EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO KARBONO-HUSTUTEGIAK by Ingurumena EJGV

SUMIDEROS DE CARBONO DE LA COMUNIDAD AUTÓNOMA DEL PAÍS VASCO Capacidad de secuestro y medidas para su promoción

Bahitzeko ahalmena eta horiek sustatzeko neurriak

Capacidad de secuestro y medidas para su promoción EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO KARBONO-HUSTUTEGIAK

EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO KARBONO-HUSTUTEGIAK Bahitzeko ahalmena eta horiek sustatzeko neurriak

SUMIDEROS DE CARBONO DE LA COMUNIDAD AUTÓNOMA DEL PAÍS VASCO

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO KARBONO-HUSTUTEGIAK: Bahi足tzeko ahalmena eta horiek susta足tzeko neurriak

Vitoria-Gasteiz, 2014

Lan honen bibliografia-erregistroa Eusko Jaurlaritzaren Bilbliotekak sarearen katalogoan aurki daiteke: http://www.bibliotekak.euskadi.net/WebOpac

Argitalpena: 1.a, 2014ko ekaina Ale-kopurua: 200 ale © Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazioa. Ingurumen eta Lurralde Politika Saila Internet: www.euskadi.net Argitaratzailea: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia / Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco, Donostia-San Sebastián, 1 - 01010 Vitoria-Gasteiz Egilea: NEIKER-Tecnalia Kooordinazioa: NEIKER-Tecnalia Itzulpena: Rebeka Agirre Ruiz de Garibai Diuseinua eta maketazioa: NEIKER-Tecnalia Inprimaketa: RGM, S.A. ISBN: 978-84-457-3345-5 L.G.: BI 949-2014

NEIKER-Tecnalia Ainara Artetxe Arrien, 1Óscar del Hierro Cerezo, 1Miriam Pinto Tobalina, Nahia Gartzia Bengoetxea, Ander Arias González. Eskerrak: Sergal, Koop. E. - Lorra, Koop. E. - Abelur, Koop. E. - Lurgintza Koop. E. Fraisoro Laboratorio Agroambiental – Ingurumen eta Nekazal Laborategia Diputación Foral de Araba – Arabako Foru Aldundia Diputación Foral de Bizkaia – Bizkaiko Foru Aldundia Diputación Foral de Gipuzkoa – Gipuzkoako Foru Aldundia Liburu hau Eusko Jaurlaritzako Ingurumena eta Lurralde Politika sailak finantzatu du. 1

Argitalpen honetan azaldu diren zenbait edukiren inguruko lanak burutzeko, egile hauek

Adaptaclima proiektuaren kofinantziaketa izan dute (Adaptaclima. Aldaketa klimatikoak eragindako efektuetara egokitzea. SUDOE –Interreg IV B-, Europako Hegomendebaldeko Esparruko Lurralde Lankidetza Programak finantzatua. Argibide gehiago www.adaptaclima.eu webgunean).

Hitzaurrea

Ana Oregi. Eusko Jaurlaritzako Ingurumen eta Lurralde Politikako sailburua © Mikel Arrazola argazkia/Eusko Jaurlaritza

Euskadik badaki klima-aldaketa mundu mailako gaia dela eta hari aurre egiteko lan eta erantzukizun kolektiboan oinarritu behar dela. Horretarako, bere egunean «Klima Aldaketaren aurka Borroka tzeko Euskal Plana 2008-2012» landu zen. Gaur egun zientziaren eta teknologiaren esparruko agente publiko eta pribatu guztiekin ari gara lanean, baita administrazio desberdinekin ere, klimaaldaketa arindu eta hari egokitzeko nazioarteko helburuak lortzen laguntzeko xedearekin. Izan ere, horien amaierako helburua beste gizarte- eta ekonomia-eredu bat finkatzea da, karbonoarekiko mendekotasun txikiagoa izango duena eta klima-aldaketak eragingo dituen inpaktuei aurre egiteko prest egongo dena. Estrategia global hori berrikuntza teknologikoan, sektore-politiken integrazioan, eta herritarren nahiz Administrazioaren inplikazioan oinarritzen da. Konpromisoak gizarte osoarena izan behar du. Berotegi-efektuko gasen isurpenak konpentsatzeko karbono-hustutegiak areagotzea da, hain zuzen, Eusko Jaurlaritzak hartutako konpromisoetako bat. CO2 atmosferikoa finkatzeko edo bahi tzeko duten gaitasuna dela-eta, biosfera lehortarreko karbono-hustutegiek oso zeregin garrantzi tsua dute klima-aldaketaren aurkako borrokan. Horregatik, klima-aldaketa arintzeko eta hari egoki tzeko politika estrategiko bat finkatzeko xedearekin landu da dokumentu hau, Euskal Autonomia Erkidegoko hustutegiek karbonoa bahitzeko duten ahalmena sustatzeko, alegia. Gainera, baso-biomasan nahiz lurzoruan karbono-izakinak areagotzeko arintze-neurri horiek beste ondorio onuragarri batzuk dituzte ingurumenaren ikuspegitik, hala nola, labore-lurren, belardi/ larreen eta basoen kudeaketa jasangarria, horrela, uren, lurren, eta, oro har, ingurune naturalaren kalitatea hobetuz.

Lan honek planeta osoan kokatzen du klima-aldaketaren arazoa, eta lurraren erabileratik eratorritako berotegi-efektuko gasen isurpenak eta finkapenak xehatzen ditu gure herrialdean, Euskadin. Horrela, klima-aldaketaren aurkako politikak planteatzeko orduan funtsezkoak diren karbono-gordailuak identifikatu daitezke, betiere oinarrizko karbono-hustutegiak gailenduz, basobiomasa eta lurzoruak, alegia; izan ere, horiek karbonoa finkatzeko duten ahalmena aztertu eta horien hustutegi-izaera sustatuko duten neurriak proposatuko dira. Etorkizun jasangarriago baten aldeko apustua egiten duen gizarte batek ezin du axolagabe agertu klima-aldaketaren aurrean. Gizarte-jarduketa bateratuak klima-aldaketaren aurkako gure eraginkortasuna handitzea ahalbidetuko digu, onurak areagotuz eta gure bizi-kalitatea hobetzen lagunduz. Arazoak aurreikusi eta horiei aurrea hartzea eta irtenbideak aurkitzea, administrazio arduratsua garen neurrian, Gobernu honek gizartearekiko hartu duen funtsezko konpromiso horietako bat da. Horrela, XXI. mendean aurre egin beharko diogun ingurumen-arazo handienetako baten mundu mailako estrategian lagunduko dugu, gure lurralde-esparruan: klima-aldaketa.

Ana Oregi Eusko Jaurlaritzako Ingurumen eta Lurralde Politikako sailburua

Aurkibidea Hitzaurrea........................................................................................................................................ 7 Laburpena..................................................................................................................................... 17 1. KAPITULUA 1. SARRERA................................................................................................................................. 20 1.1. HELBURUAK............................................................................................................... 21 1.2. KARBONOAREN ZIKLOA, KLIMA-ALDAKETARI DAGOKIONEZ.............................. 22 1.2.1. Karbonoaren zikloa ............................................................................................ 23 1.3. KLIMA-ALDAKETAREN EBIDENTZIAK ETA ONDORIOAK........................................ 26 1.3.1. Klima-aldaketaren ebidentziak, IPCC Taldearen arabera.................................... 26 1.3.2. EAEn aurreikusitako klima-aldaketaren ondorioak.............................................. 28 1.4. HUSTUTEGIEI BURUZKO NAZIOARTEKO, ESTATUKO NAHIZ EAE-KO HITZARMENAK................................................................................................... 32 1.4.1. Berotegi-efektuko gasen inbentarioak, Konbentzioari eta Kyotoko Protokoloari dagokienez ............................................................................... 33 1.4.2. Kyotoko Protokoloaren inbentarioetako definizio interesgarriak......................... 36 2. KAPITULUA 2. EAE-KO LULUCF SEKTOREKO BEROTEGI-EFEKTUKO GASEN INBENTARIOAK, 1990 ETA 2008. URTEETAN ............................................................................ 40 2.1. EAE-KO BEG INBENTARIOEN ALDERDI METODOLOGIKOAK, KONBENTZIOARI DAGOKIONEZ...................................................................................... 41 2.1.1. IPCC Taldearen 2006. urteko irizpideak.............................................................. 41 2.1.2. Kalkuluaren prozedura-mailak («tier»)................................................................ 42 2.1.3. Lurraren erabilera-kategoria bakoitzari dagokion azalera................................... 43 2.1.4. EAEko zona klimatikoak eta lurzoru-motak......................................................... 44 2.1.5. Karbono-izakinen zehaztapena, lurzoruaren erabilera-kategoriaren arabera..... 45 2.1.6. CO2 ez diren BEG isurpenak LULUCF sektorean............................................... 47 2.1.6.1. CH4 isurpenak hezeguneetan................................................................... 47 2.1.6.2. Baso-lurrak eta larreak sutzean sortutako CH4 eta N2O isurpenak.......... 47 2.1.6.3 Lurrak labore-lur bihurtzean eragindako N2O isurpenak........................... 48 2.1.7. LULUCF sektorean kontabilizatu ez diren BEG isurpenak.................................. 48 2.2. EAE-KO LULUCF SEKTOREKO BEG INBENTARIOAK, 1990 ETA 2008. URTEETAN.............................................................................................. 49 3. KAPITULUA

3. EAE-KO BASO-LURREK KARBONOA BIOMASAN FINKATZEKO DUTEN AHALMENA...................................................................................................................... 62 3.1. BASO-BIOMASAK KARBONOA FINKATZEKO DUEN AHALMENA BALIOESTEKO METODOLOGIA....................................................................................... 63 3.1.1. Lehen onarpena: espero diren hazkunde-tasak eta mozketa-txandak................ 63 3.1.2. Bigarren onarpena: basoko espezieen banaketa................................................ 66 3.1.3. Hirugarren onarpena: hazkunde-kurba eta haren jasangarritasuna denboran.... 66 3.2. BASO-BIOMASAK KARBONOA FINKATZEKO DUEN AHALMENAREN EMAITZAK................................................................................... 68 3.3. EAE-KO BASO-BIOMASAK KARBONOA FINKATZEKO DUEN AHALMENAREN ETA FINKATUTAKO KARBONOAREN ARTEKO ALDEA............ 71 4. KAPITULUA 4. EAE-KO LURZORUEK KARBONO ORGANIKOA FINKATZEKO DUTEN AHALMENA............ 74 4.1. EAE-KO ISURIALDE ATLANTIKOKO BASO-LURREK KARBONO ORGANIKOA FINKATZEKO DUTEN POTENTZIALA: DINAMIKA-EREDUAK................... 76 4.1.1. Lurzoruko materia organikoaren dinamika-ereduen oinarriak ............................ 77 4.1.2. Metodologia: karbonoa pilatzeko gaitasun lehenetsia, karbonoa bahitzeko potentziala eta bertan dauden karbono-izakinak.......................... 78 4.1.2.1. Gaitasun lehenetsia eta bahitzeko potentziala......................................... 78 4.1.2.2. Karbono-izakinak..................................................................................... 79 4.1.3. Emaitzak: karbonoa pilatzeko gaitasun lehenetsia, karbonoa bahitzeko potentziala eta bertan dauden karbono-izakinak.......................................... 80 4.1.3.1. Isurialde atlantikoko baso-lurretan karbonoa pilatzeko gaitasun lehenetsia eta bahitzeko potentziala....................................................... 80 4.1.3.2. Karbono-izakinak, karbonoa pilatzeko gaitasun lehenetsiarekin eta karbonoa bahitzeko potentzialarekin alderatuta..................... 82 4.2. EAE-KO LURZORUETAN KARBONO ORGANIKOA FINKATZEKO AHALMENAREKIKO HURBILKETA: LURZORUEN ANALISIA................... 85 4.2.1. Sarrera eta helburuak......................................................................................... 85 4.2.2. EAEko baso-lurzoruetako nahiz beste lurzoruetako karbono-izakinak............... 85 4.2.3. EAEko baso-lurzoruetan nahiz beste lurzoru batzuetan espero den kudeaketa-praktika egokietatik eratorritako karbono-finkapena............................. 90 4.3. EAE-KO LURZORUETAKO KARBONO-IZAKINEN ETA ESPERO DEN FINKAPEN-AHALMENAREN ARTEKO ALDEA......................................... 93 5. KAPITULUA 5. EAE-KO EKOSISTEMA LEHORTARRETAN KLIMA-ALDAKETARA EGOKITZEKO ETA HURA ARINTZEKO NEURRIAK.................................................................... 96 5.1. SARRERA................................................................................................................... 96

5.2. BASO-LURRETAN, BELARDI/LARREETAN ETA LABORE-LURRETAN HARTU BEHARREKO NEURRIAK................................................. 98 BIBLIOGRAFIA ........................................................................................................................... 104 MASA NEURTZEKO UNITATEAK ETA AKRONIMOAK............................................................... 117 ERANSKINA I. ERANSKINA. EAEKO 1990 ETA 2008KO BEG INBENTARIOAK EGITEKO ERABILI DEN METODOLOGIAREN DESKRIBAPENA............................................................... 121 1. LURRAREN ERABILERA-KATEGORIA BAKOITZARI DAGOKION AZALERA....................... 124 1.1. IPCC Taldeak zehaztutako erabilera-kategoria nagusien araberako azalerak lortzeko metodologia ........................................................................................ 124 1.1.1. Lurzoru-erabilerak teledetekzio bidez sailkatzeko prozedura........................... 126 1.1.1.1. Landsat eszenen sailkapena.................................................................. 127 1.1.1.2. Sailkatutako 1990eko eta 2008ko satelite-irudien konparazioa: berdin mantendu diren eta aldatu egin diren azalerak................... 129 1.2. 1990 eta 2008. urteen artean erabilera bera mantendu duten eta erabilera aldatu duten azaleren emaitza . ................................................................. 130 2. LURRAREN ERABILERA-KATEGORIEN BANAKETA............................................................ 136 3. KARBONO-IZAKINEN URTEKO ALDAKETA BALIOESTEKO IPPC TALDEAREN METODO OROKORRAK . .......................................................................................................... 137 4. KARBONO-IZAKINEN ZEHAZTAPENA, LURZORUAREN ERABILERA-KATEGORIAREN ARABERA . ............................................................................... 139 4.1. Baso-lurrak................................................................................................................ 139 4.1.1. Berdin mantentzen diren baso-lurrak................................................................ 139 4.1.1.1 Biomasa: airekoa eta lurpekoa................................................................ 139 4.1.1.2. Hilda dagoen materia organikoa: hildako egurra eta orbela................... 143 4.1.1.3. Lurzoruko karbono organikoa................................................................. 144 4.1.2. Baso-lur bihurtutako lurrak................................................................................ 144 4.1.2.1. Biomasa: airekoa eta lurpekoa............................................................... 145 4.1.2.2. Hildako materia organikoa: hildako egurra eta orbela............................ 146 4.1.2.3. Lurzoruko karbono organikoa................................................................. 147 4.2. Labore-lurrak............................................................................................................. 150 4.2.1. Berdin mantentzen diren labore-lurrak.............................................................. 150 4.2.1.1. Biomasa: airekoa eta lurpekoa............................................................... 150 4.2.1.2. Hildako materia organikoa: hildako egurra eta orbela............................ 150 4.2.1.3. Lurzoruko karbono organikoa................................................................. 150 4.2.2. Labore-lur bihurtutako baso-lurrak.................................................................... 152 4.2.2.1. Biomasa: airekoa eta lurpekoa............................................................... 152 4.2.2.2. Hildako materia organikoa: hildako egurra eta orbela............................ 153 4.2.2.3. Lurzoruko karbono organikoa................................................................. 153

4.3. Belardi/larreak........................................................................................................... 154 4.3.1. Berdin mantentzen diren belardi/larreak........................................................... 154 4.3.1.1. Biomasa: airekoa eta lurpekoa............................................................... 154 4.3.1.2. Hildako materia organikoa: hildako egurra eta orbela............................ 154 4.3.1.3. Lurzoruko karbono organikoa................................................................. 154 4.3.2. Belardi/larre bihurtutako lurrak.......................................................................... 156 4.3.2.1. Biomasa: airekoa eta lurpekoa............................................................... 156 4.3.2.2. Hildako materia organikoa: hildako egurra eta orbela............................ 157 4.3.2.3.Lurzoruko karbono organikoa.................................................................. 157 4.4. Hezeguneak.............................................................................................................. 158 4.4.1. Berdin mantentzen diren hezeguneak.............................................................. 158 4.4.2. Hezegune bihurtutako lurrak............................................................................. 158 4.4.2.1. Biomasa: airekoa eta lurpekoa............................................................... 158 4.4.2.2. Hildako materia organikoa: hildako egurra eta orbela............................ 158 4.4.2.3. Lurzoruko karbono organikoa................................................................. 159 4.5. Asentamenduak......................................................................................................... 160 4.5.1. Berdin mantentzen diren asentamenduak......................................................... 160 4.5.1.1. Biomasa: airekoa eta lurpekoa............................................................... 160 4.5.1.2. Hildako materia organikoa: hildako egurra eta orbela............................ 160 4.5.1.3. Lurzoruko karbono organikoa................................................................. 160 4.5.2. Asentamendu bihurtutako lurrak....................................................................... 160 4.5.2.1. Biomasa: airekoa eta lurpekoa............................................................... 161 4.5.2.2. Hildako materia organikoa: hildako egurra eta orbela............................ 161 4.5.2.3. Lurzoruko karbono organikoa................................................................. 161 4.6. Bestelako lurrak......................................................................................................... 162 4.6.1. Berdin mantentzen diren bestelako lurrak......................................................... 162 4.6.2. Bestelako lur bihurtutako lurrak......................................................................... 162 4.6.2.1. Biomasa: airekoa eta lurpekoa............................................................... 162 4.6.2.2. Hildako materia organikoa: hildako egurra eta orbela............................ 162 4.6.2.3. Lurzoruko karbono organikoa................................................................. 163 5. CO2 EZ DIREN BEROTEGI-EFEKTUKO GASEN ISURPENAK LULUCF SEKTOREAN................................................................................................................ 164 5.1. CH4 isurpenak hezeguneetan.................................................................................... 164 5.2. Baso-lurren eta belardi/larreen suteek eragindako CH4 eta N2O isurpenak............... 165 5.3. Lurrak labore-lur bihurtzeak eragindako N2O isurpenak............................................ 167 6. LULUCF SEKTOREAN KONTABILIZATU EZ DIREN BEG ISURIAK ..................................... 168 II. ERANSKINA. BASO-BIOMASAK FINKATUTAKO KARBONOA BALIOESTEKO BI METODOLOGIEN KONPARAZIOA .............................................................. 170 1. BASO-BIOMASAN FINKATUTAKO KARBONOA BALIOESTEKO IZAKINEN ARTEKO ALDEAN OINARRITUTAKO METODOA . ................................................. 170 2. EMAITZAK: LULUCF SEKTOREKO BEG INBENTARIOAK, BASO-BIOMASAKO IZAKINEN ARTEKO ALDEAN OINARRITUTAKO METODOA APLIKATUZ................................. 174

III. ERANSKINA. ENBOR-HAZKUNDEAREN TASAK KARBONO-XURGAPEN BIHURTZEA ....................................................................................... 179 IV. ERANSKINA. LURZORUKO KARBONO ORGANIKOA......................................................... 181 1. EAE-KO BASO-LURZORUEK KARBONO ORGANIKOA FINKATZEKO DUTEN POTENTZIALA: DINAMIKA-EREDUAK......................................................................... 182 1.1. Lurzoruko materia organikoaren dinamika-ereduen oinarriak................................... 182 1.2. Baso-lurzoruetan karbonoa pilatzeko gaitasun lehenetsia eta karbonoa bahitzeko potentziala zehazteko metodologia ................................................................. 185 1.3. EAEko isurialde atlantikoko baso-lurzoruetako karbono-izakinak zehazteko metodologia..................................................................................................... 187 2. EAE-KO LURZORUETAN KARBONO ORGANIKOA FINKATZEKO AHALMENAREKIKO HURBILKETA: LURZORUEN ANALISIA...................................................................................... 189 2.1. EAEko baso-lurretako eta basokoak ez diren lurretako karbono-izakinak................. 189 2.1.1. Informazio-iturriak, esparru geografikoa eta lurzoruaren erabilerak.................. 189 2.1.2. Laginketa-datak................................................................................................ 190 2.1.3. Materia organikoa zehazteko metodoa............................................................. 190 2.1.4. Dentsitate aparentea: karbonoaren ehunekoa azalera-unitateko kantitate bihurtzea.......................................................................... 191 2.1.5. Karbonoaren banaketa 30 cm-ko sakonera arteko lurzoru-profilean ............... 191 2.1.6. Lurzoruko karbonoaren interpolazio espaziala.................................................. 192 V. ERANSKINA. BASO-LURRETAN, BELARDI/LARRETAN ETA LABORE-LURRETAN HARTU BEHARREKO KLIMA-ALDAKETAREN AURKAKO NEURRIAK................................................................................................................ 195 1. BASO-LURRETAN HARTU BEHARREKO NEURRIAK........................................................... 196 2. BELARDI/LARREETAN HARTU BEHARREKO NEURRIAK................................................... 201 3. LABORE-LURRETAN HARTU BEHARREKO NEURRIAK...................................................... 205 4. BESTELAKO LUR-ERABILERETAN APLIKATU DAITEZKEEN NEURRIAK........................... 212

Laburpena Landareek CO2aren hustutegi gisa jarduten dute, fotosintesiaren bidez, gas hori atmosferatik xurgatu eta finkatutako karbonoa euren ehunetan pilatzean. Landare-biomasan dagoen karbonoaren zati bat atmosferara askatzen da arnasketa- (landarearen bizi-zikloan) eta deskonposizio-prozesuetan (landare-ehunak beren zikloaren amaierara iristen direnean); gainerako karbono guztia egurrean (aldi baterako hustutegia) eta lurzoruaren materia organikoan (hustutegi nahiko iraunkorra) pila tzen da. Ekosistema lehortar naturaletan, karbonoaren pilaketa-prozesu horrek karbono organiko egonkorraren edo orekatuaren stock-balio bat hartzen du denbora igaro ahala; hori hainbat faktoreren araberakoa da, hala nola, landare-espeziearen, klimaren, topografiaren, litologiaren eta lurzoru-motaren araberakoa. Lurzoruan sortzen diren nahasmenduek ─laborantza, mozketa masiboak, suteak, higadura eta abar─ ekosistema lehortarretako karbonoaren dinamikan eragiten dute, eta askotan, horiek karbono-iturri gisa jardun izan dute (Ihobe eta Neiker, 2005). IPCC Taldearen irizpideei jarraiki gauzatutako 1990 eta 2008. urteetarako berotegi-efektuko gasen (BEG) inbentarioen bitartez, Euskal Autonomia Erkidegoan (EAE) bi gordailu garrantzitsu daudela ikusi zen, horien CO2 atmosferikoa isurtzeko/finkatzeko ahalmena dela-eta: baso-biomasa eta lurzoruak (2. Kapitulua). Dena den, karbonoa baso-masan eta lurzoruetan pilatzeko aukerak mugatuak dira. EAEko berotegi-efektuko gasen inbentarioetan baso-biomasan finkatutako karbonoarekiko ziurgabetasuna handia izan arren, baso-biomasan karbonoa pilatzea erraztuko lukeen baso-lurren kudeaketa eta antolamendu baten bidez gaur egun EAEn finkatzen dena baino % 52 karbono gehiago finkatu litekeela balioetsi zen, betiere azalera berrien basotzea gaineratu gabe eta bizi-ziklo luzeko egurretik lortutako produktuak kontuan hartu gabe (3. Kapitulua). Era berean, basoen, larreen eta nekazaritzaren kudeaketan praktika egokiak erabiliz, lurzoruaren karbono organikoa ez galtzeaz gain, lurzoruetako karbono organikoaren pilaketa erraztu eta areagotu ahal izango litzateke; EAEn, esaterako, gehikuntza hori % 70 (are gehiago radiata pinuaren eta eukaliptoaren kasuan), 40 eta 50ekoa izango litzateke baso-lurretan, belardi/larreetan, eta labore-lurretan, hurrenez hurren (4. Kapitulua). Baso-biomasan eta lurzoruan CO2 finkatzeko potentziala mugatua izan arren, eta hark, bere horretan, klima-aldaketaren arazoa konponduko ez badu ere, potentzial horretara iristeko edo gerturatzeko neurriak behar-beharrezkoak dira atmosferara isurtzen diren berotegi-efektuko gasak murrizteko lasterketa horretan denbora irabazteko, erregai fosilak ordezkatu beharko dituzten energia berriztagarriak garatzen diren bitartean, esate baterako. Lal et al. (1998) autoreek balioe tsi zuten moduan, 50 urteko epean karbonoa bahitzeko gehienezko mugetara iritsiko gara larre, baso eta nekazaritzarako lurren erabilera- eta kudeaketa-tekniken bitartez; dena den, denboratarte horretan atmosferara askatutako CO2 mailak egonkortu ahal izateko, energiaren ekoizpensistemetan beharrezko aldaketak egitea espero da. Gainera, baso-biomasan eta lurzoruan karbonoa areagotzeko arintze-neurri horiek ezartzeak beste ondorio onuragarri batzuk eragingo lituzke ingurumenaren ikuspegitik: labore-lurren, belardi/larreen eta basoen kudeaketa jasangarria, bide batez, uren eta lurzoruen eta, oro har, ingurune naturalaren kalitatea hobetuz. Horrenbestez, horiek klima-aldaketaren aurrean egokitze-neurriak ere izango lirateke, zeharka bada ere.

1. KAPITULUA SARRERA

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

1. SARRERA Klima-aldaketa planeta osoari eragiten dion arazoa da, eta hark duen mundu mailako izaera dela-eta, arazoa arintzeko eta egokitzeko estrategia politiko orokor bat behar da, gizabanako guztien erantzuna eta erantzukizuna izango dituena. CO2 atmosferikoa bahitzeko edo finkatzeko duten ahalmena dela-eta, Lurreko biosferan dauden

karbono-hustutegiek oso zeregin garrantzitsua dute klima-aldaketan. Horregatik, dokumentu honek

EAEko karbono-hustutegien bahitze-ahalmena sustatzeko egokia izango den arintze- eta egokitzepolitika estrategiko bat ezartzeko orduan orientagarria izatea du helburu. Horretarako, dokumentuak honako planteamendu hau izango du: • Lehen kapitulu honek klima-aldaketaren gai nagusia testuinguruan jartzea du helburu; horretarako, hainbat kontzeptu orokor landuko dira, haren jatorria, mundu mailan nahiz EAEn dituen inpaktuak, eta eragin dituen erantzun politikoak, hain zuzen. • Bigarren kapituluan, lurraren erabilerek eragindako EAEko berotegi-efektuko gasen isurpenak eta finkapenak zenbatzen dira, karbono-gordailuak identifikatzeko helburuarekin; izan ere, eta gure kasuan bereziki, horiek funtsezko alderdiak irudikatu ditzakete karbonohustutegiei dagozkien klima-aldaketaren aurkako neurriak eta estrategia politikoak plantea tzeko orduan. Hain zuzen ere, garrantzia handiko bi karbono-gordailu identifikatu dira: basobiomasa eta lurzoruak. • Hirugarren kapituluan, EAEko baso-biomasak karbono-hustutegi gisa duen ahalmenean sakontzen da. • Laugarren kapituluan EAEko lurzoruek karbono-hustutegi gisa duten potentzialean sakon tzen da. • Bosgarren kapituluan EAEko baso-biomasaren eta lurzoruen hustutegi-izaera susta tzearekin lotutako neurri zehatzak proposatzen dira.

Sarrera

1.1. HELBURUAK Dokumentu honek hiru helburu ditu, funtsean: •

EAEko esparru geografikoan karbonoa bahitzeko duten potentzialagatik gailentzen diren kategoria eta gordailu nagusiak identifikatzea, betiere 1990 eta 2008. urteetako BEG inbentarioak oinarritzat hartuta.

•

EAEko kategoria eta gordailu nagusiek –baso-biomasa eta lurzoruak– karbonoa finka tzeko edo bahitzeko duten ahalmena kuantifikatzea.

•

EAEko lurzoruaren erabilerei dagokienez garatu beharko liratekeen klima-aldaketa arin tzeko edo klima-aldaketara egokitzeko neurri egokienen inguruko informazioa ematea, karbono-hustutegien ahalmena ahalik eta gehien aprobetxatzeko.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

1.2. KARBONOAREN ZIKLOA, KLIMA-ALDAKETARI DAGOKIONEZ «Klima-aldaketa» terminoak aldaketa bat adierazten du klimaren egoera identifikagarrian (azterketa estatistikoen bitartez, adibidez), haren batez besteko balioan eta/edo ezaugarrietan gertatu den aldaketaren batek eraginda, betiere aldaketa hori denbora-tarte luzean mantentzen bada (hamarkadetan edo epe luzeagoetan zenbatu ohi da). Klimak denboran zehar izan duen aldaketa oro adierazten du, horiek aldakortasun naturalaren nahiz giza jardueraren ondorio izan (IPCC, 2007a). Gure planetaren baldintza klimatikoek oso aldaketa garrantzitsuak jasan dituzte denboran zehar, eta baldintza beroetako iraupen luzeko aldien nahiz hotz handiko epealdi laburragoen txandakatze naturalak izan ditu. Nolanahi ere, giza jardueraren eraginez txandakatze natural hori aldatzen ari dela adierazten duten zantzu argiak daude, historian zehar Lurrean modu solidoan biltegiratu den karbonoaren zati handi batek atmosferara igorritako isuriak handitu egin baitira. Horrela, Klima Aldaketari buruzko Nazio Batuen Esparru Konbentzioaren arabera (UNFCCC), klima-aldaketa zuzenean nahiz zeharka giza jarduerari egotzi beharreko klimaren aldaketa bat da, munduko atmosferaren konposizioa aldatzen duena; dena den, hura beste garai alderagarri batzuetan aztertu den aldakortasun klimatiko naturalari gehitu behar zaio (IPCC, 2007a).

Eguzki-erradiazio erasotzailearen aldaketak

Atmosferaren aldaketak: osaketa eta zirkulazioa

Ziklo hidrologikoaren aldaketak

Atmosfera N2, O2, Ar, H2O, CO2, CH4, N2O, O3, eta abar. Aerosolak

Atmosfera eta izotzaren arteko interakzioa

Prezipitazioak lurruntzea

Bero-trukea

Haizearen presioa

Itsasoko izotza

Izotza eta ozeanoa bat-egitea

Hidrosfera: ozeanoa Hidrosfera: ibaiak eta lakuak

Ozeanoaren aldaketak: zirkulazioa, itsaso-maila eta biokimika

Hodeiak Sumendi-jarduera

Lurreko erradiazioa Gizakiaren eragina

Glaziarra

Atmosfera eta biosferaren arteko interakzioa

Lur eta atmosferaren arteko interakzioa

Izotz-geruza biosfera Lurzoru eta biosferaren arteko interakzioa

Lurrazala

Kriosferaren aldaketak: elurra, izoztutako lurrazala, izotz-geruzak eta glaziarrak Lurrazalaren aldaketak: orografia, lurraren erabilera, landaredia eta ekosistemak.

1. irudia. Sistema klimatikoa osatzen duten osagaien, prozesuen eta interakzioen ikuspegi eskematikoa (IPCC, 2007b).

Sarrera Klima-aldaketak hertsiki loturik daude karbonoaren zikloarekin (1. irudia); hori da, hain zuzen, karbonoak (modu desberdinetan, CO2 bidez, esate baterako) atmosferaren, ozeanoen, Lurreko biosferaren eta litosferaren artean egiten duen fluxua deskribatzeko erabiltzen den terminoa (IPCC, 2007b). Karbonoa Lurreko bizitzaren egitura-sistemako eta Lurraren beraren ezinbesteko alderdia da. Hark karbono dioxido (CO2) eta metano (CH4) gisa atmosferan duen presentzia erabakigarria da bizi-baldintza egokiak mantentzeko. Era berean, pertsonek erabiltzen ditugun energia-iturrien elementu nagusia da, ikatzaren, petrolioaren eta gas naturalaren oinarria baita; izan ere, horiek duela ehunka milioika urte CO2 atmosferikoa xurgatu zuten landareetatik eratorritako hidrokarburoak dira (Michalak et al., 2011).

