U Gaitasunak aztergai
I 1
Gaitasunak aztergai GAI NAIZ ULERTZEKO
GAI NAIZ GOGORATZEKO
1. Entzun Irratsaio biribila testua arretaz eta erantzun.
5. Irakurri testua.
● ● ● ● ●
Zein da eztabaidaren gaia? Ados al dago idazlea futbolarien soldatekin? Zer arrazoi erabili ditu? Bat etorri dira azkenean futbolaria eta idazlea? Zure ustez, gehiegi irabazten dute futbolariek? Zergatik?
Kapitain Frakasa Hitza izoztu zitzaidala pentsatu nuen, hain zuzen, mahaitik jaiki, hoteleko leihotik begiratu eta nire hatsak kristala urrundu zuenean. Amildegi baten gainean eraikia zegoen Alpeetako hotela. Ez ziren bi ordu, harantz ekarri ninduen mendiko karreteran gora une batez atzera begiratu, eta Ivrea ikusi nuela. Gogoan nuen oraindik hiriaren karramarro erraldoi baten forma ezaguna, hirigunearen maskorra hagin itxurako bi menditan bildua, goizalba egun urratzen hasiak gorritua.
■ Zer esamolde erabiltzen ditugu adostasuna eta desadostasuna adierazteko?
GAI NAIZ EGITEKO 2. Irakurri testua. Maracaná Maracaná Rio de Janeiron dago eta munduko futbol-zelairik handiena da. Obalo itxura duen zelai hau 1950eko ekainaren 16an inauguratu zen. Bere garaian munduko zelairik luxuzkoena izan zen: lur azpiko aldagelak eta jokalarientzako banako egongelak ditu; bertan oxigeno-maskarak ere badituzte, lurralde horretan dagoen hezetasunak jokalariei sor diezazkiekeen kalteei aurre egiteko. Maracanák zenbait jatetxe, ostatu bat, umeentzako jolastokia eta ospitale txiki bat ere izan zituen. Ikusle kopuruari dagokionez, munduko errekorra ere badu, partida batean 200.000 ikusle egon baitziren. Datu horiek kontuan hartuta, ez da harritzekoa Brasilgo selekzioa Mundu Kopa lau aldiz irabazi duen bakarra izatea.
● ● ● ●
Ezin nuen, ordea, atzera buelta egin; susmatzen nuen iritsia zitzaidala Ivreari betiko agur esateko tenorea. Anjel Lertxundi (moldatua)
6. Zenbatu testuko perpausak eta sailkatu motaren arabera. Perpaus bakunak eta elkartuak. Perpaus lokabeak eta mendeko perpausak.
● ●
● ●
● ●
Perpaus jokatuak eta jokatugabeak. Baiezko perpausak eta ezezko perpausak
7. Aztertu testuan nabarmendutako hitzak eta adierazi zeinek duten a itsatsia. 8. Irakurri testua berriz eta erantzun. Erabili al du bertan idazleak baliabide literariorik? Non? Zertarako erabili ote ditu baliabide horiek?
● ●
Maracaná munduko zelairik handiena da. Karratua da. Maracanáren barruan kasino bat eraiki nahi dute. Futbolarientzat oxigeno-maskarak dituzte. Behin 200.000 futbolari batu ziren bertan.
9. Antolatu mahai-ingurua etxeko maskotei buruz. Ba al daukazu maskotarik etxean? Zein? Non daude ondoen, etxean ala naturan? ✔ Aukeratu moderatzailea. ✔ Eskatu hitz egiteko txanda, eskua altxatuz.
● ●
4. Idatzi kirolari buruzko testua. ●
Orrialde hauetan, unitate bakoitzean landutako gaitasun guztiak eta ikasitako edukiak berrikusteko jarduerak eta ariketak aurkituko dituzte ikasleek.
GAI NAIZ PARTE HARTZEKO
3. Adierazi esaldiok egia ala gezurra diren. ●
Unitate bakoitzaren amaieran, azken bi orrialdeetan, hain zuzen ere, nolabaiteko ebaluazioa edo berrikusketa proposatzen dugu.
U z ir iz
Ir a m e e g
10. Idatzi gutun bat talde ekologista bati, laguntza
Aztertu gaia, eta egin alde on eta txarren zerrenda. Egin gaiaren azalpen laburra. Egin irudi bat, testua apaintzeko.
eskatzeko. ●
Kameleoi bat topatu duzu parkean.
