Ruchy konsumenckie jako narzędzie zmiany społecznej str.
17
Taka przejrzystość osiągana może być na wiele sposobów, a wszystkie one są w jakiejś mierze istotną częścią całego łańcucha działań. Mamy tu zatem monitoring działań producentów, tworzenie nowych systemów certyfikacji czy też domaganie się uczciwego oznaczania towarów pod kątem ich wpływu na środowisko lub zawartości substancji szkodliwych. Dobrym, tym razem rodzimym, przykładem takich działań jest stworzony przez Polską Zieloną Sieć projekt Kupuj Odpowiedzialnie, mający na celu szeroko pojmowaną edukację konsumencką. Jego istotną część stanowi poradnik „Dobre zakupy”16, będący swego rodzaju „mapą etyczną” kupowanych przez nas produktów. Przejrzysta, trójstopniowa ocena pozwala nam sprawdzić wpływ, który dana marka wywiera na jeden z kilku możliwych obszarów, m.in.: zanieczyszczanie środowiska, energia atomowa, eksperymenty na zwierzętach, prawa pracownicze czy nieodpowiedzialny marketing. Przeglądając poradnik, kupujący ma możliwość porównania, które z dostępnych na rynku towarów w danej kategorii17 zasługują na zakup, a które należy omijać szerokim łukiem.
Na stronie projektu Kupuj Odpowiedzialnie regularnie zamieszczane są też inne materiały z zakresu odpowiedzialnej konsumpcji czy praw konsumenta. Znajdziemy tu nie tylko ogromną bazę informacji na temat produkcji ubrań, żywności czy sprzętu elektronicznego, lecz także materiały dydaktyczne do pracy z dziećmi i młodzieżą. Dzięki informacjom zawartym z kolei w dziale „Aktualności” możemy zapoznać się z toczącymi się w danym momencie kampaniami konsumenckimi albo samodzielnie się do nich przyłączyć. Skoro zaś już została wywołana powyższa kampania, warto poświęcić chwilę na powiedzenie o tym, jak sprawy świadomej i odpowiedzialnej konsumpcji mają się w Polsce. Z jednej strony możemy mówić o niebywałym wręcz skoku, jeżeli wziąć pod uwagę stopień kontroli organów państwowych nad rynkiem dóbr konsumpcyjnych, w porównaniu ze stosunkowo chaotycznym okresem po 1989 roku. Mamy obecnie Ustawę z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. 2007 r. Nr 50, poz. 331 ze zm.)18 oraz szereg innych rozporządzeń regulujących prawa przysługujące konsumentom. Istnieją również w naszym kraju instytucje zajmujące się obroną praw nabywców, jak chociażby Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (i podlegająca mu Inspekcja Handlowa), Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, Powiatowy (Miejski) Rzecznik Konsumentów. Mamy wreszcie takie oddolne organizacje wspomagające kupujących, jak chociażby Stowarzyszenie Konsumentów Polskich czy Federacja Konsumentów. Jak pokazują badania, zmienia się również w nieznacznym stopniu samo podejście konsumentów do własnych decyzji. Według raportów UOKiK, jeszcze w 2007 roku zaledwie 15% kupujących przy podejmowaniu decyzji o nabyciu towaru zwracało uwagę na informacje dotyczące składu i metody produkcji, a jeszcze mniej – bo zaledwie 8% – na znaki jakości i systemy certyfikacji. Za to już w 2009 roku proporcje te wyniosły odpowiednio – 35% dla składu i metody oraz 23% dla oznaczeń dotyczących jakości19.
16. Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć, Dobre zakupy. Poradnik odpowiedzialnego konsumenta, tłum. P. Znaniecki, Kraków 2006, [online:] <http://www.ekonsument.pl/materialy/publ_18_ poradnik_dobre_zakupy.pdf> [dostęp: 28.08.2015]. 17. Kategoriami są tutaj na przykład kawa czy soki, ale też środki czyszczące i kosmetyki. 18. Zob. Ustawa z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. 2007 r. Nr 50, poz. 331 ze zm.), [online:] <http://isip. sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20070500331> [dostęp: 28.08.2015]. 19. Zob. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Konsumentów portret własny – raport z badań, Warszawa 2007, [online:] <https://uokik. gov.pl/download.php?id=206> [dostęp: 28.08.2015]; Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Znajomość praw konsumenckich oraz analiza barier utrudniających konsumentom bezpieczne i satysfakcjonujące uczestnictwo w rynku – raport z badań, Warszawa 2009, [online:] <https://uokik.gov. pl/download.php?plik=9394> [dostęp: 28.08.2015].