet van tolken en rechtsbijstandverleners. In de eerste jaren als asieljurist was ik dan ook geschokt, wanneer ik hoorde over advocaten die de kantjes ervan afliepen. Naast een grote groep asieladvocaten waarop niets aan te merken was, bleek er een aantal advocaten werkzaam op dit terrein, die zich beter met iets als consumentenrecht bezig hadden kunnen houden. Advocaten die akelig veel procedures voerden terwijl zij hun cliënt niet uitnodigden voor een bespreking, zodat deze geen flauw idee had wat zijn advocaat eigenlijk aan het doen was. Advocaten die niet ter zitting verschenen ondanks dat het was afgesproken, of juist wél ter zitting verschenen terwijl er niets te zeggen viel; alles voor de toevoeging en de punten. Te vaak zagen we schriftelijke stukken van advocaten waar niet of nauwelijks iets in stond over de persoonlijke aspecten van de zaak. Dat kunnen wij beter! dacht ik dan in onze beginjaren. Dit laatste was aanvankelijk ook niet zo ingewikkeld, gelet op het niveau van de beslissingen van de IND. Begin jaren negentig was dat niveau schrikbarend laag; opgebouwd uit enkele summiere overwegingen, weinig steekhoudend en zonder enig onderzoek naar de situatie in het land van herkomst. Wanneer je als asieljurist wél enig onderzoek verrichtte kon je al snel een stevig bezwaar- en beroepschrift in elkaar timmeren dat in die tijd – onder de oude Vreemdelingenwet – veel kans van slagen had. Zo kon het gebeuren dat de IND een asielverzoek van een Nepalese Bhutanees in eerste instantie als ‘kennelijk ongegrond’ beschouwde, terwijl na indiening van een bezwaarschrift alsnog een A-status werd verleend. Dat gaf nog eens voldoening! Na een aantal van dergelijke successen was ik dan ook volledig overtuigd van het bestaansrecht van de SRA.

Kwaliteit

Politiek

Mijn belangrijkste drijfveer was het belang van het verlenen van kwalitatief goede rechtsbijstand aan onze bijzonder kwetsbare doelgroep. De doelgroep, bestaande uit mensen uit oorlogslanden waar basale mensenrechten vaak ernstig, en op grote schaal, worden geschonden om redenen als etnische afkomst of politieke voorkeur. Mensen die na veel ellende asiel

Een belangrijk fenomeen dat ik in de SRA praktijk goed heb leren kennen is de invloed van de politiek op het recht. Het recht is bepaald niet statisch maar voortdurend in beweging, en dit geldt zeker voor het asielrecht. Het begrip ‘humanitaire gronden’ heeft in de loop der

jaren een grote devaluatie doorgemaakt. De ellende die veel mensen in hun land van herkomst hebben meegemaakt is nog immer even triest of onterend als tien jaar geleden, en de gevolgen voor het psychisch en lichamelijk welzijn nog even groot. Desalniettemin is het aantal asielzoekers wier verzoek om toelating wordt gehonoreerd om humanitaire redenen in de huidige tijd vele malen kleiner dan pakweg tien jaar geleden; onder meer omdat velen van hen er niet in slagen om binnen zes maanden na de traumatiserende ervaringen het land te ontvluchten. Het lukt mij nog altijd niet om dit formele beleidscriterium ‘binnen zes maanden’ fatsoenlijk uit te leggen aan slachtoffers van traumatiserende ervaringen. En dan de jurisprudentie van de Afdeling Bestuursrecht van de Raad van State in asiel- en vreemdelingenzaken, waarin de huidige tijdgeest wordt weerspiegeld. Door aan de overheid een onwaarschijnlijk ruime mate van beoordelingsvrijheid toe te kennen, gecombineerd met een soort zaligverklaring van de algemene ambtsberichten van Buitenlandse Zaken is men er uiteindelijk in geslaagd het aantal asielzoekers fors te doen dalen. Futiliteiten in het verslag gehoor leiden nu onmiddellijk tot een negatieve beschikking die in beroep gemakkelijk standhoudt. Gedachten over schending van artikel 13 EVRM, het recht op een effective remedy in asielzaken, komen voortdurend op. Gelukkig is daar dan nog het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, dat Nederland de laatste jaren een aantal keer terugfloot wegens de extreem restrictieve beoordeling en rechtspraak. En zo komt het dat de Raad van State recentelijk, na jaren en pas onder druk van het Europese Hof door de uitspraak in de zaak van de Somalische asielzoeker Salah Sheekh, oordeelde dat naarmate de mensenrechtensituatie slechter is in een land, deze situatie zwaarder moet meewegen bij de beoordeling van risico’s voor leden van minderheidsgroepen. Nader beschouwd volgens mij een open deur. Waarom de Raad van State jarenlang anders oordeelde laat zich raden. Een beter bericht is, dat dankzij goede samenwerking tussen Vluchtelingenwerk, Amnesty International, Stichting Pharos, een aantal GGZ instellingen en de SRA in 2006 een bijzonder nuttig project ten behoeve van getraumatiseerde vluchtelingen tot stand is gekomen, te weten het MAPP project (Meldpunt Asielzoekers met Psychische Problemen).

Het biedt de rechtsbijstand in de Aanmeldcentra uitstekende handvatten –op psychiatrische deskundigheid gebaseerd- om te beoordelen of mogelijk sprake is van een getraumatiseerde asielzoeker die meer rust nodig heeft alvorens zijn verhaal te kunnen doen. Voor zover ik heb begrepen worden MAPP zaken door de IND met meer dan gemiddelde zorgvuldigheid behandeld. Dat is grote winst. Toekomst Het is moeilijk om – van binnenuit – te zien hoe een sterke rechtsbijstandorganisatie met gespecialiseerde medewerkers als de SRA kort na de jaren van opbouw wordt opgedoekt, ook al hebben we één en ander door de daling van de aantallen zien aankomen. Ik hoop dat de activiteiten van de Stichting, en de kritische houding van de SRA in de wereld van asiel in ieder geval hebben bijgedragen aan de noodzakelijk te voeren discussie over de kwaliteit van rechtsbijstand aan asielzoekers, ook voor de toekomst. Zonder exact te kunnen aangeven waar en wanneer daartoe doorslaggevende prikkels zijn gegeven – de kwaliteit van rechtsbijstand is in veel AC vergaderingen en andere bijeenkomsten een telkens terugkerend punt geweest – denk ik te kunnen stellen dat zonder het bestaan van de SRA deze discussie minder krachtig zou zijn gevoerd. En ik hoop stiekem ook dat SRA collega’s die inmiddels in groten getale zijn toegetreden tot de advocatuur de kritische en energieke SRA spirit enigszins in ere zullen weten te houden en dat zij zich niet te zeer zullen laten verleiden tot het louter denken in termen van toevoegingen. Het verschil tussen het rijke westen en de situatie in asiellanden is volgens mij te groot om asielzaken alleen te bekijken in het kader van de omzet. Het werken met vluchtelingen vraagt van de rechtsbijstandverlener veel betrokkenheid, inlevingsvermogen, geduld en doorzettingsvermogen, ook anno 2008.

Stefan Kok

De asielzoeker weet hierdoor beter wat er van hem of haar wordt verwacht om het asielrelaas uiteen te zetten en het asielverzoek te onderbouwen. Dit is essentieel voor een goede beslissing op het asielverzoek door de staat. Omdat asielprocedures complex zijn, zijn correctiemechanismen van belang. Goede rechtsbijstand is daarvan een onlosmakelijk onderdeel. Op kwaliteit en aanbod van rechtsbijstand aan asielzoekers mag niet worden bezuinigd. Daarvoor zijn de belangen bij een goed asielproces te groot, de gevolgen van onterechte afwijzing te ernstig.

Bij de opheffing van de SRAN De opheffing van de SRAN betekent dat een einde komt aan een jarenlange samenwerking tussen VluchtelingenWerk Nederland en de SRAN en haar voorgangers op het gebied van de rechtshulpverlening aan asielzoekers. Die samenwerking was goed zowel op de werkvloer als op landelijk niveau.

VluchtelingenWerk was indertijd nauw betrokken bij de oprichting van de SRA’s. Er zijn immers grote voordelen bij een gespecialiseerde organisatie voor rechtshulp aan asielzoekers. Door de continuïteit die een dergelijke organisatie biedt, kunnen kwaliteit en aanbod van de rechtshulpverlening goed worden gewaarborgd. De SRAN en haar voorgangers hebben hun rol in dit opzicht waargemaakt, zowel voor wat betreft de individuele rechtshulpverlening als voor de ontwikkeling van kwaliteitsmechanismen. De samenwerking tussen SRAN, advocatuur en VluchtelingenWerk Nederland, zoals deze in de loop der jaren is ontstaan, heeft ertoe bijgedragen dat duizenden asielzoekers adequaat zijn ondersteund tijdens hun asielprocedure. In de periode dat de SRA’s werkzaam waren is de inrichting van de Nederlandse asielprocedure zeer bepalend geweest voor de mogelijkheden van rechtshulpverleners om de asielzoeker bij te staan. Met name de AC-procedure met haar korte termijnen en, na de invoering van de Vreemdelingenwet 2000, de terughoudende rechterlijke toetsing hebben een voortdurende druk gelegd op het werk van rechtshulpverleners in asielzaken. De SRAN is vaak met VluchtelingenWerk Nederland en advocatuur opgetrokken om te wijzen op tekortkomingen in de asielprocedure. Ook tot de politiek lijkt nu doorgedrongen dat verbeteringen in de asielprocedure nodig zijn.

Voor VluchtelingenWerk Nederland is van belang dat asielzoekers kunnen blijven rekenen op goede rechtsbijstand. Het Nederlandse systeem van gefinancierde rechtshulp is een ‘good practice’ en dit moet zo blijven. De ondersteuning van asielzoekers in de eerste fase van de asielprocedure is van groot belang.

Onze dank gaat in de eerste plaats uit naar de asieljuristen, die vaak onder moeilijke omstandigheden en onder grote tijdsdruk hun cliënten hebben bijgestaan. Ondanks een restrictiever beleid en een steeds negatievere toon in het asieldebat hebben zij zich ten volle ingezet voor hun cliënten. Onze dank gaat ook uit naar de medewerkers van de SRAN die met hun professionaliteit en inzet de rechtsbijstand aan asielzoekers hebben ondersteund. De constructieve samenwerking met de SRAN op landelijk niveau is door VluchtelingenWerk zeer gewaardeerd. Hopelijk leiden onze gezamenlijke inspanningen ten aanzien van de asielprocedure op korte termijn tot noodzakelijke verbeteringen.

Stefan Kok is senior beleidsmedewerker bij VluchtelingenWerk Nederland

‘Met de 14.485 asielverzoeken in 2006 bleef het aantal asielzoekers structureel op een laag niveau. De Raad voor Rechtsbijstand besloot dat er geen noodzaak meer was voor de financiering van de rechtsbijstandverlening door asieljuristen van de SRAN, omdat de advocatuur geacht kan worden ook op de langere termijn voldoende in de vraag naar rechtsbijstand te kunnen voorzien.’

Cees Weeda

om te kijken naar wat er geleerd is in die SRA periode, want wat geleerd is wordt niet opgeheven. Wat geleerd is krijgt of behoudt zijn effect in de toekomst. Is er dan wat geleerd? Ja, er is bij de SRA’s geleerd dat wat inhoud of kwaliteit heet, beter wordt als je het met logistiek doordrenkt. Als je met een logistieke bril naar inhoudelijke zaken kijkt en daar naar handelt, doe je meer recht aan de kwaliteit of inhoud van de zaak, dan dat je stelt dat in elke zaak alleen de inhoud moet prevaleren. En dat is naar de toekomst redenerend een razend actueel thema op verschillende gebieden. Neem bijvoorbeeld de jeugdzorg met haar tot irritatie stemmende wachtlijsten. Overigens is er bij de SRA’s ook geleerd dat investeringen in gezamenlijk optreden en acteren als één sector veel deugden biedt. Ook deze leerervaring is actueel als we ter vergelijking de zeer gefragmenteerde en krachtenloze jeugdsector opvoeren.

Zo lijkt het asieldebat, zoals al jaren lang het geval is, ook nu weer uitsluitend winnaars te kennen en lijkt het er voorts op dat de Stichting Rechtsbijstand Asiel, die dus ten grave gedragen wordt, de enige verliezer is. Iedereen trekt aan het langste eind, behalve de SRA, want die verloor uiteindelijk haar bestaansrecht. Of toch niet? Mijn stelling in dit schotschrift is dat organisaties die opgeheven worden een groter gewicht in de schaal leggen, dan organisaties die met veel hangen en wurgen toch steeds weer in staat zijn om het leven te rekken. Opgeheven organisaties leveren wijze lessen. Over de redenen die hebben geleid naar de opheffing van de SRA hoeven we niet dramatisch te doen. Dat heeft niets van doen met de survival of the fittest of gemiste kansen. Als de vraag naar rechtsbijstand te groot wordt en de markt dit niet meer aan kan, is het gezien de maatschappelijke en politieke relevantie van deze rechtsbijstand, terecht dat de overheid een tijdelijke voorziening treft en dat is dus de SRA geweest (met de nadruk op tijdelijkheid). En als die vraag wegvalt dan is het - als je tenminste het uitgangspunt van scheiding tussen markt en overheid onderschrijft - zonneklaar dat de markt, lees de advocatuur, het weer alleen doet. De vraag die er dus toe doet is hoe de vraag naar in dit geval rechtsbijstand, zich op termijn ontwikkelt. Is er een cyclische gang te bespeuren met binnenkort weer een piek, of dempt de vraag zich werkelijk structureel uit? Daar hebben we binnen de SRA’s en met de Raden voor Rechtsbijstand stevig over gedebatteerd en uiteindelijk is gebleken dat er dit decennium sprake is van structurele uitdemping. We zijn het fort Europa goed aan het bouwen zou een verklaring kunnen zijn. Het feit dat de SRA verdwijnt is daarmee eigenlijk niet interessant. In mijn redenering is het aardiger

Hoe is er geleerd op dit punt van de heilzame werking van logistiek op inhoud? Dat leren is bij de SRA’s vooral in debat gebeurd. Kort door de bocht waren dat de fossiele diehards uit de randstedelijke advocatuur versus de rekkelijken uit het zuiden en oosten onder verdachtmaking dat die het niet zo nauw namen met de inhoud. En diezelfde indeling in kampen leek zich te voltrekken tussen SRA Amsterdam en die van Noordoost Nederland en Den Bosch. En het speelveld waarbinnen dit debat zich voornamelijk afspeelde was dat van het Aanmeldcentrum met aanvankelijk de 24-uurs en later de 48-uursprocedure.

Deze aanmeldprocedure, die bij uitstek inhoudelijk zeer beladen was met aanmerkelijke risico’s voor de asielvrager, was van het begin af aan bij voortduring de plek waar vooral geknokt werd. Zand in de machine van de tegenstander! Wat er echter gebeurde was dat (en het moet gezegd) met name door impulsen van de logistieke boys van SRA Noordoost een verstandhouding tussen partijen op het AC groeide dat een logistieke benadering van het gecompliceerde hogedrukproces van het AC uiteindelijk meer positieve effecten op de inhoud van zaken had dan een benadering van non-coöperatie en het zand gooien in de machine van de IND. Het voert te ver om hier diep op in te gaan, maar waar het om gaat is dat door deze logistieke houding (en nog steeds verhit dit de gemoederen, collaborateurs zijn het!) er als het ware een dubbele relatie

Cees Weeda was directeur van de Stichting Rechtsbijstand Asiel Amsterdam van 1996 tot 2004

Tussen logistiek en inhoud is veel te leren (en niet te

Anno februari 2008 kibbelt de politiek, zo rept de Volkskrant, over de laagste asielcijfers sedert jaren. Daar waar de linkse partijen uit het superlage asielcijfer in 2007 triomfantelijk afleiden dat het generaal pardon dus echt niet tot de door de rechtsen vermeende aanzuigende werking heeft geleid, daar trompetteren de rechtse partijen dat de huidige superlage asielcijfers onomstotelijk het effect aantonen van de strengere vreemdelingenwet uit 2000 (maar vooral toch te danken is aan de goede uitwerking van het beleid van Rita Verdonk).

ontstaat met de opponent in de zaak. Scherp, betrokken en agressief op de inhoud en coöperatief en initiatiefrijk op de organisatie van het asielproces. En opponenten zouden de vaardigheid moeten hebben om soepel van de ene rol naar de andere te schakelen. Dát is de leerervaring van de SRA’s in het aanmeldproces en het is (in de hier gevolgde redenering) niet verbazingwekkend dat dit een werkdefinitie van professionaliteit is. De tweede les uit de SRA periode is dat een investering in gezamenlijkheid opdiept. Het levert veel op als er (in dit geval in de sector van asielrechtsbijstand), een wil is om verbinding met elkaar te hebben en gezamenlijkheid te creëren. De SRA’s voelden, en niet altijd ging dat gemakkelijk, een verantwoordelijkheid om sectorale zaken en problemen onderling af te stemmen en samen over het voetlicht te brengen.

kiezen)

Door deze houding van logistiek kijken en gevoel voor gezamenlijkheid worden in mijn opvatting op inhoud gerichte processen steviger en meer oplossingsgericht. Is deze kennis bij de opheffing van de SRA’s mede gedoemd te verdwijnen? No way. Ik heb een zweverige opvatting dat dit soort ervaringen en kennis zich in the hearts and the minds ophopen en elders uitkristalliseren met een soort universeel tintje. Ze zijn af te tappen. Neem nou de bureaus jeugdzorg met al die wachtlijsten. Dat levert een treurniswekkend beeld op met veel frustraties, waarin eerst het ene bureau roept dat het een wachtlijst heeft (die met extra geld “weggewerkt” wordt), waarna een volgend bureau aan de publicitaire bel trekt; en ook daar gaan de miljoenen vloeien. Dit extra geld pompen, waar de Tweede Kamer inmiddels erg ziek van wordt, is in de hier gevolgde redenering niet meer dan een bonus op een wanprestatie. De neiging om het ontstaan van wachtlijsten te verklaren door het gegeven dat er inmiddels meer kids in problemen raken en hulp nodig hebben, is een verdoezeling van de opvatting dat een wachtlijst met name op een logistiek probleem wijst en dus een logistiek antwoord vergt. (je laat in dringende situaties nooit iemand wachten; je helpt iedereen onmiddellijk en in het proces na de eerste actie versnel je waar nodig en vertraag je waar het kan). Het is een miskleun als het management dit niet onderkent. En het is een

wanprestatie van dit management als er dus geen logistiek antwoord op wachtlijsten volgt, maar extra geld gevraagd wordt. Dat over de eerste les. Punt twee is dat de jeugdzorgsector nauwelijks investeert in gezamenlijkheid en dat is fnuikend. De bureaus jeugdzorg zijn en gedragen zich als 12 eilandjes met een MO-groep. Er is nauwelijks iets dat ze bindt anders dan veel calamiteiten achtereen. Dat straalt een dodelijke krachteloosheid uit en daar vertrouwen we onze kinderen in problemen aan toe. Als de bureaus meer in gezamenlijkheid zouden investeren en zich meer als sector zouden gedragen, dan zouden ze met elkaar de afspraak maken dat niemand van de directeuren het woord wachtlijst nog in de mond zou mogen nemen en dat ze met z´n allen zouden investeren in (vooral management-) vaardigheid om dit vooral logistieke probleem op te lossen. Zo simpel is het; dat zijn de allerminst zweverige lessen uit de SRA periode. De SRA is dood, leve de SRA!