1.2.1. Karbonoaren zikloa Karbonoaren zikloa ziklo biogeokimiko bat da, eta haren bidez, karbonoa trukatzen da atmosferaren, hidrosferaren (ozeanoak, itsas organismoak, bizirik gabeko materia eta karbono ez-organiko disolbatua barne), Lurreko biosferaren (ur geza, lurzoruko karbonoa eta biomasako karbonoa barne) eta litosferaren (sedimentu eta erregai fosilak barne) artean. Karbonoak 4 gordailu horien artean egiten dituen mugimenduak hainbat prozesu kimiko, biologiko, fisiko eta geologikoren ondorioz gertatzen dira. Karbonoaren ziklo bakar horren barnean elkarren artean eragiten duten bi ziklo bereizi daitezke: batetik, ziklo geologiko edo geldoa, eta bestetik, ziklo biologikoa, askoz ere azkarragoa. Ziklo biologikoan, Lurreko biosferaren, ozeanoen eta atmosferaren arteko fluxuak (litosfera ziklo geologikoan sartuko litzateke) fotosintesi- eta arnasketa-prozesuen bitartez gertatzen dira, hau da, jarraian laburbiltzen diren ekuazioen bidez:

Fotosintesia: 6CO2 + 6H2 + energia (eguzki-argia) -> C6H12O6 + 6O2 Arnasketa: C6H12O6 (materia organikoa) + 6O2 -> 6CO2 + 6H2 + energia

Karbonoaren zikloan parte hartzen duten osagaiak orekatuta daude, eta beraz, gordailu horietakoren batean karbonoa handiagotuz gero, hura txikiagotu egiten da beste batean. Erregai fosilak, adibidez, fotosintesiak arnasketa gainditzen zuen garaien emaitza dira; izan ere, materia organikoa sedimentu-gordailuak osatzen joan zen pixkanaka, eta horiek erregai fosil bihurtu ziren oxigenogabeziaren ondorioz. Horrela, atmosferako karbonoa Lurreko biosferaren gordailura igaro zen. 2. irudian karbono-zikloaren bertsio sinplifikatua ikus daiteke. Giza jarduerak 9,1 Pg C urtea-1 isurtzen ditu, gutxi gorabehera (7,6 Pg C urtea-1 erregai fosilak erabiltzeagatik eta 1,5 Pg C urtea-1 lurraren erabilerak aldatzeagatik). Gizakiaren ekarpen horretatik, 4,1 Pg inguru atmosferan mantentzen dira, 2,8 Pg ingurune lehortarreko prozesu naturaletan 23

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak txertatzen dira eta gainerako 2,2 Pg-ak ozeanoetan finkatzen dira. Hustutegi naturalak gizakiak azken 15 urteetan sortutako CO2aren erdia xurgatzen ari dira gutxi gorabehera, baina giza jardueraren eraginez atmosferara isuritako 4,1 Pg C urtean-1 horiek CO2aren kontzentrazio atmosferikoak handitzen ari dira (Canadell et al., 2007) Atmosfera (800) 120+3 Fotosintesia

Atmosferako karbonoaren urteko hazkunde garbiaren batez bestekoa (4)

60 9

Landareen arnasketa Landarebiomasa (550)

Erregai fosilak, zementua eta lurraren erabileraren aldaketak

Airearen eta itsasoko gasen arteko trukea

Lurraren absortzio garbia (3)

Lurreko karbonoa

Arnasketa eta deskonposizio mikrobiarra

Azaleko ozeanoa (1000)

Fosilen metaketa (10000)

Fitoplanktonaren fotosintesia Ozeanoaren absortzio garbia (2)

Lurzorua (2300)

90+2

Arnasketa eta deskonposizioa

Ozeano sakona (37000)

Sedimentu erreaktiboak (6000)

2. irudia. Karbono-zikloaren eskema partziala, Lurreko biosferaren eta atmosferaren eta ozeanoen eta atmosferaren arteko fluxuak islatzen dituena (Iturria: USDOE, 2008). Zenbakiek karbonoaren fluxuak adierazten dituzte (Pg urtea-1): horiz daudenak fluxu naturalei dagozkie, eta gorriz daudenak, ordea, gizakiaren esku-hartzeak eragindako fluxuei. Zenbaki zuriek pilatutako karbonoa adierazten dute (Pg). OHARRA: 1 Pg = 106 Gg = 109 Mg = 1015 g; Gainera: 1 t = 1 Mg

1.2.2. Klima-aldaketa Atmosferako CO2aren (eta berotegi-efektuko beste gas batzuen) kontzentrazioa handitu izana da klima-aldaketaren gaur egungo kezkaren arrazoi nagusia, CO2aren 379 ppm-ko kontzentrazio oso ezohikoa baita Kuaternariorako (azken bi milioi urteak, gutxi gorabehera). Izan ere, duela 650.000 urtetik, CO2aren kontzentrazio atmosferikoa 180 ppm-tik (glaziazio-aldi hotzetan) 300 ppm-ra (glaziazio-aldi beroetan) aldatu da; dena den, CO2a ez zen inoiz 379 ppm-ra iritsi, are gutxiago horren denbora-tarte motzean (IPCC, 2007b). Berotegi-efektuko gasak (BEG) atmosferako gas-osagaiak dira, naturalak nahiz antropogenikoak; horiek erradiazioa xurgatzen eta isurtzen dute Lurraren gainazalak, zein atmosferak eta lainoek, 24

Sarrera isuritako erradiazio infragorri termikoaren espektroaren uhin-luzera zehatzetan. Ezaugarri horrek berotegi-efektua eragiten du (IPCC, 2007a). Atmosferan gehien topatu daitezkeen bi gasek, hau da, nitrogenoak eta oxigenoak, ez dute ia berotegi-efekturik eragiten. Ur-lurruna (H2O), karbono dioxidoa (CO2), oxido nitrosoa (N2O), metanoa (CH4) eta ozonoa (O3) dira lurraren atmosferako BEG nagusiak, atmosferan berotegiefektua eragiten duten beste gas batzuen kantitate txikiak ere egon arren. Ur-lurruna (H2O) eta karbono dioxidoa (CO2) dira BEG garrantzitsuenak, hurrenez hurren. Atmosferan guztiz antropogenikoak diren BEG jakin batzuk daude, hidrokarburo halogenatuak eta kloroa eta bromoa duten beste gai batzuk adibidez, eta horiek ere jasotzen dira Montrealeko Protokoloan. CO2, N2O eta CH4 substantziez gain, sufre hexafluoruroa (SF6), hidrofluorokarbonoak (HFC) eta perfluorokarbonoak (PFC) ere jasotzen dira Montrealeko Protokoloan. Dena den, giza jarduerak zuzenean eragindako berotegi-efektura mugatu nahi dugunean eta giza jarduerak zuzenean isuritako berotegi-efektuko gasetara mugatzen garenean, CO2a da BEG nagusia. Izan ere, atmosferako BEG garrantzitsuena eta nagusia ur-lurruna izan arren, hura ez da Kyotoko Protokoloan jasotzen, giza jardueraren eraginez zuzenean isuritako ur-lurrunak oso gutxi eragiten baitu atmosferan dagoen lurrun-kantitatean. O3 troposferikoa ere ez da bertan jasotzen, hura ez baita zuzenean isurtzen; hura atmosferan dauden espezie aitzindarien (karbono monoxidoa, nitrogeno-oxidoak eta konposatu organiko lurrunkorrak, adibidez) erreakzio kimikoek eragiten dute, eguzkiaren presentzian. Giza jarduerek eragindako atmosferako berotegi-efektuko gasen kontzentrazioa areagotu izana erregai fosilak erretzeari eta basoak suntsitzeari dagokio batik bat, bi arrazoi horiek izugarri handitu baitute berotegi-efektu naturala, munduaren beroketa eraginez (IPCC, 2007a). .

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

1.3. KLIMA-ALDAKETAREN EBIDENTZIAK ETA ONDORIOAK 1.3.1. Klima-aldaketaren ebidentziak, IPCC Taldearen arabera Klima Aldaketari buruzko Gobernu arteko Adituen Taldea (IPCC) Nazio Batuen agentzia espezializatu bat da. Genevan du egoitza, eta 1988an sortu zen Munduko Meteorologia Erakundearen eta Ingurumenerako Nazio Batuen Programaren artean, betiere klima-aldaketaren arazoari aurre egiteko beharrezko informazio zientifikoa aztertzeko, hark eragiten dituen ingurumen eta gizarte eta ekonomia arloko ondorioak ebaluatzeko, eta benetako erantzun-estrategiak formulatzeko helburuarekin. Sortu zenetik, IPCC Taldeak hainbat ebaluazio-txosten (1990, 1995, 2001 eta 2007), Txosten Berezi, Dokumentu Tekniko eta Gida Metodologiko egin ditu, dagoeneko ohiko erreferentzia-lan bihurtu direnak; izan ere, horiek asko erabiltzen dira politika-arduradun, zientzialari eta beste hainbat aditu eta ikastunen aldetik. Txosten horiek Klima Aldaketari buruzko Nazio Batuen Esparru Konben tzioko Aldeen Konferentziaren ─1992an sortua─ eta 1997ko Kyotoko Protokoloaren aholkularitza fidagarriaren premiei erantzuten diete, hein handi batean. IPCC Taldearen Hirugarren Ebaluazio Txostenean aurkeztutako ondorioak berretsi egin ziren IPPC Taldearen Laugarren Ebaluazio Txostenean (IPCC, 2007a): •

Sistema klimatikoaren berokuntza argi eta garbi nabaritzen da, airearen eta ozeanoaren munduko batez besteko tenperaturan hautemandako gehikuntzek, elur eta izotzen urtze orokorrak eta itsas mailaren munduko batez bestekoaren gehikuntzak erakusten duten moduan.

•

Erdi-mailako konfiantza izan arren (% 50eko konfiantza), ingurune naturalean eta giza ingurunean eskualdeko klima-aldaketaren beste ondorio batzuk agertzen hasi dira, horietako asko identifikatzen zailak izan arren. Hor ditugu, esaterako, basoen perturbazio-erregimenen alterazioak, suteek eta izurriek eragin dituztenak.

Aurreikuspenak aldatu egiten dira leku batetik bestera, baina IPCC Taldeak egindako isurien agertokiei buruzko Txosten Bereziak honako hau dio: •

Munduko berotegi-efektuko gasei dagokienez, CO2a % 25 eta % 90 artean areagotuko da 2000 eta 2030. urteen artean, betiere munduko energia-iturrien multzoan jatorri fosileko erregaiek nagusi izaten jarraitzen badute, 2030era arte gutxienez. Atmosferako berotegi-efektuko gasen kontzentrazioa orekatzeko helburuarekin, isurpenak beren gehienezko mailara iritsi eta gero murriztu egin beharko lirateke. Zenbat eta baxuagoa izan egonkortze-maila, orduan eta azkarrago lortuko litzateke gehienezko balio hori, eta beraz, baita ondorengo murrizketa ere.

Sarrera •

Berokuntza antropogenoak eta itsas mailaren igoerak horrela jarraituko lukete mendeetan zehar, BEG isuriak BEG kontzentrazioak egonkortzeko moduan murriztuko balira ere.

•

Klima-aldaketak bereziki eragin dezake sistema, sektore eta eskualde batzuetan (% >66ko probabilitatea). Honako hauek dira sistema eta sektore horiek: ekosistema jakin batzuk (tundrak, baso borealak, mendiak, ekosistema mediterraneoak, mangladiak, padurak, koralezko uharriak eta itsas izotzetako bioma); behe-kostaldeak; latitude ertainetako eskualde lehorretako ur-baliabideak; tropiko eta azpi-tropiko lehorrak, eta elurra eta izotza nahitaez urtzea behar duten eremuak; behe-latitudeko eskualdeko nekazaritza-jarduerak; eta gizakiaren osasuna, egokitze-gaitasun txikiko eremuetan. Honako hauek dira bereziki kaltetutako eskualdeak: Artikoa, Afrika, uharte txikiak, eta Asia eta Afrikako delta handiak.

Klima-aldaketa arintzeari eta hari egokitzeari dagokionez, IPCC Taldearen Laugarren txostenak honako hau dio: •

Konfiantza-maila altua da (% 80ko konfiantza) klima-aldaketaren aurrean, haren ondorio guztiak saihesteko, egokitzapena edo arintzea –bata bestea gabe- nahikoa izango ez direla esaten denean.

•

Gobernuek politika eta tresna ugari dituzte ekintza sustagarriak sortzeko, arintzeneurriak nagusitu daitezen. Horien aplikagarritasuna nazioaren beraren egoeraren eta sektoreko testuinguruaren araberakoa da. Gainera, politika klimatikoak behar bezala txertatu beharko lirateke garapen-politiketan, araudietan, zergetan, merkataritzabaimenetan, finantza-pizgarrietan, borondatezko hitzarmenetan, informazio-tresnetan, eta ikerketa-, garapen- eta erakusketa-jarduera orokorragoetan.

•

Egokitzapen-aukera ugari daude, baina gaur egungoa baino egokitzapen handiagoa beharko da klima-aldaketarekiko urrakortasuna murrizteko. Egokitzapen-ahalmena dinamikoa da, eta, zati batean, gizartearen oinarri produktiboaren araberakoa da, honako hauena bereziki: kapital-ondasun naturalak eta artifizialak, sare eta zerbitzu sozialak, giza kapitala eta erakundeak, gobernantza, nazioaren diru-sarrerak, osasuna eta teknologia. Azterlan berriek egokitzapena funtsezkoa eta onuraduna izango dela berresten dute. Dena den, finantza, teknologia, ezagutza, portaera, politika, gizarte, erakunde eta kultura arloko oztopoek egokitzapen-neurri horien aplikagarritasuna eta eraginkortasuna mugatzen dute.

Nolanahi ere, onuragarriagoa da arintze- eta egokitzapen-ekintzak goiz egitea, etorkizunean klima-aldaketatik eratorritako ondorio ekonomikoei aurre egitea baino. Stern Txostenaren arabera («Stern Review: the economics of climate change»), klima-aldaketaren aurrean geldirik geratzea urteko mundu mailako BPGa % 5-20 artean galtzea bezala izango litzateke; aitzitik, zenbateko hori urteko mundu mailako BPGaren % 1 izan liteke klima-aldaketaren aurkako berehalako neurri sendoak hartuko balira, atmosferako CO2 kontzentrazioa 500-550 ppm artean egonkortzeko. 27

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

1.3.2. EAEn aurreikusitako klima-aldaketaren ondorioak Klima-aldaketaren arrazoiak eta mundu mailako ondorioak ezagutu ostean, haren eraginak modu zehatzagoan estimatzea da EAEn klima-aldaketari aurre egiteko hurrengo urratsa, horrela, horiek kontrolatu edo orekatzeko jarduketa-aukerak planteatu ahal izateko. Klima-aldaketak EAEko sistema natural, sozial eta ekonomikoetan eragiten dituen ondorioak edo eraginak hainbat informazio-iturritan deskribatzen dira, honako hauetan, esate baterako: KAABEP-Klima Aldaketaren Aurka Borrokatzeko Euskal Planean (Eusko Jaurlaritza, 2008), K-Egokitzen proiektuan1 eta Estatuko Meteorologia Agentzian (AEMET): a) Kliman eragiten dituen ondorio orokorrak •

Tenperatura maximoak igo, bero-boladen iraupena luzatu eta egun beroen kopurua handituko da.

•

Tenperatura minimoak areagotu, izozte-egunen kopurua murriztu eta gau beroen kopurua handituko da.

•

Euri gutxiago egingo du mundu osoan; dena den, prezipitazioek banaketa irregularra izango dute neguan eta udan, gaur egungoekin alderatuta (euri gehiago neguan eta gutxiago udan).

•

Oro har, egoera antiziklonikoen maiztasuna handituko da; tenperatura altuak nagusituko dira, eta lainoak eta haizea murriztu egingo dira.

b) Gizakiaren osasuna •

Gaixo eta hildakoen tasa handituko da (morbi-hilkortasuna), XXI. mendean zehar areagotu egingo baitira probintzia-hiriburuetan (beroa pilatzen dute edo beroaren uharte bihurtzen dira bero-boladetan, bero hori disipatzeko edo barreiatzeko zailtasuna dela eta) bereziki antzemango diren bero-bolada luzeagoak eta gogorragoak, eta tenperatura maximoak (4-5 ºC) eta minimoak (3-4 ºC).

•

Arnasketarekin loturiko gertakari akutuen kantitatea handituko da, hegoaldean batik bat; horien artean, alergiak areagotuko dira gehienbat, polen-garaiaren eta egun lehor eta beroen igoera dela eta.

•

Aire-kalitateak okerrera egin izanak eragindako arazoak.

http://www.neiker.net/k-egokitzen/inicio.html

Sarrera c) Animalia- eta landare-komunitateak, eta ingurune naturala •

Populazio-aldaketak, espezie bakoitzeko banako-kopuruari dagokionez.

•

Migrazio- edo ugalketa-garaiak aurreratu edo atzeratuko dira.

•

Espezieen muga biogeografikoak handituko dira. Espezie kontinentalen (latitude edo altitude handiagoetara) eta itsas espezieen (latitude ─iparralde aldera─ eta sakonera handiagoetara) migrazioa.

•

Produktibitatearen aldaketa; alga batzuen biomasa, adibidez, handitu egingo da tenperatura edo olatu handiagoak direla eta.

•

Aldaketak espezie inbaditzaileetan eta parasito-espezieetan.

•

Ahultasun handiagoa kontrako egoeren aurrean, batik bat espezie endemikoen eta migratzeko zailtasunak dituzten (narrastiak) eta ingurune hezeekin loturik dauden (anfibioak eta uretako intsektuak, adibidez) espezieen artean.

•

Baso eta zuhaixkek emankortasun txikiagoa izango dute, lurzoruko karbonoaren galera dela eta.

•

Hezeguneek hainbat ondorio jasango dituzte, kostaldeko guneetan batik bat (Urdaibai, Txingudi).

d) Basogintza •

Zuhaitz-espezieen produkzio-garaia aldatu egingo da: hainbat espeziek ekonomikoki errentagarri izateari utziko diote, azkar hazten direnek batez ere. Hosto erorkorreko espezieak izango dira onuradun, hosto iraunkorreko espezieen aldean.

•

Perturbazio naturalek kaltetutako egurraren urteko bolumena nabarmen igoko da, muturreko gertaeren igoera dela eta (ekaitzak, haizeteak, ziklogenesi lehergarriak, eta abar). Muturreko gertaera meteorologiko eta suteekiko zaurgarritasun edo urrakortasun handiagoa.

•

Intsektu-izurrien, horien etsai naturalen eta horien ostalarien arteko oreka aldatuko da; halaber, baso-osasunaren parametro batzuk aldatuko dira.

•

Basoetako zuhaitz-formazioen aldaketak, egitura eta funtzioen esparruko aldaketak, eta basoek eskaintzen dituzten ingurumen- eta ondasun-zerbitzuen fluxuaren aldaketa.

•

Lurzoruko materia organikoaren deskonposizio-tasa handiagoaren eraginez lurzoruko karbono-erreserbak galdu egingo dira epe luzera. Dena den, prezipitazioen murrizketak kontrako efektua eragin dezake.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak e) Nekazaritza-sektorea •

Eskaera hidrikoa handituko da eta udako lehorteei aurre egiteko zailtasunak areagotuko dira: Klima Aldaketaren Aurkako Euskal Planaren arabera, uraren eskaera % 6,0 eta 18,7 artean handituko da. Gainera, prezipitazioak murriztu eta horiek aldakorragoak izango direnez, eta emariak ere txikiagoak izango direnez, uraren kalitateak okerrera egingo du seguru asko. Nekazaritza-jardueraren aldetik ur-eskaria handitzen bada, hark gainerako sektoreekin lehiatu beharko du.

•

Laboreen emankortasuna aldatuko da: erremolatxaren laborantza onuradun suertatuko da, eta zerealena, ordea, kaltetua.

•

Lurzoruaren gazitzea handituko da, ebapotranspirazio-tasa handiagoen ondorioz.

•

Mediterraneoko izurriek laboreak kolonizatuko dituzte eta intsektuen belaunaldi-kopurua handituko da.

•

Ardoen kalitateak okerrera egingo du tenperaturaren igoera dela eta: hark alkohol-gradu handiagoa, pH altuagoa eta azidotasun txikiagoa izango ditu (azido tartarikoaren degradazio handiagoa).

•

Labore berriak haziko dira.

•

Ereintza- eta uzta-garaiak aldatuko dira, baita uztaldien iraupena bera ere.

•

Urak laborantza-guneak hartuko ditu, kostaldetik gertu daudenak bereziki.

•

Lurzoruen emankortasun orokorra galdu egingo da: igotzen den tenperaturaren ºC bakoi tzeko, lurzoruetako karbono organikoaren % 6-7 inguru galduko da, eta horrenbestez, baita horien emankortasuna eta mantenugaien erabilgarritasuna ere.

Klima Aldaketaren Aurka Borrokatzeko Euskal Planean funtsezko faktore gisa hartzen dira nekazari tza-praktikak eta erabilitako labore-barietateak. f) Abeltzaintza eta arrantza-sektorea •

Abereen ekoizpen-maila aldatuko da.

•

Abereek parasito-gaixotasunekiko sentikortasun handiagoa izango dute.

•

Mendiko larreen karga-ahalmenak behera egingo du, eta beraz, horiek belar gutxiago emango dute; dena den, ardi-aziendak hobeto aprobetxatuko du belarra. Baldintza horietan, behi-azienda izango da kaltetuena.

•

Itsasoaren berokuntza: 1,5-2,05 ºC lehen 100 metroko sakoneran (A1B egoeran).

•

Itsasoaren batez besteko mailaren igoera: 29-49 cm (A1B egoeran).

•

Eguzki-erradiazioaren igoera: 35-40 W/m2 egunean. Eguzki-erradiazioa errazago iritsiko zaigu, prezipitazioen murrizketa, kutsadura eta ur oligotrofikoak direla eta.

Sarrera •

Udako uraren tenperatura 2,1-3 °C igoko da estuarioetan. Hipoxia- edo anoxia-aldien maiztasuna eta hedadura handituko da estuarioetan. Fitoplankton gehiago sortuko da eta, horrenbestez, ura maizago eutrofizatuko da.

•

Itsas espezieen erreklutamendua aldatuko da; horrek modu negatiboan eragin diezaioke antxoari, olagarroari eta berdelari.

Klima Aldaketaren Aurka Borrokatzeko Euskal Planean funtsezko faktore gisa hartzen dira abel tzaintza- eta arrantza-praktikak, baita instalazioen egokitasuna ere. g) Azpiegiturak eta energia •

Azpiegituren osotasuna arriskuan jar daiteke fenomeno meteorologikoek eragindako kalteak direla eta.

•

Energia-eskaeraren igoera.

h) Turismoa •

Turismo-eskaeraren aldaketa.

•

Urtaroarteko turismoa areagotuko da.

•

Eremu geografiko eta turistikoan aldaketak izango dira, betiere kostako azpiegiturek eta herri-guneek jasan ditzaketen kalteek baldintzatuta, EAEko 35 hondartzatan batik bat.

Klima Aldaketaren Aurka Borrokatzeko Euskal Planean jarduteko lehentasun-eremuak edo sistemak zehaztu ziren, 2050. urterako aurreikusitako klima-aldaketaren ondorioak kontuan hartuta. Adituek egindako balorazioei jarraiki, nekazaritza-sektorearekin loturiko lehentasunezko 3 alderdi hauek hartu ziren kontuan: •

Ur-eskaera handiagoa, laboreen etekinak mantentzeko.

•

Lurzoruko materia organikoaren galera, jarduera mikrobiarra handitzearen ondorioz.

•

Espezie tropikalen eta subtropikalen agerpena itsas ekosistemetan.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

1.4. HUSTUTEGIEI BURUZKO NAZIOARTEKO, ESTATUKO NAHIZ EAE-KO HITZARMENAK Karbonoa bahitzea gordailu batera karbonoa ─bereziki CO2a─ duten substantziak eranstea edo gehitzea da. UNFCCCren arabera, hustutegiak dira atmosferatik BEG, aerosol edo horien ai tzindariren bat kentzen edo xurgatzen duten prozesu, jarduera edo mekanismo guztiak (IPCC, 2007a). Landare-ekosistemak kontuan hartuz gero, honako hau izango litzateke karbonoaren ziklo biologikoa: •

Landareek fotosintesiaren bitartez, CO2 atmosferikoa xurgatzen dute, eta landarearen zati bihurtzen da karbono organiko forman. Hostoak, adarrak eta abar lurrera erortzen direnean, landarearen karbono organikoa lurzoruko karbono organiko bihurtzen da pixkanaka.

•

Aldi berean, berotegi-efektuko gasak isurtzen dira atmosferara: lurzoruan pilatutako karbonoa atmosferara isurtzen joaten da mikroorganismo deskonposatzaileen jardueraren bitartez (materia organikoaren mineralizazioa); landareek, arnasketaren bidez, CO2a isurtzen dute ehunak mantendu eta ehun berriak sortu ahal izateko, eta noski, landare horiek kendu egiten dira gero (uzta jasotzean, egurra ateratzean, erretze eta suteetan, eta abarretan).

Lurzoruko mikroorganismoek eta landareek xurgatutako CO2 kantitatea aldi berean gertatzen diren isurpenak baino handiagoa bada, landare-ekosistema hori hustutegi bat dela esan genezake; bestela, emisio-iturri bat izango litzateke. Dena den, ziklo biologikoko karbono-fluxu hori ez da eteten, eta beraz, pilatutako karbonoa metatuta mantentzen den denbora-tartea funtsezko alderdia da hustutegiei dagokienez. Basoen gisako hustutegiek xurgatutako CO2 kantitateak, adibidez, atmosferara itzuli daitezke baso hori, arrazoiak arrazoi (izurriak, gaixotasunak, egur-erauzketa, haizeteak, suteak eta abar), desagertu egiten bada. UNFCCC eta Kyotoko Protokoloaren arabera, nazioek mundu mailako karbonoaren zikloa kudeatu dezakete erregai fosilen erabileratik eratorritako karbono-isurpenak murriztuz eta hustutegietan karbono gehiago bahituz. 2050. urtean, Lurreko biosferako hustutegietan 100 Pg karbono bahitu ahal izango lirateke, gutxi gorabehera, basoak eta nekazaritzarako lurrak behar bezala kudeatuta. Halere, bahitu daitekeen karbono-kantitate hori txikia da praktika energetikoen eta abarren aldetik aurreikusitako CO2 isurpenekin alderatuta, eta beraz, karbonoa Lurreko biosferan bahitzeko aukera aldi baterako irtenbidea baino ez litzateke izango, hots, erregai fosilen isurpenak murrizteko neurri iraunkorragoak garatzen edo ezartzen diren bitartean denbora irabazteko modu bat (Watson et al., 2000). Karbonoaren kudeaketa eraginkorragoa izango litzateke, erregai fosiletatik eratorritako isuriak kudeatzeaz gain, gizarteak ingurune lehortarreko eta ozeanoetako karbono-baliabide berrietara joko balu (edo hustutegien erabilera murriztua egingo balu) (Houghton, 2007). 32

Sarrera

Zentzu horretan, eta BEG inbentarioen alderdi zehatzak xehatzen diren arren, dokumentu honen helburua ez da Kyotoko Protokoloarekin (KP) bat etorriko den kontabilitatea edo berotegi-efektuko gasen inbentarioa egitea, IPCC Taldeak BEG inbentarioak egiteko garatu duen metodologiaz balia tzea baizik, gizarteak karbono-baliabideak eta, batik bat, karbono-hustutegiak modu egokiagoan kudeatzeko modu horiek bilatzen lagunduko duen tresna bat den neurrian. Azkenik, eta KP loteslea izan arren, Europar Batasunean klima-aldaketari eta energiari buruzko neurriak bateratzen dituen pakete bat proposatu dela gogoratu behar dugu; bertan, 2020. urterako anbizio handiko helburu berriak aurreikusten dira (Batzordearen Komunikazioa, 2008ko azaroaren 13koa, «Eraginkortasun energetikoa: % 20ko helburua lortzea» deiturikoa). Helburu horiek honako hau esan nahi dute:

•

BEG isurpenak % 20 murriztea (% 30 nazioarteko hitzarmen bat egiten bada), 1990. urteko isurketekin alderatuta.

•

Gure amaierako energia-kontsumoan energia-iturri berriztagarrien ehunekoa % 20ra arte handitzea.

•

Energia-kontsumoaren % 20 aurreztea, energia-eraginkortasun handiagoaren bitartez; gainera, herrialde bakoitzeko garraio-premien % 10 bioerregaien bidez erdietsi beharko da.

1.4.1. Berotegi-efektuko gasen inbentarioak, Konbentzioari eta Kyotoko Protokoloari dagokienez IPCC Taldeak 1990ean egindako Lehen Ebaluazio Txostena erabakigarria izan zen 1992an sortu eta 1994ko martxoaren 21ean indarrean jarri zen Klima Aldaketari buruzko Nazio Batuen Esparru Konbentzioa (UNFCCC) sortuko zuen nazioarteko negoziazio-prozesua abian jartzeko. Klima Aldaketari buruzko UNFCCCk honako helburu hau finkatu zuen: «Atmosferako berotegiefektuko gasen kontzentrazioak egonkortzea lortzea, klima-sisteman esku-hartze antropogeniko arriskutsurik ez eragiteko moduan. Hori denbora-tarte egokian lortu beharko litzateke, ekosistemak klima-aldaketara modu naturalean egokitu daitezen, elikagaien ekoizpena arriskuan jar ez dadin eta garapen ekonomikoak jasangarria izaten jarraitu dezan». Horrela, Konbentzioko I. Eranskineko Estatu Parte-hartzaileek (1992an ELGA-Ekonomiako Lankidetza eta Garapenerako Antolakundea osatzen zuten herrialde industrializatuak eta merkatu-ekonomiara igarotzen ari ziren herrialdeak) aldian behin berotegi-efektuko gasen inbentarioak egin eta horiek Aldeen Konferentziari (UNFCCCko organo nagusia osatzen du) jakinarazteko konpromisoa hartu zuten, besteak beste. Aldeen Konferentziarentzat (COP) landutako BEG inbentario horiek garatzeko IPCC Taldeak 33

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak finkatutako irizpideak hartu behar ziren kontuan, eta Montrealeko Protokoloan jasotzen ez diren giza jatorriko berotegi-efektuko gasak hartzen ditu barne (CO2, CH4, N2O, HFC, PFC eta SF6). Berotegi-efektuko gas horien isurpenak eta xurgapenak urtero kalkulatzen dira honako 6 sektore hauen kasuan: energia, prozesu industrialak, disolbatzaile eta beste produktu batzuen erabilera, hondakinak, nekazaritza, eta LULUCF sektorea (lurraren erabilera, lurraren erabileraren aldaketa eta basogintza). Konbentzioaren ahaleginari esker, Kyotoko Protokoloa (KP) onartu zen Kyoton ospatutako hirugarren bilera-aldian (3. Aldeen Konferentzia) eta hura 2005ean jarri zen indarrean. KP legalki loteslea den akordio bat da, eta haren baitan, isurpenak murrizteko helburu kuantifikatuak lortzeko konpromisoa hartzen dute herrialde garatuek eta merkatu-ekonomia batera igarotzen ari diren herrialdeek (I. Eranskineko Aldeak). Kyotoko Protokoloko I. Eranskineko Aldeek beren isurpen antropogenikoak murrizteko konpromisoa hartu zuten, lehen konpromiso-aldian (2008-2012), garatutako ekonomien BEG isurpenak % 5 murrizteko helburuarekin, betiere oinarri-urteko mailekin alderatuta. Helburu hori modu bereizian banatu zen Aldeen eta Aldeen batasunen artean; horrenbestez, % 8ko murrizketa egokitu zitzaion une hartan Europako Erkidegoko 15 herrialdeek osatu zuten Aldeen batasunari. Europako Erkidegoaren barnean berriz banatu zen arestian aipatutako isurpenak murrizteko helburua, eta haren arabera, Espainiak % 15 handitu ahal izango ditu BEG isurpenak, oinarriurtearekin alderatuta. Bestalde, Klima Aldaketaren Aurkako Euskal Planaren arabera (Ihobe, 2008), EAEn gehikuntza hori % 14koa izango litzateke, konpromiso-epe bererako (1. taula).

1 taula. Kyotoko Protokoloarekin lotuta bereganatutako helburuen laburpena.

