Op 1 juli 2021 overleed de Nederlander die zijn land bij de hand nam en het op de muzikale wereldkaart zette als componist, maar ook als pedagoog. Internationale strekkingen uit de avant-garde van de latere twintigste eeuw vonden er onder zijn hoede een geheel eigen toepassing. Een portret van het werk en de esthetiek van Louis Andriessen, vanuit drie invalshoeken.
Nederlands modernisme in opmars Het kan verleidelijk zijn om Andriessen ‘slechts’ te zien als de componist die ‘hamerende’ muziek schreef voor het mede door hem opgerichte ensemble De Volharding. Het zou het in ieder geval een stuk gemakkelijker maken. Toch doet dit perspectief zijn vroege werken geen eer aan, zeker omdat ze omwille van de invloeden uit de naoorlogse avant-garde blijk geven van een componist die de bevestiging van het internationale muziekleven opzoekt. Denk daarbij aan het meest extreme voorbeeld: de grafische compositie Registers (1963), of ook Ittrospezione III (1964), waarin seriële methoden à la Pierre Boulez mee de structuur bepalen. Vanaf zowel Contra tempus (1968) als Anachronie I en II (1966, 1969) koos Andriessen echter voor een alternatieve vorm van modernisme die er niet vies van was om terug te grijpen naar muziek uit het verleden, of ‘hoge’ met ‘lage’ cultuur te verbinden. Klankconstructies op de manier van Stockhausen gaan in dialoog met citaten uit het werk van Franck en Milhaud, bigbandbezettingen bootsen Italiaanse barokmuziek na, en de resulterende werken worden zonder schroom opgedragen aan componisten als Charles Ives en Erik Satie. Deze open houding – een ‘stijlloze
Louis Andriessen 85
ITSILOS I stijl’ – zou gedurende zijn volledige loopbaan Andriessens handelsmerk blijven, waarbij vooral de muziek van Igor Stravinsky een blijvende bron van inspiratie was, zowel wat techniek als wat esthetiek betreft. ‘Minimale’ muziek, maximaal effect
PREWTNA ELBMESNE DNIW NAIGLEB
Eind de jaren 1960 kwam West-Europa onder invloed te staan van een anarchistische beweging die het kapitalisme en de burgerlijke cultuur die daarmee verbonden was in vraag stelde. Ook Louis Andriessen vond zich in dat gedachtegoed. Sterker nog, hij nam zelfs het voortouw en richtte in 1972 samen met saxofonist Willem Breuker het ensemble De Volharding op. Saxofoons, trompetten en trombones domineerden de bezetting. Muzikanten uit de jazz- en de klassieke muziekwereld werden samengebracht om allerminst behaaglijke muziek te brengen. Provoceren was de boodschap. Het mag dan ook niet verwonderen dat De Volharding niet in concertzalen optrad, maar wel op straat, bijvoorbeeld tijdens linkse manifestaties. Voor dit ensemble schreef Andriessen niet alleen de gelijknamige compositie De Volharding (1972), maar ook De Staat (1976) en Workers Union (1975).
© Marco Borggreve