Hans Eizenga

Ik had de daarop volgende zaterdag weer dienst en verwachtte toen echt aan de bak te moeten. Om goed uitgerust te zijn ging ik de avond ervoor tijdig naar bed. Ik lag een uurtje te slapen, toen ik een telefoontje kreeg, met het verzoek of ik niet alleen gedurende de dag maar ook gedurende de avond kon werken, omdat men niemand anders kon vinden voor de zaterdagavond. Goedwillend stemde ik toe, zonder goed te beseffen wat mij te wachten stond. De volgende ochtend vroeg was ik present, rond de vijftien dossiers lagen op mij te wachten. Al snel kwam ik erachter, dat ik het werk niet in mijn eentje aankon. Ik belde mijn collega van het Buro voor Rechtshulp, Frans Teerling en deed een beroep op hem om bij te springen. Het kostte mij enige moeite om hem te overtuigen van de noodzaak van zijn aanwezigheid en zijn zaterdagse activiteiten neer te laten leggen. Gelukkig won zijn gevoel voor collegialiteit en toog hij nolens volens naar het Aanmeldcentrum.

Tijdens het avondeten dat werd genuttigd in het nabijgelegen restaurant “de Oude Bareel”, bespraken wij de langs ons komende zaken. Het lukte ons gedurende die dag om voor alle ingediende zwaarwegende adviezen - en dat waren er veel - gehoor te krijgen. We eindigden de dag, moe en voldaan, wederom in “de Oude Bareel”. Over de zwaarwegende adviezen die dag valt nog op te merken, dat deze met name

De hulpverlening op het Aanmeldcentrum in de begintijd vond ik uitermate spannend en soms zelfs hachelijk. Er was nauwelijks een bibliotheek op het Aanmeldcentrum aanwezig. Ik nam daarom als ik dienst had alle vreemdelingrechtelijke boeken mee uit de bibliotheek van het Buro voor Rechtshulp en stopte die in de kofferbak van mijn auto. Als het dan theoretisch werd, liep ik naar mijn auto, in de hoop het antwoord te vinden in de kofferbak. Gelukkig kwam de bibliotheek in Rijsbergen al snel op een goed peil, mede door de inzet van Piet Bouwman, de bibliothecaris. Piet was heel vaak aanwezig en bij hem kom je voor allerhande vragen terecht. Op onnavolgbare wijze wist hij de gewenste feiten en landensituaties te vinden, wat vaak goede argumenten opleverde voor de discussies met de Immigratiedienst. Het staat mij bij dat mijn eerste vijf verzoeken om voorlopige voorziening bij de rechtbank ‘s-Gravenhage uiteindelijk niet tot een zitting leidden. Daags tevoren werd ik opgebeld door de landsadvocaat met de mededeling, dat de zaak alsnog niet ‘ACwaardig’ werd geacht. Bij het zesde verzoek moest ik er aan geloven en de zaak bepleiten bij de rechtbank in Den Haag. De zitting verliep goed. Ik kan mij wel herinneren, dat de rechter zich liet ontvallen, dat asielverzoeken wantrouwend moesten worden benaderd, omdat het een ‘business’ was geworden. Mijn cliënt doorstond echter deze toets der kritiek en de zaak verliep voorspoedig. Ik stond toen graag ingeroosterd in het weekend, en werkte vaak samen met de Bossche advocaat Jan Gilesse. Hij was net een eigen kantoor begonnen en kon de inkomsten uit de AC-diensten goed gebruiken. Jan was erg sterk in het presenteren van de zaken bij de rechterlijke zittingen en won ze nagenoeg allemaal. Dit leverde hem de bijnaam “vovo-Jan” op. In 1996 werd ik door de directeur van de SRA ’s-Hertogenbosch, Peter Benders, gevraagd of ik coördinator van de SRA op het Aanmeldcentrum wilde worden. Ik combineerde dat met het werk bij

Hans Eizenga was jurist bij de Stichting Rechtsbijstand Asiel en is sinds 2001 advocaat

mondeling werden ingebracht en besproken met de dienstdoende coördinator van de Immigratiedienst. De Immigratiedienst had gehoor voor hetgeen rechtshulp inbracht en er was naar mijn mening sprake van een constructief overleg dat in elke fase gevoerd kon worden. Hoe anders zou dit na verloop van tijd worden.

The Rise and Fall of AC Rijsbergen

Het Aanmeldcentrum (AC) te Rijsbergen startte in oktober 1994. Voor de start was ik al benaderd met de vraag of ik diensten wilde doen in het AC. Veel advocaten en rechtshulpverleners hadden er weinig trek in, en men moest veel moeite doen om de roosters gevuld te krijgen. In de eerste week na de opening op dinsdagavond kon ik voor het eerst aan de slag. Bij aankomst op de plek van bestemming was ik enigszins verbouwereerd. Voor het toegangshek bevonden zich drommen mensen en het kostte mij enige moeite om aan de portier duidelijk te maken, dat ik er kwam om te werken. Ik wurmde mij door de menigte heen en kreeg, binnengekomen in het hoofdgebouw, enige uitleg over de gang van zaken door collega-juriste, Heleen Klaver, die er al enige dagen had gewerkt. Overal waren er asielzoekers, niet alleen in de wachtkamers maar ook in de centrale hal en in de gangen. De eerste avond doorstond ik zonder noemenswaardige problemen. Een mondeling zwaarwegend advies werd voetstoots door de Immigratiedienst overgenomen. Ondanks de enorme drukte deze eerste avond had ik niet veel werk.

het Buro voor Rechtshulp. Ik bleef ook rechtshulp verlenen op het Aanmeldcentrum, zodat ik goed op de hoogte was van de problemen waarmee de rechtshulpverleners op het Aanmeldcentrum te maken kregen. Ik weet nog, dat ik met een gelukzalig gevoel naar huis reed als - vaak na het nodige gedoe, schriftelijke en mondelinge toelichtingen - mijn zwaarwegende adviezen op die dag waren overgenomen. Ik vond het knap, dat het Vluchtelingenwerk lukte om de asielzoekers voor wie een voorlopige voorziening was aangespannen - en dat waren er soms velen - toch onder dak te brengen. Regelmatig werd ik gevraagd om asielzoekers mee te nemen en die in de buurt van mijn woonplaats af te zetten. Na een relatief rustige periode werd het in 1998 bijzonder druk. Het werd zelfs zo druk, dat het Aanmeldcentrum de stroom niet meer aankon. Staatssecretaris Cohen vroeg zich af of het Aanmeldcentrum niet tijdelijk dicht moest. Dit werd voorkomen door het instellen van de Tijdelijke Noodvoorzieningen (TNV’s). Langzamerhand werd het wat anders. Halverwege 1998 werd de 24-uurs-procedure veranderd in de 48-uurs-procedure, ondanks protesten van rechtshulp. Medewerkers van de Immigratiedienst werden minder soepel. Zwaardere zaken werden op het Aanmeldcentrum afgedaan. Overleggen verliepen stroever. Er kwamen nieuwe medewerkers bij de Immigratiedienst te werken die de ontstaansgeschiedenis van de aanmeldcentra niet meer kenden. Ook nadat ik fulltime bij de SRA ‘s-Hertogenbosch was gaan werken als manager juridische zaken - in de functie van AC-coördinator werd ik opgevolgd door mijn collega Riëtta van Empel - had ik regelmatig diensten op het Aanmeldcentrum. Wat had ik mij misrekend bij de invoering van de nieuwe Vreemdelingenwet en de gevolgen van deze wet op de afdoening op het Aanmeldcentrum. Ik moet de Adviescommissie Vreemdelingenrecht van de NOVA, die bepleitte dat het AC-criterium in de wet moest worden opgenomen1, nageven, dat zij het risico voorzagen. Frits Koers, Mark Leijen, Stefan Kok en ik hadden een boekje uitgegeven getiteld: ‘Vreemdelingenwet 2000 (Vw) en de AC-procedure’2,

1 Commentaar Adviescommissie Vreemdelingenrecht van de Nederlandse Orde van Advocaten op het Ontwerp Vreemdelingenbesluit, 15-9-2000. 2 Dit boekje is in eigen beheer uitgegeven in mei 2001. Het is te vinden op Vluchtweb. Het behandelde nieuwigheden die sinds invoering van de Vw 2000 in de AC-procedure zijn geslopen. Het stuk wilde een leidraad zijn bij de te verlenen rechtshulp op het AC en de daaruit voortkomende procedures en tevens argumenten aanreiken die (mogelijk) door de rechtshulp in stelling gebracht kunnen worden.

waarin wij uiteen zetten, hoe de AC-procedure volgens de nieuwe Vreemdelingenwet, de rechtsgeschiedenis indachtig, zou uitwerken. Hoe anders is het allemaal gelopen, u kent het allemaal wel. Geen inhoudelijke criterium meer om de zaken op het Aanmeldcentrum af te doen, en daaraan nog toegevoegd een hoge bewijslast bij de vreemdeling, marginale toetsing door de rechter, en weinig uren voor rechtshulp. Een giftige combinatie, die ook nog eens gelardeerd werd met de politieke druk op veel afwijzingen en het uitgesproken streven om minimaal bepaalde (hoge) percentages op het Aanmeldcentrum af te doen.3 Dit heeft ongetwijfeld tot een aantal ongevallen geleid. De kritiek op de procedure kwam van alle kanten , maar de politieke interesse daarvoor was er - uitzonderingen daargelaten - niet. Integendeel, door streng te zijn tegen asielzoekers kon er politiek goed ‘gescoord’ worden. Asielzoekers kregen dit ook door en begonnen Nederland te mijden. De instroom viel dramatisch terug. In juli 2004 werd het Aanmeldcentrum te Rijsbergen gesloten. Nadien ben ik diensten gaan draaien op het Aanmeldcentrum te Schiphol. Het werk vind ik nog altijd belangrijk en spannend. De ervaring heeft mij geleerd, dat een enorme inzet een zaak net kan doen kantelen. De ervaring heeft mij ook geleerd, dat een zaak die afgewezen is op het Aanmeldcentrum, gedurende de beroepsprocedure nog verrassende wendingen kan krijgen met statussen als gevolg, mede door de inzet van een rechtshulpverlener. Ik hoop dat de evaluatie van de Vreemdelingenwet4 - ik zat in de begeleidingscommissie voor het onderdeel ‘zorgvuldigheid van asielbeslissingen’, waarin kritische noten zijn gekraakt over de AC-procedure - een belangrijke aanzet kan geven voor het anders en beter inrichten van de asielprocedure. Mijn jarenlange ervaring als rechtshulpverlener en mijn geweten zeggen me, dat de AC-procedure, zoals tot op heden ingericht, niet goed is.

3 Zie onder meer: Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten (NJCM) , ‘De AC-procedure, de achilleshiel van het asielbeleid’, november 2003; Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken (ACVZ), ‘Naar één snelle en zorgvuldige asielprocedure’, februari 2004; UNHCR, Implementation of the Aliens Act 2000, UNHCR’s Observations and Recommendations, juli 2003; Human Rights Watch, ‘Fleeting refugee: the triumph of efficiency over protection in Dutch asylum policy’, april 2003. 4 Evaluatie Vreemdelingenwet 2000, door Commissie Evaluatie Vreemdelingenwet 2000, Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum en Significant , Boom Juridische Uitgevers, Meppel september 2006.

Jo Alberts

Tegenwoordig is er op allerlei cursussen aandacht voor braintraining. Door het onthouden van allerlei beelden werkt, simpel gezegd, je geheugen beter en kun je meer opslaan. Toen mij gevraagd werd om een bijdrage te leveren aan het boek ter nagedachtenis aan de SRA(N) zag ik hierin een uitstekende gelegenheid om het geleerde in de praktijk te brengen. Edoch, als je al jaren in de “asiel”-wereld werkt, loop je het risico om na een korte opwarmfase (met een terugblik op je eigen ‘ik’) te gaan flippen. Simpelweg omdat er teveel beelden als botsende atomen door je hersenpan vliegen, met als resultaat een bonkende hoofdpijn en wartaal. Hebben we niet zoals de grote voetbalfilosoof uit Nederland ooit zei: “… een utopie nagestreefd die niet haalbaar is”?

Asielmindmapper.

Na enige kilo’s kalmerende pillen is onderstaande de enige lijn die ik heb kunnen ontdekken in mijn aantekeningen. Ik ga ervan uit dat de hoofdredacteur de bijdrage niet plaatst.

1984: Geroutineerd café-voetballer (voor “het Haantje” en “Jos”).

1979: Start rechtenstudie K.U. Nijmegen. 1980: Profvoetballer worden of niet? 1981: Militairen vallen Nijmegen binnen. 1982: Pretstudie: Op naar Peru en Bolivia.

BvR > SRANO > SRAN > RvR > ...

1983: Twee fasen structuur jaagt studenten op! Potdorie.

1985: Tijd om af te studeren? Drieduizend Tamils vragen asiel in Nederland. 1986:

Opgejaagd door Fernhout. Scriptie (over begrip ‘binnenlands vluchtalternatief in Neder- landse en Westduitse vluchtelingenrecht’) moet af.

1987: Nog even voor langere tijd naar Mexico. Afstuderen bij Groenendijk en Fernhout. 1988: Overleven zonder studiebeurs?

1989: Eerste baan (Buro voor Rechtshulp Roermond) via Ton van Lieshout. Er bestaat zo waar een leven vóór 12 uur ’s middags! 1990: AZC Blitterswijk. Jeannette en Marie-Louise. Collega’s en later vrienden. 1991: Transfer naar Buro voor Rechtshulp Zwolle. AZC’s Luttelgeest, Zwolle en Putten. 1992: NTOM. OC’s Luttelgeest, Zwolle en Zeewolde en ontelbare AZC’s. 1993:

AZC’s Slagharen, Markelo, Azelo, Winterswijk, Klazienaveen, Eexterveenschekanaal, Oost-Maarland, Losser, Putten en nog vele meer.

Jo Alberts werkt vanaf 1 januari 2008 als manager logistiek asiel bij de Raad voor Rechtsbijstand, en werkte daarvoor als manager uitvoering bij de SRAN.

1961: Geboren in heuvelland.

1994: Aanzet tot ontwikkelen van de TOM-TOM. Start AC’s. 1995: Anarchie binnen asielafdelingen Buro’s voor Rechtshulp. 1996: Start SRANO, daarna SRAdB en SRAA. 1997: Leemte in rechtsbijstand aan asielzoekers. 1998: Ongebreidelde groei. Paniek op ministerie. 1999: Wordt er wel eens iemand uitgezet? 2000: Salaris méér dan gehalveerd. 2001: Privatiseringsdiscussie gefinancierde rechts bijstand. SRA’s mogen nog even verder. Vergeten in discussie! 2002: Kladderadatsch. 2003: Binnenlands vluchtalternatief voor SRAN- juristen aanwezig: asieladvocatuur. 2004: Asielinstroom in Nederland blijft kelderen. Aantal advocaten blijft stijgen. Causaal ver band? 2005: Einde SRAN in zicht. 2006: Minister besluit tot opheffing SRAN. Logis- tieke afdeling naar Raad voor Rechtsbijstand. 2007: Asielinstroom stijgt. Aantal asieladvocaten: 299. In aanmeldcentra: 241 advocaten, waar onder 83 ex-SRA-ers. 2008: Opening tweede land-aanmeldcentrum in Zevenaar. Voldoende rechtsbijstandcapaciteit. 2009: Opening derde land-aanmeldcentrum in …... 2010: Opening Juridisch Loket Asiel. 2011: Start eerste Europese asiel-aanmeldcentrum in Ter Apel. 2012: Vergrijzing asieladvocatuur op hoogtepunt. Rollators niet declarabel.