2008-2012 konpromiso-aldirako helburuak, oinarri-urtearekin alderatuta Kyotoko Protokoloko I. Eranskineko Aldeen mundu mailako murrizketa → % 5 (-) Europako Erkidegoaren murrizketa bateratua, KParen barnean → % 8 (-) Espainiako Estatuaren isurien gehikuntza (EE barneko hitzarmena) → % 15 (+) EAEko isurien gehikuntza (Eusko Jaurlaritza, 2008) → % 14 (+)

Kyotoko Protokoloaren arabera, honela jokatu zen Alde edo Aldeen batasun batek 2008-2012 konpromiso-aldian isuri zitzakeen BEG kantitateak zehazteko («esleitutako hasierako kantitatea»): Aldearen oinarri-urtea edo erreferentzia-urtea finkatu zen, oinarri-urteko isurpenak zenbatu ziren, eta, aditu talde batek horiek berrikusi ostean, isurpen-kantitateak murriztu edo handitu ziren, Kyotoko Protokoloan Alde horrentzat zehaztutako helburua kontuan hartuta; azkenik, zenbateko horiek 5 zenbakiarekin biderkatu ziren (lehen konpromiso-aldiko urte-kopurua). Espainiaren kasuan, oinarri-urtea 1990eko CO2, CH4 eta N2O isurpenen eta 1995eko HFC, PFC eta SF6 isurpenen batura izango litzateke (EAEn ere oinarri-urte bera erabili zen); oinarri-urte horretan, 289,8 Tg CO2 isurpenen baliokideak (CO2-eq) izan zirela kalkulatu zen, eta beraz, 2008-2012 konpromiso-aldirako esleitutako hasierako kantitatea 1666 Tg CO2-eq da. 34

Sarrera Lehen konpromiso-aldia amaitu ostean, Aldeak edo Aldeen batasunak behar bezala frogatu behar du 2008-2012 aldia osatzen duten 5 urteetan zehar egindako isurpenak esleitutako kantitate erabilgarria baino txikiagoak direla. Esleitutako kantitate erabilgarria Aldeari hasieran esleitutako kantitatetik geratzen zaion kopurua da, Kyotoko Protokoloak isurpen-baimenak edo -eskubideak trukatzea aurreikusten baitu, eta horiek eskuratu edo transferitu izanak hasieran esleitutako kantitatea aldatzen du. Kyotoko Protokoloko transakzio-mekanismoek eta arauek zehazten duten eskubideen jabetza eta eskualdatze hori «Kyotoko Protokoloko unitateak» deituriko unitateetan jasotzen da; unitate horiek CO2 baliokideen tonetara (CO2-eq) itzulitako berotegi-efektuko gasak dira, BEG bakoitzari esleitutako berotze-potentzialen bitartez. Kyotoko Protokoloko unitate horiek izen desberdinak har tzen dituzte jatorriaren arabera: Kyotoko Protokoloaren unitate horietako bat LULUCF sektoreko jardueretatik (3. artikuluko 3 eta 4. paragrafoetan arautzen dira) eratorritako 1 t CO2-eq xurgatzeari edo finkatzeari dagokionean, adibidez, hark “Xurgapen Unitate” izena hartzen du (RMU – Removal unit). Kyotoko Protokoloak karbono-hustutegi gisa hartzen du biomasaren eta lurzoruen eginkizuna, hauen bidez atmosferako karbonoa xurgatzea ahalbidetzen baitie hura berretsi zuten herrialdeei, horrela, horiek beren isurpenak konpentsatu ditzaten. Dena den, eta Kyotoko Protokoloaren kontabilizazioari dagokionez, atmosferatik BEG bat xurgatzen duten prozesu edo jarduera guztiak ez dira hustutegi gisa hartzen; izan ere, gainazal lehortarretan gertatutako xurgapenak hustutegi gisa har daitezke baldin eta, horietan 1990. urtetik aurrera gizakiak eragindako eta lurzoruaren erabilera-aldaketarekin zerikusi zuzena duten jarduerak gauzatu badira, eta betiere jarduera horiek behar bezala neurtu eta egiaztatu badaitezke. Horrenbestez, Kyotoko Protokoloak ematen duen hustutegi kontabilizagarriaren definizioa UNFCCCak ematen duena baino askoz zorrotzagoa da. Karbono-hustutegiak KPan gehien eztabaidatu diren alderdietako bat dira, horien xurgapen-iraunkortasunak eta eskalak hainbat kezka sortzen baititu. Hustutegietan finkatzen edo xurgaturik geratzen diren berotegi-efektuko gasak balioesteko ziurgabetasunak eta zailtasun teknikoak direla-eta, Kyotoko Protokoloak bi multzotan banatzen ditu zenbatu beharreko jarduerak: •

A Eranskinean adierazitako sektoreak edo jarduerak: energia, prozesu industrialak, disolbatzaile eta beste produktu batzuen erabilera, hondakinak eta nekazaritza.

•

LULUCF sektoreko jarduerak.

Bi jarduera-multzo horiek ez dira berdin kontabilizatzen. LULUCF sektoreko jardueren kasuan, adibidez, Kyotoko Protokoloaren 3. artikuluko 3 edo 4. paragrafoetan jasotzen diren jarduerak bakarrik kontabilizatu daitezke. •

3.3. artikuluko jarduerak: Lurzoruaren erabilera aldatzen duten baso-lurrekin loturiko jarduerak, hala nola, basotzeak, basoberritzeak eta deforestazioak. Kyotoko Protokoloa sinatu zuten herrialdeek nahitaez kontabilizatu eta jakinarazi behar dituzte horrelakoak. 35

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak Konpromiso-aldian pilatutako karbonoaren bariazio garbi eta egiaztagarri gisa kontabilizatzen dira, eta 1990. urtearen ondorengoak izan behar dute. •

3.4 artikuluko jarduerak: kudeaketan edo erabileran aldaketaren bat eragiten duten giza jarduerak, bai baso-, labore-, belardi/larre- edo landareztatutako lurretan. Horiek nahi izanez gero bakarrik kontabilizatzen dira eta herrialde bakoitzak hartutako erabakiaren araberakoak dira. 1990. urtea baino lehen gauzatzen ez ziren eta gizakiak eragin dituen jarduerak izan behar dute.

1.4.2. Kyotoko Protokoloaren inbentarioetako definizio interesgarriak Kyotoko Protokoloaren ostean, hustutegiei buruzko hainbat hitzarmen onartu dira Aldeen Konferen tziaren (COP) bileretan. Marrakechen ospatutako Aldeen Konferentzian (COP-7, Marrakecheko Akordioa, 2001), adibidez, KParen garapen-arauak definitu ziren, honako hauek, esate baterako: •

Baso, basotze, basoberritze eta baso-kudeaketaren onartutako definizioak, horiek lehen konpromiso-aldian aplikatze aldera.

•

Basoen kudeaketari dagokionez, lortutako xurgapenen gehienezko kontabilizazio-muga bat, isurpenak murrizteko konpromisoa hartu duen Alde bakoitzari berariaz ezarria. Salbuespenak salbuespen, datuak nazioen igorpenetan edo FAOren datuetan oinarritu ziren, betiere % 85eko beherapena aplikatuta, eta oinarri-urteko isurpenen % 3ko muga zehaztuta. Espainiaren kasuan, muga hori honako hau da: 670 Gg C urtea-1.

•

Egurrezko produktuak kontabilizatzeko egindako aldaketa oro Aldeen Konferentziak hartutako erabakien araberakoa izango da.

Jarraian, Marrakecheko Akordioetan gaineratutako LULUCF sektoreko jarduerei dagozkien definizio onartuak xehatzen dira: a) Baso-lurra Marrakecheko Akordioetan honela definitzen da «Baso Lurra» edo basoa: «% 10-30a gainditzen duen adaburuz estalitako (edo populazio-dentsitate baliokidea) eta beren in situ heldutasunean 2 eta 5 metro arteko gutxieneko altuera izan dezaketen zuhaitzez osaturiko 0,05 eta 1,0 ha arteko lurren gutxieneko azalera. Baso bat masa oihantsu argi bat edo baso-eraketa trinko bat izan daiteke, altuera desberdineko zuhaitzek eta oihanpeak lurzoruaren ehuneko garrantzitsu bat estaltzen dutenean. Baso gisa hartzen dira, halaber, 2 eta 5 m arteko altuerako zuhaitzak ez dituzten eta % 10 eta 30 arteko adaburu-dentsitatea lortu ez duten landaketa gazte guztiak eta baso-masa naturalak, baita basoa osatu ohi duten baina gizakiaren esku-hartzearen (ustiaketa, adibidez) edo arrazoi naturalen eraginez denboraldi batean baso-populaziorik ez duten eremuak ere, betiere gero berriz baso bihurtzea aurreikusten bada». Aldeen 7. Konferentzian (COP-7) zehaztutako definizioaren arabera, eta Kyotoko Protokoloaren kontabilitatea egin ahal izateko, Espainiak honako hauek definitu zituen baso-lur gisa: 36

Sarrera •

Estalitako edukieraren frakzioa % 20koa edo handiagoa, hau da, zuhaitz-adaburuen proiekzio bertikalak estalitako lurzoruaren maila, gutxienez, % 20koa denean;

•

Gutxienez 1 ha-ko azalera duenean;

•

Zuhaitzek beren heldutasunean 3 metroko gutxieneko altuera dutenean.

b) Basotzea «Gizakiaren zuzeneko jardueraren eraginez, 50 urtetan, gutxienez, basorik izan ez duten lurrak baso-lur bihurtzea, landatuz, ereinez edo hazitoki naturalen sustapen antropogeniko bidez». c) Basoberritzea «Gizakiaren zuzeneko jarduera bidez, oihantsuak ez diren lurrak baso-lur bihurtzea, landatuz, ereinez edo hazitoki naturalen sustapen antropogeniko bidez, antzina basoak egon ziren baina gaur egun deforestatuta dauden lur-eremuetan. Lehen konpromiso-aldian (2008-2012), basoberritzejarduerak 1989ko abenduaren 31n basorik ez zuten lur-eremuen basoberritzeetara mugatuko dira». d) Deforestazioa «Gizakiaren zuzeneko jarduera bidez, lur oihantsuak lur ez-oihantsu bihurtzea». e) Landareztatzea «Leku jakin batzuetan pilatutako karbonoa areagotzeko helburua duen zuzeneko giza jarduera, 0,05 ha-ko gutxieneko azalera batean landareak finkatuz, betiere basotzearen eta basoberritzearen definizioekin bat ez datorrenean». Multzo honen barnean sartuko lirateke, adibidez, autopistabazterrak, parkeak, eta abar. f) Basoen kudeaketa «Baso-lurren erabilerarako eta administraziorako praktiken sistema, basoak funtzio ekologikoak (dibertsitate biologikoa barne), ekonomikoak eta sozialak modu jasangarrian bete ditzan». Multzo honen barnean sartuko lirateke, esate baterako, inausketak eta bakanketak. Definizio honen barnean sartuko lirateke, halaber, baso naturalak eta landaketak, betiere dagokien definizioa betetzen badute.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak g) Nekazaritzarako edo laborantzarako lurren kudeaketa «Nekazaritzako laboreetara xedaturiko lurretan eta erreserban mantendutako lurretan edo aldi batean nekazaritza-ekoizpenerako erabili ez diren lurretan gauzatutako praktiken sistema». Laborantzarik gabeko edo gutxieneko laborantzarako lurrak, zoru biluzirik gabeko lugorriak, eta abar h) Larreen kudeaketa «Abeltzaintzara xedaturiko lurren praktika-sistema, sortutako ganadu- eta landare-motak eta kantitateak manipulatu ahal izateko». Larratuak diren larreak eta larratuak ez diren belardiak.

2. KAPITULUA EAE-KO LULUCF SEKTOREKO BEROTEGI-EFEKTUKO GASEN INBENTARIOAK, 1990 ETA 2008. URTEETAN

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

2. EAE-KO LULUCF SEKTOREKO BEROTEGI-EFEKTUKO GASEN INBENTARIOAK, 1990 ETA 2008. URTEETAN Kapitulu honetan, LULUCF sektoreari dagozkion (lurraren erabilera, lurraren erabileraren aldaketa eta basogintza) 1990 eta 2008. urteetako EAEko BEG inbentarioen emaitzak agertzen dira. Era berean, berotegi-efektuko gasen inbentarioak egiteko erabili den metodologia deskribatzen da oro har, «2006 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories» (IPCC, 2006) irizpideei jarraiki landu badira ere, Aldeen Konferentziari (COP) xedatu beharreko inbentario nazionalak izango balira bezala, hura baita UNFCCCko organo nagusia. Metodologiaren deskribapen xehatua I. Eranskinean jasotzen da. UNFCCCrako BEG inbentarioak lantzeko giza kudeaketak hartutako azalera osoko isurpenak/ xurgapenak kontabilizatu behar direla gogoratu behar dugu, Kyotoko Protokolorako inbentarioek ez bezala, azken horietan 3. artikuluko 3 eta 4. paragrafoetako jarduerak bakarrik hartu behar baitira kontuan. Halere, EAEko BEG inbentarioen eta kapitulu honen helburua ez zen inbentarioak garatu ahal izateko isurpenak eta xurgapenak kontabilizatzea ─IPCC Taldearen irizpideei jarraiki gauzatu arren─, EAEko karbono-hustutegi edo -gordailu nagusiak identifikatzea baizik, hau da, horiek erreminta gisa erabiltzea EAEko hustutegi garrantzitsuenetan sakontzen jarraitzeko.

EAE-ko LULUCF sektoreko BEG inbentarioak, 1990 eta 2008. urteetan

2.1. EAE-KO BEG INBENTARIOEN ALDERDI METODOLOGIKOAK, KONBENTZIOARI DAGOKIONEZ 1990 eta 2008ko EAEko BEG inbentarioak lantzeko erabili den metodologiaren deskribapen xehatua I. Eranskinean jasotzen da.

2.1.1. IPCC Taldearen 2006. urteko irizpideak Oro har, IPCC Taldearen metodologiak (IPCC, 2006) zera planteatzen du, atmosferara isuritako edo atmosferatik xurgatutako CO2 fluxua biomasan eta lurzoruan dauden karbono-izakinen bariazioaren berdina dela. Karbono-izakin edo -stock horiek honako gordailu edo «pool» hauetan daude: •

Biomasan: airekoan eta lurpekoan («above ground biomass» eta «below ground biomass»).

•

Hildako materia organikoan: hildako egurrean eta orbelean («dead wood» eta «litter»).

•

Lurzoruko karbono organikoan («soil organic carbon»): lurzoruaren lehen 30 cm-ko sakoneran bakarrik, giza kudeaketak sakonera handiagoan dauden lurzoruaren geruzetan askoz gutxiago eragiten duela uste baita.

(Egurretik eratorritako produktuetan ─«Wood Harvested Products»─ ere aurkitu daitezke karbono-izakinak, informazio hori izanez gero). Era berean, karbono-izakinen bariazioa balioetsi daitekeela adierazten du, lurraren erabileraaldaketen tasak eta aldaketa horiek gauzatzeko erabili diren praktikak behar bezala zehaztuz. Horrenbestez, ekosistemako karbono-izakinetan gertatu diren aldaketetan oinarritutako CO2 isurpenak eta xurgapenak balioesten dira lurraren erabilera-kategoria bakoitzerako (lur-erabileraren kategoria jakin batean mantentzen diren lurrak nahiz beste erabilera-kategoria batera pasatzen diren lurrak). IPCC Taldeak lurraren honako erabilera-kategoria hauek jasotzen ditu: •

Baso-lurrak (F, «Forest Land»): EAEko inbentarioetarako, Espainiak Kyotoko Protokolorako hartutako «basoaren» definizio bera hartu zen kontuan (ikus «Kyotoko Protokoloaren inbentarioetako definizio interesgarriak» atala).

•

Labore-lurrak (C, «Croplands»): belarkien (belarkarak) eta zurezkoen (zurkarak) laborantza barne.

•

Larreak (G, «Grasslands»): «baso-lurren» definiziora iristen ez diren zuhaitzik gabeko larreak nahiz larre zuhaizdunak, larratuak zein ez-larratuak izan.

•

Asentamenduak (S, «Settlements»): bizileku-, garraio-, merkataritza- eta fabrikazioazpiegiturekin edo antzekoekin loturiko azalerak.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak •

Hezeguneak (W, «Wetlands»): urte osoan edo ia urte osoan zehar urez beterik edo ase (geza edo gazia) egoten diren lurrak.

•

Bestelako lurrak (O, «Other Lands»): zoru biluziak, arroka, izotza eta gainerako kategorietan sartzen ez diren azalerak.

Horrenbestez, eta oso modu sinplifikatuan, berotegi-efektuko gasen urteko xurgapena/isurpena lor tzeko inbentario bat lantzeko behar-beharrezkoa da: •

Lurzorua erabilera-kategoriaren arabera sailkatzea (baso-lurrak, labore-lurrak, larreak, asentamenduak, hezeguneak edo bestelako lurrak).

•

Horiek zona klimatiko, lurzoru-mota eta erabilera-praktika motaren arabera banatzea.

•

Inbentarioari dagozkion urteetan zehar aldatu eta mantendu diren kategoriak balioestea.

•

Berotegi-efektuko gasen isurpen-/xurgapen-faktoreak zehaztea, horrela, multzo bakoi tzeko 5 karbono-gordailuetan (aireko biomasa, lurpeko biomasa, hildako egurra, orbela eta lurzoruko karbono organikoa) izan diren izakin-aldaketak kalkulatzeko.

•

Azkenik, multzo guztietako karbono-izakinen bariazioak batzea.

IPCC Taldearen irizpideen arabera, oro har eta datu gehiagorik izan ezean, hildako materia organikoan eta lurzoruko karbono organikoan dauden karbono-izakinak modu konstantean aldatzen diraaztertutako denbora-tarte osoan zehar. Beraz, 1990eko BEG inbentarioaren kasuan, 1971 eta 1990. urteen arteko karbono-stockaren aldaketak konstanteak izan zirela onartzen da; 2008ko inbentarioaren kasuan ere 1990 eta 2008. urteen arteko aldaketak linealak izan zirela onartzen da. Honako hauek dira LULUCF sektoretik eratorritako berotegi-efektuko gasak: CO2, CH4 eta N2O (karbono dioxidoa, metanoa eta oxido nitrosoa, hurrenez hurren). BEG horien isurpenak CO2 baliokide bihurtzeko, IPCC Taldeak 2007. urtean proposatu zituen berotze globaleko poten tzialetarako balioak erabili ziren (1, 25 eta 298 balioak CO2, CH4 eta N2O isurien kasuan, hurrenez hurren). CO2ari dagokionez, LULUCF sektorean karbonoarentzat (C forman) bakarrik egiten dira isurpen-/xurgapen-balioespenak, eta amaieran, horiek CO2 bihurtzen dira 44/12 balioarekin biderkatuz, betiere masa molekularra eta atomikoa aintzat hartuta.

2.1.2. Kalkuluaren prozedura-mailak («tier») IPCC Taldearen metodologian hiru prozedura-maila («tier») proposatzen dira karbono-izakinetan gertatzen diren aldaketak kalkulatzeko, betiere zehaztasun- eta ziurgabetasun-maila desberdinak daudela kontuan hartuta. Oro har, maila altuagoetara pasatu ahala hobetu egiten da inbentarioaren zehaztasuna eta murriztu egiten da ziurgabetasuna, inbentarioak egiteko behar diren baliabideak eta konplexutasuna ere maila altuenetan handiagoak izan arren.

EAE-ko LULUCF sektoreko BEG inbentarioak, 1990 eta 2008. urteetan •

1. maila: IPCC Taldeak proposatutako datuak erabiltzen dira (ekuazioak, isurpenfaktoreak eta abar). Jardueraren datuetarako ere (hektarea-kopurua, adibidez) oso zehatzak ez diren nazioko nahiz nazioarteko iturriak erabil daitezke.

•

2. maila: 1. mailan erabiltzen den ikuspegi metodologiko bera aplikatzen da, baina honako honetan herrialdeak lurraren erabileretarako eta/edo jarduera garrantzi tsuenetarako definitu dituen jarduera-datuak eta isurpen-faktoreak erabiltzen dira.

•

3. maila: maila altuagoko metodoak edo prozedurak erabiltzen dira, bereziki herrialde bakoitzaren egoeretara egokitutako inbentarioaren neurketarako sistemak eta ereduak, betiere zehaztasun altuko jarduera-datuetan oinarrituta. Maila altuko kalkulurako prozedura horiek zehaztasun eta ziurtasun handiagoko balioespenak eskaintzen dituzte.

• Kalkulu-prozeduran ahalik eta mailarik altuena (hurbilketa espaziala eta isurpen-faktoreak) lortzen saiatzea gomendatzen du IPCC Taldeak, baina baliabideen mugak ikusirik, funtsezkoak diren kategorietan gomendatzen du maila horiek gehiago igotzen ahalegintzea. Inbentarioaren balioespen orokorrean modu garrantzitsuan eragin dezaketen kategoriak (isurpen-iturri zein hustutegi izan) funtsezko kategoria gisa hartzen dira, balio absolututan nahiz seriearen araberakoa izan. EAEko azken inbentarioen arabera, LULUCF sektoreko funtsezko kategoria batzuk baso-lurrekin loturik zeudela ondorioztatu zen. Horregatik, «tier 2» maila lortu zen baso-lurren kategorian, gainerako kategorietan IPCC Taldeak proposaturiko isurpen-faktoreak erabili ziren bitartean («tier 1»). Inbentarioek (1990 eta 2008) koherenteak izan behar dute, eta beraz, horiek alderatu ahal izateko zailtasun handienetako bat oinarri-urteari (1990) buruzko informazioa lortzea izan zen, isurpenfaktoreei nahiz bereizmen espazialari dagokionez. Horrenbestez, erabilitako mailak 1990. urterako lortu zirenak dira, funtsean.

2.1.3. Lurraren erabilera-kategoria bakoitzari dagokion azalera LULUCF sektorean, BEG isurpenak/xurgapenak balioesteko alderdi garrantzitsuenetako bat azalerak zehaztea da (jarduera-datua), horiei isurpen-/xurgapen-faktore desberdinak aplikatuko baitzaizkie. Zentzu horretan, lehenik eta behin kudeatutako eta kudeatu gabeko azalerak identifikatu ziren, inbentarioetan giza jatorriko berotegi-efektuko gasak bakarrik jasotzen baitira, eta beraz, gizakiak kudeatutako lurrak bakarrik hartu behar dira kontuan. EAEn, ia azalera guztia kudeatzen dela balioztatu zen, giza praktiken ondorioak ia gainazal guztian ikus baitaitezke. Bigarrenik, gainazalak sailkatu ziren lurraren erabilera-kategoriaren arabera, betiere IPCC Taldeak definitutako 6 kategoriak kontuan hartuta (baso-lurrak, labore-lurrak, larreak, asentamenduak, hezeguneak eta bestelako lurrak). Sailkapen hori teledetekzio bidez egin zen (Landsat 5 TM eszenak), ortoargazki, baso-inbentario eta datu estatistikoekin batera (I. Eranskina).

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak Azkenik, eta arestian aipatutako informazio-iturriak konbinatuz, 1990 eta 2008. urteen artean erabilera-aldaketaren bat izan duten eta erabilera bera mantendu duten azalerak zehaztu ziren.

2.1.4. EAEko zona klimatikoak eta lurzoru-motak EAEko gainazala bi zona klimatikotan banatu zen IPCC Taldearen irizpideek zehaztutako ezaugarrietan oinarrituta: •

Klima epel lehorra: Arabako Errioxa. Urteko batez besteko tenperatura 10 ºC baino altuagoa (18 ºC baino baxuagoa) denean eta urteko batez besteko prezipitazioen eta ebapotranspirazio potentzialaren arteko zatidura 1 baino txikiagoa denean.

•

Klima epel hezea: EAEko gainerako gune guztiak, Arabako Errioxa salbu. Urteko batez besteko tenperatura 10 ºC baino altuagoa (18 ºC baino baxuagoa) denean eta urteko batez besteko prezipitazioen eta ebapotranspirazio potentzialaren arteko zatidura 1 baino handiagoa denean.

Oro har, lurzoruaren erabilerak eta kudeaketak lurzoruko karbono organikoan eragiten dituzten ondorioak oso desberdinak dira lurzoru mineraletan eta lurzoru organikoetan. Lurzoru organikoek (zohikatza, adibidez) % 12 eta 20 arteko materia organikoa dute, gutxienez, masan, eta draina tze txarreko baldintzetan garatzen dira, hezeguneetan. Gainerako lurzoru guztiak mineral gisa sailkatzen dira eta oso ohikoa da materia organikoaren kantitate nahiko txikiak izatea; horiek ia ekosistema guztietan nagusitzen dira, hezeguneetan izan ezik. EAE osoko lurzoruak jarduera altuko buztinak dituzten lurzoru mineral gisa sailkatu ziren, hau da, modu arinean edo neurritsuan higatutako lurzoru gisa, 2:1 motako silikatoak nagusitzen direlarik. Europako Batzordeak zona klimatikoen eta lurzoruen mapa bana egin zuen IPCC Taldearen sailkapenetan oinarrituta, lurzoru-mota eta klima-mota sailkatzen laguntzeko. Mapa horiek (3. irudia) EAEn egindako zona klimatikoen eta zona edafikoen sailkapena berresten dute.

EAE-ko LULUCF sektoreko BEG inbentarioak, 1990 eta 2008. urteetan

3. irudia. Zona klimatikoak eta lurzoru-motak zehazteko mapa tematikoak, Europako Batzordeak eskainitako (http://eusoils.jrc.ec.europa.eu/projec ts/RenewableEnergy) IPCC Taldearen (2006) sailkapenen arabera

2.1.5. Karbono-izakinen zehaztapena, lurzoruaren erabilera-kategoriaren arabera I. Eranskinean behar bezala xehatzen dira karbono-isurpenak/-xurgapenak lortzeko egin ziren kalkuluak (IPCC, 2006). CO2 isurpenak eta xurgapenak balioesteko, ekosistemako karbono-izakinetan izan diren aldaketak hartzen dira oinarri gisa. Karbono-izakin horiek aireko eta lurpeko biomasan, hildako materia organikoan (hau da, hildako egurrean eta orbelean) eta lurzoruko materia organikoan aurkitzen dira. Ekosistemako 5 gordailu horietako karbono-izakinen galera garbiak atmosferara isurtzen diren CO2 kantitateak kalkulatzeko erabiltzen dira, karbono-izakinen irabazi garbiak atmosferatik xurgatzen diren CO2 kantitateak kalkulatzeko erabiltzen diren bitartean. Gordailu bakoitzeko berotegi-efektuko gasen isurpenak/xurgapenak kalkulatu ziren, kategoria berean mantendu ziren azalerak eta beste kategoria batzuetara aldatu ziren azalerak definitu ostean, eta horiek lurzoru- eta klima-motaren arabera banatu ziren. Horrenbestez, berotegi-efektuko gasen balioespenak 2 taulan deskribatzen diren kategoria eta gordailuetarako egin dira. Biomasaren kasuan, oro har ez ziren landarerik gabeko lur-azaleretako (asentamenduak eta bestelako lurrak) eta lur-azalera belarkaretako (labore-lurrak, larreak) karbono-izakinen arteko aldaketak balioetsi. Azken kasu horretan, adibidez, kalkulurako 1. Mailaren kasuan (oinarrizkoena), 45

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak urteko zein bizikor diren landare belarkarekin (egur-landareak ez direnak) loturiko biomasa nahiko galkorra dela uste du IPCC Taldeak, hau da, erori eta urtero edo urte gutxiren baitan birsortzen dela. Horrenbestez, birsorkuntzak eragindako xurgapenek deskonposizioaren isurpenak konpentsatzen dituzte, eta beraz, karbono-izakin garbiak nahiko egonkorrak dira epe luzera; horregatik, horiek ez dira kontabilizatzen lurra erabilera-kategoria berean mantentzen denean. Orbelak eta hildako egurrak osaturiko materia organiko hilaren kasuan (DOM, «dead organic matter»), hura kalkulatzeko 1. Maila erabili zen; horrenbestez, hildako materia organikora (hildako egurra eta orbela) igarotzeko batez besteko abiadura materia organiko hiletik igarotzeko batez besteko abiaduraren baliokidea da, eta beraz, izakinen aldaketa garbia nulua da. Kalkuluaren 1. Mailan, baso-lurrekin loturiko erabilera-aldaketak (baso-lur bihurtzen direnean edo alderantziz) gauzatzen direnean bakarrik hartzen da kontuan materia organiko hila. Lurzoruko karbono organikoari dagokionez (SOC, «Soil Organic Carbon»), lurraren erabilerakategorien arteko aldaketa bat gertatu zenean edo, erabilera beraren barnean, lurzoruko karbonoaren edukiari eragiten zieten ezaugarri desberdineko azpi-banaketak zeudenean bakarrik balioetsi zen horien aldaketa (erabilera-praktikak, input-ekarpenak, eta abar). Hor ditugu, esate baterako, labore-lurren artean laborantza intentsiboko eta estentsiboko lurrak edo fruta-arbolak, eta larreen artean, larratutako larreak, belardiak, eta bazkatara xedaturiko beste azalera batzuk.

2 taula. EAEko berotegi-efektuko gasen inbentarioan kontuan hartu diren karbono-gordailuak eta lurraren erabilera-kategoriak.

EA: ez aplikagarria; FF: berdin mantendu diren baso-lurrak; LF: baso-lur bihurtu diren lurrak; CC: berdin mantendu diren labore-lurrak; LC: labore-lur bihurtu diren lurrak; GG: berdin mantendu diren belardi/ larreak; LG: belardi/larre bihurtu diren lurrak; WW: berdin mantendu diren hezeguneak; LW: hezegune bihurtu diren lurrak; SS: berdin mantendu diren hiri-lurrak edo asentamenduak; LS: asentamendu bihurtu diren lurrak; OO: berdin mantendu diren bestelako lurrak; LO: bestelako lurren kategoria hartu duten lurrak.

EAE-ko LULUCF sektoreko BEG inbentarioak, 1990 eta 2008. urteetan

2.1.6. CO2 ez diren BEG isurpenak LULUCF sektorean Lurraren erabileratik eratorritako CH4 eta N2O isurpenak zehazteko, honako hauek hartu dira kontuan: hezegune bihurtutako azalera, erretako edo suak hartutako azalera, eta labore-lur bihurtutako azalera. 2.1.6.1. CH4 isurpenak hezeguneetan Lurrak hezegune bihurtzeak eragindako CO2 isurpenez gain, CH4 isuriak ere sortzen dira hezeguneetan. Urak hartutako lurretatik eratorritako CH4 isurpenak kalkulatzeko, izotzik gabeko garaian gertatu diren isurpen hedatzaileak bakarrik sartu dira 1. Mailako metodoan (izotzak estalitako garaian gertatutako isurpenak nulutzat jotzen dira). 2.1.6.2. Baso-lurrak eta larreak sutzean sortutako CH4 eta N2O isurpenak Suak eragindako isurpenen artean, karbono dioxidoaz gain, erregaiaren bukatu gabeko errekuntzak sortutako berotegi-efektuko beste gas batzuk edo horien aitzindariak ditugu (CO, CH4, metanoa ez diren konposatu organiko lurrunkorrak, N2O, NOX eta abar) (IPCC, 2006). Kudeatutako lurretan gertatu diren sute-mota guztien BEG isurpenak hartu behar dira kontuan (sute kontrolatuak eta naturalak), baina informazio-gabezia dela-eta, EAEko kontrolatu gabeko suteetatik eratorritako isurpenak bakarrik hartu ziren gogoan. Suak biomasari (aireko biomasari batik bat) eta materia organiko hilari eragiten die (orbela eta hildako egurra), baso-lurretan bereziki. Suak basoko zuhaiztiaren zati bat hiltzeko moduko inten tsitatea badu, kalkulurako 1. Mailan (oinarrizkoena), hildako biomasaren karbono edukia atmosferara berehala askatzen dela suposatu behar da; sinplifikazio horrek sutea izan den urteko benetako isurpenen gainestimazio bat eragin dezake. Bestalde, kalkulurako 1. Maila horretan, materia organiko hilaren CO2 isurpenak zeroren baliokideak dira suak hartzen dituen, baina haren eraginez hiltzen ez diren basoetan. EAEko inbentarioetan aipatu bi egoera horiek hartu dira kontuan. Baso-lurren kasuan, erretako biomasa balioetsi zen (airekoa nahiz lurpekoa) suteak hartutako azaleratik abiatuta, eta hura guztia erretzen zela iritzi zen. Bestalde, erretako larreen kasuan batik bat sastrakak eta zuhaixkak erretzen zirela balioetsi zen. Baso-lurren erretako azalerari buruzko informazioa BI-1996, Foru Aldundien, eta Nekazaritza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioaren aldetik eskuratu zen. Larreen kasuan (sastrakak eta larreak), Foru Aldundien 1990. urteko datuetatik eta Nekazaritza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioaren gainerako urteetako datuetatik eskuratu ziren erretako azaleraren datuak.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak 2.1.6.3. Lurrak labore-lur bihurtzean eragindako N2O isurpenak Lurrak labore-lur bihurtzen direnean materia organikoa mineralizatu egiten da, eta horrenbestez, lurzoruko karbono organikoa galtzen da CO2 isurpenen bitartez; era berean, lurzoruko nitrogeno organikoa galtzen da N2O isurien bidez. N2O isurpenak balioesteko, isuritako lurzoruko karbono organikoaren tona bakoitzeko 0,067 tona nitrogeno isurtzen direla (N2O isurpen bidez) balioetsi zen. Izan ere, labore-lur bihurtutako baso-lurretako edo larreetako materia organikoaren C/N erlazioa 15 dela balioesten du IPCC Taldeak. N isuriak N2O isurpen bihurtzeko, horiek 44/28 balioarekin biderkatu besterik ez da egin behar, betiere masa atomikoak eta molekularra kontuan hartuta.

