National Geographic Traveler Mongolia Apr/May 2013 (#1) by iRMUUN Publishing

Шамбалын ОРНЫ ЭРЭЛД ӨӨР Дубай ГАЙХАЛТАЙ Мадрид ПАРИСИЙН АЯЛАЛ

Nobody Knows This World Better April/May 2013

Experience Mongolia like a Mongolian

2012 ОНЫ ДЭЛХИЙН ГАЙХАМШГУУД

Хүний ертөнцтэй зэрэгцэн орших өөр нэгэн ертөнц

СЭТГЭЛ ТАТАМ САНКТ-ПЕТЕРбуРГ

2012 WORLD WONDERS

The harmony of humans and bird life

From Russia With Love

n at i o n a l g e o g r a p h i c t r av e l e r m o n g o l i a a p r i l / m ay 2 013

content агуулга

монголд саатахын учир experience Mongolia like a Mongolian

зэрэгцэн орших өөр нэгэн ертөнц The harmony of humans and bird life

Монголын говийг Юрийн галавын цэцэрлэгийн ул мөр гэлцдэг. Travellers agree that the Mongolian Gobi is the remnant of a fantastic Jurassic Park.

Монгол бол ховор, нандин 400 гаруй төрөл зүйл шувуудын эх орон. Mongolia is the motherland for over 400 species of rare and beautiful birds.

80 дэлхийн гайхамшгууд 2012 world wonders Дэлхийн өвийн жагсаалтаас 9 үнэт өвийг танилцуулж байна. The UNESCO World Heritage List spotlights the planet’s most fascinating— and sometimes most threatened—places and customs.

6 a p r i l / m a y

2013

сэтгэл татам санкт-петербург From russia with love Өнгө засч, шинэхэн бахархал болсон Санкт-Петербург хот дахин “төв тайзнаа” гарч ирлээ. Freshly polished, newwly proud, St. Petersburg retakes center stage.

ads

n at i o n a l g e o g r a p h i c t r av e l e r m o n g o l i a a p r i l / m ay 2 013

Content агуулга

Миний үзсэн Санкт-Петербург хот нь гэрэл ба сүүдэр, хаант засаглал ба хувьсгал зэрэгцэн оршсон газар байв. The St. Petersburg I’m seeing is all about the coexistence of light and Page 102 shadow, imperial rule and revolution.

14 | Mongolia through my LENs 22 | event calendar

smart traveler

Experts

30 | The idea

26 | Ц.Цогзолмаа Ts.Tsogzolmaa 27 | Г.Бадамсамбуу G.Badamsambuu 28 | Р. Лхамаа R.Lkhamaa

Дурсамжийг минь бүтээгч бидний талбай The square that makes our memories

32 | the trend

Арай өөрөөр аялмаар байна уу? Try something different

road trip “Аялал дотроос хамгийн сэтгэл хөдөлгөм нь өндөр уулын авиралт байдаг. Уул бол хүн чанарын шалгуур”

11 | Greeting message

“Among travels, those which are the most touching and attractive are mountain climbing trips. The mountains test human quality”

34 | the place

Шамбалын орны эрэлд Finding Shangri-La

36 | the person

“Цэрэн Турс’’ ХХК-ийн захирал Э.Цэрэндолгор E.Tserendolgor Director, Tseren Tours LLC

38 | THE milestone

Хааны зөвшөөрлөөр нэвтэрдэг уул The Mountain that Requires the Khan’s Permission

40 | 48 hours Гайхалтай Мадрид Real Madrid

44 | stay list

The Mongolia connection

46 | local flavor Итадакимас Itadakimas

entertainment Нэг бүтээл бэлэн болоход арваад хоног хэрэгтэй. Өөрийн гараар хийсэн аяганаас цай уух боломж энд л байна. It takes about 10 days from start to finish. And at the ceramic studio, you can drink tea from a handmade cup.

108 8 a p r i l / m a y

48 | family time

2013

Парисийн бяцхан аялал Paris Pastimes

50 | port of call

Дубайд өнгөрүүлсэн өдөр A day in Dubai

56 | voices

CCАЖ-ын сайд Ц.Оюунгэрэл Ts.Oyungerel, Minister of Culture, Sports and Tourism

NOBODY KNOWS THIS WORLD BETTER | PUBLISHED IN 16 COUNTRIES AND 12 LANGUAGES offices in Washington, D,C London Amsterdam Barcelona Milan Moscow Prague Warshaw Tel Aviv Cape Town Beijing Jakarta Mumbai Mexico city Ulaanbaatar

Bucharest

National Geographic Traveler mongolia Эрхлэгч, Төслийн Удирдагч Анбатын Дэлгэржаргал / Publisher, Project Director Delgerjargal Anbat Хамтын Ажиллагааны Газрын Дарга Цэвээн-Очирын Халиун

Зөвлөх РедакторНарандоржийн Оргилболд Хариуцлагатай редактор Агвааны Мөнхжин Редакцийн координатор Цогбадрахын Уранзул Гэрэл зурагчин Анбатын Батжаргал

/ Head of Collaboration Department Khaliun Tseveen-Ochir

/ / / /

Editorial Consultant Orgilbold Narandorj Senior Editor Munkhjin Agvaan Coordinator Uranzul Tsogbadrakh Photographer Batjargal anbat

Арт Директор Тогоонтөмөрийн Хүрэлбаатар / Art Director Khurelbaatar Togoontumur Дизайнер Даваахүүгийн доржманлай / Designer Dorjmanlai Davaakhuu Жамбалсүрэн оюунжаргалан / Oyunjargalan Jambalsuren Сэтгүүлч, редактор Ц.Баасансүрэн, Э.Бадмаараг, Ч.Ганжавхлан, Г.Сонинбаяр, Б.Зандан

National Geographic Society

Chairman And Chief Executive Officer John M. Fahey, Jr. National Geographic Traveler Usa

Contributing Editors Ts.Baasansuren, E.Badmaarag, Ch.Ganjavkhlan, G.Soninbayar, B.Zandan

Editor & Sr. Vice President, Travel Media Keith Bellows | Executive Editor Norie Quintos | Creative Director Jerry Sealy | Director Of Photography Daniel R. Westergren |

Орчуулагч А.Баярдэлгэр, Ч.Сайнжаргал, Карл Р.Биттигау, Б.Хаш-Эрдэнэ, Х.Солонго, Г.Лхагвадулам, Б.Зандан, Жули Питзенн

Хавтасны зураг

Хөвсгөл нуур, Монгол Улс (хуудас 66) Гэрэл зургийг Т.Хүрэлбаатар / iRMUUN

Cover photo

Khuvsgul Lake, Mongolia (See page 66) By T.Khurelbaatar / iRMUUN

Translators A.Bayardelger, Ch.Sainjargal, Karl R.Bittigau, B.Khash-Erdene, Kh.Solongo, G.Lkhagvadulam, B.Zandan, Julie Pitzen Зар сурталчилгааны алба Лханаасүрэнгийн Мөнгөнчимэг, Батчулууны Нарангуа, Баттөрийн Өнөрбаяр Advertising team Mungunchimeg Lkhanaasuren, Narangua Batchuluun, Unurbayar Battur Дугаарт ажилласан Гармаагийн Энх-Амгалан / Enkh-Amgalan Garmaa

Assistant Art Director Mollie Bates | Senior Photo Editor Carol Enquist Photo Editor Krista Rossow | Chief Researcher Marilyn Terrell | Senior Researcher Meg Weaver | Managing Editor, E-publishing Kathie Gartrell | Geotourism Editor Jonathan B. Tourtellot | Production Manager David M. Burneston | Editorial Business Manager Jeannette Kimmel | Assistant to in Editor Erin Block | Assistant Researchers Jennifer Pocock,Rhett Register | Interns Kristina Elkus, Sophie Massie | Editors At Large Sheila F. Buckmaster, Costas Christ, Christopher Elliott, Don George, Boyd Matson, Andrew Mccarthy, Daisann Mclane, George W. Stone | Digital Nomad Andrew Evans International Magazine Publishng

Senior Vice President, International Publishing Yulia P. Boyle Director, International Magazine Publishing and Business Development Ariel Deiaco-Lohr

Copyright © 2013 National Geographic Society. All rights reserved. National Geographic Traveler: Registered Trademarks ® Marcas Registradas. National Geographic Traveler Mонгол сэтгүүлийг эрхлэн хэвлэх, түгээх зөвшөөрлийг Yндэсний Газарзүй Нийгэмлэгээс National Geographic Монголд олгов.

National Geographic сэтгүүлийн хэвлэмэл болон онлайн хувилбаруудад нийтлэгдсэн нийтлэл, гэрэл зураг бусад материалуудыг ашиглахтай холбоотой бүх эрхийг Монгол улсад зөвхөн National Geographic Монгол эзэмших эрхтэй. Дээр дурьдсан материалуудыг бүрэн, хэсэгчлэн, хэвлэмэл болон цахим хэлбэрээр дахин нийтлэх, санааг хуулбарлах, утгыг мушгин гуйвуулж ашиглахыг хуулийн дагуу хориглоно. Сэтгүүлд хэвлэгдсэн зар сурталчилгааны агуулгын өмнөөс редакци хариуцлага хүлээхгүй болно.

a p ril / m ay 2 013

2013 оны 4, 5-р сар (№1) Улсын бүртгэлийн гэрчилгээ: № 9073010099 National Geographic Монгол, Сүхбаатар дүүрэг, 6-р хороо, Бага тойруу-31б байр, Улаанбаатар хот–14201, Монгол улс Утас: +976 11-318073, +976 11-319300 И-мэйл: info@nationalgeographic.mn “Мөнхийн Үсэг” ХХК-д хэвлэв.

Greeting message

Эрхэм уншигч Танаа Монгол улсын аялал жуулчлалын салбарт үнэтэй хувь нэмэр оруулахаар National Geographic Traveler Монгол сэтгүүл шинээр мэндэлж таны гарт хүрлээ. Сэтгүүлийн хуудсуудаар дамжуулан гадны зочин Та Монгол оронтой, монгол хүн Та эх оронтойгоо улам дотносон ойртоно гэдэгт би итгэлтэй байна. Монгол Улсын Соёл, Спорт, Аялал Жуулчлалын Яам аялал жуулчлалын салбарын эрхзүйн орчинг сайжруулах, нөөцдөө тулгуурласан тусгай сонирхлын аяллыг төрөлжүүлэн хөгжүүлэх бодлогыг баримтлан ажиллаж байна. Тухайлбал бид “Аялал жуулчлалын орчны тухай хууль” –ийг боловсруулан баталснаараа эх орныхоо онгон байгалиа, түүх, соёл, уламжлалаа хамгаалан үлдэх боломж бололцоог бүрдүүлэхийн зэрэгцээ аялал жуулчлалын салбарын хөгжилд бодитой хувь нэмэр оруулж чадна гэж үзэж байна. Манай салбарт хийх зүйл, бүтээх сэдэл, боломж нөөц их байгаа тухай бид Аялал Жуулчлалын Форум дээрээ халуун дотноор ярилцаж санал бодлоо солилцсон. Өдгөө бодитой үр дүнг эрэлхийлсэн олон ажил, үйл хэргийг эхлээд байна. Энэ бүхэнд яам нээлттэй, ил тод байх зарчмыг баримталж байгаа гэдгийг хэлмээр байна. Монголын сэтгүүлзүй хийгээд аялал, жуулчлалын салбарт нэгэн онцгой хуудас нээж мэндэлж буй тус сэтгүүлийн уншигчдад талархал илэрхийлье. Монгол орноо хийгээд аялал жуулчлалын салбарыг сурталчилан таниулах хүндтэй бахдам үүргийг үүрэлцэж буй та бүхэнд амжилт хүсье. Цэдэвдамбын Оюунгэрэл УИХ-ын гишүүн, Засгийн Газрын гишүүн Соёл, Спорт, Аялал Жуулчлалын сайд

Publisher’s Note

Мөрөөдөл жигүүрлэх нимгэхэн хуудсууд Үндэсний Газарзүйн Нийгэмлэгийн түүхэнд National Geographic Traveler Монгол сэтгүүл олон нийтэд үнэ төлбөргүй тараагддаг аяллын сэтгүүл гэдгээрээ тэмдэглэгдэн үлдэнэ. Монгол Улсыг гадаадад сурталчилах албан ёсны сэтгүүл болж төрөн гарч байгаагаараа ч онцлог. Сэтгүүлээрээ дамжуулан бид гадаад ертөнцийг танд ойртуулаад зогсохгүй эх орноо ард түмэнтэй нь, үзэсгэлэнт байгальтай нь, домогт соёлтой, догшин авч өр нимгэн түүхтэй нь басхүү “зөрчилдөөнтэй” өнөөдөртэй нь уншигчиддаа хүргэхийг зорих болно. Бид та бүхэндээ хамгийн шилдэг аялалуудын тухай өгүүлж, хэрэгтэй мэдээллийг, шинэ мэдлэг, гайхалтай мэдрэмжийг хүргэхийг хичээн ажиллана. National Geographic Traveler Монгол зөвхөн сэтгүүлээр үйл ажиллагаагаа хязгаарлахгүй бөгөөд тун удахгүй монголын аялал жуулчлалын талаарх бүхий л мэдээллийг агуулсан албан ёсны интернет хуудсаа нээж түүгээр дамжуулан сэтгүүлийнхээ цахим хувилбарыг түгээх болно. Ингэснээрээ National Geographic Traveler төсөл илүү өргөн цар хүрээг хамарч, илүү хүртээмжтэй болно. Төслийн үйл ажиллагааг бүхий л шатанд дэмжсэн ССАЖЯ, ГХЯ, хамтрагч түнш нартаа, National Geographic Монгол төслийн гишүүддээ гүн талархал илэрхийлье. Аялал жуулчлалын салбар бол мөрөөдлийг бүтээж, мөрөөдлөө биелүүлэх боломжыг олгодог онцлог салбар билээ. Ингээд сэтгүүлийн хуудас болгон дээр “шигтгээстэй” гэрэл зураг, “хээлээстэй” үг бүр танд хүрч шинэ мөрөөдлийг өвөртлүүлэхийн сацуу тэрхүү мөрөөдлөө биелүүлэх арга зам боломжыг нээнэ гэдэгт итгэлтэй байна. Анбатын Дэлгэржаргал Эрхлэгч, төслийн удирдагч delgerjargal@nationalgeographic.mn

12 a p r i l / m a y

2013

Mongolia through my LENs Зэрлэг хээр талын Монгол морьтнууд Намрын сэрүүн орсон үед хол замд явж буй аянчид. Тэдний аян замын үнэнч нөхөр унаа нь морьд. Олон уулыг давах тусам Монголын байгаль сонин содон гэнэтийн бэлгээр дүүрэн. Улам цааш яван ямар зүйл хүлээж байгааг харахыг тэсэн ядна. Энэ нуурыг гаталвал байгалийн ямар онцгой зүй тогтоц байгаа бол... тэр үнэхээр сонирхол татна.

image: Pichugin Dmitry/Shutterstock

MONGOLIAN HORSEMEN IN THE WILD STEPPE Travelers who go on a long trip in the cool period of autumn. Their main transportations and fellow travelers are horses. The more mountains they climb, the more surprise Mongolian nature offers. Tempted to know what surprises there are waiting for them. Interesting to know what kind of particular natural order there is when they cross this lake.

Mongolia through my LENs Ногоон зүлгэн дээрх Монгол айл Гэрэл зурагчин Кристофер Мэдэр

“Монголд хийсэн аялал маань миний төсөөлж байснаас ч гайхамшигтай болсон. Гэхдээ аль нэгийг нь онцгойлон хэлэхэд хүндрэлтэй. Хэдий тийм болов ч аяллыг онцгой болгосон зүйлийг тодорхойл гэвэл тэр нь Монголын ард түмэн байна байх” A MONGOLIAN FAMILY SETTLED ON A GREEN GRASS Photographer Christopher Meder

image: Christopher Meder/Shutterstock

“My trip to Mongolia has been wonderful exceeding my expectations. Difficult to emphasize one among others. But the most remarkable thing about my trip was Mongolian people, I would say.”

Mongolia through my LENs Нуурын мандал дээгүүр жаргах наран Гэрэл зурагчин Владимир Медведев

“Анх харахад сонирхолгүй мэт байсан Монголын Их тал үнэхээр байгалийн үзэсгэлэнтэй төдийгүй гайхалтай ан амьтантай ажээ. Цаана нь цэнхэрлэн харагдах уулсын бараа энэ нутгийг улам үзэсгэлэнтэй болгоно. Монголд нар мандах, жаргах үзэгдэл олон өнгөөр бялхсан баялаг харагддаг” THE SUNSET OVER THE LAKE Photographer Vladimir Medvedev

image: Medvedev Vladimir/Shutterstock

“At first glance, the vast steppe of Mongolia seemed uninteresting, but it has beautiful sightseeing and extraordinatory animals. The mountains appeared lightblue from a distance make this area more beautiful. Sunrise and sunset in Mongolia shows miracle of various colors.”

Mongolia through my LENs Чулуужсан мод бүхий Говь Гэрэл зурагчин Владимир Медведев

“Миний зүрх сэтгэлийг домгийн мэт говь татаж байлаа. Гэхдээ би тэнд юу үзэхээ төсөөлж ч чадахгүй байв. Гэвч Монголын Говь намайг дуудсаар л... Тэгээд би говийг үзэхээр шийдсэн юм. Говийн элсэн далайгаар алхахад эцэс төгсгөлгүй уудам, хязгааргүй үзэсгэлэн төгөлдөр. Манхан нь үнэхээр өөр гараг дээр ирсэн мэт мэдрэмжийг төрүүлэм төгс зохилдолгоотой” THE GOBI WITH PETRIFIED TREES Photographer Vladimir Medvedev

“I was attracted by the legendary gobi without imagining what to see there. But the Gobi of Mongolia still appealed to me. Finally, I decided to see the Gobi. Walking through the sand sea of the Gobi and feeling endless vast area and infinite attraction. Sand dunes are so perfect feeling like on the another planet.”

image: Medvedev Vladimir/Shutterstock

—Э.Бадмаараг / E.Badmaarag

3 1 0 2 y a m / l i r p a

world event calendar

April 20-June 15

World Event Calendar

01 Нидерланд улс Конингиннедах буюу Хатан хааны өдөр / 4-р сарын 30 Нидерландчууд 4-р сарын 30-нд үндэсний их баяр болох улсынхаа Хатан хааны төрсөн өдөр “Конингиннедах”-ыг тэмдэглэн өнгөрүүлдэг. Энэхүү баярыг тус улсад эртнээс нааш хамгийн өргөн дэлгэр тэмдэглэгдэж ирсэн юм. Амстердам хот 4-р сарын 30ны тэмдэглэлт өдөр олны хөлд дарагдаж, баярт оролцохоор ирсэн 2 сая зочдыг хүлээн авдаг байна. Нидерландчууд жил бүр Хатан хааныхаа албан ёсны төрсөн өдрөөр олон тусгай арга хэмжээ, цэнгүүн, гудамжны худалдаа, концерт зэргийг зохион байгуулдаг уламжлалтай. Амстердам төдийгүй Арнем, Утрехт, Хаэг зэрэг хотуудад Хатан хааны өдрийг 4-р сарын

22 a p r i l / m a y

2013

29-ний өдрийн оройноос тэмдэглэж эхэлнэ. Энэ үеэр арга хэмжээнүүд үүр цайтал үргэлжилдэг. Тус өдөр Нидерландад амралтын өдөр байдаг бөгөөд сургуулиуд ч амардаг. Энэ өдөр хүмүүсийн хувьд жилд ганц удаа тохиолдох ямар ч албан ёсны зөвшөөрөлгүйгээр гудамжны худалдаа эрхлэх боломжтой үе юм. Олон хот, тосгоны төвүүдэд хүмүүс жижиг лангуу засч хуучин эд хэрэгсэл болон Хатан хааны өдрийн сэдэвтэй бүтээгдэхүүнүүд худалдаалдаг.

(former) Queen. It is by far the most widely celebrated holiday in the Netherlands. Amsterdam is packed to the gills on April 30, welcoming up to two million party-going visitors. The Queen’s official birthday in the Netherlands is celebrated each year with parties, street markets, concerts and special events. In many towns and cities, particularly Amsterdam, Arnhem, Utrecht and The Hague, the Queen’s Day celebrations begin

on the evening of April 29. Some events continue until daybreak when the actual Queen’s Day events begin. Many people in the Netherlands have a day off work and schools are closed on April 30. It is the only day in the year that people without licenses to trade can sell things on the street. Some people set up stalls to sell second-hand goods and Queen’s Day themed products in many city and town centers.

The Netherlands Koninginnedag ‘Queens Day’ April 30 On April 30, the Dutch celebrate Koninginnedag (“Queen’s Day”), a national holiday to commemorate the birthday of the country’s

images: 1. Devy/Shutterstock, 2. OlegD/Shutterstock

world event calendar and colors and every flamboyant architectural furbelow, flourish and frill of the past 700 years. Music illuminates Prague. It also acts as a kind of stethoscope to the city’s soul.

Франц улс Каннын Кино Наадам 5-рс арын 15 - 26

Тайланд улс Ко Паньян Бүтэн сарны үдэшлэг 4-р сарын 25, 5-р сарын 25

Бүтэн сарны үдэшлэг бол Тайландын Ко Паньян дахь жижиг арал болох Хаат Ринд зохиогддог бүтэн шөнийн далайн эргийн үдэшлэг юм. Үдэшлэг дараа өдрийн өглөөний нар мандтал үргэлжилдэг. Хаат Рин дэх далайн эргийн баарууд бүх л шөнийн туршид нээлттэй ажиллах бөгөөд псайкеделик транс, R&B, хаус, дэнс болон регги зэрэг олон төрлийн хөгжмийн хэмнэлүүдийг эгшиглүүлнэ. Энэхүү орчин үеийн арга хэмжээ нь Зүүн Өмнөд Азийг зорих олон жуулчдын аяллын нэгээхэн хэсэг нь болж чаджээ.

Бүгд Найрамдах Чех улс, Прагийн Хавар Олон Улсын Хөгжмийн Наадам 5-р сарын 12 – 6-р сарын 02

Ямар ч хүн Прага хотод зочлохоос татгалзах ёсгүй, учир нь Прага бол тийшээ очих хангалттай шалтгаан юм. Хэрвээ та гайхалтай мэдрэмжүүдийг авахыг хүсвэл Прагийн Хавар наадамд зочилж 700 жилийн түүхтэй уран барилгын чамин хийц, өнгө бүрийг шигтгэсэн сүм дуган, үзэсгэлэн, музей, ордонд хөгжмийн аялгууг нэмээрэй. Хөгжмийн аялгуу бол Прага

хотыг гийгүүлэгч. Үүнийг их хотын сэтгэл зүрхийг чагнаж байгаатай зүйрлэж болох юм.

Czech Republic Prague Spring International Music Festival May12 –June 02 No one should need an excuse to visit Prague; Prague is reason enough to go to Prague. But if ever you wanted to embrace an extra sensation in this most sensual of cities, go during the Prague Spring festival and add music to the palaces and museums, the galleries and churches, cobbles

France Cannes Film Festival May 15 - 26

images: 3. Festival - ©, 4. Paul Smith/Featureflash/Shutterstock

Koh Phangan, Thailand Full Moon Party / April 25 and May 25 The Full Moon Party is an all-night beach party that originated in Haad Rin on the island of Ko Pha Ngan, Thailand on the night of, before or after every full moon. The party carries on until the sun rises the next day. The bars on the sunrise beach of Haad Rin town stay open and play music such as psychedelic trance, R&B, drum and bass, house, dance and reggae. The modern event has become a part of the itinerary of many travelers to South East Asia.

Уламжлалт Каннын Кино Наадам нь энэ жил 5-р сарын 15 – 26-ны өдрүүдэд зохион байгуулагдахаар болжээ. Ерөнхий шүүгчээр Америкийн кино найруулагч Стивен Спилберг сонгогдсон байна. Энэхүү наадам бол дэлхийн хамгийн том арга хэмжээнүүдийн оргил нь гэж хэлж болох юм. 65 жилийн турш 5-р сард тухайн цаг үеийн дэлхийн шилдэг найруулагчид, одод, залуу гоц авьяастнууд хэн болохыг тодорхойлдог. Австралийн кино найруулагч Баз Люрманы найруулж, жүжигчин Леонардо Ди Каприогийн гол дүрд нь тоглосон “Агуу Гатсби” киногоор энэ удаагийн наадмын нээлтийг хийхээр товложээ. Жэй Гатсби буюу жүжигчин Леонардо Ди Каприо нь Каннын Кино Наадмын улаан хивсний ёслолд 2007 оноос хойш оролцож байгаа аж.

The annual Cannes Film Festival will take place from May 15 to May 26, 2013. The President of the Jury will be American film director Steven Spielberg. Quite simply, it is the pinnacle of the world’s top tier events. Every May in its 60-plus years it has attracted a who’s who of the world’s top directors, stars and cinematic wunderkinds of the moment. Australian director Baz Luhrmann’s The Great Gatsby, starring Leonardo DiCaprio, will open the Film Festival. DiCaprio, playing Jay Gatsby, will be walking up the famed Cannes film festival red carpet - for the first time since 2007.

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

world event calendar

Сингапур Олон Улсын Үйлдвэрлэлийн Хүчин Чадлын Менежмент Экспо 2013 5-р сарын 7-9

Олон улсын үйлдвэрлэлийн хүчин чадлын менежмент экспо 2013 нь Сингапурын хамгийн анхны худалдааны үзэсгэлэн юм. Уг үзэсгэлэнгийн гол зорилго бол хамгийн сайн үйлдвэрлэлийн хүчин чадлын менежментийг бий болгох мэдлэг, авьяас чадварыг хамтад нь цогцлооход оршино. Энэхүү худалдааны үзэсгэлэн нь барилгын материал, хаалга цонх, үйлдвэрийн тавилга, шал хавтан, цахилгаан (лифт) болон урсдаг шат, мөн эрүүл ахуйн хэрэгсэл (усны хоолой, угаалтуур гэх мэт) зэрэгтэй холбоотой бизнес эрхлэгч хэн бүхний зайлшгүй байх газар юм.

7 хоногийн тасалбарыг удахгүй худалдаанд гаргах аж. АВВА Музей нь сонсогч түмнийг хайртай хамтлагтайгаа илүү ойр байж, тус хамтлагийн уран бүтээлүүдийн цуглуулгатай орчин үеийн, хөгжмийн, олон

includes 2,000 sq. meters of exhibition space, of which a considerable amount is dedicated to ABBA The Museum. The museum is counting on 200.000-250.000 of Swedish and international visitors during 2013.

Singapore International Facility Management Expo 2013 May 7-9 The International Facility Management Expo 2013 (iFaME) is Singapore’s first facility management trade show. Its purpose is to bring together the expertise and talent that makes for excellent facility management. This trade show is ideal for those whose line of work is related to building materials, doors & windows, manufacturing furniture, flooring & tiles, lifts & escalators and sanitary wares.

Швед улс АВВА Музей 5-р сарын 7

2013 оны 5-р сарын 7-ны өдөр АВВА Музей нээлтээ хийнэ. Нээлтийн эхний 7 хоногийн тасалбар өнгөрөгч оны 12-р сарын 13-ны өдрөөс эхлэн худалдаалагдаж эхэлжээ. Тасалбарын эрэлт хэрэгцээ Шведэд төдийгүй олон улсын хэмжээд одоог хүртэл ихээхэн эрэлттэй байна. Харин 5-р сарын 7-31-ний өдрүүдийн буюу гурван

24 a p r i l / m a y

2013

салбарууд, тэдгээрийн олон шинэчлэлт өөрчлөлтүүдийг сонирхож болох арга хэмжээ юм. Энэхүү үйл ажиллагаа нь дэлхийн аялал жуулчлалын худалдаа нэгэн дор цугларах, сүлжээ үүсгэх, харилцан тохиролцох,

06 талт үзэсгэлэн хэлбэрээр танилцах боломжийг олгох юм. 5000 м2 талбай бүхий барилгын 2000 м2 талбайд зөвхөн АВВА Музейн үзэсгэлэн тавигдна.

Sweden ABBA The Museum May 7 ABBA The Museum will open on the 7th of May 2013. The first opening weeks tickets was released on December 13th. The buzz is in full swing, as is the demand for tickets both in Sweden and internationally. In response, ABBA The Museum will now release opening tickets for the first three weeks, the 7th–31st of May 2013. ABBA The Museum will become the home of ABBA’s collected works, set to be showcased in a contemporary, musical and interactive exhibition that allows the audience to get close to their favorite band. The 5,000 sq. meter building, located in Stockholm,

БНХАУ Дэлхийн Аялал Жуулчлалын Үзэсгэлэн Худалдаа 5-р сарын 9-12

Шанхай хотод жил бүр уламжлал болгон зохион байгуулагддаг Шанхай хотын захиргааны аялал жуулчлалын удирдах газар болон Европын үзэсгэлэнгийн холбооны хамтарсан Шанхай Дэлхийн Аялал Жуулчлалын Үзэсгэлэн Худалдаа бол Хятад улсын томоохон үзэсгэлэн төдийгүй, Хятадад хамгийн идэвхтэй байгаа зах зээлийн

бизнес эхлүүлэх, түүнчлэн хэрэглэгчдэд сурталчилах маш том үр өгөөжтэй, гайхалтай боломж гэж хэлж болно. Өнгөрөгч 2012 онд уг экспод дэлхийн 500 гаруй байгууллага үзэсгэлэнгээ танилцуулж, 38000 гаруй зочид оролцжээ. 2013 оны Дэлхийн Аялал Жуулчлалын Үзэсгэлэн Худалдаа нь 5-р сарын 9-12 өдрүүдэд Шанхайн Үзэсгэлэнгийн Төвд зохион байгуулагдах юм. Дөрвөн өдрийн туршид “Дэлхийн Аялалын Жуулчлалын Их Баяр” болон “Дэлхийн Аялал

image: 6. Abba - Torbjörn Calvero © Premium Rockshot

world event calendar Жуулчлалын Мэргэжлийн Үзэсгэлэн” гэсэн үндсэн хоёр хэсэгтэй арга хэмжээнүүд болно.

China World Travel Fair May 9-12 Staged annually in Shanghai and co-hosted by Shanghai Municipal Tourism Administration and VNU Exhibitions Europe, Shanghai World Travel Fair, the leading travel expo in China, is a vibrant must attend event showcasing a diverse range of destinations and industry sectors to China’s most dynamic markets. It is a unique opportunity for the global travel trade to meet, network, negotiate and conduct business, plus an effective platform for consumer marketing. In 2012, the expo gathered more than 38,000 visitors and over 500 exhibitors globally.

In 2013, world travel fair will be held on May 9th - 12th at Shanghai Exhibition Center. During the four days’ exhibition, featured with the sub-brands of “World Tourism Carnival” and “World Travel Fair Professional”.

Швед улс Титаник Үзэсгэлэн 4-р сарын 30 – 9-р сарын 8 1912 оны 4-р сарын 15-ны өдөр Титаник хөлөг онгоц 1495 хүний амьдралыг авч одсон. 101 жилийн дараа Титаник үзэсгэлэнд хөлөг онгоцны дотоод өрөөнүүдийн жинхэнэ болоод сэргээн засварласан 200 гаруй эд зүйлсийг дэлгэн тавьж, таныг өнгөрсөн үеийн мартагдашгүй аяллаар зугаалуулах болно. Уг үзэсгэлэнд орох төлбөрөөс эхлээд тус бүртээ дуу чимээгээр хүрээлэгдсэн хэсгүүд байх

бөгөөд үзэсгэлэнгийн эргэн тойронд зочдыг дуу чимээ, хөгжим, дуу хоолойгоор замчилж, Титаникийн бодит түүхээр аялуулна.

Sweden Titanic- The Exhibition 30 April - 08 September April 15th 1912, the Titanic sank claiming the lives of 1495 people. 101 years later, Titanic the Exhibition, with over 200 original authentic objects and reproductions of the inside rooms, takes you on an unforgettable journey to the past. Titanic the Exhibition features an individual sound system included in the entrance fee, which, with voices, music and sound effects, guides visitors around the exhibition, submerging them in the true history of the Titanic.

ОХУ CTT Москва үзэсгэлэн 6-р сарын 4-8

image: 8. Olympic Bow view in Thompson © Claes-Gˆran Wetterholms arkiv

СТТ Москва үзэсгэлэн нь барилгын тоног төхөөрөмж, технологийг олон нийтэд таниулах зорилготой бөгөөд хамгийн сүүлийн үеийн барилгын тоног төхөөрөмж, машин техник болон технологийн

шинэчлэлтийг өргөн хүрээтэйгээр хамарч чаддаг онцлогтой. Энэхүү үзэсгэлэнд барилга байгууламж, зам гүүрийн барилгын компаниуд, барилгын материалын үйлдвэр, барилгын машин техник үйлдвэрлэгчид, барилгын машин техникийн худалдаа үйлчилгээ эрхлэгчид, зөвлөх инженерүүд, дизайны институт, яам, агентлаг, нийгэмлэг, их дээд сургуулиуд зэрэг барилгын салбарт харъяалагдах шинжээчид, мэргэжилтнүүд болон шийдвэр гаргагч түвшний удирдлагууд төлөөлөл болон оролцдог. СТТ Москва үзэсгэлэнд дэлхийн өнцөг булан бүрээс хүрэлцэн ирсэн оролцогчид үзэсгэлэнгээ дэлгэдэг бөгөөд өнгөрч оны статистик үзүүлэлтээр 23 орны 650 оролцогчид хүрэлцэн иржээ.

Russia CTT Moscow Expo June 4-8 CTT Moscow will be concerned with exhibition of construction equipment and technologies; it will offer an extensive range of innovative and technologically advanced construction equipment, machinery and technologies. CTT Moscow will attract a large number of visitors including experts and decision makers from the sectors like Construction & building companies; Road & bridge construction companies; Building material industry; Construction machinery manufacturers; Construction machinery trade & service providers; Consulting Engineers; Design institutes; and Ministries, associations, universities. The visitors will include owners/presidents/ general managers, key specialists/ technical directors/chief engineers; and technicians/operators. CTT Moscow will include participation of a large number of exhibitors from all around the world. According to last year s tatistics, there were 650 exhibitors from 23 countries. —Ц.Уранзул / Ts.Uranzul

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

expertS

ОУХМ Ц.Цогзолмаа Ts. Tsogzolmaa, World Class Athlete Уулын аялалд явахад аялагчийн үүргэвчинд зайлшгүй байх зүйлүүдийн талаар хэлж өгөөч? By A.Munkhjin / А.Мөнхжин

Tell us about what a traveler should carry in his/her rucksack while traveling in the mountains? There are things that travelers should keep in mind while traveling in nature or climbing mountains. The most important is to prepare your personal belongings, taking into consideration the season, timing and for how many days. Things that one should inevitably take with them is a spare pair of shoes, clothes, cap, gloves, socks, raincoat, windbreaker, toilet set, first-aid kit, sleeping bag (depends on

length of travel), water bottle, cup and utensils, matches, flash light, candle, notebook, pencil, map, compass, whistle, and of course a camera. Try not to take all the things that you want, but all that is necessary and as light as possible. When you stuff your rucksack with these things, try to adjust it to your back. While doing this, place the heaviest things on the bottom. Mainly, you should pay attention to your safety.

image: Galyna Andrushko/Shutterstockv

Байгалийн сайханд аялах, ууланд авирахад мэдвэл зохих зүйлүүд гэж бий. Эдгээрээс хамгийн чухал нь ямар улиралд хаана, хэдийд, хэд хоногоор явахаас шалтгаалан хувийн бэлтгэлээ хангах юм. Заавал авч явах зүйлст солих гутал, хувцас, малгай, бээлий, оймс, борооны цув, салхины цамц, ариун цэврийн хэрэгсэл, эмийн сан, унтлагын хөнжил /явах зам хоногоос шалтгаална/, усны сав, аяга халбага, шүдэнз, гар чийдэн, лаа, тэмдэглэлийн дэвтэр, балын харандаа, газрын зураг, луужин, шүгэл, аяга мэдээж камер байх хэрэгтэй. Хүссэн бүхнээ авалгүйгээр аль болох хөнгөн зайлшгүй хэрэгтэй зүйлсээ авахыг хичээгээрэй. Үүргэвчиндээ ачаагаа байрлуулахдаа нуруундаа сайтар тохируулах хэрэгтэй. Ингэхдээ хүнд зүйлсээ үүргэвчнийхээ доод талд эхлэн хийнэ.