2013: Voorstel Geert Wilders: Generaal pardon voor Vlaamse asielzoekers. CDA, PvdA, Groen Links en SP stemmen tegen. 2014: Tweede lucht-AC bij airport Aachen-Maas- tricht. 2015: Nieuwe vreemdelingenwet. 2016: . 2017:

De asielrechter: van feitenvaststeller tot toetser

Liesbeth Steendijk

De voor Nederland meest geruchtmakende asielzaak van 2007 is zonder twijfel Salah Sheekh. De uitspraak in deze zaak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens1 bracht vele gemoederen heftig in beweging. Naar aanleiding van deze uitspraak leek breed levende onvrede met de jurisprudentie van ons hoogste beroepscollege tot uiting te komen. Hoe kan dat?? Wat is er gebeurd met het Nederlandse asielrecht in de periode tot Salah Sheekh?

Binnen acht jaar is de vreemdelingenwet twee maal ingrijpend gewijzigd. Beide malen was het doel het aantal en de duur van de asielprocedures te beperken. In 1994 werd onder meer het omstreden artikel 33b ingevoerd waardoor de rechter de bevoegdheid kreeg (eventjes) op de stoel van het bestuursorgaan plaats te nemen bij de beoordeling van een voorlopige voorziening hangende bezwaar. Dat zou een aanzienlijke verkorting van de procedures tot gevolg hebben.

In 2001 werden het één status systeem en de meeromvattende beschikking ingevoerd. Hierdoor moest doorprocederen voor een betere status onmogelijk worden, en zou worden voorkomen dat na de asielprocedure aparte procedures gingen lopen over de opvangvoorzieningen. Bovendien werd door de formulering van artikel 31, eerste lid Vw 2000, de last die op de asielzoeker rust om zijn asielrelaas aannemelijk te maken verzwaard. Tijdens het wetgevingstraject en de eerste tijd daarna ging veel aandacht uit naar de procedurele wijzigingen. Weinigen, de wetgever niet uitgezonderd, hebben voorzien hoe groot de invloed van de nieuwe formulering van de bewijslast op de asielrechtpraktijk zou zijn. Waar in de jurisprudentie van de Rechtseenheidkamer (REK) niet éénmaal de bewijslastverdeling als zodanig inzet van het geding was zijn de uitspraken van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (Afdeling) waarin dit thema centraal staat, 1 EHRM 11 januari 2007, JV 2007/30

niet te tellen. Deze afscheidsbundel is een mooie gelegenheid om op dit aspect iets dieper in te gaan. Hoe ingrijpend dit deel van de wetswijziging is geweest voor de praktijk laat zich goed illustreren door vergelijking van de jurisprudentie van de REK met die van de Afdeling. Een mooi voorbeeld van de benadering van de REK is te vinden in de uitspraak van 12 april 19952 in de zaak van een Armeense dienstweigeraar. De REK verzamelt onbekommerd informatie omtrent het land van herkomst. In de uitspraak worden lijsten genoemd van documenten zonder dat vermeld wordt hoe ze in het geding zijn gekomen. Door één van partijen ingebracht? Ambtshalve bekend bij de rechtbank? Opgevraagd door de rechtbank? De rechtbank legt vervolgens een aantal van de documenten voor aan de UNHCR en de Minister van Buitenlandse Zaken met het verzoek er commentaar op te geven. Schakelt de rechtbank UNHCR en de minister hier in als deskundige? De uitspraak zegt er niets over. De rechtbank stelt niets over de omvang van het geschil, de bewijslast en de beroepsgronden maar concentreert zich op het vaststellen van de werkelijkheid, althans het zo precies mogelijk benaderen van de relevante situatie in (in dit geval) Armenië. De aandacht gaat uit naar de materiële rechtsvraag. Is, gegeven de situatie in Armenië, sprake van een vorm van dienstweigeren die leidt tot vervolging in de zin van het Vluchtelingenverdrag? De uitspraken van de Afdeling waarin sprake is van beoordeling van de inhoud en reikwijdte van de refoulementverboden zijn niet talrijk. In de lange reeks van uitspraken die de Afdeling sinds 1 april 2001 heeft gedaan staan in de meerderheid van de zaken procedurele kwesties centraal. Heeft de asielzoeker voldaan aan zijn bewijsplicht? Heeft hij tijdig naar voren gebracht en/of overgelegd wat hij kon? Was dit aspect aan de asielzoeker om te bewijzen dan wel aan het bestuursorgaan om te onderzoeken? Is de rechtbank binnen de grenzen van het geschil gebleven? Zijn beroepsgronden tijdig naar voren gebracht? Is tijdig bewijs aangeboden? De meest besproken uitspraak van de Afdeling is die in de zaak Malumba3 , waarin voor het eerst duidelijke lijnen werden uitgezet omtrent bewijs en geloofwaardigheid. Naar Malumba wordt vaak verwezen

2 Gepubliceerd in De REK in nootverband, SDU 1999. 3 ABRvS 27 januari 2003, JV 2003/103

Liesbeth Steendijk is voorzitter van de sector bestuursrecht van de Rechtbank Zwolle-Lelystad.

In de periode waarin de SRA(N) heeft bestaan is sprake geweest van de nodige turbulentie. Nu is dat voor het asielrecht niet ongewoon; het rechtsgebied is wel betiteld als het wilde westen van het bestuursrecht. Toch kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat juist in de afgelopen tien jaar de ontwikkelingen in de rechtspraak meer dan ooit tot verhitte discussies hebben geleid.

van besluiten.

als dè uitspraak over marginale toetsing. Niet minder belangrijk zijn de overwegingen van de Afdeling over de bewijslast die volgens artikel 31, eerste lid, Vw 2000 op de asielzoeker rust.

– contra-expertise kan soelaas bieden.7 Aan het weerleggen van de resultaten van een taalanalyse worden hogere eisen gesteld dan aan het met succes weerspreken van de inhoud van een ambtsbericht.

Daarvóór en daarna zagen tal van uitspraken het licht waarin de met Malumba ingezette lijn verder werd gedetailleerd en verduidelijkt:

Waar de REK in 1995 ambtsberichten van de minister van Buitenlandse Zaken en ander bronnen van informatie omtrent het land van herkomst vergeleek en haar eigen conclusies trok, oordeelt de Afdeling in een reeks van uitspraken dat ambtsberichten deskundigenadviezen zijn waarvan de betrouwbaarheid uitgangspunt is en die dus gevolgd moeten worden tenzij er concrete aanwijzingen zijn dat de inhoud niet juist is.8

Artikel 31, eerste lid, verplicht de vreemdeling alles wat relevant is voor het asielverzoek direct te melden. Zo mag van de asielzoeker worden verwacht dat hij in het eerste contact met de Nederlandse autoriteiten althans summier melding maakt van traumatische ervaringen. Dergelijke feiten die eerst in een later stadium van de procedure naar voren worden gebracht behoeven in beginsel niet meer bij de besluitvorming te worden betrokken. 4 Bewijsmateriaal moet zo vroeg mogelijk in de procedure naar voren worden gebracht. Uit artikel 31, eerste lid volgt dat dit in de fase van de bestuurlijke besluitvorming dient te gebeuren. Nadere stukken die ter onderbouwing van eerder ingenomen stellingen in de procedure bij de rechtbank worden ingediend mogen buiten beschouwing worden gelaten als de asielzoeker te verwijten valt dat ze niet eerder zijn ingebracht.5 Ook het later dan redelijkerwijs mogelijk melden van getuigen, wier verklaringen de aannemelijkheid van het asielrelaas kunnen bevestigen, kan fataal zijn. Zo vernietigde de Afdeling ambtshalve een uitspraak van de rechtbank omdat een getuige was gehoord die de vreemdeling al ten tijde van de aanvraag kende en derhalve in de bestuurlijke fase reeds had moeten aanbrengen.6 In de vele uitspraken in zaken waarin een taalanalyse is afgenomen is eveneens artikel 31, eerste lid, Vw 2000 cruciaal. Deze bepaling legt immers de bewijslast bij de vreemdeling. Als de vreemdeling er niet in slaagt, twijfel omtrent zijn afkomst weg te nemen, komt de minister hem tegemoet door het afnemen van een taalanalyse. Op de vreemdeling rust vervolgens een extra zware last om met succes te kunnen aantonen dat de resultaten van de taalanalyse niet betrouwbaar zijn. Alleen een – tijdig verrichte

4 ABRvS 16 mei 2002, RV 2002, 7 5 ABRvS 17 april 2003, JV 2003/251, ABRvS 20 mei 2005, JV 2005/284. 6 ABRvS 1 april 2003, JV 2003/216

De Rechtseenheidkamer wijdde blijkens de hiervoor genoemde uitspraak over de Armeense dienstweigeraar geen woord aan de vraag welke documenten binnen de grenzen van het geschil bij de beoordeling konden worden betrokken. De Afdeling ziet ook dit anders. Een uitspraak van de rechtbank waarin onder andere ambtsberichten daterend van na het bestreden besluit in de beoordeling werden betrokken, werd vernietigd omdat deze ambtsberichten niet door één van partijen waren ingebracht en niet conform de in artikel 83 beschreven procedure in het geding waren betrokken.9 Het voorgaande is slechts een betrekkelijk willekeurige bloemlezing uit de jurisprudentie van na de invoering van de Vw 2000. Het is zeker geen wetenschappelijk verantwoorde analyse en heeft geenszins de pretentie te kunnen dienen als basis voor een waardeoordeel over de rechtspraak van vóór en na 1 april 2001. Wat er mijns inziens wel uit blijkt is dat de veel besproken marginale toetsing van de geloofwaardigheid van asielrelazen slechts één van de aspecten is waarin de asielrechtspraak is veranderd. De andere benadering van bewijslastverdeling en bewijswaardering door de bestuursrechter is wellicht nog van groter belang. Het procederen in asielzaken is al met al van kleur veranderd. Dat vergt vooral van de rechtshulp een andere instelling. De rechtshulpverlener die voorheen zaken won door met een gloedvol betoog de rechter te overtuigen van de geloofwaardigheid van het relaas van zijn cliënt 7 ABRvS 8 april 2004, JV 2004/218. 8 ABRvS 12 oktober 2001, RV 2001, 12. 9 RvS 25 juni 2004, JV 2007/402

dan wel de ernst van wat hij te vrezen had, moet het nu vooral hebben van de procedureel juiste insteek. Dat legt een grote verantwoordelijkheid op zijn schouders. Nederland heeft, zeker in vergelijking met andere (Europese) landen, een uitstekend systeem van rechtshulpverlening. Juist in asielprocedures bestaat daarvoor ook alle reden, nu van een burger voor wie de Nederlandse taal, cultuur en rechtsstelsel volkomen vreemd zijn, niet verwacht kan worden dat hij zelf de weg vindt in de procedurele wegen.

Thijs Arts

Twee belangrijke ontdekkingen in de beginperiode: de deskundigheid van de medewerkers van de DVZ (Dienst Vreemdelingen Zaken), later de IND, was nogal eens ver te zoeken; en advocaten waren niet altijd zo geïnteresseerd in hun clientèle als waar ik ongezien vanuit was gegaan. Bij het doorverwijzen van zaken naar de advocatuur werd daarom niet altijd het voorgeschreven lijstje gevolgd: sommige zaken verdienden toch echt een A-advocaat (de verdeling in A en B was natuurlijk subjectief, maar voelde wel goed).

Zeventien jaar in een bijzondere wereld

In juli 1991 studeerde ik, late roeping, af als jurist. Daarvoor had ik in de zeventiger jaren in het buurthuiswerk m’n geld verdiend en een aantal jaren als ‘bewust baanloze’ geleefd. In die tijd deed ik in Nijmegen veel vrijwilligerswerk bij de Gastarbeidwinkel, een club die de belangen van buitenlandse werknemers hoog in het vaandel had staan. De juridische hulpverlening aan die mensen bleek me te boeien en zodoende kwam ik in de rechtenstudie terecht.

Apart waren ook de regelmatige uitstapjes naar de diverse noodlocaties in de regio waar het met handen en voeten spreekuurdraaien was.

Van binnen de SRA….

Toen ik op 19 augustus 1991 vanuit Nijmegen naar AZC Groesbeek fietste om daar mee de buitenpost van het Bureau voor Rechtshulp te gaan bemannen wist ik door mijn bestuursfunctie bij VluchtelingenWerk Nijmegen en mijn afstudeerscriptie (over gedoogde asielzoekers) wel iets van ‘de asielwereld’, maar van de feitelijke asielprocedure wist ik nog maar weinig. Het bleek al ras een rechtsterrein te zijn wat ook wel eens treffend is omschreven als het Wilde Westen van het bestuursrecht. Met de rechtshulp in het AZC hield het niet over: advocaten deden de procedure; juristen verleenden slechts handen spandiensten. De procedure toelichten, de bespreking van een gehoorverslag, brieven van advocaten uitleggen, dat was het wel. En daarnaast bemoeienis met veel van de sores die zich op het AZC voordeed: doordraaiende asielzoekers; huis weigerende statushouders (dorpen waren niet geliefd); eerste hulp bij vreemdelingenbewaring; aan COA-medewerkers uitleggen dat ontwikkelingen in de juridische procedure wel eens van invloed kunnen zijn op het welbevinden van de clientèle. Kortom, véél dat soms weinig met rechtshulp had te maken, maar daardoor ook zicht op meer kanten van het asielzoekersbestaan dan alleen de strijd om de verblijfsvergunning. Een absoluut voordeel van het werken in een AZC is zeker geweest dat ik zag hoe fnuikend een langere periode in zo’n centrum kan zijn als je niks mag behalve er zijn en stempelen.

In ’93 verhuisde ik naar AZC Wageningen en een jaar later naar OC Schalkhaar: de terugtocht uit de centra was ingezet. Nog zie ik Ton van Lieshout langs komen met zijn plan om een heel eigen stichting te beginnen waarin de juristen moesten gaan procederen, eindelijk! Dat deed ik al mondjesmaat, maar nu werd het dan officieel. De Stichting Rechtsbijstand Asiel ging van start en de kast vulde zich stilaan met asieldossiers. Al snel werd het een vertrouwd ritme van voorbereiden, nabespreken, bezwaar, (hoger) beroep, zittingen, en tussendoor veel brieven en telefoongesprekken. In 1998 vertrok de Schalkhaarse ploeg naar het juristenkantoor in Arnhem. Daar heb ik tot december 2007 het grootste deel van mijn dienstverband doorgebracht – door de sluiting van het Arnhemse kantoor volgde nog een laatste verhuizing naar Den Bosch. Tweemaal één jaar was ik parttime juridisch coördinator voor de rechtsbijstand in AC Zevenaar en dat bezig zijn met asiel naast de individuele procedures beviel me erg goed. Het derde coördinatorschap ging m’n neus voorbij omdat AC Zevenaar eind 2003 dicht ging, en ging alsnog door toen het AC in januari 2008 heropend werd. In de tussentijd AC-diensten draaien in Ter Apel: best te doen met een overnachting tussen de twee diensten in hotel Boschhuis. Zo’n twee jaar deden de Arnhemse juristen ook vreemdelingenbewaring, vooral om de gaten in die sector in het oosten op te vangen. Doetinchem was nog te doen, maar ging het nou niet wat ver om naar Coevorden, Enschede en Oldenzaal af te moeten reizen? Nou ja, het leverde weer eens een ander beeld op van de in Nederland verblijvende niet-Nederland-

Thijs Arts heeft gewerkt als jurist bij de Stichting Rechtbijstand Asiel in Arnhem

Wat te schrijven tegen het einde van de SRAN en tegen de achtergrond van zeventien jaar rechtsbijstand aan asielzoekers? ‘Ik zou er wel een boek over kunnen schrijven’, maar behalve dat ik dat niet doe, is daar in dit bestek de ruimte ook niet voor. Dit stuk schrijf ik vanuit mijn eigen reilen en zeilen binnen de SRA en meen dat het niet alleen maar een egodocument is geworden.

se medemens, variërend van treurig stemmend tot vrij hilarisch. De stichting werd vanaf de oprichting alleen maar groter en vervolgens zonder overgang alleen maar kleiner zonder ooit merkbaar stabiel te zijn geweest. Veel boeiende en inspirerende collega’s, juristen en ondersteuners, heb ik leren kennen. Dat geldt ook voor het hoofdkantoor dat op een of andere manier de ontwikkelingen moest maken èn volgen en dat is niet altijd eenvoudig in het krachtenspel rond asiel. Het werken bij de SRA was altijd wel levendig, vaak druk en bij periodes om gek van te worden. Ook in de OR-periode kwam de hectiek nogal eens langs. Het feit dat ik altijd parttime (vier dagen) heb gewerkt heeft er zeker toe bijgedragen dat de laatste drempel naar overspannenheid nooit is genomen, de opvatting dat ‘werk’ eigenlijk ‘slechts’ een interessante bijzaak is, helpt daarbij ook - maar dat is een ander verhaal. ... en buiten de SRA … De contacten buiten de stichting waren vaak de moeite waard: veel advocaten ontmoet in de loop der tijd – waaruit me duidelijk werd dat ‘de’ advocatuur niet bestaat. De meeste rechters leerde je logischerwijs slechts van enige afstand kennen, bij een zitting en via gepubliceerde uitspraken. Veel contacten ook met vrijwilligers van VluchtelingenWerk van allerlei slag, variërend van zéér rijp tot tè groen. De medische onderzoeksgroep van Amnesty International heeft z’n belang enkele malen bewezen. De IND verdient extra aandacht, het is toch de instantie waar ieder asielverzoek begint en eindigt en waar de rechtshulpverlener niet omheen kan. De contacten gingen vooral per brief, maar waren ook regelmatig persoonlijk – aan de telefoon, in het AC of ter zitting. Voor de inhoudelijke kwaliteiten van IND-medewerkers geldt ook de kwalificatie van rijp tot nogal groen. Op wat uitzonderingen na waren die persoonlijke contacten meestal wel prettig van toon, los van het feitelijke resultaat ervan. Tussen de IND-personen en de handelingen van het bestuursorgaan heb ik vaak een discrepantie ervaren die een vervreemdend gevoel opleverde. In de loop van de tijd is me opgevallen dat het lijkt of juist serieuze zaken op de zwaarste inzet van de IND om tot afwijzing te komen kunnen rekenen.