2.1.7. LULUCF sektorean kontabilizatu ez diren BEG isurpenak Klima Aldaketari buruzko Nazio Batuen Esparru Konbentziorako egiten diren BEG inbentarioetan sartu beharreko isurpen guztien artean, EAEko 1990 eta 2008. urteetako inbentarioetan ez ziren jarraian adierazten diren hauek kontabilizatu: •

Baso-lurrei eta beste lur batzuei dagozkien erabilera-kategorietan ongarri nitrogenodunak aplikatzetik eratorritako N2O isurpen zuzenak. Nitrogeno-ekarpenak oso txikiak izaten direlako utzi ziren inbentariotik kanpo, ongarritutako baso-lurren proportzio txikia eta aplikatutako dosi murriztuak direla eta.

•

Produktu kareztatuak aplikatzetik eratorritako CO2 isurpenak. Lurzoruaren azidotasuna murrizteko erabiltzen den kareztadurak CO2 isurpenak eragin ditzake kareztadura hori kare forman egiten bada (CaCO3 edo CaMg(CO3)2); izan ere, kare forma disolbatu eta bikarbonatoa (HCO3-) askatzen da; eta azken hau CO2 eta ur bihurtzen da. EAEko lurzoru gehienetan azidotasuna nagusitu arren, isurpen horiek ez ziren kontuan hartu honako bi arrazoi hauek direla eta: erabilitako kareharrizko medeapen karbonatatuen kantitateei buruzko informaziorik eza eta horien erabilera 1990-2008 aldian gehiegi aldatu ez denaren ustea.

EAE-ko LULUCF sektoreko BEG inbentarioak, 1990 eta 2008. urteetan

2.2. EAE-KO LULUCF SEKTOREKO BEG INBENTARIOAK, 1990 ETA 2008. URTEETAN Oro har, LULUCF sektorean CO2aren nolabaiteko xurgapena ikusi zen (3. taula) 1990 eta 2008. urteetan (2.680 eta 3.036 Gg CO2-eq urtea-1, hurrenez hurren), 2008an % 13,3 CO2 gehiago xurgatu zelarik. CO2 xurgapenen % 13,3ko igoera hori (1990. urtearekin alderatuta) lurraren erabileretatik eratorritako CO2 isurpen-murrizketaren joera gisa interpretatu daiteke; dena den, kalkulu horien ziurgabetasuna oso altua da, horiek zenbatetsi ez badira ere. Hura ilustratzeko, berdin mantendu ziren larreen xurgapenak eta isurpenak balioesteko orduan egin ziren hausnarketetako bat gogoratu baino ez da egin behar: 1990. urtean, azken 20 urteetan belardi eta bestelako larreen ehunekoa konstante mantendu zela balioetsi zen (ez baitzegoen 1970-1990. urteetako informaziorik); 2008. urtean, ordea, horien bariazioa zehaztu zen 1989, 1999 eta 2008. urteetako Nekazaritza Erroldetatik lortutako datuak abiapuntutzat hartuta. Hipotesi bera erabili zen berdin mantendu ziren labore-lurren kasuan ere. 1990. urtera arteko informazio-gabezia horren eraginez egindako balioespenak direla-eta, 2008an EAEn 122 Gg CO2-eq eta 52 Gg CO2-eq xurgatu zirela kalkulatu zen, berdin mantendu ziren larreen (GG) eta labore-lurren (CC) kasuan, hurrenez hurren (11. taula). 2008. urtean GG eta CC kategorietan ez balira azpi-banaketak egingo, 2008ko xurgapenak ez lirateke 3.036 izango, 2.862 Gg CO2-eq baizik; horrenbestez, hazkundea % 6,8koa izango litzateke (eta ez % 13,3) 1990. urtearekin alderatuta. Bi urte horietan, lurralde historiko bakoitzean ixurpenen herena gertatu zen gutxi gorabehera, zenbateko hori Araban eta Bizkaian pixka bat handiagoa eta Gipuzkoan zertxobait txikiagoa izan arren (% 34-36, % 35-39 eta % 27-29 Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, hurrenez hurren, bi urte horietan) ( 4. taula; 5. taula; 6. taula; 7. taula; 8. taula; 9. taula; 10. Taula; 11. taula). Dena den, EAEko xurgapen guztien % 80-95 baso-lurretan gertatu ziren eta % 6-20 larreetan. Asentamendu bihurtutako lurrak izan ziren BEG isurien iturri nagusia, horiek % 0,3-2,4ko isurpenak eragin baitzituzten EAEko xurgapen guztiekin alderatuta (3. taula).

3. taula. 1990 eta 2008ko inbentarioetako berotegi-efektuko gasen isurpenen (-) eta xurgapenen (+) emai足tzak (CO2 baliokide bihurtuta), erabilera-kategorien eta lurralde historikoen arabera.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

EA: ez aplikagarria; EG: ez da gertatzen. Kategoria bakoitzaren ingelesezko inizialak erabiltzen dira honako hauek laburbiltzeko: F: baso-lurra; C: labore-lurra; G: belardi/larrea; S: asentamendua; W: hezegunea; O: bestelako lurrak; L: edozein lur-kategoria («Land»). Kategoria-iraunkortasunak eta -aldaketak bi hizki bidez adierazten dira: lehenengoak jatorrizko kategoriari egiten dio erreferentzia eta bigarrenak, aldiz, gaur egungo kategoriari. FF hizkiek, adibidez, berdin mantendu diren baso-lurrak adierazten dituzte, CG hizkiek belardi/larre bihurtutako labore-lurrak, eta LF hizkiek, ordea, baso-lur bihurtu diren lurrak (bihurtu aurretik horiek zuten erabilera zehaztu gabe).

4. taula. 1990. urteko inbentarioko berotegi-efektuko gasen isurpenen (-) eta xurgapenen (+) emaitzak (CO2 baliokide bihurtuta), Araban.

EAE-ko LULUCF sektoreko BEG inbentarioak, 1990 eta 2008. urteetan

EA: ez aplikagarria; EG: ez da gertatzen. Kategoria bakoitzaren ingelesezko inizialak erabiltzen dira honako hauek laburbiltzeko: F: baso-lurra; C: labore-lurra; G: belardi/larrea; S: asentamendua; W: hezegunea; O: bestelako lurrak; L: edozein lur-kategoria («Land»). Kategoria-iraunkortasunak eta -aldaketak bi hizki bidez adierazten dira: lehenengoak jatorrizko kategoriari egiten dio erreferentzia eta bigarrenak, aldiz, gaur egungo kategoriari. FF hizkiek, adibidez, berdin mantendu diren baso-lurrak adierazten dute, CG hizkiek belardi/larre bihurtutako labore-lurrak, eta LF hizkiek, ordea, baso-lur bihurtu diren lurrak (bihurtu aurretik horiek zuten erabilera zehaztu gabe).

5. taula. 1990. urteko inbentarioko berotegi-efektuko gasen isurpenen (-) eta xurgapenen (+) emaitza xehatuak (CO2 baliokide bihurtuta), Bizkaian.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

EA: ez aplikagarria; EG: ez da gertatzen. Kategoria bakoitzaren ingelesezko inizialak erabiltzen dira honako hauek laburbiltzeko: F: baso-lurra; C: labore-lurra; G: belardi/larrea; S: asentamendua; W: hezegunea; O: bestelako lurrak; L: edozein lur-kategoria («Land»). Kategoria-iraunkortasunak eta -aldaketak bi hizki bidez adierazten dira: lehenengoak jatorrizko kategoriari egiten dio erreferentzia eta bigarrenak, aldiz, gaur egungo kategoriari. FF hizkiek, adibidez, berdin mantendu diren baso-lurrak adierazten dute, CG hizkiek belardi/larre bihurtutako labore-lurrak, eta LF hizkiek, ordea, baso-lur bihurtu diren lurrak (bihurtu aurretik horiek zuten erabilera zehaztu gabe).

6. taula. 1990. urteko inbentarioko berotegi-efektuko gasen (CO2 baliokide bihurtuta) isurpenen (-) eta xurgapenen (+) emaitza xehatuak, Gipuzkoan.

EAE-ko LULUCF sektoreko BEG inbentarioak, 1990 eta 2008. urteetan

EA: ez aplikagarria; EG: ez da gertatzen. Kategoria bakoitzaren ingelesezko inizialak erabiltzen dira honako hauek laburbiltzeko: F: baso-lurra; C: labore-lurra; G: belardi/larrea; S: asentamendua; W: hezegunea; O: bestelako lurrak; L: edozein lur-kategoria («Land»). Kategoria-iraunkortasunak eta -aldaketak bi hizki bidez adierazten dira: lehenengoak jatorrizko kategoriari egiten dio erreferentzia eta bigarrenak, aldiz, gaur egungo kategoriari. FF hizkiek, adibidez, berdin mantendu diren baso-lurrak adierazten dute, CG hizkiek belardi/larre bihurtutako labore-lurrak, eta LF hizkiek, ordea, baso-lur bihurtu diren lurrak (bihurtu aurretik horiek zuten erabilera zehaztu gabe).

7. taula. 1990. urteko inbentarioko berotegi-efektuko gasen (CO2 baliokide bihurtuta) isurpenen (-) eta xurgapenen (+) emaitza xehatuak, EAEn.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

EA: ez aplikagarria; EG: ez da gertatzen. Kategoria bakoitzaren ingelesezko inizialak erabiltzen dira honako hauek laburbiltzeko: F: baso-lurra; C: labore-lurra; G: belardi/larrea; S: asentamendua; W: hezegunea; O: bestelako lurrak; L: edozein lur-kategoria («Land»). Kategoria-iraunkortasunak eta -aldaketak bi hizki bidez adierazten dira: lehenengoak jatorrizko kategoriari egiten dio erreferentzia eta bigarrenak, aldiz, gaur egungo kategoriari. FF hizkiek, adibidez, berdin mantendu diren baso-lurrak adierazten dute, CG hizkiek belardi/larre bihurtutako labore-lurrak, eta LF hizkiek, ordea, baso-lur bihurtu diren lurrak (bihurtu aurretik horiek zuten erabilera zehaztu gabe).

8. taula. 2008. urteko inbentarioko berotegi-efektuko gasen (CO2 baliokide bihurtuta) isurpenen (-) eta xurgapenen (+) emaitza xehatuak, Araban.

EAE-ko LULUCF sektoreko BEG inbentarioak, 1990 eta 2008. urteetan

EA: ez aplikagarria; EG: ez da gertatzen. Kategoria bakoitzaren ingelesezko inizialak erabiltzen dira honako hauek laburbiltzeko: F: baso-lurra; C: labore-lurra; G: belardi/larrea; S: asentamendua; W: hezegunea; O: bestelako lurrak; L: edozein lur-kategoria («Land»). Kategoria-iraunkortasunak eta -aldaketak bi hizki bidez adierazten dira: lehenengoak jatorrizko kategoriari egiten dio erreferentzia eta bigarrenak, aldiz, gaur egungo kategoriari. FF hizkiek, adibidez, berdin mantendu diren baso-lurrak adierazten dute, CG hizkiek belardi/larre bihurtutako labore-lurrak, eta LF hizkiek, ordea, baso-lur bihurtu diren lurrak (bihurtu aurretik horiek zuten erabilera zehaztu gabe).

9. taula. 2008. urteko inbentarioko berotegi-efektuko gasen (CO2 baliokide bihurtuta) isurpenen (-) eta xurgapenen (+) emaitza xehatuak, Bizkaian.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

EA: ez aplikagarria; EG: ez da gertatzen. Kategoria bakoitzaren ingelesezko inizialak erabiltzen dira honako hauek laburbiltzeko: F: baso-lurra; C: labore-lurra; G: belardi/larrea; S: asentamendua; W: hezegunea; O: bestelako lurrak; L: edozein lur-kategoria («Land»). Kategoria-iraunkortasunak eta -aldaketak bi hizki bidez adierazten dira: lehenengoak jatorrizko kategoriari egiten dio erreferentzia eta bigarrenak, aldiz, gaur egungo kategoriari. FF hizkiek, adibidez, berdin mantendu diren baso-lurrak adierazten dute, CG hizkiek belardi/larre bihurtutako labore-lurrak, eta LF hizkiek, ordea, baso-lur bihurtu diren lurrak (bihurtu aurretik horiek zuten erabilera zehaztu gabe).

10. taula. 2008. urteko inbentarioko berotegi-efektuko gasen (CO2 baliokide bihurtuta) isurpenen (-) eta xurgapenen (+) emaitza xehatuak, Gipuzkoan.

EAE-ko LULUCF sektoreko BEG inbentarioak, 1990 eta 2008. urteetan

EA: ez aplikagarria; EG: ez da gertatzen. Kategoria bakoitzaren ingelesezko inizialak erabiltzen dira honako hauek laburbiltzeko: F: baso-lurra; C: labore-lurra; G: belardi/larrea; S: asentamendua; W: hezegunea; O: bestelako lurrak; L: edozein lur-kategoria («Land»). Kategoria-iraunkortasunak eta -aldaketak bi hizki bidez adierazten dira: lehenengoak jatorrizko kategoriari egiten dio erreferentzia eta bigarrenak, aldiz, gaur egungo kategoriari. FF hizkiek, adibidez, berdin mantendu diren baso-lurrak adierazten dute, CG hizkiek belardi/larre bihurtutako labore-lurrak, eta LF hizkiek, ordea, baso-lur bihurtu diren lurrak (bihurtu aurretik horiek zuten erabilera zehaztu gabe).

11. taula. 2008. urteko inbentarioko berotegi-efektuko gasen (CO2 baliokide bihurtuta) isurpenen (-) eta xurgapenen (+) emaitza xehatuak, EAEn.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

EAE-ko LULUCF sektoreko BEG inbentarioak, 1990 eta 2008. urteetan 3. taulan laburbildutako emaitzak 7. taulan eta 11. taulan xehatzen dira; bertan ikus daitekeen moduan, LULUCF sektoreko inbentarioetan, berotegi-efektuko gasen isurpenak eta xurgapenak kalkulatzeko lurraren erabilera-kategoria bakoitzeko karbono-sarrerak eta -irteerak kontabilizatu ziren, hau da, karbonoaren balantzea egin zen. Karbonoaren balantzeaz gain beste isurpen batzuk ere kontabilizatu ziren (CO2 eta CH4 isurpenak urak hartutako lurretan, suteek eragindako CH4 eta N2O isurpenak, eta lurzoruaren mineralizaziotik eratorritako N2O), isurpen horiek karbono-balan tzetik eratorritakoak bezain garrantzitsuak ez izan arren. Karbono-balantzearen barnean, EAEko karbono-gordailuen (biomasa, materia organiko hila eta lurzoruko karbono organikoa) garrantzia aztertuz gero (12. taula), hainbat alderdi garrantzitsu ondorioztatu daitezke inbentarioetan erabilitako metodologiari eta emaitzei dagokienez, nahiz EAEko hustutegi nagusiei dagokienez: •

1990 eta 2008. urteetako xurgapenen % 72 eta % 92, hurrenez hurren, biomasaren gordailuan kontabilizatu ziren (airekoa eta lurpekoa), eta % 25 eta % 7, hurrenez hurren, lurzoruko karbono organikoan.

•

Berdin mantendu ziren baso-lurretan, xurgapenen % 100 biomasari zegokion. Horrenbestez, baso-lurretako karbono organikoa eta materia organiko hila orekatuta zeudela eta aldaketarik gabe mantendu zirela ondorioztatu zen.

•

Baso-lurrekin loturiko bihurketetan, biomasa izan zen karbono-gordailurik garrantzi tsuena inbentarioei dagokienez. Baso-lur (LF) bihurtutako lurren kasuan, xurgapen guztien % 5 eta % 79 artean biomasan gertatu ziren. Beste kategoria batzuk bihurtu ziren baso-lurren (FL) kasuan, aldiz, isurpenen % 46 eta 71 artean biomasan gertatu ziren. Tarte handi hori (% 5-79 eta % 46-71) inbentarioa egin zen urteko bihurketa-ehunekoaren araberakoa izan zen; gogoratu dezagun, IPCC Taldearen irizpideei jarraiki, biomasako karbono guztia bihurketa-urtean isurtzen dela, baina bihurketa horrek 20 urtetan zehar mantendu behar du bihurketa gisa, lurzoruko karbonoaren eta materia organiko hilaren arteko oreka lortu arte.

•

Baso-lurrak hartzen ez zituzten erabilera-aldaketa guztietan (CG, CS, GS eta abar), balantzeko karbono-aldaketa ia guztiek lurzoruko karbono organikoan zuten jatorria. Labore-lurrak hezegune bihurtzean (CW) gertatu zen salbuespen bakarra, lurzoruko karbono organikoarekin loturiko aldaketak ez baitziren «Karbonoaren balantzean» kontabilizatu, «Bestelako isurpenen» atalean baizik.

Horrenbestez, eta baso-lurretako biomasa biziak (edo baso-lurrekin loturiko bihurketek) BEG isurpenetan eta xurgapenetan garrantzia izan dezakeen arren, lurraren gainerako erabilerakategorietan lurzorua da berotegi-efektuko gasen iturri edo hustutegi gisa eginkizun garrantzitsuena betetzen duen gordailua. Gainera, berdin mantentzen diren baso-lurren kasuan ez dugu lurzoruen garrantzia ezagutzen, BEG inbentarioen kalkulurako 1. Mailarako lurzoruko karbonoa orekatua dela eta aldaketarik jasaten ez duela suposatzen baita.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak Azkenik, baso-biomasa nahiz lurzorua hobeto aztertu beharra azpimarratu behar da, ez horiek hustutegi gisa karbonoa xurgatzeko duten gaitasuna hobetzeko bakarrik, baita berotegi-efektuko gasen isurketa-iturri bihurtu ez daitezen ere.

12. taula. Karbono-balantzean sartu den gordailu bakoitzeko karbonoaren ehunekoa (biomasa, materia organiko hila eta lurzoruko karbono organikoa), 1990 eta 2008. urteetan, EAEn.

3. KAPITULUA EAE-KO BASO-LURREK KARBONOA BIOMASAN FINKATZEKO DUTEN AHALMENA

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

3. EAE-KO BASO-LURREK KARBONOA BIOMASAN FINKA TZEKO DUTEN AHALMENA EAEko LULUCF sektorerako egindako BEG inbentarioekin loturiko ziurgabetasunak kalkulatu ez arren, horiek oso altuak zirela ikusi zen (ikus II. Eranskina). Dena den, 2. kapituluan aurkeztutako 1990 eta 2008. urteetako inbentarioek basoko biomasak eta lurzoruek duten garrantzia agertzen dute, oro har, inbentario horiek egiteko oinarri gisa hartu ziren karbono-balantzeetan. Mundu mailan ere, bi gordailu horien garrantzia adierazten duten biosfera lehortarreko karbono-izakinen estimazioak daude (13.. taula). Bolin et al. (2000) autoreen arabera, klima epeletako basobiomasan dagoen karbono-kantitatea 57 Mg C ha-1 ingurukoa da (larre eta labore-lurretan baino askoz handiagoa, horietan 7 eta 2 Mg C ha-1 ingurukoa baita); halere, baso horietako lurzoruaren lehen 100 cm-tan karbono-kantitatea 96 Mg C ha-1 ingurukoa da, eta larreetan, aldiz, askoz handiagoa (236 Mg C ha-1). Dena den, mundu mailako balioespenak ─Bolin et al. (2000) autoreenak edo IPCC Taldearenak, adibidez─ orientagarri gisa hartu behar dira, eta horiek tokiko ezaugarrietara eta baldintzetara egokitu behar dira errealitatera gerturatu ahal izateko.

13. taula. Metro bateko sakonerara arteko lurzoruetan eta landaredian dagoen mundu mailako karbono-kantitatea (Bolin et al., 2000).

Sakonera handiagoarekin aztertzeko helburuarekin, BEG inbentarioen arabera CO2 isurpenen eta xurgapenen bilakaeran horren garrantzitsuak izan diren EAEko bi alderdi horiek (basoko biomasa eta lurzoruetako karbono organikoa) garatu dira kapitulu honetan eta hurrengoan. Kapitulu honetan, EAEko baso-biomasak CO2 hustutegi gisa izan lezakeen gaitasunari buruzko hausnarketa egiten da.

EAE-ko baso-lurrek karbonoa biomasan finkatzeko duten ahalmena

3.1. BASO-BIOMASAK KARBONOA FINKATZEKO DUEN AHALMENA BALIOESTEKO METODOLOGIA Baso-lurretan, biomasak xurgatutako karbono-kantitatea handiagoa edo txikiagoa izan daiteke faktore biotikoen eta abiotikoen arabera. Faktore biotikoen artean, basoen erabilera edo kudeaketa dugu (sastrakak kentzeko jarduerak, bakanketak, baso-mozketak, erabilitako makineria, aukeratutako baso-espezieak, sute, izurri eta gaixotasunen prebentzioa eta kontrola, ongarritzea, basoek eskaintzen dituzten bestelako zerbitzuen kudeaketa ─abeltzaintza estentsiboa, ehiza, onddoak eta perretxikoak, jolas-jarduerak, turismoa─ eta abar). Nolanahi ere, baso-lurrekin loturiko giza kudeaketaz gain, landarediaren beraren ezaugarriek (baso-espezieak, horien jatorria, aukeraketa eta abar) eta inguruneko faktore abiotikoek (klima, lurzorua, orografia eta abar) ere baso-biomasak duen CO2 xurgatzeko ahalmena mugatzen dute; horrenbestez, eta EAEko baldintzei dagokienez, baso-biomasaren hazkunde-potentziala ez da mugagabea. EAEko baso-lurrek biomasan karbonoa finkatzeko duten ahalmena zehazteak eragiten duen zailtasuna ulertu ostean (ekoizpen-maila, etorkizunean egongo den espezieen banaketa, klima-aldaketak basoko espezieetan eta horien etekinean izan dezakeen eragina, egurrak merkatuan duen prezioa, basoko suteak eta abar), honako atal honetan hurbilketa bat egiten saiatu gara. Ahalmen hori ez da, seguru asko, karbonoa finkatzeko gehienezko ahalmena edo potentziala izango, baina EAEko baso-biomasaren aldetik espero litekeen ahalmenari dagokio. Horretarako, jarraian azaltzen diren onarpen eta kontzeptuak hartu dira abiapuntu gisa.

3.1.1. Lehen onarpena: espero diren hazkunde-tasak eta mozketa-txandak Lekuaren baldintzek modu esanguratsuan eragiten dute basoaren ekoizpen mailan. Zentzu horretan, Pinus sylvestris L. zuhaitzari buruzko azterlan batzuk aipatu daitezke, hura baita munduan zehar gehien hedatua dagoen koniferoa; izan ere, hura Norvegiako kostan (70º Ipar-latitudea) nahiz Espainiako hegoaldean (37º Ipar-latitudean) aurkitu daiteke, 0º longitudean (Espainia) nahiz 138º E longitudean (Siberia) (Magnani et al., 2009). Gower et al. (1994) autoreek 2,3 eta 5,2 t ha-1 urtea-1 balio arteko aireko hazkunde-tasak aurkitu zituzten Pinus sylvestris landaketetan, Errusian, 68º I eta 54º I latitudeetan, hurrenez hurren. Europako Pinus sylvestris espeziearen urteko hazkunde-tasa nazionalak berrikusten zituen beste azterlan batean, 2 eta 8 m3 ha-1 urtea-1 arteko balioekin egin zuten topo (Christie and Lines, 1979). Espezie hostozabalekin ere gauza bera gertatzen da: EAEn, esate baterako, 3 m3 ha-1 urtea-1 (www.basoa.org) balioko hazkunde-tasak espero dira Quercus robur espeziaren kasuan, Kroaziako azterlanetan 5,5 eta 7,1 m3 ha-1 urtea-1 arteko hazkundea espero den bitartean (Bezak et al., 2007). Atal hau lantzeko EAEn aurreikusten diren hazkunde-tasak bildu ziren, baita ohiko mozketa-txandak ere, betiere hiru Lurralde Historikoetako basogintza-elkarteak elkartzen dituen Euskadiko Basogin tza Elkarteen Konfederakundeak (www.basoa.org) eta beste batzuek gomendatu ohi dituzten basojarduerak eta -praktikak kontuan hartuta. Informazio mota hori geografikoki gertu zeuden beste iturri

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak bibliografiko batzuetan lortutako informazioarekin osatu zen ─I. Eranskinean adierazi dira gehienak, baso-lurretara xedaturiko epigrafeetan─, 14. taulan jasotzen diren hazkunde-tasak lortu arte. Basoen hazkunde-tasak karbono-xurgapen bihurtzeko orduan III. Eranskineko balioak erabili ziren (hedapen-faktoreak, egurraren dentsitatea, karbonoaren edukia, lurpeko eta aireko biomasen arteko erlazioa).

14. taula. EAEn gomendatu ohi diren baso-praktiken eta espero den ekoizpenaren laburpena (Iturria: Euskadiko Basogin足tza Elkarteen Konfederakundea. Lan honetako egileek moldatua)

EAE-ko baso-lurrek karbonoa biomasan finkatzeko duten ahalmena

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

3.1.2. Bigarren onarpena: basoko espezieen banaketa Hazkunde-tasak aldatu egiten dira espeziearen, jatorriaren eta abarren arabera. Gainera, EAEko ondoz ondoko deforestazio-gertakarien ondoren, XX. mendean zehar zuhaitzek osaturiko eremua berreskuratzen joan da pixkanaka; kasu batzuetan, nagusitu den zuhaitz-espeziea ez da dagokion landare-seriearen arabera potentzial gisa hartu litekeena, beste landaketa batzuetatik eratorria, hazkunde azkarrekoa edo hazkunde ertainekoa baizik (Basalde, 2009). Dena den, eta kalkuluak sinplifikatzearren, aurreikusten ziren hazkunde-tasak balioesteko 1990 eta 2008. urteetako BEG inbentarioak lantzeko erabili ziren espezie-multzo berberak hartu ziren kontuan, eta beraz, kasu askotan hazkunde-tasak ez dagozkio espezie bakar bati, horien multzo bati baizik; era berean, tasa horiek ez dute zertan modu naturalean haziko liratekeen espeziearenak izan behar. Bestalde, BI-2005 azterketako baso-espezieen banaketa geografikoa hartu zen oinarri gisa, az ken urteetan aldaketa garrantzitsurik jasango ez zutelakoan. Gainera, 2008. urterako lortutako baso-azalera bera erabili zen, dokumentu honetako atal desberdinen emaitzak hobeto alderatu ahal izateko; horrenbestez, baso-biomasak CO2 xurgatzeko duen ahalmenaren hurbilketa hori gehiago dagokio 2008. urteko egoerari etorkizunerako prospekzio bati baino.

3.1.3. Hirugarren onarpena: hazkunde-kurba eta haren jasangarritasuna denboran Kalkuluak sinplifikatzearren, baso-biomasaren hazkunde-tasa linealak hartu ziren abiapuntu gisa, hazkunde beherakorreko kurbak izaten dituztela jakin arren (zuhaitzen hazkundea moteldu egiten da horiek zahartu ahala). 4. taulan EAEn eta Austrian egindako azterketetatik eratorritako espezie desberdinei dagozkien hazkunde-kurbak ikus daitezke. Austriaren adibideari so eginez gero (Pérez et al., 2007), 100 urte betetzean, Pinus sylvestris espezieko basoak 480 m3 ha-1 inguruko biomasa du, Quercus robur espeziekoak 390 m3 ha-1 eta Picea abies espeziekoak 640 m3 ha-1 ingurukoa.. Horrenbestez, horien hazkunde-kurbak zuzenak balira, hazkunde-tasa linealek 4,8, 3,9 eta 6,4m3 ha-1 urtea-1 balioa izango lukete pinu gorriaren, haritzaren eta izeiaren kasuan, hurrenez hurren, 100 urteko mozketa- txandan. Baso-biomasa karbono-hustutegi bat da, baina hazkunde-kurbak kontuan hartuz gero, hark mugak dituela ikus daiteke, ahalmenari nahiz denborari dagokionez. Adin aurreratuko masa oihantsuek gutxieneko hazkunde-tasa izaten dute mozketa-txandaren ostean, ia nulua, eta horrenbestez, horiek gehienezko baso-biomasara iritsi direla esan daiteke. Gainera, baso-biomasaren gehienezko izakin horiek mantentzeko hura berritu egin behar da nahitaez. Egur-aprobetxamenduko baso-masa kudeatuek ere gehienezko biomasa-izakinak izango lituzkete, baina horien kudeaketa jasangarriak denboran zehar mantentzea ahalbidetuko luke. Kudeaketa jasangarri hori egiteko baso-masaren adinaren araberako banaketa hartu beharko litzateke kontuan, betiere mozketa-txandarekin bat etorriko dena.

EAE-ko baso-lurrek karbonoa biomasan finkatzeko duten ahalmena

4. irudia. Hainbat baso-espezieren hazkunde-kurbak. Ezkerraldean: Euskal Herriko I, II eta III. kalitateko Pinus radiata espeziearen hazkunde-kurbak, altueraren arabera (lerro etenak Espinel . autoreei dagoz kie, 1997; eta lerro etengabeak, ordea, Chauchard autoreari, 2000 -Chauchard, 2000). Eskuinaldean: Austriako Picea abies, Quercus robur eta Pinus sylvestris espezieen hazkunde-kurben ereduak, m3 ha-1tan (Pérez et al., 2007).

Horrela: •

Oreka-une bat lortuko litzateke, eta urteko mozketak eragindako biomasaren galera behar bezala orekatuko litzateke gainerako baso-masaren urteko hazkundearekin (oro har, ez litzateke baso-biomasaren urteko hazkunderik egongo).

•

Oreka hori lortu ostean, mozketa-txanda iritsi den uneko biomasaren erdia izango li tzateke, gutxi gorabehera, baso-biomasa ─hazkunde-tasa linealak kontuan hartuta─.

Era berean, biomasa-galerak mozketek eragindako erauzketei dagozkiela uste da, betiere izurriak, gaixotasunak, suteak, izozteak, txingor-zaparradak eta abar kontuan hartu gabe, horiek aurreikusitako hazkunde-tasetan dagoeneko kontuan hartu direla balioesten baita.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

3.2. BASO-BIOMASAK KARBONOA FINKATZEKO DUEN AHALMENAREN EMAITZAK Azkenik, eta EAEko baldintzak oinarritzat hartuta, baso-biomasaren oreka 83,3 milioi m3 zurgaien baso-masarekin (36.147 Gg karbono finkatu = 94,6 Mg C ha-1) lortuko litzatekeela ondorioztatu zen (15. taula). Baso-biomasa orekatua izango litzateke, mozketek eragindako galerek konpen tsatutako urteko biomasa-hazkundea izango bailuke (egurretik lortutako produktuak kontuan hartu gabe). Egurraren galera edo erauzketa horiek 3,06 milioi m3 zurgairi dagozkie urtean (1.145 Gg C urtea-1), hau da, orekatuta dagoen baso-bolumenaren % 3,67; galera horiek ez lirateke baso-mozketen ondorio bakarrik izango, hor baititugu, halaber, suteek, izurriek, gaixotasunek, txingor-zaparradek, estres hidrikoak eta abarrek eragindako baso-biomasaren beste galera batzuk ere. Honako hau EAEri dagokion taula izango litzateke, hau da, egur-ekoizpen jasangarriaren ahalmena, betiere karbonoa finkatzeko gehienezko potentzialera iritsi gabe, 2008. urteko baso-azalera bera eta baso-espezien antzeko banaketa abiapuntutzat hartuta.