18
O ir ir
19
Hiruhilekoaren ebaluazioa Ikastunitate bukaerako ebaluazioaz edo berrikusketaz gain, beste ebaluazio edo berrikusketa bat proposatzen da hiruhileko bakoitzaren amaieran.
Hiruhilekoko ebaluazioa GAI NAIZ ULERTZEKO
GAI NAIZ GOGORATZEKO
1. Entzun Ika-mika maisuarekin testua arretaz eta erantzun. Zer egin du Idurrek maisua haserretzeko? Zuk nola esango zenuke? a) Jolastokira noa.
5. Irakurri olerkia.
Negar egin dut nik b) Jolastokira joaten naiz.
Arrastian aitona etorri da paseotik; basoan ikusi omen ditu katagorria, hontzuria eta gibelurdina. Aitona pozik jarri da; basoa, koloretsu. Negar egin dut nik.
Goizean nire margoen estutxetik ihesi joan zaizkit basorantz gorria, zuria eta urdina. Maisua haserre jarri da; estutxea, kolorge. Negar egin dut nik.
Zer esan behar dugu lan bat amaitzen dugunean? Zure ustez, zergatik zaindu behar dugu hizkera?
GAI NAIZ EGITEKO 2. Irakurri testua.
Honakoetan, hiruhilekoan zehar landutako gaitasunak eta ikasitako edukiak berrikusteko jarduerak eta ariketak aurkituko dituzte ikasleek.
Jon Suarez (moldatua)
Jaiotzako txoko batean…
6. Kopiatu banan-banan goiko olerkiko perpausak eta erantzun.
Kataluniako eta Valentziako jaiotzetan ohiko pertsonaiez gain, berena den pertsonaia bat jartzen dute; caganer edo kakatia du izena. Pertsonaia horrek bertako payes edo nekazari bat irudikatzen du, hango nekazarien jatorrizko jantzi eta guzti: alkandora zuria, txalekoa, prakak, gerrikoa eta barretina buruan. Jaiotzako txoko batean kokatzen dute, ez oso agerian; beharbada, prakak jaitsita eta kaka egiten agertzen delako. Hala ere, ez pentsa errespetu faltagatik egiten dutenik, ez horixe! Caganer horrek XVII. mendeko marmolezko irudi batean du jatorria, eta osasunaren, zorionaren eta joritasunaren sinboloa da. Irudi horretan, Montserrat mendian Ama Birjina eta Jesus Haurra daude, eta bideetan gora, zenbait pertsonaia agertzen dira. Bide horien bihurgune batean, kakatia ageri da, zuhaitz baten azpian. Dena dela, denbora aurrera doanez, XVII. mendeko nekazari hori gaur egungo edozein politikari, agintari edo artista bihurtuta ere ikus dezakegu.
Zenbat perpaus daude guztira? Zenbat aditz ditu perpaus bakoitzak? Zer motatako perpausak dira?
7. Ba al dago a itsatsia duen hitzik? Zein? a) Hitz eratorriak
•
b) Hitz elkartuak
9. Irakurri berriro olerkia eta erantzun. Nola amaitzen dira bi ahapaldiak? Nola du izena baliabide estilistiko horrek?
GAI NAIZ PARTE HARTZEKO
3. Erantzun galderei.
10. Jarri taldeka eta hitz egin Gabonetako ohiturei buruz.
Nor da Katalunian eta Valentzian jaiotzetan jartzen duten berezko pertsonaia? Zer lanbide zuen? Zein da kakatiaren jatorria?
•
Zer jartzen duzue etxea apaintzeko? Nork egiten du apainketa? Urtero berdina da ala zerbait aldatzen da? ✔ Altxatu eskua txanda eskatzeko. ✔ Entzun arretaz besteek zer esaten duten.
Non irudikatu zuten lehenengoz? Noiz?
4. Prestatu kartel bat, jaiotza-lehiaketa iragartzeko. Esan jaiotzak material birziklatuz egin behar direla. Zehaztu noiz eta non aurkeztu behar diren. Asmatu leloa jendea parte hartzera animatzeko. Erabili hizkera zuzena eta argia.
11. Idatzi gutuna ikastetxeko zuzendariari, proposamena egiteko. Proposatu ohiko apaingarriak bestela jartzeko.
•
77
76 133106 _ 0076-0077.indd
76
30/4/09
10:26:47 133106 _ 0076-0077.indd
77
30/4/09
10:26:48
N
Eranskina
•
Gramatika ikasten laguntzeko PERPAUS MOTAK (1. unitatea, 12. - 13. or.)