Alsof het een prestigestrijd is. Heb ik dat nou toevallig zo getroffen of is het een gevoel dat meer rechtsbijstandverleners met me delen? Andersom kwam er soms een status af in een dossier waar ik dat niet meteen zou hebben verwacht. Wat ik bij de IND te vaak gemist heb is het Fingerspitzengefühl bij de beoordeling van een dossier. Men durft het niet gauw aan om de boekhoudkundige balans te laten voor wat-ie is en eens goed te kijken naar wat er feitelijk voorligt in een dossier. Waar de Afdeling in standaardjurisprudentie zegt dat bij de IND een hoop deskundigheid verzameld is, blijkt daar in concrete zaken te vaak te weinig van. Jammer is ook dat de IND het systeem van de troubleshooter nooit ontwikkeld heeft: een deskundig aanspreekpunt waar je met een complex probleem terecht kunt en waar daadwerkelijk actie wordt ondernomen om tot een doorbraak te komen. Hoeveel asielzoekers zou ik in al die jaren hebben gesproken? Soms een eenmalig contact, in het AC of bij een second opinion. Meestal van praktisch het begin van de procedure tot het einde in de vorm van een verblijfsvergunning, of een definitief verloren zaak na beroep, hoger beroep of een klacht bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Een variërend gezelschap, onze klandizie: variërend van mensen met zéér serieuze verhalen tot gelogen of non-verhalen. Van erg intelligent tot nogal dom. Van erg actief en geïnteresseerd in de eigen zaak tot passief en ongeïnteresseerd. Van de ‘echte vluchteling’ tot de calculerende burger en alle gradaties daar tussen in. Voor zover ik ooit dacht dat alle asielzoekers vluchteling zijn, was ik daar al snel van genezen; maar de omgekeerde gedachte (‘het zijn allemaal gelukzoekers’) spreekt me al helemaal niet aan. Verreweg het grootste deel van de asielzoekers komt uit landen waar heel wat mis is: (burger)oorlog, mensenrechtenschendingen enzovoorts. Dat is al een indicatie dat mensen uit in ieder geval subjectief goede redenen hun land verlieten – en ‘dus’ genoeg reden hebben om geluk elders te zoeken. Al geeft dat op zichzelf nog geen aanspraak op een verblijfsvergunning. Wat die aanspraak betreft is het in de kern nogal simpel: een ieder dient te krijgen wat-ie verdient en liefst zo snel mogelijk. Het is natuurlijk moeilijk om op grond van een verhaal, waar in veel gevallen geen direct bewijsmateriaal voor aanwezig is, uit te maken of het waar is. Maar ik geloof er in dat een asielprocedure die er

principieel op gericht zou zijn om het echte relaas te vinden, tot betere resultaten zou leiden, ook waar het de afwijzingen betreft. De procedure is daar nu inhoudelijk weinig op gericht. Het AC is een te grove zeef die te veel nieten uitdeelt; regelgeving en Afdelingsjurisprudentie1 gooien veel te veel barrières op. De IND zit in een keurslijf dat door de Afdeling tot een te gemakkelijk zittend kostuum is gemaakt. Individuele ambtsberichten hebben de geur van onbetrouwbaarheid. Als al niet bedoeld wordt om zoveel mogelijk aanvragers af te wijzen, is er weinig voorhanden om het tegendeel aan te nemen. Tegelijkertijd doet Nederland het op Europees niveau nog redelijk, die relativering moet gemaakt worden. Er zijn plannen om de huidige asielprocedure aan te passen, wat er van komt is nu (januari 2008) nog niet bekend. In een brief van de SRAN van december 20062 wordt daarover gezegd, en ik vind dat een mooie afsluiter van het voorgaande: ‘Wij hechten er tenslotte aan om op te merken dat in de politiek breed de opvatting wordt gedeeld dat de echte vluchteling in Nederland welkom is. De ‘echte vluchteling’ is echter in veel gevallen niet iemand waarvan het vluchtelingschap onmiddellijk duidelijk is. Daarom moet de procedure zodanig zijn ingericht dat deze persoon optimaal de mogelijkheid heeft om als ‘echte vluchteling’ naar voren te komen – anders gezegd: de procedure moet er optimaal in voorzien dat iedere asielzoeker de juiste beslissing krijgt: een verblijfsvergunning, dan wel een afwijzing. Dat is in de procedure tot heden echter te weinig gewaarborgd.’ … tot na de SRA Terugkijkend ben ik werkzaam geweest bij een stichting die er mag zijn, waar ik me thuis heb gevoeld. Een stichting die de rechtshulp aan asielzoekers mee vorm heeft gegeven – door de juristen, maar vooral ook in de logistiek van de asielrechtsbijstand. Dat die laatste poot overblijft, is niet meer dan lo-

1 Al is het in een voetnoot, ik mòèt iets doen met mijn ergernis bij de jurisprudentie van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State. Wat mij betreft heeft dit hoogste rechtscollege de asielprocedure, en daarmee individuele asielzoekers, meer kwaad gedaan dan Verdonk en de Vreemdelingenwet 2000 bij elkaar. Persoonlijke ergernis zit daarnaast in de talrijke niet-gemotiveerde afwijzingen van grieven die ik in hoger beroepsschriften naar voren heb gebracht. Toch had ik regelmatig echt wel materiaal aangeleverd waar de staatsraden hun tanden op hadden kunnen en dus moeten stukbijten – maar om hen moverende redenen gebeurde dat niet. Een persoonlijke frustratie of niet: mijn vertrouwen in rechtsstaat Nederland is door de Afdelingsuitspraken minder geworden en dat voelt slecht. 2 Naar aanleiding van de kabinetsreactie op het rapport van de Commissie Evaluatie Vreemdelingenwet 2000 (‘Commissie Scheltema’).

gisch. Ook is begrijpelijk dat de juristentak het loodje heeft moeten leggen vanwege de filosofie van de vrije markt. Of het een verbetering is betwijfel ik. De tijd zal het leren.

“In de relatie tussen IND en SRA is door een wederzijds vertrouwen en respect sprake van een win win situatie”. Dit was de strekking van mijn woorden, ongeveer twaalf jaren geleden in een interview voor het eerste jaarverslag van SRA Noord Oost Nederland. De ervaringen van de samenwerking tussen een medewerker van de uitvoeringorganisatie en de belangenbehartiger waren leerzaam en waardevol. Wat is het belang om in elkaar te blijven investeren? Hoe was het ook al weer? In 1996 werd het overlegmodel tussen IND en SRA in het aanmeldcentrum Zevenaar het consensusmodel genoemd. De realiteit gaf aan dat de echte betekenis van het woord consensus niet altijd opging. Het prettige van de uitleg die door zowel de IND en SRA in Zevenaar aan het woord consensus werd gegeven was dat standpunten konden verschillen maar dat respect voor elkaar en elkaars zienswijze behouden bleef. Je hoefde het niet altijd met elkaar eens te zijn en kun je dan toch goed samenwerken? Een vraag die overbodig zou moeten zijn maar dat vond niet iedereen. Het was een werkwijze die onder spanning stond omdat de omgeving niet snapte dat dit zo kon functioneren. De termen knuffelcultuur en handjeklap waren de uiting van het onbegrip. Onbegrip dat standpunten en visies konden worden gedeeld en er niet over de grond werd gerold om standpunten tot het gaatje te verdedigen en zo elkaar te veroordelen. Het opgeroepen beeld was de doodsteek voor een werkwijze die zijn tijd te ver vooruit was gesneld. Is het niet zo dat je de inhoud en de essentie van waar het om gaat verliest in het vasthouden van principes? Het proces wordt in dat geval belangrijker gevonden in zijn technische uitvoering en strakke beleidslijnen dan de aanvraag op zich. De inhoud werd dan soms wel eens vergeten. Deze uitersten zijn blijkbaar nodig voor de weg die gevolgd moest worden om elkaar als volwaardige counterpart te vinden. Die weg was eigenlijk wel lang. Maar waar kwamen we vandaan? Nog verder terug in de tijd dus. Vanuit een periode dat er sprake was van wantrouwen naar elkaar. In 1990 had ik het besef meegekregen dat een gemachtigde je natuurlijke vijand was. Investeren in elkaar kwam pas vier jaren later. Gelukkig!

Het was in 1994 dat in de COA opvanglocatie in Schalkhaar de samenwerking tussen rechtsbijstandverleners en IND medewerkers intensief is geworden. Vakantiegangers (ook wel rugzakkers genoemd) uit voormalige Oostbloklanden gebruikten de asielprocedure voor verblijfsmogelijkheden tot een gratis terugreis. Aangezien ook toen de asielprocedures niet een korte doorlooptijd kenden werd een ‘operatie rugzak’ opgezet. Dit was een eerste samenwerking in bespoediging van de afhandeling van asielverzoeken waarin een gezamenlijk belang duidelijk werd onderkend. De inspanningen voor deze vakantiegangers ging tenslotte ten koste van de echte asielzoeker en dat was onwenselijk. Een geslaagde gezamenlijke korte procedure zorgde er voor dat de instroom van deze groep asielzoekers beperkt bleef. Kort daarna werden in Nederland de aanmeldcentra geopend. Om hier inhoudelijk goede invulling aan te geven bleek een pittige opgave voor SRA en IND. De altijd gestelde vraag wat nou precies wel en niet is af te handelen in een Aanmeldcentrum blijft, zelfs tot op de dag van vandaag altijd open staan. Er zijn mensen die zich daar aan storen en altijd naar een algemene beleidslijn blijven zoeken. Het mag toch duidelijk zijn dat de inhoud van wat de aanvrager ons vertelt afgezet tegen het voortdurend in beweging zijnde beleid steeds beter kan worden ingeschat. Of die inschatting wel of niet correct is raakt de zorgvuldigheid van de toepassing van het beleid. En daar komen uitvoering en belangenbehartiging elkaar tegen. De spanning voor mij zit ‘m in het verloop van de interactie tussen de beleidsuitvoerder en de rechtsbijstandverlener. Is er sprake van fair play? Zijn we sportief naar elkaar? Zijn we open en transparant? Luisteren we actief naar elkaar? Dit zijn de gebruikelijke termen als je over interactie praat. De volgende vragen vind ik meer er toe doen: Gebruiken we de kennis en kunde van elkaar? Wat leren we van elkaar? Welke feedback ontvang ik en/of geef ik? Blijf ik zakelijk zonder persoonlijk te worden? Trainingen in het toepassen van het overlegmodel, discussietechnieken gedragstrainingen, workshops. Zodat we goed voorbereid in overleg konden gaan. We, dat zijn mensen met kennis van zaken. En die kennis van zaken is wat ons, uitvoerder en rechtsbijstandverlener inhoudelijk aan elkaar verbindt om

Gé de Jong, werkzaam bij de IND, proces asiel, heeft van 1995 tot 1999 in het aanmeldcentrum Zevenaar gewerkt, waarvan de laatste twee jaren als plaatsvervangend hoofd aanmeldcentrum.

Win Win ........ ........

Gé de Jong

een aanvraag zorgvuldig en snel te kunnen beoordelen. Voor de aanvrager zou dit dus een zegen moeten zijn! De ervaringen uit het verleden en de aangekondigde komst van een verbeterde asielprocedure geven mij het gevoel dat de ‘rituele dans’ voor het maken van procedure afspraken best eens tot vertroebeling van waar het om gaat kan leiden. Het gaat om zorgvuldigheid en snel duidelijkheid. Daarom is het van belang dat de IND de klant nu echt centraal zet. Je zou dus zeggen dat vanuit dit vertrekpunt de invulling van de procedure snel en gemakkelijk kan verlopen. Het woordje ritueel duidt op een enigszins cynisch of negatief geluid. Niets is minder waar! Het is hier bedoeld als een signaal naar betrokken partijen om serieus werk te maken van elkaars klantvisie. De relatie die de IND met de SRAN in haar bestaan had opgebouwd zal niet voor de toekomst verloren moeten gaan. Laat het gedachtegoed om samen te blijven werken aan een respectvolle relatie voortbestaan en maak zo energie vrij voor de inhoud, de zorgvuldigheid en de snelheid, dus: “voor de aanvrager”.

Hetty van den Bergh

De contacten met de ketenpartners en rechtbanken brachten de nodige uitdaging en in het bijzonder de uitzonderingspositie die ik bij de Coördinerend Rechter van de Vreemdelingenkamers (destijds mw. Stehouwer) heb kunnen bewerkstelligen. Om de papierstroom aan de rechtbank en IND in te perken behoefden de SRA juristen de procedurele stukken vanaf april 2002 alleen per fax in te dienen en was het voor hen niet nodig deze nogmaals per post te zenden. Dit lijkt een simpele actie maar het had nog heel wat voeten in aarde om alle rechtbanken zover te krijgen.

Twaalf Bossche jaren

In november 1997 is de vestiging in ‘s-Hertogenbosch gestart aan de Hinthamerstraat en Beurdsestraat. Geen ideale situatie, het management in de ene vestiging en in de andere vestiging de juristen/ondersteuners met te weinig werkplekken en spreekkamers. De ruimte van het secretariaat was soms net een kippenhok, met z’n allen aan de telefoon, juristen met hun vragen en bezoek van cliënten en tolken. Met de verhuizing naar de Spinhuiswal werd die situatie een stuk beter. De instroom van asielzoekers was in die jaren gigantisch en de vraag naar juristen en secretaresses was groot. Er was behoefte aan een meer ruimte voor het opleiden van juristen en er ontstonden klasjes voor de specialisatie in het asielrecht.

dossiernummer voor hen was. Tijdens de inwerkperiode streefden we ernaar om iedereen een AC en een OC te laten bezoeken om meer feeling met het werk te krijgen. Ook konden de administratief medewerkers een zitting bijwonen met een jurist om meer inzicht te krijgen in de asielprocedure.

De secretaresses hadden een afwisselende, maar verantwoordelijke functie met het bewaken van termijnen en het ondersteunen van juristen. Het gebeurde sporadisch dat er een verkeerde datum voor het indienen van een beroepschrift gebruikt werd, als dit het geval was dan vloeide er menig traantje en volgden er slapeloze nachten. Het gevolg van de misrekening kon dan ook zijn dat er een asielzoeker uitgeproduceerd was door jouw toedoen. Weken, en soms maanden nadien controleerde je de termijnen in de beschikkingen om vooral niet tweemaal deze cruciale fout te maken. We hebben het allemaal wel eens meegemaakt en ik kan je verzekeren dat dit een grote impact heeft. De contacten met cliënten waren voor de medewerkers van het secretariaat meestal telefonisch, een enkele jurist betrok haar secretaresse wel met de persoon in kwestie, zodat een cliënt niet slechts een

De afgelopen jaren hebben we afscheid van veel collega’s moeten nemen. Sinds het besluit van de minister om de subsidie te stoppen moesten boventallige medewerkers afvloeien. Aan mij de ondankbare taak om deze mededeling aan een collega te doen. Niet altijd even gemakkelijk, vooral omdat je soms vriendschappelijke contacten had, die na dit gesprek niet meer bestonden. Er zijn ook heel veel fijne herinneringen aan de afgelopen negen jaar, de personeelsvereniging die de meest originele uitstapjes, workshops en feesten organiseerde met jaarlijks het Sinterklaasfeest voor de kleintjes. Al met al heb ik warme herinneringen aan de periode werkzaam bij Stichting Rechtsbijstand Asiel.

Hetty van den Bergh is hoofd van de administratie in het juristenkantoor van de SRA in Den Bosch.

De mooiste werkplek die je kunt wensen ligt aan de Spinhuiswal in ’s-Hertogenbosch met een panoramisch uitzicht op “het Bossche Broek”. Een beschermd natuurgebied, direct grenzend aan de binnenstad met een moerasgebied van 202 ha. Soms zag je in je ooghoek een groep wilde ganzen neerdalen op het water en in de verte een ouderwetse schaapshoeder met zijn grazende kudde. Niet dat er veel gelegenheid was om naar buiten te staren, de werkdruk in de Bossche vestiging was altijd erg hoog, alle pogingen ten spijt om dit te verminderen. In het voormalige Paleis van Justitie bevinden zich diverse monumentale zittingszalen en in de kelder een groot aantal cellenblokken waar gedetineerden vanuit het Huis van Bewaring moesten wachten tot dat zij aan de rechter voorgeleid werden.

BONG! Bandopnamen van het Nader Gehoor: terugblik en

Het is lang voorzien en thans zover: de SRAN is niet meer. Aan de N, het product van de fusie tussen de drie oorspronkelijke SRA’s, heb ik overigens niet meer kunnen wennen, daarvoor kwam de fusie te laat. Zou het fusieproces enkele jaren eerder uit eígen beweging zijn ingezet, dan zou één landelijke Stichting zich nadrukkelijk hebben kunnen manifesteren en wellicht ook vandaag nog toekomst hebben gehad - maar dat gebeurde niet. De drie SRA’s verloren nu allengs terrein en tegen de tijd dat er geen perspectief meer was, werd de fusie van hogerhand opgedrongen. Daarmee was de SRAN vanaf de dag van de oprichting in feite een doodgeboren kindje, met de N van No Future. Nu, bij het scheiden van de markt blikken we terug in boekvorm. Ik neem even de gelegenheid te baat om mijn waardering te uiten voor de inzet van de SRA’s om via een ruimhartig opleidingsbeleid daadwerkelijk te investeren in de kwaliteit van de rechtsbijstandverlening. Die staat. Een postuum eerbetoon. Daarnaast wil ik in deze bijdrage vooral stilstaan bij de Rise and Fall van een asielpraktijk waarin plaats was voor bandopnamen bij het Nader Gehoor (‘BONG’). Een beschouwing uit ‘andere tijden’, maar tevens een bescheiden pleidooi aan het adres van de staatssecretaris van Justitie om herbezinning. Na een rustige start hadden de SRA’s lange tijd de wind mee. Vanaf medio 1997 brak een periode aan waarin de vraag naar rechtsbijstand in asielzaken groot was. De stichtingen maakten een fikse groei door en het ambitieniveau groeide mee. Zo ontstond het idee om nieuw te werven juristen een gedegen scholingstraject te bieden in gezamenlijke ‘opleidingsklasjes’. De klasjes waren van begin af aan een groot succes, niet alleen qua beleving, maar ook vanuit het oogpunt van kwaliteitszorg en motivatie. In 1998 trad ik in dienst bij de SRA Amsterdam en pionierde in het eerste asielklasje, dat uit 12 juristen bestond: vier voor elke stichting. De begeleiding door enkele gelouterde rechtsbijstandverleners voelde als een warm bad. De sfeer was goed, het leerklimaat uitstekend en er waren inzichtverdiepende excursies. De opleiding, deels intern, deels extern, duurde maar liefst een half jaar. Na onze lichting volgden nóg zes klasjes en zo kwalificeerden 86 juristen zich voor de asielrechtspraktijk. De vakinhoudelijke opleidingseisen bleven gelukkig, zeker in verhouding tot die voor de asieladvocatuur, jaarlijks op niveau.

