BOHDAN KORZENIEWSKI
z konieczności rozdziału zadań. Przewiduje on powstanie w Warszawie następujących teatrów, korzystających z subwencji państwowych. 1. Teatr Narodowy - teatr ten wystawiałby sztuki cieszące się powszechnym uwielbieniem, arcydzieła swoje i obce od tragedii greckich poczynając na współczesnych wielkich utworach kończąc. Zadaniem jego byłoby zbliżenie ludzi w Polsce do największych dramatów, które wydała ludż kość. Stąd wypływają dwie zasady, którymi musiałby się kierować: a) Musiałby to być teatr twórczy w pełni znaczenia tego słowa, umieją cy ożywić dramat klasyczny, zbliżyć go do odczuwania współczesnego człowieka. Ponieważ tradycja w teatrze polskim rwała się ciągle, nie mógł by on nawiązywać do tradycji, starać się o sztuczną powagę teatru akademickiego. Tradycję musiałby dopiero tworzyć. Dziady w inscenizacji Leona Schillera mogłyby stanowić wzór dla przedstawień w tym teatrze. b) Zasada niemarnotrawienia wysiłku włożonego w wystawienie dramatów monumentalnych kazałaby zachowywać je na scenie tak długo, póki widz odczuwa ich piękno. Stąd wypływa konieczność wprowadzenia do tego teatru tak zwanego repertuaru zmiennego. Sztuki, które uzyskały na scenie dojrzałość wyrazu artystycznego, zachowane by były dla niej przez szereg lat i dawane co parę dni. W ten sposób powstałby zasób przedstawień stanowiących jakby skarbiec "teatralny otwarty dla ludzi z najdalszych zakątków Polski. 2. Teatr Współczesny - jak wskazuje nazwa, miałby na celu wystawianie wybitnych sztuk współczesnych , głównie polskich . Musiałby się odznaczać wrażliwością na żywe idee epoki i podejmować palące kwestie życia polskiego. 3. Teatr Rozmaitości - posługując się repertuarem komediowym dążył by do wytworzenia polskiego stylu komediowego, zostającego dotychczas w wielkim zaniedbaniu. Zadaniem jego byłoby pielęgnowanie artyzmu komedii ogromnie nadużywanej dla celów łatwej rozrywki. Odnalezienie stylu gry Fredry, stworzenie polskiego stylu gry Moliera, to przykładowo jedno z jego zadań. 4. Teatr Pracownia - przeznaczony byłby dla prac doświadczalnych zarówno w dziedzinie form artystycznych, jak niezmiernie ważnej dziedzinie urabiania nowego typu aktora - człowieka posiadającego godność artystyczną i ludzką, kulturę umysłową i zdolność podporządkowania się wymaganiom sztuki. Jak widać, zostały tu pominięte , i pominięte celowo, teatry o charakterze rozrywkowym . Nie wymagają one bowiem opieki państwa, raczej hamulców przez to państwo nakładanych. Obowiązkiem państwa, które uzna ten program , będzie umożliwienie jego realizacji przez nadanie swojej sankcji zespołom prowadzącym prace przygo. towawcze oraz przez zastrzeżenie sobie wskazanych gmachów teatralnych . 772
UWAGI O T EATRZE PO WOJNI E
Teatry na prowincji Oprócz teatrów warszawskich państwo winno otoczyć opieką teatry w tych miastach na prowincji, które są położone na pograniczu różnych kultur. Polska racja stanu, kształtowana znowu na mądrej myśli jagielloń skiej, będzie umiała dostrzec pożytek w pracy artystów i uczonych na Kresach. Rząd , który tę myśl podejmie, postara się w tej dziedzinie o dobre wyposażenie w ludzi i środki , od pierwszych chwil wolności , teatrów w Wilnie, Lwowie, Łucku , Poznaniu, Katowicach, Królewcu . Teatry w tych miastach, na początku jeden w każdym mieście , winny korzystać z subsydiów państwowych na równi z warszawskimi . Oczywiście muszą one w doborze swoich zespołów dawać gwarancję, że subsydia te nie pójdą na marne. Dlatego należy przewidzieć dla kierownictwa tych zespołów miejsca w naczelnej organizacji samorządowej aktorów, o czym będzie mowa niżej. Zapewni to jednolitość programu artystycznego i poziom jego realizacji . Ponieważ ta rozumna racja stanu dostrzega nie tylko ścieranie się i niszczącą walkę kultur narodowych, ale także ich wzajemną zależność nakazującą ułożenie współżycia, rząd roztaczający opiekę nad teatrem polskim nie może jej odmówić teatrowi innych grup narodowych. Brakiem rozsąd ku politycznego byłoby niszczenie, jak to robiono przed wojną, ukraińskie go teatru o ambicjach artystycznych, a popieranie lichoty o właściwościach rozkładowych . Doznawszy tej polityki obecnie na samych sobie wiemy, co o niej sądzić. Należałoby przewidzieć w pierwszym rzędzie subwencje pań stwowe na równi z teatrami polskimi dla teatrów ukraińskich we Lwowie i w Łucku. Teatr ukraiński bowiem osiągnął już ten stopień wyrobienia, który pozwoli mu sięgnąć po idee i formy artystyczne właściwe kulturom dojrzałym. Teatr białoruski jest jeszcze w powijakach. Toteż wskazane byłoby raczej podjęcie prac przygotowawczych przy udziale inteligencji białoruskiej do możliwie szybkiego uruchomienia teatru białoruskiego w Wilnie. Podobnie rzecz się przedstawia z teatrem w gwarze mazurskiej w Królewcu, w gwarze kaszubskiej w Pucku czy Wejherowie i w gwarze śląskiej w Katowicach. Wymienione grupy językowe odczuwają dość żywo własną odrębność etniczną i to należy w nich uszanować . Teatry objazdowe Wysunięty tutaj pomysł uruchomienia w przyszłości teatru białoruskie go w Wilnie, mie ście o ludności przed wojną niemal wyłącznie polskiej i żydow skiej , mógłby budzić sprzeciw. Tłumaczy się przecież jasno innym niż dotychczas rozumieniem zadań teatru . Teatr, o którym tu mowa, nie ma służyć potrzebom tylko pewnych warstw miejskich. Ma umieścić na swojej widowni zarówno robotników z przedmieścia, jak chłopa z odległej wsi.
773