26 a p r i l / m a y

2013

EXPERTS

“Гараг” продакшны захирал Г. Бадамсамбуу G. Badamsambuu, director of Garag production

image:zazaa/iRMUUN Photo

Түүхийн дурсгалт газар сонирхдог герман найзыгаа Монголд хаагуур дагуулж явах нь зүйтэй вэ? Түүхийн аль үеийг сонирхдогоос хамаарна. Эрт үеийг сонирхдог бол Баруун Монгол руу, хожуу үеийг бол Төв Монголоор явбал зүгээр. Ер нь Монголд ирэх хүн эхлээд манай онцлог, нүүдэлч иргэншлийн тухай ойлголтгүйгээр олон зүйлийг хүлээн авч чадахгүй. Энэ бол нууцлаг, өөр ертөнц. Дэлхийн хамгийн хүчирхэг нүүдэлчид, тэдний эзэнт гүрнүүд энд ээлжлэн оршсоор ирсэн, тэд байгалийг шүтэх өөрийн үзэл тогтолцоотой, бас бусад нүүдэлчид шиг хэрмэл тэнүүлчид бус тодорхой уудам бүс нутгийг эзлэн суудаг “суурьшмал” нүүдэлчид байсныг мэдэх хэрэгтэй. “Britannia rules the waves” гэдэг шиг “The lands were ruled by Mongols” гэдгийг санаж, тэдний энэ аугаа ул мөрийг олж харах гэж оролд, тэгвэл өөр санагдана. Мөхсөн эсвэл амьд домог эндээс олдоно. Түүнээс бус Эскимос, Полонезийн нүүдэлчидтэй адил сул дорой гэж боддог буруу үзлээрээ Төв Азийг харах гэвэл барууны жуулчин энэ соёлын талаар юу ч олж мэдэхгүй буцаж мэднэ. Хэрэв та боломжтой бол Баруун Алтай дахь эртний өвүүдийг үз. Цагаан салаа, Ямаан усны хадны зургууд, Цэнхэрийн агуйн зосон зургууд, эртний буган чулуу, хүн хөшөөнүүд, Хүннүгийн бунханууд, тэгээд нүүдэлч ахуй тэдний эртний урлагийн өвүүдийг харж болно. Та эртний хүмүүстэй “уулзах” шиг болно. Газар нутаг нь ч таныг өөр ертөнцөд зочлох мэт сэтгэгдэл төрүүлнэ.

Which places in Mongolia would you take your German friends who are interested in historical sites?

It depends on which historical period they are interested in. If they are interested in ancient times, it would be better to take them to western Mongolia, but if they are interested in later periods, then I’ll take them to central Mongolia. Normally, people who are going to visit Mongolia do not understand many things before having prior understanding of its nomadic civilization. This is a secret and different world. The people should know that the world’s most powerful nomads and their kingdoms alternately existed here. They had their own concept and system of worshiping nature, and unlike other nomads, they led a “sedimentary” lifestyle by occupying huge and vast territories. Just like “Britannia rules the waves”, one should remember that “The

lands were ruled by Mongols”, and try finding traces of these nomads. Extinct and living legends can be found here. If a western tourist tries to look at Central Asia always the same way, as he perceives the Eskimo and Polynesian nomads, as weak and fragile, he might go back home without gaining any knowledge about our culture. If you have a chance, try to visit the ancient heritage of the Western Altai. You can see Tsagaan Salaa, Yamaan Us rock paintings, Tsenkher cave ocher paintings, ancient deer stones, man statues, Xiang-nu tombs, the nomadic lifestyle and the ancient art of the nomadic heritage. You will feel as if you have met with these ancient people. Even their lands will give you an impression of having visited a totally different world.

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

experts

Дуучин Р. Лхамаа R. Lkhamaa, Singer

Дубайд аялахын тулд найдвартай байдалдаа анхаарах нь чухал гэж бодож байна. Бүр анх удаагаа явж байгаа хүн бол группт хамрагдсан нь хамгийн тохиромжтой. Дубайд явган явж юм үзнэ гэж бараг үгүй. Тиймээс өдрөөр жолоочтой машин хөлслөх хэрэгтэй. Такси байдаг ч тийм ч найдвартай унаанд тооцогдохгүй. Очоод үзэх зүйл гэвэл “Atlantis” гээд 6 одтой зочид буудлын усан цэнгээний газар, “Water World”-д усан гулгалт. Мэдээж “Burj Khalifa” дээрээс Дубайг харах болон элсэн цөлийн аяллаас хэн татгалзахав. Дубайн музей, “Community and Art Centre”, “Dubai Mall”-аас гадна “Jumeirah Mosque” зэрэг орохыг зөвшөөрдөг мөргөлийн газруудаар нь орж үзэхийг зөвлөе.

28 a p r i l / m a y

2013

“Meridian Village” гэж олон үндэсний хоолны газар бий. Жуулчид маш ихээр очдог. Мөн ислам шашинтны хоолноос амталж “ Holal”-ыг идэж үзээрэй. Дубайгаас гарах юм бол бүгд өөрийн өвөрмөц хөтөлбөртэй амралтын газрууд байгаа. Хэрвээ та анх удаа явж байгаа бол задгай зах зээлээс хуурамч алт авахаас болгоомжлоорой. Хууль хатуу учраас ямар нэгэн асуудалд орохоос болгоомжилж яваарай гэж зөвлөх байна. Түүнээс гадна биедээ байнга цэвэр ус авч явах хэрэгтэй. Дубайд аялахад хамгийн тохиромжтой үе бол 11,12, 1,2,3 сарууд. Наймдугаар сард Рамадан сар тохиодог бөгөөд үйлчилгээний газрууд ихэнхдээ хаадаг. Харин 7 сард 50-60 хэм халдаг учраас тохиромжгүй юм.

What would you recommend to visit for those who are going to travel to Dubai?

I think you have to think about your safety when you are traveling to Dubai. For those that are traveling for the first time, it is best to join a group. It is almost impossible to go for sightseeing by foot in Dubai. Therefore, you need to rent a car for the whole day. Although there are taxis, they can’t be regarded as safe. Regarding sightseeing, one can visit Water World at the Atlantis 6-star hotel. Of course one should visit Burj Khalifa to observe Dubai from above, and no one can resist a trip through the sand dunes. I would also recommend visiting the Community and Art Centre, the Dubai Mall, and mosques such as the Jumeirah Mosque that is open to the public. There is a place called Meridian Village where many different cuisines are served. A lot of tourists visit this place. Moreover, you should taste the Islamic cuisine and try the Holal. If you go outside Dubai, there are many places for vacationing that have individual programs. If you are traveling for the first time, you should be cautious in order not you buy fake gold. Also, I would recommend being cautious in order not to get into situations since the legislation there is very strict. And of course one should always carry fresh water. November through March is the most suitable time to visit Dubai. Since they celebrate Ramadan in August, most shops, restaurants and places of entertainment are closed. Since the temperature reaches 500-600C in July, it is not suitable to travel during this time.

images: Yuguesh Fagoonee/Shutterstock

Дубай руу аялахыг хүсч байгаа хүмүүст юу үзвэл зохих талаар танилцуулж өгөөч?

Smart

traveler

the idea

Дурсамжийг минь бүтээгч бидний талбай The square that makes our memories Улаанбаатар хотын зүрх болсон Сүхбаатарын талбайд ирсэн

Anyone who arrives at Sukhbaatar square,

хэн бүхэн монголчуудын өнгөрсөн хийгээд ирээдүйн зааг дээр зогсч байгаагаа мэдэрнэ. Алс холын орноос Чингисийн нутаг хэмээн манайхыг зорин ирэх жуулчид Сүхбаатарын талбайд хамгийн ойрхон буудаллахыг хүсдэг. Засгийн Газрын ордон, театрууд, төр захиргааны газрууд, музей, галарей, ресторан, кофе шопууд гээд Сүхбаатарын талбай “бүгдэд ойрхон”, “бүгдэд талбай ойрхон”. Бас талбайгаас бүх зүйл ойлгомжтой болдог. Төөрч будилсан нэгэн талбайг л олвол танилтайгаа тааралдсан мэт санаа нь амардаг манай хотод. Талбай дээр үзэх юм үгүй. Гэвч энд л бүгдийг үзэж баярладаг. Аз жаргалтай хурим, төгсөгчдийн хонхны баяр, цэргийн сүрт жагсаал, морьт цэргийн 9-н хөлт цагаан сүлд, төрийн тэргүүнүүдийн уулзалт, ёслол, эрхэмсэг хар машинуудын цуваа, өөр хаана ч үнэ төлбөргүй үзэж чадахгүй оддын цугларалт-шоу тоглолт... Талбай дээрээ бид жагсаж, цуглаж бас жаргалтай мөчүүдээ өнгөрөөдөг. Сүхбаатарын талбай бол дусал ч цус гаргахгүйгээр жагсаж ардчилсан, эрх чөлөөт нийгэм рүү монголчууд хамтдаа алхан орсон дэлхийд нэр хүндтэй, түүхт талбай юм. Тиймээс бидний эв нэгдлийн билэг тэмдэг. Өчигдөрхөн уулзсан найз руугаа өнөөдөр яаран гардаг шиг талбай руу алхацгаах бүгд дуртай. Талбай дээр уулзъя гэж хэлэхийг хотын хаана ч сонсож болно. Талбайд тайван сууж ном унших, Wi Fi ашиглан найзуудтайгаа чааталж, заримдаа зүгээр л суух сайхан.

the heart of Ulaanbaatar, feels that they stand at the crossroadsof Mongolia’s past and future. Tourists coming to Mongolia, “the land of Chinggis Khan” from far away, wish to stay closer to Sukhbaatar Square. Sukhbaatar square is “close to everything”, including the Government house, theatres, state organizations, museums, galleries, restaurants and coffee shops. Everything gets clear from the square. Anyone who is lost after finding the square becomes relaxed as if they have met an old acquaintance, in our city. There isn’t much to see at the square, however, here we see everything and enjoy. Happy wedding celebrations, graduation ceremonies, military parades, the nine white banners of the horse cavalry, an official ceremony of state leaders, convoys of elegant black cars, and a gathering of stars which cannot be seen free of charge elsewhere… We parade and gather at the square and spend memorable moments. Sukhbaatar square is a well-known and historic square where Mongolians paraded without losing a drop of blood and stepped into a democratic and free society. Therefore, it is a symbol of our unity. Everybody likes to walk to the square as if we are in

30 a p r i l / m a y

2013

image: bachka.a/iRMUUN

Дугуйгаар сундалж дураараа давхиж, ролик, скэйтээр хүссэнээрээ гулгаж байгаа хүүхдүүдийг харан суухад талбай тэдний эрх чөлөөгөө мэдэрдэг хамгийн том “зам” нь болдгийг ойлгоно. Хэдэн мянган км-ын цаанаас хотыг зурагтаар л харсан хөдөөний бяцхан хүү энэ л талбайд хөл тавьж зайрмаг долоохыг хүсч мөрөөдлийнхөө нэгээхэн хэсгийг бүтээдэг. Хурдан том болоод оюутан болчихвол ч очно доо хэмээн хүү хүлээнэ. Өргөн уудам Монголын хязгаараас ирсэн эгэл нүүдэлчин талбай дээр зургаа татуулж чухал ажлуудынхаа нэгийг бүтээсэн янзтай баяртайгаар өвөртөлж байгааг ажиглана. Тэр мэдээж хот айлынхандаа үзүүлэхээр яарч байгаа. Би аз жаргалтай хүмүүсийг харах гэж магадгүй энд ирдэг ч юм уу... Монголын зам бүхэн төв талбайг зорьж, зам бүхэн талбайгаас салаалах мэт... Бид талбай дээгүүрээ, талбайнхаа дэргэдүүр нь алхах бүхэндээ түүхээ бүтээцгээн амьдарч байна. Талбай бидний дурсамжийг бүтээн бас хадгалан оршдог. Аав ээжтэйгээ хөтлөлцөн ирдэг байсан бяцхан хүү хэзээ хойно талбай дээгүүр өнгөрөх болгондоо тэр л жаргалтай агшнаа дурсч бяцхан хүүгээ мөн л хөтлөн ирнэ. Эх нутагт нь эзэн Чингис хааны хөшөөг харж зургийг нь хальснаа буулгаснаа нэхэн санасан хаа холын гийчин тэр л нэгэн өдөр монголчуудын тухай гайхам түүхийг үр, ачдаа ярин алсыг ширтэн бодол болох нь дамжиггүй ээ. —А.Мөнхжин

a hurry to see a friend we met the day before. We can hear someone saying “let’s meet at the square” anywhere in the city. It is nice to sit at the square reading a book or chatting with friends using Wi Fi, or just sitting and relaxing. A country boy who lives miles away from the city and who has only seen the city on TV creates a part of his dream to step in this square. The boy dreams of going there when he grows up and becomes a student. You might see a nomad who has come from the vast steppes of Mongolia to get his photo taken at the square and puts it into his pocket. He is definitely in a rush to show his photo to his neighbouring family. I, perhaps, come here to see happy people... It seems as if all roads lead to the central square and all roads derive from the square... We create our own history while we walk over the square or by the square. The square makes and keeps our memories. The boy who was coming to the square holding the hands of his parents will bring his son here as he remembers all those happy moments when he goes through the square. The visitor who has taken a photo of the statue of Chinggis Khan in Mongolia shall remember the square by looking into the distance, telling their children or grandchildren the amazing history of the Mongolians. —A.Munkhjin

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

smart traveler

the trend

Арай өөрөөр аялмаар байна уу? Try something different: Special interest tours

ИХЭНХИ ЖУУЛЧИД НҮҮДЭЛЧДИЙН соёлыг сонирхох гэж Монголд анх хөл тавьдаг. Мөн шувуу, эрвээхэй үзэх, палеонтологи, археологи, түүх, угсаатны судлал, Буддизм, бөө судлалын аялал, хөөмий, морин хуур сурах зорилгоор тусгай сонирхлын аялалд хамрагдах нь ч бий. Рашаан сувилалд амрах, хийдийг зорьж буян үйлдэх зэрэг бидний дунд түгээмэл аялалыг тусгай сонирхлын гэж үзэж болно. Харин Монголд өөрөөр, өвөрмөц байдлаар хэрхэн аялж болох вэ? Хамгийн түрүүнд санаанд бууж буй нэг төрөл бол гэрэл зургийн аялал байна. Гэрэл зураг сонирхдог хүмүүс нийлээд (ганцаараа ч болно л доо) байгалийн үзэсгэлэнт газруудаар явж зураг авдаг аялал сайхан шүү дээ. Гэрэл зураг дотроо ч тусгай сонирхол гарч ирж мэдэх. Жишээ нь: хөрөг зураг, цэцэг ургамал, амьтан, зөвхөн үүлний зураг авах сонирхолтой хүн байхыг үгүйсгэхийн аргагүй. Мөн бясалгал хийх аялал яагаад байж болохгүй гэж?

32 a p r i l / m a y

2013

Do you feel like trying a new, special way of travelling? If you are keen to see new places while experiencing something special, a special interest tour is for you. Mongolia spells vast steppes, Genghis Khan and nomadic culture. The country happily continues to develop their image accordingly. Tourists visit Mongolia to enjoy untouched nature and experience nomadic culture. You may have heard that special interest tours organized in Mongolia vary from bird and butterfly watching, paleontology, archaeology, history, Buddhism and shamanism research trips, throat-singing and horsehead fiddle

studying trips. If you are not interested in the above mentioned special interest tours, what else is available to you in Mongolia? The first thing that comes to my mind is a photography tour. It’s great to shoot photos while enjoying beautiful nature with a group of like minded people. You could travel alone as well. You might have a special subject you enjoy shooting such as portraits, flowers, animals, even clouds… Another special interest tour might be a meditation trip. While India, Tibet, China and Korea are desirable destinations for meditation,

Дэлхий дахинд бясалгал гэхээр Энэтхэг, Төвөд, Хятад, Солонгосыг сонгодог. Гэтэл Монголд бясалгал эртнээс дэлгэрсэн түүхтэй. Тэрэлжийн Арьяабалын хийд, Өвөрхангайн Эрдэнэхамбын хийд зэрэг газар очиход үнэхээр л бясалгаад суумаар сайхан орчин угтдаг. Хийд бараадахгүй эзгүй хээр газар бясалгана гэвэл Монгол хамгийн тохиромжтой газар биш гэж үү? Монголд айраг цагаан идээ амтлах, цагаан идээгээр эмчлэх нэгэн төрлийн аялал оршсоор л ирсэн. Нэлээд хэдэн жилийн өмнө харшлын эмчийн зөвлөсний дагуу Өвөр Жанчивлан руу яваад, өдөржин рашаан, өдөрт 3 удаа шинэхэн саам ууж эмчилгээнд хамрагдаж билээ. Элэг ходоод амраад, арьсны өнгө шингэрээд ирдэг. Үнэхээр тустай зүйл. Сүүлийн үед явган аялал хүчтэй дэлгэрч байгааг тэмдэглэхгүй өнгөрч боломгүй. Тухайлбал Mongol Hiking Club (www.mongolhiking.org) ням гараг бүр явган аялал зохион байгуулдаг. Тус клубын Цэцээ гүн рүү хийсэн аялалд би бээр хамрагдаж байсан удаатай. Багуудад хуваагдан өрсөлдөж, замдаа дуулж, инээлдэж явахад ганцар ууланд авирахаас тэс өөр шүү. Богд хан уулынхаа ноён оргилд хүрэх зорилгогоо биелүүлсний дараа дэлхийн амжилт тогтоосон мэт сэтгэл догдлон хөөрч билээ. Ингээд бодоод байхад тусгай сонирхлын аялал нь зөвхөн “тусгай” хүмүүсийн хийдэг зүйл биш, хэн ч гэсэн хийж болох л зүйл. Би ч гэсэн маргааш нэгэн тусгай сонирхлын аялал хийхээр шийдлээ. Зургийн аппаратаа бариад, хэсэг найзуудыгаа дагуулан Цэцээ гүн рүү гэрэл зургийн аялал хийе байз. —Б.Зандан

why not try the Mongolian countryside? Buddhism has long been in Mongolia, and meditation has recently become widespread. The real idea I’m suggesting is that the Mongolian countryside is so quiet and tranquil. Places like Ariyapala Meditation Centre in Terelj National Park and Erdenekhamba monastery in Uvurkhangai aimag are perfect for meditation because of their serenity and beautiful nature. Although you can experience airag (fermented mare’s milk) and dairy product tasting tours in Mongolia. Mongolia is home to over 30 kinds of homemade dairy products, so you can taste them all, as well as get involved in the making. Mongolia is home to many natural spas that are good for healing different illnesses. For instance, once I went to the spa Uvur Janchivlan, as advised by a dermatologist. He advised me to drink the spa water and fresh mare’s milk 3 times a day. This is considered good for cleaning the stomach, and I felt how my skin became more fresh and clean. It is common among Mongolians to stay

in the countryside for over a month to eat dairy products – then this is something that could be considered a special interest tour. Recently short hiking trips are also getting popular. While you are in Ulaanbaatar, you may want to try Tsetsee Gun, peak of the Bogd Khaan Mountain (2268m above sea level) south of Ulaanbaatar. Proclaimed a national park in 1294, Bogd Khaan National Park is considered one of the oldest national parks in the world. It takes about 2 hours to hike to the peak. The way to the top is not too harsh and is quite a pleasant walk surrounded by beautiful forest. There is a small route that you can follow, but there are no signs. You should have someone who knows the way to guide you. When considering special interest tours, they are for everyone, not just the wealthy. Therefore I have just decided to do a special interest tour tomorrow. I’ll grab my camera, gather my friends and one who is a professional photographer, and head to Tsetsee Gun to hike and take pictures. —B.Zandan

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

smart traveler rael life | holiday romance

Tibetan prayer flags mark a sacred spot in Shangri-La County, where monasteries claim close ethnic ties to neighboring Tibet. Төвөдийн хөрш зэргэлдээх уугуул оршин суугчидтай ойр дотно хийдүүд орших Ариун Шамбалын Оронд хийморийн дарцагууд хүндтэй байр суурь эзлэнэ.

34 a p r i l / m a y

2013

the place

Шамбалын орны эрэлд 1933 онд “Гээгдсэн Хязгаар” хэмээх номондоо Жеймс Хилтон Шангри-Ла буюу Шамбалын орны тухай бичсэнээс хойш Хималай орчмын хэд хэдэн газрыг Газрын Диваажин хэмээх болсон. Гэвч 2001 оноос Юннань мужийн Зондиан хотыг албан ёсоор ШангриЛа гэж нэрлэх болжээ. Энэ бол уг нэрийг албан ёсоор соёрхсон цор ганц газар юм. Зондианы нутаг дэвсгэрт Азийн гурван том мөрний урсгал усаараа урласан гурван их хавцал, ер бусын мөнх цаст уулууд оршдог. ЮНЕСКО Гурван мөрнийг Дэлхийн өвд бүртгэсэн бөгөөд “Хятадын биологийн төрөл зүйлийн цөм нь” хэмээн тодорхойлсон байдаг. Кенсингтон Турс компанийн ажилтан Сара Фергюсон “Энэ нутаг өргөн уудам тул олноос нуугдахад хялбар байдаг” бөөгнөрсөн хятад жуулчдыг үл анзаарсан мэт өгүүлэв. Тэрээр хар хүзүүт тогоруу зэрэг ховор шувууд нутагладаг Байгалийн Тусгай Хамгаалалттай Газар явган аялал хийхийг бидэнд зөвлөсөн юм. Өөр нэгэн заавал үзэх ёстой зүйл бол аварга том Сонзалин Хийд бөгөөд Сара Фергюсоны хэлснээр: “Шарын шашны хэдэн зуун төвөд лам нарыг шингээсэн жижиг хэмжээний Потала ордон” юмсанжээ. Зуны сүүл сард дуу бүжиг, морины үзүүлбэрүүд бүхий “Кхампа” Адууны баяр гурван өдрийн турш зохион байгуулагддаг. Энэ баярын үеэр ихэнх жуулчид Шангри-Лагийн төв хот болох Дигины эргэн тойронд байрладаг байна. —Сиэль Миллер Буше

Finding Shangri-La

image: Mike Yamashitav

since James Hilton imagined Shangri-La in his bestselling 1933 novel Lost Horizon, a host of Himalayan areas have laid claim to this earthly Eden. But only one place—Zhongdian in China’s southwestern Yunnan Province—has officially gone by the name Shangri-La County since 2001. The region covers a stunning land of snowcapped peaks and plunging parallel gorges carved by three of Asia’s mightiest rivers. UNESCO recognized Three Parallel Rivers as a World Heritage site and called it “the epicenter of Chinese biodiversity.” Despite throngs of Chinese tourists, “the area is vast, so it’s easy to get away,” says Sarah Ferguson of Kensington Tours, who recommends a hike in one of the national parks where rare birds such as the black-necked crane live. Another must, massive Songzanlin Monastery, is “a mini Potala Palace, with hundreds of Tibetan Buddhist monks from the Yellow Hat sect,” she says. During the late summer Khampa Horse Festival, three days of celebration, song, and equestrian shows. Most travelers stay in and around Shangri-La’s main city, Diqing, a former hub on the ancient tea trade route. —Ceil Miller Bouchet

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

smart traveler

the PERSON

“Цэрэн Турс’’ ХХК-ийн захирал

Э.Цэрэндолгор E.Tserendolgor

Director, Tseren Tours LLC

Тэр аялах дуртай, хүмүүст туслах чин хүсэлтэй, бүтээлч эмэгтэй. Аяллаар дамжуулан хөдөөгийнхөн, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд зориулан олон төсөл хэрэгжүүлсэн төдийгүй уран бүтээлчдийн үзэсгэлэн, тоглолтуудыг ивээн тэтгэж дэмждэг нэгэн. Мөн салбарынхаа тогтвортой хөгжлийн төлөөх хүчтэй дуу хоолой нь болдог эмэгтэй бол Э.Цэрэндолгор юм. She is an innovative person who likes to travel, with a full desire to help people. By traveling, she has not only implemented many projects targeting rural people and disabled children, but she also sponsors exhibitions of artists and performances. E. Tserendolgor is a person who serves as a strong voice for the sustainable development of the tourism sector.

Хорин жилийн туршлагаасаа юуг ойлгосон бэ? Манай салбарынхан зөвхөн бизнес хийх биш асуудлыг илүү өргөн хүрээнд хардаг болсон. Энэ салбарт ажиллахын тулд эх орноо чин сэтгэлээсээ хайрлах, залгамжлах залуусаа бэлдэх, дэлхийн олон өрсөлдөгчидтэй зэрэгцэн ажиллах ёстой гээд бид олон зүйлийг энэ хугацаанд мэддэг болжээ. Бидний бүтээл гээд олон давхар байшин шиг зүйлийг харуулах боломжгүй ч ололт маш их байгаа. Бид салбартаа олон залуусыг бэлтгэж, туршлагажуулж, бааз сууриа тавьж, тэднийг мэргэжлээ тодорхойлоход нь хувь нэмэр оруулсандаа баяртай байна. Таны ажлын үнэт зүйлүүд юу вэ? Аялал жуулчлалтай салшгүй холбоотой явах зүйл бол ёс зүй. Бас эх дэлхийгээ, эх орноо, ирсэн зочноо хүндлэх хайр. Танай компанийн болоод таны аяллын үзэл санаа юу вэ? Жуулчлалаас орж ирэх орлогыг орон нутгийн тогтвортой хөгжилд зарцуулах. Монгол бол унаган байгаль бас нүүдэлчин соёлын өлгий. Тиймээс тэр цөмийг хамгаалах ёстой. Миний очсон газрын малчид, иргэд бүхэн миний зохион байгуулсан аялал жуулчлалаас ашиг хүртээсэй гэж боддог. Тэднийг би бизнесийн хамтрагчаа гэж үздэг. Хийж байгаа ажлууд маань бага юм шиг санагдаж байгаа ч тухайн хүний хувьд орлогын эх үүсвэр, урам зориг нь болдог. Та аяллаасаа юуг мэдэрдэг вэ? Ганцаараа баймаар, дотор хүнээ сонсмоор, юу ч бодмооргүй үедээ өөртөө цаг гаргадаг. Би том групптэй явж байсан ч бүхнээс тасарч ганцаараа суух дуртай. Энэ нь надад сэтгэлийн асар их таашаалыг өгдөг, миний аяллын оргил мөч. Таны ажил хүнд юуг санал болгодог юм бэ? Бид хүмүүст мөрөөдөл зардаг. Бид хүмүүст сэтгэл ханамж, таашаал өгөхийг зорьдог.

36 a p r i l / m a y

2013

What have you learned from your twenty years of experience? Our colleagues are starting to look at the tourism sector not only as a business, but they started looking at it in a broader sense. During all these years, we have understood that in order to work in this sector, we have to love our country from the heart, train our young successors, work in step with many competitors in the world, and do many other things. Although we cannot demonstrate our results by showing a tall building for example, we have reached many achievements. We are happy that we could train and coach many young people, build a foundation and contribute to helping young people determine their professions. What are the values of your profession? One thing that is indispensable in the tourism sector is ethics. Moreover, there should be respect and love for the earth, motherland and your guests. What is the traveling concept of your company and you? To spend income earned from tourism on the sustainable development of local communities. Mongolia is the cradle of pristine nature and nomadic culture. Therefore, we should protect this cradle. I always want all herders and people living in the places where I organize tours, to benefit from tourism. I regard them as my business partners. Though the activities I organize might seem to be small, they serve as a source of income and inducement for a particular person.

smart traveler

Уул уурхай түрэн гарч ирж байгаа энэ үед та ямар бодолтой байна вэ? Уул уурхай бидний бэлдсэн хүний нөөцийг, бидний үзүүлдэг газруудыг лицензээр “хааж” байгаа нь асуудал ч гэсэн бид яаж зөв хамтрах вэ гэдэг гарцаа хайх ёстой. Хүний нөөцөө зөв хувиарласан, тогтвортой хөгжил рүү чиглэсэн хариуцлагатай уул уурхайг, аялал жуулчлалтай хамт хөгжүүлэх тухай ярилцах цаг болоод байна.

What do you sense from your trips? During the times when I want to stay alone, listen to my inner voice and not think about anything, I save some time for myself. Even when I travel with a large group, I like to be separated and sit alone. This gives me a great spiritual satisfaction and becomes the culmination of my trip.

Аялагчийн хувьд мөрөөдөл чинь юу вэ? Илүү их аялмаар байна, аяллаараа дамжуулж ихийг хийхийг хүсч байна. Би ээж хүн учраас байгалиас миний мэдэрдэг тэр гайхалтай мэдрэмжийг хүүхдүүд маань мэдэрдэг байгаасай. Тэд маань чулуу болгоныг сонирхдог, цэцэг болгоныг хайрладаг байгаасай гэж хүсч байна. Хүмүүс байгальтай нөүтбүүкний араас биш, очиж хайрлаж, мэдэрдэг байгаасай. Аялал жуулчлалаар дамжуулан бид маш ихийг мэдэрч, бие биедээ илүү ихийг өгч, бие биетэйгээ илүү ихээр ойлголцож чаддаг.

What are your thoughts during these times when mining is gaining momentum? Even though the mining sector causes problems by recruiting the human resources trained by us and by “covering” the lands that we show to tourists with licenses, we have to find a way how to cooperate in the right way. It is high time to talk about how to develop responsible mining along with the tourism sector that correctly allocates human resources and is directed at sustainable development.

Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд туслах болсон тухайгаа? Бэрхшээлтэй байгаа тэдний байдлыг, бэрхшээлгүй хэн нэг нь харж туслах ёстой. Хөгжлийн бэрхшээлтэй нэг хүнтэй гэр бүл тэр чигээрээ бэрхшээлтэй тулгардаг. Түүнээс болоод гэр бүлээрээ аз жаргалыг бүтэн мэдэрч чадахгүй байна гээд төсөөлөөд үз л дээ. Гараа сунгаж, сэтгэлээ нээж энэ хүмүүсийг ядаж ойлгодог, цаашлаад тусалдаг байх нь хүмүүсийн үүрэг. Би энэ хүмүүст 100 хувь тусалж чадахгүй ч илүү мэдэрч ойлгож байгаагийн хувьд нээлттэй ярьдаг. —А.Мөнхжин

What does your work offer to others? We sell dreams to people. We aim to give satisfaction and enjoyment to people.

What is your dream as a traveler? I want to travel more and do more through traveling. Since I am a mother, I want my children to sense this wonderful feeling that I get from nature. I want them to be interested in every stone and care for every flower. I want people to sense and love nature not through their books, but by visiting it physically. Through tourism, we sense a lot of things, give each other more and understand each other more. Tell us about how you started helping disabled children. Everyone who is not disabled should understand the situation of the disabled and help them. Any family who has a disabled family member faces problems as a whole. Just imagine that because of this situation, the whole family cannot sense the happiness in full. Everyone’s duty is to extend their hands, open their inner souls and at least understand these people, and furthermore they have to help them. Although I can’t help these people 100 percent, I openly talk about them because I sense and understand them more. —A.Munkhkjin

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

smart traveler features | holiday romance

THE milestone

Хааны зөвшөөрлөөр нэвтэрдэг уул Улаанбаатар хотын өмнөд хэсгээр сунан тогтсон

Богдхан уулыг дархан цаазтай болгосны 235 жилийн ой энэ онд тохиож байна. Богдхан уул бол дэлхийн хамгийн анхны дархан цаазат газруудын нэг бөгөөд уулын Их тэнгэрийн ам дахь хадны сүг зураг нь Хүрэл зэвсгийн үед амьдарч байсан хүний ул мөрийг хадгалан иржээ. XIII зуунд Чингис хааны эцгийн эртний анд хэмээн Монголын Нууц Товчоонд өгүүлдэг Хэрэйд аймгийн Ван хан Богдхан уулыг дархалж, ан гөрөө хийх, гал түлэхийг чандлан хориглож байсан түүхтэй. 1294 оны Монгол Их Юань улсын хууль цаазын бичигт Богд хан уул, Хан Хэнтий, Отгонтэнгэр, Алтайн даваа зэрэг байгалийн үзэсгэлэнт газруудыг дархлахыг зарлигдсан байдаг. Хожим нь 1778 онд одоогийн Улаанбаатар хот Нийслэл хүрээ нэртэйгээр Богдхан уулын ард анх шаваа тавихад сайд Юндэндорж манжийн хаанд бичиг илгээж эцэг өвгөдийн үеэс энэ сайхан уулаа Mонголчууд дархалж ирснийг айлтган хууль цаазыг үргэлжлүүлэн

38 a p r i l / m a y

2013

мөрдүүлсэн түүхтэй. Ингэхдээ ам бүрт нь 28 харуул буулгаж уул руу дураар зорчихыг хязгаарлан, нэвтрэх эрхийг зөвхөн Богд хааны зөвшөөрлөөр олгодог байв. Чингис хаан өвөрт нь мэндэлсэн учир анх Хан-Уул гэсэн нэртэй байсан хэмээх аман домогтой боловч түүхэн сурвалжид бичигдсэнээр Юндэндорж ван, Санжаадорж түшмэл нарын саналаар Богд Жавзандамбын цолыг Хан-Ууланд өгснөөр Богдхан уул нэртэй болсон хэмээжээ. Мөн тухайн үеэс Богдхан уулыг Дүнжингарав хэмээн хүндэтгэн нэрийдэх болж уулын хоёр ноён оргилыг нь Түшээ гүн /2256 м/, Цэцээ гүн /2268 м/ хэмээн өргөмжилжээ. Богдхан уулын бараа нь харагдах газарт хүн цаазаар авдаггүй ёсыг тухайн үед даган мөрдөж уулаа хүндлэн биширч байжээ. Уулыг тахих уламжлал 1995 оноос дахин сэргэж 2004 оноос Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар төрийн тахилгатай уулсын нэг болгож 5 жилд нэг удаа төрийн тахилга үйлддэг уламжлал тогтсон юм. —Г. Сонинбаяр

holiday romance | features

The Mountain that Requires the Khan’s Permission This year marks the 235th anniversary of the

deployed twenty-eight guards to each pass who limited entrance to the mountain. Access to the mountain was only possible with permission issued by the Bogdo Khan. Oral legends say that Chinggis Khan was born on the front side of this mountain and was initially called“Khan-Uul”. According to written historical sources, the mountain was renamed Bogdkhan after giving the Khan-Uul mountain the rank of the Bogdo Javzandamba at the initiative of Yundendorj van and the Sanjaadorj clerk. Since that time, the Bogdkhan mountain was respectfully named Dunjingarav and its two peaks named Tushee Gun (2256 m) and Tsetsee Gun (2268 m). At that time, it was prohibited to execute people from any place where theBogdkhan mountain could be seen. This was considered a sign of respect for this mountain. The tradition of worshipping mountains was revived in 1995. Since 2004, in accordance with a decree by the President of Mongolia, the tradition of performing a worship by the state once in five years was established. —G.Soninbayar

image: margad.c

Bogdkhan mountain range, stretching across the southern part of Ulaanbaatar, as a specially protected area. Bogdkhan mountain is one of the first specially protected areas in Mongolia, with its rock paintings at the Ikh Tenger pass;traces of human existence from the Bronze age. In the 13th century, Van khan of Khereid aimag, reportedly an old friend of Chinggis Khan’s father according to the Secret History of the Mongols, took the Bogdkhan mountain under his protection, banning any hunting and fire-making. According to the legislation of 1294 during the Ikh Yuan Dynasty, beautiful, natural places like Bogdkhan mountain, Khan Khentii, Otgontenger, Altain Davaa and others were placed under protection. Later in 1778, when Ulaanbaatar then called Niislel Khuree was founded, the Minister Yundendorj sent a letter to Manju Khan. The letter informed the Khan how Mongolia’s ancestors had worshipped and protected this mountain and thus should continue to enforce legislation to protect it. The Minister

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

48 hours | real madrid

48 цаг

Гайхалтай Мадрид Real madrid Испанийн нийслэл уран зураг, тапас болон шөнийн амьдралаараа олныг татна. spain’s capital city takes the prize with artwork, tapas, and nightlife

By Lisa Abend / Лиза Абэнд

Испанийн тэхий голд сүндэрлэх үзэсгэлэнт Мадрид хот нутаг нутгийн онцлогийг өөртөө шингээжээ. Тэндхийн фламенко нь Севиллэгийнх шиг сэтгэл хөдлөм болохыг, загас нь Виго хотынх шиг шинэхэн болохыг шууд л мэдэрнэ. Өнөөдөр Мадрид цагаачлал болон бусад хүчин зүйлээс шалтгаалаад олон үндэстний оршин суугчидтай, хөгжингүй орчин үеийн урлагтай, алхаад л баймаар ногоон бүсүүдтэй, олон үндэстний шилдэг зоогийн газруудтай, юутай ч харьцуулшгүй шөнийн амьдралтай болж хувьсан өөрчлөгдөж байгаа. Гэсэн ч энэ хотод тэдний уламжлал хийгээд бяцхан хотын араншинг олж харна.