In mijn eerste SRA-jaren werd ik ‘tewerkgesteld ten kantore van het OC Haarlem’. Het bleek te gaan om een Portacabin, een kil prefab geval van staal en kunststof met kamers aan weerszijden van een lange gang. Het ding was neergezet op een groot terrein achter de imposante Ripperda-kazerne. In de kazerne zelf - en ook in stacaravans die ernaast stonden - waren asielzoekers gehuisvest, onder hen vele van onze cliënten. We waren met zes juristen en de cliënten wisten ons doorgaans goed te vinden. Ze wipten regelmatig aan bij de receptie, al dan niet met een vriend die kon tolken. Vaak was het contact ‘onontkoombaar’, zoals wanneer een cliënt, soms vanuit de volstrekte duisternis, opeens op mijn raam tikte - druk zwaaiend met papieren of alleen maar om te groeten. Er kwamen bij ons ook veel andere rechtsbijstandverleners over de vloer, om OC-diensten te draaien, en er was een constante aanloop van tolken. Ook VluchtelingenWerk zat in de Portacabin. De onderlinge lijntjes waren kort, de contacten goed. Het was altijd een levendige bedoening in OC Haarlem.

De IND zat er ook, in een andere barak, samen met de vreemdelingendienst. Daar werden de asielzoekers nader gehoord over hun vluchtmotieven. Het was de tijd dat in OC Haarlem werd geëxperimenteerd met het maken van bandopnamen bij de nader gehoren (‘BONG’). Al vanaf het begin van de jaren negentig was vanuit de hoek van de rechtsbijstand aangedrongen op het introduceren van bandopnamen, maar de directe aanleiding voor het experiment was een rapport van de Nationale Ombudsman van 17 december 1996, over het functioneren van de contactambtenaren bij het afnemen van het nader gehoor. Medio 1998 werd een aanvang gemaakt: van alle in OC Haarlem opgenomen nader gehoren werden met het rapport kopieën van de bandopname meegeleverd aan de rechtsbijstand. Na twee maanden werd het experiment opgeschort omdat de ondernemingsraad van de IND bezwaar had gemaakt tegen de afgifte van de bandopnamen, dit uit het oogpunt van de privacy van contactambtenaren, asielzoekers en tolken. Begin 1999 werd het experiment in aangepaste vorm hervat. Deelname vond nog uitsluitend plaats op vrijwillige basis. Een flink aantal tolken gaf er nu de brui aan, vooral uit angst voor de mogelijk nadelige (financiële) consequenties als de vertaalwerkzaamheden onder kritiek zouden komen te liggen. Ook een deel van de asielzoekers wilde niet meewerken, onder meer uit angst dat de opnamen in verkeerde handen

Titus Bolten werkte van september 1998 tot begin 2006 bij de SRA (Amsterdam). Momenteel is hij werkzaam op de afdeling Vluchtelingen van Amnesty International. Hij is lid van de Amsterdamse kamer van de Commissie Rechtsbijstand Asielzoekers

Titus Bolten

zouden vallen. De bandopnamen werden voortaan niet meer standaard naar de rechtsbijstand gezonden. Voor het kunnen beluisteren van een opname moest nu eerst een verzoek worden gericht aan de IND, die daarover een beslissing moest nemen. Als het groene licht kwam kon de opname alleen bij de IND en in aanwezigheid van een IND-medewerker worden beluisterd. Tot slot kregen alle betrokken instanties bij het rapport van nader gehoor een vragenlijst die moest worden ingevuld t.b.v. de evaluatie van het experiment. Rechtsbijstandverleners lieten hierop weten dat zij om praktische redenen terughoudend zouden zijn met het opvragen van bandopnamen. Het experiment in de gewijzigde vorm heeft geduurd van 4 januari 1999 t/m 31 mei 1999. De resultaten zijn beschreven in een WODC-rapport van september 1999.1

pleidooi

In de discussie over bandopnamen hadden steeds twee vragen een centrale rol gespeeld, namelijk (1) of bandopnamen bijdragen aan de verbetering van de kwaliteit van het nader gehoor en (2) of bandopnamen bruikbaar zijn als controlemiddel. In 2000 nam ik deel aan een consultatieronde en een expertmeeting over de praktische en juridische consequenties van het invoeren van bandopnamen als controlemiddel. Een en ander was georganiseerd als vervolg op het experiment en het WODC-onderzoek. De vraag naar de invloed van bandopnamen op de kwaliteit van de nader gehoren speelde nu echter opeens niet meer, omdat in het WODC-rapport was geconcludeerd dat het maken van bandopnamen geen kwaliteitsverhogend effect zou hebben op de nader gehoren. De onderbouwing van deze conclusie uit het WODCrapport kan echter allerminst overtuigend genoemd worden.2 Tijdens de consultaties werd door meerdere ‘experts’ al aangegeven dat de bevindingen van 1 ‘Bandopname van het nader gehoor’, U. Aron en F. Heide. Onderzoek, uitgevoerd door Regioplan Onderzoek Advies en Informatie BV in samenwerking met het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) van het ministerie van Justitie, in opdracht van het ministerie van Justitie, IND. 2 Het WODC-rapport wijst in dit verband vooral op het feit dat de bandopname tijdens het nader gehoor geen effect heeft gehad op het aantal geregistreerde klachten en op de aantallen ingediende correcties en aanvullingen. Ook wordt gesteld: “De meeste respondenten zien het gebruik van bandopnamen niet als een kwaliteitsverhogend instrument, maar meer als een controle-instrument.” Uit de ‘responsverantwoording’ blijkt dat de onderzoeksgegevens zijn ontleend aan 347 evaluatieformulieren afkomstig van contactambtenaren, 209 evaluatieformulieren afkomstig van beslisambtenaren en 103 evaluatieformulieren afkomstig van rechtshulpverleners. Verder zijn er in totaal zeven interviewsessies gehouden met contactambtenaren, tolken en medewerkers van VluchtelingenWerk en een tweetal ‘diepte-interviews’ met rechtsbijstandverleners.

het WODC-onderzoek de genoemde conclusie niet konden rechtvaardigen. Zij wezen erop dat uit het onderzoek naar voren was gekomen dat het nader gehoor juist beter verliep dankzij de bandopnamen.3 Er werd in het rapport immers gesteld dat de helft van de geïnterviewde contactambtenaren had aangegeven zich anders op te stellen als het gesprek wordt opgenomen op band: ze stelden de vragen vaker letterlijk (veel vragen zijn in de computer opgenomen als standaardbouwstenen) zodat er een betere synchronisatie was tussen het verslag en hetgeen op band was opgenomen. Deze verandering was ook opgevallen bij de geïnterviewde medewerkers van VluchtelingenWerk die de gehoren hadden bijgewoond. Zij stelden bovendien dat ze de indruk hadden dat contactambtenaren ook meer doorvroegen als de band meeliep en beter letten op de exacte vraagstelling. Zowel contactambtenaren als medewerkers van VluchtelingenWerk gaven verder aan een veranderde houding en werkwijze van tolken te bemerken wanneer er een bandopname werd gemaakt. Het was de contactambtenaren opgevallen dat de tolken vaker een letterlijke vertaling gaven van wat de asielzoeker had verklaard en dat ze minder uitweidden over wat de asielzoeker wellicht had bedoeld. De medewerkers van VluchtelingenWerk merkten op dat tolken tijdens een bandopname geen spontane initiatieven meer namen in het stellen van vragen. De tolken gaven zelf overigens ook aan dat ze hun werkzaamheden anders verrichten wanneer er een band meeliep. De gewraakte conclusie in het WODC-rapport werd indertijd ook aangevochten door de drie SRA’s, VluchtelingenWerk en de Nederlandse Orde van Advocaten. Daarnaast zou het WODC-rapport te weinig oog hebben gehad voor de betekenis van de bandopname als controle-instrument op het verslag van het nader gehoor. Al met al werd volgens de genoemde organisaties in het rapport de waarde die het opnemen van het nader gehoor voor de asielprocedure heeft, onvoldoende onderkend. In augustus 2001 gaf de staatssecretaris van Justitie te kennen niet over te willen gaan tot invoering van bandopnamen bij het nader gehoor. Het argument hiervoor was, kort samengevat, dat de kosten niet zouden opwegen tegen de te verwachten effecten.

3 ‘Bandopnamen als controlemiddel van het nader gehoor’, juli 2000, Eyink Smeets & Etman, J. Korpel, P. Naber, V. Wijkhuis. Verslag van een consultatieronde onder experts in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van het ministerie van Justitie.

Dat het experiment met de bandopnamen van nader gehoren in proeftuin Haarlem niet heeft geleid tot een vaste praktijk mag worden betreurd. Een zekere mogelijkheid om houding en werkwijze van tolken en contactambtenaren langs deze weg te professionaliseren is onbenut gebleven. Bovendien zouden de bandopnamen als controlemiddel een belangrijke toegevoegde waarde kunnen hebben. Het komt immers regelmatig voor dat een asielzoeker bij de nabespreking van het rapport van nader gehoor, of pas later in de procedure, opmerkt dat de eerder door hem afgelegde verklaringen tijdens dat gehoor kennelijk door de tolk verkeerd zijn vertaald of door de contactambtenaar verkeerd zijn geĂŻnterpreteerd of opgeschreven. Met een bandopname zou in een dergelijk geval tenminste achteraf kunnen worden vastgesteld of hij of zij een bepaalde verklaring wel of niet heeft afgelegd en zo ja, in welke precieze bewoordingen als daarover verschil van mening bestaat. Zwaarwegende onvolkomenheden in de verslaglegging van de rapporten van het gehoor zouden door middel van een bandopname kunnen worden blootgelegd en eventuele misverstanden zouden eenvoudig kunnen worden â&#x20AC;&#x2DC;verklaardâ&#x20AC;&#x2122;. Voorwaar dus: bepaald geen overbodige luxe! Het is evident dat met deze voorziening vooral het grote belang dat een asielzoeker heeft, kan worden gediend en dit overigens zonder dat belangen van anderen hierdoor geschaad zouden worden. Een klacht is een gratis kans tot verbetering - met een bandopname liggen er duidelijk kansen voor alle betrokkenen. Het zou dan ook een prijzenswaardig initiatief zijn als de staatssecretaris van Justitie zou willen onderzoeken of ze mogelijkheden ziet om (alsnog) tegemoet te komen aan de eerdere roep van de kant vanuit de rechtsbijstand en van de kant van de Nationale Ombudsman om het maken van bandopnamen bij de nader gehoren structureel in te voeren. Gelet op het afnemende aantal asielzoekers dat zich hier te lande meldt alsook op de voortschrijdende techniek, kunnen de kosten nu misschien ook beter in de hand worden gehouden.

Een sombere lunch op een mooie dag in mei

Peter Benders

Weliswaar was het eerste Kabinet Balkenende al ter ziele en de minister van Vreemdelingenzaken Hilbrand Nawijn demissionair, Balkenende II stond in de steigers en zou op dit vlak geen mildere koers gaan varen. De publieke stemming in Nederland begon ook in het buitenland door te klinken. Voor een organisatie als Human Rights Watch (HRW) in elk geval reden genoeg om een werkbezoek aan Nederland te brengen. HRW wilde beleidsmakers, politici en belangenbehartigers spreken en een – tussentijds – landenrapport uitbrengen, op zichzelf al een redelijk opmerkelijk feit voor een land met een lange democratische traditie.

De directeuren van de – toen nog – drie SRA’s kregen ook een verzoek voor een gesprek met Elisabeth Andersen, executive director Europe & Central Asia division van HRW. En zo zaten wij, mijn collega Ton van Lieshout en ondergetekende, op een mooie vrijdagmiddag in mei in een restaurant in Utrecht, vlakbij het Centraal Station. Wij waren blij met deze uitnodiging: zo langzamerhand beseften we dat een kritisch geluid uit onverdachte hoek – om effect te sorteren in Nederland – alleen nog maar uit het buitenland zou kunnen komen. Elisabeth Andersen had haar ronde in Den Haag al gemaakt. Daar was zij beleefd ontvangen en te woord gestaan, maar de nadruk lag toch vooral op beleefd. HRW had tevoren een aantal cases uit het recente Nederlandse asielbeleid ingezameld en Elisabeth had die in de gesprek-

ken aan beleidmakers en politici voorgehouden. Zij schrok niet zozeer van de concrete reacties als wel de teneur ervan. Om het samen te vatten: asielzoekers hadden niet zozeer een probleem, maar waren het probleem. Elisabeth verbaasde zich erover dat een land met een grote traditie, waar het ging om gastvrijheid en bescherming voor vervolgden, die traditie in zo korte tijd zo rigoureus opzij kon zetten. Wij konden die verbazing alleen maar delen. En zo vervolgden wij onze lunch op deze voorjaarsdag met sombere bespiegelingen over de oorzaken van deze teloorgang. Het rapport van HRW werd niet de gehoopte steen in de vijver, maar verdween tamelijk geruisloos van het toneel. En daarmee onze hoop om de richting van het asieldebat en het asielbeleid in scherpte bij te stellen. Het Nederlandse migratie en integratiediscours zou zich in woorden en daden, zeker na de moord op van Gogh in 2004, nog verder verscherpen. Tot op de dag van vandaag, hoewel het nu eerder een Islamdebat kan worden genoemd. Het lijkt erop, dat met het aantreden van het kabinet Balkenende IV – wie had dat overigens in 2003 kunnen voorspellen – het asiel- en vluchtelingenbeleid weer enigszins in de luwte van de voortgaande discussie is geraakt. Voortekenen van een prille lente? Ik hoop het oprecht, want asielzoekers en vluchtelingen behoren altijd tot de kwetsbaarste groepen. En die zijn vaak helaas het eerste slachtoffer wanneer de maatschappelijke spelregels zich verruwen. Wel jammer dat de er voor de SRA geen plek meer is in dit, zoals het zich nu laat aanzien, voor asielzoekers en vluchtelingen wat warmere klimaat.

Peter Benders was directeur van de Stichting Rechtsbijstand Asiel Den Bosch van 1996 tot 2004

We schrijven het jaar 2003: de maatschappelijke discussie in Nederland over de multiculturele samenleving had sedert de aanslagen in New York in september 2001 en de opkomst van - en moord op Fortuyn in 2002 inmiddels een dramatische wending genomen. Die discussie had natuurlijk ook zijn uitwerking op het asielbeleid niet gemist. Hoewel de herziening van de Vreemdelingenwet nog onder Paars tot stand kwam en op zichzelf los stond van de verharding in het Nederlandse debat, werd de uitvoeringspraktijk er wel degelijk door beïnvloed. Die praktijk – en met name de rol van de Raad van State daarbij – baarde wetenschappers, rechtsbijstandverleners en belangenbehartigers als VluchtelingenWerk Nederland en Amnesty International inmiddels grote zorgen. Tegelijkertijd ondervond hun kritiek in het publieke debat en bij de politiek nauwelijks weerklank: al gauw werd die kritiek gezien als achterhaalde politieke correctheid, komend van vertegenwoordigers van wat de linkse kerk was gaan heten.

Frans-Willem Verbaas

Maar het kon nog erger. Zijn opvolger bezorgde mij bijna heimwee naar Nawijn. Rita Verdonk smoorde alle kritiek op haar beleid in de mantra dat er een zorgvuldige procedure was en een onafhankelijke rechter die de zaak daarna nog controleerde. Liberiaanse asielzoekers wees zij de deur toen hun land nog in burgeroorlog was, en Somalische en Irakese asielzoekers werden op het vliegtuig naar hun land van herkomst teruggestuurd. In persberichten en op televisie zei zij vervolgens dat het ‘een misverstand was dat asielzoekers naar landen werden teruggestuurd waar zij het risico liepen vermoord te worden.’ Alsof dat voor ons asieljuristen al niet deprimerend genoeg was kwam er ook nog een nieuwe hoge beroepsrechter in de vorm van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State, die de IND zo vaak in het gelijk stelde dat tot op de dag van vandaag niemand in de rechtshulp deze instantie meer lijkt te vertrouwen.