BA: bolumena azalarekin

15. taula. Karbonoaren xurgapena, EAEko baso-biomasaren oreka-baldintzetan: mozketa-txanda definituetan (T) aurreikusten den finkapena, mozketa-txanda amaitzean presente dagoen biomasa eta batez bestekoa (T/2 momentuan), 2008. urterako balioetsitako azalera, ebaketen araberako biomasa-erauzketak eta orekan dagoen baso-biomasaren batez bestekoak.

EAE-ko baso-lurrek karbonoa biomasan finkatzeko duten ahalmena

70 BA: bolumena azalarekin

15. taula. (JARRAIPENA) Karbonoaren finkapena, EAEko baso-biomasaren oreka-baldintzetan: mozketa-txanda definituetan espero den finkapena (T), moz keta-txanda amaitzean presente dagoen biomasa eta batez bestekoa (T/2 momentuan), 2008. urterako balioetsitako azalera, ebaketen araberako biomasaerauzketak eta orekan dagoen baso-biomasaren batez bestekoak.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

EAE-ko baso-lurrek karbonoa biomasan finkatzeko duten ahalmena

3.3. EAE-KO BASO-BIOMASAK KARBONOA FINKATZEKO DUEN AHALMENAREN ETA FINKATUTAKO KARBONOAREN ARTEKO ALDEA BI-2005 azterketaren arabera, 2005. urtean 54.816.506 m3 zurgai zeuden EAEko baso-biomasan (MAGRAMA) (23.198 Gg C inguru izango lirateke sustraiak barne, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan zehar banatuta, % 32,2, 31,4 eta 36,4, hurrenez hurren); horiek lor daitekeen baso-biomasaren (83.292.000 m3 zurgai) % 65,8 osatuko lukete. Horrenbestez, EAEko baso-biomasa % 52,0 handitu ahal izango litzateke gaur egungo biomasarekin alderatuta, aurreko atalean adierazitako ekoizpenahalmena kontuan hartuta, betiere kudeaketa egokia eta antolatua eginez gero. EAEko basobiomasa handituz CO2 finkapena areagotzeko ahalmen hori behar bezala egiaztatu daiteke basoei buruzko inbentarioetan ikus daitekeen goranzko bilakaera ikustean (81, 112 eta 138 m3 BA ha-1 BI-1972, BI-1996 eta BI-2005 azterlanetan, hurrenez hurren, EAEn). Nolanahi ere, eta partzelaziomaila, mozketa-txanden ugaritasuna eta EAEko baso-lurren jabe pribatuen ehuneko altua dela-eta, seguru asko oso zaila izango litzateke lurzoru horien ekoizpen-ahalmenaren % 100era iristea. Bestalde, eta estatistikek eskaintzen duten informazioaren arabera (EUSTAT), baimendutako moz ketak ugaritzen joan ziren 1988. urtetik; 1998. urtean egin ziren mozketa gehien, baina ordudanik nabarmen murriztu da mozketen kopurua, egurraren prezioaren beherakada dela eta (ikus 5. irudia eta 16. taula). Horrela, 1998. urtean, baimendutako mozketek izakinen % 4,50 inguru osatu zuten (BI-1996 azterketan 43.727.142 m3 BA agertzen ziren); 2008an, 0,98 milioi m3 mozketa baimendu ziren, baso-biomasako izakinen % 1,78, alegia. Mozketen ehuneko txiki horrek EAEko basobiomasa azken urteetan zahartzen ari dela adierazten du, eta beraz, zentzuzkoa da haren haz kunde-erritmoak ere behera egitea (gogoratu ditzagun hazkunde-kurba beherakorrak). Bestalde, mozketei dagokien ehunekoen tarte hori (% 1,8-4,5) bat dator orekazko egoera hipotetiko batean egokitzat joko litzatekeen % 3,7ko balioarekin (biomasa-irabaziak = biomasa-galerak).

16. taula. EAEn baimendutako mozketen bilakaera, espezie-multzoaren arabera.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

5. irudia. EAEn baimendutako mozketen bilakaera, espezie-multzoaren arabera. Azkenik, EAEko baso-biomasaren hazkunde-joera hori mozketen eta birpopulatzeen arteko konparaziotik ere ondorioztatu daitekeela azpimarratu behar da. Nolanahi ere, datu estatistikoetan oso zaila da birpopulatzeak dagoeneko baso-lurrak ziren lurretan edo beste erabilera batzuetara xedaturiko lurretan gertatu ziren bereiztea (basotzea edo baso-berritzea). Mozketaren unean, 350 m3 ha-1 eta 400 m3 ha-1 biomasa zeudela kontuan hartuta, koniferoen eta hostozabalen basoetan, hurrenez hurren, 1992 eta 2008. urteen artean urtero 3.611 ha moztu zirela ondorioztatu daiteke; aitzitik, urtean 3.941 ha inguru birpopulatu ziren denbora-tarte berean (17. taula). 17. taula. Birpopulaketen bilakaera EAEn (Iturria: 2007, 2008 eta 2009. urteetako Nekazaritzako Elikagaien Urteko Estatistikak eta Eusko Jaurlaritzaren Nekazaritza Zuzendaritzako Estatistika eta Sektore Analisietarako Zerbitzua).

4. KAPITULUA EAE-KO LURZORUEK KARBONO ORGANIKOA FINKATZEKO DUTEN AHALMENA

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

4. EAE-KO LURZORUEK KARBONO ORGANIKOA FINKA TZEKO DUTEN AHALMENA Karbono-zikloaren barnean, lurzoruek karbonoaren ehuneko garrantzitsua izaten dute, oro har, 1.500 Pg C ingurukoa (gogoratu: 1 Pg = 1015 g = 1 Gt =109 t). Tropikalak ez diren sistema lehortarretan, lurzoruko lehen 30 cm-etan 483-511 Pg karbono organikoko erreserbak izaten dira; lurzoru horien lehen 2 metroetan, ordea, 1.760 eta 1.816 Pg inguruko balioak lortuko lirateke (Batjes, 1996). Gainera, lurzoruek CO2 atmosferikoaren iturri edo hustutegi gisa jardun dezakete. Lurzoruko materia organikoaren pilaketa ─% 58 karbono du─ biotaren (autotrofoak eta heterotrofoak, adibidez) eta inguruneko faktoreen (tenperatura eta hezetasuna, adibidez) arteko esku-hartzeen ondorioz gerta tzen da. Epe luzeko entseguek frogatzen duten moduan, lurzoruek oxidazioaren eta higaduraren eraginez galtzen duten karbonoa murriztu edo alderantzikatu egin daiteke lurzoruaren eraldaketa txikiagotzen duten eta laborearen ekoizpena hobetzen duten (ongarritze bidez) erabilera-praktiken bitartez (Post et al., 2001). Klima Aldaketari buruzko Nazio Batuen Esparru Konbentziorako EAEko BEG inbentarioak egiteko, IPCC Taldeak zehazten dituen maiorazio- edo minorazio-faktoreekin biderkatu zen lurzoru- eta klima-mota bakoitzerako erreferentziazko lurzoruko karbono organikoaren kantitate bat, betiere lurzoruetako karbono-stocka zehazteko helburuarekin (ikus IV. Eranskina). Batetik, eta lurzoruko karbono organikoari dagokionez, jarduera altuko buztinak dituzten lurzoru mineral gisa sailkatu ziren EAE osoko lurzoruak, hau da, modu arinean edo neurritsuan higatutako lurzoru gisa. Horietan 2:1 motako silikatoak nagusitzen dira, eta beraz, lurzoruko karbono organikoak 88 eta 38 t C ha-1ko edukia izan beharko luke, hurrenez hurren, klima epel hezeetan eta klima epel lehorretan. Buztin-mota hori oso ohikoa da klima lehorretako lurzoruetan eta/edo lurzoru gazteetan. EAEko ezaugarri klimatikoak direla-eta, EAEko lurzoruen epe luzeko bilakaeran jarduera txikiko (1:1) buztinak nagusituko dira. Era berean, 2:1 buztinak nagusitu arren, lurzoru azidoetan, horiek hidroxilatuta egon ohi direla eta interkapan aluminioa izaten dutela esan behar da; horregatik, horiek hasieran aurreikusitakoa baino jarduera txikiagoa izaten dute. Bestalde, eta maiorazio-/minorazio-faktoreei dagokienez, horiek guztiak IPCC Taldearen balioetan oinarritu ziren; horiek 18. taulan adierazten diren lurzoruko karbono organikoaren kantitateak eman zituzten emaitza gisa (ikus I. Eranskina). Horregatik guztiagatik, oso garrantzitsua iruditzen zaigu, kapitulu honetan zehar, EAEko lurzoruek karbonoa finkatzeko duten benetako ahalmena eta potentziala bilatzea, tokiko datuetan oinarrituta.

EAE-ko lurzoruek karbono organikoa finkatzeko duten ahalmena 18. taula. EAEko lurzoruko lehen 30 cm-etarako balioe足tsitako karbono organikoaren kantitatea, IPCC Taldeak (2006) proposatutako metodoa erabiliz, EAEko lurzoru-erabileraren, klimaren eta ohiko erabilerapraktiken arabera.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

4.1. EAE-KO ISURIALDE ATLANTIKOKO BASO-LURREK KARBONO ORGANIKOA FINKATZEKO DUTEN POTENTZIALA: DINAMIKA-EREDUAK Baso-lur mineraletan, karbono organikoaren edukia (1 metroko sakonerara arte) 20 eta 300 t de C ha-1 artekoa izan ohi da baso-motaren eta klima-baldintzen arabera (Jobbágy and Jackson, 2000). Mundu mailan, baso-lur mineralek 700 Pg C inguru izaten dituzte (Dixon et al., 1994); dena den, karbono organikoaren gordailuak ez dira estatikoak izaten, denboran zehar gertatzen diren karbono-sarrera eta -irteeren arteko aldeak direla eta. Hein batean, karbono-sarrerak basoen produktibitatearen, orbelaren deskonposizioaren eta horiek lurzoru mineralera txertatzen diren moduaren araberakoak izaten dira; karbono-irteerak, ordea, mineralizazioak/arnasketak eragindako galeren araberakoak izaten dira (Pregitzer, 2003). Lurzoruko karbono organikoaren beste galera batzuk higaduraren edo karbono organikoaren disoluzioaren eraginez gertatzen dira, eta hura lurpeko uretara lixibia tzen da edo jariatze-fluxuaren ondorioz galtzen da. Lurzoruko karbono organikoaren ehuneko handi batek baso-lurretako aireko orbelean du jatorria, eta beraz, lurzoruko materia organikoa lurraren gaineko horizonteetan pilatu ohi da; hori dela-eta, lurzoruko karbono organikoaren erdia, gutxi gorabehera, lehen 30 cm-etan pilatzen da. Askotan, goiko profilean pilatzen den karbonoa da kimikoki deskonposagarriena, baita perturbazio natural eta antropogenikoekiko esposizio zuzenena duena ere (IPCC, 2006). Klima epeletako basoek karbono-hustutegi gisa jarduten dute gaur egun, fotosintesiaren bidez arnasketa bidez isurtzen dutena baino karbono gehiago xurgatzen baitute atmosferatik. Nolanahi ere, eta klima-aldaketaren testuinguruan, karbonoaren dinamika aldatu egin daiteke, eta basoak xurga tzen dutena baino gehiago arnasten hasi daitezke; momentu horretan, CO2 isurle bihurtuko lirateke, berotze globala areagotuz. Gainera, giza kudeaketak ondorio garrantzitsuak eragin ditzake basoek CO2 iturri/hustutegi gisa gauzatzen duten jarduketan. 2. kapituluko EAEko BEG inbentarioetan ─IPCC Taldearen irizpideak kontuan hartuta─ berdin mantendu diren baso-lurretan lurzoruko karbono organikoa orekan mantendu zela jasotzen zen arren, baso-sistemetan gauzatzen diren mozketek, uztak eta lursailaren prestaketak modu garrantzitsuan eragiten dute horien karbono-edukian. Baso-estaldura kentzean handitu egiten da lurzoruaren tenperatura eta txikiagotu egiten da prezipitazioaren interzeptazioa; horregatik, lurzoruko materia organikoaren (MO) mineralizazioan zuzenean eragiten duten faktoreak areagotu egiten dira, horien deskonposizioa bizkortuz (Vitousek and Matson, 1985). Gainera, eginkizun horietarako makineria pisutsua eta desegokia erabiltzen da eta horrela kendu egin daiteke lurzoruko lurrustel guztia (Gartzia-Bengoetxea et al., 2009b). Lursailean horrelako makineria erabiltzen denean desegituratu egiten da lurzorua, fisikoki babestua zegoen materia organikoaren frakzioa hura deskonposatzen duten mikroorganismoen erasopean utziz (Ashagrie et al., 2007). Unada hazten doan heinean, materia organikoaren ekarpenak handitu egiten dira, baita karbono-kantitatea bera ere (Gartzia-Bengoetxea et al., 2011). Horrenbestez, uzta bilketako unetik unada heldu bat lortu arte igarotzen den denbora-tartea gogoan izan beharreko parametro bat da modu intentsiboan kudeatutako baso-masetako lurzoruen karbono-izakinak ulertzeko.

EAE-ko lurzoruek karbono organikoa finkatzeko duten ahalmena Horregatik, ekosistema lehortarretako karbonoaren dinamikari buruzko ezaguera sortu beharra piztu da zientzialarien artean, lurzoruko karbonoaren egiturari eta dinamikari dagokienez batik bat; izan ere, lurzoruak dira biosferako karbono organikoaren gordailu nagusia, CO2 iturri zein hustutegi gisa jardun dezakete atmosferaren eta lurrazalaren artean, eta giza kudeaketak eragina izan dezake eginkizun horretan. Atal honetan, honako helburu hauek lortu nahi dira: •

Lurzoruen gaitasun lehenetsia balioestea, hau da, lurzoruek buztin- eta limo-mineralen frakzioan pilatu dezaketen karbono-kantitatea balioestea.

•

EAEko eremu atlantikoko baso-lurren lehen 25 cm-etan dagoen karbono-edukia zehaztea.

•

Lurzoru horiek karbonoa bahitzeko duten potentziala balioestea.

4.1.1. Lurzoruko materia organikoaren dinamika-ereduen oinarriak Arestian aipatutako helburuak ulertzeko, lehenik eta behin lurzoruko materia organikoaren dinamika-ereduen oinarriak ulertu behar ditugu. Dinamika-eredu gehienek gai organikoak dituzten multzo heterogeneo gisa islatzen dute lurzoruko materia organikoa, deskonposizio-abiadura intrin tseko desberdina duten hiru gordailu dituztenak (6. irudia). Eredu horietako batzuek orekan dagoen lurzoruko karbono-stockaren eta karbono-ekarpenen arteko linealtasuna adierazten dute, karbonoekarpen hori dagoen bitartean stocka mugarik gabe handitu daitekeela islatuz. Nolanahi ere, orekan dauden lurzoru batzuek hazkunde nulua edo ia nulua dute karbono-ekarpenen bat izan arren; horrenbestez, lurzoruek nolabaiteko asetasun-muga dutela ondorioztatu daiteke, hau da, karbonoa orekatzeko ahalmena mugatua dela (Stewart et al., 2007; Six et al., 2002).

6. Irudia. Lurzoruko materia organikoaren edukiaren kontzeptuzko eredua eta haren ehunekoa gordailu desberdinetan, betiere baso-lur epeletan. Carter (2002) eta John et al (2005) autoreek egindako lanetik egokitua.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak Karbonoaren asetasun-muga lurzoruak karbonoa egonkortzeko duen gehienezko ahalmena dela ulertzen da. Karbonoz asetzeko gaitasuna duten 3 gordailuk eragiten dute, hain zuzen, lurzoruko karbonoa egonkortzeko ahalmen hori. Honako hauek dira 3 gordailu horiek (6. irudia): a) Babestu gabeko lurzoruko materia organikoa edo materia organiko askea (pool aktiboa). Lurzoruko materia organikoaren zatiki honek modu errazenean mineralizatu daitekeen gordailua irudikatzen du, nahiko denbora-tarte laburrean metabolizatu baitaiteke: hilabete eta urte gutxi ba tzuen artean. Gordailu hau da mantenugaien iturri garrantzitsuena, mikroorganismoek oso eskuragarri dutena. b) Fisikoki babestua dagoen lurzoruko materia organikoa. Materia organiko askea deskonposatu eta lurzoruko osagai mineralekin nahastu ahala, hura babestuta geratzen da, oklusio bidez, sortu berri diren agregatuen barnean (edo egiturazko unitateetan) (Tisdall and Oades, 1982). Fisikoki babestuta edo agregatuta geratu den lurzoruko materia organikoak aire- eta ur-infiltrazioa eta lurzoruaren egonkortasuna erregulatzen ditu, eta beraz, iragazkor tasunaren eta higaduraren adierazle izan daiteke (Feller and Beare, 1997). c) Buztin- eta limo-mineralekin loturik dagoen lurzoruko materia organikoa (edo gaitasun lehenetsia). Buztin- eta limo-mineralek konplexu organo-mineral oso egonkorrak osatzeko gaitasuna dute (100 urte baino gehiago irauten dute lurzoruan) materia organikoko multzo anioniko eta/edo kationikoen eta jatorrizko arrokatik eratorritako konposatu mineralen arteko loturei esker. Horrenbestez, lurzoruaren ahalmen egonkortzailea lurzoru horretako buztin- eta limo-kantitateak zehazten du; era berean, hura jatorrizko litologiaren araberakoa da hein handi batean, EAEko lurzoru gazteen kasuan. Zatiki horrek, lurzoru gehienetan, materia organikoaren % 30 inguru osatzen du (6. irudia)

4.1.2. Metodologia: karbonoa pilatzeko gaitasun lehenetsia, karbonoa bahitzeko potentziala eta bertan dauden karbono-izakinak 4.1.2.1. Gaitasun lehenetsia eta bahitzeko potentziala Lurzoru gehienetan karbonoa pilatzeko gaitasun lehenetsia lurzoruko materia organikoaren % 30ekoa dela, gaitasun lehenetsia buztin- eta limo-edukiaren araberakoa dela, eta buztin- eta limo-kantitatea hein handi batean litologiaren araberakoa dela kontuan hartuta ─lurzoru gazteetan batik bat, EAEko lurzoruen kasuan bezala─, EAEko mapa litologikoa aztertzeari ekin zitzaion. EAEko mapa litologikoa Energiaren Euskal Erakundeak (EEE) 1999an egindako 1:25000 eskalako mapa geologikoaren laburpen bat da; bertan, klase geologikoak multzokatzen ziren, horien ezaugarri fisiko eta kimikoetan oinarrituta (Eusko Jaurlaritza, 2011). Multzokatze hori egin arren, mapa litologikoan 200 multzo agertzen dira. Informazio-kantitate hori guztia dela-eta, mapa hori ez da oso tresna erabilgarria kudeaketa-proposamenak egiteko.

EAE-ko lurzoruek karbono organikoa finkatzeko duten ahalmena Horregatik, mapa litologikoko informazioa laburbiltzea erabaki zen multzoak algoritmo matematiko bidez elkartuz, betiere lurzoruko laginen analitikak oinarritzat hartuta eta mapa erabilgarri bat eskuratzeko helburuarekin, kudeaketa-proposamenen oinarri gisa. Horrela, 10 multzo homogeneo (cluster) egin ziren basoko lurzoruen 1.180 laginen analitikak erabilita (0-25 cm), 2005 eta 2010. urteen artean aztertu zirenak (xehetasun gehiago IV. Eranskinean). Bizkaian eta Arabako isurialde kantauriarrean kokaturiko lurzoru-lagin horiek behar bezala ordez katzen dituzte EAEko gune atlantikoko baso-masak, horien kokapena eta hartzen zituzten basoespezieak direla eta. Mapa litologikoa 10 «cluster» edo kategoria litologikotan laburbildu ostean, cluster bakoitzari bertan nagusitzen zen eta bertako testuraren ezaugarriak hobekien ordezkatzen zituen litologiaren izena eman zitzaion (7. irudia). Testura horren arabera (buztinen eta limoen batez besteko edukia), cluster bakoitzerako zatiki mineralean karbonoa egonkortzeko ahalmena kalkulatu ahal izan zen (gaitasun lehenetsia), Six et al. (2002) autoreek garatutako eredu baten bitartez. Gero, karbonoa bahitzeko ahalmenaren ehunekoa kalkulatu zen, lurzoruaren gaitasun lehenetsiak ─buztin- eta limo-edukiaren arabera─ bahitzeko potentzialaren % 30 inguru osatzen duela kontuan hartuta, betiere lurzoruko materia organikoaren dinamika-ereduen arabera. 4.1.2.2. Karbono-izakinak Baso-lurrek karbonoa pilatzeko duten gaitasun lehenetsia balioesteko erabili ziren 1.180 lagin horiek erabili ziren, halaber, egur ekoizpenera zuzendutako EAEko isurialde atlantikoko 3 baso-espezie hauek hazten diren lurzoruetako karbono organikoa zehazteko: Eucalyptus globulus, Pinus radiata eta Pseudotsuga menziesii. Bizkaian, Eucalyptus nitens sailak areagotzen ari dira Pinus radiata espeziearen antzinako unadetan; hori dela-eta, espezie hori aurkitu zen lursailak pinuari zegozkiola erabaki zen. Bestalde, BASONET sareko beste 48 lurzoru-lagin erabili ziren Fagus sylvatica espeziea kokatzen zen lursailetako lurzoruak bereizteko. Pinu, eukalipto eta Douglas izeiaren masak birpopulatuak, mendi basatiak, haga-basoak edo tantaidiak ziren bereizi zen, Cantero et al. (1995) autoreen arabera. Pago-masa guztiak, ordea, elkarrekin hartu ziren, masa-egoeraren bereizketarik egin gabe. Hektarea bakoitzeko karbono-izakinak kalkulatzeko, aztertutako 1.228 laginetako karbono organiko osoaren kontzentrazioa biderkatu zen haren dentsitate aparentearekin eta lagindutako sakontasunarekin (25 cm). Aztertutako laginetako karbono-stocka zehaztu eta laginok zein baso masa-egoerari zegozkion sailkatu ostean, 2005eko Basoen Inbentario Nazionala erabili zen (BI-2005) materia organikoaren balioak azterketa-eremu osoan geografikoki banatu ahal izateko. 79

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

4.1.3. Emaitzak: karbonoa pilatzeko gaitasun lehenetsia, karbonoa bahitzeko poten tziala eta bertan dauden karbono-izakinak 4.1.3.1. Isurialde atlantikoko baso-lurretan karbonoa pilatzeko gaitasun lehenetsia eta bahi tzeko potentziala Testura hareatsuak (pikor lodiko, ertaineko eta fineko hareharriak) edo ez horren pisutsuak dituzten litologiek gaitasun lehenetsi txikiagoa dute (7. irudia), lurzoru horiek materia organikoko konplexuak sortzeko duten gaitasuna buztin- eta limo-mineral asko dituzten lurzoruena baino askoz txikiagoa baita (Jenkinson, 1988; Amato and Ladd, 1992; Hassink, 1994). Hori dela-eta, jarduera txikiko buztinak dituzten lurzoru-sistemetan edo lur hareatsuetan, ekoizpen-maila materia organikoaren deskonposizioak eragindako mantenugai-zikloen eraginkortasunaren araberakoa da, hein handi batean (Vitousek, 1984;. Macedo et al., 2008). Lurzoruko materia organikoa agortzeak lurzoruaren degradazioa eragiten du, mantenugaiak atxikitzeko gaitasuna txikitzean arriskuan jartzen baita sistemaren produktibitatea (Lemenih et al., 2005). Lur hareatsu horiek aztertu den azalera osoaren % 4 baino gutxiago hartzen zuten, eta beraz, gaitasun lehenetsi txikiko lurzoru horien jasangarritasuna bermatze aldera, horietan lurzorua mantentzeko teknika murriztaileagoak eta politika zorrotzagoak ezarri beharko lirateke.

7. irudia. 10 clusterretan laburbildutako sailkapen litologikoa eta horien gaitasun lehenetsia, aztertutako EAEko isurialde atlantikoko eremuan.

Bestalde, gaitasun lehenetsi altuena duten litologiak kareharri tupatsuekin eta lutitekin identifikatzen dira, jatorrizko arrokaren intenperizazioa dela-eta, horiek testura finagoa baitute, eta horrek areagotu egiten du karbono-konplexuak eratzeko gaitasuna. Testura fina zuten litologiek aztertutako baso-azaleraren % 60 baino gehiago hartzen zuten. 80

EAE-ko lurzoruek karbono organikoa finkatzeko duten ahalmena Eukaliptoak eta radiata pinuak kokapen bera dute honako litologia hauetan: hareak nagusitzen diren lutita eta hareharrietan, lutitak nagusitzen diren hareharri eta lutitetan, eta tupa grisen, ofiten, tupa- eta kareharri-alternantzien eta arbelen multzoan (19. taula). Litologia horien gaitasun lehene tsia 74,4, 78,8 eta 81,3 Mg C ha-1 da, hurrenez hurren. Douglas izeia hareharri eta lutiten artean hedatzen da batik bat, eta pagoa, aldiz, 3 litologiatan, gune zehatz bat nagusitu gabe. Litologia dena delakoa izanda ere, Douglas izeiaren eta pagoaren unada azpiko lurzoruek, oro har, gaitasun lehenetsia baino karbono organikoko eduki handiagoa izan zuten. Bi espezie horien azpiko lurzoruek gaitasun lehenetsia baino karbono balio handiagoak dituzte, beharbada honako bi arrazoi hauek direla eta: (i) Masa horiek altitude-kota altuetan kokatzen dira, eta horietan, urteko batez besteko tenperatura baxuagoa izaten da; horrenbestez, lurzoruko materia organikoaren deskonposizioa mantsoagoa izaten da (Kirschbaum, 2000). (ii) Mozketa-txanda luzeagoak dituzten masa horien kudeaketak karbono-stock handiagoa eragiten du. Dena den, batez besteko karbono-eduki handienak dituzten bi baso-formazio horien azpiko lurzoruek beren bahiketa-potentzialaren azpitik egoten jarraitzen dute, aurrerago adieraziko den moduan.

19. taula. Aztertu den eremuko lurzoruek karbono organikoa pilatzeko duten gaitasun lehenetsia eta bahitzeko potentziala, horietako bakoitzak hartzen duen azalera eta eukaliptoak, radiata pinuak, Douglas izeiak eta pagoak lurzoru-mota bakoitzean hartzen duten azalera erlatiboa

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak 4.1.3.2. Karbono-izakinak, karbonoa pilatzeko gaitasun lehenetsiarekin eta karbonoa bahi tzeko potentzialarekin alderatuta 20. taulan, aztertutako lurzoruetako karbonoaren benetako edukiak agertzen dira, baita horien ehunekoa ere, betiere gaitasun lehenetsiarekin (hark dituen buztin eta limoen arabera) eta karbonoa bahitzeko potentzialarekin (gaitasun lehenetsiak karbonoa bahitzeko potentzialaren % 30 osatzen duela kontuan hartuta) alderatuta. Aztertu diren lursailetako karbono organikoaren edukia 57,6 eta 100,3 Mg C ha-1 artean aldatzen zen lurzoruaren lehen 25 cm-etan. Europako Batzordeak argitaratutako txosten batean (Hiederer et al., 2011) Europako lehen mailako lursailetako lehen 20 cm-etan dagoen karbono organikoa agertzen da; honek 50 eta 100 Mg C ha-1 arteko balioak hartzen ditu, eta beraz, bat dator EAEn monitorizatutako lursailen karbono-edukiekin. 20. taula. Aztertu diren baso-espezieen lurzoruko (0-25 cm) karbono osoaren edukia (errore estandarra parentesi artean) eta lagin-kopurua, masaren egoeraren arabera (Cantero et al., 1995); lurzoruaren gaitasun lehenetsia baino karbono-eduki txikiagoa duten unaden ehunekoa eta aztertutako karbono-edukiak karbonoa bahitzeko potentzialari dagokionez osatzen duen ehunekoa

Azterlan honetan aztertutako karbono-edukiak oso urrun daude karbonoaren bahitze-potentzialetik (20. taula). Are gehiago, aztertutako lursail asko ez dira karbonoa egonkortzeko gaitasun lehene tsira ere iristen. Hori EAEko baso-masen eta bertako lurzoruen kudeaketa historiko intentsiboaren ondorioa izan daiteke, lurzoru horietan karbono-izakin txikiak eraginez. Industria Iraultzaren aurretiko kudeaketak, esaterako, ez zuen basoen iraunkortasuna bermatu; horrez gain, baso-gaixotasunek eta basoko beste produktu batzuen gehiegizko erabilerak (egurra, ikatza, ganaduaren ohe gisa erabiltzeko orbel eta zuhaixkak, eta abar), beste faktore batzuen artean, euskal mendien deforestazioa eragin zuten XIX. mendearen erdialdera aldera. Nolanahi ere, eta hemen azaldutako emaitzak ikusirik, ez dirudi basoen kudeaketa modernoak egoera leheneratzea lortu duenik.

EAE-ko lurzoruek karbono organikoa finkatzeko duten ahalmena EAEko baso-kudeaketaren oinarrizko eta ohiko helburua errentagarritasun ekonomikoa areagotzea izan da, betiere masaren iraunkortasuna arriskuan jarri gabe. Duela gutxi, baso-masen karbonofinkapena behar bezala garatu beharreko beste kudeaketa-helburu baten gisa hartu da, lehenengoa alde batera utzi gabe. Beraz, lurzoruko karbono-izakinen mantentzea ere baso-masen kudeaketahelburu gisa planteatu beharko litzateke. Uzta, baso-ateratze eta lursailen prestaketa-lanetan zehar euskal orografiara egokitutako makineria erabiltzea eta haren arrazoizko erabilera egitea funtsezkoa da helburu hori lortzeko. Bestalde, lurzoruko karbono organikoaren izakinak handitzeari dagokion alderdia txertatu behar da mozketa-hondarren aprobetxamendu energetikora xedaturiko kudeaketa-neurriak proposatzen direnean. Eukalipto-unada guztiek 70 Mg C ha-1 inguruko karbono-edukiak zituzten, masaren egoerak lurzoruko karbono organikoari eragin gabe; horrenbestez, karbonoa bahitzeko potentzialaren % 50 baino balio txikiagoak zituzten (20. taula; 8. irudia). Horrela, horiek dira, karbonoa bahitzeko poten tzialari dagokionez, hobetzeko potentzial gehien duten lursailak. Lurzorua mantentzeko eta bertako karbono-izakinak handitzeko hartutako basogintzako teknikek karbonoaren gehikuntza nabarmena islatu beharko lukete epe motzera eta ertainera. Birpopulatze-egoeran zeuden radiata pinuaren unadek 64 Mg C ha-1 inguruko edukiak agertu zituzten, hots, mendi basatiko, haga-basoetako eta tantaidietako unadek baino balio dezente txikiagoak (69,4, 69,6 eta 72,2 Mg C ha-1, hurrenez hurren) (20. taula). Horrek argi eta garbi islatzen ditu uztak, baso-ateratzeek eta lursaila prestatzeko lanek lurzoruko karbono organikoan eragiten dituzten ondorioak. Era berean, mendi basatiko pinudien azpiko lurzoruek karbonoa egonkortzeko gaitasun lehenetsiaren % 74 zutela eta birpopulatutako pinudiek, haga-basoek eta tantaidiek % 90 inguruko gaitasuna zutela ikusi zen. Dena den, hori karbonoa bahitzeko potentzialaren % 50ari dagokio pinudi helduen kasuan (8. irudia); gaitasun hori % 42 eta 50 artekoa da (% 8ko oszilazioa) errotazio-aldian, eta beraz, are gehiago azpimarratzen da lurzorua mantentzeko teknikak hartu beharraren garrantzia Azterlan honen emaitzak baliozkotzeko, karbono-edukiaren erlazio ebaluatu zen aireko biomasaren eta pinudietako lurzoruaren artean. Literatura zientifikoaren arabera, Europako basoetako karbono-erreserben lurzorua:landarea erlazioaren ehunekoa 2,81 da lurzoruaren 1 metrora arteko sakoneran. Era berean, lurzoruaren lehen 20 cm-etan (lehen metroarekin alderatuta) karbono organikoaren ehunekoa % 50 ingurukoa da baso epelen kasuan (Dixon et al., 1994; Goodale et al., 2002; Johnson and Curtis, 2001). Radiata pinu helduen unadetako aireko eta lurpeko (lurzoruaren lehen 25 cm-etan) karbono-edukiaren erlazioa ebaluatzeko, Latorrek (2003) aurkeztutako datuak aztertu ziren. Azterlan horretan Merino et al. (2003) autoreek BASONET sareko radiata pinuaren lursailetarako garatutako ekuazio alometrikoak aplikatu ziren eta BASONET sareko pinudi helduek, batez beste, 91,2 Mg C ha-1 zituztela ondorioztatu zen aireko biomasaren kasuan (Latorre, 2003). Horrenbestez, lurzoru horiek 128 Mg C ha-1 izan beharko lituzkete, batez beste, lurzoruaren lehen 20 cm-etan. Baina BASONET sareko radiata pinuz osaturiko 50 lursail helduek 65 Mg C ha-1ko batez besteko edukia zuten lurzoruan, bahitzeko potentzialaren % 51, alegia. Emaitza hori lan honetan lortutakoaren berdina da, betiere lurzoruen gaitasun lehenetsian oinarritutako kontzeptuzko ereduari jarraiki garatu dena.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

8. irudia. Aztertutako 4 baso-espezieen gaur egungo egoera (Eucalyptus globulus, Pinus radiata, Pseudo tsuga menziesii eta Fagus sylvatica), lurzoruaren lehen 25 cm-ek karbonoa bahitzeko duten potentzialari dagokionez.