40 a p r i l / m a y

2013

it’s not for nothing that Madrid is located in the exact geographic center of Spain. The capital has always been the place where the rest of the country’s regions are represented—which means it’s home to flamenco as stirring as in Seville and fish as fresh as in Vigo. But in the past decade or so, immigration and other factors have made the capital a more sophisticated place, with a diverse population, a burgeoning contemporary art scene, a greater number of green spaces for walking, some of the finest ethnic restaurants in the country, and an unparalleled nightlife. And yet, in its corners, you can still find small-town flavor and local traditions.

Шил, төмөр нь гялалзах Сан Мигэль зах өдрийн турш испани хоолны амтанд дурласан олны хөлд дарагдана. The iron-andglass San Miguel market buzzes all day long with patrons enjoying local fare from more than 30 vendors.

real madrid | 48 hours

Day One

Morning Wander Among Masterpieces Begin your day in the Golden Triangle of Art in the heart of the city. Each of Madrid’s three major art museums (all within walking distance of each other) is a jewel, from the Prado with its major Velázquez and Goya canvases; to the Reina Sofía, with its modernist prize of Picasso’s “Guernica”; to the Thyssen-Bornemisza, with its idiosyncratic collection, including Fra Angelico and Marc Chagall. But the museum collections are so immense that you could spend all day doing nothing but masterpiece gazing and still not make a dent. Better to focus on one museum—perhaps the Prado’s room 67 with Goya’s disturbing “black paintings.”

Мадридын аяллаа Прадо музейгээс эхлүүлж, Матадеро дахь үзүүлбэрийг сонирхон Эстадо Пурод тапас зооглов.

images: MICHELE FALZONE/CORBIS (cAFE), TINO SORIANO/NATIONAL GEOGRAPHIC STOCK (PAINTINGS)

A day in Madrid begins with art at the Prado followed by an outdoor performance at the Matadero and tapas at Estado Puro.

Эхний өдөр ӨГЛӨӨ Урлагт дурлах Их хотын төвд байрлах Урлагийн Алтан Гурвалжин хэмээгдэх хоорондоо хэдхэн алхамын зайтай байрлах Прадо (Prado), Рэйна Софиа (Reina Sofнa), Тиссэн– Борнэмисса (Thyssen-Bornemisza) музейд зочлохоос эхний өдрөө эхлүүлээрэй. Прадод Веласкез, Гойя нарын бүтээлүүдтэй танилцаж, Рэйна Софиад дайны уй гашууг мэдрүүлэх Пикассогийн алдарт “Герника”-г сонирхож, Тиссэн-Борнэмиссад Фра Анжелико, Марк Шагал нарын хосгүй бүтээлүүдийн нууцад нэвтрэн дотносоорой. Магадгүй зөвхөн Прадог зорьж нийт 14-н бүтээлээс бүтэх Гойягийн “Харанхуйн зургууд”-тай (үгчилбэл “Хар зургууд”) танилцаж болох л юм. ӨДӨР мэдрэмж хөглөгчид Төгс үдийн зоог хүртэхийг хүсвэл Эстадо Пуро рестораныг зориорой. Рестораны шеф тогооч Пако Ронцерогийн уламжлал, шинэчлэлтийг агуулсан тапас (олон төрлийн зууш, хоолны цуглуулга бүхий зоог) гайхалтай сонголт байх болно шүү. Амтат тапасаар эрч хүчээ сэлбээд Сламанка дүүргийн цэвэрхэн гудмуудад байрлах Prada, Manolo Blahnik зэрэг брэндүүдийн бүтикүүдээр ороод гараарай. Харин Пасео дэ ла Кастелянагийн эсрэг талд байрлах Лас Салесас хороолол өөрийн чөлөөт, донжтой байдлаараа тансаг Саламанкагаас эрс ялгарана. Тухайлбал дизайнер Мимма Анелли Theorema урландаа этгээд, давтагдашгүй хийгээд дэгжин даашинзнуудыг бүтээнэ. Харин My Room Zapatos-д гурван өнгийн илгээр урласан оксфорд гутал, ангийн үсээр гоёсон гар цүнхнүүдээ жижиг боловч тансаг “өрөөндөө” худалдаална. ҮДЭШ Шөнийн хотод уусах Тапас хангалттай гэж үзвэл яг одоо Мадридад трэнд болоод буй дээд зэрэглэлийн Мексик ресторан Punto MX-д тухлаарай. Гуакамолэ соустай тортилья бингээс гадна шеф тогооч Роберто Руизын онцгойлон бэлтгэсэн хар шошоор хийсэн panuchos бин бүхий шарсан гахайн мах, ногоон хулууны соустай нугасны

Afternoon One-of-a-Kind Tastemakers Changing tastes and Spain’s economic hardships have led many of the country’s top chefs to pursue alternatives to fine dining. Estado Puro, run by Paco Roncero (who trained under Ferran Adrià) is one of the better efforts, both for its sleek decor (flamenco haircombs, called peinetas, line the walls and ceiling) and for its delicious tapas. A mix of traditional plates, like crisp cod fritters, and more modern ones, like crave-worthy sliders with caramelized onions, makes for a perfect lunch. The wellmanicured streets of the Barrio de Salamanca offer no shortage of Prada, Manolo Blahnik, and their ilk. But on the other side of the Paseo de la Castellana, the funkier Barrio de las Salesas plays SoHo to Salamanca’s Fifth Avenue. At Theorema, designer Mimma Anelli creates one-of-a-kind evening frocks that range from whimsical to drop-dead elegant. My Room Zapatos sells tri-toned suede oxfords and fur-trimmed handbags in a room that looks like the attic of a well-loved bohemian aunt. Any shopping-induced drops in blood sugar can be assuaged with a dulce de leche tart or raspberry macaron at Mamá Framboise. Evening A Nightcap With a View When you’re ready for a break from tapas, the most exciting trend in Madrid dining right now is the explosion of high-end ethnic restaurants. One of the best—and possibly the top Mexican restaurant in all of Europe—is the newly opened Punto MX. In addition to tortillas made fresh to order and guacamole prepared tableside, chef Roberto Ruiz turns out flavorful, authentic specialties like roasted shredded pork atop black-bean stuffed tortillas called panuchos and duck enchiladas in green pumpkinseed sauce. If it’s an early night (closing time is midnight), the terrace on top of the wedding-cake Cibeles Palace offers spectacular views of the city with glasses of cava. Open later, Ramses draws Madrid’s beautiful people to sip gin and tonics (Spain’s cocktail of the moment) either outdoors on a veranda that overlooks the illuminated Alcalá Arch on Independence Square or in the baroque black-and-silver spaces designed by Philippe Starck.

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

махан ороомог таны сонирхлыг татах нь гарцаагүй. Мадридын үдшийн сайхныг мэдрэхийг хүсвэл Плаза дэ Сибэлэсийн дээврийн задгай талбайд байрлах ресторанд кава (cava) дарс шимэнгээ хотыг тольдохыг зөвлөж байна. Мөн Эрх чөлөөний талбайд байрлах Рамзес рестораны гадаа асарт тухлах нь гайхалтай сонголт байх болно.

Day two

ӨГЛӨӨ Хаадын өргөө Хабсбургийн хаант засгийн үеийн Barrio de los Austrias хэмээх Мадридын үзэсгэлэнт хэсгээс хоёр дахь өдрийн Хаадын өргөөгөөр аялах аялалаа эхлүүлээрэй. Түүгээр аялахдаа Мадридын хамгийн том кафенуудын нэг Cafe del Oriente-д саатан аяга алдарт cafе con leche (Исп. Сүүтэй кофе) болон жигнэмэгээс нь амсаарай. Дараа нь цэцэгсээр дүүрсэн Plaza de Oriente – гийн эсрэг талд орших Хааны Ордонд зочлон Веласкез, Караважио нарын үнэт бүтээлүүдийг сонжихын зэрэгцээ ордны хээнцэр тавилгууд, анагаах увидастай ургамлуудыг хадгалсан шилэн ваарнуудаар дүүрсэн эмийн сан зэргийг үзэхийг зөвлөж байна. Мөн Сан Антонио дэ Флорида цогчин дуганд очиж суут зураач Гойягийн

Morning Royal Digs Start the day in the Barrio de los Austrias, the part of the city built by the Habsburg monarchs when they made Madrid the capital of Spain. Café del Oriente, good for pastries and café con leche, is one of the city’s grand cafés, complete with gilded bar, velvet banquettes, and elderly gentlemen working their way through newspapers. On the other side of the flower-filled Plaza de Oriente, the Royal Palace (open to visitors) is an exercise in old-world lavishness, with priceless paintings by Velázquez and Caravaggio, ornate furniture, and a pharmacy filled with ceramic jars storing medicinal plants. A more intimate experience awaits at the Goya Pantheon in the San Antonio de Florida Chapel, where the great painter created marvelous frescoes on the chapel’s ceiling, and where he is now entombed. For lunch, the San Miguel market is a snacking paradise that offers a variety of delicious bites.

зөвхөн энд л

just in

Хөл бөмбөгийн Реал Мадрид баг Сантьяго Бернабеу (Santiago Bernabйu) цэнгэлдэх хүрээлэнд жил тойрон тоглодог. Хэрэв тоглолтын тасалбар олж чадаагүй бол тоглогчдын хонгил руу алхаж ороод, алдарт багийн хөл бөмбөгчдийн суудаг урт сандал дээр тухлаад гэрэл зургаа даруулах боломжтой. Энэхүү боломж өдөр бүр нээлттэй байдаг ажээ.

The Real Madrid soccer team plays year-round in the Santiago Bernabéu Stadium, located north of central Madrid (take the metro). If you can’t score tickets, then walk down the players’ tunnel and snap a photo on the team’s bench during a tour (offered daily) of the 85,454-seat stadium.

ХОЁР ДАХЬ ӨДӨР

42 a p r i l / m a y

2013

real madrid | 48 hours Stalls sell everything from ruby slices of jamón ibérico to paper cones filled with crisp-fried baby squid; locals and visitors alike crowd convivially around the tables in the center. Afternoon Park Pleasures In 2011, the city inaugurated Madrid Río, a six-mile-long, lush park designed for strolling that was developed from an old ring road along the Manzanares River. There are places to rent bikes and kayaks, and a café. At the eastern end of the park, Matadero Madrid is perhaps the city’s most intriguing cultural space, offering art exhibitions and concerts in its complex of striking Moorish-industrial buildings that were once Madrid’s livestock market and slaughterhouse. Jordi Colomer’s video installation, “Prohibido Cantar” (“No Singing”), about how cities spring up, fills the space that was once a walk-in refrigerator.

бүтээсэн хана, таазны зургуудыг сонирхож түүний бунханд хүрвээс илүү гүн гүнзгий мэдрэмжийг амсах болно. Үдийн цайнд зориулан Сан Мигэль захын мухлаг, зоогийн газрууд jamón ibérico (гахайн утсан гуя), савласан жараахай зэрэг төрөл бүрийн амтат хоолыг санал болгох нь зуушны диваажин гэлтэй.

images: MIGUEL DE GUZMÁN/IMAGEN SUBLIMINAL (PLAZA)

ӨДӨР сэтгэл татам цэцэрлэгт хүрээлэнгүүд Манзанарес голын эрэг дагуу байрлах 10 км орчим урт үргэлжлэх цэцэрлэгт хүрээлэн Madrid Rio нь 2011 онд баригджээ. Дугуй, хөнгөн завь түрээслэн эрэг дагуу болон голоор аялж болохоос гадна олон кафенуудад тухлан тайван зугаалах олныг ажиглан түр амсхийгээрэй. Цэцэрлэгт хүрээлэнгийн зүүн захад орших Матадеро Мадрид (Matadero Madrid) магадгүй энэ хотын хамгийн сонирхолтой соёлын төвийн нэгд орно.

Evening Into the Night “When people think about Spanish food today they think it’s all about these crazy techniques and combinations,” says chef Juanjo López. “But there’s another side that is about getting the best ingredients and respecting them.” At López’s restaurant, the tiny La Tasquita de Enfrente, he does just that, barely poaching teardrop-size peas to bring out their sweetness, and lightly crusting a piece of skate before slaking it in a piquant sauce of brown butter and capers. Madrid is a city famous for its nightlife, and the adjoining neighborhoods of Chueca and Malasaña are the epicenter of it. Indie music at the hipster Zombie Bar is provided by the locally famous Zombie Kids; the kitsch TupperWare bar (with 1950s and ’60s memorabilia) has been an old-school favorite for decades. El Junco, a laid-back, intimate jazz club, draws aficionados for its live performances most nights, and the stalwart Pacha still brings in the late-night club kids eager to dance. End the night the way madrileños do, with sugary churros and hot chocolate at the 24-hour Chocolatería San Ginés, preferably just as the sun is coming up.

ОРОЙ шөнийн амьдрал Мадрид шөнийн амьдралаараа алдартай бөгөөд Чуэка (Chueca) болон Маласана (Malasana) орчим газар жинхэнэ төвүүд нь ажээ. Мадриддаа алдартай Zombie Kids хамтлагийн инди хөгжим хипстер маягийн “Зомби Бар”-д нүргэлдэг бол китч маягийн TupperWare баар хэдэн арван жилийн турш хууччуулын орох дуртай газар байсаар иржээ. Даруухан, сэтгэлд дотно Эль Хунко (El Junco) жазз клубт амьд хөгжим эгшиглэн үзэгчдийг бишрүүлдэг бол доргио Пача (Pacha) клубт бүжиглэх хорхойтой залуусаар дүүрсэн байдаг. Ийм л олон талтай Мадридын шөнийг үдэн хотын уугуул иргэдийн адил Сан Гинэс (San Ginés) кафед испанийн чурро амттан халуун шоколад уун ургах нарыг угтаарай.

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

Stay list

thE MONGOLIA coNNECTION

Read the following if you want to feel the beauty of Mongolia where the gobi and steppes are.

by E.Badmaarag / Э.Бадмаараг

1. “Severe rock”

(kHetsuu khad) camp “Severe Rock” located at the east edge of Hyargas Lake in Uvs aimag is like an another planet. Seems it is such an unusual place not only in Mongolia but also in the world. Protruding from the lake, some part of the rock looks like a small island. Gulls sitting on the rock are magnificent. The tourist camp named after the Severe Rock is located in 240 km distance from Uvs aimag center and in 60 km distance from Zavkhan soum. The camp organizes various interest tours including bird watching, filming, boat and camel driving. Do you like fishing? This area is fishers’ paradise where there are plenty of kinds of fish such as Altai bigmouth osman, Mongolian grayling, and trout. Beautiful view of sunrise or

44 a p r i l / m a y

2013

sunset on the lake surface looks rainbow colored. Tel: +976-70181535, 55253937 +976-99090017, 99098384 Web: www.khetsuukhad.mn, skhaliun@mongol.net, tseegii_0308@yahoo.com, Fax: 976-11-681681

2. Monet How about arranging a date, business meeting, or high level reception at the heart of Ulaanbaatar? Monet, the French restaurant with amazing interior, has the high quality service and luxury environment. Selection of over 100 types of wines produced in wine motherland France and Italy and modern wine producer Australia and dishes cooked only for you by the highly skilled chefs make you really satisfied, don’t they? Sky lounge, the best in the city, is located next to the restaurant.

The most pleasant place Monet is located on the 17th floor of Central Tower where you can view Ulaanbaatar from the top. Address: Central tower 17th floor

Sukhbaatar square

Monet, close to my heart

Tel: +976-11-310707 Web: www.monetrestaurant.mn

info@monetrestaurant.mn

3. Three camel lodge Built in the heart of the Gobi according to environmentally and culturally sustainable development guidelines, the Three Camel Lodge offers a blend of adventure and sophistication, combining traditional style with superb service to create the ultimate expedition experience. They take great pride in welcoming you with traditional Mongolian hospitality and providing the highest standard of service. Discover towering sand dunes, dramatic canyons and cliffs hiding the fossils of dinosaurs, and green valleys in the foothills of the GobiAltai Mountains while staying at the Three camel Lodge. Tel: +1-800-998-6634 or +1-609-860-9008,

+976-11-313396

Fax: +1-609-860-9608, +976-11-320311 Web: www.nomadicexpeditions.com, info@

nomadicexpeditions.com, info@threecamellodge.com

Traditional Mongolian hospitality and providing the highest standard of service

4. Pump room restaurant You can taste delicious meal and cocktail for women cooked by highly skilled Singaporean chef only at the Pump. With the biggest bar counter, the convenient environment allows you to have your personal talk or business meeting. VIP rooms are available if you would like to spend time with your friends and colleagues. Two rooms with capacity of over 10 people each can be expanded to 30 people by removing the separation wall easily. It is a place where social network friends gather and listen to the live music. New feeling and excitement every week. By the way, the restaurant is located in the downtown which you will find easily. Let Singaporean designer make the evening for you. Address: Bayangol district, 2nd horoolol, Seoul street,

PUMP ROOM restaurant & lounge

Tel: 976-99032026, 99967899, 94992026 Fax: 976-7711161

5. Décor hotel While looking for a place for my foreign friend to stay, we found Décor hotel. My friend is a woman who prefers comfort and likes this three star hotel. The hotel has a total of 30 rooms. 4 types of rooms are available including simple, semi deluxe, deluxe suite. Décor hotel has modern European design and comfortable environment. We needed a single room. They provide additional bed and safety deposit at the request of clients. The safety such as securing documents is priority. Our trip just began. We will stay at the hotel few more days in order to show Ulaanbaatar to my friend. The hotel restaurant offers delicious meal for its clients. My friend has enjoyed healthy food and safe and comfortable environment here. Address: Bayangol district,4th horoo, Peace avenue 93 Tel: +976-70118520,976-99099718, 99993248 Web: décor_hotel@yahoo.com,www.décor-hotel.mn Fax: 70119718

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

local flavor | Itadakimas

Итадакимас Itadakimas by Ch.Ganjavhlan / Ч.Ганжавхлан

Shibuya амт

Shibuya Taste

Будаанд ороосон хэтэрхий үнэтэй түүхий загасыг япон хоол гэж нэрлэнэ“, үнэндээ япон хоолны талаарх олон хүний төсөөлөл ийм л байдаг. Миний хувьд “Shibuya” рестораны тогооч Okana Yuji-тай нэг оройг хамт өнгөрөөснөөр япон хоолтой илүү ойртлоо. Япон хоолыг сүшигүйгээр төсөөлөх аргагүй. Монгол улс далайд гарцгүй ч сайн чанарын загасыг тусгайлан хөлдөөж Солонгос улсаас оруулж ирдэг гэж Yuji тогооч хэлсэн юм. Хоёр хүн боломжийн хэмжээнд сүши идээд гарахад 40.000 төгрөг гэдэг бол бусад оронтой харьцуулахад тун дажгүй үнэ шиг санагдсан. Мөн япон хоол ямар агуу түүхтэй, хэчнээн нарийн онцлог соёлтой болох талаар олон зүйлийг ярьж өгсөн, будаагаа хэрхэн ямар хэлбэртэй базсан гэдгээр нь л тухайн хүний төрж өссөн нутгийг нь мэдэж болно гэдэг үнэхээр сонирхолтой. Сөжүг нэрмэл архитай, сакэг цагаан винотой зүйрлэсэн нь миний хувьд өмнө нь сонсож байгаагүй шинэлэг зүйл байлаа. “Shibuya” рестораны онцлох хоолны нэг нь Teppanyaki бөгөөд таны нүдэн дээр төрөл бүрийн махыг ширмэн дээр бүжиглэх галын дөлөнд сонирхолтой маягаар шарж өгөх ба хэрвээ та хосоороо яваа бол найзыг чинь уйдаахааргүй сонирхолтой үзүүлбэр болно. Энэхүү хоол нь Япондоо төдийлөн

‘Expensive raw fish wrapped in rice is called Japanese food’ – this is the perception many people have about Japanese food. As for me, I got to know more about Japanese food by spending an evening with chef Okana Yuji, of the restaurant, Shibuya. It is impossible to imagine Japanese cuisine without sushi. Chef Yuji told me that although Mongolia does not have access to a seaport, it imports specially frozen, high quality fish from Korea. Spending 40,000 togrogs for a decent dinner for two seemed reasonable to me compared to prices in other countries. Chef Yuji told me many interesting things about the rich history of Japanese cuisine and its specific traditions. For example, you can tell the birthplace of a cook by the shape of the rice ball they make. For me, it was the first time I heard that soju can be compared to Mongolian distilled a ragand sake to white wine. The specialty of Shibuya is teppanyaki which is prepared by frying different kinds of meat over a dancing flame on versatile iron plates in front of you. It is an especially exciting performance if you are visiting the restaurantwith someone special. Although it is not that popular in Japan, teppanyaki, or cooking over a fire in front of guests became popular by Americans. The price is very reasonable and on

46 a p r i l / m a y

2013

Itadakimas | local flavor average, costs about 30,000 togrogs per set for two people. A set is comprised of salad, beef tenderloin, fried vegetables, chicken, rice, miso soup and cream mousse. Interestingly, Shibuya is the name of a district in Tokyo for which the restaurant is named after. The owner chose to name his restaurant in remembrance of his student days spent in Japan. Torino teriyaki was the best choice for me for this evening. First I was instructed by the Japanese chef to start by saying, ‘itadakimas’ (which is the equivalent of ‘bon appetit’) and then I started eating by holding the food between my palms. The food was served on a plate with special compartments containing chicken dressed with teriyaki sauce, rice, vegetables and miso soup. This is the perfect meal for those who cannot eat seafood. When I asked Chef Yuji, who worked in the UK for 9 years as a cook, what his favorite Mongolian dish was, he responded, ‘tsuivan’. The simple Mongolian dish ‘tsuivan’ which is prepared by first steaming then frying noodles and meat, seems to be a favorite dish even amongst some Japanese. He said that there is a similar dish in Japan prepared by frying noodles in the same way. Address: NaranMall Shopping center, Seoul Street, #42/1 3rd floor, Ulaanbaatar, Mongolia Tel: +976 70111712 Web: www.intercuisine.mn

алдартай биш ч америкчууд түүнийг нутагшуулсан гэдэг. Үнэ нь ч боломжийн, 2 хүн сетээр нь авахад 30.000 төгрөг болно. Салат, үхрийн гол мах, хуурсан ногоо, тахианы мах, будаа, мисо шөл, цөцгийний мүүс зэрэг орцтой. Сонирхуулж хэлэхэд Shibuya гэдэг нь Токио хотод байдаг нэгэн дүүргийн нэр бөгөөд уг рестораныг нээсэн монгол захирал нь Японд оюутан байхдаа уг дүүрэгт амьдардаг байснаа дурсч ийнхүү нэрлэжээ. Миний хувьд Torino teriyaki бол тэр оройн шилдэг сонголт байлаа. Япон тогоочийн зааж өгснөөр хоёр алгаа нийлүүлэн бариад “итадакимас” /сайхан хооллоорой гэсэн утгыг илэрхийлнэ/ гэж хэлэн хоолоо идэж эхэлсэн юм. Өвөрмөц тасалгаатай савтай, teriyaki соусаар амталсан тахианы мах, будаа, бусад ногоо, мисо шөл. Далайн хоол сайн идэж чаддаггүй хүнд бол хамгийн тохиромжтой хоол болж чадна. Англид 9 жил тогооч хийсэн гэх Yuji-аас хамгийн дуртай монгол хоол чинь юу вэ гэж асуухад “цуйван” гэж хариулсан юм. Энгийн аргаар төмс, махтай жигнэж хуурсан монголчуудын дуртай хоол “цуйван” япон хүнд ч гэсэн амттай санагджээ. Японд бас ойролцоо аргаар хуурсан гоймон байдаг гэсэн.

Урсдаг Сүши Хэрвээ та зөвхөн сүши идэхийг хүсч байгаа бол “Nagomi” ресторан тун дажгүй бөгөөд California Roll Sushi, Uramaki Roll Sushi, Sushi зэрэг олон төрлийн сүшигээр үйлчилдэг юм. Монголдоо анхны бөгөөд цорын ганц урсдаг сүшигээр үйлчилдэг нь тэдний онцлог. Өнгө өнгөөр ялгаран урсах тавагнууд дээр нийтдээ 70 орчим төрлийн сүши байх бөгөөд сүшинийхээ орц болоод загасны чанараас шалтгаалан үнэ нь 2000-7000-н хооронд хэлбэлзэнэ. Япон үндэсний архи болох сакэг халуунаар нь уунгаа загасны түрс идэж суух нь надад таатай бөгөөд өвөрмөц санагдаж байлаа.

Conveyor Belt Sushi If you just want to eat sushi, Nagomi restaurant is the right place for you. Nagomi serves California Rolls, Uramaki Rolls, Sushi and many other dishes. What makes this restaurant special is that it is the first and only one in Mongolia to serve running sushis. Seventy different types of sushi linger on colorful plates. Prices range from 2,000 to 7,000 togrogs depending on the ingredients and fish quality. I felt very pleasant and at the same time special to sit and enjoy warmed sake, Japanese national vodka, and caviar. Address: 1st floor, Khan Bank Head Office Seoul Street-25, Ulaanbaatar Reservation&Delivery: 70075167 Web: www.huree.mn

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

family time | paris pastimes

парисийн бяцхан аялал Paris Pastimes

Ля Гран Руеэ буюу “Том дугуй” алсыг харагч La Grande Roue (“the big wheel”)

Хүүхэдтэйгээ АЯЛАхад ТОХИРОМЖТОЙ ЛУВР ОРЧМЫН ГАЗРУУД A kid- friendly ramble near the louvre 1.Jump on the trampolines near the Concorde entrance anytime of year. 2.Break for a homemade croque

1.Конкордын талбайд байрлах батут дээр жилийн аль ч цагт үсэрч цагийг зугаатай өнгөрүүлэх боломжтой. 2.Сэнт Оноре гудамжнаа байрлах “A

monsieur—France’s grilled cheese—at A Jean Nicot bistro on Rue St. Honoré. 3.Grab a bench in the Palais Royal courtyard while the kids clamber around the maze of 260 black-and-white columns by artist Daniel Buren. 4.Snag a Ladurée bubble-gum-flavored macaron and a shorter line into the Louvre at the Carrousel du Louvre underground shopping mall entrance. 5.Ditch the day crowds by taking advantage of the Louvre’s evening hours on Wednesdays and Fridays until 9:45 p.m. 6.Instead of heading straight for the “Mona Lisa,” follow one of the museum’s thematic tours like “Outsize!” featuring colossal works of art, including a pharaoh’s granite sarcophagus. 7.On fair-weather days, stop at a Tuileries Garden pond to launch a model sailboat. 8.Refuel at Angelina on Rue de Rivoli, where generations of Parisian kids have slurped the city’s thickest hot chocolate. 9.Rest tired feet with a boat ride to the Eiffel Tower on the Batobus water shuttle (from the Louvre stop under the Pont du Carrousel).

Jean Nicot” зоогийн газарт тухлан гэрийн жороор хийсэн алдарт крок мөсье (croque monsieur) хэмээх хачиртай талхыг зооглох нь сайхан сонголт болно. 3.Palais Royal Хааны ордон цогцолборын цэцэрлэгт хүрээлэнд алжаалаа тайлах зуур хүүхэд тань Дэниэль Бюрэний урласан хар, цагаан судал бүхий 260 баганаас бүрдсэн цогцолборт тоглож болно шүү дээ. 4.Домогт “Ладюрэ”-гийн аманд уусах мэт макарон (les macaron)-ыг амтархан идэнгээ Каррузель дө Лувр худалдааны төвөөр дамжин Луврийн музей хүрэх замаа товчилж болно. 5.Лхагва, Баасан гарагуудад Лувр 21:45 хүртэл ажилладаг. Тиймээс хөдөлгөөн багатай энэ үеийг ашиглан музейгээ тухтай үзэхийг зөвлөж байна. 6.“Мона Лиза”тай танилцахаасаа өмнө музейн сэдэвчилсэн экскурсийг сонирхвол тун зүгээр. Жишээ нь бүх цаг үеийн аварга том урлагийн бүтээлүүдийг танилцуулах “Outsize” экскурсийг хүүхдийнхээ хамт үзэж болох л юм. 7.Цаг агаар сайхан өдөр таарвал Тюильригийн цэцэрлэгт хүрээлэнд очиж хүүхдийнхээ хамт нууранд бяцхан завь хөвүүлж тоглохоо мартваа. 8.Риволи гудамжинд байрлах “Анжелина” кафед халуун шоколад захиалан уугаарай. Үнэхээр гайхалтай газар шүү. 9.Эцэст нь Каррузель гүүрний дор байрлах усан онгоцны зогсоолоос Эйфэлийн цамхагийг чиглэн Сена мөрнөөр аялаарай.

48 a p r i l / m a y

2013

image: BERTRAND GARDEL/HEMIS/CORBIS

by Ceil Miller-Bouchet / Сейл Миллер-Бушэ

port of call | a day in dubai

A day in dubai Дубайд өнгөрүүлсэн өдөр ТОРГОН ЭЛСНИЙ ХЭЭ ЭМЖИН АЯЛСАН НЭГ ӨДӨР OFF-THE-SHIP ADVENTURES IN THE UAE’S GLITZY DESERT SHEIKDOM

by Laura Kiniry / Лара Кейнри

50 a p r i l / m a y

2013

“Ойрхи Дорнодын Лас Вегас” Алдрын эзэн Дубайн тэнгэр баганадсан уран барилгуудаас нь анхаарлаа түр хөндийрүүлэх аваас олон соёлыг өөртөө шингээсэн, олон зууны түүхтэй далайн иргэншил бүхий шинэ Эмиратыг олж нээх болно. СОЁЛЫН ГҮҮР Далайн боомтоос хэдхэн алхмын зайд нэгэн сонирхолтой байгууламж нүдэнд тусна. Энэ нь соёлын өв хийгээд далай эзэмшсэн түүхийг өгүүлсэн нэгэн төрлийн задгай музей аж. Энд 7000 жилийн тэртээгээс чухалд тооцогдож байсан сувд хайгуулчдын болон загасчны завь, хүрдэн дээр хийж байгаад орхисон ваар, шавар эдлэлүүд, барасти буюу далдуу модны хатаасан далбагар навчаар хийгдсэн орон сууц зэргийг үзэж сонирхон тосгоны гудмаар бяцхан аялал хийх боломжтой. Тосгонд орж ирэхэд түм бужигнасан гял цал Дубай өмнө нь ямар байсан,

a day in dubai | port of call уугуул иргэд нь хэрхэн амьдарч байсан, юу эрхэлж байсныг мэдүүлнэ. Манай дараагийн зогсоол бол түүхт Аль Бастакья тийшээ таксигаар яваад оччихож болно. Уг дүүргийн шүрэн чулуугаар барьсан элсний өнгөтэй барилгуудын дундуур нарийхан зам тахиралдах аж. Өмнө нь Ираны сувд болон даавуун эдлэлийн худалдаачид амьдардаг байсан эдгээр байшингууд өнөөдөр урлагийн галерей, кофе шоп болон хувирчээ. Бастакия дүүрэгт мөн Мухаммед Шейхын Соёлын Ойлголцлын Төв байдаг. Энэхүү төвд ирсэн жуулчид тухлангаа чавганы сиропоор амталсан боорцог болох лугаймат зооглон Муслим шашинтнуудаас ёс заншлынх нь талаар асууж мэдэх боломжтой. XYIII зууны үеийн цэргийн дурсгалт байгууламж болох Аль Фахиди (Al Fahidi) буюу өдгөө “Дубайн Музей” болсон газар хэдэн алхмын зайд оршино. Эндээс жуулчид Ал Кусайс, Жумейрагийн нутагт орших археологийн малтлагын талбайд очих зөвшөөрлийг авах боломжтой юм. (Зарцуулах хугацаа 4-5 цаг)

Бурж Халифа нуурын эргээр зугаалах жуулчдыг баясгах Дубайн Усан Оргилуур шөнө бүр хөгжмийн аясаар бүжих нь үзэсгэлэнтэй.

image: OLIVER TJADEN/LAIF/REDUX

Visitors promenade alongside Burj Khalifa Lake, where the Dubai Fountain spectacle is choreographed to music nightly.