Toch was de kentering in de politiek al enkele jaren bezig. SRA-juristen wisten dat wel. Zo hadden de argumenten om asielaanvragen af te wijzen soms het karakter van muggenzifterij. Asielprocedures konden een hoog Kafka-gehalte hebben. En de versnelde procedure die was ingevoerd in de aanmeldcentra – de AC-procedure – om evidente flauwekulaanvragen meteen af te wijzen was in de vrije val gekomen. Ook bonafide vluchtelingen, waaronder verkrachte of mishandelde asielzoekers konden in de AC-molen terechtkomen, en werden vervolgens opgesloten in het grenshospitium om uitgezet te worden, of werden ‘geklinkerd’, zoals het jargon luidt voor asielzoekers die op de straat werden gezet voor een onvrijwillige spoedcursus overleven in de Nederlandse samenleving zonder enige ondersteuning. De rechtshulp was hier woedend over en had een jaar tevoren een – mislukte – staking in aanmeldcentrum Schiphol georganiseerd. Inmiddels roepen alle instanties die zich met het asielbeleid bezighouden dat de AC-procedure uit de hand is gelopen. Het lot van mensen die in de frontlinie lopen, zoals juristen bij de SRA, is helaas dat hun inzichten pas veel later doordringen tot de massa – of helemaal niet. Hoe het ook zij, het asielklimaat zou snel verslechteren. De schrik sloeg ons asieljuristen om het hart toen er een rechts kabinet kwam, waar een nieuwe functie werd bedacht van Minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie. Deze werd bezet werd door Hilbrand Nawijn, een Mann ohne Eigenschaften, die

Toch was het al die jaren dat de SRA’s bestonden niet alleen kommer en kwel aan het asielfront. Wie herinnert zich bijvoorbeeld nog de AMA-campus? Dat was een soort opvangkamp voor alleenstaande minderjarige asielzoekers, waar deze onder strenge tucht en orde geïsoleerd van de Nederlandse maatschappij zouden worden gehouden. De AMA-campus stierf een zachte dood na een kort geding van een zevental organisaties – waaronder de SRA’s – tegen de Staat der Nederlanden. Verder blokkeerde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens de uitzettingen naar Somalië, en belette een motie van Jan de Wit van de SP de uitzettingen van Irakese asielzoekers naar Irak. En er kwam natuurlijk een generaal pardon. Eigenlijk was van het begin af aan wel duidelijk dat er vroeg of laat een pardon zou komen. Het uitzetten van vreemdelingen is overal – en niet alleen in Nederland – problematisch, en het aantal asielzoe-

Frans-Willem Verbaas is advocaat en heeft daarvoor gewerkt als jurist bij de SRA in Zwolle.

daarvoor als asieladvocaat aan SRA-juristen had uitgelegd dat het beleid veel te streng was, maar als minister opeens heel andere dingen riep. Zo bedacht hij dat er uitzetcentra moesten komen, en zei hij dat 80 procent van de asielzoekers meteen in de ACprocedure moest worden afgewezen. Toen Human Rights Watch met een kritisch rapport kwam over de misstanden van het Nederlandse asielbeleid beweerde hij op televisie doodleuk dat in de aanmeldcentra alleen de niet-serieuze aanvragen werden afgewezen.

Memoires van een SRA-jurist

In november 2000 kwam ik in dienst kwam bij de SRA Noordoost Nederland als juridisch medewerker. Nederland was toen al een tijd lang een immigratieland geworden, maar niemand leek dat zo te zien. Er waren wel dingen aan het veranderen. Het woord ‘asielzoeker’ had een negatieve klank gekregen. Henk Kamp beweerde dat maar liefst 98 procent van de asielzoekers economische vluchtelingen waren en vond Afghanistan veilig genoeg voor de terugkeer van asielzoekers op het moment dat de Taliban op het toppunt van hun macht waren (later zou hij diezelfde Taliban nog bestrijden als minister van Defensie). Politici leken bang te zijn geworden dat ze het asielbeleid niet meer konden verkopen, en waren begonnen met het asielbeleid alsmaar te verharden. Op het grote publiek had dat geen effect. Nederlanders dachten toen dat ze in een land leefden met een grote tolerantie en een ‘softe’ overheid. Dat was niet zo, maar een onjuist zelfbeeld heeft nu eenmaal lange tijd nodig om bijgesteld te worden.

kers dat al heel lang in Nederland verbleef was zo groot dat een pardon de enige oplossing was. Niet acties als ‘Een royaal gebaar’ of ‘26.000 gezichten’ waren bezig met een achterhoedegevecht, maar juist mensen als Rita Verdonk, die ons voorspiegelden dat Nederland overspoeld zou worden met nieuwe asielzoekers als er een pardon zou komen. Dat pardon zou ik niet meer meemaken in dienst van de SRA. In 2004 nam ik afscheid van de SRA, en maakte van de gelegenheid gebruik om mijn afscheidspremie te gebruiken voor het schrijven van een boek om aan een groot publiek duidelijk te maken wat er nu precies mis is met het Nederlandse asielbeleid. Het boek verscheen in november 2005 op de markt onder de titel Er is thans geen grond, het Nederlandse asielbeleid van binnenuit…, en is in zekere zin dus het gevolg van de afbouw van de SRA’s. Inmiddels is het 2008, en doe ik als advocaat nog steeds asielzaken. Mijn uitgeverij heeft de onverkochte exemplaren van mijn boek wegens plaatsgebrek tot pulp laten vermalen (maar er is nog wel voor een schappelijke prijs een exemplaar te bestellen bij schrijver dezes…), en er lijkt niet meer zoveel druk te bestaan om een hard asielbeleid te voeren. Toch ben ik er nog niet gerust op. De compassie van het grote publiek voor vreemdelingen lijkt beperkt tot asielzoekers die van die aardige kinderen hebben die in de klas zitten bij hun eigen kinderen. Maar het beslisklimaat bij de IND is nog steeds verziekt. En illegalen kunnen worden opgesloten in gevangenissen onder extreem sobere omstandigheden – soms wel met z’n achten in een cel –, zonder dat iemand zich daar druk om lijkt te maken. En Rita Verdonk? Die heeft haar eigen populistische beweging genaamd Trots Op Nederland (TON). Niemand weet wat zij gaat zeggen over asielzoekers (zijzelf vermoedelijk nog het minst van allen), maar veel goeds belooft het niet te zijn.

Hoe ik toch nog bijna uitgeprocedeerd raakte

Mohamed Abdelrahman

Of hij wat kan vertellen over de rechtsbijstand aan asielzoekers? Welzeker! Als een veer die wordt losgelaten brandt hij los over wat hem overkomen is. “Het was ongelooflijk,” zo begint hij, “toen ik bij mijn advocaat binnenkwam wist ik niet wat ik zag. Overal lagen stapels en stapels dossiers. Niet alleen op het bureau, ook op de vensterbank en op de vloer onder de vensterbank. Op stoelen en op tafels en op de vloer bij die stoelen en die tafels. Het hele kantoor van de advocaat was bezaaid met stapels dossiers. En het waren dossiers van asielzoekers, bevestigde de advocaat toen ik hem erom vroeg. Hoeveel het er waren kon ik onmogelijk inschatten, maar als hij mij verteld had dat het er 5.000 waren zou het mij niet verbaasd hebben. Even leek het alsof hij de enige asieladvocaat in de wijde omgeving was.”

“Ik wist niet of ik nou blij moest zijn met deze advocaat of niet. Misschien was het wel een hele goede advocaat en wilden alle asielzoekers dat hij hun belangen zou behartigen. Maar iemand die zo ontzettend veel dossiers onderhanden heeft, moet ofwel geniaal zijn, ofwel te weinig tijd hebben voor een zorgvuldige behandeling van al die zaken. Het leek mij in ieder geval onmogelijk om zoveel zaken bij te kunnen houden. En die vrees haalde deze advocaat in het eerste gesprek niet weg. Ik zat langer in de wachtruimte dan dat het gesprek over mijn zaak duurde. Na een gesprek van amper vijftien minuten meende de advocaat dat hij voldoende over mijn zaak wist.”

We schrijven 1998. Dhr. Abdelrahman is gevlucht uit Soedan en wordt in AC Zevenaar onmiddellijk OC gestuurd. Hij kan dus niet zeggen hoe hij de rechtsbijstand in het AC heeft ervaren. Na het gehoor, dat in OC Leiden wordt afgenomen, wordt hij overgeplaatst naar AZC Middelburg. De afdeling rechtsbijstand in OC Leiden stuurt hem een uitnodiging voor de nabespreking van het rapport nader gehoor met zijn advocaat, die kantoor houdt in het zuiden des lands. Hij kan na dat eerste gesprek maar geen vertrouwen krijgen in deze advocaat. “Ik voelde me helemaal niet serieus genomen, terwijl mijn zaak toch heel serieus was.” Er volgt een negatieve beslissing. Ook in bezwaar

wordt deze niet positief. Uiteindelijk mag de advocaat van Dhr. Abdelrahman na enkele jaren diens zaak verdedigen bij de rechter in Den Haag.

In het AZC vroeg hij bij VluchtelingenWerk of hij een cursus Nederlands kon krijgen. Bij VluchtelingenWerk keek men er wel een beetje vreemd van op, maar hij kon zijn verzoek goed motiveren. Natuurlijk was er het voordeel dat – mocht hij zijn zaak uiteindelijk verliezen – hij in elk geval een extra taal geleerd zou hebben. Maar daar ging het hem niet om. De belangrijkste reden waarom hij de taal wilde leren was, dat hij precies wilde weten wat er in zijn zaak speelde. “De procedure is mijn eigen probleem, ik ben bij mijn eigen zaak betrokken en ik wil weten wat mijn advocaat schrijft aan de IND en aan mij. Ik kon wel naar VluchtelingenWerk gaan om te vragen of zij mij wilden uitleggen wat er in de stukken stond, maar ik wilde ze zelf kunnen snappen.” Tijdens de zitting in Den Haag beheerste hij de taal al een beetje. “Het viel de rechter op dat er wel verwezen werd naar een bewijsstuk, maar dat de vertaling van dat bewijs niet bij de stukken zat. Volgens de advocaat had hij het stuk wel laten vertalen. Hij kon zelf die vertaling echter ook niet in zijn stukken vinden, maar de IND-ambtenaar wel. Maar zelfs al had hij die vertaling ter plekke gevonden dan nog was de termijn om stukken in te dienen verstreken. Ook al wist ik wat van het Nederlands, ik mocht het bewijs niet vertalen: de rechter kon alleen de officiële vertalingen mee laten wegen in zijn beslissing. Hoewel dat ene bewijsstuk niet kon worden meegenomen meende ik dat er nog steeds voldoende bewijzen waren ingebracht om de rechter te overtuigen. De toespraak die de advocaat voor de rechter hield vond ik helemaal niet overtuigend. Dat had veel krachtiger gekund. Toen ik nog wilde aanvullen dat mensen die naar Soedan worden teruggestuurd, daar onder het militaire gezag vallen, negeerde de advocaat mij, hij wilde niet dat dit naar voren werd gebracht.” Desondanks was Dhr. Abdelrahman oprecht verbaasd toen de uitspraak van de rechtbank voor hem negatief was. Hij had toch een sterke zaak? En hij kon echt niet terug naar Soedan. Toch was hij nu uitgeprocedeerd. Ondertussen was hij beland in AZC Nijmegen. Deskundigen van VluchtelingenWerk in dit AZC bestudeerden zijn zaak. Zij adviseerden hem een her-

Mohamed Abdelrahman is als vluchteling toegelaten. Zijn bijdrage is de weerslag van een interview door Hans Mulder

“Handel zodanig dat je menselijkheid, of het nu in de persoon van je zelf of in de persoon van een ander is, nooit eenvoudig als een middel beziet, maar altijd tegelijkertijd als een doel” (Kant,1785)

haald asielverzoek in te dienen en daarbij een andere advocaat in de arm te nemen. Dhr. Abdelrahman kwam terecht bij een jurist van de SRA in Arnhem. Het verschil met zijn eerste advocaat had niet groter kunnen zijn: deze gespecialiseerde asieljurist nam de tijd voor hem en voor het eerst voelde Dhr. Abdelrahman echte belangstelling. Er volgden lange gesprekken met de jurist en met medewerkers van Amnesty International. “Nu pas voelde ik me serieus genomen. En vanaf het begin had ik vertrouwen in hem. Waarschijnlijk deed de SRA-jurist precies wat er gedaan moest worden, maar in vergelijking met de eerste advocaat leek het alsof hij veel meer deed dan strikt noodzakelijk was.” Hij moest nog een lange weg gaan, maar uiteindelijk werd Dhr. Abdelrahman in 2005 erkend als vluchteling. Als zijn zaak meteen serieus opgepakt zou zijn, had zijn procedure ‘slechts vier jaren’ geduurd, wellicht zelfs al na enkele maanden afgerond kunnen zijn. Nu nam zijn hele asielprocedure ruim zeven jaren in beslag. “Zeven jaren zijn erg lang als je onzeker bent over de uitkomst van de procedure. Ik vond het zelf traumatiserend: normaal denken was er niet meer bij, ik kon alleen maar aan mijn procedure denken. Er leek geen einde aan te komen.” Dhr. Abdelrahman had lange tijd – tot zijn herhaalde asielverzoek – de indruk dat alle advocaten wel slecht moesten zijn. “Als advocaten allemaal zoveel zaken hebben als mijn eerste advocaat, dan hebben ze het toch veel te druk. Dat geldt zeker voor advocaten die niet alleen asielzaken doen, maar ook andersoortige zaken. Die armlastige asielzoekers leveren niet veel geld op, denk ik. Daarom moeten advocaten dus wel heel veel asielzaken doen om veel geld te kunnen verdienen. Ik kan me niet anders voorstellen dat dan de vechtlust ontbreekt om volledig voor de belangen van deze cliënten, de asielzoekers, op te komen.” Hij ziet ook parallellen met zijn eigen vakgebied. Hoewel hij gediplomeerd tandarts is, werkt hij in Nederland als mondhygiënist, omdat zijn diploma’s hier niet worden erkend. Hij volgt echter wel de vakbladen, waarin o.a. geschreven wordt over het feit, dat veel tandartsen niet meer de patiënt in het oog hebben, maar vooral de verdiensten. Waar asielzoekers niet de vrije keus hebben om hun advocaat te kiezen zo kunnen patiënten van tandartsen niet vrijelijk overstappen naar een andere tandarts. De praktijken zitten vol en de doorsnee patiënt wéét ook niet of de geboden specialistische hulp voldoet aan de norm. Ook daar gaat het om het vertrouwen in de specialist.

“Ik dacht dat alleen in zo’n organisatie als de SRA echte asielspecialisten zaten, die ook nog eens daadwerkelijk betrokken waren bij hun cliënten.” Ondertussen weet hij, dat niet alle advocaten slecht zijn. Zo had zijn vrouw, die hij in AZC Nijmegen leerde kennen, geen slechte advocaat. Die in het noorden werkzame advocaat kon haar weliswaar niet aan een verblijfsstatus helpen, maar deed volgens Dhr. Abdelrahman toch alles wat van een advocaat verwacht mocht worden. Daarmee is niet gezegd dat zijn vrouw kon accepteren dat haar asielverzoek in 2004 definitief werd afgewezen, na een zes jaar durende procedure. Even raakte ze in paniek en overwoog ze haar heil in een ander Europees land te zoeken. Na 2004 hoorde ze evenwel niets meer van de IND, noch van de Vreemdelingendienst. Volgens alle regels had ze daarom automatisch onder het generaal pardon behoren te vallen, maar dat was niet het geval. De jurist van de SRA werd opnieuw ingeschakeld en uiteindelijk kreeg zijn vrouw (en zijn schoonmoeder) in december 2007 op basis van het generaal pardon een verblijfstitel. Eindelijk kunnen hij en zijn vrouw opgelucht ademhalen en met een gerust hart bouwen aan de toekomst. “Ik weet dat ik te laat ben om dit zo te zeggen, maar de SRA zou niet opgeheven moeten worden. Ik zie het als een club van vakmensen, die de asielzaken goed en betrouwbaar kunnen doen. Het is erg jammer dat dit gebeurt. Bij de jurist voelde ik me meteen veilig. En dat gevoel van veiligheid is erg belangrijk als je in een vreemd land komt na een vlucht uit je geboorteland. Bij die eerste advocaat voelde ik me niet veilig. Hij kon ook wel zéggen dat hij onafhankelijk was van de overheid, maar ik geloofde dat niet. Hij was in ieder geval financieel afhankelijk van de overheid. En ik weet wel dat dit voor de juristen van de SRA ook geldt, maar op dat moment voelde ik me bij die advocaat niet veilig. Ik kon mijn gevoelens over mijn zaak niet bij hem kwijt.” “Het is goed dat er een rechtssysteem is, waarin een rechter uiteindelijk de beslissing kan nemen. Maar een rechter is afhankelijk van wat de advocaat inbrengt. Is de rechtsbijstand in het begin slecht, dan is het resultaat ook slecht. Ik had in het begin pech. Mijn toch sterke zaak werd door mijn eerste advocaat niet zodanig belicht, dat de rechter mij in het gelijk stelde. Dat dit uiteindelijk toch lukte kwam omdat ik het geluk had in tweede instantie een goede rechtsbijstandverlener te treffen. Maar volgens mij speelt het toeval hier ook een rol:

als asielzoeker krijg je een rechtsbijstandverlener toegewezen, die volgens bepaalde regels erkend is als asieladvocaat. Die erkenning betekent niet automatisch dat het ook een goede advocaat is. Voor hetzelfde geld had ik de pech kunnen hebben dat mijn tweede advocaat ook slecht was. En dan zou ik met een sterke zaak toch uitgeprocedeerd kunnen raken. Dit is iets wat in Nederland niet mogelijk mag zijn! Een asielzoeker weet niet welke advocaat goed en welke advocaat slecht is. Je kunt niet kiezen. Daarom moeten alle advocaten die asielzoekers bijstaan per definitie goed zijn en moet je niet afhankelijk zijn van het toeval.â&#x20AC;?

