makkelijk verteerbare vorm, maar soms voelt ook een documentaire niet echt. Het is van belang dat er een vertrouwensband is tussen de filmmaker en de kijker. Hoewel het de taak van een documentairemaker is om informatie te dramatiseren en deze op een toegankelijke manier te tonen, mag hij zich er niet in laten meeslepen. Hij moet erop vertrouwen dat de kijker geïnteresseerd is in het onderwerp en het echt wil zien. Gebrek aan vertrouwen kan van de film onopzettelijke ‘docufictie’ maken, dat fantasielozer is dan fictie, maar niet geloofwaardig genoeg om een documentaire te zijn. Zulke producten zijn zowel nutteloos als saai. Het verkrijgen van dat vertrouwen is niet altijd makkelijk. Toch is het de Finse filmmakers gelukt! Als kijker weten we dat ze daadwerkelijk de hitte van het Oegandese regenwoud en de kou in Lapland doorstonden. Wetenschap vs esthetiek Röntgenmicrotomografie The Secret World of Moths omvat veel meer dan beeldmateriaal verzameld door heroïsche cameramannen in de ruwe wildernis. Ongeveer de helft van de beelden komt uit biologische laboratoria. Diepgaand research en een omvangrijk netwerk, leverden ongekend bronmateriaal. De meest fascinerende beelden zijn geproduceerd met zogenaamde ‘röntgenmicrotomografie’. Met microscopische precisie wordt voor het eerst de binnenkant van de mot zichtbaar gemaakt. Zonder fysieke aanraking, wordt de innerlijke structuur onthuld: een kosmos ontwaart zich.
In de film worden deze in het laboratorium gemaakte beelden gebundeld in gedetailleerde driedimensionale modellen. De samenvoeging van deze modellen vergt veel externe digitale rekenkracht. Computernetwerken, opgesteld op zogenaamde ‘render farms’ hebben dag en nacht, maandenlang gedraaid om de afzonderlijke hoge resolutie beelden in een filmische animatie te vatten. De kijker kan zo elk detail van het bijzondere dier tot zich nemen. Kristjan Niitepõld van de universiteit van Helsinki heeft de filmmakers hierin wetenschappelijk ondersteund. Het omzetten van de data, verzameld met microtomografie tot driedimensionale modellen was een enorme uitdaging. Janne Pulkkinen heeft daar veel uren aan besteed. Pulkkinen verdiende eerder zijn sporen in de wereld van computergames. Met deze achtergrond is hij in staat, wetenschappelijk verantwoorde dataverzamelingsmethodes te combineren met grafische kennis en de aantrekkingskracht van de gelikte gamewereld. De röntgenmicrotomografie maakt van The Secret World of Moths een unieke natuurfilm. De kijker wordt fantastische beelden voorgeschoteld, die verzameld zijn met behulp van de modernste technologie. De microscopisch exacte, driedimensionale beelden van het innerlijk gestel van de motten, dienen niet alleen voor het overdragen van informatie maar wekken ook oprechte, bijna kinderlijke verwondering. Heb je ooit nagedacht hoe de ingewanden van een mot eruitzien? Misschien niet, maar na het kijken van deze film weet je het. Wat eenmaal op het scherm getoond is, is moeilijk te vergeten.
Esthetiek The Secret World of Moths is een gestileerde en deels zelfs een esthetische film. De esthetische uniformiteit is een verdienste, maar er is ook een gevaar in verborgen. Kan een kijker vertrouwen op een zo mooie natuurdocumentaire? Het zweet van Vartiainen en Veikkolainen ruiken we tenslotte niet op het scherm. Het harde werken is enkel tastbaar tussen de beelden door. Het sublieme materiaal dat het samenstellen van een dergelijk mooie film mogelijk heeft gemaakt, is niet vanzelf bij elkaar gekomen, maar zegt iets over de toewijding en de wil en de zoektocht van de makers. Conclusie De combinatie van wetenschap en esthetiek zetten de toon voor het verhaal en voegen aan de documentaire een nieuwe, meer mystieke laag toe. Een mot komt steeds dichterbij en groeit uit tot een wonderlijk wezen. We worden meegezogen naar het oppervlak van de vleugelschubben, of naar het innerlijke weefsel gebracht, alsof het een andere, voor ons onbekende, maar zeker aanwezige realiteit betreft. De film maakt het mogelijk, de kenmerkende schoonheid van een zo alledaags, maar bijzonder insect, in rust en van dichtbij te kunnen aanschouwen. Motten bestaan echt.