ДАЛАЙН ЭРЭГ Асар өндөр барилгууд бүхий Жумейра орчмын эрэг дагуу наран шарлагын бүс газрыг “The Walk” хороолол гэж алдаршуулжээ. 1,6 км орчим газар сунасан энэ газар зоогийн газрууд, бэлэг дурсгалын дэлгүүрүүд тэр ч бүү хэл Карл Лагерфелд, Томас Сабо гэх мэт томоохон брэндүүдийн жижиглэнгийн худалдаачид ч бий. Энэхүү газар нь мөн 10-р сараас 5-р сарын хооронд Covent Garden Market Dubai хэмээх задгай талбайн зах болдог бөгөөд гар хийцийн эд зүйлс, уран бүтээлчдийн бүтээлүүд, дизайнеруудын хувцсыг борлуулдаг ажээ. “The Walk”-д урт хугацаанд амьдарсан Линн Гервайс: “Орой үдшийн цагаар энд Ферарри, Ламборжинигоо унасан машин сонирхогчдоор дүүрдэг”. (Зарцуулах хугацаа 3 цаг) АДАЛ ЯВДАЛ Өглөө“Арабын адал явдал” нэртэй аялал жуулчлалын компанийн санал болгодог жийп машины аялалд нэгдэн Дубайн Цөлийн Тусгай Хамгаалалттай газрыг зорив. Хагас өдөр үргэлжлэх энэхүү аялалд элсний боардинг, элсний багги хөлөглөн Арабын цөлөөр давхих хөтөлбөрүүд багтжээ. Адреналинаар дүүрэн өглөөний адал явдал дэлгүүр хэсэх үйл явдлаар солив. Үнэхээр сайхан сонголт биш гэж үү? Дубайн Араб маягийн уламжлалт захаас ноолууран ороолтоос эхлээд алтан бугуйвч зэрэг эд зүйлсийг худалдан авахад маш тохиромжтой газар. Дубайн”Халуун ногооны зах”-аас (Dubai Spice Suq) шопинг аялалаа эхлүүлсэн бид “усны такси” хөлөглөн Дубайн тохойгоор “ниссээр” Бастакияд хурдан хүрлээ. Тэнд тансаг мэлрэг цэцэг, зандан модны эфирийн тос зэргийг ашиглан өөрийн хүссэн үнэртээ зохиомжлон худалдан авах боломжтой “Сүрчигний зах”-аар жаал хэсэв. (5-6 цаг)

wITH THE RECESSION behind it, Dubai (within the United Arab Emirates) is back to building opulent hotels and reigniting its reputation as a Las Vegas of the Middle East. But step away from its Guinness World Rec ord-winning skyscrapers, and you’ll find a multicultural emirate with a centuries-old maritime history. BRIDGING CULTURES A short walk from the cruise terminal, Dubai’s dual Heritage and Diving Village re-creates the traditional life of locals before the emirate’s emergence as a glitzy, pulsating hub. Explore Bedouin huts made of mud and barasti, dried palm leaves; watch potters at their throwing wheels; and view pearl diving boats that highlight a once prominent profession dating back some 7,000 years. Next, hop in a taxi across town to the historic district of Al Bastakiya, a maze of narrow paths meandering among flat, sand-colored structures made from coral stones. These former residences of Iranian pearl and textile traders now house coffee shops and art galleries. Bastakiya is home to the Sheikh Mohammed Centre for Cultural Understanding, where visitors can ask local Muslims about their customs while seated on pillows around a meal that includes lugaimat—round, sweet dough balls served with date syrup. The Dubai Museum in Al Fahidi Fort, an 18th-century military relic on Dubai Creek, is within easy walking distance. Along with viewing dioramas depicting desert life, travelers can obtain passes to visit archaeological excavation sites in Dubai’s Al Qusais and Jumeirah communities. (4-5 hours) WITH A VIEW OF THE SEA The high-rise beachfront community of Jumeirah Beach Residence boasts the Walk, a mile-long stretch of restaurants, souvenir shops, and big-name retailers like Lagerfeld and Thomas Sabo. From October through May it’s also home to Covent Garden Market Dubai, an outdoor spread of 55 artisan stalls selling hand-painted ceramic bowls and necklaces crafted from freshwater pearls. According to expat Lynn Gervais, “In the evenings the area becomes bumper to bumper with car aficionados cruising in their Ferraris and Lamborghinis.” (3 hours) SPORT AND SPEND Start the morning with tour operator Arabian Adventures and a four-wheel-drive to Dubai Desert Conservation Reserve, an hour’s drive inland from the emirate’s urban center. Half-day excursions include sand-boarding (similar to snowboarding except done on steep orange dunes) and driving a dune buggy of your own across the Arabian Desert. Shopping’s a great way to switch gears following an adrenaline-filled morning: Dubai’s suqs, or Arab markets, are the best places to haggle for everything from pashmina scarves to gold bracelets. Start at the Dubai Spice Suq, easy to reach from Bastakiya via an abra—or water taxi—across Dubai Creek. Then swing by the Perfume Suq, where you can create customized scents from essential oils like jasmine and sandalwood. (5-6 hours)

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

Climbing to Asralt Khairkhan | road trip

Асралт Хайрханы авиралт Climbing to Asralt Khairkhan

image: Vronska/Shutterstock

by A.Munkhjin / А.Мөнхжин

“Аялал дотроос хамгийн сэтгэл хөдөлгөм хийгээд өөр рүүгээ татдаг нь өндөр уулын авиралт байдаг. Уул бол хүн чанарын шалгуур” хэмээн энэхүү аяллын багийн ахлагч Уулчин Монгол нийгэмлэгийн тэргүүн Ш.Сэргэлэн үүргэвчээ зэхэнгээ өгүүлнэ. Тэр дахин нэг аялалд гарахаар зэхэж буй нь энэ аж. Ш.Сэргэлэн энгийн аялагчдад зориулан Хэнтийн нурууны ноён оргил Асралт хайрхан руу авирсан энэ өвлийнхөө аяллын маршрут болон туршлагаасаа хуваалцаж байна:

“Among travels, those which are the most touching and attractive are mountain climbing trips. The mountains test human quality” says Sh.Sergelen, head of the Association of Mongolian Mountaineers who is leading this group of travelers. This is how he is rating another trip of his. In this article, Sh.Sergelen is sharing with ordinary travelers his experience and information about his winter trip to the king peak Asralt Khairkhan of the Khentii mountain range:

Бид Улаанбаатараас өглөө 09 цагт хөдлөөд замаараа шатахуун, цэвэр ус, хүнс хоолоо базаагаад яаралгүй явсаар үдийн 15 цагт зорьсон газраа очсон. Ер нь Асралт хайрхан руу 2 замаар хүрдэг. Харин манай багийнхан Гачуурт хүрч Шар хоолойн даваа, Даваатын даваагаар давах замыг сонгосон. Энэ даваанууд эгц өндөр биш учраас машинаар явахад саадгүй. Даваагаа уруудан Тэрэлжийн голыг даган мөсөн дээгүүр явсан учраас бид шууд уулынхаа бэлд очиж отоглох газраа сонгосон юм. Биднийхээр хотоос энэ хүртэл 88 км байсан бөгөөд өвөл учраас голын мөсөн дээгүүр явахад уулынхаа бэлд машинаараа шууд хүрэх боломжтой. (Хэрвээ өдөртөө авираад хот руу буцъя гэж бодвол үүрээр хотоос гарах хэрэгтэй мөн зун явбал шавар намаг ихтэй учраас машинаа орхиод олон км газар ачаагаа үүрэн явган алхаж хүрнэ.)

We leave Ulaanbaatar at 9 in the morning, buy gasoline, drinking water and foodstuffs on the way. We take some photos as well and reach our target place at 15:00 in the afternoon, driving at a moderate speed. In general, you can reach Asralt Khairkhan via two routes. The first route leads through Ar Gunt hill, crosses Partizan farm and Batsumber soum of Tuv aimag, and up alongside the river Sugnugur. Our group chose the route leading to Gachuurt and traveling through Shar Khooloi and Davaat hill. Since the slopes are not so steep, you can easily travel by car. Since we rode downward the slope and drove on the ice along the river Terelj, we went straight to the mountain foot and chose our place for staying overnight. According to our route, the distance was 88 km and we reached our target by taking a shortcut over the frozen river which was possible due to the winter season.

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

road trip | Climbing to Asralt Khairkhan

Бид уулын бэлд модон дотор майхнуудаа бариад хоол, цайгаа хийж, галаа тойрон сууж аяллын үдшээ хөгжилтэй үдлээ. Өглөө эртийн галчийн чимээнээр боссон бид банштай цай чанаж ууцгаагаад дайралтаа эхэллээ. Эргэн тойрон цасанд хучигдсан уулс, модод анир чимээгүй дүнсийж ОУХM Б.Элбэгжаргалаар авиралтаа ахлуулан, арын түгжээнд МУГТ, ОХУХМ Г.Өсөхбаярыг томилон авиралтаа хийв. Дээшилсээр хөтөл дээр гарахад үүр хаяарч эхэллээ. Энэ үед манантай хэдий ч ойр тойрны байгаль, өчигдөр оройны бидний харснаар өөр нэгэн өнгөөр туяарч байв. Уулын оройн наадах хөтлийн салхи зориулалтынх хэдий ч куртикийг маань нэвт жиндүүлнэ. Хүйтэнд зарим хүмүүсийн хацар хайрагдаж эхэлсэн тул хөтөл дээр бүгд хувцсаа давхарлан зузаалаад уулын оргил өөд мацав. Эргэн тойрон сайн харагдахгүй ч өмнөх цас, хад асга бүрэн харагдаж наран ургахтай зэрэгцэн бид далайн түвшнээс дээш 2800 метрийн Хэнтийн нурууны ноён оргил Асралт хайрхан дээр гарсан. Энэ зам бидний тооцоолсноор 7.5 км болж байлаа. Нар гарахаас өмнө оргил дээр гарахаар бид ийн эртэлсэн нь аяллынхаа гайхалтай мэдрэмжийг нэмэгдүүлэх бас цаг хэмнэх зорилготой байсан юм. Асралт

54 a p r i l / m a y

2013

(If you plan to go climbing and come back the same day, you need to leave the city early in the morning at sunrise. If you are traveling in summer, you have to leave your car due to extensive muds and marshes, and walk with your luggage quite a long distance). At the foot of the mountain, we built our tents among the trees, cooked our dinner and had tea sitting around the fire. While sitting around the fire, we tell jokes, talk and sing songs, and then finish our joyful evening by choosing a member who will make the fire at 3 a.m., and wake us up. Early in the morning, we wake up to the noise made by the ‘fire maker’, have milk tea with dumplings and head out for climbing. We are surrounded by the mountains and trees covered with snow standing still and quiet. The group begins the climb with chosen world class master, B. Elbegjargal as the lead, and merited athlete of Mongolia and world class master, G. Usukhbayar as the person on the back end. When you climb the Asralt Khairkhan, you have to first go up the high forefront mountain with rocks and riffs, and then you have to climb further up through a passage. Since we started when it was still dark, everyone had to use their forehead flashlights. When we reached the passage, the sun was starting to rise. There was fog during this time and our surroundings looked completely different from what we had seen the previous evening. The wind the passage at the front of the peak was penetrating my coat that was meant to protect me from it. The wind was reminding us that “the peak is not a toy”. Since some of us were getting frozen cheeks, everyone put on extra clothes and we continued heading for the peak. Altough we could not see our surroundings well, we could clearly see the snow and rocks in front of us. At the same time the sun rose, we reached the king peak, Asralt Khairkhan of the Khentii mountain range, elevation 2,800 m above sea level. According to our estimation, the distance is 7.5 km in length. Our reasoning to before sunrise was to be able to see this wonderful sun rise from the peak, as well as to save time. Although the cold wind was blowing and it was chilly at the peak, we had succeeded in our climb and heard our shouts echoing over the peaks of the mountains.

image: B.GANZAYA

Climbing to Asralt Khairkhan | road trip

хайрханы орой дээр хүйтэн салхи үлээж, жавартай байсан ч бүгд амжилттай авиран бидний уухай уулсын орой дамжин цуурайтаж байлаа. Ойр орчмын цасан мананд ууссан уулс , цасан хөнжил дор унтаж буй мэт модод, уулын оройн салхи, ургаж буй нар, багийнхны баяртай царай... энэ бүхнийг үгээр амархан илэрхийлчих зүйл биш л дээ. Зөвхөн явсан хүн л мэдэрч, мөн л над шиг үгээр илэрхийлшгүй гэж хэлэх байсан биз ээ.

It is difficult to express in words what we saw and sensed from the mountain peak. The mountains sunk into the surrounding snow. The trees seemed to sleep under a snowy quilt while the winds whirled at the top of the mountain. The joy of the rising sun reflected our happy faces. Perhaps only those who have experienced something similar while climbing or traveling could have sensed this and realized how it can be difficult to express in words.

Аяллын ахлагч дараах бэлтгэлийг хангахыг зөвлөж байна: Аяллын хувцас:

Recommendations from the group leader on how to prepare for a trip: Outfit:

Өвлийн улиралд явж байгаа үед духны гар чийдэн, салхины шил 2 ширхэг, нэлээд хэдэн тооны нүүрний халхавч, нарны тос, хөнгөн дулаан куртик, цамц, 1-2 размерийн томдсон арзгар ултай түрийтэй гутал, солих оймснууд, хөнгөн дулаан өмд, зориулалтын бээлий 2-3 ширхэгийг зайлшгүй бэлтгэх хэрэгтэй. Анхааруулахад эдгээр хувцас нь бүгд аяллын зориулалтын байвал тохиромжтойгоос гадна дотуур болон гадуур хувцас бүгд солих ээлжийн байвал зүгээр. Мөн уулын таяг, кат /хальтирахаас хамгаалдаг хэрэгсэл/ зэргийг авч явахад илүүдэхгүй. Өвлийн аяны хөнжил болон бусад шаардлагатай зүйлийг зэхээрэй. Мөн үүргэвчиндээ шүдэнз, аяны халуун савтай цай, аяга халбага, болзошгүй аюулын үед хэрэглэх 100 гр архи спиртийн төрлийн зүйл, цэвэр ус, калори ихтэй, овор багатай хуурай идэх зүйл, аяны жижиг зуух, эм хэрэглэл зэргийг бэлтгээрэй. Мөн хүнсний зүйлээ аялал саатах, төлөвлөсөн хугацаанаас хоцрох зэрэг эрсдлийг тооцон базаадаг.

If you are travelling during the winter season, it is mandatory to take the following things with you: forehead flashlight, 2 pairs of wind glasses, several face shields for mountaineers, sun block cream, a warm lightweight overcoat, sweatshirt, mountain boots of 1-2 sizes larger, a few pairs of socks, warm and light pants, and 2-3 pairs of climbing gloves. You have to be aware that the outfit should be specialized for mountain climbing and you should always have a spare pair of underwear and outerwear. Also, it is adviseable to take a mountain pole and crampons. Try to pack a sleeping bag designated for the temperature and other necessities. Moreover, you need to take along in your rucksack: matches, a hot pot with tea, kitchen utensils and a cup, 100 grams of vodka or other alcoholic drink to use in case of emergency, fresh water, high-nutritious compact dry food, a small travel stove, first aid kit, etc. When you are buying foodstuffs, you should take into consideration the risk of being delayed.

Аяллын зөвлөгөө:

Recommendation on travel:

Энэ төрлийн аялалд явж байгаа аялагч багийн ахлагчийн заавар, шийдвэрийг дагаж аюулгүй байдалдаа байнга анхаарахын зэрэгцээ авиралтад хурдаа маш сайн тохируулж явах нь зүйтэй. Хурдаа тохируулаагүйгээс болоод хүйтэнд хөлрөх, эрт цуцаж ядрах, багийн гишүүд хэт түрүүлэх, хэт хоцрох эрсдлийг дагуулдаг. Мөн баг хоноглох газраа гэгээтэйд сонгож хүчээ зөв хувиарлахыг зөвлөе.

Travellers going for this kind of trip should always carefully follow the instructions and decisions of the group leader to ensure safety, and to keep a good pace while climbing. If you don’t keep the right pace, there is the risk of sweating in the cold, getting tired too soon, and getting lost or separated from group members. Also, it is advisable to choose your place to stay overnight while it is not yet dark and divide the chores wisely.

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

voices | Ts.Oyungerel, Minister of Culture, Sports and Tourism

CCАЖ-ын сайд Ц.Оюунгэрэл:

би энгийн хувцаслах тусмаа бүтээмж өндөртэй байдаг The simpler I dress, The more productive I am by A.Munkhjin / А.Мөнхжин

56 a p r i l / m a y

2013

image: BACHKA.A/iRMUUN PHOTO

Ts.Oyungerel, Minister of Culture, Sports and Tourism:

Ts.Oyungerel, Minister of Culture, Sports and Tourism | voices А| Сайдын ажлын анхны өдөр танд ямар мэдрэмж төрсөн бэ? Ажлын анхны өдрөөсөө манай яамны байр засвартай байсан учраас хурлын өрөөндөө бүгдээрээ дарга, цэрэггүй сандал ширээ, хэвлэгчээ хувааж хэрэглэн сар ажилласан. Монгол гэрийн маягаар ажилласан энэ хугацаанд бид бие биеэ таньж мэдэн халуун дулаан уур амьсгал бүрдэхэд тусалсан шүү. Эхний энэ өдрүүдэд 3 салбараа нэг дор болгох гэж тал тал тийшээ тараад явсан хүүхдүүдээ цуглуулах гэж байгаа ээж шиг л байлаа. Харин 3 салбар маань нийлээд Монголынхоо нэрийг гаргадаг гэдэг дээр нэгдмэл, нэг зорилготой болж хувирдаг. Тиймээс ч Ерөнхий сайд манайхыг брендийн яам гэж хочилдог. А| Энэ салбар, эмэгтэй сайд хоёрын уялдаа холбооны талаар? Энэ салбарт эмэгтэй хүний хараа үгүйлэгдэж байсан болов уу. Тиймээс дүр төрх нь нэлээд өөрчлөгдөх байх. Эхний ажил гэхэд л бид өрөө өрөөнийхөө тавилга хэрэгслээ өөрсдөө сонгох эмэгтэйлиг зарцуулалт хийсэн. Би өрөөндөө гал тогооны ширээ сонгосон, ийм ширээнд хүмүүстэй ярилцахад илэн далангүй нээлттэй яриа үүсдэг. А| Монгол дэлхийд аялал жуулчлалын ямар төрлөөр брэнд болно гэж та үзэж байгаа вэ? Манай эхний ажил бол аймаг болгон ямар онцлогоороо ялгарах вэ гэдгийг гаргаж ирэхийг зорьж байна. Гадаадын жуулчид Монголд очиж шувуу ажиглах уу, наадам үзэх үү эсвэл говь руу аялах уу гэж ирдэг. Жуулчдын энэ сонголтод нийцүүлж бид өөрсдийнхөө төлөвлөлтийг хийх ёстой. Тийм учраас тусгай сонирхлын аялал жуулчлалаа сонирхол бүрээр нь зарлая, ирсэн дараа нь аялал жуулчлалын тогтвортой, байгаль орчинд ээлтэй, хүмүүнлэг орчинтой угтах ажлыг хийж байна. Үүнийг хийхийн тулд

аялал жуулчлалын орчны бүсийг төлөвлөж, хамгаалж, хязгаартай байлгах бодлогуудыг хэрэгжүүлж эхэлж байна. А| Аялал жуулчлалын лого, мотог та санаачилсан уу? Бид логоны уралдаан зарласан. Сарын турш зарласан энэ уралдаанд ирүүлсэн бүтээлүүд комиссынхны сэтгэлд хүрээгүй юм билээ. Тэгээд хүмүүсийн санааг нэгтгэж үлэг гүрвэлтэй логог гаргасан. Энэ бол зүгээр

хүмүүст танилцуулж байгаа лого болохоос яг үүнийг хэрэглэнэ гээд шийдчихсэн юм биш. Энэ логог хэрэглэх хүсэлтэй газрууд хэрэглэж болно бас хүмүүс өөрсдөө шинээр хэдийг ч гаргаж ирж болно, чөлөөтэй. Аялал жуулчлал гэдэг маань өөр өөр сонирхолтой хүмүүсийг өөр өөр чиглэл рүү татдаг учраас нэгдмэл сонирхлыг нэгтгэсэн барааны тэмдэг гаргах боломжгүй. Монгол гэр, морь, сарлаг гээд тэр бүс нутгийн онцлогийг хадгалсан ямар ч лого байж болно. Хамгийн гол нь бид аялал жуулчлалд Монголынх гэж танигдах барааны тэмдэгнүүдтэй болохыг зорьж байна. А| Аялал жуулчлалыг уул уурхайтай зохицуулж, зэрэгцүүлж хөгжүүлэх талаар ямар бодлоготой байгаа вэ? Бид аялал жуулчлалын бүсийн тухай хууль гаргахаар ажлын хэсэг байгуулаад судалгаагаа маш шуурхай хийж байна. Энэ хуулиар аялал

2012 оны 8-р сар, Шувуу ажиглах аялал. Нөхөр охины хамт. Тэрэлжийн гол August 2012 Bird Waching tour. With husband and daughter Terelj River.

Q| How did you feel on your first day of work? On the first working day, the building for our ministry was under repair. Therefore, all chairmen and staff, worked in our meeting room for a month sharing desks and printers. It was like a family in a Mongolian ger for the time being. It helped us to get to know each other and create a warm environment. At the beginning, I was like a mom who had her children gathered; the 3 sectors in one place. The 3 sectors have a common objective to promote Mongolia. That’s why the Prime Minister gave us the nickname “Ministry of Brand”. Q| What is the relationship between this Ministry and a woman? I think this ministry needed the vision of a woman. Therefore there is an obvious change in its appearance. First job included changing the room furniture from a feminine point of view. I chose a kitchen table in my room because it helps to make an open dialogue amongst people. Q| What types of tourism can be developed to create a special Mongolian brand in the world of tourism? First, our goal is to identify those distinguishing features of each aimag. Foreign tourists come to Mongolia to observe birds, see Naadam or travel to the Gobi. We should plan based on the preferences of tourists. We plan to advertise for each particular interest, and then greet tourists with a sustainable, environmental and humanitarian place to visit upon their arrival. To do this, we have begun implementing policies and a plan to protect and limit tourist areas. Q| Did you initiate the logo and motto for tourism? We announced a logo competition for a month, but the materials submitted did not satisfy the selection committee. The dinosaur logo was created based on common ideas by people. It is only a suggestion. We haven’t decided if we will use it. Any organization can use the logo or create new ones.

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

voices | Ts.Oyungerel, Minister of Culture, Sports and Tourism жуулчлалын орчны бүсийг бид аялал жуулчлалын бүс болгоно гээд орон нутгийн иргэд тогтоочихвол тогтоосон бүсэд нь аялал жуулчлалаас өөр бизнес эрхэлж болохгүй гэсэн хязгаарлалтыг хуулиар хийж өгнө. Ялангуяа уул уурхайн бизнес хийж болохгүй, тоос татуулж болохгүй, зам гаргаж болохгүй гэсэн хязгаарлалтыг хуулинд тусгаж өгөх юм. Аялал жуулчлалын тогтвортой хөгжих мастер төлөвлөгөөг өөрсдөөр нь батлуулах эрх мэдлийг нь орон нутагт авч өгөхийн төлөө энэ хуулийн төслийг хийж байгаа гэж ойлгож болно. Тэгэхээр Тэрэлж, Эрдэнэ зуу, Хөвсгөл нуур гээд бүгд өөр өөрийн дүрэмтэй болно гэсэн үг л дээ. А| Та өмнө нь social network-р хүмүүстэй нээлттэй байсан. Одоо хэвээрээ юу, хүмүүс юу хүсч байгааг орж хардаг уу? Маш их хардаг. Би Их хурлын гишүүн болсноосоо хойш twitterчин болсон. Тэрнээс өмнө би facebook-ээр хүмүүсийн саналыг сонсч амждаг байлаа. Одоо завгүй болсон учир утсаараа twitter-рүү ордог. Хүмүүс аливаа нэгэн асуудал дээр юу хүсч байна гэдгийг twitter-ээс маш хурдан мэдэрч болдог. А| Та 4 жилийн дараа юуг амлаж чадах вэ? Би үлэг гүрвэлийн музейтэй болгож чадна гэж бардам амлах байна. Мөн гадаад зах зээл дээр Монголын гэсэн поп дууны одуудыг төрүүлнэ, олимпийн аваргаас гадна Монгол гэсэн брэндээ гаргана гэсэн амбицтай байгаа. Бүх орон нутгийн театруудыг өөрийн гэсэн өнгө төрхтэй брэндтэй болгохоор төлөвлөсөн. Ховд аймагт очиход хөөмийн чуулгатай, Хөвсгөлд очиход бөөгийн бүжгийн хөтөлбөртэй болох нь зөв. Спортын хувьд гэхэд дэд бүтэцтэй газрууддаа томоохон спортын цогцолборуудтай болно гэсэн томоохон зорилготой байгааа. А| Үлэг гүрвэлийн

58 a p r i l / m a y

2013

Гранд Каньон, Аризона муж, АНУ. Эйзенхауерийн тэтгэлэгт оролцогч Азийн орны судлаачид Гранд Каньоны ангалд доош авиралт хийсний дараа. 2011 оны 10р сар.

Eisenhower Grant Fellows after climbing down the cliffs / Grand Canyon, Arizona,

USA. October 2011

It is free to everyone. Since tourism attracts people with different interests in different directions, it is impossible to create a logotype that shows the common interest. The logo can be anything, including a Mongolian ger, horse or yak that shows the distinguishing feature of the region. More importantly, we aim to have logotypes that identify Mongolian tourism.

Q| What is the policy on the development of tourism along with mining? We organized a task force to issue a law on tourism areas and we are currently doing research. This law regulates that no business, except tourism, can be run in the area that will be identified by local citizens as a tourism area. Limitations will apply especially to the mining business and road construction. The purpose of issuing the law is to give the approval authority for the sustainable tourism master plan to local citizens. It means that Terelj, Erdene-Zuu and Khuvsgul Lake will

have their own local regulation. Q| You have been open with the public through social networking. Are you still the same now? Do you often log in to see what people want? Very often. Since I became a parliament member, I have been a twitter woman. Previously, I used to listen to people on Facebook. But now I am busy and use Twitter from my phone. I know quickly what people want on a certain issue through Twitter. Q| What can you promise after 4 years? I can promise to have a dinosaur museum. In addition, I am ambitious to have Mongolian pop stars and a Mongolian brand despite of Olympic champion in the world. We plan to have all local theatres have their own type of brand. Khovd theatre should have a throat-singers’ ensemble, while Khuvsgul has a shaman dance program. In the sports sector, big sports complexes will be built in areas with enough infrastructure. Q| How successful is the establishment of the dinosaur museum? It is said other dinosaurs will arrive joining Bataar? We can say that Bataar is at the head of the group of paleontological findings which left Mongolia for foreign countries, both officially and unofficially, and will be taken back. It is likely to have several hundred groups. Thus we need to prepare for storage. Q| Does your current job require you to change? It requires me to have a new skill to plan my time wisely for my family while working hard. Q| You wrote a book entitled “My Lobby”. What are you lobbying for now? Now I am lobbying to take back the Lenin museum for the sake of the dinosaur museum. Also, I am lobbying for land at every meeting with local governors and chairmen, asking them to determine and protect tourism areas, and protect

Ts.Oyungerel, Minister of Culture, Sports and Tourism | voices

2009 оны 8-р сар, Улаан тайгад аялж байгаа нь. Хөвсгөл аймаг August 2009 Ulaan taiga, Khuvsgul aimag

музей байгуулах ажил хэр явцтай байгаа вэ? Батаараас өөр үлэг гүрвэлүүдийг авчирна гэсэн энэ талаар...? Батаар бол гадны орон руу хууль ёсоор болон хууль бусаар гарсан Монгол улсын палеонтологийн олдворыг гэр оронд нь буцааж авчрах сүргийн манлай гэж хэлж болно. Энэ сүрэг бол зуугаар зогсохгүй цуваа сүргийн гишүүдтэй байх төлөвтэй байгаа. Тийм учраас бид байр саваа бэлдэх хэрэгтэй. А| Таны одоогийн ажил танаас өөрчлөлт шинэчлэлтийг шаардсан уу? Маш их ажлын хажуугаар яаж гэр орондоо цаг зарцуулах вэ гэдгийг төлөвлөж сурах цоо шинэ ур чадварыг надаас шаардаж байна. А| Та “Миний лобби” гэдэг ном бичсэн.

Харин одоо ямар лобби хийж байна? Үлэг гүрвэлийн музейн төлөө Лениний музейгээ өгөөч гэдэг лоббиг хийж байна. Аялал жуулчлалынхаа орчны бүсийг тодорхойлооч, хамгаалаач, өөр зүйлд битгий өгөөч, хадгалаач, нүүдэлчнийхээ ахуйг хамгаалж авч үлдэх бэлчээрээ хамгаалаач гэсэн газрын төлөөх лоббиг орон нутгийн засаг дарга, удирдлага болгонтой уулзах тоолондоо хийж байгаа. А| Та зохиолчийн хувьд “Ногоон нүдэн лам” номоо дэлхийн зах зээлд гаргах мөрөөдөлтэй байгаа. Ингэснээрээ юуг харуулахыг зорьсон юм бэ? Ном бичнэ гэдэг бол нэг талаасаа уран бүтээл нөгөө талаасаа бизнес. Монголын зохиолчдод гадаад зах зээл дээр гараад амжилтад хүрнэ гэдэг бол

pastureland for nomadic life. Q| As a writer, you want to publish “Green-eyed lama” book in the world market. What are you aiming for? Writing a book is a work of art, but also a business. If Mongolian writers succeed in the world market, they will benefit from a free society. That’s why I dream of publishing my book on the world market. On the other hand, I want to guide writers on how to publish books on the world market. I already started writing the second edition. Q| What percentage of your book sales is your total income? 90% of my monthly income is from the book sale. 10% is the salary. I spend the income for my living and publication of my next book. Q| Does your career enable you to fulfill your dream? In some ways. For instance, I dreamed of protecting dinosaurs

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

voices | Ts.Oyungerel, Minister of Culture, Sports and Tourism

2013 оны 3-р сар, Тэмээн поло үзэж байгаа нь. Улаанбаатар, Цонжин болдог. March 2013 During Camel Polo Tsonjinboldog, Ulaanbaatar

60 a p r i l / m a y

2013

эрх чөлөөтэй нийгэмд амьдарч байгаагийнхаа үр шимийг хүртэж байгаа хэрэг. Тэр утгаараа би гадаадын зах зээлд номоо гаргах миний бизнес мөрөөдөл гэж хэлж болно. Нөгөө талаасаа энэ зах зээлд номоо хэрхэн гаргах тал дээр хөтөч болохыг хүсч байна. Мөн 2-р дэвтрийг нь бичээд эхэлсэн л дээ. А| Таны номуудын орлого нийт орлогын тань хэдэн хувийг эзэлдэг вэ? Миний өнөөдөр олж байгаа сарын орлогын 90%-ийг номны орлого эзэлдэг. Арван хувийг цалин эзэлж байна. Энэ орлогоо би амьдралдаа, дараагийнхаа номыг хэвлэхэд зарцуулдаг. А| Таны энэ ажил мөрөөдлөө биелүүлэх боломжийг авчирсан уу? Зарим утгаараа авчирсан. Жишээлбэл би үлэг гүрвэлийг хамгаалах юмсан гэж 6 жилийн өмнөөс мөрөөдсөн. Энэ мөрөөдлийг маань ажил хэрэг

болгохыг надад ажил маань олгож байна. Хог хаягдлыг багасгах бол дэлхий нийтийн мөрөөдөл. Харин хэрэглээд хэвшчихсэн ресакли гээд хог хаягдлаа дахин ашиглах соёлыг нэвтрүүлэхийн тулд эхлээд бид үүнийг “дахивар” гэдэг монгол үгээр нэрлэж эхэлсэн. Ундааны сав бол хог биш дахин ашиглаж болох зүйл учраас дахивар юм. Одоо дахиварын үйлдвэр байгуулах хэрэгтэй байгаа. Хог түүдэг хүн гээд байдаг тэр хүмүүс чинь бидний ялгаж чаддаггүй байсан дахиварыг өөрсдөө ялгадаг, дахивар ялгагч нар байхгүй юу. Одоо тусдаа дахиварын савтай болоод ирэхээр тэр савнаас нь дахивараа аваад л нийлүүлдэг томоохон бизнесийн салбартай болох боломжтой. Ингэж нэг үгээс эхлэн хүмүүсийн сэтгэлгээнд өөрчлөлт оруулах замаар бид нийгэмээ өөрчлөх боломжийг харж байна. А| Таны бичсэн номнууд

6 years ago. My job allows me to achieve this dream. Reduction of waste is a worldwide dream. To introduce a recycling culture, we began using the Mongolian word “dahivar” for “recycling”, a foreign word that we used to use. Beverage bottles are not a waste, but “dahivar” as it can be recycled. We need to build a recycling plant now. The people who collect rubbish are recyclers who sort out waste that we cannot do. When there is a recycling container, the waste will be collected from the container and supplied to the plant that will be the big business sector. The change of a word will result in the change of people’s attitudes, furthermore, the society. Q| Why are your books successful? The target audience is decided beforehand. I try to write my books in a language that every profession can understand. That’s why my reviewers are children, friends and elders. If they understand, many people can understand.

Ts.Oyungerel, Minister of Culture, Sports and Tourism | voices амжилттай байдгийн нууц нь юу вэ? Хэнд зориулж бичих вэ гэдгийг анхнаасаа шийдчихсэн байдаг. Номоо ямар ч мэргэжлийн хүмүүс ойлгох “хэлээр нь” бичих юмсан гэж би боддог. Тиймээс хяналтын уншигч нар нь хүүхдүүд, найз нөхөд эсвэл настай хүмүүс байдаг. Тэдэнд ойлгогдож байж миний ном олон хүмүүст ойлгогдоно. А| Та өөрөө ямар ном уншдаг вэ? Би хоббигоо дагаж сэдвээ сонгож уншдаг. Одоо түүх, палеонтолог, археологийн чиглэлийн ном уншиж байгаа. А| Та дахиад шинэ хоббитой болсон уу? Зээгт наамал сонирхож эхлээд байгаа. Тухайн үед ямар торго, ямар утас худалдаанд байсан, ямар хээ угалз хүмүүс шүтэж байсан гээд судлах зүйл ихтэй учраас тэр чигээрээ түүх юм билээ. Одоо Монголд байгаа музейд тавигдаагүй урт урт зээгт наамлыг яаж цуглуулах вэ гээд бодож байна. 80 тохой Майдарыг урласан хүний бүтээл дэлгэх газаргүй гээд л Төвдийн нэг сүмд байна шүү дээ. Багтах газаргүй хуйлаастай олон бүтээл бий эдгээрийг музей болговол үнэхээр гайхалтай болно. А| Эмэгтэй зураачдын үзэсгэлэнг та дэмжиж ажилласан. Үүний зорилго нь юу байв? Mанайд өөр өөр өнгө төрхтэй бүтээлтэй олон эмэгтэй уран бүтээлчид байдаг. Тэдгээрийг нэгэн дор үзүүлэх зорилготой хийгдсэн ажил. Надад хүсэлт ирсний дагуу зохион байгуулсан. А| Улс төрч эмэгтэйчүүд дотроос энгийн имиджтэй хүний нэг нь та. Энэ таны зарчим уу? Би хэрвээ хэтэрхий гоёчихвол дотоод тайван байдлаа алдаж эхэлдэг. Тиймээс тайван байхын тулд өөртөө тохирсон гоёлыг сонгодог л доо. Энгийн хувцаслах тусам бүтээмж өндөртэй байна гэсэн үг л дээ.

Чикаго хотын төв паркт. 2012 оны 3 сар. Central Park, Chicago. March 2012 АНУ-ын Сиатл хот, далайн эрэг дээрх зугаалгын талбай. 2010 он. Recreational beach park, Seattle, USA. 2010

Q| What kind of book do you read? I read books according to my hobby. Now I am reading books on history, paleontology and archaeology. Q| Have you had new hobbies? Now I am very interested in applique. It also has historical imformation to study types of silks and thread sold in markets and types of patterns people worshipped, etc. I think of how to collect many long appliques in Mongolia that are not displayed at museums. The work of art by a person who created an 80feet Maitreya god is kept at a Tibetan temple due to no place to display it. There are a number of rolls of appliques not displayed.

It would be amazing to establish a museum for them. Q| You supported the exhibition by women artists recently. There are many different kinds of women artists with different characters. The aim of the exhibition was to display them all at one time. According to my request, it was organized under the ministry’s auspices. Q| You have a down-to -earth style among the women politicians. Is this your principle? I lose my internal comfort when I am too dressed up. I choose clothing that I like for my comfort. The simpler I dress, the more productive I am.

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

Монг саатахын учир

олд Twelve ways to experience Mongolia like a Mongolian

image: Galyna Andrushko/Shutterstock

by A.Munkhjin / А.Мөнхжин

feature | experience Mongolia like a Mongolian

A morning in the Gobi It is hot, it is dry, water is scarce. But you can hear the singing sands. You can see the ever-flowing, never-halting sand dunes. Mirage cities loom so near you may almost touch them, but they can never be reached. The hills look as if they were on fire. Bizarre sand structures are scattered throughout a Martian landscape. Joy and wonder await you at your destination. Travellers agree that the Mongolian Gobi is the remnant of a fantastic Jurassic Park. When you see the sun rising big and red on the horizon before a spotless sky, wanting to touch it, then you know you absolutely had to visit this place. The Gobi is like an endless stretch of sand all the long, far way from Dornogovi to Shar Tsav, Gurvan Zeert, Nyalkh, Bayanzag, Khongoryn Els, Khermen Tsav, Shargyn Govi, Mongol Els and finally to Zavkhan Aimag. Travelling on that way, you will also see the quiet and peaceful life that the ordinary people lead in this extraordinary landscape.

64 a p r i l / m a y

2013

Малчин айлд амьдар

Хөдөөгийн айлын гишүүн нь болсноороо тэдний амьдралын энгийн хэв маяг, амьдрах ур ухаан, хүн байгаль хоёрын нарийн шүтэлцээг ойлгоно гэдэгт эргэлзэх хэрэггүй. Байгальтайгаа зохицон амьдрах билэг ухаан, ахмадаа хүндлэх, багачуудаа энэрэх их хайр, өв соёлоо хадгалж, дамжуулж ирсэн уламжлал зэрэг үг бичин урлаагүй ч гайхам тэр ертөнцөд нэвтэрснээрээ бид өнөөг илүү мэдэрнэ. Монголын баруун хязгаарын үндэстэн ястны цөөнх болсон гэр бүлд очиж амьдрах аваас эвдрээгүй энэ соёлын гүнд нь нэвтэрч, их уулсын цаанаас наран мандахаас шингэх хүртэл саалиа хураан, цагаан идээ хийлцэж, аргал түүж, орой нь ил гал дээр чанасан амтат хоол зооглонгоо галаа тойрон дуулж, биелж, үлгэр туульс хайлахыг нь сонсоход алдарт паркуудаар зугаалснаас ч илүүтэй утга учиртай амьдралыг мэдэрч, сэтгэлийн гүн тайвшралыг авч чадна.