Urban Hansma

Bedankt SRA

Mooi, zult u denken, weer een probleem opgelost. Wellicht zult u zelfs denken dat er een spontane kruisbestuiving moet hebben plaatsgehad tussen de juristenkantoren en de advocatenkantoren. Die kruisbestuiving moet dan haast wel hebben geresulteerd in het delen van kennis en vaardigheden, het elkaar steunen in de strijd voor een rechtvaardige uitkomst in de individuele asielzaak. Geen vuiltje aan de lucht, zo hoor ik bijna de meest hoopvollen roepen. Hoewel niet kan worden ontkend dat het af en toe flink heeft gestoven zou het predikaat kruisbestuiving een wat al te eufemistische term zijn. Nee de reactie op de opkomst van de SRA die ik regelmatig heb waargenomen is eerder een getergde houding van de zijde van (sommige) individuele advocaten en, in mindere mate, ook van de Orde. Wat ik ook heb gemeend waar te nemen was een overmatig kritische houding in de richting van de SRA. Wat ik vaak heb gemist is waardering voor het vele werk dat door de SRA werd verricht. Hoe vaak werd er niet gezegd door advocaten in het Aanmeldcentrum in Ter Apel dat SRA-juristen voorrang kregen boven advocaten, dat de SRA-balie de juristen voortrok ten nadele van de advocaten bij de inroostering en hoe vaak gebeurde het niet dat er weer eens een advocaat achter de balie kroop om de frequentie van inroostering te bekijken. Als je dat vaak genoeg waarneemt ga je als vanzelf denken dat de betreffende advocaten kennelijk bang waren te worden onderbedeeld, zelfs bang waren te worden

geraakt in hun portemonnee. Zij moeten de SRA primair als concurrent hebben gezien en niet als zusterorganisatie. En wat te denken van eindeloze discussies met het personeel aan de balie over wie welk dossier meekrijgt en wie niet. Als je die discussies maar vaak genoeg hoort tussen dezelfde personen denk je als vanzelf dat financiële motieven die discussies bepalen in plaats van juridisch-inhoudelijke motieven. Mij lijkt dat het belang van de cliënt dan uit zicht dreigt te raken. Bovendien, schrijven de gedragsregels voor advocaten niet voor dat men “confraterneel” met elkaar omgaat? En is er een bijzondere reden te bedenken waarom die gedragsregel niet zou moeten worden toegepast (ik bedoel niet tuchtrechtelijk) in het contact met de SRA-juristen en zelfs het SRApersoneel? Achteraf moet worden geconcludeerd dat de SRA is afgeslankt en uiteindelijk opgeheven toen de instroom van asielzoekers daar aanleiding toe gaf en moet worden geconcludeerd dat het aandeel van de SRA-juristen in het totale aantal afgegeven toevoegingen altijd beperkt is gebleven. De cijfers van de Raad voor Rechtsbijstand laten dit zien (Tabellen: aantallen afgegeven asieltoevoegingen vanaf het jaar 2000 tot het jaar 2006 aan de SRA, het Bureau voor Rechtshulp en aan advocaten en de aandelen per jaar van de genoemde beroepsorganisaties). Met name de onderste tabel is wat dat betreft interessant. Deze tabel laat zien dat het aandeel van de SRA in het totale aantal afgegeven asieltoevoegingen gedurende de jaren 2000-2006 heeft geschommeld rond de 15%. AFGEGEVEN ASIELTOEVOEGINGEN V040 - V043 bvr advocaten

2006

2005

2004

2003

2002

2001

104

2000 209

17.348

18.177

19.129

27.511

43.647

43.150

43.172

sra

3.463

3.004

4.127

5.987

9.177

6.478

5.644

totaal

20.811

21.202

23.291

33.506

52.928

49.718

49.025

2000

AANDEEL ADVOCATUUR + SRA bvr advocaten sra totaal

2006

2005

2004

2003

2002

2001

0,1%

0,2%

0,0%

0,2%

0,4%

83,4%

85,7%

82,1%

82,5%

86,8%

88,1%

16,6%

14,2%

17,7%

17,9%

17,3%

13,0%

11,5%

100,0%

Hierboven memoreerde ik al te hebben waargenomen dat de houding van de Orde van Advocaten en van individuele advocaten soms kritischer was dan nodig. Een prachtig voorbeeld wat mij betreft is het computerprogramma dat bekend staat onder de werknaam

Urban Hansma is werkzaam als (asiel-)advocaat in Groningen

De SRA bestaat niet meer. Mij is gevraagd om als advocaat, werkzaam in het asielrecht, een bijdrage te leveren aan dit boek. Ongetwijfeld is elders in dit boek uitgebreid stilgestaan bij het moment van ontstaan van de Stichting Rechtsbijstand Asiel (SRA) en de reden ervoor. Ik zal daar verder niet over uitwijden. Ook zal zijn stilgestaan bij de opkomst van de “juristenkantoren” van de SRA, kantoren waar volstrekt monogame juristen zich hebben gewijd aan het asielrecht en niets anders dan het asielrecht. Het aanstellen van de juristen die zich alleen met het asielrecht bezig hielden hield een doorbreking in van de toch al tanende monopoliepositie van de poligame advocaat. De noodzaak om de monopoliepositie van de advocatuur te doorbreken ontstond, zo heb ik begrepen, door een zodanig hoge instroom van asielzoekers dat de advocaten de instroom niet meer konden behappen.

“ERA”. Om uit te leggen wat dit systeem inhoudt, of beter misschien inhield, is het wellicht goed even kort stil te staan bij de werkwijze van de advocaat of jurist (hierna rechtshulpverlener) in het Aanmeldcentrum. Hoewel er verschillen zijn in de manier van werken in de verschillende Aanmeldcentra, is dat gegeven voor de bespreking van “ERA” niet relevant. In het Aanmeldcentrum krijgt een rechtshulpverlener een dossier uitgereikt door de balie, waarna kan worden ingelezen, kan worden gesproken met de asielzoeker en een beoordeling kan worden gemaakt. In sommige gevallen zal een schriftelijk stuk worden geproduceerd dat aan de IND wordt overhandigd. De verrichtingen, de beoordeling van de zaak en de conclusies worden met de hand geschreven op het verrichtingenvel. Een groot nadeel van dit systeem is dat de handgeschreven aantekeningen in veel gevallen erg slecht leesbaar is. Een ander nadeel is dat het erg lastig is om naderhand gebruik te maken van de inhoud van schriftelijke stukken van anderen. De SRA heeft deze problemen gesignaleerd (net als veel advocaten overigens) en heeft er niet eens zo lang geleden een computerprogramma voor ontwikkeld onder de werktitel “ERA”. Tijdens een vergadering voor rechtsbijstandverleners in Amersfoort is het programma gepresenteerd. Deze presentatie liet zien dat de verrichtingen voortaan digitaal zouden kunnen worden ingevoerd en dat het mogelijk zou worden om een steeds omvangrijker database van juridische stukken te gaan gebruiken, namelijk die stukken die in ERA zouden worden ingevoerd. De discussie over de voor- en nadelen van ERA is uiteindelijk blijven steken in een discussie over de beveiliging van het systeem. Aangevoerd werd, vanuit de advocatuur, dat het van belang is om de geheimhoudingsplicht te allen tijde te waarborgen. De uiteindelijke conclusie na vele kritische kanttekeningen was dat er onvoldoende duidelijkheid bestond over de mate waarin de geheimhouding was gewaarborgd en dat ERA om die reden (nog) niet in gebruik kon worden genomen. Op zich zijn zorgen omtrent geheimhouding en de gevaren van “hackers” natuurlijk altijd terecht. Wat echter ten onrechte niet is onderkend is dat die gevaren bij het huidige systeem veel groter zijn. Immers, nu worden stukken gemaakt in MS Word en worden de Word-bestanden die door de advocaten worden gemaakt lukraak op het systeem bewaard. Overal staat wat. Deze bestanden zijn veel gemak-

kelijker toegankelijk voor eventuele kwaadwillenden dan bestanden in een programma als ERA. Invoering van ERA had dus alleen maar voordelen en geen (overwegende) nadelen. De discussie had natuurlijk moeten leiden tot het invoeren van ERA met de restrictie dat de beveiliging nader zou worden onderzocht en daar waar mogelijk zou worden verbeterd. Nu zijn een hoop inspanningen verricht, zijn de ontwerpers (hopelijk voorlopig) gedesillusioneerd huiswaarts gekeerd en is er (nog?) niets veranderd. De te kritische houding van de advocaten verkeerde in zijn tegendeel. In de relatie tussen de rechtshulpverleners en de IND in de Aanmeldcentra heeft de SRA veelal een voortrekkersfunctie gehad. Vanuit de Orde en door (een aantal) individuele advocaten is er vooral veel kritiek geuit op deze rol van de SRA, maar weinig eigen initiatief ontplooid. Mijns inziens is ook dit een voorbeeld van een situatie waarin de kritische houding vanuit de advocatuur is doorgeslagen. Om het anders te zeggen, de kritiek is teveel naar buiten en te weinig naar binnen gericht. Kijken met een kritische blik is de natuur van de advocaat, dat snap ik. Maar hard werk en creativiteit verdienen vooral waardering en pas daarna een kritische blik. Als teveel vanuit de automatische “kritiekmodus” wordt gereageerd wordt alle initiatief en alle creativiteit in de kiem gesmoord. Ik weet ook wel dat we in Nederland daarenboven denken alles beter te weten. Een prachtomhaal van Marco van Basten had nog wat verder in de hoek gekund, een penseelstreek van Rembrandt van Rijn had nog wat meer lichteffect kunnen hebben en de glimlach van de Mona Lisa is niet uitbundig genoeg. Toch had de waardering voor het werk van de SRA meer voorop kunnen staan, waardering voor het werk van hard werkende, goedwillende en veelal kundige mensen. Waardering voor het werk van mensen die wij bovendien in een groot aantal gevallen sinds kort confrère, collega, amice en amica moeten noemen. Om die reden, waarde confrère, collega, amice en amica, waarde SRA-medewerker van weleer, waarde lezer, spreek ik hierbij graag een woord van dank uit richting de SRA, een woord van dank voor de vele jaren van prettige samenwerking, voor de facilitering van mijn werk en dat van de andere rechtshulpverleners en voor de aandacht voor de mens achter de asielzoeker.

De Stichting Rechtsbijstand Asiel Nederland houdt per 1 juni 2008 op te bestaan. Voor VluchtelingenWerk Nederland is het spannend hoe het gat dat er dan valt gevuld gaat worden. Drie medewerkers van VluchtelingenWerk reageren op het verdwijnen van de SRAN en vertellen over ervaringen uit de praktijk.

vakantie was. ‘Wij wisten dat de cliënt binnen een paar uur uitgezet zou worden. De SRAN heeft toen heel snel een advocaat gevonden die ervoor zorgde dat een verzoek voor een voorlopige voorziening, waarbij de rechter gevraagd wordt de uitzetting uit te stellen tot de beslissing in het hoger beroep is genomen, werd ingediend.’

Op het aanmeldcentrum Schiphol werken de collega’s van de SRAN en VluchtelingenWerk zeer nauw samen. ‘We hebben eenzelfde doelstelling als de SRAN’, vertelt Trudy van der Wiele, werkbegeleidster van VluchtelingenWerk. ‘Het bijstaan van de cliënt en het versterken van zijn dossier, zodat de kans dat de cliënt een zo eerlijk en zorgvuldig mogelijke asielprocedure krijgt zo groot mogelijk is. Daarbij hebben wij elk onze eigen taken.’ Er is volgens Van der Wiele doorlopend overleg. ‘Via de telefoon of fax, en we lopen bij elkaar langs. We brengen elkaar op de hoogte van ervaringen met cliënten. Dat is belangrijk bijvoorbeeld voor de voorbereiding van het nader gehoor. Stel dat een advocaat in zijn gesprek met de cliënt signalen krijgt van psychische problemen of vrouwenhandel. Wij kunnen dan in ons gesprek kijken of wij meer kunnen achterhalen. Het werkt voor ons heel fijn als wij weten wat de ervaringen van de advocaat zijn en wat zijn strategie is, en vice versa. We overleggen gezamenlijk wat we in een bepaalde zaak kunnen ondernemen.’

‘Ook in overleggen komt VluchtelingenWerk de SRAN vaak tegen’, vult Arno Pinxter, medewerker informatieve diensten van het Landelijk Bureau VluchtelingenWerk, aan. ‘VluchtelingenWerk vindt in de stichting een partij waar zij goed mee aan de onderhandelingstafel kan zitten.’ Pinxter weet waar hij over praat als hij het over de SRAN heeft. Voordat hij bij VluchtelingenWerk aan de slag ging, was hij bij de SRAN 3,5 jaar asieljurist en 3,5 jaar juridisch coördinator op het aanmeldcentrum op Schiphol. ‘De SRAN is bij overleggen met de IND een speler in het veld, naast de advocatuur. Door samen op te trekken, kunnen we beter een vuist maken voor de dingen die wij belangrijk vinden.’ Als voorbeeld noemt hij het Meldpunt Asielzoekers met Psychische Problemen (MAPP), waarin beide partijen nauw samen zijn opgetrokken. ‘Als de SRAN er niet meer is, moeten we het met één stem minder doen.’ Jona Halfdanardottir vertelt over de samenwerking in het onder de aandacht brengen van de slechte bejegening van ex-asielzoekers door de KMAR. ‘Eind jaren negentig regende het klachten. Wij hebben dit samen tijdens overleggen met de KMAR aan de orde gesteld. Er is onderzoek gedaan naar de manier van werken en er zijn nieuwe regels gekomen.’

Ook in het grenshospitium verloopt de samenwerking tussen SRAN en VluchtelingenWerk goed. ‘We krijgen via de SRAN informatie over het procedureverloop en over de cliënten die van het aanmeldcentrum naar het grenshospitium worden gestuurd’, legt werkbegeleidster Jona Halfdanardottir van VluchtelingenWerk uit. ‘Het is een belangrijk contact. Vooral het belang van de coördinatie die door de SRAN gedaan wordt, moet je niet onderschatten.’ Zij noemt als voorbeeld diverse keren waarbij VluchtelingenWerk aan de hand van een door hen gemaakte vluchtverhaalanalyse van mening was dat een uitgeprocedeerde asielzoeker toch recht had op asiel. ‘Er is dan een beroepstermijn van een week’, aldus Halfdanardottir. ‘De SRAN schakelde dan binnen die week een advocaat in die bereid was met die persoon in beroep te gaan. Uiteindelijk werd de cliënt toegelaten tot de normale asielprocedure.’ Als ander voorbeeld van de belangrijke coördinerende rol van de SRAN noemt Halfdanardottir een zaak in hoger beroep, waarbij VluchtelingenWerk de advocaat van de cliënt niet kon bereiken, omdat hij op

De rechtshulpverlening via de SRAN werd het afgelopen jaar al minder. Steeds vaker namen advocaten van ‘gewone’ kantoren de plaats in van advocaten of juristen van de SRAN. ‘Gelukkig maakt dat in de hulpverlening niet zo veel verschil’, constateert Van der Wiele. ‘Misschien dat een SRAN jurist iets intensiever overleg met ons heeft, maar dat zit eigenlijk meer in de persoon dan in de stichting of het kantoor waar hij voor werkt.’ Pinxter is het met haar eens. ‘Je kunt niet zeggen dat iemand van de SRAN beter is dan iemand van een advocatenkantoor of andersom. Bij alle organisaties heb je uitstekende werkers en iets mindere goden. Wat dat betreft blijft het voor een asielzoeker afwachten wie hij krijgt. Het voordeel van een SRANjurist of –advocaat is wel dat deze gespecialiseerd is in het asiel- en vreemdelingenrecht, terwijl je bij de

Annerieke Dekker is senior communicatieadviseur bij VluchtelingenWerk Nederland.

De SRAN als medestander op veel punten

Annerieke Dekker

advocatuur ook iemand kunt treffen die asiel ‘er even bij doet’.’ De medewerkers van VluchtelingenWerk vinden het jammer dat de SRAN per 1 juni ophoudt te bestaan. ‘De Raad voor de Rechtsbijstand heeft geoordeeld dat de basisvoorziening die de SRAN vervulde niet meer nodig is en dat de markt het wel kan opvangen’, legt Pinxter uit. ‘Dat is wel jammer, ja. De meerwaarde van de SRAN is toch het specialisme dat zij biedt. De stichting heeft veel expertise op het gebied van asiel.’ Halfdanardottir: ‘Voor ons vormde de SRAN op het aanmeldcentrum Schiphol het centrale punt waar wij terecht konden voor advies en informatie. De taken worden nu overgenomen door de Raad. We zullen moeten zien hoe zij om zal gaan met de specifieke taken van de SRAN. Bijvoorbeeld de intercollegiale intervisiecommissie, die onderzoek doet als er signalen zijn dat bepaalde advocaten hun werk niet goed doen. Het is heel belangrijk dat zo’n commissie blijft bestaan.’ ‘De medewerkers van de SRAN gaan niet echt weg’, stelt Van der Wiele. ‘De mensen van de planning blijven, maar dan onder een andere werkgever. En veel advocaten blijven in het aanmeldcentrum diensten draaien. De vraag is natuurlijk wel of de coördinatie en de structuur die zorgde voor kwaliteit, continuïteit en bewaking blijft bestaan. Of we in staat blijven steeds beter met elkaar samen te werken onder een minder onafhankelijke organisatie die dingen aanstuurt.’