Paisaiari dagokionez, bertako lurzoruek karbonoa bahitzeko duten potentzialaren % 60aren azpitik kokatzen da aztertutako ia baso-azalera guztia (8. irudia). Lurzoruan karbono organiko gehien duten baso-eremuak Karrantzako eta Arabako pagadiak dira. Halere, masa horiek karbonoa bahitzeko beren potentzialaren oso azpitik daude oraindik ere. EAEko azalera osoaren erdia baino gehiago (% 53-55) basoek hartzen dute, eta beraz, lurzoruek karbono-kantitate handiak izan ditzakete. Dena den, isurialde atlantikoan aztertutako baso-sistemen % 5 bakarrik dago asetasun-mugatik gertu. Beraz, basoen kudeaketak EAEn oso potentzial handia duela esan genezake. Basoen kudeaketa egokiak karbono-bahiketa sustatu dezake baso-lurretan. Beste herrialde batzuetan gertatzen den moduan, lurzoruetako karbono-izakinak handitzeko basoen kudeaketan zenbait aldaketa sustatu beharko lirateke, horrela, kudeaketaren alderdi hori indartzeko. Nolanahi ere, baso-lurren karbono-bahiketari dagozkion tasak modu objektiboan monitorizatu eta kuantifikatu behar dira, eta ez Kyotoko Protokoloaren 3.4 artikuluan eta IPCC Taldearen irizpideetan hala jasotzen delako bakarrik, baita gizakiak eragindako aldaketek baso-kudeaketan dituzten ondorioak modu objektiboan ebaluatzeko eta baso-kudeaketaren praktika horiekin loturiko pizgarri mota guztiak zehazteko ere.

EAE-ko lurzoruek karbono organikoa finkatzeko duten ahalmena

4.2. EAE-KO LURZORUETAN KARBONO ORGANIKOA FINKATZEKO AHALMENAREKIKO HURBILKETA: LURZORUEN ANALISIA 4.2.1. Sarrera eta helburuak Isurialde atlantikoko baso-lurren kasuan, lurzoruko materia organikoaren edukiaren araberako kontzeptuzko ereduen aplikazioa aztertu zen; zoritxarrez, eta denbora- eta informazio-gabezia dela-eta, oraindik ezin izan da eredu horrek beste lur-erabilera batzuetan izango lukeen aplikazioa aztertu. Dena den, NEIKER-Tecnalian eskuragarri dauden lurzoruko materia organikoaren edukiei buruzko datuak oinarritzat hartuta, atal honetan honako hauek gauzatzen saiatu gara : •

1995 eta 2006. urteetan EAE osoko lurzoruetan (baso-lurzoruetan nahiz bestelakoetan) zeuden karbono-izakinen balioespena.

•

Lurzoruan dauden karbono-izakinak abiapuntutzat hartuta, EAEko lur-erabilera desberdinetarako finkatu litekeen karbono-kantitatearen hurbilketa, betiere lurzoruko karbonoa mantentzeko kudeaketa-praktika egokiak aplikatuz.

Lurzoruko karbonoa mantentzeko kudeaketa-praktika horiei «Best Management Practices» (BMP) deitu diegu; horrenbestez, modu egokian kudeatutako lurzoruetan aurkitu genezakeen karbonokantitateari «BMPetatik eratorritako finkapena» deitu diogu, aurreko atalean erabili ditugun kon tzeptuzko ereduetan oinarritutako terminoetatik behar bezala bereizteko («gaitasun lehenetsia» eta «bahiketa-potentziala»).

4.2.2. EAEko baso-lurzoruetako nahiz beste lurzoruetako karbono-izakinak EAEko baso-lurzoruetako nahiz beste lurzoruetako karbono-izakinak lortzeko, 1995 eta 2006. urteetan aztertutako 8.800 lurzoru ingururen laginen materia organiko analisiak erabili ziren (ikus IV. Eranskina xehapen metodologikoetarako); horietatik 2006 urtekoak ziren 6.200 puntu inguru behar bezala kokatu ahal izan ziren geografikoki. Laginketa-puntu horietako lehen 30 cm-etako karbono organikoaren kantitateak Geografia Informazioko Sistema bidez interpolatu ziren karbonoaren mapa bat egin ahal izateko (9. irudia). Lurzoruaren lehen 30 cm-etan aurkitutako karbono organikoaren balioak asko aldatzen ziren; 10,5 Mg C ha-1ko karbono edukia zuen erremolatxa-laborantzara xedaturiko isurialde mediterraneoko lurzoru batetik hasi, eta 204,2 Mg C ha-1ko edukia zuen isurialde bereko hostozabalen basoko lurzorura.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak Dena den, landarediz estalitako EAEko azalera osoan, oro har, lurzoruko karbono organikoaren edukia batez beste 71 Mg C ha-1koa dela kalkulatu da (76 Mg ha-1 isurialde atlantikoan –Bizkaia, Gipuzkoa eta Kantauri Arabarra eta Gorbeia Inguruak esaten zaien Arabako eskualdeetan- eta 62 Mg ha-1 isurialde mediterranearrean). Eduki hau bera, lurralde historikoen arabera kalkulatuz gero, batez besteakoak 73, 72 eta 66 Mg C ha-1 dira Gipuzkoa, Bizkaia eta Araban, hurrenez hurren. Lortutako karbonoaren mapak nolabait islatzen du lurzoruaren erabilerak eta klimatologiak lurzoruko karbono organikoaren mailak zehazten dituztela, aldakortasuna handia den arren, seguru asko kontuan hartu ez diren beste parametro batzuekin loturikoa (litologia, topografia edo lurzoruan egin diren erabilera desberdinen historiala, adibidez). EAEko karbonoaren mapa egiteko erabili zen informazioarekin batera, udalerri mailan bakarrik kokatu ahal izan zen informazioa (8.500 datu gutxi gorabehera) irudikatzen ahalegindu gara, laginketa-urteak, lurraren erabilerak eta isurialdea kontuan hartuta (10. irudia). Laginketa-urteek EAEko lurzoruetako karbono-izakinen ustezko bilakaera adieraziko lukete; isurialdeek klimatologiaren eragina islatuko lukete, eta lurraren erabilerek, aldiz, giza jarduerak EAEko lurzoruen karbono-finkapenean izan duen eragina. Oro har, 1995 eta 2006. urteetako karbono-stocken bilakaera alderatzean (10. irudia), EAEko lurzoruetan karbonoa galtzeko nolabaiteko joera dagoela ikus daiteke. Joera hori zuhurtziaz hartu behar da, laginketa-puntuak ez baitziren berdinak izan bi urte horietan; gainera, datu-kopurua baxua da kasu batzuetan (2006. urteko isurialde atlantikoko fruta-arbolen, isurialde mediterraneoko larreen edo isurialde atlantikoko mahastien kasuan, esate baterako), eta beraz, horiek ez dira nahikoak konparazioa egin ahal izateko. Dena den, bi urte horietako datu gehien dituzten lurzoru-erabileren balioak aztertuz gero (FC, FF, G, C), lurzoruko karbono-kantitate txikiagoetaranzko joera hori berresten da, larreen (G) kasuan salbu. Horrela, EAEn kalkulatutako konifero, hostozabal eta labore-lurren medianak 69,5, 74,2 eta 44,6 Mg C ha-1 izan ziren, hurrenez hurren, 1995. urtean; mediana horien balioak 66,6, 69,2 eta 30,0 Mg C ha-1 izan ziren, hurrenez hurren, 2006. urtean, eta beraz, labore-lurren kasuan ikusten da beherakadarik nabarmenena. Nolanahi ere, larreen kasuan (G), mediana horiek 56,7 eta 65,1 Mg C ha-1ko balioak izan zituzten 1995 eta 2006. urteetan, hurrenez hurren; beraz, lurzoru horietako karbonoa igo egin dela ikus daiteke. Labore-lurretan karbono-finkapenen joera beheranzkoa da eta larreetan, ordea, goranzkoa; joera hori nekazaritzaren eta abeltzaintzaren arteko bereizketak eragin lezakete. Bereizketa horren ondorioz, azken urteetan labore-lurretan ongarri sintetikoak erabili dira simaurraren eta mindaren ordez, horiek eskuragarri ez izateagatik, hain zuzen (materia organikoaren ekarpen txikiagoa labore-lurretan); horrez gain, lurrarekin loturiko abeltzaintza-ustiategietarako larreetan simaur eta minda gehiegi aplikatu da, horiek ez baitzuten horrelakoak aplikatzeko azalera nahikorik (materia organikoaren ekarpen handiagoa larreetan).

9. irudia. Karbono-izakinen mapa 2006. urtearen inguruan EAEko azalera-unitate bakoi足tzeko (Mg C ha-1), lurzoruaren lehen 30 cm-etan.

EAE-ko lurzoruek karbono organikoa finkatzeko duten ahalmena

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak EAEko isurialde atlantikoko eta isurialde mediterraneoko lurzoruetako karbono organikoaren kantitateak alderatzeko orduan (10. irudia), isurialde mediterraneoko koniferoetako lurzoruetan finkatutako karbono-kantitatea isurialde atlantikoko lurzoruetan finkatutakoa baino handiagoa dela ikus daiteke (92,5 eta 88,9 Mg C ha-1 arteko medianak isurialde mediterraneoan, eta 68,3 eta 66,0 Mg C ha-1 arteko medianak isurialde atlantikoan, 1995 eta 2006. urteetan, hurrenez hurren); horren arrazoietako bat klimatologia izan daiteke, baina iparraldeko isurialdean egin den basoen kudeaketa intentsiboagoa izango da, seguru asko, arrazoi nagusia. Hostozabalen basoetan (FF) ez zen hori horren garbi hautematen, eta labore-lur belarkaretako eta mahastietako karbonokantitatea aztertzean, aldiz, aurkakoa ikusi zen, hau da, isurialde atlantikoko karbono-kantitateak handiagoak zirela isurialde mediterraneokoak baino (labore-lur belarkaren medianak 47,7 eta 32,6 Mg C ha-1 artekoak ziren iparraldeko isurialdean, eta 30,1 eta 29,9 Mg C ha-1 artekoak hegoaldeko isurialdean, 1995 eta 2006. urteetan, hurrenez hurren; mahastien kasuan, mediana horiek 39,1 eta 38,6 Mg C ha-1 arteko balioak zituzten iparraldean, eta 24,7 eta 30,9 Mg C ha-1 arteko balioak hegoaldean, 1995 eta 2006. urteetan, hurrenez hurren); hori ere isurialde mediterraneoko laborelurren eta mahastien ekoizpen-praktika intentsiboagoetan oinarritu daiteke, arrazoi klimatologikoez gain; praktika intentsiboago horietan ongarri mineral gehiago eta ongarri organiko gutxiago erabili izan dute. Azkenik, lurraren erabilerek ─giza jarduerarekin lotuak─ lurzoruetako karbono-kantitatean argi eta garbi eragiten dutela adierazten dute datuek (10. irudia). Horrela, baso-lurren laginetan topatu ziren karbono-kantitate handienak ─ hostozabalen espezieek hartutako lurzoruetan (FF) bereziki─, baita sastrakadien (M-P) laginetan ere (69,5 eta 66,6 Mg C ha-1 FC lurzoruetan, 74,2 eta 69,2 Mg ha-1 FF lurzoruetan eta 93,7 eta 68,3 Mg C ha-1 M-P lurzoruetan, 1995 eta 2006. urteetan, hurrenez hurren); larreetan tarteko kantitateak topatu ziren (56,7 eta 65,1 Mg C ha-1 1995 eta 2006. urteetan, hurrenez hurren), eta labore-lur belarkaretan eta mahastietan, ordea, karbono-kantitate txikienak (44,6 eta 30,0 Mg C ha-1 labore-lurretan, eta 35,7 eta 31,1 Mg C ha-1 mahastietan, 1995 eta 2006. urteetan, hurrenez hurren). 2. kapituluan egindako 1990 eta 2008. urteetarako BEG inbentarioak gogoratu eta lurzoruko karbono organikoaren kantitateen balioespenari so eginez gero, isurialde atlantikoan 88, 100, 88, 56 eta 112 Mg C ha-1 inguruko kantitateak lortu zirela ikusiko dugu baso-lur, larre, sastrakadi, labore-lur belarkara, fruta-arbola edo mahastietara xedaturiko gainerako azaleren kasuan, hurrenez hurren. EAEko lurzoruen benetako azterketetatik jasotako medianekin alderatuz gero, isurialde atlantikoan lurzoruko karbono organikoaren benetako kantitateak IPCC Taldeak proposatutako balioen arabera balioetsitakoak baino txikiagoak direla ondorioztatu daiteke. Laburbilduz, lurraren erabilerak EAEko lurzoruetan dagoen karbono organikoaren izakinetan modu garrantzitsuan eragiten duela adierazten dute lortutako datuek; horrenbestez, giza jarduerak lurzoruko karbono organikoaren kantitateak asko aldatzen dituela esan daiteke. Gizakiaren eragina beste faktore batzuek eragin ditzaketen ondorioak baino errazago hautematen da, lurzoruko karbono organikoaren kantitatearen denbora-bilakaerak edo EAE barneko esparru geografikoaren klimatologiak (isurialde atlantikoa eta mediterraneoa) eragin ditzaketen ondorioak baino errazago, esate baterako. 88

EAE-ko lurzoruek karbono organikoa finkatzeko duten ahalmena

10. irudia. Lurzoruaren lehen 30 cm-etako karbono-kantitatearen boxplot-ak (Mg C ha-1), urtearen, EAEko isurialdearen eta lur-erabileraren arabera. Boxplot horietan honako datu hauek irudikatzen dira: lagin-kopurua (parentesi artean); 50. pertzentila (laukizuzenaren erdiko lerroa); 25. eta 75. pertzentilak (laukizuzenaren mugak); gehienezkoa eta gutxienekoa, outlier-ak kontuan hartu gabe (laukizuzenaren zutabeak); laukizuzenaren luzera baino 1,5 eta 3 aldiz handiagoak diren balioak edo outlier-ak (zirkuluak); eta muturreko balioak edo laukizuzenaren luzera baino 3 aldiz handiagoak diren balioak (izartxoak).

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

4.2.3. EAEko baso-lurzoruetan nahiz beste lurzoru batzuetan espero den kudeaketa-praktika egokietatik eratorritako karbono-finkapena Lurzoruek karbonoarekiko asetasun-muga jakin bat dutela adierazi da kapitulu honen hasieran, hau da, karbonoa egonkortzeko gehienezko ahalmen mugatu bat dutela eta ahalmen edo potentzial hori lurzoruko materia organikoaren 3 gordailuk zehazten dutela: lurzoruko materia organiko askeak (gehien mineralizatu daitekeena), fisikoki babestua dagoen lurzoruko materia organikoak (oklusio bidez, lurzoruko agregatuen barnean), eta buztin- eta limo-mineralekin loturiko lurzoruko materia organikoak (gaitasun lehenetsia). Buztinekin eta limoekin loturiko lurzoruko materia organikoak ia lurzoru guztien gehienezko egonkortze-ahalmenaren % 30 osatzen du, eta beraz, lurzoruetako buztinen eta limoen edukia abiapuntu gisa erabil liteke, lurzoruko materia organikoaren dinamika-ereduen arabera, lurzoruek karbonoa finkatzeko duten potentziala ezagutzeko. Hori egin zen, hain zuzen, EAEko isurialde atlantikoko baso-lurzoruen kasuan; horrela, isurialde atlantikoko lurzoruen lehen 25 cm-etako karbono-finkapenaren potentziala 137 Mg C ha-1 ingurukoa zela, eta pinudi edo eukalipto-sailetako eta gainerako basoetako karbono-finkapenaren potentizala 108 Mg C ha-1 ingurukoa zela balioetsi zen, hurrenez hurren. Halere, dinamika-ereduek EAEko lur-erabilera bakoitzean izan duten aplikazioa oraindik aztertzeko dagoenez, eta hura lurzoruetako buztin- eta limo-edukiarekin edo hauekin loturiko aldagaiekin (litologia, adibidez, isurialde atlantikoko baso-lurzoruei buruzko atalean, edo lurzoru-mota, 21. irudian) oraindik alderatu ez denez, atal honetan EAEko lurzoruen lehen 30 cm-etan zenbat karbono finkatu daitekeen balioesten saiatu gara, aurreko atalean bildutako materia organikoaren edukiari buruzko azterketa abiapuntutzat hartuta. 21. taula. Karbono organikoaren batez besteko edukia FAO-UNESCO lurzoruen unitate batzuetarako eta WRB lurzoru-unitateetarako (Iturria: Batjes, 1996).

EAE-ko lurzoruek karbono organikoa finkatzeko duten ahalmena Horretarako, lurzoruko karbono organikoaren kantitateari buruzko 8.800 datuak hartu ziren kontuan, eta lurzoruaren erabilera bakoitzerako, EAEn altua baina ez eskuraezina izango zen balio baten bila hasi ginen. Horren helburua karbono-kantitate egokia lortzea izango litzateke, lurzoruko karbonoa mantentzeko praktika onenen antzeko kudeaketa-praktikekin loturiko kantitate bat alegia (kudeaketa-praktika onenak – «Best Management Practices»), mantentze-praktika horiek giza jarduera galarazten ez duten neurrian (lurraren giza erabilerekin lotuta). Balio altu hori 22. taulan islatutako 90. pertzentilaren bitartez zehaztu zen (lagindutako lurzoru guztien % 10 bakarrik dago balio horren gainetik). Beste estatistika-datu batzuk ere agertzen dira taula horretan, 90. pertzentila apetaren arabera hautatutako balio bat baita, eta hura orientagarria izan daiteke, taulako beste balio batzuk bezala. 22. taula. EAEko lurzoruetan dagoen karbono organikoaren laburpena (Mg ha-1), 1977 eta 2010. urteen artean bildutako 8.800 datuen arabera.

(FC: koniferoak dituen baso-lurra; FF: hostozabalak dituen baso-lurra; M-P: sastrakadiak; G: larreak; C: labore-lur belarkarak eta baratzeak; frut: fruta-arbolak; V: mahastiak)

Horrenbestez, 90. pertzentila balio orientagarri gisa hartuta, EAEko kudeaketa-praktika egokietatik eratorritako lurzoruaren karbono-finkapena zehaztu ahal izango litzateke: •

110-120 Mg C ha-1 baso-lurren kasuan.

•

90 Mg C ha-1 belardi/larreen kasuan (handiagoa izango litzateke gizakiaren esku-hartze txikiagoa duten lurzoruetan, sastrakadietan, esaterako).

•

50-60 Mg C ha-1 labore-lurren kasuan (baratzeak, alor estentsiboak, fruta-arbolak eta mahastiak barne).

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak Baso-lurren kasuan, BMP praktiketatik eratorritako karbono-finkapena (100-120 Mg C ha-1) kapitulu honen hasieran karbonoa finkatzeko potentzial gisa balioetsitako magnitude-ordenaren antzekoa da, lurzoruko materia organikoaren dinamika-ereduen arabera (108-137 Mg C ha-1), azken hori lehen 25 cm-etarako bakarrik izan arren.

EAE-ko lurzoruek karbono organikoa finkatzeko duten ahalmena

4.3. EAE-KO LURZORUETAKO KARBONO-IZAKINEN ETA ESPERO DEN FINKAPEN-AHALMENAREN ARTEKO ALDEA Kapitulu honen hasieran kalkulatu den moduan, pinuak eta eukaliptoak hartzen dituzten isurialde atlantikoko baso-lurzoruetan karbono-kantitatea finkapen-potentzialaren edo karbonoarekiko asetasun-mugaren % 50ekoa zen, EAEko isurialde atlantikoko gainerako basoetan kantitate hori potentzialaren % 75ekoa izan arren (horrenbestez, gehikuntza potentziala % 100 eta % 33,3koa zen, hurrenez hurren, lurzoruko gaur egungo karbono organikoarekin alderatuta). EAEko lurzoruen analisien mediana (aztertutako lurzoruen erdiak balio horren azpitik daude) BMP praktiketatik eratorritako finkapen-balioarekin (90. pertzentila) alderatu eta ehunekotan adieraziz gero, balio hori % 60-63, % 72 eta % 62-69koa da baso-lurren, larreen eta labore-lurren kasuan, hurrenez hurren. Horrenbestez, eta baso-lurrei dagokienez, bi hurbilketa horiek (dinamika-ereduen eta lurzoruen azterketaren bitartez) bat datoz magnitude-ordenan. Horrenbestez, lurzoruko karbono organikoa mantentzera xedaturiko kudeaketa-praktiken bitartez, epe luzera EAEko lurzoruetan finkatutako karbonoaren gehikuntza nabarmena izatea espero da; horrela, baso-lurretan, larreetan eta labore-lurretan 67-71, 65, 31-44 Mg C ha-1ko medianetatik 100120, 90 eta 50-60 Mg C ha ko medianetara pasatuko ginateke, hurrenez hurren (gaur egun dagoen karbono organikoaren % 70, 40 eta 50eko gehikuntza gertatuko litzateke baso-lurretan, larreetan eta belarkien eta zurezkoen labore-lurretan, hurrenez hurren).

5. KAPITULUA EAE-KO EKOSISTEMA LEHORTARRETAN KLIMA-ALDAKETARA EGOKITZEKO ETA HURA ARINTZEKO NEURRIAK

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

5. EAE-KO EKOSISTEMA LEHORTARRETAN KLIMA-ALDAKETARA EGOKITZEKO ETA HURA ARINTZEKO NEURRIAK 5.1. SARRERA IPCC Taldearen irizpideei jarraiki gauzatutako 1990 eta 2008. urteetarako berotegi-efektuko gasen (BEG) inbentarioen bitartez, EAEn bi gordailu garrantzitsu zeudela ikusi zen, horien CO2 atmosferikoa isurtzeko eta finkatzeko ahalmena dela eta: baso-biomasa eta lurzoruak (2. Kapitulua). Lurzoruko materia organikoak karbono-izakin egonkorragoak ditu, eta baso-biomasa forman finkatutako karbonoak baino egonaldi luzeagoa du; dena den, azken hori azkarrago pilatzen da, eta haren egonaldia are gehiago luzatu daiteke egurretik bildutako bizi-ziklo luzeko produktuen bitartez. Nolanahi ere, karbonoa baso-biomasan eta lurzoruetan pilatzeko aukerak mugatuak dira, biomasa energiaren ekoizpenerako erabiltzen denean salbu, erregai fosilak ordezkatuz (Ihobe eta Neiker, 2005). EAEko berotegi-efektuko gasen inbentarioetan baso-biomasan finkatutako karbonoarekin lotutako ziurgabetasuna altua izan arren, baso-biomasan karbonoa pilatzea erraztuko lukeen baso-lurren kudeaketa eta antolamendu baten bitartez gaur egun EAEn finkatzen dena baino % 52 karbono gehiago finkatu daitekela balioetsi da, betiere azalera berrien basotzea gaineratu gabe eta egurretik lortutako bizi-ziklo luzeko produktuak kontuan hartu gabe (3. Kapitulua). Era berean, basoen, belardi/ larreen eta labore-lurren kudeaketan praktika egokiak erabiliz gero, lurzoruko karbono organikoa ez galtzeaz gain, lurzoruetako karbono organikoaren pilaketa erraztu eta areagotu ahal izango li tzateke; EAEn, esaterako, gehikuntza hori % 70 (are gehiago radiata pinuaren eta eukaliptoaren kasuan), 40 eta 50ekoa izango litzateke baso-lurren, belardi/larreen, eta belarki eta zurezkoen labore-lurren kasuan, hurrenez hurren (4. Kapitulua). Jakina, baso-biomasako eta lurzoruetako karbono-gehikuntza horiek epe luzera gertatuko lirateke, lurzoruetan bereziki. Baso-biomasan eta lurzoruan CO2 finkatzeko potentziala mugatua izan arren, eta hark, bere horretan, klima-aldaketaren arazoa konponduko ez badu ere, potentzial horretara iristeko edo gerturatzeko neurriak behar-beharrezkoak dira atmosferara isurtzen diren berotegi-efektuko gasak murrizteko lasterketa horretan denbora irabazteko, erregai fosilak ordezkatu beharko dituzten energia berriztagarriak garatzen diren bitartean, esate baterako. Gainera, baso-biomasan eta lurzoruan karbonoa areagotzeko arintze-neurri horien ezarpenak beste ondorio onuragarri batzuk eragingo lituzke ingurumenaren ikuspegitik: labore-lurren, belardi/larreen eta basoen kudeaketa jasangarria, bide batez, uren eta lurzoruen eta, oro har, ingurune naturalaren kalitatea hobetuz. Horrenbestez, horiek klima-aldaketaren aurrean egokitze-neurriak ere izango lirateke, zeharka bada ere. Ez ahaztu klima-aldaketaren aurrean bi erantzun-mota behar direla: batetik, BEG isurpenak murriztu behar dira, eta horretarako «arintze-neurriak» hartu behar dira; eta bestetik, ondorio saihestezinei aurre egin behar zaie, hau da, «egokitzapen-neurriak» hartu behar dira (Europako Batzordea, 2009). Horrenbestez, «arintzeak» BEG isurpenak murriztera eta hustutegiak sustatzera xedaturiko politikak izango lirateke, eta «egokitzapenak», aldiz, sistema naturalen eta giza sistemen urrakortasuna

EAE-ko ekosistema lehortarretan klima-aldaketara egokitzeko eta hura arintzeko neurriak murriztera xedatutako ekimenak eta neurriak, klima-aldaketak eragingo dituen benetako ondorioei edo aurreikusten diren ondorioei aurre egiteko (IPCC, 2007a). Zerbitzu ekosistematikoak ─karbono-bahiketa edo uholdeen eta lurzoruaren higaduraren aurkako babesa, adibidez─ hertsiki loturik daude klima-aldaketarekin, eta ekosistema osasuntsuek funtsez ko defentsa gisa jarduten dute muturreko ondorio batzuen aurka. Planteamendu global eta integratu bat behar da ekosistemak eta horiek eskaintzen dituzten ondasunak eta zerbitzuak mantendu eta hobetu ahal izateko (Europako Batzordea, 2009).

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

5.2. BASO-LURRETAN, BELARDI/LARREETAN ETA LABORE-LURRETAN HARTU BEHARREKO NEURRIAK Lal et al. (1998) autoreek balioetsi zutenaren arabera, 50 urteko epean karbonoa bahitzeko gehienezko mugetara iritsiko gara belardi/larre, baso eta labore-lurren erabilera- eta kudeaketatekniken bitartez; dena den, denbora-tarte horretan energiaren ekoizpen-sistemetan beharrezko aldaketak egitea espero da, atmosferara askatutako CO2 mailak egonkortu ahal izateko. Giza jarduerek aldaketa handiak eragin ditzakete nekazaritza, larre eta baso-sistemen fun tzionamenduan, karbono organikoaren iturri edo hustutegi gisa. Jarraian, ekosistema lehortarretan karbono organikoa pilatzeko jarduera onuragarri batzuk deskribatzen dira 1. 1- Zuhaitzik gabeko lursailen birpopulaketa, eta labore-lur edo eremu degradatuen basotzea/basoberritzea; horiek dira, hain zuzen, dagokion ekosisteman karbonoa finkatzeko ahalmena areagotzen duten jarduketak. Karbono organikoa biomasan nahiz lurzoruan pilatzen da; lehenengoan azkarrago pilatzen da, baina bigarrenean, ordea, modu iraunkorragoan. Dena den, EAEn oso mugatuak dira eremu handiak baso-berritzeko aukerak, isurialde kantauriarrean batez ere, gaur egungo baso-azalera kontuan hartzeko modukoa baita dagoeneko, betiere ekoizpen primarioko sektoreen gizarte eta ekonomia arloko eskakizunak direla eta. 2- Printzipioz, basoetako birlandaketek/birsorkuntzek basotzeek/baso-berritzeek baino karbono organikoa bahitzeko potentzial txikiagoa dute. Nolanahi ere, eta azken horien kasuan bezala, hor dago karbono organikoa baso-biomasan pilatzeko potentziala. Baso-antolamenduak eta baso-kudeaketa jasangarriak karbono-bahiketa areagotzeko helburuarekin garatzen den edozein proiekturen funtsezko alderdiak izan behar dute. Mendien antolamendu egoki baten bidez karbonoaren atzitze iraunkorrak lortu daitezke denboran zehar, eta basoen kudeaketa-praktika egokiak erabiliz, lurzoruko karbono organikoaren galerak saihestu daitezke; izan ere, horrelakoak askotan gertatzen dira merkataritzara xedaturiko baso-landaketetan, eta gainera, horiek lurzoruetan karbono organikoa pilatzea erraztuko lukete. 3- Kalitate oneko baso-produktuak sustatzea proposatzen da (desbiribiltzeko zura, zerratzeko zura). Produktu horiekin, (ii) egurreko karbono-stockaren txanda luzatzea lortzen da, (ii) baita horien fabrikaziorako karbono fosil asko isuri dituzten produktuak ordezkatzea ere. Gainera, pilatutako karbonoa areagotzen laguntzeaz gain, berritutako baso-masak CO2a intentsitate handiagoarekin finkatu dezala ahalbidetzen du basoko produktuen aprobetxamenduak.

“Neiker-Ihobe, 2004. Estudio sobre la potencialidad de los suelos y la biomasa de zonas agrícolas, pascícolas y forestales de la CAPV como sumideros de carbono” izeneko barne txostenean oinarritutako neurriak.