IZENA: PERPAUS BAKUNAK (2. unitatea, 26. - 27. or.)
PERPAUS JOKATUAK ETA JOKATUGABEAK Perpaus guztiek aditza dute eta aditz hori era jokatuan edo jokatugabean egon daiteke. Aditz jokatua daramatenak perpaus jokatuak dira; aditz jokatugabea dutenak, berriz, jokatugabeak. Adibidez: Saskibaloian ibiltzea (perpaus jokatugabea) oso dibertigarria da (p. jokatua). PERPAUS BAKUNAK ETA PERPAUS ELKARTUAK Aditz kopurua kontuan hartuta, perpausak bakunak, aditz bakarrekoak, edo elkartuak hots, aditz bat baino gehiago dutenak, izan daitezke. Adibidez: Pozik nago (p. bakuna). Ni pozik nago, baina zu triste zaude (p. elkartua). PERPAUS LOKABEAK ETA MENDEKO PERPAUSAK Beste perpaus baten mende dagoen perpausa mendekoa da; beste perpaus baten mende ez dagoena, ordea, lokabea. Mendeko perpausetan, aditzak marka bat (menderagailua) eramaten du beti. Adibidez: Nik ez dakit ezer (p. lokabea). Nik ez dakit zer nahi duzun (mendeko p.). BAIEZKO PERPAUSAK ETA EZEZKO PERPAUSAK Orain arte aipatutako perpaus guztiak baiezkoak zein ezezkoak izan daitezke. Ezezko perpausek ez (edo ezin) partikula dute beti: Ez dakit zer egin. Baiezko perpausek ez dute partikula berezirik, aditza trinkoa denean izan ezik: Badakit zer egin.
PERPAUS BAKUNAK Perpaus bakunak aditz bakarra duten perpausak dira. Perpaus bakunak, hiztunaren jarreraren arabera, lau motakoak izan daitezke: adierazpen-perpausak, galde-perpausak, aginte-perpausak eta harridura-perpausak. ADIERAZPEN-PERPAUSAK Adierazpen-perpausak gertakariei buruzko informazioa emateko erabiltzen dira. Izan ere, molde horretakoak dira sortzen ditugun esaldirik gehienak. Bi motatakoak izan daitezke: Baiezko perpausak (informazioa baieztatzeko erabiltzen dira) eta ezezko perpausak (informazioa ezeztatzeko erabiltzen dira). GALDE-PERPAUSAK Galde-perpausak galderak egiteko erabiltzen ditugu. Galdera-marka (?) dute amaieran. Haien erantzuna aditzaren aurre-aurrean kokatu ohi da. Hiru motatakoak izan daitezke. Zati-galderak: ezagutzen ez dugun informazioa galdetzaile baten bidez adierazten da: Nor da hori? Hori Eneko da. Aukera-galderak: solaskideari aukera egiteko eskatzen zaio: Nor da hori, Eneko ala Iñaki? Bai/ez erako galderak: bai edo ez erantzuna duten galderak dira: Zurea da, ezta? Ikusi al duzu nire koadernoa?
EDUKIEN ESKEMA EDUKIEN ESKEMA
IKASTEN IKASI. Kopiatu eta osatu perpaus bakunen eskema.
IKASTEN IKASI. Kopiatu eta osatu perpaus moten eskema.
……………… …………………
............... ...............
Pepaus elkartuak ...............
……………… ………………
............... PERPAUS MOTAK
…………………
………………
ADI-ADI euskarari 5 hizkuntza-liburuaren amaieran eranskin orokor eta orobiltzaile bat ageri da. Eranskin horretan, gramatikan eta literaturan landutako edukien azalpenak ageri ez ezik, aditzen zein deklinabidearen taulak ere ageri dira, besteak beste. Gainera, lexikoa lantzeko hamabi fitxa ere eskaintzen dira bertan. Fitxetan beren gordailu lexikoa handitzeko eta sendotzeko eta hizkuntzaren alderdi semantiko zein morfologikoak lantzeko ariketa ugari proposatzen zaizkie ikasleei.
...............
2
3
…………………
■ Norbaiti ordua galdetzean, zein motatako perpausa erabiltzen duzu?
225
XXIV 133117 _ 0001-0037.indd 24
1
…………………
...............
■ Eman perpaus mota bakoitzaren adibideak eta esan zertan bereizten diren.
E
………………
PERPAUS BAKUNAK
...............
224
Z
8. Erantzun. Zer dira katagorri, hontzuri eta gibelurdin hitzak?
18/6/09 10:25:28