Life in a herder’s family Be a member of an ordinary herder’s family, and you will understand their simple lifestyle, their amazing resourcefulness, and the mutual respect between man and nature. Enter their world not ruled by written regulations where they herd their animals, raise their children, honour their wise and elderly, and transmit their values of empathy and courteousness. Then you will get a better understanding of what is going wrong in the modern sedentary civilisation. Choosing a family from one of the minority tribes in Uvs, Kobdo, or the other aimags on the western border of Mongolia, you will fathom the depth of their unbroken traditions. Going to the remoter districts and joining one of the families there, you will spend your day milking animals, helping in the making of dairy products, and collecting dried cow dung from dusk till dawn. In the evening, you will sit around the fire eating tasty food cooked on the open flame, singing, dancing, and listening to fairy tales and epics. This is more meaningful than amusing yourself in one of Disney’s world famous theme parks. We promise that this tranquil life will be a better recreation than any luxury holiday resort.

images: zazaa/iRMUUN Photo

говийн өглөөг тэвэр Говьд халуун, хуурай бас ус ховор. Гэхдээ ийм л аяллаас та элс хэрхэн дуулдгийг, үргэлж урсах ч үл дуусах элсэн манханг, бариад авмаар ойрхон ч үл гүйцэх зэрэглээн хотыг, дүрэлзэн асч буй мэт говийн толгодыг, харь гарагийн гэмээр байгалийн урлан элсэн барилгыг нүдээр үзэж гайхан баясч чадах аваас таны аялсны зорилго биелнэ. Энэ бүхнийг мэдэрч чадсан аялагчид Монголын говийг Юрийн галавын цэцэрлэгийн ул мөр гэдгийг хүлээн зөвшөөрдөг. Говийн өглөөний том улаан наран өчүүхэн ч халхлах бартаагүй тэнгэр газар хоёрын завсраас мандахыг хараад тэврээд авмаар санагдвал та говьд ирснийхээ хэргийг гаргажээ гэж бодоорой. Дорноговь-Шар цав-Гурван зээрд- Нялх-Баянзаг-Хонгорын элс-Хэрмэн цав-Шаргын говь-Монгол элс гээд Завхан аймаг хүртэлх урт хол замд та говийг элсний ширхэг шиг нь мэдрэх болно. Аялангаа их говийн эгэл иргэд хэрхэн ажин түжин, амар амгалан амьдарч байгааг харна.

experience Mongolia like a Mongolian | feature

Гүзээнд шахсан шар тос

Борц нүдэж байгаа нь

Гэрийн эзэгтэй өдрийн хоолоо бэлдэж байна

Grease extracted from cow milk

Grinding the meat, which was air-dried in a traditional Mongolian way

Matron preparing lunch for the family

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

Хөвсгөл далайг бишир

Монголын цэнхэр нүд хэмээгдэх Хөвсгөл далайг зорьсноороо онгон байгалийн жинхэнэ мөн чанарт ойртдог. Тиймээс хол гэхгүй гадаад дотоодын жуулчид бүхэн Хөвсгөл рүү очихыг хүсдэг. Хөвсгөл далай бол эзлэхүүнээрээ хамгийн том нуур бөгөөд дэлхийн нийт цэнгэг усны 0.4 хувь нь энд хадгалагддаг. 96 нуур гол горхи цутгаж ганцхан Эгийн гол эх аван урсдаг цэнгэг уст энэ нууранд зуны аялал хийхэд үзэсгэлэнт байгалийн олон өнгө төрхийг биширч далай орчмын хүн зон, амьтан ургамлын зохицон оршиж буй амьдралтай танилцана. Дэлхий дээрх 2 сая жилийн настай 17-хон нуурын нэг энэ далайгаар аялахдаа Сүхбаатар онгоцоор эсвэл тэндхийн аялал жуулчлалынхны санал болгох моторт завиар явсан ч болох юм. Хамгийн гүндээ 260-аад метр энэ нуур таны сэтгэлийг хөдөлгөж цэнгэг ариуныг бахархан аяллын хамгийн гайхалтай хуудсуудын нэг болох нь гарцаагүй.

The wonder of Lake Khuvsgul Travel to Lake Khusvgul, the ‘Blue Eye of Mongolia’, and enter a realm of pristine nature. All foreign and domestic tourists want to go there, however far it may be from their home. Khuvsgul is the world’s largest lake by surface and contains 0.4 percent of the earth’s entire freshwater reserves. Ninety-six lakes, rivers, and streams flow into it, but only the Egiin Gol leaves it, taking its origin from there. On a summer trip, one can admire the many colours and forms of nature’s beauty and become acquainted with the life of people, animals, and plants coexisting in harmony. Taking to the waters of this lake – one of earth’s seventeen lakes at least two million years old – you can board the ‘Sukhbaatar’ or one of the many motorboats waiting for tourists. The lake is up to 260 metres deep. It is sure to impress you, to enchant you with its purity, and to become one of the highlights of your itinerary.

66 a p r i l / m a y

2013

experience Mongolia like a Mongolian | feature

Хорхог, боодог янзтай

Хамтдаа бэлтгэж, хамтдаа баяр хөөртэйгөөр идэцгээдэг онцгой хоол. Хөдөө амралт зугаалгаар явахдаа голын хөвөөнд ил галын утаа үнэртэж, жинхэнэ махны амтыг мэдрүүлэх бүхэл махан хоол. Шаазан тавган дээр өнгө алаглуулан зассан хоолыг хутга сэрээ хэрэглэн таашаадагаас онцгой мэдрэмжийг энэ хоолнуудаас амтална. Монгол эрчүүд, эмэгтэйчүүдээ хөдөө агаарт тухлуулчихаад цээж нүцгэн голын эргээр чулуу түүж, гал түүж, хөл хөөр болцгоон хорхог, боодог хийж байхыг харах нь их сонирхолтой агшин шүү. Боодгийг ихэнхдээ тарвага болон ямааны махыг туламлан дотор нь улайссан чулуу хийж болгодог бол хорхогийг бидонд хийж мөн галд улайсгасан чулуугаар болгодог. Эрчүүдийн хийсэн арааны шүлс асгаруулам энэ хоолыг гараараа барьж байгальд амрангаа, аялангаа идэх нь бас нэгэн жаргалд тооцогдоно.

Khorkhog and boodog

Айрагны амтыг мэдэр

Тэгшхэн цагаан шүдтэй хүдэр чийрэг эрчүүд, хөрслөг чилгэр эмэгтэйчүүдийг хөдөөд хаа сайгүй харж болдог. Монголчуудын энэ эрч хүч, цовоо сэргэлэн эрүүл чийрэг байдал хаанаас бий болов гэж бодож байсан уу? Саруул уудам орчин тунгалаг ус, цэвэр агаар, малын гаралтай хоол хүнстэй энэ бүхэн холбоотой. Өвөл мах, зун айраг цагаа зооглодог тогтсон соёлтой хүмүүс бол монголчууд. Хавар намарт үр тариа будаа, борц, хатаасан хоол хүнсээ хэрэглэж өвөл нь мах харин зун намарт нь айраг их хэрэглэдэг нь эрүүл байлгадаг гэдгийг монголчууд өөрсдөө сайн мэддэг. Гүүний саамыг үхрийн ширэн хөхүүрт исгэдэг энэ ундаа бол одоогийнхоор бол шар айраг. Гэхдээ цэвэр сүүгээр исгэсэн учраас хүний биед нэн тустай төдийгүй цатгалан мэдрэмжийг төрүүлж хорыг гадагшлуулна. Монголчуудын найр наадмын гол ундааг ууж үзээгүй зочныг Монголыг мэдэрсэнд тооцохгүй л болов уу. Арааны шүлс асгаруулмаар исгэлэндүү амтыг мэдрэн хул дүүрэн айргийг залгилж буй хүнийг хараад уух хүсэл аяндаа төрнө.

These are special foods prepared and eaten together with cheerfulness. These meals consist wholly of meat. On a trip to the countryside, they will show you the real taste of meat while you smell the smoke of an open fire on the bank of a river. Eating khorkhog and boodog is very different from dining with knife and fork from porcelain plates, nibbling at something deprived of all original taste and appearance. It is very interesting to watch the Mongolian men leave their women to prepare the meat and chat at leisure, and collect stones on the riverbank with naked breasts in the fresh county air, then kindle a fire, growing lively and getting the food ready. Boodog is mostly made by skinning a marmot or a goat, leaving the skin intact and filling it with pieces of the animal’s meat and glowing hot stones, while khorkhog is made in a churn, also with glowing hot stones and meat mixed together.

images: zazaa/iRMUUN Photo, (Right top) BACHKA. A/iRMUUN Photo

The taste of airag Everywhere in the countryside, one can see strong men and healthy women with even white teeth. Where does this energetic, healthy, and strong condition of the Mongolian population stem from? Of course from the environment of a bright and wide landscape, from clear water, clean air, and the food produced from one’s own domestic animals. We Mongolians traditionally eat meat in winter and drink kumis, or airag as we call it, in summer. This drink of mare’s milk is fermented in ox skins. Since it is made of pure milk, it is not only very healthy for the human body, but also gives you a sated feeling and drives poisons out of the organism. A guest who has not drunk this main beverage of Mongolian festivals and games cannot really be considered to have experienced Mongolia. Looking at someone savouring the mouth-watering fermented taste and gulping the stuff down will make you want to drink it yourself at once.

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

feature | experience Mongolia like a Mongolian

Хамрын хийд рүү аял

Богинохон хугацааны аялал урам зоригийг сэргээдэг. Ийм аяллын нэг нь эрт дээр үеэс байгаль дэлхийгээ шүтэж, түүнд уусч эрч хүчээ сэлбэн тэнхэрдэг уламжлал бүхий энергийн төвд зочлох билээ. Эрхэм таныг дорнын их говьд орших Хамрын хийдэд очихыг зөвлөж байна. Улаанбаатар-Сайншанд-Энергийн төв-Хамрын хийд-Хүслийн уул–Сайншанд-Улаанбаатар гэсэн чиглэлээр аялна. Суваргаар хүрээлэгдсэн Хамрын хийдэд хүрэхэд үүдэнд нь Шамбалын орны хаалгыг дүрсэлсэн байх ба энэ нь хүмүүст шамбалын оронд зорчих мэт сэтгэгдэлийг төрүүлэх аж. Цаахантаа орших хүслийг биелүүлдэг хэмээх уулын оргил дээр эмэгтэйчүүд гардаггүй заншилтай. Уулын орой дээр байх сэрүүвчинд сууж амрангаа их говийн ааш аягыг, сэвших салхийг нь мэдрэн, оюун бодлоо цэгцлэн суухад таатай. Энэ чиглэлээр аялснаараа дорнын говийн домог болсон Данзанравжаагийн суу билэг, их говийн сонин гайхам түүхүүдийг таньж сэтгэл өөдрөг буцна гэдэгт итгэлтэй байна.

68 a p r i l / m a y

2013

Khamryn Khiid, the energy spot Even a short trip revives your vigour and adds new energy to your daily routine. One of the possible destinations for a short trip is a place where since olden times nature has been worshipped and energy regained from mother earth. This tradition still lives on today. We advise you to go to the world’s energy spot at Khramryn Khiid – literally the ‘Nose Monastery’ – on the territory of Dornogovi aimag. From Ulaanbaatar, one travels to Sainshand, Energy Centre, Khamryn Khiid, Khusliin Uul, and back via Sainshand to Ulaanbaatar. After the visit to Khamryn Khiid, it is pleasant to proceed to Khusliin Uul – the ‘Wishing Mountain’ – and sit in the cool fresh air on the mountain top in the middle of the steppes, to feel the calm of the great Gobi at leisure, and to look down at the broad valley, feeling the wind and bringing your thoughts back in order. We believe that if you follow our lead you will come back with reflections about the genius of Danzanravjaa, the legend of the eastern Gobi, with the great Gobi’s interesting and amazing stories, and with new-found optimism.

experience Mongolia like a Mongolian | feature

Үндэсний урлагийн тоглолт үлгэр жишээ нь

Сонирхол татахуйц үндэсний урлагийн томоохон тоглолтуудыг Улаанбаатарт үзэж болно. Монгол улсын филармонийн Playing love тоглолт бол тэдгээрийн жишээ. Юнескод биет бус өвөөр бүртгэгдсэн олон сайхан урлагийн төрөл зүйлүүдийг Улсын ардын дуу бүжгийн чуулга, Цэргийн дуу бүжгийн чуулга, Сарны чулуу чуулга, Үндэсний дуу бүжгийн Түмэн эх чуулга, Морин хуурын чуулгын тоглолтуудаас сонгон үзэж ардын урлагийн арвин сан хөмрөгтэй танилцах нь Монголын урлагийг яруу сайхныг мэдрэх нэгэн завшаан. Мөн орчин үеийн этник “Хөсөгтөн”, “Алтан ураг”, “Арга билэг” хамтлагууд хүмүүсийн хүсэлд нийцсэн өвөрмөц уран бүтээлүүдтэй. Уртын дуу, ардын дуу, хөөмий, морин хуур, бүжиг гээд хэний ч үзсэн өөр хаана ч үзэж чадахгүй хямдхан хийгээд түүнээс илүү баяр хөөр нэмэх тоглолтуудаас хоцрох хэрэггүй.

Performances of national art In Ulaanbaatar, one can see the most important and popular performances of national art. One example is the programme ‘Playing Love’ by the Mongolian State Philharmonic. One can choose many types of art registered in the UNESCO Intangible Heritage Fund. There are performances of the State Folk Song and Dance Ensemble, the Military Song and Dance Ensemble, The Moonstone Ensemble, the National Song and Dance Ensemble ‘Tumen Ekh’, and the Mongolian Horse Fiddle Ensemble. Thus you can become acquainted with the large fund of Mongolian national art and learn to appreciate its aesthetics. Also, modern ethnic rock bands like Khusugtun, Altan Urag, and Arga Bileg have a repertoire of popular pieces of peculiar character. Something like the Mongolian long-melody song, folk song, deep throat singing, horse fiddle, and folk dance cannot be experienced anywhere else in the world and should not be missed.

Монгол дээл өмс

Гэрт халад, гадуур хүрэм, өвөл дах, зун даашинз, суухад олбог, унтахад хөнжил болдог хувцас бол монгол дээл. Дээл өмссөнөөр монгол хүний бие эрүүл чийрэг байдгаас гадна морин унахад хамгийн тохиромжтой хувцас. Одоо үед бол дээл өмсөх нь хамгийн эрхэм гоёл төдийгүй ёс журамтай хүн гэдгээ харуулж буй хэрэг. Дээлний бүс хийгээд түүн дээр өмсөх малгай бүгд монголчуудын олон зууны хувцасны соёлыг хадгалан ирсэн төдийгүй дээл орчин үеийн загварын чиг хандлагын гол суурь загвар хэвээр байгаа билээ. Өөртөө тохирох дээлийг дэлгүүр захаас худалдан авч болохоос гадна хүссэн өнгө, загвараараа захиалвал монгол урчууд ганцхан хоногт л хийж өгч чадна. Дээлийг жилийн дөрвөн улирал ээлжлэн өмсч болох давуу талтай. Бяцхан хүүхдэд шинэ дээл өмсүүлээд “Эд нь хэврэг эзэн нь мөнх энэ жил даавуу ирэх жил торго өмсөөрэй” гэж ерөөхийн утга билэгдлийг ойлгохоос дээлний түүхийг ойлгож эхэлнэ.

images: zazaa/iRMUUN Photo

The deel, Mongolia’s national dress The Mongolian deel is a truly multifunctional garment: A gown indoors, a jacket outdoors, a fur coat in winter, a dress in summer, a cushion when sitting, and a blanket when sleeping. Wearing a deel makes our bodies healthy and strong. Besides, it is most convenient for riding a horse. It shows its wearer to be an elegant and decent person. The sash wound around the deel and the hat worn with it preserve a century-old pan-Mongolian dress culture. The basic model of the deel is still the same, despite all the new fancies of fashion. You can buy a deel that fits you in a shop or at the market. If you have one made by order, however, choosing your own colour and cut, the Mongolian tailor can have it ready in a single day. Dressing a little child in a new deel, one says, ‘The cloth is brittle, but the owner is eternal. This year wear cotton and next year wear silk.’ Understanding the blessing’s symbolic meaning, you begin to see the history of the Mongolian national costume.

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

хотыг өндрөөс ажигла

Улаанбаатарыг ойроос бас дээрээс ажиглахыг хүсвэл төв талбайн зүүн болоод өмнө орших Централ таур болон Блю Скай цамхагт очоорой. Мөн хотын өмнө орших Зайсан толгой дээр гарч болно. Зайсан толгой дээр хүмүүс өдөр шөнийн аль ч цагт гарах дуртай. Монгол Зөвлөлтийн найрамдалт харилцааг билэгдэн байгуулсан энэхүү дурсгалт газар өнөөдөр дурлалт залуусын болзоо, амрагч, аялагчдын гарах дуртай өндөрлөг болжээ.

Seeing Ulan Bator from above If you wish to see Ulan Bator from on high, you should go to the Central Tower or the Blue Sky Tower east of the Sukhbaatar Square. Alternatively, you can climb Zaisan Hill located south of the city. People like to go up Zaisan Hill at any time of the day or night. The monument to Mongolian-Soviet friendship found on its top was erected in memory of the fighters who bravely lost their lives in the battles of Khalkyn Gol, but today this has become a dating place for young lovers and a tourist attraction.

70 a p r i l / m a y

2013

experience Mongolia like a Mongolian | feature

Наадам үзэх сайхан

The Naadam Naadam is held in summer when the flowers and the grass have spread. It is the nationwide festival with the most participants and spectators. On the face value, it is an amusement with three traditional kinds of tournaments: A race of six-year-old horses, wrestling, and archery. Grasping the full meaning of Naadam, however, implies a history and culture of broad conception and deep significance. Lily, a traveler from Australia, says, ‘Naadam is not just a series of competitions, but three days uniting sports, art, joy, merry-making, and vacation. But since there is no chance of seeing everything at one time, I have been coming to Mongolia for three years in a row. I have become fond of celebrating Naadam and eating khuushuur with the Mongolians in summer.’ On Naadam, I have seen Lily jumping in the stirrup to admire the strength of the Mongolian horses with their tiny riders, coming galloping from about 30 kilometres far, and the courage of the child jockeys. But I for myself prefer the Mongolian State Ceremony, the excitement of the people being glad at heart in the circle of their families, the khuushuur eaten and the airag drunk at Naadam, as well as the finery and manners of my compatriots.

images: zazaa/iRMUUN Photo

Наадам цэцэг ногоо дэлгэрсэн зуны цагт болдогоороо хамгийн олон оролцогч, үзэгчидтэй үндэсний хэмжээний баяр. Зургаан насны морины уралдаан, бөхийн барилдаан, сур харваа гэсэн үндсэн 3 төрөлтэй уралдаан цэнгээн мэт харагдах ч наадмын утга холбогдлыг нь ойлгох юм бол өргөн дэлгэр цар хүрээтэй, гүн гүнзгий утга учир түүх, соёлтой баяр. Австралиас ирсэн аялагч Лили “Наадмаар зүгээр нэг уралдаан тэмцээн төдий биш спорт, урлаг, баяр, цэнгээн, амралт нийлсэн үнэхээр гайхалтай өдрүүд болдог. Гэхдээ бүгдийг нэгэн зэрэг үзэх боломжгүй учраас би 3 жил дараалан Монголд ирж байна. Би зун монголчуудтай наадамдаж, хуушуурдах дуртай болсон” хэмээсэн юм. Наадмаар 30 гаруй км холоос давхин ирж буй бяцхан унаач хүүхдүүдтэй монгол морьдын чадал, хүүхдүүдийн эр зоригийг гайхан Лилиг дороо дэвхэрч байхыг би харсан юм. Харин миний хувьд гэвэл Монгол төрийн ёслол, хүмүүсийн гэр бүлээрээ сэтгэлээсээ баярлаж буй сэтгэл хөдлөл, наадмаар иддэг хуушуур, айраг, монголчуудынхаа гоёл, соёлыг үзэж наадах дуртай.

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

Монголын соёлын үнэт өв соёлтой танилцахыг хүсвэл Улаанбаатар хотоор соёлын аялал хийвэл Монгол улсын түүхийг хадгалсан үнэт эрдэнэсийн сан мэт зах хязгааргүй соёлын өчүүхэн хэсэгтэй ч болтугай танилцаж чадна. Монголын Буддын шашны төв гэгдэх Гандантэгчлэн хийдээс эхлээд хот дотор ямар ч унаагаар яван музей галарейнуудыг олноор нь үзэх боломжтой. Гандантэгчлэн нь 80 тохой өндөртэй Мэгжид Жанрайсиг бурханд сүсэгтэн олон мөргөхөөр очдог бурхан номын газар төдийгүй Монголын Буддын шашны дэг сургууль болон соёлын өвийг хадгалсан гол газар юм. Богд хааны ордон музейгээр ороход Монголын хаант төр, шашны түүх, урлаг соёлын давтагдашгүй хосгүй үнэт дурсгалууд, VIII Богд Жибзундамба, хатан Дондогдуламын эдлэл хэрэглэл гээд маш ихийг үзэж болно. Үндэсний түүхийн музей, Байгалийн түүхийн музей бол зайлшгүй очих газар бөгөөд Монгол цэргийн музей, Г.Занабазарын нэрэмжит дүрслэх урлагийн музей, Монголын үндэсний хувцасны музей, Олон улсын оюун ухааны музей, Чойжин ламын сүм музей зэрэг олон музейнүүд бий.

A cultural trip through the capital If you want to get an overview of the cultural heritage of Mongolia on a trip through the city of Ulan Bator, this is possible, of course, though you will only see a small selection from of the immense treasure chest filled during the history of the country. The Gandantegchinlen monastery, the centre of Buddhism in Mongolia, can be reached on foot, as can many museums and galleries throughout the city centre. Gandantegchinlen, or Gandan for short, is not only a place of worship where many believers bow to the 80-cubits-high Avalokiteshvara Buddha, but also the seat of the Buddhist art academy of Mongolia and the main store of Mongolian Buddhism’s cultural heritage. On a visit to the Bogd Khaan Palace Museum, you can discover many unique remains of Mongolia’s imperial and religious history, art, and culture, as well as the works of famous artisans and masters of the relevant times. There are Buddha statues, objects of the late Jebtsundamba Khutugtu and his queen Dondogdulam. The Museum of National History and the Museum of Natural History are of course must sees, but there are many other museums like the Military Museum of Mongolia, the G.Zanabazar Museum of Fine Arts, the National Costumes Museum of Mongolia, the International Intellectuals Museum, and the Choijin Lama Temple Museum.

image: zazaa/iRMUUN Photo

хотоор соёлын аялал хийх

experience Mongolia like a Mongolian | feature

image: BACHKA.A/iRMUUN Photo

Нүүдэлчдийн түүхийн жимээр

Нүүдэлчдийн соёлын талаар мэдэхийг хүсвэл Улаанбаатараас эхлээд л их түүхийн жимийг дагах хэрэгтэй. УБХустай-Өнгөт-Есөнзүйл-Шанх-Хархорум-Тэмээн чулуу-ТөвхөнЦагаан сүмийн туурь-Хар балгас-Дойт- Хөшөө цайдам-Хар бухын балгас-Чинтолгой-Улаан хэрэм-Цогтын балгас… гээд сүүлийн 2000 жилтэй холбогдох түүх соёлын олон янз дурсгалуудыг үзэж болно. Та 700-хан км бүтэн цагирагаар тойрон аялахад л Орхоны хөндий буюу Евразийн уудам хээр талын зүрх-голомт гэж юу болохыг мэдэрнэ. Монгол орон уудам тул энэ замаар явахдаа л байгалийн болон угсаатны аяллыг хамтад нь хийчихнэ. Нүүдэлчдийн хот суурины үлдэгдэл Европын өвөөс эрс ондоог ялгаж мэдрэх нь таны хамгийн гол олз. Энэ бол жирийн зугаалга бус танин мэдэхүйн аялал болохыг жуулчид Монголоос ойлгодог. Олон мянган жилийн турш нүүдэлчид хөгжөөгүй хоцрогдсон мэт санагдах хэдий ч тогтвортой, аз жаргалтай оршиж ирсний нууцыг өөртөө нээн олж чадвал та хамгийн азтай аялагч мөн. Монголд аялахын утга нь дуу алдах сэтгэл хөдлөлд бус дэлхийн нам гүм хязгаарт жинхэнэ эрх чөлөө, жинхэнэ байгаль, жинхэнэ уугуул амьдралын хэмнэлээр тайвширч өөрчлөгдөхийг хэлдэг.

On the path of nomadic history If you wish to learn about the culture of the nomads, you must follow the path of the great history beginning in Ulaanbaatar. If you follow the itinerary UB-Khustai-Ungut-Yisunzuil-ShankhKarakorum-Temeen Chuluu-Tuvkhun-Tsagaan Sumiin TuurKarabalgasun-Doit-Khushuu Tsaidam-Khar Bukhyn BalgasChintolgoi-Ulaan Kherem-Tsogtyn Balgas, you can see many kinds of monuments from the history and culture of the last two thousand years. Making a round trip of only 700 kilometres, you can experience the Orkhon valley, the hotbed of the wide Eurasian steppes. Traveling along this way, you will make a journey through the different landscapes and nationalities of Mongolia at the same time. You will feel the immense difference between the remains of the nomadic cities and settlements on one side and the European heritage on the other. Travelers on this route will not make an ordinary pleasure trip, but an intellectual experience. You may be lucky enough to discover the secret of why the nomads, though they seem to have been backward and underdeveloped for centuries, still lead a secure and happy life. You may find genuine freedom, unspoilt nature, and a meaningful life in this remote region of the earth.

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

feature | The harmony of humans and bird life

Хүний ертөнцтэй зэрэгцэн орших өөр нэгэн ертөнц by Ts.Baasansuren / Ц.Баасансүрэн

The harmony of humans and bird life

image: charlathan/Shutterstock

Уран шувуу үүрэндээ / Penduline Tit on a nest

74 a p r i l / m a y

2013

The harmony of humans and bird life | feature

Монгол орныг нүүдэлчдийн агуу түүхт нутаг, онгон байгалиар нь мэддэг. Гэтэл Монгол бол ховор, нандин хийгээд өөрийнхөөрөө гайхалтай үзэсгэлэнтэй 400 гаруй төрөл зүйл шувуудын эх орон болохыг тэр бүр аялагчид маань мэддэггүй. Тиймийн учир өдөрт хамгийн олон зүйлийн шувуу үзэхийн зэрэгцээ хамгийн нандин зүйлс нь үзье гэвэл Монголыг зориорой. Mongolia is known as a country of nomads with a great history and pristine nature. But travelers rarely know that Mongolia is the motherland for over 400 species of rare and beautiful birds. You should visit Mongolia to see the many species of birds and very unique ones.

“Олонх шувуу ажиглагчид, аялагчид хадны тагтааг хараагүй байх тохиолдол бий. Өмнө нь өргөн тархацтай байсан энэ тагтаа одоо цөөхөн газарт л үлдсэн юм. Харин Улаанбаатараас баруун тийш 30-40 километрт яваад л энэ ховордсон шувууг харах боломжтой” гэж шувуу судлаач С.Гомбобаатар бахдангуй хэллээ. Монголын шувуу судлалын нийгэмлэгийн тэргүүн, МУИС-ийн Биологи, биотехнологийн сургуулийн багш тэрээр Монголд аялахаар ирсэн шувуу ажиглагчдад хөтчөөр ажилладаг мэргэжлийн цөөхөн хүмүүсийн нэг юм. 1930-аад оны үеэс дэлхий даяар хүчтэй дэлгэрэх болсон шувуу ажиглах үзэгдэл нь өдгөө тодорхой хүрээнд трэнд болж чаджээ. Монголд 1970-аад оны сүүлч, наяад оны эхэн үеэс хэсэг байгаль сонирхогч залуус ирж шувуу ажиглаж эхэлсэн тэр үеэс шувуу ажиглах аялал үүссэн гэж үздэг. Харин системтэйгээр шувуу ажиглах аялал зохион байгуулсан үе нь харьцангуй хожуу юм. Нөгөө талаасаа Монголын нүүдэлчид шувуу их ажигладаг тэднийг дуу хоолойгоор танихаас гадна шувуудын зан үйлээр нь байгалийн үзэгдлийг тодорхойлж чаддаг, хороох нь бүү хэл өндөг дээр нь сүүдрээ тусгахаас цээрлэдэг, хайрлан хүндэтгэдэг заншил их байсан нь биет бус нэгэн өв болон үлджээ. Шувуу ажиглах нь амьтны бүлээн амийг нь хороолгүй, хордуулж устгалгүйгээр энх тунхаар нь “цуглуулдгаараа” ихэд онцлогтой. Мөн шувуу ажиглагч, мэргэжлийн бус шувуу судлаачид шинжлэх ухаанд ч ихээхэн үүрэг оролцоотой байдаг. Энэ тухай шувуу судлаач маань: “Шувуу ажиглах аяллыг өнгөц харахад шувуу харж сэтгэлийн таашаал авч байгаа мэт санагдаж болох ч аяллын явцад цуглуулсан мэдээ баримт нь шинжлэх ухааны мэдлэг, баримт болдогоороо онцлогтой. Шувууны тархалт тоо толгойг мэдсэнээр хамгаалах менежментийн төлөвлөгөөг боловсруулахад

“Many bird watchers and travelers never see rock pigeons. These pigeons that used to prevail in a vast area, now live in very few places. One can see these rare birds 30-40 km outside of Ulaanbaatar”, says researcher, S.Gombobaatar proudly. As the Director of the Mongolian Ornithological Society, and lecturer in the School of Biology and Biotechnology at the National University of Mongolia, he is one of few professionals who guide birding tours for bird watchers coming to Mongolia. Birding began to develop throughout the world in the 1930s and has recently become a trend. Birding tours began to develop in Mongolia at the end of the 1970s to early 1980s when some young environmental travelers came to Mongolia for birding. However, organized birding tours developed later. Mongolian nomads used to watch birds, identify birds for their voice, determine natural conditions by birds’ behavior, and followed the tradition of prohibiting the killing of birds as well as covering birds’ eggs with shade. It is one kind of intangible heritage. It is a Mongolian tradition. Bird watching allows “collecting” birds without killing them. Amateur bird watchers and researchers make significant contributions to Ornithology. Mr. Gombobaatar says, “The facts collected during the tours can add to scientific knowledge and research. Knowing the bird populations’ distribution allows us to develop bird protection management plans. It shows that birding tours contribute to ornithology. Besides the economic benefit, it helps in caring for the birds. Organizing international birding events attracts more tourists and assists in protecting rare birds. In the past, the tourism sector was associated with other ministries. Today, the Ministry for Tourism has been established. Activities created for the development of special interest tourism will be intensified as the ministry has many young officials who are strategic and market sensitive.” Professional birding tours are conducted by the

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

feature | The harmony of humans and bird life

Шувуу ажиглахаар говийг зорьсон нь Майхан саваа бариад надад хөтөч хийхээр зөвшөөрсөн залууг даган хамт шувуу ажиглахаар аян замдаа гарав. Тэрээр Монголын шувуу ажиглагчдын клубын гишүүн бөгөөд хамтдаа Дорноговь аймгийн Өргөн сум руу явахыг санал болгосон юм. Ингээд бид Өргөн сумыг зорихоор галт тэргэнд суулаа. Би өөрөө Дорноговь аймагт өссөн хүн. Хэдийгээр Өргөнд тийм ч олон удаа очиж байгаагүй ч юу үзэхээ төсөөлж чадахгүй байлаа. Бага насны дурсамжаа сэргээн бодох ахул би энэ нутагт буюу говьд хүн, болжмор, хэрээ үзэж байснаа л санав. Хөтөч маань: “Хүн хэзээ ч, хаана ч шувуу ажиглаж болно. Өглөө орой, хот хөдөө ялгаагүй хаа ч шувууд бий. Үүгээрээ л шувуу ажиглах нь гайхалтай. Хашаандаа байгаа болжморын аяг, зан, дуршил зэргийг судлаж болно шүү дээ. Шувуу ажиглах нь хүн байгаль хоёрыг ойртуулдаг. Тэдний хоорондын далд шүтэлцээг нь улам батжуулдаг” хэмээн ярив. Нээрээ л бид хот дотроо мунгинан хаашаа ч юм үргэлж яарч ерөөс эргэн тойрноо гайхан биширч, танин мэдэж, шунан дурлахаа байсан юм уу даа. Гэтэл бидэнтэй зэрэгцээд шувуудын өөр нэгэн гайхалтай ертөнц байх ажээ. Шувууд өөр хоорондоо маш их ялгаатай хэмээн шувуу ажиглагчид, судлаачид үздэг. Том, жижиг, махчин, нүүдлийн гээд л тэд өдөр тутам бидний дэргэд байж, биднийг ч гэсэн ажиглан байдаг ажээ. Бид ийнхүү ярилцсаар Өргөн суманд хүрэлцэн ирэв. Бид нэг өдөр энд шувуу ажиглан өнгөрөөв. Анхны удаагаа болохоор ч тэр үү сонин содон нээлтүүдээр дүүрэн байлаа. Бид ховор шувуудтай учраагүй ч хаврын нүүдлийн үе учир олон л төрлийн шувуудтай танилцав. Өөрийн өссөн говь нутагтаа ийм олон шувуудыг олж хараад сэтгэл

76 a p r i l / m a y

2013

Mongolian Ornithological Society and Mongolica while many other domestic and foreign tour companies organize other birding tours.

Drive to the Gobi for birding Carrying my tent, I began my birding tour with a guy who agreed to be my guide. He is a member of the Mongolian Birding Club and suggested I go to Urgun soum in Dornogobi aimag. So we took a train to Urgun soum. Even though I grew up in Dornogobi aimag and had visited Urgun soum before, I had no idea what I might see there. I remember seeing swans, sparrows and crows in the Gobi when I was a child. “People can watch birds anytime and anywhere. There are birds in towns and in the countryside. You can watch them in the morning and evening. That makes birding wonderful. For example, you can study the habits of sparrows in your backyard. Bird watching brings humans and nature together and enforces their harmony” says my guide. We always rush for something in towns and cease to be amazed, curious, and careful while there is another amazing world of birds among us. Bird watchers and researchers claim that birds are different from each other. Big, small, carnivorous, and migrant birds live amongst us and watch us, too. Talking like this, we finally arrived in Urgun soum where we spent a day bird watching. Since it is my first experience, the day was full of interesting discoveries. We didn’t encounter any rare birds, however, we saw many species of birds as it was the annual spring migration. I was so amazed to see so many birds in the Gobi where I grew up. On our way back home by train, I asked my guide if birding tours can play an important role in the tourism sector in Mongolia. He replied, “Why not? Bird watching has become a trend now. In the USA, bird and wild animal watching in the tourism sector can earn 32 billion USD per year. It is necessary to develop birding tourism not only among foreign, but also domestic tourists. There are many issues that need to be solved in Mongolia, but there are more solutions. For example, we not only sawbirds, but also antelopes and geckos.” When we arrived back in Ulaanbaatar in the early morning, our birding tour ended. He also suggested seeing birds around the city later.

Building a brand by rare birds I still think the possibility of birding tours could be a priority in Mongolia’s tourism sector. So I asked the same question to bird researcher S.Gombobaatar. He said,“The sector will develop if we act as a distinct market player compared to those in the UK, USA, China and Japan.

image: S.gombobaatar

хялбархан болно. Энэ мэтээр жишээлж яривал шувуу судлалд их нэмэртэй аялал. Эдийн засгийн ашгийн цаана шувуудыг, байгалийг хайрлах мэдрэмжийг өгдөг гэсэн үнэлшгүй өгөөж байгаа. Олон улсын шувууны өдөрлөг гэх мэт жуулчдыг татсан арга хэмжээ зохион байгуулж олсон мөнгөний тодорхой хувиар ховордож буй шувууны төрөл зүйлийг хамгаалах боломж ч бий. Өмнө нь аялал жуулчлалын салбар бусад яаманд хавсарга төдий байсан бол одоо шинэ яамтай болсон. Яаманд хурдтай ажилладаг, зах зээлээ мэдэрдэг олон залуу ажиллаж байгаа болохоор тусгай сонирхлын аяллыг хөгжүүлэх ажил эрчимтэй явагдана гэсэн их итгэлтэй байна” хэмээн ярив. Монголд шувуу ажиглах аяллыг Монголын шувуу судлалын нийгэмлэг, Mongolica зэрэг байгууллагууд нь шувуу ажиглах мэргэжлийн аяллыг зохион байгуулдагаас гадна Монголын болон гадаадын олон аялал жуулчлалын компаниуд энэ аяллыг зохион байгуулдаг болохыг хэлэх хэрэгтэй.

