از دیگر نقدها این است که برخی داستانهای کوتاه فارسی را چندین بار مترجمان مختلف ترجمه کرده‌اند، ولی بیشتر این ترجمهها کیفیت چندانی نداشته ،برتری خاصي نسبت به یکدیگر ندارند و به نظر مي‌رسد چند ترجمه از اثری واحد ضروري نیست. در زمینۀ توزیع کتاب‌های ترجمه‌شده نیز باید گفت عالقه‌مندان با مشکل یافتن کتاب روبه‌رویند و با آنکه بیشتر این کتابها در بازار نایاب‌اند ،برای تجدید چاپ آنها اقدامی صورت نمی‌گیرد و دوستداران ادبیات معاصر فارسی فقط از طریق کتابخانههای عمومی ،از جمله کتابخانههای دانشگاهی ،به این آثار دسترسی دارند .این امر نشان می‌دهد مؤسسات فرهنگی عرب توجه چندانی به گسترش ایران‌شناسی در جهان عرب ندارند و سیاست‌گذاران فرهنگی ایران نیز نسبت به این مقوله بیتفاوتاند. از لحاظ فنی نیز ترجمههای داستانهای کوتاه معاصر فارسی مشکالت بسیار دارد ،ولی از آنجا که نقد فنی ترجمۀ رمان معاصر فارسی تفاوت چندانی با نقد فنی ترجمۀ داستان کوتاه معاصر فارسی ندارد و در جای دیگر بدان پرداخته‌ام 27،در اینجا فقط به برخی مشکالت فنی ترجمۀ داستان کوتاه معاصر فارسی به زبان عربی اشاره میکنم. شاید مهم‌ترین اشکال ترجمههای مذکور ،فهم نادرست واژگان و اصطالحات فارسی از سوی مترجمان است که همین امر تحریف داللتی ،سبکی یا معنایی را به دنبال دارد .مث ً ال مترجم کتاب یک هلو ،هزار هلو در ترجمۀ شب چله در ابتدای داستان ماهی سیاه کوچولو، از عبارت لیلهًْ منتصف الصیف استفاده کرده است که به معنای شب نیمه تابستان است 28.احمد اللوزی ،دیگر مترجم این داستان ،نیز عبارت ليلهًْ دافيه ،به معنای شب گرم ،را معادل شب چله گرفته است 29.همین استفاده نادرست از کلمات تحریف داللتی داستان را در پی دارد. تحریف سبک از دیگر اشتباهاتی است که مترجمان داستان کوتاه فارسی به زبان عربی دچار آن شدهاند .در این حالت ،مترجم با برداشت نادرست خود از عبارت 27بنگرید به علی زائری” ،جایگاه رمان معاصر فارسی در جهان عرب“، ایران‌نامه ،سال ،27شمارۀ ( 3-2پاییز .64-56 ،)1391 28بهرنجي ،خوخهًْ و ألف خوخهًْ ،ترجمهًْ العناني.325 ، 29أحمد اللوزي ،ماوراء النهر :أنتولوجيا القصهًْ القصيرهًْ الفارسيهًْ المعاصرهًْ.224-223 ،
62
جایگاه داستان کوتاه معاصر فارسی در جهان عرب
در ماهیت و نوع آن تغییراتی ایجاد کرده است که سبب خارج‌شدن عبارت از شکل اصلی آن می‌شود .تبدیل اسم به فعل همچون استفاده از معادل ینتهی در ترجمۀ آخر ،تغییر در صیغۀ فعل مانند استفاده از عبارت إذهبي و تجولي قليال در ترجمۀ برویم گردش و حذف ضمیر مانند البیت در ترجمۀ خانهشان از نمونههای چنین 30 برداشت نادرستی است. برخی مترجمان نیز با کج‌فهمی یا برداشت نادرست از جمالت سبب تغییر کامل معنای آن یا به اصطالح دچار تحریف معنوی شدهاند .مث ً ال محمد اللوزی در ترجمۀ عبارت حتما باید بروی؟ از معادل يحسن بك أن ترحلي استفاده کرده که به معنای بهتر است بروی به کار می‌رود 31.این در حالی است که در این بخش از داستان ماهی سیاه کوچولو ،بهرنگی با استفاده از این عبارت عدم تمایل ماهی مادر به سفر فرزندش را نشان می‌دهد ،ولی مترجم عبارت را بهگونهای بیان کرده است که خواننده می‌پندارد ماهی مادر متمایل به رفتن ماهی سیاه کوچولو است. در اینجا برای روشن‌تر شدن برخی نواقص ترجمۀ داستانهای کوتاه معاصر فارسی به زبان عربی ترجمۀ داستان ”بچه مردم“ اثر جالل آل‌احمد را از مجلۀ شيراز انتخاب کردهام تا نگاهی گذرا به نواقص آن بيندازيم 32.داستان ”بچه مردم“ با زاویه دید درونی ( )internalو به شیوه تک‌گویی ( )monologueاز زبان زنی روایت می‌شود؛ زنی که پسری خردسال دارد و حاال در خانۀ شوهر دوم ،بین پسر و شوهر باید یکی را انتخاب کند .زن به ناچار و برای آنکه زندگی با شوهر دومش ممکن باشد ،تصمیم میگیرد از شر بچه رهایی یابد .او که بیم رسوایی در اجتماع و بی‌آبرویی دارد ،به‌جای سپردن بچه به شیرخوارگاه، تصمیم میگیرد او را در خیابان رها کند .یک روز صبح که شوهرش از خانه خارج می‌شود ،بهترین لباس پسر را تنش می‌کند ،موهایش را شانه می‌کند، به آخرین شیرین‌‌زبانی‌هایش گوش می‌سپارد و آن وقت ،سر میدانی او را به بهانۀ خرید کشمش به آن سوی خیابان میفرستند و خود در البه‌الی جمعیت گم می‌شود و به خانه باز می‌گردد تا با شوهرش زندگی کند. 30أحمد اللوزي ،ماوراء النهر :أنتولوجيا القصهًْ القصيرهًْ الفارسيهًْ المعاصرهًْ.224-223 ، 31أحمد اللوزي ،ماوراء النهر :أنتولوجيا القصهًْ القصيرهًْ الفارسيهًْ المعاصرهًْ.224-223 ، 32جالل آل‌أحمد” ،ابن الناس “،شيراز ،العدد ( 1ربيع .91-86 ،)2004