EAE-ko ekosistema lehortarretan klima-aldaketara egokitzeko eta hura arintzeko neurriak 4- EAEko lurzoruetako karbono organikoaren mailak aurreikusitakoak baino txikiagoak izan ohi dira, eta beraz, seguru asko ez dira materia organikoa lurzoruetan pilatzeko baldintza onuragarrienak garatzen, kudeaketa-teknikekin loturiko faktoreak (lursaila prestatzeko lanak; uzta-hondakinen kudeaketa; ongarritze ez-organikoa, organikoarekin alderatuta; belardien ustiaketa intentsiboa; gehiegizko larratzea; higadura errazten duten larreak erretzea; eta abar) eta faktore topografikoak (higadura errazten duten aldapak, eta abar) direla eta. Lurzoruetako eta biomasako karbono-bahiketa areagotzeko aukera asko daude. Hautatu beharreko aukerak baldintza edafoklimatikoetan eta sozioekonomikoetan oinarritzen dira, eta beraz, ez dago modu unibertsalean aplikatzen den aukerarik. Gainera, tokiaren araberako egokitzapenak egin behar dira, aukera-konbinazio egokiena hautatzeko. Oro har, input guztien kostuak eta praktika bakoitzaren onurak hausnartu behar dira, horiek izan ditzaketen arriskuez gain. Horrela, lurrak ez lantzea aukerarik onena izan daiteke karbono-bahiketaren ikuspuntutik, baina horrek herbiziden erabilera handia eragin dezake. Herbizidak aplikatu beharrean, seguru asko egokiagoa izango da, erein aurretik, gutxieneko laborantzaren bat egitea. 5- Nekazaritzaren kudeaketa beste modu batera bideratu behar da, nekazaritza-prozesuek karbono atmosferikoaren iturri gisa jarduten baitute gaur egun, eta egoera hori aldatu egin behar da. Horregatik, beste teknika batzuk gauzatzea proposatzen da, hala nola, kontserbazio-laboran tza, uzta-hondakinen kudeaketa, labore estalgarrien laborantza, materia organiko exogenoaren gehikuntza eta labore energetikoen erabilera, betiere neurri horiek laboreen eta larreen premiekin eta baldintza edafoklimatikoekin, eta gizarte eta ekonomia arloko eragileekin bat badatoz. Era berean, ekoizpen-sistema intentsiboen nolabaiteko desintentsifikazioa proposatzen da, ongarritze nitrogenatuaren ekarpenak (lixibiatuetan dauden nitratoak eta N2O emisioak murriztuz) eta energiakontsumoa murriztuz. 6- Klima-eskualde berean karbonoa bahitzeko ahalmen oso desberdinak dituzten lurzoruak egon daitezke, prozesu edafikoen, osagai egonkortzaile zehatzen presentzia edo gabeziaren, giza eraginaren, higaduraren eta beste faktore batzuen ondorioz. Horrenbestez, behar-beharrezkoa da lurzoruetako materia organikoaren funtzionamendua eta gizakiak erabiltzen dituen sistema guztiek materia organikoaren kantitatean eta kalitatean eragiten dituzten ondorioak hobeto aztertzea, klima-aldaketarekin loturiko aldagaiak txertatuz. 7- Belardi/larreek ekoizpenaren nahiz kontserbazioaren eta aisialdiaren ikuspuntutik betetzen duten funtzio garrantzitsua dela-eta, horiek hobeto kudeatzea gomendatzen da, faktore klimatikoak, topografikoak, edafikoak eta hidrologikoak erabilera horretarako onuragarriak direnean. Larreetako karbono-stockak handitzeko (horrela murriztu egingo lirateke azalera-unitateko N2O eta CH4 isurpenak), larratze-sistemen nolabaiteko estentsifikazioa proposatzen da. Egoera hori aldatu egiten da lurzoruak degradatu egin daitezkeenean (higaduraren eraginez, biztanleek erabiltzeari uzten diotelako, eta abar); horrelako kasuetan oso gomendagarria litzateke gune horiek basotzea. Horrenbestez, baso eta larreen aprobetxamendu-mosaiko bat sustatzea gomendatzen da; hark arrazoizko banaketa bat izan beharko du, betiere klima, malda, higadura-arriskua, lurzoru-mota, ur-gordailuak babesteko premia, eta abar kontuan hartuta. 99

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak 8- Era berean, karbono organikoa atxikitzeko ahalmen handia duten lurzoruak babesteko arauak ezarri, eta dagozkion kudeaketa-politikak garatu behar dira lurzoruak mantendu eta horien lodiera nahiz pilatutako karbonoaren edukia areagotzeko. Lurzoru-zentimetro batek karbono asko finkatu dezake; horregatik, oso garrantzitsua da horiek higaduraren aurka babestea, eta kutsatuta nahiz degradatuta dauden eremuetan edo lurzoru leptikoak dituzten eremuetan (lodiera txikiko lurzoruak) lurzoruen sorrera bizkortuko duten neurriak hartzea. 9. Lurzoruetan karbono organikoaren forma asko daude; gainera, horiek ingurumenarekiko orekaeta labilitate- desberdintasun handiak izan ditzakete. Egonkortasun handiko formen presentziak lurzoruetako karbono organikoaren edukia areagotzen du, horien iraunkortasuna batez ere, gordailu edafikoa eraginkorrago bihurtuz. Horrela, lurzoruan dauden karbono organikoaren formen egonkortasuna identifikatzeak lurzoru-erabileraren etorkizuneko jarduketak bideratzea ahalbidetuko luke, betiere lurzoruko karbonoa eta haren egonkortasuna areagotzea erraztuko duten kudeaketateknikak kontuan hartuta. 10- Hartutako neurriak eraginkorrak izan daitezen, lurzoruko karbonoa mantentzeko edo areago tzeko praktika bakoitzak hura epe luzean mantentzeko konpromiso batekin lotuta egon behar du, mota horretako praktikak alde batera uzteak edo aldi baterako eteteak karbonoaren galera azkarra eragiten baitu askotan. 11- Hustutegi lehortarretan lortutako karbono-izakinen gehikuntzak ez du ─Kyotoko Protokoloan eta Marrakecheko Hitzarmenetan zehaztutako kalkulurako metodologiaren arabera─ BEG isurien balantzean beherapen zuzenik eragiten. Lehen konpromiso-aldirako (2008-2012), bost urte horietan gertatzen diren karbono-stocken aldaketa garbiak eta egiaztagarriak hartuko dira kontuan, baldin eta basotze, baso-berritze, deforestazio (nahitaezko izaera dutenak) edo labore-lurren nahiz baso-lurren kudeaketaren arloko jardueretatik eratorriak (Espainiako estatuaren kasuan) badira; betiere 1990. urtearen ostean gertatutakoak badira eta giza jarduerak eragin baditu. Gainera, lehen konpromiso-aldi horretan zehar baso-kudeaketatik lor daitekeen finkapenaren gehienezko balio bat dago zehaztuta, honako hau Espainiako estatuaren kasuan: 670 Gg C urtea-1. Hurrengo taulan (23. taula) klima-aldaketari aurre egiteko proposatu diren arintze- eta egokitzeneurriak laburbiltzen dira, lurzoru-erabileraren arabera bereizita (baso-lurrak, belardi/larreak eta labore-lurrak). Proposatutako neurrien deskribapena gehiago xehatzen da V. Eranskinean.

100

EAE-ko ekosistema lehortarretan klima-aldaketara egokitzeko eta hura arintzeko neurriak 23. taula. Klima-aldaketari aurre egiteko proposatu diren arin足tze- eta egoki足tzapen-neurrien laburpena, lur-erabileraren arabera (baso-lurrak, belardi/larreak eta labore-lurrak).

101

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak 23. taula. (JARRAIPENA) Klima-aldaketari aurre egiteko proposatu diren arin足 tze- eta egoki足 tzapenneurrien laburpena, lur-erabileraren arabera (baso-lurrak, belardi/larreak eta labore-lurrak).

102

BIBLIOGRAFIA

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

BIBLIOGRAFIA BIBLIOGRAFIA (1. kapitulua) AEMET (Estatuko Meteorologia Agentzia). http://www.aemet.es/es/serviciosclimaticos/cambio_climat K-Egokitzen proiektua. Hemen eskuragarri: http://bit.ly/1b2ndVh Canadell, J. G., Le Quéré, C., Raupach, M. R., Field, C. B., Buitenhuis, E. T., Ciais, P., Conway, T. J., Gillett, N. P., Houghton, R. A., and Marland, G. 2007. Contributions to accelerating atmospheric CO2 growth from economic activity, carbon intensity, and efficiency of natural sinks. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 104(47), 18866–18870. Batzordearen 2008ko azaroaren 13ko jakinarazpena, honela izendatua: “Eficiencia energética: alcanzar el objetivo del 20%”. COM(2008) 772 – Egunkari Ofizialean argitaratu gabe. Houghton, R. A. 2007. Balancing the global carbon Budget. Annual Review of Earth and Planetary Sciences 35, 313–47. Ihobe eta Neiker. 2005. Euskal Autonomia Erkidegoko lurzoruan eta biomasan dagoen karbono organikoaren inbentarioa. Eusko Jaurlaritzaren Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Saila eta Nekazaritza eta Arrantza Saila. Ingurumen Esparruaren Programa Saila, 48. zenbakia, 2005eko apirila. Hemen eskuragarri: http://www.ihobe.net/Publicaciones/ Ihobe. 2008. Klima Aldaketaren aurkako Euskal Plana, 2008-2012. Arg. Ingurumena Kudeatzeko Sozietate Publikoa, IHOBE, S. A. Eusko Jaurlaritza. BI-1414-08. IPCC. 2007a. Cambio climático 2007: Informe de síntesis. Contribución de los Grupos de trabajo I, II y III al Cuarto Informe de evaluación del Grupo Intergubernamental de Expertos sobre el Cambio Climático. Idazketa-talde nagusia: Pachauri, R. K., and Reisinger, A. (argitalpenaren zuzendariak). IPCC, Geneva, Suitza, 104 or. IPCC, 2007b. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Solomon, S., Qin, D., Manning, M., Chen, Z., Marquis, M., Averyt, K. B., Tignor, M., and Miller, H. L. (eds). Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, 996 or. Maiz egiten diren galderei buruzko atalaren gaztelaniazko bertsioa. Hemen eskuragarri: http://bit.ly/KinEUq

104

Bibliografia Michalak, A. M., Jackson, R. B., Marland, G., Sabine, C. L., and the Carbon Cycle Science Working Group. 2011. A U.S. Carbon Cycle Science Plan. Prepared by the University Corporation for Atmospheric Research under award number NA06OAR4310119 from the National Oceanic and Atmospheric Administration, U.S. Department of Commerce. Hemen eskuragarri: http://1.usa.gov/Kio1ON USDOE. 2008. Carbon Cycling and Biosequestration: Report from the March 2008 Workshop, DOE/ SC-108, U.S. Department of Energy Office of Science. Hemen eskuragarri: http://genomicscience.energy.gov/carboncycle/report/ Watson, R. T., Noble, I. R., Bolin, B., Ravindranath, N. H., Verardo, D. J., and Dokken, D. J. (eds). 2000. Land Use, Land-Use Change, and Forestry. A Special Report of the IPCC. New York: Cambridge Univ. Press. En: Houghton, R. A. 2007. Balancing the global carbon Budget. Annual Review of Earth and Planetary Sciences 35, 313–47.

BIBLIOGRAFIA (2. kapitulua) BI-1972. Espainiako Lehen Baso Inbentarioa. Probintziako 1. koadernoa - Araba. 1972. Nekazaritza Ministerioa. Idazkaritza Nagusi Teknikoa. Lege-gordailua: M. 15061-1968. BI-1972. Espainiako Lehen Baso Inbentarioa. Probintziako 48. koadernoa - Bizkaia. 1972. Nekazari tza Ministerioa. Idazkaritza Nagusi Teknikoa. Lege-gordailua: M. 15061-1968. BI-1972. Espainiako Lehen Baso Inbentarioa. Probintziako 20. koadernoa - Gipuzkoa. 1971. Nekazaritza Ministerioa. Idazkaritza Nagusi Teknikoa. Lege-gordailua: M. 34670-1973. IF-1986. Baso inbentarioa. E. H. K. A. 1986 – C. A. P. V. Inventario Forestal. 1986. Ed. Departamento de Agricultura y Pesca del Gobierno Vasco, en colaboración con las Diputaciones Forales de Álava, Bizkaia y Gipuzkoa, I. C. O. N. A. y E. J. I. E. ISBN: 84-7542-624-7. Vitoria-Gasteiz, 1988. BI-1996. EAEko Baso Inbentarioa.1996. Udalerrien araberako emaitzak. Arg. Eusko Jaurlaritzako Industria, Nekazaritza eta Arrantza Saila. ISBN: 84-457-1178-4. Gasteiz, 1997 BI-2005. Nazioko Baso Inbentarioa, 2005. Hemen eskuragarri: http://bit.ly/1dr6LlD IPCC. 1996. Revised 1996 IPCC Guidelines for national greenhouse gas inventories. Volumes 1–3. 1997 (IPCC/OECD/IEA). Houghton, J. T., Meira Filho, L. G., Lim, B., Treanton, K., Mamaty, I., Bonduki, Y., Griggs, D. J., and Callander, B. A. (eds). Hemen eskuragarri: <http://www.ipcc-nggip.iges.or.jp/public/gl/invs1.html>. IPCC. 2000. Good Practice Guidance and Uncertainty Management in National Greenhouse Gas Inventories. Hemen eskuragarri: http://www.ipcc-nggip.iges.or.jp/public/gp/english 105

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak IPCC. 2003. Good practice guidance for land use, land-use change and forestry. 2003 (13/CP.9 Erabakia). Penman, J., Gytarsky, M., Hiraishi, T., Krug, T., Kruger, D., Pipatti, R., Buendia, L., Miwa, K., Ngara, T., Tanabe, K., and Wagner, F. (eds). Prepared by the National Greenhouse Gas Inventories Programme. Published: IGES, Japan. ISBN: 4-88788-003-0. Hemen eskuragarri: http://bit.ly/LbOfUz IPCC. 2006. 2006 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories. Volume 4. 2006. Eggleston, H. S., Buendia, L., Miwa, K., Ngara, T., and Tanabe, K. (eds). Prepared by the National Greenhouse Gas Inventories Programme. Published: IGES, Japan. ISBN 4-88788-032-4. Hemen eskuragarri: http://bit.ly/1eIL9lb MAGRAMA, lehengo MAPA edo MARM (Nekazaritza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioa). Nekazaritzako Elikagaien Estatistika Urtekariak. 2008ko datuak. Hemen eskuragarri: http://bit.ly/1iTo0xp MAGRAMA. ESYRCE (Laborantza Gainazalei eta Errendimenduei buruzko Inkesta). Hemen eskuragarri: http://bit.ly/1b2oz2r Meyer, P., Itten, K., Kellenberger, T., Sandmeier, S., and Sandmeier, R. 1993. Radiometric corrections of topographically induced effects on Landsat TM data in an alpine environment. ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing 48(4): 17-28. Montero, G., Ruiz-Peinado, R., y Muñoz, M. 2005. INIA monografiak: Serie Tierras forestales. Nº 13-2005. Producción de biomasa y fijación de CO2 por los bosques españoles. Arg. Nekazaritzaren eta Elikaduraren arloko Teknologia eta Ikerketarako Institutu Nazionala (INIA) Hezkuntza eta Zien tzia Ministerioa. ISBN: 84-7498-512-9. Madril. Zianis, D., Muukkonen, P., Mäkipää, R., and Mencuccini, M. 2005. Biomass and stem volume equations for tree species in Europe. Silva Fennica Monographs 4 (The Finnish Society of Forest Science. The Finnish Forest Research Institute). ISBN 951-40-1983-0 (paperback), ISBN 951-40-1984-9 (pdf), ISSN 1457-7356. Tampere (Finland).

106

Bibliografia

BIBLIOGRAFIA (3. kapitulua) Basalde. 2009. EET V5. Euskal Herriko Erreferente Tekniko Erregionala (UNE ARAUA 1620022:2007). Basaldek landua (Baso Kudeaketa Jasangarria). Hemen eskuragarri: http://bit.ly/1m474qu Bezak, K., Kuric, D., and Vrepčević, M. 2007. The Dissipative Structure of High Forests of Pedunculate Oak (Quercus robur L.) in the Management Unit «Slavir». Journal of Forestry Society of Croatia, Bol.131 Zk.1-2. Bolin, B., Sukumar, R., Ciais, P., Cramer, W., Jarvis, P., Kheshgi, H., Nobre, C., Semenov, S., and Steffen, W. 2000. Global perspective. 23-51. or. Hemen: Land use, land use change and forestry. Watson, R. T., Noble, I. R., Bolin, B., Ravindranath, N. H., Verardo, D. J., and Dokken D. J. (eds), a special report of the IPCC, Cambridge university press. Chauchard Badano, L. M. 2000. Crecimiento y producción de repoblaciones de Pinus radiata D. Don en la provincia de Guipúzcoa (País Vasco). Madrilgo Unibertsitate Politeknikoko mendi-ingeniari tzarako doktore-tesia. Christie, J.M., and Lines, R. 1979. A comparison of forest productivity in Britain and Europe in relation to climatic factors. Forest Ecology Management 2: 75-102. Espainiako Gobernuaren Nekazaritza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioa. www.magrama.es Espinel, S., Cantero, A., y Sáenz, D. 1997. Un modelo de simulación para rodales de Pinus radiata en al País Vasco. Montes 48:34-38. Euskadiko Basogintza Elkarteen Konfederakundea. www.basoa.org FAO. 2001. Soil carbon sequestration for improved land management. FAO World Soil Resources Reports. 96. Gower, S. T., Gholz, H. L., Nakane, K., and Baldwin, V. C. 1994. Production and carbon allocation patterns of pine forests. Ecol Bull 43:115–135. IPCC. 2006. 2006 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories. Volume 4. Eggleston, H. S., Buendia, L., Miwa, K., Ngara, T., and Tanabe, K. (eds). Prepared by the National Greenhouse Gas Inventories Programme. Published: IGES, Japan. ISBN 4-88788-032-4. Hemen eskuragarri: http://bit.ly/1eIL9lb Magnani, F., Nolè, A., Ripullone, F., and Grace, J. 2009. Growth patterns of Pinus sylvestris across Europe: a functional analysis using the HYDRALL model. Journal of Biogeosciences and Forestry

107

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak published by SISEF (The Italian Society of Silviculture and Forest Ecology). Bol. 2: pp. 162-171. Pérez, S., Jandl, R., y Rubio, A. 2007. Modelización del secuestro de carbono en sistemas forestales: efecto de la elección de especie. Ekologia, 21: 341-352.

BIBLIOGRAFÍA (4. kapitulua) Amato, M., and Ladd, J. N. 1992. Decomposition of 14C-labelled glucose and legume material in soils: Properties influencing the accumulation of organic residue C and microbial biomass C. Soil Biol. Biochem. 24:455-464. Ashagrie, Y., Zech, W., Guggenberger, G., and Mamo, T. 2007. Soil aggregation, and total and particulateorganic matter followingconversionof nativeforests to continuous cultivation in Ethiopia. Soil and Tillage Research 94 (1), 101–108. Batjes, N. H. 1996. Total carbon and nitrogen in the soils of the world. European Journal of Soil Science, 47: 151-163. BI-2005. Nazioko Baso Inbentarioa, 2005. Hemen eskuragarri: Http://bit.ly/1dr6LlD Cambardella, C. A., and Elliot, E. T. 1992. Particulate soil organic matter changes across a grassland cultivation sequence. Soil Science Society of America Journal 56, 777-783. Cantero, A., Espinel, S., y Sáenz, D. 1995. Un modelo de gestión para las masas de Pinus radiata en el País Vasco. Cuadernos de la Sociedad Española de Ciencias Forestales, 1. Zk., 1995eko urria, 193-198. or. Carter, M. R. 1996. Analysis of soil organic matter storage in agroecosystems. 3–11. or. Non: Carter, M. R., and Stewart, B. A. (eds). Structure and organic matter storage in agricultural soils. Lewis Publ., CRC Press, Boca Raton, FL. Carter, M. R. 2002. Soil Quality for sustainable land management: Organic matter and aggregation interactions that maintain soil function. Agronomy Journal 94, 38-47. Christensen, B.T. 1996. Carbon in primary and secondary organomineral complexes. 97–165. or. Non: M Carter, M. R., and Stewart, B. A. (eds). Structure and organic matter storage in agricultural soils. Lewis Publ., CRC Press, Boca Raton, FL. Dixon, R.K., Brown, S., Houghton, R. A., Solomon, A. M., Trexler, M. C., and Wisniewski, J. 1994. Carbon pools and flux of global forest ecosystems. Science 263, 185–190.

108

Bibliografia Feller, C., and Beare, M. H. 1997. Physical control of soil organic matter dynamics in the tropics. Geoderma 79, 69-116. Gartzia-Bengoetxea, N., González-Arias, A., Kandeler, E., and Martínez de Arano, I. 2009a. Potential indicators of soil quality in temperate forest ecosystems: a case study in the Basque Country. Annals of Forest Science 66, 303, 1-12. Gartzia-Bengoetxea, N., González-Arias, A., and Martínez de Arano, I. 2009b. Effects of tree species and clear-cut forestry on forest-floor characteristics in adjacent temperate forests in northern Spain. Canadian Journal of Forest Research 39, 1302-1312. Gartzia-Bengoetxea, N., González-Arias, A., Merino, A., Martínez de Arano, I. 2009c. Soil organic matter in soil physical fractions in adjacent semi-natural and cultivated stands in temperate Atlantic forests. Soil Biology and Biochemistry 41, 1674-1683. Gartzia-Bengoetxea, N., Camps-Arbestain, M., Mandiola, E., and Martínez de Arano, I. 2011. Physical protection of soil organic matter following mechanized forest operations in Pinus radiata D. Don plantations. Soil Biology and Biochemistry 43, 141-149. Eusko Jaurlaritza. 2011. EAEko kartografia litologikoa. 1:25.000 eskala. Ingurumen, Lurralde Plangintza, Nekazaritza eta Arrantza Saila. Hemen eskuragarri: ftp://ftp.geo.euskadi.net/cartografia/ Geocientifica/Geologia/ Goodale, C. L., Apps, M. J., Birdsey, R. A., Field, C. B., Heath, L. S., Houghton, R. A., Jenkins, J. C., Kohlmaier, G. H., Kurz, W., Liu, S. R., Nabuurs, G. J., Nilsson, S., and Shvidenko, A. Z. 2002. Forest carbon sinks in the Northern Hemisphere. Ecological Applications 12, 891–899. Hassink, J. 1994. Effects of soil texture and grassland management on soil organic C and N and rates of C and N mineralization. Soil Biol. Biochem. 26: 1221-1231. Hiederer, R., Michéli, E., and Durrant, T. 2011. Evaluation of BioSoil Demonstration Project - Soil Data Analysis. EUR 24729 EN. Publications Office of the European Union. 155 or. Hirsch, P. R., Gilliam, L. M., Sohi, S. P., Williams, J. K., Clark, I. M., and Murray, P. J. 2009. Starving the soil of plant inputs for 50 years reduces abundance but not diversity of soil bacterial communities. Soil Biology and Biochemistry 41, 2021-2024. Imaz, M. J., Virto, I., Bescansa, P., Enrique, A., Fernandez-Ugalde, O., and Karlen, D. L. 2010. Soil quality indicator response to tillage and residue management on semi-arid Mediterranean cropland. Soil and Tillage Research 107, 17-25. IPCC. 2006. 2006 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories. Volume 4. 2006. Eggleston, H. S., Buendia, L., Miwa, K., Ngara, T., and Tanabe, K. (eds). Prepared by the National 109

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak Greenhouse Gas Inventories Programme. Published: IGES, Japan. ISBN 4-88788-032-4. Hemen eskuragarri: http://www.ipcc-nggip.iges.or.jp/public/2006gl/index.html. Jenkinson, D. S. 1988. Soil organic matter and its dynamics. 564-607. or. Hemen: Wild, A. (Ed.). Russel’s soil conditions and plant growth. 11th ed. Longman. New York, USA. Jobbágy, E. G, and Jackson, R. B. 2000. The vertical distribution of soil organic carbon and its relation to climate and vegetation. Ecological Applications 19(2):423-436. John, B., Yamashita, T., Ludwig, B., and Flessa, H. 2005. Storage of organic carbon in aggregate and density fractions of silty soils under different types of land use. Geoderma, 128, 63-79. Johnson, D. W., and Curtis, P. S. 2001. Effects of forest management on soil C and N storage: meta analysis. Forest Ecology and Management 140, 227–238. Johnston, K., Ver Hoef, J. M., Krivoruchko K., and Lucas, N. 2001. Using ArcGis Geostatistical Analyst. ESRI. 300 or. Kravchenko, A. 2003. Influence of spatial structure on accuracy of interpolation methods. Soil Science Society of American Journal 67:1564-1571. Latorre, I. 2003. Caracterización de los diferentes reservorios de carbono orgánico (biomasa aérea y pedicular, mantillo y suelo) de las plantaciones de Pinus radiata D. Don de la Comunidad Autónoma del País Vasco. Karrera-amaierako lana. Nekazaritza Ingeniaritzako Goi Eskola Teknikoa. Valladolideko Unibertsitatea. Lozano, Z., Bravo, C., Ovalles, F., Hernández, R. M., Moreno, B., Piñango, L., and Villanueva, J. G. 2004. Selección de un diseño de muestreo en parcelas experimentales a partir del estudio de la variabilidad espacial de los suelos. Bioagro 16(1):1-17. Ludwig, B., Kuka, K., Franko, U., and von Lützow, M. 2008. Comparison of two quantitative soil organic carbon models with a conceptual model using data from an agricultural long-term experiment. Journal of Plant Nutrition and Soil Science 171, 83-90. Martínez de Arano, I., Gartzia-Bengoetxea, N., and González-Arias, A. 2007. Rotation forestry, Continuous Cover Forestry and Soil Sustainability. Hemen: Dedrick, S., Spiecker, H., Orazio, C., Tomé, M., and Martínez de Arano, I. (eds). Plantation or Conversion-The Debate! EFI Discussion Paper nº 13, Joensuu, Finland. Merino, A., Rey, C., Brañas, J., y Rodriguez-Soalleiro, R. 2003. Biomasa arbórea y acumulación de nutrientes en plantaciones de Pinus radiata D. Don en Galicia. Investigación Agraria: Sistemas y Recursos Forestales 12 (2), 85-98.

110

Bibliografia Nambiar, E. K. S. 1996. Sustained productivity of forests is a continuing challenge to soil science. Soil Sci. Soc. Am. J. 60: 1629–1642. Pregitzer, K. S. 2003. Woody plants, carbon allocation and fine roots. New Phytologist 158 (3): 421-424.

Six, J., Bossuyt, H., Degryze, S., and Denef, K. 2004. A history of research on the link between (micro)aggregates, soil biota, and soil organic matter dynamics. Soil and Tillage Research 79, 7-31. Six, J., Conant, R. T., Paul, E. A., and Paustian, K. 2002. Stabilization mechanisms of soil organic matter: implications for C-saturation of soils. Plant and Soil 241,155–176. Stewart, C. E., Paustian, K., Conant, R. T., Plante, A. F., and Six, J. 2007. Soil C saturation: concept, evidence, and evaluation. Biogeochemistry 86, 19–31. Tisdall, J. M., and Oades, J. M. 1982. Organic matter and water-stable aggregates in soils. Journal of Soil Science 33, 141-163. Vitousek, P. M., and Matson, P. A. 1985. Disturbance, nitrogen availability and nitrogen losses in an intensively managed lobolly pine plantation. Ecology 66, 1360-1376.

BIBLIOGRAFIA (5. kapitulua) Al-Khatib, K., and Boydston, R. A. 1999. Weed Control With Brassica Green Manure Crops. Hemengo kapitulua: Allelopathy Update, Volume 2, Basic And Applied Aspects, Ed. S.S. Narwal, Oxford & Ibh Publishing Co Pvt Ltd. Andrén, O., Rajkai, K., and Kätterer, T. 1993. Water and temperature dynamics in a clay soil under winter wheat-influence on straw decomposition and N immobilization. Biol. Fert. Soils. 15:1-8. Bakker, J. P. 1989. Nature Management by Cutting and Grazing. Kluwer Academic Publishers. Balesdent, J., Chenu, C., and Balabane, M. 2000. Relationship of soil organic matter dynamics to physical protection and tillage. Soil Till. Res. 53:215-230. Baritz, R., De Neve, S., Barancikova, G., Gronlund, A., Leifeld, J., Katzensteiner, K., Koch, H. J., Palliere, C., Romanya, J., and Schaminee, J. 2004. Organic matter and biodiversity. Land use practices and SOM. Hemen: Reports of the Technical Working Groups. Established under the thematic 111

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak strategy for soil protection. Volume III. Organic Matter. Van-Camp, L., Bujarrabal, B., Gentile, A. R., Jones, R. J. A., Montanarella, L., Olazábal, C., and Selvaradjou, S. K. Europe Environment Agency. Bazzaz, F. A., and Sombroek, W. 1996. Response of Agroecosystems to Climate Change. John Wiley, Inc. NY. Bernhard-Reversat, F. 1987. Litter incorporation to soil organic matter in natural an planted tree stands in Senegal. Pedobiologia 30:401-417. Boring, L. R., Swank, W. T., Waide, J. B., and Hendershot, G. S. 1988. Sources, fates, and impacts of nitrogen inputs to terrestrial ecosystems: Review and synthesis. Biogeochemistry 6:119-159. Europako Batzordea. 2007. «Klima-aldaketaren egokitzapena Europan: Europar Batasunaren jarduteko aukerak» liburu berdea, Batzordeak Kontseiluari, Europako Parlamentuari, Europako Ekonomia eta Gizarte Komiteari eta Eskualdeen Komiteari egindako jakinarazpena. Brusela, 2007/6/29. COM(2007) 354 finala. Europako Batzordea. 2009. Liburu zuria. Egokitzapena klima-aldaketara: jarduketarako marko europarraren aldera. Brusela, 2009/4/1. COM(2009) 147 finala. Liburu zuria - nekazaritzari buruzko liburu erantsia, 2009. Batzordeko zerbitzuen lanerako dokumentua, klima-aldaketara egokitzeko Liburu Zuriaren eranskina. Klima-aldaketara egokitzea: benetako erronka Europako landa-eremuen tzat eta nekazaritzarentzat. Brusela, SEC (2009) XXX finala. Eve, M. D., Sperow, M., Howerton, K., Paustian, K., and Follett, R. F. 2002. Predicted impact of management changes on soil carbon storage for each cropland region of the conterminous United States. J. Soil Water Conser. 196-204. FAO. 2001. Soil carbon sequestration for improved land management. World Soil resources Repor ts. 96. Erroma. Gil Bueno, A., Monterroso, C., and Macías, F. 2000. Revegetation of mine soils with energetic crops: Implications for carbon fixation in soils and biomass. 1st World Conference on Biomass for Energy and Industry, Sevilla, 381-383. INRA. 2002. Contribution à la lutte contre l’effet de serre. Stocker du carbone dans les sols agricoles de France?. Arrouays, D., Balesdent, J., Germon, J. C., Jayet, P. A., Soussana, J. F., and Stengel, P. (eds). Expertise Scientifique Collective. Institute National de la Recherche Agronomique (INRA), Paris. Ihobe eta Neiker. 2005. Euskal Autonomia Erkidegoko lurzoruan eta biomasan dagoen karbono organikoaren inbentarioa. Eusko Jaurlaritzako Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Saila eta Nekazaritza eta Arrantza Saila. Ingurumen Esparruaren Programa Saila, 48. zenbakia, 2005eko apirila. Hemen eskuragarri: http://www.ihobe.net/Publicaciones/ficha.aspx?IdMenu=750e07f4-11a4-40da-840c-0590b91bc032&Cod=3e23db35-53cc-48ce-8050-581331dae64c&Tipo= 112

Bibliografia Ihobe. 2008. Klima Aldaketaren Aurkako Euskal Plana, 2008-2012. Arg. Ingurumena Kudeatzeko Sozietate Publikoa IHOBE, S. A. Eusko Jaurlaritza. BI-1414-08. IPCC. 1996a. Climate change 1995. The science of climate change. Contribution of working group I to the 2nd assessment report of the IPCC. Intergovernment Panel on Climate Change and Cambridge University Press. Cambridge, UK. IPCC. 2000. Land use, land-use change and forestry (LULUFC). Special Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press. Cambridge, UK. IPCC. 2001. Working Group II – Climate Change 2001: Impacts, Adaptation and Vulnerability. IPCC. 2007a. Cambio climático 2007: Informe de síntesis. Contribución de los Grupos de trabajo I, II y III al Cuarto Informe de evaluación del Grupo Intergubernamental de Expertos sobre el Cambio Climático. Idazketa-talde nagusia: Pachauri, R. K., and Reisinger, A. (argitalpenaren zuzendariak). IPCC, Geneva, Suitza, 104 or. IPCC. 2007b. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Solomon, S., Qin, D., Manning, M., Chen, Z., Marquis, M., Averyt, K. B., Tignor, M., and Miller, H. L. (eds). Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, 996 or. Maiz egiten diren galderei buruzko atalaren gaztelaniazko bertsioa. Hemen eskuragarri: http://bit.ly/KinEUq Jenkinson, D. S., and Rayner, J. H. 1977. The turnover of soil organic matter in some of the Rothamsted classical experiments. Soil Sci. 123:298-305. Kern, J.S., and Johnson, M. G. 19 Kern, J. S., and Johnson, M. G. 1993. Conservation tillage impacts on national soil and atmospheric carbon levels. Soil Sci. Soc. Am. J. 57:200-210. Kimble, J. M., Lal, R., and Follett, R. R. 2002. Agricultural practices and policy options for carbon sequestration: what we know and where we need to go. Hemen: Agricultural Practices and Policies for carbon sequestration in soil. Kimble, J. M., Lal, R. and Follett, R. R. (eds). Lewis Publishers. CRC Press Company. Boca Raton, Florida. Lal, R. 1997. Residue management, conservation tillage and soil restoration for mitigating greenhouse effect by CO2 enrichment. Soil Tillage Res. 43:81-107. Lal, R. 2001. Potencial of soil carbon sequestration in forest ecosystems to mitigate the greenhouse effect. Hemen: Soil carbon sequestration and the greenhouse effect. Ed. R. Lal. Soil Sci. Soc. Am. J. Special Publication Number 57. Lal, R., and Kimble, J. M. 1997. Conservation tillage for carbon sequestration. Nutrient Cycling in Agroecosystems. 49:243-253. 113

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak Lal Lal, R., Kimble, J. M., Follet, R. F., and Cole, C. V. 1998. The potential for U.S. cropland to sequester carbon and mitigate the greenhouse effect. Ann. Arbor Press, Chelsea, MI. Macías, F., Gil Bueno, A., y Monterroso, C. 2001. Fijación de carbono en biomasa y suelos de mina revegetados con cultivos energéticos. III Congreso Forestal Español. Granada, 524-527. MMA. 2005. Evaluación preliminar de los impactos en España por efecto del cambio climático. Koordinatzailea: Moreno, J. M. 840 or. ISBN: 84-8320-303-0. Hemen eskuragarri: http://www.marm. es/es/cambio-climatico/temas/impactos-vulnerabilidad-y-adaptacion/iniciativas-en-el-ambito-nacional/evaluacion-preliminar-de-los-impactos-en-espana-del-cambio-climatico/eval_impactos.aspx. MMA. 2006. Plan Nacional de Adaptación al Cambio Climático. Marco para la coordinación entre administraciones públicas para las actividades de evaluación de impactos, vulnerabilidad y adaptación al cambio climático. Klima Aldaketaren Espainiako Bulegoa. S. G. para la prevención de la contaminación y del cambio climático. Espainiako Gobernuaren Ingurumen Ministerioa. Nilsson, L. G. 1986. Data of yield and soil analysis in the long-term soil fertility experiments. J. Royal Swedish Acad. Agri. For, Gehigarria 18:32-70. Nolan, T., and Conelly, J. 1988. Les recherches irlandaises sur le pâturage mixte par des bovins et des vins. I. Bilan de 15 années d´expérimentation. Fourrages 113: 59-82. Paustian, K., Collins, H. P., and Paul, E. A. 1997. Management controls on soil carbon. Hemen: Soil organic matter in temperate agroecosystems: Long-term Experiments in North-America. Paul, E. A., Paustian, K., Elliot, E. T, and Cole, C. V. (eds), CRC press, Boca Raton, Florida, pp. 15-49. Resh, S. C., Binkley, D., and Parrota, J. A. 2002. Greater soil carbon sequestration under nitrogenfixing trees compared with Eucalyptus species. Ecosystems 5:217-231. Rochette, P., and Janzen, H. H. 2005. Towards a revised coefficient for estimating N2O emissions from legumes. Nutr. Cycl. Agroecosyst., 73, 171-179. Santesteban García, L. G., y Royo Díaz, J. B. 2004. Evaluación del interés de las cubiertas vegetales como herramientas para el manejo del estrés hídrico en vid. XXXVI Jornadas de Estudio: de la viña a la copa: los retos actuales del vino. ITEA Vegetal extra nº 25:105-108. Smith, P., Powlson, D. S., Glendining, M. J., and Smith, J. U. 1997. Potential for carbon sequestration in European soils: preliminary estimates for five scenarios using results from long-term experiments. Global Change Biology. 3:67-79. Smith, P., and Powlson, D. S. 2000. Considering manure and carbon sequestration. Science 287 (5452):428- 429.