Het is bij bedrijven, ondernemingen, stichtingen en andere rechtspersonen niet anders dan bij natuurlijke personen: zij worden in het leven geroepen, gedijen een aantal jaren en verdwijnen weer. Soms – bij fusies en overnames – is er sprake van een voortzetting onder een andere naam, soms is er een doorstart na een sterfhuisconstructie, maar meestal is het einde ook een definitief einde. Een korte tijd wordt de ten grave gedragen instelling wellicht nog betreurd door betrokken personeelsleden en een enkele belanghebbende, maar lang duurt de rouwperiode meestal niet. Het door de ingeslapen instelling veroorzaakte gat in de markt wordt gretig door anderen opgevuld en slechts een enkel nostalgisch gedenkboek herinnert nog aan de ‘goede tijden’ van weleer. Zo zal het ook de SRAN vergaan. Anders dan verwacht en beoogd heeft de uit de drie SRA’s voortgekomen SRAN nog voordat zij de kans heeft gehad om haar doelstellingen waar te maken het moeten afleggen tegen de macht van de subsidiegever, die geen heil meer ziet in gesubsidieerde rechtshulp. Waar zo’n dertig jaar geleden de leemte in de rechtshulp de grondslag vormde voor door de overheid gefinancierde rechtshulp, is dat thans geen thema waar politici en beleidsmakers nog warm voor lopen. Het wachten is op een nieuw Zwartboek, zoals het befaamde Ars Aequi nummer van weleer, dat aantoont hoezeer de rechtshulp, overgelaten aan de commerciële advocatuur, tekortschiet, waar het gaat om grote groepen in de samenleving die om tal van redenen hun rechten niet kennen en deze ook niet krijgen. Daaronder bevinden zich ook de duizenden vreemdelingen die ook de komende decennia hun toevlucht tot Nederland zullen zoeken: hetzij via de asielprocedure hetzij langs andere legale of niet legale weg. Het is natuurlijk afwachten of de leemte die door het wegvallen van de SRAN zal ontstaan door andere rechtshulpverleners zal worden opgevuld. Persoonlijk heb ik daar niet zo’n groot vertrouwen in. Rechtshulp aan asielzoekers en in nog sterkere mate rechtsbijstand aan illegale vreemdelingen staat niet hoog in de waarderingsschaal van de advocatuur. Er zijn niet veel gespecialiseerde advocaten, die dit werk met plezier doen en deskundigheid laat bij veel andere advocaten te wensen over. Was het bij de SRA’s en nadien de SRAN dan zoveel beter? Mijn persoonlijke opvatting na zoveel jaren is dat er in potentie veel kwaliteit bij de SRA’s en later de SRAN aanwezig was. Er is ongetwijfeld ook veel

en goed werk verricht, met name in asielzaken. De onderlinge intervisie en coaching, het sterke accent op scholing en bijscholing, de ontwikkeling van een eigen kennisnetwerk onderscheidde het werk van de SRA(N) jurist in positief opzicht van dat van de individuele asieladvocaat. Ook de bijdrage aan collectieve procedures zoals tegen de AMA-campussen en de Detentieboten onderstrepen dat een bundeling van krachten en visie wel degelijk effect en een meerwaarde kunnen hebben. Toch is dat kennelijk niet voldoende geweest om de subsidiegever nog langer van het bestaansrecht van een zelfstandige rechtshulpvoorziening te overtuigen. Het is een voor de hand liggende reactie om daarbij de handen in onschuld te wassen en de verantwoordelijkheid te leggen bij de subsidiegever. Dat is echter niet mijn ervaring. Waar naar mijn mening de SRA’s en nadien de SRAN niet in zijn geslaagd is om zich duidelijk te profileren, zowel ten aanzien van de advocatuur als ten aanzien van organisaties zoals Vluchtelingenwerk. Daarvoor werd er te voorzichtig en te terughoudend geopereerd en werd er te weinig deelgenomen aan politieke discussies, waar juist de kennis en ervaring van de mensen uit het veld zo node ontbraken. Jammer heb ik ook altijd gevonden dat de SRA’s niet met meer inzet en betrokkenheid de taak hebben opgepakt die hen bij de nieuwe Vreemdelingenwet in de schoot werd geworpen: de rechtsbijstand aan vreemdelingen in vreemdelingenbewaring. Het gebrek aan kwaliteit en inzet van de advocatuur was nu juist de reden dat de wetgever de SRA-juristen hierbij wilde inschakelen. Jammer genoeg bleek dat voor velen binnen de SRA’s toch te ver of te hoog (?) gegrepen. Juist op dit terrein – in kwantitatief opzicht inmiddels veel groter dan het asielterrein – hadden de SRA’s en SRAN zich kunnen profileren en hun meerwaarde kunnen bewijzen. Ik beschouw het dan ook als een gemiste kans dat de SRA’s met uitzondering van de SRA Den Bosch hierop niet hebben ingespeeld. De komende jaren zal blijken of de leemte die nu door het wegvallen van de SRAN zal ontstaan op kwalitatieve wijze zal worden opgevuld. Hoopvol vooruitzicht is in ieder geval dat veel voormalige SRA(N)-juristen als advocaat rechtshulp zullen blijven bieden aan asielzoekers en andere vreemdelingen, die met het Nederlandse rechtssysteem worden geconfronteerd. Verder hoop ik dat de Raad voor Rechtsbijstand scherp zal blijven toezien op de kwaliteit van de rechtsbijstand aan vreemdelingen en zich zal inspan-

Anton van Kalmthout is hoogleraar Strafrecht aan de Universiteit van Tilburg. Hij is oud-bestuurslid van de SRA Den Bosch en lid van de Raad van Toezicht van de SRAN.

IN MEMORIAM

Anton van Kalmthout

nen om de lacunes die daarin de laatste jaren zijn aangetoond, weg te nemen.

De Stichting Rechtsbijstand Asiel: de gids in de asielrechtsbijstand

Degene die de Stichting Rechtsbijstand Asiel in het afgelopen decennium heeft gevolgd, ziet een organisatie die heftig in beweging was. De SRA werd in zijn ruim tienjarig bestaan geconfronteerd met enorme schommelingen in het aantal asielzoekers. Ga maar na! Tijdens het bestaan van de SRA fluctueerde het aantal asielzoekers van tussen de 50.000 medio jaren negentig en krap 8.000 in de laatste jaren van zijn bestaan. Ondanks dat, wist de SRA de asielrechtsbijstand via een uitgekiende aanpak door een zeer turbulente periode heen te leiden. Natuurlijk had de SRA ook te maken met kritiek. De SRA werkte teveel samen met de IND, was de kritiek. Of de SRA eigende zich ten koste van de vrijgevestigde advocaten zelf zaken toe, werd veelvuldig geroepen. Hoe dan ook, de raden willen er geen misverstand over laten bestaan dat wat hen betreft de eindbeoordeling zeer positief is. De SRA vormde onmiskenbaar lange tijd de gids in de asielrechtsbijstand. Zoals gezegd, de SRA kreeg te maken met grote aantallen asielzoekers. Ook bij een groot aantal asielzoekers moest kost wat kost de continuïteit van de voorziening worden geborgd. Pieken in de asielaanvragen leidden begin van deze eeuw tot ‘het ontbieden’ van de portefeuillehouder asiel van de raden op het ministerie van Justitie. Van de zijde van de beleidsafdeling rechtsbijstand op het ministerie werd de dringende vraag gesteld hoe de raden voor rechtsbijstand het dreigende tekort aan rechtsbijstandverleners dachten te keren. Het mocht immers niet zo zijn, zo werd de portefeuillehouder te verstaan gegeven, dat een tekort aan rechtsbijstandverleners het proces tot behandeling van asielverzoeken zou belemmeren. Vastberaden antwoordde de portefeuillehouder destijds dat het allemaal net zou moeten kunnen. Deze vastberadenheid durfden de raden natuurlijk alleen maar te tonen, vanwege de immense inspanningen die de SRA had verricht om de capaciteit van de rechtbijstand te vergroten. Één en ander viel nauwkeurig op te maken uit de aan het ministerie overgelegde prognoses van de SRA over de verhouding tussen het aantal asielzoekers en het aantal advocaten. En inderdaad de SRA stelde het vertrouwen van de raden niet op de proef; ondanks de gigantische druk op het aanbod bleek het allemaal net te kunnen. Asielbeleid noopt tot flexibiliteit. Meermaals werd van de SRA aanpassing gevraagd aan de situatie die zich voordeed. Het mag gezegd worden dat de SRA in tijden van een toenemend aantal asielzoekers flexi-

biliteit in optima forma liet zien. De SRA slaagde er zeer verdienstelijk in het aantal rechtsbijstandverleners gelijke tred te laten houden met de behoefte aan rechtsbijstand. Deels slaagde de SRA daarin door de opnamecapaciteit van de rechtsbijstandverleners die zich al bezig hielden met asiel op te hogen. Belangrijk voor het welslagen was echter ook het aantrekken van nieuwe juristen. Via de fameuze ‘opleidingklasjes’ werden vele juristen snel en goed voorbereid op het werk als rechtsbijstandverlener asiel. Al deze acties van de SRA leidden ertoe dat altijd aan de vraag naar rechtbijstand kon worden voldaan. De asielrechtsbijstand stond en staat vaak bloot aan kritiek. Juist in dit rechtsgebied waar sprake is van klanten die in de regel minder mondig zijn, vraagt de kwaliteit van de voorziening extra aandacht. De SRA signaleerde dat en ondernam daar waar mogelijk actie om de tekortschietende dienstverlening aan te pakken en de kwaliteit van de rechtsbijstand te verbeteren. Zo werden diverse nieuwe kwaliteitsinstrumenten geïntroduceerd, zoals de juridische coördinator en de intervisie / intercollegiale toetsing in het AC. Langzamerhand zijn deze instrumenten niet meer weg te denken uit de asielrechtsbijstand. Een voormalige directeur van de SRA onderkende wel het nadeel van de hiermee gepaard gaande hang naar formalisering. Klachten worden nu afgehandeld volgens vastomlijnde procedures, waarin de mogelijkheid van bezwaar en beroep is inbegrepen. Dat leidt ertoe dat wanneer een Commissie Rechtsbijstand Asiel van de raad voor rechtsbijstand iemand uitsluit, zo’n besluit mogelijk niet standhoudt bij een Commissie Bezwaar van dezelfde raad. Vroeger, zo zei de voormalige directeur, werd het weliswaar informeler maar uiteindelijk effectiever afgehandeld. ‘Een rechtsbijstandverlener die er een potje van maakte, werd door een andere advocaat gewoon gericht aangesproken en zonodig verzocht z’n biezen te pakken. Dat had bijna altijd het gewenste resultaat’. Het pionierschap ten voeten uit! Om te laten zien dat de SRA het serieus nam met de kwaliteit, stelde het ook hoge eisen aan de kwaliteit van de eigen juristen. De audit kantoororganisatie die enige jaren terug verplicht werd gesteld voor advocaten, werd als te licht bevonden. Vrijwillig koos de SRA ervoor de zwaardere toetsing van de Stichting Viadicte te ondergaan. Kostenbeheersing speelde lang een minder prominente rol. Vooraleerst diende de SRA de continuïteit van de voorziening veilig te stellen. Tegen die ach-

Edwin Borghs is beleidsmedewerker asiel raden voor rechtsbijstand. Jan Wijkstra is directeur van de Raad voor Rechtsbijstand Arnhem en portefeuillehouder asiel voor de raden voor rechtsbijstand

Edwin Borghs en Jan Wijkstra

naar verleden en toekomst

tergrond functioneerde de SRA een groot deel van zijn bestaan. Hiermee is niet gezegd dat de SRA het geld over de balk gooide. Integendeel! In dit verband noemen we met name de initiatieven van de SRA in de ketensamenwerking. Op initiatief van de SRA werden afspraken met de IND gemaakt om de werkprocessen beter af te stemmen. De meerwaarde hiervan was groot. In het verleden moest de SRA in de planning altijd rekening houden met ‘de nukken van de IND’ en daardoor een groter potentieel rechtsbijstandverleners paraat hebben. Dit leidde tot een inefficiënte inzet van middelen. Toen de ketensamenwerking eenmaal was geoperationaliseerd in het zogenoemde blokkenmodel, bleek dat er toe te leiden dat de effectieve tijd die rechtsbijstandverleners aan hun cliënten kunnen besteden toenam. Voldoende loftuitingen tot zover, zo menen we. En we horen u hardop denken: waarom hebben de raden, als men zo tevreden is, überhaupt voorgesteld de SRA op te heffen. Vooropgesteld, het was absoluut geen gemakkelijke keuze. Voor een uitgebreide beschrijving van de omstandigheden van het besluit verwijzen we u naar de evaluatienota die de raden voor dit doel hebben geschreven. Kort samengevat komt het er eigenlijk op neer dat het besluit voor een belangrijk deel terug te voeren is op de ongekende afname van het aantal asielzoekers in de afgelopen jaren. En ook niet los kan worden gezien van de scheiding tussen het publieke- (organisatie rechtsbijstand) en het private domein (rechtsbijstandverlening) zoals die eerder voor de reguliere rechtbijstand tot stand was gekomen. Het was ook voor de raden geen eenvoudig proces. Maar omstandigheden wijzigen zich, en er ontstonden naar het oordeel van de raden ook alternatieven in een geprivatiseerd stelsel. Daaraan hebben de raden uiteindelijk de voorkeur gegeven. En één ieder weet hoe het proces verder is verlopen. Hoe gaat het verder na de opheffing van de SRA? De raden willen voorop stellen dat ze de gidsfunctie van de SRA willen voortzetten. Wat bedoelen we daarmee? Allereerst. De ‘logistieke afdeling’ (zeg maar: het publieke deel van de huidige SRA) wordt gecontinueerd. Niet meer onder de noemer SRA, maar onder de noemer raad voor rechtsbijstand. Feitelijk gaat het om dezelfde medewerkers, die onder de vlag van de raad dezelfde activiteiten verrichten. De door de IND geuite vrees dat de afstemming met hen door het verdwijnen van de SRA verloren gaat, is daar-

mee ongegrond. Iedereen kan er van verzekerd zijn, dat de raden ervoor zullen zorgen dat de kwaliteit van die afdeling op hetzelfde hoge niveau zal worden voortgezet. Verder wordt de juridische coördinatie in de aanmeldcentra gecontinueerd. Ook deze functionarissen vallen sinds 1 januari jl. onder de raden voor rechtsbijstand. Één van de leden van de landelijke adviescommissie asiel van de raden (Lara) typeerde de functie heel treffend als ‘bewaker van de bewaking’. Bedoeld hiermee is dat het zwaartepunt van de kwaliteitsbewaking in de aanmeldcentra niet bij de juridisch coördinator wordt neergelegd, maar bij de beroepsgroep zelf. De juridische coördinator heeft daarin een (belangrijke) ondersteunende rol. Daarnaast is hij degene die de advocaten voorziet van essentiële juridische informatie. Het kwaliteitprimaat in de aanmeldcentra wordt, feitelijk net als in ‘de SRA-tijd’, thans uitgeoefend door de commissies intercollegiale toetsing of intervisie. Zeg maar de gekozen vertegenwoordigers van de in de aanmeldcentra werkzame advocaten. In vergelijking met het nabije verleden, streven de raden er wel naar de rol van de commissies te versterken. Uit gesprekken die de raden met de commissies in Schiphol en Ter Apel hebben gevoerd, valt op te maken dat de commissies voelen voor een dergelijke rol. Hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan het jaarlijks bespreken van twee dossiers van iedere deelnemende advocaat. Doel van die besprekingen is om door middel van collegiale uitwisseling de kwaliteit van de werkzaamheden in het AC te verbeteren. De voorgaande afspraken zullen worden neergelegd in een regeling. In ruil voor uitvoering van de regeling, zullen de raden financiën en andere faciliteiten bieden om kwaliteitsbevordering vorm te kunnen geven. Een vorm die doorlift op de door de SRA geïnitieerde intercollegiale toetsing in de aanmeldcentra, betreft intercollegiale toetsing in de vervolgprocedure. Thans vindt op dat vlak een experiment plaats. Op basis van een aselecte steekproef van door de raden afgegeven asieltoevoegingen in de periode 2006 en 2007, zijn 100 dossiers van advocaten geselecteerd. Deze dossiers worden beoordeeld door negen gerenommeerde vakbroeders. Met dit experiment wordt onderzocht of een model van intercollegiale toetsing kan bijdragen aan het waarborgen en eventueel verbeteren van de kwaliteit van de rechtsbijstand aan asielzoekers. Mocht dit experiment

voldoende aanleiding geven om dit structureel op te pakken, dan zullen de raden zich ervoor beijveren dat daarvoor middelen beschikbaar komen. Praten over kwaliteit levert discussie op. In een extreem geval vindt de één de geleverde rechtsbijstand kwalitatief goed, de ander vindt het kwalitatief belabberd. Om enige richting te geven aan deze discussie is enig jaren terug de Leidraad voor de Asieladvocaat gepresenteerd. Hierin zijn tips en adviezen opgenomen en is gedefinieerd wat de minimumnormen zijn. Deze leidraad functioneert als beoordelingskader voor de intercollegiale toetsing in de Aanmeldcentra en vervolgopvang. We komen tot een afsluiting. Voor de raden is de SRA van grote waarde geweest. Met het beëindigen van de SRA is het echter niet over! Hiervoor hebben we aangegeven dat veel van wat de SRA heeft opgezet, een vervolg krijgt. Het script dat hiervoor door de SRA is geschreven, zal ook in de komende jaren als belangrijke gids voor de raden dienen.

Colofon

Uitgave ter gelegenheid van de opheffing van de Stichting Rechtsbijstand Asiel Nederland Uitgave Stichting Rechtsbijstand Asiel Nederland Postbus 5418 6802 EK ARNHEM Na 1 juni 2008 p/a Raad voor Rechtsbijstand Postbus 900 6800 AX ARNHEM Redactie Bart van der Grinten (directeur SRAN) Thijs Arts (jurist) Hans Mulder (beleidsmedewerker logistiek) Oplage 2.000 exemplaren Vormgeving en fotografie Jan-Wieger van den Berg Druk Drukkerij van der Weerd, Oosterhout (Gld) Eerste exemplaar uitgereikt aan de Staatssecretaris van Justitie Mevr. mr. N. Albayrak op 30 mei 2008 te Utrecht tijdens het slotsymposium van de SRAN

100

-N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -N -R -N -R -N

RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN 101 RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNA RSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN ARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARS ARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSN RSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARSNARS

102

103

104