1. Евроазийн цууцал / Eurasian Woodcock

images: xpixel/Shutterstock, S.gombobaatar, Eduard Kyslynskyy/Shutterstock, Matyas Arvai/Shutterstock

2. White-naped Crane / Цэн тогоруу

3. Гангар хун / Whooper Swan 4. Хонин тоодог / Great Bustard

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

feature | The harmony of humans and bird life

хөдөлснөө нуух юун. Галт тэргэндээ суугаад буцах замдаа би түүнээс “Шувуу ажиглах аялал нь Монголын аялал жуулчлалын салбарын онцгой чухал хэсэг нь байж чадах уу?” гэж асуухад тэрээр: “Яагаад болохгүй гэж? Шувуу ажиглах нь өөрөө трэнд болчихсон байна. АНУын шувуу ажиглалт болон зэрлэг ан амьтан ажиглах аялал жуулчлалын салбар нь жилд 32 тэрбум долларын орлоготой байдаг. Гадаад төдийгүй дотооддоо хөгжүүлэх ч хэрэгцээ шаардлага бий. Хэдийгээр Монголд асуудал байгаа ч асуудлаа шийдвэл боломж нь түүнээс их бий. Чи бид хоёр гэхэд сая хийсэн аяллаараа зөвхөн шувуу ажиглаагүй мөн зээр болон хонин гүрвэлийг ч гэсэн харсан шүү дээ” хэмээн сэтгэл нь хөдлөн ярив. Өглөө нь бид Улаанбаатарт бууснаар шувуу ажиглахаар говийг зорьсон аялал маань өндөрлөсөн юм. Тэрээр дараа нь хот орчмын газруудаар шувуу ажиглахыг надад санал болголоо.

Ховор шувуудаараа брэнд бүтээх боломж Миний санаанаас шувуу ажиглах нь Монголын аялал жуулчлалын салбарын тэргүүн чиглэлүүдийн нэг байх боломжийн тухай бодол огт салахгүй байлаа. Тиймээс би шувуу судлаач С. Гомбобаатараас дээрх асуултаа асуусан юм. “Англи, Америк, Хятад, Японы зах зээлээс бусдаасаа ялгарсан “тоглолт” хийж байж л хөгжинө. Бусдаас ялгарсан хийж, зөвхөн Монголын гэх брэнд бүтээх хамгийн том боломж бол дэлхийд ховордсон төдийгүй манай орны онцлог шувууд юм. Дэлхийн шувуу ажиглагчид тэр шувууг л харчих юмсан гэсэн хүслээр Монголыг зорьдог болчихвол л брэнд амжилттай эхэлж буй гэсэн үг. Монгол орноор дэлхийн шувууны нүүдлийн Зүүн Ази-Австралийн, Төв Азийн, Баруун Азийн гэсэн гурван зам өнгөрдөг. Олон улсын байгаль хамгааллын холбооны улаан дансны ангиллаар ховорт тооцогдсон хонин тоодог, Азийн цууцал зэрэг олон шувуу манай

The rare and nearly extinct birds of Mongolia allow us to be a special market player and build a Mongolian brand. When world bird watchers head to Mongolia aiming to see certain birds, then branding can be successful. There are 3 bird migration flyways that pass through Mongolia, such as East Asian-Australian, Central Asian and Western Asian. There are many rare birds that are recognized by the International Union for Conservation of Nature, such as the great bustard and Asian woodcock that migrate to Mongolia. 4 out of 6 species of cranes migrate to Mongolia and are considered to be very rare birds in the world. Anyone can see rare birds in places such as Mongolian Dornod area and Great Lakes Depression where the flyway of Eastern Asia and Australia pass through.” On the other hand, there can be negative consequences unless birding tours are developed properly. It is especially relevant to breeding birds. Researchers suggest developing sustainable and scientific birding tours. Taking pictures and visiting nests with hatchlings and eggs many times during the breeding period may result in birds discarding their eggs and hatchlings or they may become frightened. There are some cases in which birds have left their breeding areas. This is why it is necessary to respect nature. It is possible to conduct birding tours all over Mongolia. The Gobi in particular, attracts both professional and amateur bird researchers. For instance, one can watch over 140 species of birds near

image: S.gombobaatar

Хошуу галуу, Өгий нуур, Архангай аймаг / Swan Goose, Ugii Lake, Arkhangai aimag

78 a p r i l / m a y

2013

The harmony of humans and bird life | feature

оронд ирдэг. Зургаан зүйл тогоруу ирдэгийн дөрөв нь гэхэд л дэлхийд маш ховор гэсэн бүртгэлтэй. Зүүн Ази ба Австралийн нүүдлийн зам дайрч өнгөрдөг Монголын дорнод бүс, их нууруудын хотгор, нууруудын хөндий зэрэг хэд хэдэн газраас ховордсон шувуудыг харах боломжтой” хэмээн ярилаа. Нөгөө талаасаа шувуу ажиглах аяллыг зөв хөгжүүлэхгүй бол муу үр дагавар авчрах эрсдэлтэй ажээ. Ялангуяа үржлийн шувуудад. Тогтвортой, шинжлэх ухаанд тулгуурласан шувуу ажиглах аяллыг хөгжүүлэх хэрэгтэй гэж судлаачид үздэг юм байна. Үржлийн үед өндөг, ангаахайтай үүрэнд олон дахин очиж зураг авах нь шувуудыг өндөг ангаахайгаа хаях, үргэх шалтгаан болдог гэнэ. Шувууд үрждэг газраа дахин харагдахаа больсон хэд хэдэн жишээ байгаа ажээ. Тиймээс хамгийн түрүүнд байгальтайгаа зөв харьцах. Монголын нийт нутгаар шувуу ажиглах аялал хийх боломжтой. Тэр дундаа говь нутаг мэргэжлийн болон мэргэжлийн бус шувуу судлаачдын зүрх сэтгэлийг татдаг. Тухайлбал зөвхөн Өгийн Нуурт 140 орчим зүйлийн шувууд ажиглах боломжтой бол Говь гурван сайханд 240 гаруй зүйл шувуудыг үзэх боломжтой юм байна. Мэргэжлийн хөтчид Монгол орны аль ч зүгт шувуу ажиглах аяллыг хийсэн 200 гаруй зүйл шувуудыг үзэх боломжтой хэмээн батлаж байна. Домогт хийгээд нууцлаг Монгол оронд ирж нүүдэлчдийн өнөөгийн аж байдал, Монголын ан амьтан, байгаль орчин, их түүхтэй танилцаж шувуу ажиглах гайхалтай аяллаа баяжуулан цоо шинэ мэдрэмжийг хүртээрэй. Харин шувуу ажиглах аялал хийж үзээгүй нэгэнд хэлэхэд туршаад үзээрэй. Бидний эргэн тойрон ямар баялаг амьдрал буцалж байдгийг олж харах болно. Миний дараагийн аялал Улаанбаатар орчмын нүүдлийн шувуудыг ажиглах маршрут. Хэдийгээр би олон төрөл зүйлийн шувууд мэдэхгүй ч шинэ аялал маань миний дэргэд орших тэр өөр нэгэн ертөнцийн ямар нууцыг дэлгэх бол гэхээс маш их сэтгэл хөдөлж байна.

Идлэг шонхор / Saker Falcon

Шувуу ажиглахад таатай үе:

Most suitable time for bird watching:

Шувуу ажиглах аялал зохион байгуулдаг газрууд:

Bird watching tour operators:

Тавдугаар сарын сүүлчээс долдугаар сарын эхэн үе. Учир нь энэ хугацаа шувууны үржлийн үе юм. Үржлийн үедээ шувууд илүү гоёмсог харагддаг. Тур компаниуд, сонирхлын клубуудтэй (www.mongolbirdwatchclub.blogspot. com) хамтран аялал хийх боломжтой. Мөн Монголын шувуу судлалын нийгэмлэг мэргэжлийн шувуу ажиглах аяллыг зохион байгуулдаг ажээ. Тус нийгэмлэгийн www.mos.mn сайт руу зочлоорой.

Монголын шувуудын талаар нэгдсэн мэдээлэл авах боломжтой ном:

“Монгол орны шувууны улаан данс” гэсэн номыг заавал сонирхоорой. Энэ номонд Монгол оронд байдаг бүх шувуудын тархалтын зураг болон бусад дэлгэрэнгүй мэдээлэл бий.

image: Michal Ninger/Shutterstock

Шувуу ажиглах аяллаар Монголыг зорьдог жуулчид:

Манай улсад шувуу ажиглах аяллын чиглэлээр англи, америкчууд их ирдэг. Сүүлийн үед Японы гэрэл зурагчид шувуудын зураг авахаар олноор ирж байна. Шувууны зураг авдаг, баримтат кино хийдэг, хараад сэтгэлийн таашаал хүртдэг гээд зорилго нь янз бүр.

Монголд ажиглах боломжтой шувууд:

Хондон ангир, морин цууцаль, цагаан толгойт ямаан сүүлт, алаг хайргач, нуурын хүрэн толгойт цахлай, отгот шунгуур зэрэг үзэсгэлэнт шувуудыг заавал ирж үзээрэй.

the Ugii Lake and more than 240 species in the Gobi Gurvansaikhan. Professional tour guides claim that tourists can watch over 200 bird species in any direction throughout Mongolia. Come to the legelndary and mysterious Mongolia and get refreshed from being introduced to the nomadic lifestyle, animals, nature and the history of Mongolia, as well as enhancing your birding experience. If you have never experienced a birding tour, it is worth a try. My next route will be watching migrant birds near Ulaanbaatar city. Even though I don’t know many bird species, I am excited to find out the secrets of another world during my next trip.

From the end of May to the beginning of July. It is the bird breeding season when they are more beautiful and colorful. You can join tour operators and interest clubs (www. mongolbirdwatchclub.blogspot.com). The Mongolian Ornithological Society organizes professional birding tours. For more information, refer to www.mos.mn.

Book about Mongolian birds:

The “Red book of Mongolian birds” which you can get from the Mongolian Ornithological Society. The book contains a population distribution map and other useful information of all birds in Mongolia.

Tourists for bird watching tours to Mongolia:

Many tourists, both amateurs and professionals, come from the UK and USA to Mongolia for bird watching tours. Recently, many Japanese photographers came to make a film about birds.

Birds to watch in Mongolia:

Please come to Mongolia in other to watch these beautiful birds such as great crested grebe, ruddy shelduck, blacktailed godwit, ruddy turnstone, white-headed duck and black-headed gull.

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

Малийн Женне дэх шавран тоосгон Их Моск The mud-brick Great Mosque of Djénné, Mali.

2012 WorldWonders

image: Horst Friedrichs/Anzenberger/Redux

Дэлхийн Га

йхамшгууд ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн өвийн жагсаалт манай гарагийн хамгийн гайхалтай, заримдаа хамгийн аюулд өртсөн газрууд болон ёс заншлыг онцолдог. Уг жагсаалт 40 жилийн ойтойгоо золгож байгаа энэ үед төдийлөн алдаршаагүй үзэсгэлэнт газрууд хийгээд уламжлалт соёлын 9 үнэт өвийг танилцуулж байна. The UNESCO World Heritage List spotlights the planet’s most fascinating—and sometimes most threatened—places and customs. As the list turns 40, we celebrate nine lesser known jewels of natural beauty and cultural tradition

feature | World Wonders 2012

Кенийн Рифтийн хөндий дэх Богори нууранд бага фламинго шувууд чуулжээ.

image: MARTIN HARVEY/ALAMY

Lesser flamingos throng Lake Bogoria in Kenya’s Great Rift Valley.

82 a p r i l / m a y

2013

World Wonders 2012 | feature

Кени

ЖИГҮҮРТНҮҮДИЙН НҮҮДЭЛ

фрик-Евразийн агаарын зам дахь нүүдлийн шувуудын зогсоол болох Кенийн Рифтийн Хөндий дэх нууруудын ай савд устах аюулд орсон 13 зүйлийн шувууд нутагладаг. Дөрвөн сая хүртэлх тооны бага фламинго шувууд энд үүрээ зассан их цагаан хотон хийгээд халбаган хошуут, хурган шунгуур, өрөвтас шувуудын хэрэн хэсүүчлэх сүрэг дунд цугларан бөөгнөрчээ. 100 гаруй зүйлийн нүүдлийн шувууд XI сараас III сар хүртэл энд үүрлэнэ. Нутгийн сафари хөтөч Престон Мутиндагийн хэлснээр энэ үе бол шувуу ажиглах гол улирал юм. Найроби хотоос хойд зүгт машинаар хоёр цаг явж хүрэх газарт гүехэн, шүлтлэг ус бүхий Элментейта, Богори, Накуру нуурууд нийт 316 км\квад талбай эзлэн, Мутиндагийн зүйрлэснээр “Рифтийн Хөндийг эмжсэн хэлхээтэй сувд адил” оршино. Хөндийн хөрснөө бургилах халуун рашаанууд тэжээвэр тахианд баялаг тэжээл болох ногоон замаг ихтэй. Эндхийн гол үзүүлбэр болсон ягаахан шувуудын сүр сархийх нислэг дунд алаг тахь, хар хирс, үчимбэр, арслан, анааш зэрэг амьтад хэдийгээр туслах дүр хэдий ч эрэг дагуу бэлчиж харагдана.

Kenya

WINGED MIGRATION

migratory stop along the African-Eurasian flyway, the Kenya Lake System in the Great Rift Valley is a cageless aviary—populated by 13 endemic, threatened bird species. Up to four million lesser flamingos congregate among nesting great white pelicans and roving flocks of spoonbills, grebes, and storks. More than 100 migratory bird species make this their home November through March, which local safari guide Preston Mutinda says is prime bird-watching season. A two-hour drive north of Nairobi, the shallow, alkaline bodies of water combine to cover 122 square miles, with Elmenteita, Bogoria, and Nakuru Lakes arranged, as Mutinda puts it, “like pearls on a string along the Great Rift Valley.” The valley’s floor ripples with hot springs, offering a rich feast of green algae for foraging fowl. Zebras, black rhinos, cheetahs, lions, and giraffes also wander along the shoreline—but even they play supporting roles for the star attraction, the flurry of pink taking flight.

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

feature | World Wonders 2012

Албула чиглэлийн бэлгэ тэмдэг болсон 65 метрийн өндөрт орших Ландвассерийн гүүрээр галт тэрэг өнгөрч буй нь A train crosses the Landwasser Viaduct, the Albula Line’s signature structure at 65 meter.

84 a p r i l / m a y

2013

World Wonders 2012 | feature

Итали, Швейцарь

ЧИГЛҮҮЛЭГЧ ОД

үсэл мөрөөдөлдөө хөтлөгдсөн XIX зууны адал явдал эрэгчдийн хувьд Швейцарийн Альпийн нурууд сүр жавхлант оргилууд, нугачаа ихтэй тал хөндий, гоёмсог төгөл бүхий бүгдийг цогцлоосон газар байв. Энд нэг л зүйл дутуу байсан нь саадгүй хүрэх зам. Ретийн Төмөр Замын Албула (1904), Бернина (1910)-гийн чиглэл нээгдэж, 196 давхар зам, гүүр болон газар доогуурх 55 хонгилын тусламжтайгаар өмнө нь хүрэх аргагүй байсан алс бөглүү нутгийг нээж өгсөн юм. Нарийн төмөр зам болон түүний нэрийн хуудас болсон галт тэрэгний улаан чингэлгүүд Италийн Тирано зэрэг олон газарт хурдан хүрдэг болж. Үүний дүнд өвлийн спорт идэвхжиж, 1928 болон 1948 онд Швейцарийн Санкт-Мориц хотод өвлийн олимп зохиогдсон юм. Цюрих нуурын эрэг дээр амьдардаг Жек Хелфенштайн Бернинагийн зорчигчдод Швейцарийн Тони цанын баазаас цааш үргэлжлүүлэн зорчихыг зөвлөж байна. Түүний хэлснээр мөсөн голууд болон Бернинагийн уул нуруудын дэргэдүүр өнгөрдөг тул аяллын дараагийн хэсэг бүр ч гайхамшигтай гэнэ. Ийнхүү баригдсан цагаасаа хойш түжигнэн буй галт тэрэг тийрэлтэт хөлөг бүхий аяллыг орлосоор байна.

Italy and Switzerland

TRACK STAR

image: CHRISTOF SONDEREGGER/AGE FOTOSTOCK

o the eager adventurers of the mid-19th century, the Swiss Alps seemed to have it all—majestic peaks, sinuous valleys, exuberant vistas. Just one piece was missing: an efficient way to get there. The launches of the Rhaetian Railway’s Albula (1904) and Bernina (1910) lines reached the previously unattainable, with a series of 196 viaducts and bridges and 55 tunnels opening up a remote domain. The narrow-gauge railway and its trademark red train cars delivered a speedy link to, among other places, Tirano, Italy. As a result, an active winter sporting scene emerged, culminating in the 1928 and 1948 Olympic Games in St. Moritz, Switzerland. Jack Helfenstein, who lives on Lake Zürich, advises Bernina riders to stay on board past the tony Swiss resort. “The next leg is even more spectacular, as it passes glaciers and the snowcapped Bernina Massif.” In continuous use since their debut, the click-clacking tracks offer an antidote to the blur of jet-set travel.

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

feature | World Wonders 2012

Унгар

Hungary

БАГТ ӨШӨӨ АВАГЧИД

MASKED AVENGERS

лаан өндөгний баярын өмнөх наадам цэнгүүний улирал эхлэхэд өмнөд Унгарын Мохач хотод бушок нар ирдэг уламжлалтай. Дунай мөрнөөр сэлүүрт завиар ирэх тэд сэгсгэр арьс үс нөмөрч, модон баг, ирэг хонины эвэр зүүж, зэрлэг омгийнхны өмсгөл зүүлт унжуулсан 500 орчим эрчүүд (цөөн тооны эмэгтэйчүүд) бөгөөд хотоор сэлгүүцэж, үнээний хонхны дуугаар бүгдийг сэрээнэ. Ардын дуу, гар урлалын худалдаа болон брэнди дарсаар бялхан үргэлжлэх Бушояараш гэгддэг энэхүү багт наадмын уур амьсгал цовоо цолгиун байдаг. Наадмын өрнөл хэсэг нь өвлийг үлдэн хөөж буйг илтгэх бэлгэдлийн авс шатаах юм. Нэгэн домогт өгүүлснээр энэхүү уламжлал Османы эзэнт гүрэн Унгарыг эзлээд байх үеийн эсэргүүцэл маягаар үүссэн байна. Тэр үед нутгийнхан ой модонд бүгж ухраад байсан бөгөөд чөтгөртэй төсөөтэй дүр төрхийг бүтээн, туркуудыг айлгадаг байжээ. Одоо үед, бушок нь гудамжны театрын жинхэнэ биелэл болжээ. Унгарт төрсөн, биологич, гэрэл зурагчин Жо Петерсбургерийн хэлснээр энэ наадмыг үзэж сонирхох нь цаг хугацаагаар аялж байх шиг санагдана. “Эртний нүүдэлчдийн сүр хүч Христийн шашинтай сүсэлдсэн нь мэдрэгддэг. Мангасынх шиг эвэрт баг цаад хүнээ бүрэн халхалдаг тул туранхай хөвгүүн байна уу, 90 гаруй кг жинтэй бие хамгаалагч байна уу гэдгийг мэдэх аргагүй” гэж Петерсбургер ярьжээ.

hen the calendar turns to pre-Lent carnival season, one thing’s a given in the town of Mohács in southern Hungary: The busók are coming. Arriving by rowboat on the Danube and cloaked in shaggy pelts, carved wooden masks, and ram’s horns, some 500 men (and a few women) parade through town. Folk singing, craft fairs, and brandy keep spirits high over the course of the rollicking masquerade, called Busójárás, which crescendoes into the burning of a coffin that ceremoniously drives away winter. One legend holds that the tradition began in defiance of the Ottoman occupation of Hungary, when locals retreated to the woods, created their demonic alter egos, and then reappeared to send the Turks packing. Today, the busók embody street theater at its most authentic—diabolical grins included. Hungarian-born Joe Petersburger, a biologist and photographer says: “You feel an ancient nomadic power fused with Christianity. The devilish horned masks conceal the revelers, so you never know if you’re looking at a skinny teen or a 90-kg bodyguard.”

Мохач хотод бушо болон хувцасласан нэгэн өмсгөл, дуу чимээ гаргагчдаараа өвлийг айлгаж байгаа нь

Дэлхийн өвийг тодорхойлох нь

Олон улсын хэмжээнд сонгогдсон Дэлхийн өвийн хороо “хүн төрөлхтөнд үнэ цэнэтэй” 936 байгаль, соёлын дурсгалт газар болон “биет бус” 267 соёлын өвийг одоогоор хүлээн зөвшөөрсөн бөгөөд энэ тоо өссөөр байна. ЮНЕСКО (НҮБ-ын Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын байгууллага) өвийн жагсаалтыг хариуцдаг. Жуулчдыг татах ирээдүйтэй учраас улс орнууд дурсгалт газруудаа жагсаалтанд оруулахаар нэр дэвшүүлдэг. Энэ ч бас эрсдэл дагуулна. “Дэндүү олон улс өнөөдрийн ашиг сонирхлоо бодож өнгөрснөө ухаж төнхөж байна. Зохистой зохицуулалт үгүй бол “үхтлээ хайрлана ” гэдэг эмгэг бол жинхэнэ аюул мөн” гэж Traveler сэтгүүлийн газарзүйн аялал жуулчлалын редактор Жонатан Б.Туртелло ярив.

86 a p r i l / m a y

2013

World Heritage, Defined

The World Heritage Committee recognizes 936-and counting-sites for their “universal value to humanity” along with 267 “intangible” customs. UNESCO (the United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization) monitors the list. Countries propose their own sites for inscription, which confers no funding but often promises a tourism boost. And that carries risks. “Too many countries are rushing to exploit their past for present purposes,” says Traveler geotourism editor Jonathan B. Tourtellot. “Without proper management, ‘loved to death’ syndrome is a real threat.”

image: Istvan Csak/Shutterstockv

A busó in Mohács steps up to scare off winter in costume and with noisemakers.

World Wonders 2012 | feature

Бедуин аймгууд Иорданы Вади Рамд нутагладаг

image: GEORGE STEINMETZ (SANDSTONE FORMATIONS),

Bedouin tribes inhabit Jordan’s Wadi Rum.

Иордан

Jordan

ЭЛСИЙГ ЖИГНЭХ НЬ

SCALING THE SANDS

мнөд Иорданы элс, боржин чулуун Вади Рам Тусгай хамгаалалттай газрыг Сарны хөндий хэмээн нэрлэсээр иржээ. Энэ газрын бас нэг нэр нь “Бурхдын чулуун цэцэрлэг” юм. Т.Э.Лоуренс буюу Арабын Лоуренс Вади Рамыг биширч “жаргаж буй хүрэн улаан нар сүрдэм хавцлууд дээр нь дүрэлзэж, униартсан галын дөл ханат өргөн чөлөөг нь даган бууна ” хэмээн дэлхийн I дайны үед Британийн армийн офицерийн хувиар Арабын хойгт өнгөрүүлсэн үеэ өгүүлсэн “Оюун билгийн долоон багана” хэмээх намтар номдоо бичсэн байдаг. Өнгөрсөн 12 мянган жилийн хугацаанд исламын шашин үүсэхээс өмнөх үеийн араб овог аймгууд болон набатейчуудаас эхлээд өнөөгийн бедуинчууд хүртэлх олон ард энэ газрын гайхамшгийг товчоолон үлдээхийг мэрийж, нийт 40 мянга гаруй хадны сүг зураг, бичээс үлдээсэн нь эдгээр соёлын гэрч болжээ. Тэмээгээр юм уу дөрвөн дугуйт хүлгээр, эсвэл нэн хөнгөн агаарын тээврээр аялагчид энд ирж, улаан элс хийгээд хад цохио буюу жебел (арабаар уул гэсэн үг) бүхий өргөн талыг туулдаг. Зарим археологичийн үздэгээр энэ газар аялал жуулчлалын зохисгүй менежментээс болж аюулд өртөөд байна. Ямар ч тээврийн хэрэгслээр ирсэн бай жуулчид Лоуренсийн нэгэнтээ дүрсэлсэн өчүүхний мэдрэмжийг мэдрэх нь лавтай. Тэрбээр “Бидний багахан тэмээн жингийн цуваа энэхүү сүрдэм том толгодын дэргэд бүдгэрч, амьгүй болох шиг болж өчүүхэн жижгээсээ ичиж, эмээх шиг болсон” хэмээн бичсэн юм.

Идэвхтэн бичигч Жорж У.Стоун Дэлхийн өв болсон дурсгалт газруудыг хорин жил судалж байна. Эдгээрээс түүний хамгийн дуртай газар нь Ботсванагийн Калахарийн цөл дэх эртний чулуун урлал бүхий Цодило юм.

Contributing editor GEORGE W. STONE has been exploring World Heritage sites for two decades. His favorite is Tsodilo, with its ancient rock art, in Botswana’s Kalahari Desert.

outhern Jordan’s sandstone and granite Wadi Rum Protected Area has been called the Valley of the Moon. Another possible nickname-“rock garden of the gods.” T. E. Lawrence (aka Lawrence of Arabia) was so enchanted by Wadi Rum, he wrote of how “the crimson sunset burned on its stupendous cliffs and slanted ladders of hazy fire down the walled avenue” in Seven Pillars of Wisdom, the British Army officer’s autobiography inspired by his time on the Arabian Peninsula during World War I. For the past 12,000 years, successive peoples, from pre-Islamic Arabian tribes and Nabataeans to today’s Bedouins, have tried to chronicle the place’s wonders, with more than 40,000 petroglyphs and inscriptions giving testament to these cultures. By camel or four-wheel drive or by soaring in an ultralight aircraft, visitors traverse the expanse of red sand and craggy rock formations- called djebel (Arabic for mountain)-that some archaeologists now fear may be in jeopardy due to inadequate tourism management. No matter their conveyance, travelers are likely to feel the insignificance that Lawrence described: “Our little caravan grew selfconscious, and fell dead quiet, afraid and ashamed to flaunt its smallness in the presence of the stupendous hills.”

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

feature | World Wonders 2012

Шүрэн хадан эмжээртэй Белизийн Блү Хоул нь Карибын тэнгис дэх 300 метр өргөн, дугуй цонх мэт харагдана Fringed by coral reef, Belize’s Great Blue Hole is a 300 meter wide oculus into the Caribbean.

88 a p r i l / m a y

2013

World Wonders 2012 | feature

Белиз

УСАН АМЬДРАЛ

эмжээгээрээ Австралийн Их Шүрэн гийн дараа орох 96,300 га талбай эзлэх Белизийн Баррьер Рифийн систем нь манро модот шүрэн арал, эрэг дагуух далайгаас тасарсан давст нуур, тэнгисийн шувуудтай ижилсэх шүрэн хад, 500 гаруй зүйлийн загас, далайн үхэр болон Америкийн тэнгисийн матраас бүрдсэн усан ертөнц юм. Энд мөн Блү Хоул гэгддэг кобальтын хавцал бий. 1971 онд Жак Кусто эндхийн гүнийг газрын зурагнаа буулгаж, үүсэц бүтцийнх нь нууцыг тайлахаар Калипсо хөлгөөрөө энд ирсэн байдаг. Тэрбээр 150 мянган жилийн тэртээ эхэлж, аварга сталактитын нөлөөгөөр 125 метр гүн агуй үүсгэн түвшин нь тасралтгүй нэмэгдэх тэнгисийн уснаа живүүлж орхисон эндхийн геологийн шилжилт хөдөлгөөнийг тодорхойлсон юм. Тэр цагаас хойших хэдэн арван жилд энэ нутгийн гоёмсог шүрэн арлууд дунд шумбагчдын тоо өсчээ. “Долгилох шүрэн хад даган халиман аварга загасны хамт сэлэхтэй юуг ч харьцуулах аргагүй. Даанч хөгжлийн тааруухан бодлого, улам гаарч байгаа хүний түрэмгийллээс болж Белизийн амар амгалан байдал үгүй болох дээрээ тулаад байна” гэж дээр дурдсан Францын нэрт аялагчийн ач охин, Үндэсний газарзүйн шинэ судлаач Александра Кусто ярьсан юм.

Belize

LIFE AQUATIC

image: JTB PHOTO COMMUNICATIONS, INC./ALAMY

econd in size only to the Great Barrier Reef in Australia, the 96,300-ha Belize Barrier Reef System is a watery realm of mangrove cays, coastal lagoons, and coral shelves teeming with seabirds, 500-plus fish species, manatees, and American marine crocodiles. It also features a cobalt abyss called the Great Blue Hole. In 1971, Jacques Cousteau sailed the Calypso here on a mission to map its depths and unlock the mysteries of its formation. He determined that a series of geological shifts, starting 150,000 years ago, created a 125 meter cave pierced by massive stalactites and submerged by the rising sea level. In the decades since, an uptick in scuba diving has taken a toll on its delicate coral reef. “Nothing compares with the sensation of swimming with whale sharks along this vibrant reef,” says National Geographic Emerging Explorer Alexandra Cousteau, granddaughter of the famed French voyager. “But poorly planned development and rapid human expansion threaten Belize’s well-being.”

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

Испанийн Вильяфранка-дельПенедес дэх хүн цамхагийн баяр A human tower festival in Vilafranca del Penedès, Spain.

90 a p r i l / m a y

2013

World Wonders 2012 | feature

Испани

хүн цамхаг

VIII зууны уламжлалаас орчин цагийн уралдаан тэмцээн болсон Испанийн зүүн хойд нутаг дахь кастеллийн зан үйл нь Каталаны соёлын эрс шулуухан байдлаас гадна сүр хүчийг илтгэнэ. Каталонийн зоригтнуудын олон цэнгүүнээс онцгойрдог Хүн цамхаг үүсгэх энэ үзүүлбэр хэдхэн хормын дотор тэнгэр тулам сүндэрлэнэ. Залуу эншанета буюу авирагч нь голдуу хүүхэд байх бөгөөд бүгдийн дээр гарч, цугласан олонтой мэндчилэхэд хүн цамхаг аажмаар задран намсаж, эргэн газарт бууна. “Шилдэг эншанета нар анзаараагүй байхад л өөд, уруугаа жирийлгэдэг хөнгөн, шаламгай хүүхдүүд байдаг” гэж кастелл анх үүссэн Вальш хотын ойролцоо өссөн Бернат Олле ярив. Тэрбээр цааш “Би дунд сургуульд байхдаа найзуудынхаа дөрвөн давхар цамхагийн орой дээр гарч байсан. Ур чадвар дутаад ч тэр үү, надад дасгалын бөмбөгөн дээр явж байгаа юм шиг сэтгэгдэл төрсөн. Ялгаатай нь гэвэл унаж, хүзүүгээ хугалах аюултай. Доошоо буух нь ч гэсэн амаргүй” хэмээн ярьсан юм.

Spain

SOCIAL CLIMBERS

images: ANITA BACK/LAIF/REDUX (STAIRS), JOSE FUSTE RAGA/CORBIS (PEOPLE)

ortheastern Spain’s ritual of castell construction, an 18th-century tradition turned contemporary competition, expresses the strength, not to mention structural integrity, of Catalan culture. Human towers, which punctuate festivals in Catalonia like daredevil exclamation points, methodically rise to soaring heights within minutes. A young enxaneta (rider), often a child, tops the steeple of people and salutes the crowd before the construction is carefully reverse engineered to the ground. “The best enxanetas are light kids who go up and down with no fanfare,” says Bernat Olle, who grew up near Valls, where castell building originated. “I topped a four-tier tower once in high school with friends. Without skills, for me the feeling was like trying to stand on one of those gym stability balls—except that you can fall and break your neck. Going down isn’t any easier.”

Бразил

ИРЭЭДҮЙН ХОТ

разилиа хотын Итамарати Паласын хүлээлгийн танхимд эргэдэг шат эрчлэн өндийсөн нь Бразилын нийслэл хотод модернизм хэр баттай сууриа тавьсны нэгэн жишээ юм. 1891 оны Үндсэн хууль дахь “Капитал федерал” гэсэн тангаргаа биелүүлэх гэсэн тус улсын хот төлөвлөлтийн гайхамшиг нь 1960 онд тахиралдсан байгууламж, хөшөө баримлаар биеллээ олж, хэрэгжиж эхэлжээ. Бразилын уран барилгач Оскар Нимейерийн эрс шулуун байгууламжууд нь нийтийн орон сууцны нумарсан дизайнтай гайхалтай хоршино. 500 мянган хүнд зориулагдан төлөвлөгдсөн ч 2.5 сая хүнтэй болсон уг хот анхдагч загвараасаа хэдийнэ өөр дүр төрхтэй болсон ч цэвэр шулуун загварууд илүү гүн санаа илтгэдэг байх үеийн романтик аяс Бразилиа хотын төвд хадгалагдан үлджээ. Хүүхэд насаа Бразилияд үдсэн Индира Фернандес “Нимейерийн ухаалаг загваруудад үргэлж шинэ соргог юм байдаг” хэмээн ярилаа. Тэрбээр Дом Боскогийн хийдээс нар жаргахыг харах үнэхээр дуртай аж. Мурано шилэн цонхоороо танигдсан цементен баганат уг байгууламж хожмоо Бразилиа хотыг “Шинэ, төгс ертөнц болгох”-оор мөрөөдөж асан XIX зууны итали гэгээнтний нэрээр нэрлэгджээ.

Brazil

CITY OF THE FUTURE

n the lobby of Brasília’s Itamaraty Palace, a piraling staircase rises like a helix—one example of the way modernism underpins Brazil’s forward-looking capital. A marvel of urban planning built to fulfill an 1891 constitutional pledge, the “Capital Federal” spun into order in 1960 with an emphasis on curved lines and monumental forms, a layout sometimes likened to a bird in flight. Brazilian architect Oscar Niemeyer’s dramatic structures radiate from an axis in which an arc of residences intersects a straight stretch of public buildings. Designed for a population of 500,000, the city of 2.5 million has far outgrown its original vision, yet Brasília’s center retains the romance of a time when sleek lines materialized as a language for expressing big ideas. “I always find something new in the ingenious designs of Niemeyer,” says Indira Fernandes, who lived in Brasília as a child and says she loves admiring the sunset from the Dom Bosco Sanctuary. Renowned for its Murano glass windows, the concrete-columned landmark was named for an Italian saint who, in the 19th century, dreamed of a New World utopia that was to become Brasília.

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

feature | World Wonders 2012

Женнегийн оршин суугчид хавар бүр Их Москийг шинэ шавраар өнгөлнө Each spring, Djénné residents apply fresh mud to the Great Mosque.

