89. Prolećna izložba ULUS-a
KRAJ KAPITALIZMA
Tačka doviđenja
3-20. maj 2023. Umetnički paviljon „Cvijeta Zuzorić“
Nije sasvim tačno da je lakše zamisliti kraj sveta no kraj kapitalizma, kako u više navrata potcrtavaju savremenici. Ne funkcioniše ovaj poredak nipošto, 1 jedino što sa izvesnošću proizvodi jesu nejednakost, krize i siromaštvo. Stoga se traže putevi ukidanja. O kraju se već uveliko misli, koncepti se testiraju u praksi, prave se družine, prikupljaju snage, niču akcije iz nestabilnosti uzurpiranog sveta. Sve češće pomaci dolaze iz polja u kome se možda najmanje očekuju - iz umetničkih krugova, od ljudi aktivno uključenih u imaginativni i društveni rad, koji pritom dobro znaju do koje mere je taj rad uklopljen u kapitalistički način proizvodnje. Čini se očito da je upravo umetnost u epicentru savremene postfordističke transformacije polja rada. Počev od avangardnih pokreta XX veka, uz nove oblika rada donela je ona i nove oblike eksploatacije. Ujedno je rad obezvređen i otuđen jer se 2 kapitalizam “neprijateljski odnosi prema izvesnim duhovnim granama proizvodnje, kao što su umetnost i pesništvo”. Snage suprotne interesima 3 kapitala katkad se kriju u određenim vidovima umetničkog delovanja, jer dijalektika i umetnost možda dele zajedničko tlo: “Zajednički im je element traženja ‘autentičnog jezika’ - jezika negacije koja znači veliko odbijanje da se prihvate pravila jedne igre u kojoj su kocke podešene.”4
Može li umetnost, svojim sredstvima i svojim jezikom, negirati poredak tlačenja i nejednakosti, ali bez upadanja u zamku da kreira svet privida, kroz “večne slike” uzdignute do metafizičkih ideala, čak i nasuprot afirmativnoj kulturi građanske epohe koja takav poredak održava zataškavajući društvene antagonizme? Može li umetnost ”igrati ulogu direktnog i delatnog poricanja one društvene realnosti koja osakaćuje čoveka”?5
Ako je umetnost istorijska pojava, uslovljena je društvenim kretanjima koja menjaju njen položaj, a ujedno i njenu ulogu. Ako društvena stvarnost postaje domen umetnosti, onda je upravo jezik slamanja, opovrgavanja, jezik velikog
Iskaz se pripisuje jednako Fredriku Džejmisonu i Slavoju Žižeku, a učestalo ističe kao polazište za
pretres distopijskih pretpostavki da alternativa kapitalizmu ne samo da nije dostupna, već ni moguća, primera radi u knjizi Marka Fišera Kapitalistički realizam, FMK, Beograd, 2022.
Više: Luc Boltanski, Eve Vhiapello, The New Spirit of Capitalism (Translated by Gregory Elliott), Verso, 2 London, 2007.
Karl Marks, Teorije o višku vrednosti, sv. I, Kultura, Beograd, 1953, str. 55.
Herbert Markuze, Um i revolucija, Veselin Masleša, Sarajevo, 1966, str. 10-11.
Vjekoslav Mikecin, O Markuseovim shvaćanjima umjetnosti u H. Markuze Estetska dimenzija, Školska
knjiga, Zagreb, 1981, str. 14.
odbijanja i protesta - politička nužnost današnjice. Društvo time postaje polje umetničkog delovanja, a imaginacija otkriva svoje radikalne tokove. Nisu to samo reaktivne mentalne simulacije već mogu biti pogon prakse - ogledati se u proizvodnji društvenog značenja, suprotstavljati se prividu heteronomije i diktatu kapitalističko imaginarnog, dok temelje procese samostvaranja društva. Tu, na granici između sveta života i sveta umetnosti, poroznoj koliko
6 i cinizam koji je održava - mesto je druge moći. I ujedno tačka kraja.
Ove godine Prolećna izložba ULUS-a kreće se ka toj tački, putem prefiguracije u službi alternative, u kojoj će učesnici preuzeti i podeliti odgovornosti za pravljenje umetnosti/ sveta/društva/života. Pozvani su svi umetnici i 7 umetnice, družine i pojedinci, veliki i mali kolektivi, da predlože alternativu postojećem načinu rada - modele koji omogućuju dostojanstven život i aktivno javno delovanje, uz uslov da nisu zasnovani na eksploataciji i da svi akteri imaju jednake mogućnosti da učestvuju u donošenju odluka i građenju modela. Traga se za umetnicima i družinama mešovitog tipa, koje okupljaju ljude različitog ekonomskog, socijalnog i obrazovnog statusa. Kroz susrete se osmišljavaju zajednički modeli, kao i njihove izvedbe. Tokom same izložbe, prave se plenumi, radionice i ogledni dani za razradu, prikaz i javni pretres učinjenog.
Na tragu prethodnih izdanja Prolećne izložbe [2021. i 2022], ostajemo verni proizvodnji društvenosti. Ona je cilj, a ujedno i uslov pomaka, vrsta oruđa - ne u funkciji utehe ili identitetskog prepoznavanja skrajnutih umetnika i umetnica, već širih poteza koji iz mikropolitičkog teže stvaranju uslova za realne promene proizvodnih odnosa. Pitanje tehnike dela, dakle kako se ti odnosi menjaju, nakon svih istorijskih poraza - ostaje da se ispita i pronađe.
8
Nužnosti se prepoznaju, kao i potrebe. Stoga je Prolećna izložba 2023. posvećena društvenoj superstrukciji, izgradnji alternative, u direktnom susretu sa publikom i svim akterima u polju umetničke i društvene produkcije.
Tu smo, na kraju, samo je pitanje početka. Svesni da nemamo novca za taj početak, ostajemo u polju umetnosti. Poziva se, dakle, društvo da liči na umetnost.
A šta drugo?!
Komitet Prolećne izložbe u saradnji sa Umetničkim savetom ULUS-a
6 Reader, Blackwell Publishers Ltd, Malden, USA, 1997.
Više u Cornelius Castoriadis, Radical Imagination And The Social Instituting Imaginary, u: Castoriadis
7 odnosa u sadašnjosti”, kao i stvaranja promena na makro i mikropolitičkom nivou, najčešće kroz direktne akcije nenasilnog tipa koje se odvijaju u okviru novih društvenih pokreta. Više u Luke Yates, Rethinking Prefiguration: Alternatives, Micropolitics and Goals in Social Movements. Social Movement Studies, 14(1), 2015, pp. 1-21.
Prefigurativne politike i prakse su kolektivni “pokušaji građenja alternativnih ili utopijskih društvenih
Walter Benjamin, Pisac kao proizvođač, Eseji, Nolit, Beograd, 1974, str. 97.