Мали

Mali

ШАВАР, ХӨЛС, НУЛИМС

ани мөрний эрэг дээрх үерт цохигдсон нугад баригдсан Женне хотын Их Моск нь дэлхийн хамгийн том шавар тоосгон байгууламж бөгөөд үлгэр домгийн төдийгүй үнэн бодит Тимбакту суурингаас баруун өмнөд хэсэгт орших Малийн Женне хотын ихэнх хэсгийг эзлэн оршино. Наранд хатаасан шавраар барьсан гөлгөр хана, саваархуу оройт (нутгийнхны хэлдгээр тороон) шаталсан цамхагтай эл моск Дундад зууны үед Женне хотыг худалдааны төв байх үед Сахарын цөлийг дайран өнгөрдөг тэмээн жингийн цуваанд зэрэглээтэн харагддаг байв. Өдгөө XIII зууны үеийн эх сүмийн загвараар хуучин туурин дээр баригдсан нуман хонгил, мөргөлийн өрөө танхимууд бүхий хэдэн зууны настай сүм сүндэрлэн байна. Нутгийн сүсэгтэн олон жил бүрийн Засал чимэглэлийн баяраар сүмийн гадна талыг шинэ шавраар давхарлан өнгөлдөг. Цөөн тохиолдолд аадар бороо гараар гөлчийлгөсөн гадрыг хормын төдийд урсгаж орхисон удаатай. Харин энэ давтамж уур амьсгалын өөрчлөлтөөс гол мөрний түвшин буурахтай хамт нэмэгдсэнээр тоосго, шаваасны чанарт сөргөөр нөлөөлөх болжээ. Цэргийн эргэлт болон босогчдын хоорондох зөрчилдөөн зэрэг нь Малийг хямралд хүргэсэн хэдий ч энэ нь саад бүхнийг давж үлддэг уг хотын нууцлаг шинжийг бүр ч ихээр нээж байна. National Geographic сэтгүүлд Баруун Африкийн энэ хотын талаар бичсэн сэтгүүлч Карен Ланжийн хэлснээр Женне хот бол исламын болон анимист шидийг хослуулсан газар юм. “Эртний ёс дахь үхэлба-амьдралын хүчинд хүмүүс нь өнөө хэр итгэдэг нь энэ хотыг онцгой болгодог” хэмээн тэрбээр ярив.

92 a p r i l / m a y

2013

MUD, SWEAT, AND TEARS

uilt on a floodplain along the Bani River, Djénné’s Great Mosque, the largest mud-brick structure in the world, dominates the Mali town, southwest of Tombouctou (Timbuktu). With its smooth, sun-dried mud walls and towers scaffolded with bundles of sticks (called toron locally), the mosque appeared like a mirage for transSaharan camel caravans during the Middle Ages. These days the century-old mosque houses a network of arched corridors and prayer rooms constructed on the site and in the style of the circa 13th-century original. Devout locals rally for the annual Fête de Crépissage to slather the edifice with a new layer of mud. A few rainstorms have been known to wash away their work, making the hand-smoothed surface a fleeting attraction. That caycle is accelerating as climate change lowers river levels, which in turn degrades the quality of the mud for bricks and plaster. A military coup and conflicts among rebels recently put the country in turmoil, but this seems only to enhance the town’s surviveagainst-all-odds mystique. “Djénné is imbued with both Islamic and animist magic,” says journalist Karen Lange, who has covered the West African city for National Geographic magazine. “What sets it apart is the people who still believe in the life-and-death power of those traditions.”

World Wonders 2012 | feature

Хонконгт луут завины уралдаан болж байгаа нь Dragon boat race in Hong Kong.

Хятад

China

images: ADAM WONG/REDLINK/CORBIS (BOATS), YADID LEVY (MUD BUILDING, OPPOSITE PAGE)

УСНЫ ЕРТӨНЦ ятадын соёлд инь, ян буюу арга билэг нь “хос таванд” буюу билгийн тооллын тавдугаар сарын тавны өдөр (2013 онд зургадугаар сарын 12-нд тохиож буй) хоёрддог гэдэг. Тиймээс энэ өдрийн гай барцдыг зайлуулж, бүтэлгүйтлийг үлдэн хөөхийн тулд гэртээ эмийн ургамал өлгөхөөс эхлээд олныг хөл толгойгоо алдаж үймтэл баясгадаг Луут завины наадам зэрэг олон янзын зан үйл үйлддэг. Туйлын өрсөлдөөнтэй болдог завины уралдаан нь үлгэр домогт усны эрхшээгч эзэн гэгддэг луунд хүндэтгэл үзүүлж буй хэрэг юм. Ийм уралдаан болон төсөөтэй наадмууд Хятад даяар төдийгүй Малайз, Хойд Америк, Японд болдог. Луугийн толгойн титэмтэй, луугийн арьс, сүүлэн чимэгтэй завинуудыг 50 хүртэлх тооны сэлүүрчид бөмбөрийн нүжигнээнд, орчин цагт поп хэмнэлд тааруулан ухаан жолоогүй сэлүүрдэнэ. Энэхүү наадам Хонг Конгт оргил хэсэгтээ хүрнэ. Энд болдог Туэн Нг хэмээх наадмын үеэр Викториягийн боомтод дуутай шуугиантайхан богино зайн гүйлтүүд, зан үйлийн их цэвэрлэгээ, дуу бүжиг болж зунзы хэмээх хулсны навчинд ороосон будааны банш идэцгээдэг. “Миний хувьд уралдааны утга учир миний сэтгэлийг хөдөлгөдөг” гэж Хонг Конгийн оршин суугч, Traveler сэтгүүлийн редактор, нийтлэлч Дайсанн МакЛэйн ярив. Тэрбээр “Бусармаг эзэн хаанд шадарлахаас татгалзан 2000 гаруй жилийн өмнө Хятадын Милуо мөрөнд үйж амиа егүүтгэсэн яруу найрагч, төрийн зүтгэлтэн Цюй Юаний дурсгалыг хүндэтгэж байгаа юм. Өнгө алагласан, хөөрч баярласан бүхний цаана энэ хүний нэр төртэй түүх зуун зуун дамжин амьдарч байна” хэмээн хуучиллаа.

WATER WORLD n Chinese culture, the all-important balance of yin and yang wavers on the “double fifth”—the fifth day of the fifth lunar month (falling on June 12 in 2013). That signals a series of rituals intended to shake its bad luck and flush out illness, ranging from hanging herbs at home to the showstopping, chaotic Dragon Boat Festival. Fiercely competitive boat races pay tribute to the dragon (the mythological ruler of water) throughout China and with related events in Malaysia, North America, and Japan. Ornate boats crowned with dragon heads, scales, and tails are each powered by a crew of up to 50 paddling frenetically to a pounding drumbeat and, these days, pop tunes. The revelry hits its apogee in Hong Kong, where the Tuen Ng Festival features splashy sprints at Victoria Harbour accompanied by a field day of ritual cleansing, song and dance, and feasts of zonzgi (rice dumplings wrapped in bamboo leaves). “For me, the real thrill is the meaning of the races,” says Hong Kong resident and Traveler editor at large Daisann McLane. “They commemorate the poet and statesman Qu Yuan, who threw himself into China’s Miluo River more than 2,000 years ago rather than follow the dictates of a corrupt emperor. Behind the colors and excitement, his story of honor reverberates through the centuries.”

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

by scott wallance photo by sissee brimberg and cotton coulson

Санкт-

From Russia With Love

Өнгө засч, шинэхэн бахархал болсон СанктFreshly polished, newly proud, St. Petersburg retakes

94 a p r i l / m a y

2013

Христийн Дахин Амилсан Сүм. 1907 онд баригдаж дууссан, Москвагийн Гэгээн Базилийн Цогчин Дуганаас загварыг авсан. The Church of the Resurrection of Christ, completed in 1907, was modeled on Moscow’s St. Basil’s Cathedral.

Сэтгэл татам

Петербург

Петербург хот дахин “төв тайзнаа” гарч ирлээ. center stage

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

feature | From Russia With Love

dance with us!” a young man yells to me over the music’s pulsing beat. He’s draped in a crimson elf vest ten sizes too big for his slim frame, but seems oblivious to his silly appearance. Gripping my elbow, he steers me to a circle of arm-waving revelers in this cozy place called Purga Club I, stuffed into a cellar in the imperial Russian city of St. Petersburg. Three couples in equally daft costumes—Santa hats and fuzzy bunny ears—are grooving to a DJ mix on the dance floor. I fall into this whirlwind of whimsy with an embarrassed smile, feeling out of place in jeans and hiking boots. Spotlights swirl. Red and green bulbs wink merrily on plastic Christmas trees. But it’s not Christmas. More like early summer, the season of the White Nights, when the sun barely sets this far north (St. Petersburg is near the latitude of Anchorage). This is the time when city residents shrug off endless months of winter gloom and party all night long, explaining the bacchanalian atmosphere. Except that in this lighthearted club on St. Petersburg’s Fontanka River they joyfully celebrate New Year’s Eve every night of the year.

Өргөн, дөлгөөн Нева мөрнөөр аялах хөлөг онгоцууд XIX зууны Хөрөнгийн Бирж, улаан Рострал Багана зэрэг түүхэн дурсгалт газруудыг өнгөрдөг. Calm and wide, the Neva River lends itself to day cruises, passing such sights as the 19th-century Stock Exchange and red Rostral Columns.

Кафе Зингерийн цай, амттан, цонхоор харагдах үзэсгэлэн зэрэг нь Санкт-Петербургийн жинхэнэ сонгодог мэдрэмжийг төрүүлнэ. Tea, pastries, and window-filling views at Café Singer (above) make for a classic St. Petersburg experience.

бидэнтэй бүжиглээч!” хэмээн хөгжмийн хүчтэй хэмнэлийг даван залуу эр над руу хашгирлаа. Тэрээр миний тохойноос угзчин байж гараа савж дэвэн бүжих олны тойрог руу оруулчихав. Энэ бүхэн нь Хаант Оросын үед бий болсон Санкт Петербургийн Пурга I хэмээх клубт болсон юм. Сантагийн малгай, үслэг туулайн чих зүүчихсэн түүнтэй адил хөгжилтэй өмсгөл бүхий гурван ч хос бүжгийн талбай дээр DJ-ийн микст хөөрөн цэнгэнэ. Инээдэм хөөр болсон энэ их бужигнаан дунд явж орсон би жинс, аяллын гуталтайдаа ичингүйрэн инээмсэглэж, гараг андуурсан мэт сэтгэгдэл төрж байв. Клубын цэгэн гэрэл эрээлжлэн эргэж, улаан, ногоон гэрлийн чийдэн хуванцар зул сарын модон дээр үзэсгэлэнтэй анивчиж байлаа. Гэвч энэ зул сарын баяр биш. Гадаа зуны эхэн сар цагаан шөнө эхлэх үе тохиож байлаа. Энэ л цаг үед хотын оршин суугчид урт удаан үргэлжилсэн өвлийн саарал өдрүүдийг үдэж, Дионис бурханы найр наадам мэт бүхнийг огоорон цэнгэх аж. Харин Санкт-Петербургийн Фонтанка голын эрэг дээр орших энэхүү клубт жилийн туршид үдэш бүр шинэ жилийг баяр хөөртэй угтан тэмдэглэдэг. 97

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

Библийн үйл явдлыг алтаар эмжин бөмбөгөр оройдоо дүрсэлсэн Гэгээн Исаакийн цогчин дуган. Санкт-Петербург хотын баян тансаг уран чимэглэл бүхий сүмүүдийн нэг билээ. Gold-limned biblical scenes fill the cupola interior of St. Isaac’s Cathedral, one of St. Petersburg’s most decorated churches.

Дуганы дээвэр дээрээс хот гарын алган дээр мэт харагдана.Энд модоор эмжээрлэгдсэн Исаакийн талбайгаас эхлээд олон дурсгалт газрууд бий. The city appears to scroll out from the cathedral’s roof line, punctuated by such landmarks as tree-lined St. Isaac’s Square.

98 a p r i l / m a y

2013

From Russia With Love | feature

Тэгээд Кудряшов руу нууцлаг харц шидэн мишээгээд, “Ялангуяа энэ үед. Цагаан шөнийн үеэр. Хот маань хайрын хот болон хувирдаг” гэв. She flashes a brilliant smile at Kudryashoff and adds: “Especially now, during White Nights. It becomes the city of love.” “Десять, девять, восемь, семь ...” хэмээн наадан цэнгэгчид хашгиралдана. Цагийн зүү 00 цагийг заахад цаасан салют задарч, оргилуун дарсны бөглөөнүүд үсэрлээ. “Шинэ нөхдийнхөө төлөө!” хэмээн шинэхэн найз Сергей Кудряшов хөөрөн хэлээд хар нүдэн Ирина Набоктой хундага тулгав. Энэ жил 25 настай Кудряшов бол веб дизайнер, 20 настай Ирина драмын ангийн оюутан. Тэд намайг өөрсдийн ширээнд урьсан бөгөөд төрлөх хотоо ам уралдан магтана. “Энэ бол их ер бусын газар” хэмээн Кудряшов яриагаа эхлэв. “Оросын өөр хаана ч үгүй ид шидийн хот” гэж Набок мөрөөдөнгүй хэллээ. Тэгээд Кудряшов руу нууцлаг харц шидэн мишээгээд, “Ялангуяа энэ үед. Цагаан шөнийн үеэр. Хот маань хайрын хот болон хувирдаг” гэв. Цэгэн толбо бүхий нимгэн даашинзтай 20 орчим насны үйлчлэгч бүсгүй бидний захиалгыг авчихаад “СанктПетербург бол Оросын хамгийн европжсон хот” хэмээн хангинасан хөгжмийг даван хэлэв. Түүнийг Надя гэх бөгөөд англи хэлэнд ус цас байгааг нь үзвэл боловсрол өндөртэй гэдэг нь илэрхий байлаа. Надад Бразилийн ламбадагийн цоглог хөгжмийн аятай зэрэгцэн дуугаа өндөрсгөн ярих харилцан яриан дунд сууж байхад аятайхан санагдаж байв. Гэнэт бүдэг бадаг танил царай Надягийн мөрний цаадах дэлгэцээр дүүрэн гарахад анхаарал минь сарнив. Тэр нь 1964-1982 оныг хүртэл Зөвлөлт холбоот улсыг удирдагч байсан Леонид Брежневийн хар цагаан дүрс бичлэг байлаа. Тэрбээр аль хэдийн байхгүй болсон улс орондоо баярын мэндчилгээ дэвшүүлж байв. “Ард иргэддээ хандсан шинэ жилийн хуучин мэндчилгээ” хэмээн Надя тайлбарлаад инээд алдав. “Манай шөнийн цэнгүүний нэг хэсэг”. Хөгжим чанга хангинаж Брежневийн үгийг сонсохын аргагүй байлаа. Зөвлөлтийн бараан өдрүүд улиран одож, шөнийн цэнгээний газрын плазма дэлгэцэнд хөнгөн зугаа болон гарахуйц эгэл зүйл болжээ. ХОТ ХАМГИЙН СҮҮЛД МИНИЙ БАЙСАН ҮЕИЙГ БОДОХОД гайхам өөрчлөгджээ. Хөл хөдөлгөөнгүй, саарал дүнсгэр СанктПетербург 1990-ээд оны дунд үед Зөвлөлтийн Ленинград хотын дүр төрхөөсөө салж ядан байсан. Нуран унасан ЗХУ-ын туурин дээр дээрэмчид “найрлах” ба шөнө үдэш хот айдаст автаж байлаа. Тэр үед надад Орос орон энэ байдлаасаа гарч чадах болов уу эсвэл орос философич найзын маань хэлсэнчлэн “Өрнийн хар сүүдэр” хэвээр үлдэх үү гэсэн асуулт толгойд маань эргэлдэж байв. Арав гаруй жилийн хөгжил цэцэглэлт нь цагтаа хаант улсын нийслэл байсан уг хотын сүр хүчийг эргүүлэн авчирчээ. Хувьсгал, хүйтэн дайны үймээн самуунтай нэгэн зууны дараа Санкт-Петербург хот сэрэв үү? Нэгэн цагт Европ даяар орд харш, урлагийн бүтээлүүдээрээ суу алдраа мандуулж байсан энэ хот угтан ирж буй оргил цагтаа бэлэн үү? Хэрэв аюулгүй байдлыг суурь үзүүлэлт гэж үзвэл бүх зүйл дажгүй сайн. Үүрийн 03 цагт гудамжнаа гарахад хөлчүүрхсэн хүмүүсийн цоглог дуу хадаад гудамж хөл хөөртэй байлаа.

“Desiat, deviat, vosem, sem … ,” shout partygoers. When the clock strikes midnight, clouds of confetti burst out from the ceiling. Champagne corks pop. “To the new friends!” enthuses my newest friend, Sergey Kudryashoff, as he clinks glasses with Irina Nabok, a brunette whose rabbit ears flop winsomely across her eyes. Kudryashoff, 25, is a Web designer, and Nabok, 20, a drama student. They invite me to their table, eager to share with a visitor their passion for their hometown. “It’s a mystical place,” Kudryashoff begins. “A magical city, like no other place in Russia,” Nabok says dreamily. She flashes a brilliant smile at Kudryashoff and adds: “Especially now, during White Nights. It becomes the city of love.” A 20-something waitress in a slinky polka-dot dress takes our order and adds her two cents. “St. Petersburg is the most European city in Russia,” she says over the blare of the music. Her name is Nadya, and from her fluent English it’s clear to me that she is a well-educated waitress.

Пурга I Клубт жил тойрон шинэ жилийн баяр тэмдэглэнэ. Гял цал гэрэл, баярын өмсгөл, 00 цаг хүртэл ухрааж тоолох зэрэг бүгд баярын уур амьсгалыг бүрдүүлэх аж. It is always New Year’s Eve at playful Purga Club I, complete with sparklers, festive headgear, and a midnight countdown.

I find myself warming to this half-shouted conversation over the jaunty strains of a Brazilian lambada. But I’m distracted when a vaguely familiar face suddenly crowds the video screen just over Nadya’s shoulder. It’s a black-and-white image of Leonid Brezhnev, leader of the Soviet Union from 1964 to 1982, delivering an address to a nation that no longer exists. “An old New Year’s speech to the people,” explains Nadya, laughing. “Part of our nightly celebration.” The music is way too loud for any of us to hear Brezhnev’s words, not that anyone would listen. The dour days of the Soviets have been banished, reduced to grist for light-hearted mockery on a nightclub’s plasma screen.

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

XIV Луи хааны жүжгийн эмхэтгэлээс: Агуу Петр хааны үед баригдаж эхэлсэн Санкт-Петербург хотын захад орших орд харш, цэцэрлэгт хүрээлэн бүхий баян чинээлэг Петергоф цогцолбор нь Версальтай өрсөлдөхүйц ажээ. From Louis XIV’s playbook: The opulent Peterhof complex of palaces and gardens, on the outskirts of St.Petersburg, was begun by Peter the Great to emulate Versailles.

100 a p r i l / m a y

2013

101

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

feature | From Russia With Love

Миний үзсэн Санкт-Петербург хот нь гэрэл сүүдэр, хаант засаглал хувьсгал, дээдсийн эрхэмсэг амьдрал зэрлэг балмадуудын довтолгоон зэрэгцэн оршсон газар байв. The St. Petersburg I’m seeing is all about the coexistence of light and shadow, imperial rule and revolution, haute couture and savage invasion. Маргааш өглөө нь Нева мөрөн дээгүүр алдлан сүндэрлэсэн Троицкийн гүүрэн дээгүүр орчныг сонжиж алхан явахад Надягийн үгс санаанд минь буулаа. Голын хөвөө даган эгнэсэн хөх, ногоон өнгө бүхий үзэсгэлэнт барокко, рококо хэв маяг бүхий орд өргөөд хараа хүрэх газраас ч цааш сунан байрлах ба тээр цаана Гэгээн Исаакийн Дуганы алтан шаргал бөмбөгөр орой цухуйна. Нева мөрнөөр хуваагдан, олон жижигхэн гол, сувгуудаар эмжээрлэгдэж, нүүрэн талдаа уран барилгын сод бүтээлүүдийг эцэс төгсгөлгүй эгнүүлсэн Санкт-Петербург үнэхээр л сэтгэл ховсдом үзэсгэлэнтэй аж. Оршин суугчид төрөлх хотоо өөрийн гэсэн амьдралтай, сүнстэй гэж ярьдаг. Би хуучин хотоо авран үлдэж, хотын уран барилгын өвөрмөц дүр төрхийг хадгалан үлдэх зорилготой “Амьд Хот” хөдөлгөөнийг зохин байгуулагчдын нэг Петр Забирохинтой уулзахаар СанктПетербургийн Невскийн өргөн чөлөөгөөр сэлгүүцэх хүмүүсийн дундуур сүлжин явлаа. Замдаа эвдэрч сүйдээгүй дэлхийн сод уран барилгууд болох Эрмитажийн Музей ба Ордны Талбайг өнгөрөв. Мөн Ромын Гэгээн Петрийн Базиликийг загвар болгон бүтээсэн Казанийн Цогчин Дуганы дэргэдүүр ч өнгөрөв. Энд 1812 онд Бородиногийн тулалдаанд Наполеоны армийн эсрэг босч ялалт байгуулсан фельдмаршал Михаил Кутузовын бунхан бий. Би неоклассик баримлуудыг битүү эгнүүлсэн БелосельскиБелозерскигийн Ордонг ч тойрон өнгөрөв. Большой Гостины Двор буюу 1700-аад оны дундуур бүтээгдсэн худалдааны төв байсан нь дэлхийн хамгийн эртний худалдааны төвийн нэг. Забирохин намайг Невскийн өргөн чөлөөний төгсгөл дэх кафед хүлээж байлаа. Өндөр, туранхай, цэнхэр нүдтэй, 30 гаруй насны энэ залуу надтай мэндлэхээр босох үед түүний долгионтой шаргал үс нь өндрийг нь хэдэн сантиметрээр нэмэх шиг болов. Олон улсын компанид инженер хийдэг тэрбээр надад үймээн дэгдээгч шиг харагдсангүй. Гэсэн хэдий ч 2011 онд тэрбээр баривчлагдсан түүхтэй. “Татан буулгах, барьж байгуулахын аль аль нь манай хотод нүүрлэсэн аюул болоод байна” хэмээн сургуульд заалгасан британи аялгатай англи хэлээр надад хэлэв. Түүний бодлоор түүхэн дурсгал зэрэглэл тогтоолгоогүй ч байсан гэсэн бүхий л хуучин барилгууд хадгалж хамгаалахуйц үнэ цэнэтэй ажээ. “Санкт-Петербургийг юу онцгой болгодог вэ гэвэл түүний түүхэн цогц байдал. Хэрэв шинэ барилга энэхүү онцгой шинж чанарыг сөрөх аваас хотын сүнс сүлдийг үгүй хийнэ” хэмээн ярив. Тэр надад сүйрлээс аврахаар тэмцэж буй нэгэн газрыг үзүүлэхийг хүслээ. Бид долдугаар сарын нар шарсан өглөө гадагш гарч, Фонтанка гол дээгүүр явж байхад гүүрэн доор аяллын завиуд сум шиг шунгинан өнгөрч байв. Забирохин голын эрэг рүү харсан жирийн тоосгон байгууламж дээр ирээд зогсов. Харин барилга тэгж их сэтгэл зүрх гаргаад байхааргүй харагдана.“Энэ бол 1920-иод оны үеийн авангард конструктивизмын бодит жишээ” хэмээн тэрбээр миний тээнэглэлзэлийг мэдэрсэн бололтой хэлэв. Байгууламжийн хананд хадсан дурсгалын

102 a p r i l / m a y

2013

IT’S A FAR CRY FROM THE LAST TIME I was here. Then, in the

mid-1990s, St. Petersburg was still shrugging off seven decades of neglect as Soviet Leningrad. Everything was cloaked in gray, as though the entire city had been mothballed. Gangsters were feasting on the carcass of the defunct U.S.S.R.; fear had imposed a de facto curfew on the streets after dark. The visit left me wondering whether Russia would ever get its act together or if it would remain, as a Russian philosopher friend of mine asserted, “a dark mirror to the West.” A dozen years of growing prosperity have brought renewed vigor to this onetime capital of the tsars. After a tumultuous century of revolution and Cold War, has St. Petersburg returned to the world stage? Is the city, once famed across Europe for its palaces and artworks, again ready for prime time? If a feeling of safety is any indicator, the signs are good: It’s well past 3 a.m. by the time I step out into the streets, and they’re still very much alive with the shouts of carousers. Nadya’s words return to me the next morning as I hike across the Neva River, an imperial metropolis of palaces, boulevards, plazas, and canals of such grandeur that even today, residents claim it has a life and soul of its own. That conviction has given rise to a movement of preservationists called Living City. I’m headed out to meet with Petr Zabirokhin, one of Living City’s organizers. I dodge through thickets of pedestrians as I make my way east along Nevsky Prospekt, St. Petersburg’s main thoroughfare, past Palace Square, fronted by the Hermitage Museum, and Uprising (Vosstaniya) Square—two unbroken miles of worldclass architecture. I bypass Kazan Cathedral, a limestone colossus that was modeled on St. Peter’s Basilica in Rome and houses the crypt of Field Marshal Mikhail Kutuzov, the commander who stood up to Napoleon’s army at the Battle of Borodino in 1812. I skirt the Beloselsky-Belozersky Palace, a pink fortress girded by a phalanx of neoclassical male statues. Great Gostiny Dvor, a shopping center that was designed in the mid-1700s—making it one of the world’s oldest such centers—sprawls the entire length of another block. Zabirokhin is waiting for me in a coffee shop just off Nevsky. He is tall, slender, mid-30s, with blue eyes and a luxuriant blond mane, which seems to add several inches to his considerable height when he stands to greet me. A structural engineer for an international firm, he doesn’t strike me as a rabble-rouser. Nonetheless, he was arrested in 2011 while trying to block deliveries to the construction site of a new department store. “Demolition and construction,” he says to me in his deliberate, school-taught English, “are the twin threats that are facing our city.” Even the historical buildings that lack landmark status are precious, he says, worthy of protection. “What distinguishes St. Petersburg is its historical unity. If a new building doesn’t reflect this special quality, it damages the soul of the city.” He wants to show me another location his group is fighting to save from the wrecking ball. We step out into the hot July morning and cross the Fontanka River, tour boats shooting from beneath our bridge like torpedoes. Zabirokhin pulls up at an unassuming brick

From Russia With Love | feature самбар дээр, Дэлхийн II дайны үед Ленинград хот нацистуудын хар бараанаараа алдартай “900 хоногийн бүслэлт”-д орсон тэр үеэр энэ байшинд хотын трамвайг цэнэглэдэг цахилгаан станц байрлаж байсан гэжээ. Хөрөнгө оруулагчид зочид буудал барихаар уг байгууламжийг нураах гэж байгаа аж. “Санкт-Петербургт учруулж буй өнөөгийн хор хохирлыг Ленинградын бүслэлтийн үеийн нацистуудын үйлдэлтэй харьцуулж болно” хэмээн Забирохин халаглан өгүүлэв. Би түүнийг хэтрүүлж байна гэж бодсон ч үгүй байв. Тэрбээр, “Өнгөрсөн найман жилд Невскийн Өргөн чөлөөнд нацистуудын устгаснаас ч илүү олон тооны барилгыг нураасан” гэлээ. Цөөн хэд хоногт хүрэл морь, далавчтай арслангаар хамгаалуулсан гүүр, өргөн чөлөөгөөр нь зугаалсан миний бие энэ хотын түүхэн дэх нэгэн урт, хамгийн харгис бүслэлтийг туулсан гэдэгт итгэж ядан байв. Гэвч эдгээр гудамж, сувгуудын дагуу хэдэн зуун мянган цэрэг, энгийн иргэд өлсгөлөн, өвчин, зэвсэгт дайралтын улмаас нас нөгчжээ. Энэ баатарлаг эсэргүүцэлд хүндэтгэл үзүүлэхээр би дараах өдөр нь Фонтанка Гудамжийг чиглэн явж Ленинград Хотын Хамгаалалт, Бүслэлтийн Улсын Дурсгалын Музейд очив. Музейн хоёр давхар барилга хоёр жил хагас үргэлжилсэн бүслэлтийн үеийн аймшигт он жилүүдээс үлдсэн дурсгалт зүйлээр дүүрэн байв. Үзэсгэлэнгийн танхимд Ленинградын тэр үеийн нийтлэг зочны өрөөг дэлгэн харуулжээ: ил зуух, хүнд торгон хөшиг, жижиг модон ширээн дээрх самовар, ханан дээр өлгөөтэй Сталины хөрөг. Музейн харгалзагч эмэгтэй орчныг соргог ажиглана. Тэрбээр урт ноосон юбкатай буурал үсээ нямбай гэгч нь боосон мариалаг эмэгтэй байв. Намайг дөхөн очих үед тэрбээр хянуур

affair wedged into a block overlooking the water. It seems an unlikely candidate for the stirring of passions. “This is a prime example of avant-garde constructivism from the 1920s,” he states, apparently sensing my doubt. A plaque drilled to the wall says the building housed the electricity station that powered the city’s trams during the infamous “900-day siege” of Leningrad by the Nazis in World War II. Now investors want to raze the structure for a hotel. “The damage to St. Petersburg today,” Zabirokhin laments, “can be compared to what the Nazis did during the blockade.” I think he’s kidding, but he’s not. “More buildings on Nevsky Prospekt have been demolished in the past eight years than were destroyed by the Nazis.” I’m finding it almost impossible to grasp, after a few days of strolling its boulevards and its bridges guarded by bronze horses and winged lions, that this city endured one of the longest, most brutal sieges in history. Hundreds of thousands of civilians died of starvation and disease along these streets and canals. At least another half million defenders were killed. To pay tribute to this heroic resistance, I head over to Fontanka Street the following day for a visit to the State Memorial Museum of the Defense and Siege of Leningrad. Its second floor is packed with artifacts from those two and a half years of hell. A diorama depicts a typical Leningrad living room from the era: woodstove, heavy brocade curtains, a samovar on a small wooden table, a portrait of Stalin on the wall. A caretaker off to one side is keeping a vigilant eye. She is a stout woman in a long flannel skirt, her white hair pulled back severely into a bun. It occurs to me that she might be old enough to have lived through some of this history herself. She regards me warily as I approach, but the iciness melts almost instantly. “People don’t usually

Хүйтэн дайны төгсгөлийг зарласан Леонид Брежневийн амьдарч байсан Зөвлөлт засгийн үеийг элэглэсэн элэглэл Русский Китч Ресторанд элбэг. Soviet times are spoofed at the Russky Kitsch Restaurant, where Cold War stalwarts like red-faced Leonid Brezhnev live on.

103

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

feature | From Russia With Love

Хотын дээгүүр 200 гаруй гүүр гол, суваг сунан сүндэрлэнэ. Үүний нэг нь Мойка голын дээгүүрх Бага Жүчээний Гүүр юм. More than 200 bridges stitch together this city of rivers and canals, including the Little Stable Bridge, on the Moika River.

болгоомжтой байснаа тэр дороо хүйтэн хөндий байдал нь алга болов. “Хүмүүс ихэнхдээ надаас юм асуудаггүй юм” хэмээн 73 настай Галина Сергеевна Бодрова хэлэв. Гитлерийн зэвсэглэсэн хүч 1941 оны намар хотыг тойруулан бүслүүрээ татах үед тэрбээр дөнгөж хоёр настай байжээ. Бүслэлтийн эхний зургаан сард түүний гэр бүлийнхэн бараг бүгдээрээ нас баржээ. “Миний өвөө эмээ, эцэг эх, ах эгч нар. Би хоёр эгч дүүтэйгээ л зөвхөн үлдсэн” гэлээ. 1942 оны нэгэн өглөө бүслэлтээс зугтагчид Галинаг охин дүүтэй нь аваад германчуудын бүслэлтийг нэвтлэн гарчээ. Хөндий хүйтэн “бабушка” гэсэн сэтгэгдлийг тэрбээр тэр дор нь сарниаж, надад утасны дугаараа өгөөд хэзээ ч хамаагүй заавал залгаж байгаарай хэмээн ятгалаа. Автобусны арын хэсгээс “Танд тусламж хэрэгтэй юу?” хэмээн британи аялгаар хэн нэгэн хэлэх сонсогдов. Бага зэрэг “төөрч”, эргэлзэж тээнэгэлзсэн байдлыг маань хараад шаргал үстэй залуу бүсгүй дэргэд ирэв. “Бид гадны зочдод илүү тусархаг байхад суралцаж байгаа” гэж 23 настай Ирина Федерова хэлээд инээмсэглэлээ. Тэрбээр надад аль буудал дээр бууж суухыг зааж өгөөд очих газар руугаа алхахыг зөвлөлөө. Тэгээд, “Миний зуны амралт эхэлчихсэн. Би завтай байгаа шүү” гэлээ. Санкт-Петербургийн Улсын Их Сургуулийн оюутан тэрбээр “Японы менежмент”-д мэргэшин суралцаж байгаа аж. Федерова надаас хотынх нь юуг үзсэн тухай асуув. Би Гэгээн Исаакийн Дуганы бөмбөгөр орой дээр байрлах орчныг харах тавцан руу гарснаа, Эрмитажийн гайхалтай гоёмсог танхимаар сэлгүүцсэнээ, Рембрандт, Гоген, Ван Гог, Ренуар нарын бүтээлийг хальтхан харах гэж бөөн хүний дунд тэмцэлдсэнээ ярив. “Та Оросын Музейд очсон уу?” гэж тэрбээр асуугаад “Та заавал очих ёстой шүү!” гэлээ. Тэнд цуглуулсан Оросын уран бүтээлчдийн бүтээлүүд нь Эрмитажд байдгаас хавьгүй том хэмжээтэй бөгөөд

104 a p r i l / m a y

2013

ask me,” says Galina Sergenevna Bodrova, 73, who was only two years old when Hitler’s forces drew their noose around the city in the fall of 1941. Nearly her entire family died in the first six months of the siege. “My grandparents, my parents, brothers and sisters,” she says. “Only two sisters and I survived.” On a sunny morning in 1942, blockaderunners took Bodrova and a younger sister through German lines to safety. She has a cell phone too, shattering my image of the gruff babushka. She gives me her number and urges me to call whenever I like. “Do you need some help?” The question comes from the back of the bus in crisp British English. Seeing my confusion, a young woman with flaxen hair bounds up the aisle to my side. “We are learning to be more helpful to visitors,” she says, smiling. Irina Federova, 23, shows me which stop to take and offers to walk me to my destination. “I’m on summer holiday; I don’t need to be anywhere.” A student at St. Petersburg State University, she’s majoring in something called “Japanese management.” Federova asks what I’ve seen of her city. I tell her about climbing up to the lookout beneath the dome of St. Isaac’s Cathedral and traipsing through the spectacularly ornate halls of the Hermitage, fighting crowds to catch fleeting glimpses of the Rembrandts, Gauguins, van Goghs, and Renoirs. “Have you been to the Russian Museum yet?” she asks. “You must go!” Its collection of works by Russian artists is much larger than that in the Hermitage, shep ronounces, all the better for experiencing the true heart of Russia. She is waiting for me the next morning at the entrance to the yellow-stone Mikhailovsky Palace, which houses the museum. There are no lines, and thus, once we scale the grand staircase to the upper galleries, no need for us to crane our necks to behold edieval icons and monumental canvases. We pause to examine the intricate brushstrokes

From Russia With Love | feature

Өргөн чөлөөгөөр зугаалсны дараа Санкт-Петербург хот түүхэндээ нэн урт, хамгийн харгис бүслэлтийг үзэж туулсан гэдэгт итгэхэд бэрх байв. It’s nearly impossible to grasp, after strolling its boulevards, that St. Petersburg endured one of the longest, most brutal sieges in history. Орос орны зүрх сэтгэлийг тэндээс л мэдэрч болно гэв. Маргааш өглөө нь тэрээр намайг Михайловский Ордонд байрлах музейн үүдэнд хүлээж байв. Тэнд ямар ч дараалал байсангүй, тэр ч бүү хэл дээд давхрын үзмэрийн танхим руу төв шатаар гарсан хойноо бид дундад зууны шүтээн зураг, сүрлэг том уран зургуудыг харах гэж хүзүүгээ чилээх ч хэрэг байсангүй. Бид “Помпейн сүүлчийн өдөр” бүтээлийн нарийн бичилтийг ажиглахаар түр зогслоо. Энэ нь XIX зууны сод бүтээл бөгөөд зураач Карл Брюллов бүтээжээ. Бүтээлд Ромын эзэнт гүрний үеийн Помпей хотыг галт уулын халуун хайлмаг хучин авч буй гамшигт үзэгдлийг дүрсэлжээ. “Сайн харвал, энд хуучин нь мөхөж байгаа ч шинэ нь хэдийнээ төрөн гарсан байдаг” хэмээн Федерова туршлагатай аяллын хөтчийн адил тайлбарлав. Түүний энэ үгс биднийг Утга Зохиолын Кафед Оросын их зохиолч Пушкин, Достоевский, Гоголь нарын хөргөөр хүрээлүүлэн драники буюу шарвин зооглон сууж байхад ч сэтгэлд минь хадсаар байв. Манай ширээ Мойка Гол руу харсан байсан ба түүгээр завь олноороо жирэлзэн өнгөрч, инээдэм цангинаа нь баяр цэнгэлд дуудах бүрээн дуу мэт хадаж байв. Санкт-Петербург хотын захад байрлах Царское Село хэмээх асар том ордны цогцолборт газрын гойд үзэсгэлэнтэй цэцэрлэгт хүрээлэнгийн агаар ямар цэнгэг болохыг уншигч авхай та төсөөлөхгүй л байх. Агуу Петр хааны гэргий I Екатеринагийн мэдэлд байсан энэхүү “зуны” ордон нь түүний охин Хатан хаан Элизавета Петровнад шилжжээ. Сүүлд Агуу II Екатерина энд амьдран суух болж хаа ч байхгүй элбэг баян, бахдам сайхан урлагийн бүтээлүүд цугласнаар эл ордон 1700-аад оны дунд үед Оросын хэмжээгүй эрхт хаант засаглалын төв нь болжээ. Би уг газрыг зорин хотын өмнө зүгт автобусаар 45 минут явж байхад Санкт-Петербургийн шилдэг хувцас загвар зохион бүтээгчид загварын шоугаа хааны эдлэн газарт хийх болсон мэдээ анхаарлыг минь татлаа. Намайг очиход загварын шоуны ёслолын үйл ажиллагаа ид өрнөж байв. “Санкт-Петербургийн сүр жавхлан, эзэнт гүрний шинж байдал нь надад урам зоригийг төрүүлдэг” хэмээн 38 настай загвар зохион бүтээгч Стас Лопаткин завсарлагааны үеэр ярилаа. Тэрбээр үсээ гельдэн босгож, нүдээ танан хүрээтэй загварлаг нарны шилний ард нуужээ. Нүүр будагчид загвар өмсөгчдийг будахаар үймэн бужигнаж байхад тэрбээр ташаагаа тулан тайван ажиглах ажээ. Энд ч зовхины будаг, тэнд ч үсний лак. Өвлийн саруудад Лопаткин Европд ажилладаг бол Санкт-Петербургийн зун түүнийг төрөлх хотод нь эргүүлэн дууддаг аж. “Эндхийн ус агаарын тунгалаг нь намайг татдаг” гэснээ зөв үгээ хайн хэсэг зогссоноо “Өнгө, гэрэл...” хэмээн нэмж хэлэв. Миний үзсэн Санкт-Петербург хот нь гэрэл сүүдэр, хаант засаглал хувьсгал, дээдсийн эрхэмсэг амьдрал зэрлэг балмадуудын довтолгоон зэргэцэн оршсон газар байв. Магадгүй Санкт-Петербургийн хар бараан талыг барьж авч, өмхий самхай ядуу хороололдоо аж төрөх өрөвдөлтэй дүрүүдийг илүү бодитой гаргаж ирсэн уран бүтээлч бол XIX зууны их

in “The Last Day of Pompeii,” a 19th-century masterpiece by St. Petersburg–born artist Karl Briullov that depicts an apocalyptic scene of lava overwhelming the ancient Roman town. “As you can see,” Federova says with the authority of an experienced tour guide, “this shows that something old is dying, but something new is already appearing.” Her words resonate as we sit in the Literary Cafe, surrounded by portraits of the great Russian writers Pushkin, Dostoyevsky, and Gogol, and dine on draniki— potato pancakes smeared with sour cream and red caviar. Our table has a view of the Moika River, where crowded boats churn past, peals of laughter rippling off them like trumpet calls to merriment. Everywhere, it seems, the scent of freshness is in the air. Even where you might least expect it: the primly manicured gardens of the gargantuan Catherine Palace in the St. Petersburg suburb known as Tsarskoye Selo. This “summer” palace, commissioned by Catherine I, the wife of Peter the Great, emerged as the center of Russian autocracy in the mid-1700s when her daughter,

Загвар зохион бүтээгч Стас Лопаткины хувцсыг өмссөн загвар өмсөгчид Санкт-Петербургийн загварын долоо хоногийн үеэр өөрсдийн гэрэл зургийг үзэж байна. Models donning fashions by local designer Stas Lopatkin check out photos of themselves during St. Petersburg’s Fashion Week.

Empress Elizabeth Petrovna, and, later, Catherine the Great, resided here and assembled works of unparalleled lavishness and staggering beauty. I take the 45-minute bus ride south from the city, lured by intriguing news that a fashion show featuring St. Petersburg’s top designers is to be held on the grounds of the royal estate. Festivities are in full swing by the time I arrive. Beneath the onion

105

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

RUSSIA St. Petersburg Moscow

E R O P E U

LITEYNY BRIDGE

Bal ti

iver a R Nev

ITY

TRIN

ATLANT IC O CEA N

зохиолч Фёдор Достоевскийгээс өөр байхгүй биз. Тэрбээр өсвөр наснаасаа эхлэн насан эцэстлээ энэ хотод амьдарчээ. Би Достоевскийгийн Дурсгалын Музейг чиглэсэн олонд нэгдэн музейг зорив. Музейн барилгын тагтан дээр бөөн хүн цугласан байв. Энэхүү хуучны дүүргийн дөрвөн давхар хөлсний сууцанд зохиолч амьдралынхаа сүүлчийн жилүүдийг өнгөрөөсөн аж. “Урлаг бол хүнд ус, талх мэт хэрэгцээтэй зүйл” гэсэн үгтэй самбарын доор Гэм Зэм, Мангуу зэрэг зохиолын дүрүүд тайзнаа гарч ирэн завхай зайдан байдал, хулгай зэлгий, архидан согтууралтыг дохио зангаагаар үзүүлэхэд хүмүүс шүгэлдэн баяр хүргэж байв. Хэнээтэй байцаагч, согтуу гүн ухаанч, биеэ үнэлэгч мөн Расколников нар байхыг би хараад танилаа. Достоевскийгийн дүрүүд тун тодорхой дүрслэгдсэн, түүний зохиолын баатрууд одоо ч хотын гудамжаар алхаж явааг та харах болно хэмээн нутгийнхан нь ярих дуртай. “Та тэднийг хүмүүсийн царайнаас олж харна” хэмээн Оросын утга зохиолын ангийн оюутан, хувийн дээд сургуульд англи хэл заадаг Алла Шапиро хэлэв. “Достоевскийгийн дүрүүд амьд. Тэд бол бодитой хүмүүс”. Нээлттэй байдал өсөн нэмэгдэж буй ч Санкт-Петербург хотод Орос орныг бусдаас ялгаатай, өвөрмөц байлгадаг эртний өнгө төрх хадгалагдсаар байна. Достоевскийд хүндэтгэл үзүүлсэн гудамжнаас цааш явахад уянгалаг хоолойгоор дуулах эрэгтэй найрал дуучидтай таарав. Булан тойртол Оросын армид шинээр элссэн, хэлхгэр дүрэмт хувцастай бүхэл бүтэн хороо цэрэг маш чангаар дуулан алхаж буйтай таарлаа. Дуу нь сэтгэл хөдлөм жагсаалын дуу байв. Тэр нь тун үндсэрхэг бөгөөд Эх Орос орон болоод Сибирийн онгон талын салхины сэвшээг өөртөө шингээсэн байлаа. Хороо цэрэг дөхөн ирэхэд гудамжинд зөрж өнгөрөх хүмүүс халуун дотноор алга нижгэнүүлэн ташиж байлаа. Санкт-Петербургт өнгөрөөх сүүлчийн орой миний найзууд Татьяна, Николай хоёр Нева мөрнөөр зугаалах аялалдаа намайг урилаа. Бид завь руугаа очихоор голын эргээр зугаалж явахдаа цагаан баганатай Тэнгисийн цэргийн яам, Оросын усан цэргийн хуучин төв байрны хажуугаар өнгөрлөө. Хосууд гар гараасаа

BRID GE

State Memorial Museum of Defense and Siege of Leningrad Rostral Columns Church of the Resurrection of Christ Russian Museum Purga Club I

Admiralty

Literary Café

NEVS KY P ROSP EKT

Kazan Cathedral

a River oik M

106 a p r i l / m a y

2013

P Fo

an nt

BeloselskyBelozersky Palace

St. Isaac's Cathedral

Gostiny Dvor Shopping Arcade

D RO GO ZA

Dostoyevsky Memorial Museum

KT PE OS PR

To Tsarskoye Selo/Pushkin, Catherine Palace Hermitage Pavilion

Y PR OSP EK

Hermitage Palace Square

LIGO VSK

CE LA E PA RIDG B

VASILYEVSKY ISLAND

domes of the palace’s church, ethereal nymphs in gauzy gowns prance across lawns, their hair piled high in gravity-defying beehives. Loudspeakers pump out an odd mix of music that shifts between baroque violin sonatas and bass-heavy European techno. “The high spirit and imperial atmosphere of St. Petersburg are what inspire me,” says 38-year-old designer Stas Lopatkin during a break. His hair is spiked with gel, his eyes hidden behind a pair of stylish sunglasses rimmed with mother-of-pearl. He stands arms akimbo, looking calm in a whirlwind of chaos as makeup artists tend to his bevy of models. A touch of eye shadow here, a blast of hair spray there. The winter months will find Lopatkin working elsewhere in Europe, he tells me, but summer always brings him back to St. Petersburg, the source of his creative energy. “It’s the transparency of air and water here,” he says, pausing to search for the right words. “The colors, the light…” The St.Petersburg I’ve seen is all about the coexistence of light and shadow, imperial rule and revolution, haute couture and savage invasion. For every aristocratic palace here there is an Uprising Square, for every lavish Tsarskoye Selo estate a Soviet-style Finland Station. Perhaps no artist captured the dark side of St. Petersburg—and the dreary characters who peopled its fetid slums—more convincingly than the 19th-century master Fyodor Dostoyevsky, who lived in the city as an adolescent and, intermittently, an adult. I join a procession to the Dostoyevsky Memorial Museum, an annual event that commemorates the writer’s tenure in St. Petersburg. A crowd ten deep gathers around a stage outside the museum—a four-story tenement building in the historic district where the writer lived his final years. Beneath a banner proclaiming, “Art is as basic a necessity to humans as the need to eat or drink,” onlookers hoot and cheer as characters from the pages of Crime and Punishment and The Idiot strut the stage, pantomiming acts of lewdness, thievery, inebriation. I spot the obsessive police inspector, the drunken philosopher, the prostituted daughter, and, of course, an ax-wielding Raskolnikov. Natives claim that Dostoyevsky’s characters are so graphically drawn that even now you can recognize personages from the pages of his novels walking the streets of St. Petersburg. “You see it in the faces of the people,” says Alla Shapiro, a student of Russian literature who teaches English at a private academy here. “Dostoyevsky’s characters are alive. These are Finland Station real people.” For all of its newfound openness and budding cosmopolitanism, St. Petersburg retains an atavistic edge that remains distinctly and uniquely Russian. As I follow the street away from the Dostoyevsky tribute, I pick up on the rousing strains of an all-male chorus. When I turn the corner, I run into an entire G company of Russian Army recruits in baggy R uniforms belting out a song while they march. U It’s a stirring partisan anthem, stridently nationalist, carrying a strong scent of Mother Russia and a whiff of the wild Siberian steppe. The sight of a foreigner with a video camera Uprising (Vosstaniya) Square spurs the soldiers to even higher decibels, as if Moskovsky Rail to say: “Make no mistake! You are in Russia!” Terminal Passersby along the street burst into hearty applause. On my final night in St. Petersburg, two friends, Tatyana and Nikolai, invite me to join 0 ft

1,000

500

Feature: Saint Petersburg 8th Proof Traveler 8/1/12

international mapping

feature | From Russia With Love

From Russia With Love | feature

Оросын тэнгисийн цэргийн кадетууд Санкт-Петербургийн хоёр Рострал Баганы нэгнийх нь доороос үсэрч байна. Баганууд нь 1800-аад оны үед орон зайг баримжаалахад туслах үүрэгтэй байв. Тэр үед хот Оросын эзэн хааны тэнгисийн цэргийн хүчний төв байсан ба онцлог баримлууд нь Оросын гол мөрнийг төлөөлдөг (энд, Волхов). Russian naval cadets leap from the base of one of St. Petersburg’s two Rostral Columns. The columns served as navigation aids in the 1800s, when the city was home to Russia’s Imperial Navy, and feature statues representing Russian rivers (here, the Volkhov)

хөтлөлцөн, галт бамбараар наадах алиалагчийг харахаар зогсоно. Гудамжны наймаачид агаарын бөмбөлөг, хөөсөн чихэр, поп корн зэргийг зарж байв. Нар тэнгэрийн хаяанаас доош шурган, гүн улаан өнгийн туяаг дүүрэн цацрааж, голын тэртээх эрэг дээрх тэнгэрийн хаяаг нууцлаг хар болгоно. Манай хөлөг онгоц урсгал сөрөн голын эхийг чиглэн явахдаа уртаас урт Эрмитажийн дэргэдүүр өнгөрлөө. Холын хаа нэгтэйгээс орос ардын намуухан ая баян хуураар эгшиглэж байв. Мөстэй сав, хундагтай тавин грамм архи зөөсөн үйлчлэгчид шуурхай алхан өнгөрнө. Бүрэнхийд бидний дэргэдүүр зөрөх бусад завиас саксофон хөгжмийн ая, хундага тулгах чимээ л агаарт хадаж байлаа. Николай Татьяна нар хоорондоо наалдан суув. Тэдний инээмсэглэлд би хариу мишээнэ. Тэгээд Ордны Гүүрэнд хүрэхэд гэрлээр чимэглэгдсэн аварга гүүр өргөгдөж биднийг шидэт хаант улсын үүдээр урин залах мэт байв. Гэвч шидэт оронд аль хэдийнээ ирчихсэн гэдгээ ухамсарлана.

them for a cruise on the Neva. We stroll along the embankment to our boat, passing the white-columned Admiralty, the old headquarters of the Russian Navy. Couples walk by arm in arm, stopping to watch clowns juggle flaming batons. Vendors hawk balloons, cotton candy, popcorn. The sun has dipped below the horizon, spreading a band of deep crimson light and casting the skyline on the far bank into mysterious silhouette. Our vessel lurches into the current and heads upstream, past the vast Hermitage. Somewhere in the distance, an accordion intones the syrupy notes of a Russian ballad. Waiters strut past, their trays laden with ice buckets and fifths of vodka. Other boats slide by us in the semidarkness, the lilt of saxophones and tinkling glasses rising on the wind. Nikolai and Tatyana snuggle. I return their smiles. Then, as we approach the Palace Bridge, the span’s illuminated drawbridge arms slowly rise, as if inviting us to enter the gates of a magical kingdom. But I’ve known for some time that, in fact, I’m already there.

СКОТ УОЛЛЭС, “Үл эзлэгдэгсэд: Амазоны сүүлчийн овгийнхны эрэлд” хэмээх номын зохиогч бөгөөд Вашингтон хотод амьдран суудаг. Сиссе Бримберг, Коттон Коулсон нар хамгийн сүүлд “Парис: Хамгийн урт ням гараг” (2010 оны 7, 8 дугаар сар) нийтлэл дээр хамтран ажилласан.

SCOTT WALLACE, author of The Unconquered: In Search of the Amazon’sLast Uncontacted Tribes, is based in Washington, D.C. The wife-and husband photo team of SISSE BRIMBERG and COTTON COULSON last collaborated on “Paris: The Longest Sunday” (JulyAugust 2010).

107

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

entertainment | Experience culture in Ul aanbaatar

Улаанбаатар хотод соёлыг мэдрэхүй

Experience culture in Ulaanbaatar by B.Zandan / Б.Зандан

Керамик арт студи Өөрийн гараар аяга, сав суулга, бэлэг дурсгалын зүйл хийх сонирхолтой бол Керамик арт студийг зориорой. Тэднийх сарын болон өдрийн сургалт явуулдаг бөгөөд студид шавар, багаж хэрэгсэл, хормогч гээд л шаардлагатай бүхэн байна. Мэргэжлийн багш шавраа хэрхэн бэлдэх, элдэв зүйлсийг хэрхэн бүтээх техникийг дэлгэрэнгүй зааж өгнө. Нэг удаагийн хичээл гурван цаг үргэлжлэх ба тэр хугацаанд бүтээлээ бэлэн болгоод хатаахаар тавина. Хэд хоногийн дараа ирж, хатсан бүтээлээ пааландаж, шатаалгах бөгөөд нэг бүтээл бэлэн болоход арваад хоног болох юм байна. Төсөөлсөн зүйлээ амилуулан шавраар бүтээж, үр дүнгий нь харах хэчнээн сайхан гээч. Өөрийн гараар хийсэн аяганаас цай уух боломж энд л байна.

108 a p r i l / m a y

2013

Ceramic Art Studio If you want to make cups, pottery and souvenirs by yourself, you should visit the Ceramic Art Studio. The studio organizes monthly and daily training and provides all the materials you need including clay, tools and an apron. The professional teacher-artists will show you everything you need to know from preparing the clay to making various clay products. Each lesson lasts three hours. Then you can leave your pieces to dry. After few days, you can go back to the studio to glaze your pieces and have them fired. It takes about 10 days from start to finish. How wonderful it is to make things from clay that you designed yourself!And at the ceramic studio, you can drink tea from a handmade cup.

Tel: +976 170109093, +976 99221104 web: www.facebook.com/ceramicstudio

Experience culture in Ul aanbaatar | entertainment

Францын соёлын төв Франц кино, франц хэл сонирхдог бол та лхагва гараг бүрийн 18.00 цагт Францын соёлын төвд очоорой. Францын хэлт орнуудын найруулагчдын төрөл бүрийн жанрын кинонуудыг гардаг бөгөөд францаар, хадмал монгол орчуулгатай гарна. Долоо хоног бүрийн киноны мэдээллийг та тэдний вэб хуудсаас харна уу.

French Cultural Center If you are interested in French movies and French language, you are advised to visit the French Cultural Center at 18.00 every Wednesday. You can watch movies directed by film producers of French speaking countries in the French language with Mongolian subtitles. For the center’s weekly movie program, refer to the website below.

Tel: +976 11 351914 web: www.afm.mn

Монгол Японы төв Япон хэл үзэж, япон кино сонирхдог уу? Тэгвэл Монгол Японы төвийн номын сан дахь киноны цуглуулгаас сонгож, номын санд нь шууд үзэх боломжтой. Японы хүүхэлдэйн кино, олон ангит кино, хүүхэлдэйн кино гээд сонголт нэлээд өргөн. Та номын санд бүртгүүлсэн байх шаардлагатай ба иргэний үнэмлэх, ажлын эсвэл сургуулийн үнэмлэх, 2000 төгрөгөөр бүртгүүлнэ. Харин DVD, VCD үзэхдээ 1000 төгрөг барьцаа болгож өгөөд, хуурцагаа буцаахдаа барьцаагаа буцааж авдаг юм байна. Мөн тус төвд сар бүр кино өдөрлөг болдогийг дуулгая. Монгол хадмал орчуулгатай байх ба японы өвөрмөц соёл, сэтгэхүйг харуулах сонирхолтой кинонууд гардаг юм билээ. Үнэ төлбөргүй.

Mongol-Japan Center Do you study Japanese language or like watching Japanese movies? If so, you can select and watch movies from the movie collection at the MongolJapan center library. The collection consists of various genre movies such as Japanese cartoons, serials, etc. You can register in the library with your passport, employee or school authentication, and 2000 MNT. When you watch a library DVD or VCD, you pay 1000MNT which will be given back to you upon their return. There is a movie day at the center every month. The movies which have Mongolian subtitles, are interesting to watch and learn about the unique Japanese culture and thinking. Free of charge.

Tel: +976 11 310879 web: www.japan-center.mn

109

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

entertainment | Experience culture in Ul aanbaatar

Dreamers’ day

Ямар нэг өвөрмөц кино үзмээр санагддаг бол та “артхаус” буюу “арт” кино үзүүлдэг Dreamers’ Day өдөрлөгт очиж үзээрэй. Тус өдөрлөгийг “Алтан хальс” холбооноос Улаан гэр галерейд Бямба гараг бүрийн 14:00 цагт зохион байгуулдаг юм байна. Иймэрхүү киноны гол онцлог нь ашиг орлого бодож хийгээгүй, масст зориулагдаагүй, цэвэр найруулагчийн онгодоор бүтээгдсэн “бие даасан” шинж чанартай байна. Тиймээс танд ямар нэг хүчтэй сэтгэгдэл үлдээж, мартагдашгүй үзвэр тань болох магадлалтай. Үнэ төлбөргүй, хадмал монгол орчуулгатай зэрэг давуу талтай. Улаан гэр галерей нь Хүүхдийн 100 дахь ХААН банкны 1 давхарт байрлана.

Dreamers’ Day If you like watching unusual movies, stop by the Dreamers’ Day fair where the “art house” or “art” is shown. The fair is organized by the “Golden Film” association at Red Ger Art Gallery, 14.00 every Saturday. These movies are not-for-profit and not for the general audience. They are produced by the film directors’ inspiration only, having “independent” features. Thus they mayimpress you,some may even be unforgettable. It is free of charge and provided with Mongolian subtitles. The Red Ger Art Gallery is located on thefirst floor of Khaan bank near the Children’s 100 shop (Huuhdiin zuu).

110 a p r i l / m a y

2013

FB: https://www.facebook.com/AltanKhalis

Experience culture in Ul aanbaatar | entertainment

Монгол костюмс Монгол олон үндэстэн ястны хувцсыг үзэж сонирхох, мөн өмсөж зургаа авахуулах боломжтой газар бол Монгол костюмс юм. Эрэгтэй, эмэгтэй, хүүхдийн гэх мэтчилэн төрөл бүрийн хувцаснууд байдаг тул гэр бүлээрээ очиж үндэснийхээ хувцастай зургаа авахуулж болно. Үнэхээр ганган зурагтай болохын зэрэгцээ ханандаа өлгөчихдөг дурсамжтай зураг болдогийг та мэдэх байх. Хүсвэл тэдний “Чимбай” салонд үндэсний хувцсаа захиалан хийлгэж болно. Хувцасны үнэ хийцээсээ шалтгаалаад өөр өөр үнэлгээтэй байна. -Музей үзэхэд 3000 төг -Зураг авахуулахад нэг хувцас 8000 төг, -20*30 см хэмжээтэй зураг – 15000 төг -60*90 см хэмжээтэй зураг – 180000 төг

Mongol Costumes “Mongol costumes” is a place where you can see, wear and be photographed in various ethnic clothes of Mongolia. Your family can be photographed in the traditional clothes because there are types of clothes for men, women and children. You know it will be a memorable family photo which you can hang on your wall. If you want, you can order traditional clothes at “Chimbai” salon of Mongol Costumes. The price of ordering clothes depends on their design. -Museum- 3000 MNT. -Photographing per clothes -8000MNT -20*30 cm sized photo– 15,000 MNT -60*90 cm sized photo- 180,000 MNT

Tel: +976 11 328140, +976 11 328840 web: www.mongolcostumes.mn

111

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

travel guide | the top hotels in UB

1. TERELJ HOTEL

Near the birthplace of Mongolia’s Great Unifier Chinggis Khaan, the Terelj Hotel is 70 kilometers north of the Mongolian capital Ulaanbaatar, nestled amongst some of the most carefully protected parkland in the country, Gorkhi-Terelj National Park. Pristine and right next door, Gorkhi-Terelj National Park in Mongolia’s Tuv province offers the Terelj Hotel guests access to outdoor adventures from bird-watching to hiking and climbing or horseback riding through meadows of edelweiss, grassy steppes and forestcovered mountains. The park is part of the Khan Khentii Strictly Protected Area, a vast, protected and almost uninhabited wilderness.

For reservations: reservation@tereljhotel.com, www.tereljhotel.com Tel: +976-99992233

2. UB HOTEL

In the heart of downtown Ulaanbaatar, lies the urban sanctuary of the luxury Hotel “Ulaanbaatar”, offering elegant five-star accommodation enhanced by friendly and efficient service. It is located in a restored 1959 landmark building and surrounded by the bustling crossroads of the city’s most popular downtown area. The “Ulaanbaatar” has been completely renovated in 2006 to meet the requirements of modern business clientele. At the Hotel “Ulaanbaatar” you can be sure of warm and traditional hospitality. Our business and leisure guests can equally appreciate a warm and friendly atmosphere we created for them throughout the years.

For reservations: reservations@ubhotel.mn, www.ubhotel.mn Tel: +976-11-320620 Fax: +976-11-324485

the top hotels in UB 3. CHINGGIS KHAAN HOTEL

The Chinggis Khaan Hotel, a member of Summit Hotels & Resorts, Preferred Hotel Group, is recognized for its excellent service and hospitality. One of the hotel restaurants, Mr. Wang is a Chinese famous Restaurant with Korean touch which gives a taste of oriental dining pleasure. It has 2 branches in Daeton, South Korea, 2 branches in Mongolia and a special branch in Beijing, China. With more than 30 types of Chinese dumplings, Mr. Wang restaurant offers many kinds of meals which are famous among Mongolians, such as Isharyus, fried ribs, cast iron roasted meat and Korean national foods which include Jajamyon, Jampun, Sangyobsal, Tansui etc.

For reservations: www.chinggis-hotel.com Tel: +976-11-313380 Fax: +976-11-312788

4. KEMPINSKI HOTEL KHAN PALACE

The Kempinski name is proudly borne by a growing collection of distinguished properties around the world. As Europe’s oldest luxury hotel group, they are committed to providing their guests with memorable journeys inspired by exquisite European flair. Spacious, cozy rooms offer a quiet place to relax. Just to name a few, amenities include: complimentary high speed internet and all rooms equipped with plasma screen TV with over 100 different channels for your entertainment. Business travellers at this hotel will appreciate the extra large working area.

112 a p r i l / m a y

2013

For reservations: www.kempinski.com/ulaanbaatar,

reservations.ulaanbaatar@kempinski.com Fax: +976-11-463464

Tel: +976-11-463463

Best Prime Location 5. The BLUE SKY HOTEL & TOWER

The Blue Sky Hotel and Tower is an elegant luxury hotel with spacious and exquisitely designed guestroom, complete with fine restraunts presenting delectable Western and Asian cuisines, perfect with specialized one and only service philosophy, and strategically located at the hearth of Ulaanbaatar’s bustling shopping and business district commanding spectacular views. The Blue Sky Hotel & Tower, the most glamorous development of Ulaanbaatar, inspired by the everlasting clear blue sky of Mongolia welcomes you with the best services and amenities: For reservations: info@hotelbluesky.mn, www.hotelbluesky.mn Tel: +976-70100505

6. RAMADA HOTEL

Ramada Ulaanbaatar Citycenter hotel, near Gandan Tegchilen Khiid, combines the best accommodations and a great location in the heart of the city. Each morning, the Ulaanbaatar hotel serves a free breakfast, and provides free newspapers for your convenience. Scout out area attractions from your hotel room with free Wi-Fi Internet access or at the free business center PC, then head out to see the local sites. When you return, work out at the on-site gym or relax in front of your 42-inch TV. Free large-vehicle parking is available, and kids 17 and under stay free with an adult. For reservations: http://www.ramada.com/hotels/mongolia/ulaanbaatar/

search-results#hostBrand

Tel: +976-7014-2222

Fax: +976-7010-7777

113

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

travel guide | the top hotels in UB

7. BAYANGOL HOTEL

Bayangol hotel is a 4-star hotel and has been the preferred lodging for royalty, heads of state, government delegation as well as tourists and business guests. The hotel has 210 well furbished guest rooms with 360 beds and has the capacity to cater for 500 guests in its restaurant, which is currently the largest in the city. One of the hotel restaurants, One Day in Mongolia Restaurant is named after the famous painting “One Day in Mongolia” by the distinguished Mongolian artist B.Sharav. The restaurant is tastefully decorated and has a calm and sophisticated atmosphere. For reservations: www.bayangolhotel.mn, reservations@bayangolhotel.mn Tel: +976-11-312255 Fax: +976-11-326880

8. THE CORPORATE HOTEL & Convention Centre

The Corporate Hotel and Convention Centre is the newest addition to The Corporate Hotels. It is a hotel where member of the team takes terrific pride in offering the highest levels of service, where guests are sincerely welcomed and can enjoy elegant accommodations, and the splendid Lounge Club lounge club and a restaurant where every best of Asian and Western cuisine served. With 94 rooms and suites, The Corporate Hotel and Convention Centre is truly one of the finest hotels in Ulaanbaatar with perfect location.

For reservations: mail@corporatehotel.mn, www.corporatehotel.mn Tel: +976-99111355, +976-11-334411 Fax: +976-11-334422

the top hotels in UB 9. SUNJIN GRAND HOTEL

Sunjin Grand Hotel is ideally located between the Vatican Church and the International University near the Ministry of Defense to the south of the Palace of Officers. Fine and elegant service, cozy and comfortable suites, restaurants,luxury spas with a touch of nature’s breath All these privileges are waiting for you at the Sunjin Grand Hotel. A five star hotel Mongolia, Sunjin Grand is a world class hotel serving VIP’s from worldwide with luxurious facilities and superior services.

For reservations: www.sunjingrandhotel.com/eng/01_hotel/sub01.htm Tel: +976-11-457711 , +976-99715414 Fax: +976-11-462255

10. PALACE HOTEL

The four stars Palace Hotel of Ulaanbaatar, conveniently situated among a number of city tour attractions, including the Bogd Khaan Mountain, Tuul River, Naadam Stadium and Zaisan Hill, Food and Beverage outlets, beer gardens and houses, night entertainment and shopping centers are within walking distance. Ideal for leisure travelers and business groups, the Palace Hotel offers you modern style Hotel and Restaurant service, traditional Mongolian authentic hospitality. It takes by car 15 minutes from Buyant-Ukhaa international airport and 10 minutes from Ulaanbaatar main railway station to arrive in the Hotel.

114 a p r i l / m a y

2013

For reservations: reservation@palace.mn, www.palace.mn Tel: +976-11-343565 Fax: +976-11-343001

the top hotels in UB | travel guide

11. PARK HOTEL

Park Hotel is the newest 4-star business class hotel with a new modern design in Ulaanbaatar. The hotel has capacity to serve over 124 people and has 52 rooms with in including comfortable and spacious Standard Double, Standard Twin, Superior Room, &Deluxe Junior. This 4-star property have 24-hour room service, online reservation, security, fire roll, free Wi-Fi access, card key access, elevator, free parking. All rooms equipped with individually controlled air-condition, 32’ LCD television, high speed internet access, mini bar, hairdryer, personal safe, and king size bed.

For reservations: backoffice@park-hotel.mn, www.park-hotel.mn Tel: +976-70161690 Fax: +976-70159900

12. BISHERLT PLAZA HOTEL

The Bishrelt Plaza Hotel located in the heart of Ulaanbaatar city, 30 minutes from the airport, 5 minute from the railway station. Bishrelt Plaza is a 3-star hotel offering a complete package of services to ensure guest’s comfort under the motto “Your Home Away From Home.” You can feel the hospitality of a warm and caring establishment as soon as you step into the cheery lobby. The business Center, V.I.P room and Conference Hall are at the quest’s disposal. The convenient location makes an ideal venue for seminars, conferences and meetings. For reservations: http://bishrelt.mn/bishreltholding/

pagebishreltplazahotel?lan=en, info@bishreltplaza.mn Fax: +976-11-313792

Tel: +976-11-313786

the top hotels in UB 13. THE CONTINENTAL HOTEL

The Continental hotel has been focused and dedicated in serving international business travelers. Like no other large hotels, Continental promises specious rooms and the advantage of central location among main urban public, business and entertainment activities, but offers privacy and tranquility for good rest after a long day. Every guest starts his/her day with a continental breakfast: Every wish is welcome, everything is possible. The hotel also provides its guests with fully facilitated business room and state of the art fitness club for our health conscious travelers. A home far away from home.

For reservations: sales@ubcontinentalhotel.com, www.ubcontinentalhotel.com Tel: +976-11-323829, +976-99096986 Fax: +976-11-329630

14. WHITE HOUSE HOTEL

White House Hotel is an excellent starting point to discover the charm of Ulaanbaatar. They’re located within walking distance of shops, restaurant, suites and other places of interest and night spots. Strings Restaurant and Pub delivers the best in live music throughout Mongolia. Designed with a western rock concept in mind, Strings accommodates up to 250 seated guests. Whatever your visit might be, they’re here to enhance your hotel experience in every way. For reservations: info@whitehousehotel.mn, www.whitehousehotel.mn Tel: +976-11-367872, +976-11-365158 Fax: +976-11-369973

115

N A T I O N AL G E O G RAP H I C TRAVELER

travel guide | tour companies OF MONGOLIA

tour companies of mongolia Go Nomadic, Experience Mongolia

ACTIVE ADVENTURE TOURS www.tourmongolia.com info@tourmongolia.com +976-11-354662, 976-11-354663

AMICUS MONGOLIA TRAVEL COMPANY www.amicusmongolia.com info@amicusmongolia.com +976-88018579, 976-11-460541

AR MONGOL TRAVEL www.mongoliatourism.info ar_mongol_travel@magicnet.com +976-11-325152, 976-11-325153

BAT TOUR www.tripsmongolia.com sales@tripsmongolia.com +976-11-312617, 976-99113311, 976-99083310

BLACK IBEX EXPEDITIONS www.discovermongolia.mn info@discovermongolia.mn +976-99110410, 976-70120011, 976-99013138

Blue Wolf Travel www.bluewolftravel.com info@bluewolftravel.com +976-99110303, 976-99100303

BOOJUM EXPEDITIONS www.boojum.com info@boojum.com +976-99115929

GENCO TOUR BUREAU www.genco-tour.mn info@genco-tour.mn +976-11-328960, 976-91961900

GENGHIS EMPIRE www.genghis-empire.com, info@genghis-empire.com +976-11-342020, 976-11-342182

Geomandal Nomads info@geomandal-nomads.mn +976-11-310714, 976-11-310620

116 a p r i l / m a y

2013

Gobi Discovery www.gobidiscovery.mn +976-11-312769, 976-91917299, 976-88038687

INTOURTRADE www.intourtrade.mn info@intourtrade.mn +976-11-341379, 976 -11-341385, 976-9911-4780

JAGD AND TOUR www.intertravel.mn info@intertravel.mn +976-11-456924, 976-11-456924

JUULCHIN www.juulchin.mn +976-11-312095, 976-99110921

KHALIUN TRAVEL www.themongoliantravel.com mgleternalart@yahoo.com +976-91919258, 976-91199624

LOOK MONGOLIA TOURS CAMP EXPEDITIONS www.lookmongolia.mn +976-11-344488, 976-99110220

MONGOL ALTAI TRAVEL www.monaltaitour.com +976-11-325188, 976-99119426

MONGOL KHAN EXPEDITION www.mongolkhan.mn +976-7015-3348, 976-8811-3348, 976-9911-3348

MONGOLIA EXPEDITIONS www.mongolia-expeditions.com info@mongolia-expeditions.com +976-11-329279, 976-99086929, 976-99096911

MONGOLIAN ADVENTURE TOURS www.mat.com +976-11-310917, 976-99116964

MONGOLIAN WAYS www.mongolian-ways.com

trips@mongolian-ways.com +976-11-330351, 976-11-330350

NATURE TOURS LLC www.naturetours.mn info@naturetours.mn +976-11-312392, 976-11-311801

NEW JUULCHIN TOURS www.newjuulchin.com info@newjuulchin.com +976-11-319400, 976-11-319401

NOMADIC EXPEDITIONS MONGOLIA www.nomadicexpeditions.com info@nomadicexpeditions.com 976-11-313396, 976-11-325786

NOMADIC JOURNEYS www.nomadicjourneys.com +976-11-328737, 976-99116921

NOMADS TOUR & EXPEDITIONS www.nomadstours.com info@nomadstours.com +976-70119370, 976-70119366

SELENA TRAVEL www.selenatravel.com zola@selenatravel.com 976-70183499

SHUREN TRAVEL SERVICE www.shuren-travel.com +976-11-310869, 976-99112285

Ter Ikh Juulchin www.terikhjuulchin-tours.mn +976- 99119730, 976-99089730, 976-99093339

Tseren Tours www.tserentours.com info@tserentours.com +976-9911832

TSOLMON TRAVEL www.tsolmontravel.com tsolmont@magicnet.mn +976-11-322870, 976-99114913; 976-99114910