114

Bibliografia Sombroek, W.G., Nachtergaele, F. O., and Hebel, A. 1993. Amounts, dynamics and sequestering of carbon in tropical and subtropical soils. Ambio 22:417-426. Soussana, J. F., Loiseau, P., Vuichard, N., Ceschia, E., Balesdent, J., Chevallier, T., and Arrouays, D. 2004. Carbon cycling and sequestration opportunities in temperate grasslands. Soil Use Manag. 20:219-230. Tate, K. R., Scott, A., Ross, D. J., Parshotam, A., and Claydon, J. J. 2000. Plant effects on soil carbon storage and turnover in a montane beech (Nothofagus) forest and adjacent tussock grassland in New Zealand. Aust. J. Soil Res. 38:685-697. Theander, O., and Åman, P. 1984. Anatomical and chemical characteristics in straw and other fibrous byproducts as feed. Hemen: Developments in Animal and Veterinary Sciences, 14. Sundstol, F. and Owen, E. (eds), Elsevier Science Publishers, B. V., Amsterdam. Van Dijk, H. 1982. Survey of Dutch soil organic matter research with regard to humification and degradation rates in arable land. 133-143. or. Hemen: Land Use Seminar on Soil Degradation, Wageningen, October 1980. Boels, D., Davies, D. B., and Johnson, A. E. (eds), Balkema, Rotterdam. Van Wieren, S. E. 1995. The potential role of large herbivores in nature conservation an extensive land use in Europe. Conserv. Biol. J. Linn. Soc. 56:11-23. Viterbi, R., Perrone, A., Sterpone, L., Aceto, P., Sorino, R., and Bassano, B. 2002. Does cattle influence the spatial and feeding behavoiur of roe deer Capreolus capreolus in an alpine valley? Abstracts of the III World Conference on Mountain Ungulates.

115

MASA NEURTZEKO UNITATEAK ETA AKRONIMOAK

Masa neurtzeko unitateak eta akronimoak

MASA NEURTZEKO UNITATEAK ETA AKRONIMOAK AEMET: Estatuko Meteorologia Agentzia BEG: Berotegi-efektuko gasak BI: Baso Inbentarioa BMP: Erabil daitezkeen teknika onenak (Best Management Practices) BPG: Barne Produktu Gordina C: Karbonoa CH4: Metanoa

CO2: Karbono dioxidoa

CO2-eq: Karbono dioxido baliokidea

COP: Aldeen Konferentzia (Conference of the Parties) DM: Materia lehorra (Dry Matter) EAE: Euskal Autonomia Erkidegoa EB: Europar Batasuna ELGA: Ekonomiako Lankidetza eta Garapenerako Antolakundea FAO: Nazio Batuen Elikadura eta Nekazaritzarako Erakundea (Food and Agriculture Organization of the United Nations) H2O: Ura (ur-lurruna, gas-egoeran dagoenean)

INRA: Frantziako Nekazaritza Ikerketarako Institutu Nazionala (Institut National de la Recherche Agronomique). IPCC: Klima Aldaketari buruzko Gobernu arteko Adituen Taldea (Intergovernmental Panel on Climate Change) KAABEP: Klima Aldaketaren Aurkako Euskal Plana KP: Kyotoko protokoloa LULUCF: Lurraren erabilera, lurraren erabileraren aldaketa eta basogintza (Land Use, Land Use

Change and Forestry) MAGRAMA: Nekazaritza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioa (lehengo Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Ministerioa) ML: Materia lehorra (DM- Dry Matter) MMA: Ingurumen Ministerioa MO: Materia organikoa MOS: Lurzoruko materia organikoa N2O: Oxido nitrosoa

O3: Ozonoa

RMU: Xurgapen Unitatea (Removal unit) SOC: Lurzoruko karbono organikoa (Soil Organic Carbon) UNFCCC: Klima Aldaketari buruzko Nazio Batuen Esparru Konbentzioa (United Nation Framework Convention on Climate Change)

117

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

118

ERANSKINAK

I. ERANSKINA EAEKO 1990 ETA 2008KO BEG INBENTARIOAK EGITEKO ERABILI DEN METODOLOGIAREN DESKRIBAPENA

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak 1990 eta 2008. urteetako berotegi-efektuko gasen (BEG) inbentarioak egiteko erabili den metodologia Klima Aldaketari buruzko Nazio Batuen Esparru Konbentziora (UNFCCC) xedaturiko BEG inbentario nazionaletarako IPCC Taldearen irizpideetan oinarritzen da. Metodologia hori IPCC Taldearen gidan deskribatzen da zehatz-mehatz, 4. bolumeneko 1. kapitulutik 9. kapitulura (IPCC, 2006). Oro har, IPCC Taldearen metodologiak (IPCC, 2006) zera planteatzen du, atmosferara isuritako edo atmosferatik xurgatutako CO2 fluxua biomasan eta lurzoruan dauden karbono-izakinen bariazioaren berdina dela. Karbono-izakin edo -stock horiek honako gordailu edo «pool» hauetan daude: • Biomasan: airekoan eta lurpekoan («above ground biomass» eta «below ground biomass»). • Hildako materia organikoan: hildako egurrean eta orbelean («dead wood» eta «litter»). • Lurzoruko karbono organikoan («soil organic carbon»): lurzoruaren lehen 30 cm-ko sakoneran bakarrik, giza kudeaketak sakonera handiagoan dauden lurzoruaren geruzetan askoz gutxiago eragiten duela uste baita. (Egurretik eratorritako produktuetan ─«Wood Harvested Products»─ ere aurkitu daitezke karbono-izakinak, informazio hori izanez gero). Era berean, karbono-izakinen bariazioa balioetsi daitekeela adierazten du, lurraren erabileraaldaketen tasak eta aldaketa horiek gauzatzeko erabili diren praktikak behar bezala zehaztuz. Horrenbestez, ekosistemako karbono-izakinetan gertatu diren aldaketetan oinarritutako CO2 isurpenak eta xurgapenak balioesten dira lurraren erabilera-kategoria bakoitzerako (lur-erabileraren kategoria jakin batean mantentzen diren lurrak nahiz beste erabilera-kategoria batera pasatzen diren lurrak). IPCC Taldeak lurraren honako erabilera-kategoria hauek jasotzen ditu: • Baso-lurrak (F, «Forest Land»): EAEko inbentarioetarako, Espainiak Kyotoko Protokolorako hartutako «basoaren» definizio bera hartu zen kontuan (ikus «Kyotoko Protokoloaren inbentarioetako definizio interesgarriak» atala). • Labore-lurrak (C, «Croplands»): belarkien (belarkarak) eta zurezkoen (zurkarak) laboran tza barne. • Belardi/larreak (G, «Grasslands»): «baso-lurren» definiziora iristen ez diren zuhaitzik gabeko larreak nahiz larre zuhaizdunak, larratuak zein ez-larratuak izan. • Asentamenduak (S, «Settlements»): bizileku-, garraio-, merkataritza- eta fabrikazioazpiegiturekin edo antzekoekin loturiko azalerak. • Hezeguneak (W, «Wetlands»): urte osoan edo ia urte osoan zehar urez beterik edo ase (geza edo gazia) egoten diren lurrak. • Bestelako lurrak (O, «Other Lands»): zoru biluziak, arroka, izotza eta gainerako kategorietan sartzen ez diren azalerak.

122

Eranskinak Horrenbestez, eta oso modu sinplifikatuan, berotegi-efektuko gasen urteko xurgapena/isurpena lor tzeko inbentario bat lantzeko behar-beharrezkoa da: •

Lurzorua erabilera-kategoriaren arabera sailkatzea (baso-lurrak, labore-lurrak, belardi/ larreak, asentamenduak, hezeguneak edo bestelako lurrak).

•

Horiek zona klimatiko, lurzoru-mota eta erabilera-praktika motaren arabera banatzea.

•

Inbentarioari dagozkion urteetan zehar aldatu eta mantendu diren kategoriak balioestea.

•

Azkenik, multzo guztietako karbono-izakinen bariazioak batzea.

IPCC Taldearen irizpideen arabera, oro har eta datu gehiagorik izan ezean, karbono-izakinak modu konstantean aldatzen dira aztertutako denbora-tarte osoan zehar. Beraz, 1990eko BEG inbentarioaren kasuan, 1971 eta 1990. urteen arteko karbono-stockaren aldaketak konstanteak izan zirela onartzen da; 2008ko inbentarioaren kasuan ere 1990 eta 2008. urteen arteko aldaketak linealak izan zirela onartzen da. Honako hauek dira LULUCF sektoretik eratorritako berotegi-efektuko gasak: CO2, CH4 eta N2O (karbono dioxidoa, metanoa eta oxido nitrosoa, hurrenez hurren). BEG horien isurpenak CO2 baliokide bihurtzeko, IPCC Taldeak 2007. urtean proposatu zituen berotze globaleko potentzialetarako balioak erabili ziren (1, 25 eta 298 balioak CO2, CH4 eta N2O isurien kasuan, hurrenez hurren). CO2ari dagokionez, LULUCF sektorean karbonoarentzat (C forman) bakarrik egiten dira isurpen/ xurgapenen balioespenak, eta amaieran, horiek CO2 bihurtzen dira 44/12 balioarekin biderkatuz, betiere masa molekularra eta atomikoa aintzat hartuta.

123

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

1. LURRAREN ERABILERA-KATEGORIA BAKOITZARI DAGOKION AZALERA LULUCF sektorean BEG isurpenak/xurgapenak balioesteko alderdi garrantzitsuenetako bat azalerak zehaztea da (jarduera-datua), horiei isurpen-/xurgapen-faktore desberdinak aplikatuko baitzaizkie. Zentzu horretan, lehenik eta behin kudeatutako eta kudeatu gabeko azalerak identifikatu ziren, inbentarioetan giza jatorriko berotegi-efektuko gasak bakarrik jasotzen baitira, eta beraz, gizakiak kudeatutako lurrak bakarrik hartu behar dira kontuan. EAEn, ia azalera guztia kudeatzen dela balioztatu zen, giza praktiken ondorioak ia gainazal guztian ikus baitaitezke. Bigarrenik, gainazalak sailkatu ziren lurraren erabilera-kategoriaren arabera, betiere IPCC Taldeak definitutako 6 kategoriak kontuan hartuta (baso-lurrak, labore-lurrak, belardi/larreak, asentamenduak, hezeguneak eta bestelako lurrak). Sailkapen hori teledetekzio bidez egin zen (Landsat 5 TM eszenak), ortoargazki, baso-inbentario eta datu estatistikoekin batera. Azkenik, 1990 eta 2008. urteen artean erabilera-aldaketaren bat izan duten eta erabilera bera mantendu duten azalerak zehaztu ziren. Hurrengo ataletan, teledetekzio bidezko Landsat eszenen sailkapenari buruzko hainbat alderdi garrantzitsu agertzen dira, baita bere horretan mantendu diren nahiz aldatu egin diren azaleren amaierako emaitzak ere.

1.1. IPCC Taldeak zehaztutako erabilera-kategoria nagusien araberako azalerak lor tzeko metodologia IPCC Taldeak zehaztutako erabilera edo kategorien araberako EAEko azaleren sailkapena egiteko teledetekzioa eta adituen iritzia hartu ziren oinarri gisa, hau da, honako informazio-iturri hauek konbinatu ziren: •

Landsat 5 TM satelitetik jasotako irudi multiespektralak: 2 irudi sailkatu ziren 1990eko lurren erabilera-kategoriak eskuratzeko eta beste bi 2008ko erabilera-kategoriak zehazteko.

•

1991 eta 2008ko ortoargazkiak: 2004. urtetik, Eusko Jaurlaritzak EAE osoan zehar egindako hegaldietatik jasotako ortoargazkiak eskaintzen ditu urtero; dena den, zaharrenak 1991. urtekoak dira eta ez dute gaur egungoen zehaztasun bera. Sateliteko irudiak ez bezala, ortoargazkiak ezin dira modu digitalean tratatu lurzoruaren erabilerak identifikatzeko, lursailak banan-banan bisualki sailkatzen ez badira behintzat, baina hori guztiz bideraezina izango litzateke. Horregatik, ortoargazkiak ez ziren erabili lurren erabilera-kategoriak sailkatzeko, beste bitarteko batzuen bidez (Landsat irudien edo baso-inbentarioen konparazioz) hautemandako erabilera-aldaketak benetan gertatu

124

Eranskinak ziren ala ez bisualki egiaztatzeko baizik. •

1972, 1986, 1996 eta 2005eko baso-inbentarioak: 10 urtez behin, gutxi gorabehera, baso-inbentarioak egiten dira Espainian. Estatuaren hedadura osoa barne hartu zuen lehen baso-inbentarioa 1972koa da (BIN1 edo BI-1972), bigarrena 1996koa (BIN2 edo BI-1996) eta hirugarrena 2005ekoa (BIN3 edo BI-2005); halere, EAEn inbentario bat egin zen 1986. urtean (BI-1986). Dena den, inbentario horiek ez ziren EAEko azaleren erabilera-iraunaldiak eta -aldaketak lortzeko gurutzatu, honako zailtasun hauek direla eta: paperezko BI-1972 inbentarioa bakarrik zegoen eskuragarri (ez formatu digitala); inbentarioen eskala desberdina da (bereizmen espaziala irabazten joan da urteak igaro ahala); baso-inbentarioen erabilerak sailkatzeko kategoriak ere bilakatzen joan dira (oso zaila da horiek alderatzea), eta horiek ez dira IPPC Taldeak emandako kategorien berdin-berdinak. Horregatik guztiagatik, baso-inbentarioak informazio estatistikorako beste iturri baten gisa erabili ziren, eta ortoargazkiak argiak ez ziren kasuetan, baita sateliteko irudien sailkapen bidez lortutako erabilerak baso-inbentarioetako erabilerekin bat zetozen bisualki egiaztatzeko ere.

•

Informazio estatistikoa: zehaztasun-iturri gehigarri gisa, 10 urtez behin egiten diren Nekazaritza Erroldak erabili ziren (1989, 1999 eta 2009), baita baso-birpopulatzeei buruzko datuak ere (1992. urtetik).

1990 eta 2008. urteetarako Landsat 5 TM irudiak erabili ziren, BEG isurpenen/xurgapenen joerak eta zenbatekoa zehazteko erreferentzia-urtea 1990. urtea baita, eta urte guztietako BEG inbentarioek elkarrekin konparagarriak izan behar dute. Zentzu horretan, EAEn ez zegoen kartografiarik, inbentariorik, estatistikarik edo EAE osoko lurzoruaren erabilerak ezagutzea ahalbidetuko zukeen antzeko metodorik 1990. urtetik horien jarraipena egin ahal izateko (modu geoerreferentziatuan edo nabarian), zehaztasun-maila berarekin; gaur egungo eta 1991ko ortoargazkiak bisualki sailkatu ezean ─bideraezina. Satelite bidezko irudiei dagokienez, eta urruneko detekziorako aukerak aztertu ostean, Landsat 5 TM motako satelitetik eratorritako irudiak edo eszenak eskuratu eta sailkatzea erabaki zen, honako arrazoi hauek direla eta: •

1990. urtean dagoeneko aktibo zegoen satelitea (1990. urtean Landsat TM eta SPOT HRV sateliteak bakarrik zeuden abian).

•

Bi sateliteek landarediz estalitako azalerak modu arrakastatsuan sailkatu ahal izateko sistema optikodun sentsoreak badituzte ere (pankromatikoak edo multipespektralak) (Rosenqvist et al., 2003 eta Patenaude et al., 2005), Landsat satelitearen sentsoreen bidez soilik har daiteke EAEko hedadura guztia eszena bakar baten bidez.

Sentsore optikoak dituzten satelite bidezko irudien bitartez gauzatzen den lurzoru-erabileren sailkapena honako prozedura honetan oinarritzen da: Lurreko gainazal ezberdinek Eguzkiaren energia elektromagnetikoa jasotzen dute eta haren zati bat islatzen dute; islapen hori desberdina da gainazal mota bakoitzean eta hura da, hain zuzen, sentsore optikoek jasotzen dutena. Sentsore 125

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak bakoitzak gainazalek espektro elektromagnetikoaren uhin-luzera desberdinetan (bandak) isurtzen duten islapena hautematen du, eta beraz, gainazal mota bakoitzari islapen-multzo jakin bat dagokio («sinadura espektrala»), hatz-arrasto elektromagnetiko bat balitz bezala. Metodo gainbegiratuen bidez sateliteko irudiak sailkatzen direnean, lan honen kasuan bezala, sateliteko irudian kategoria ezagunetako gainazalak sailkatzen dira («entrenamendu-guneak»), horien sinadura espektrala jasotzen da eta, modu digitalean, eta konparazio bidez, beste azalera bat kategoria berari dagokion ala ez ondorioztatzen da. Baso-lurren sailkapenari dagokionez, Espainiako Estatuak Klima Aldaketari buruzko Nazio Batuen Esparru Konbentzioarekiko (zuhaitz helduaren gutxieneko altuera = 3 m; gutxieneko azalera = 1 ha; adaburuen gutxieneko estalkia = % 10) eta Kyotoko Protokoloarekiko (zuhaitz helduaren gutxieneko altuera = 3 m; gutxieneko azalera = 1 ha; adaburuen gutxieneko estalkia = % 20) hartutako baso-definizioak zertxobait desberdinak direla azpimarratu behar da. Lan honetan, Kyotoko Protokolorako hartutako definizioa hartu zen kontuan, Protokoloa baita Aldeen gehienezko isurpenak ezartzen dituena, eta ez UNFCCC. Sateliteko irudiak sailkatzeko orduan basoaren definizio hori txertatu ahal izateko, definizioa hertsiki betetzen zuten «entrenamendu-guneak» hautatu ziren. Dena den, sateliteko irudien bidez hautemandako erabilera-aldaketak benetan gertatu ziren ala ez egiaztatu behar izan zen, erabilera-aldaketak jasan zituzten hektarea asko eta asko identifikatu bai tziren. Funtsean, baso-lurrekin loturiko aldaketak egiaztatzeari eman zitzaion lehentasuna, basoak gako-kategoria legez hartzen baititugu. 1990 eta 2008ko sateliteko irudien sailkapen bidez lortutako erabilera-kategoriei esker, ziurgabetasuna murriztea eta adituen ikuspuntua erraztea ahalbidetu zen. Dena den, ez zen azaleren geoerreferentziazioa, terminoaren zentzu zehatzean, egitea lortu, teledetekzio bidez eskuratutako kategoria bakoitzeko azalerak aldatu egin baitziren, batetik, ortoargazkietan oinarrituta egindako egiaztapenen arabera, eta bestetik, adituen ikuspuntuaren arabera (beste informazio-iturri ba tzuekin alderatuta batik bat: baso-inbentarioak eta informazio estatistikoa, nekazaritza-erroldak eta baso-birpopulatzeen bilakaera, adibidez).

1.1.1. Lurzoru-erabilerak teledetekzio bidez sailkatzeko prozedura Bi Landsat eszena eskuratu ziren sailkatu beharreko urte bakoitzerako (1990 eta 2008). Ahal zen neurrian, hodei gutxiko eta antzeko datetako (udaberria/uda eta udazkena) Landsat eszenak sailka tzen saiatu ginen. Azkenean, honako data hauetako Landsat 5 TM eszenak sailkatu ziren:

126

•

1990. urterako: 1989ko urriaren 3ko eta 1990ko apirilaren 29ko eszenak.

•

2008. urterako: 2008ko martxoaren 29ko eta 2008ko urriaren 23ko eszenak.

Eranskinak Sateliteko irudien sailkapena egiteko beharrezko prozesu guztiak (zuzenketa geografikoa, zuzenketa atmosferikoa, zuzenketa topografikoa eta lurraren erabilera-kategorien araberako sailkapena) IDRISI programaren bitartez gauzatu ziren (Taiga bertsioa). 1.1.1.1. Landsat eszenen sailkapena Landsat eszenak zuzendu ostean (geoerreferentziatu eta distortsio atmosferikoak eta topografikoak zuzendu ostean), aztertutako urte bakoitzeko (1990 eta 2008) IPCC Taldearen lurzoru-erabilerak edo kategoriak zehazteko 12 banda erabili ziren: Landsat eszenetako baten 6 banda (ez zen 6. banda erabili) eta beste Landsat eszenako beste 6 banda. Irudien sailkapena bizkortu eta hobetzeko, lehenik eta behin bost eremu nahiko homogeneotan banatu zen EAE osoa (1. irudia). Sailkapena modu bereizian egin zen eremu bakoitzerako, gainbegiratutako metodoaren bitartez.

1. irudia. 1990 eta 2008ko Landsat eszenen sailkapena egiteko bereizi ziren EAEko eremuak (gorriz). Goitik behera: Kosta, Kantauri Itsasoaren eta Mediterraneoaren arteko banalerroa, Arabako Lautada gehi Haranak, Arabako Mendialdea eta Arabako Errioxa. Grisez, EAEko eskualdeak adierazten dira.

Irudiak segmentutan banatu ziren, eta horrela, antzekoak ziren ondoz ondoko pixelak segmentutan edo objektutan multzokatuta geratu ziren. Horrek objektu edo segmentuen araberako sailkapen bat egitea ahalbidetu zuen, pixelka egin beharrean.

127

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak Segmentu horien guztien artean, IPCC kategoria ezaguna zuten entrenamendu-guneak («training sites») aukeratu ziren (eremua dagoeneko ezaguna zelako edo informazio lagungarria genuelako, hala nola, Corine Land Cover-en informazioa, 1996 eta 2005eko baso-inbentarioak, 1991 eta 2008ko ortoargazkiak, edo 2007ko EAEko landaredi-mapa, esaterako). Aukeraketa hori IPCC Taldearen sei kategorietarako egin zen, eta horietakoren batean azpikategoria zehat zagoak egin ziren (espezie hostoiraunkorreko eta hostogalkorreko basoak, adibidez). Entrenamendu-gune horiek kategoria edo azpikategoria bakoit zeko signatura espektralak aztert zeko erabili ziren, horien arabera, sailkapena behar bezala gauzat zeko. Sailkapena egiteko ahalik eta probabilitate handienaren teknika erabili zen (“maximum likelihood estimation”), horietako bakoit zaren gut xi gorabeherako gertaera-probabilitateak aplikatuz (baso-inbentarioetan oinarrituta) eta amaierako irudiari moda-iragazki bat pasatuz (3*3). Landsat eszenak honako kategoria eta azpikategoria hauetan sailkatu ziren: •

Hazkunde azkarreko espezieak dituzten baso-lurrak: hosto iraunkorreko koniferoak, alert zeak (Larix sp.) eta eukaliptoa (Eucaliptus sp.). Kostaldeko eremuari dagokionez, Quercus ilex espeziea kategoria honen barnean sartu zen, ezin izan bait zen teledetekzio bidez bereizi. Dena den, Quercus ilex (artea) espeziearen ehunekoa oso t xikia da kostaldean espezie koniferoekin alderatuta, eta beraz, azalera hori guztia hazkunde azkarrekoa zela onartu zen.

•

Mantso hazten diren espezieak dituzten baso-lurrak: hosto erorkorreko hostozabalak eta Quercus ilex. Kostaldeko eremuan, Quercus ilex espeziea hazkunde azkarreko baso-lurren kategorian sartu behar izan zen.

•

Sastrakadiak edo ant zeko larreak.

•

Belardiak.

•

Labore-lurrak: labore belarkarak, mahastiak, eta mahastiak ez diren labore zurkara iraunkorrak.

•

Asentamenduak.

•

Ur-azalerak: ur-masak argi eta garbi bereizi ziren teledetekzio bidez, ez ordea hezeguneak, sastrakadi eta larreekin nahasten zirelako batez ere.

•

Bestelako lurrak.

Beste segmentu bat zuk entrenamendu-guneak aukeratu ziren modu berean hautatu ziren, baina sailkapenaren azken emait zaren egiazkotasun-maila zehazteko erabili ziren. Sailkapen bidez lortutako kategorien eta benetan existit zen direnen arteko adostasun edo bat etort ze hori modu objektiboan neurtu zen Kappa indizearen bidez. Kappa indizeak 0 eta 1 arteko balioak hart zen ditu, eta handiagoa da lortutako sailkapenaren eta errealitatearen arteko adostasun edo bat etor tze hori handiagoa den neurrian. Oro har, sailkatutako kategoria bakoitzeko Kappa indizea 0,58 baino handiagoa izan zen EAEko eremu guztietan; eremu bakoitzaren sailkapen globalerako Kappa indizea, aldiz, 0,82 baino handiagoa izan zen (0,82 eta 0,91 artean) (1. taula). 128

Eranskinak 1. taula. 1990ean eta 2008an sailkatutako irudien arteko bat etortzea neurtzeko Kappa indizea: kategorien tzako Kappa indizearen balio-tartea eta irudiaren indize globala.

1.1.1.2. Sailkatutako 1990eko eta 2008ko satelite-irudien konparazioa: berdin mantendu diren eta aldatu egin diren azalerak 1990ean eta 2008an sailkatutako irudiak gurutzatu edo gainjarri egin ziren erabilera-aldaketak eskuratu ahal izateko. Gero, azalera horiek (baso-lurrekin loturikoak batez ere) bisualki egiaztatu edo berrikusi ziren ortoargazkietan, EAEko eremu zabal batean (kostaldean eta Kantauri Itsasoaren eta Mediterraneoaren arteko banalerroan). Basoekin loturiko erabilera-aldaketa asko okerrak zirela egiaztatu zen (erabilera-aldaketa gisa sailkatutako baso-mozketak, adibidez, horiek ez baitira halakotzat hartzen BEG inbentarioetan). Ortoargazki bidezko egiaztapena egin ez zen lekuetan (EAEko eremu mediterraneoko zati bat) egiaztatutako eremuko asmatze-ehuneko berak aplikatu ziren. Azkenik, 1990 eta 2008. urteen arteko IPCC kategorien aldaketak eta mantentzeak zehaztu ziren adituen ikuspuntuan oinarrituta, baso-inbentario, baso-birpopulatze eta estatistiketako datuak konbinatuz. Bestalde, urte jakin bateko LULUCF sektoreko BEG isurpenak/xurgapenak kalkulatzeko, azken 20 urteetako lurzoruaren erabilerak ezagutzea komeni da, denbora-tarte hori baita lurzoruak (materia organiko hila eta lurzoruko karbono organikoa), klima epeletan, karbono-fluxuei dagokienez oreka lortzeko behar duen denbora-tartea. BEG inbentarioetarako, adibidez, belardi/larre bat asentamendu bihurtzen denean, biomasa-galerak eragindako isurpena bihurketaren urte berean kontabilizatzen da, baina hildako materia organikoaren eta lurzoruko karbono organikoaren galerek eragindako isurpenak beste 19 urtetan zehar kontabilizatu behar dira; gainera, denbora-tarte horretan zehar asentamendu bihurtutako belardi/larre gisa hartuko da azalera hori (ez berdin mantentzen den belardi/larre gisa).

129

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak 2008. urteko BEG inbentarioari dagokionez, 1990. urteko erabilerekin alderatu ahal izan dugulako, ia 20 urteko ikuspegi historikoa izan dugu eskura. 1990eko BEG inbentariorako, aldiz, 1971 eta 1972ko lurzoru-erabilerei buruzko informazioa, lehen baso-inbentarioari esker (BI-1972) bakarrik izan genuen eskura. Dena den, BI-1972 inbentarioak ondorengoen klase-klasifikazio eta eskala berdinak ez zituenez, oso garrantzitsua izan zen adituen ikuspuntua. Azkenik, gogoratu dezagun IPCC Taldeak (IPCC, 2006) lurzoru-erabileraren bihurketarik ez dela izan onartzen duela, bihurketa horiek benetan izan diren ala ez ezagutzen ez badugu.

130

Eranskinak

1.2. 1990 eta 2008. urteen artean erabilera bera mantendu duten eta erabilera aldatu duten azaleren emaitza Hurrengo tauletan (2. taula, 3. taula, 4. taula eta 5. taula) IPCC Taldearen lurzoruaren erabilerakategoriaren arabera sailkatutako azalerak agertzen dira, baita erabileren mantentzeak eta aldaketak ere; izan ere, azkenean horiek hartu ziren kontuan 1990 eta 2008ko BEG inbentarioetarako. Kategoria bakoitzaren ingelesezko inizialak erabiltzen dira honako hauek laburbiltzeko: •

F: baso-lurrak

•

C: labore-lurrak

•

G: belardi/larreak

•

S: asentamenduak

•

W: hezeguneak

•

O: bestelako lurrak

•

(L: edozein lur-kategoria -«Land»)

Kategoria-mantentzeak eta -aldaketak bi hizki bidez adierazten dira: lehenengoak jatorrizko kategoriari egiten dio erreferentzia, eta bigarrenak, aldiz, gaur egungo kategoriari. FF hizkiek, adibidez, berdin mantendu diren baso-lurrak adierazten dituzte, CG hizkiek belardi/larre bihurtutako labore-lurrak, eta LF hizkiek, ordea, baso-lur bihurtu diren lurrak (bihurtu aurretik horiek zuten erabilera zehaztu gabe).

131

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak 2. taula. 1990 eta 2008. urteen artean erabilera bera mantendu duten eta erabilera-aldaketaren bat izan duten Arabako lurzoruak, IPCC Taldeak adierazitako kategorien arabera sailkatuta.

132

Eranskinak 3. taula. 1990 eta 2008. urteen artean erabilera bera mantendu duten eta erabilera-aldaketaren bat izan duten Biz足kaiko lurzoruak, IPCC Taldeak adierazitako kategorien arabera sailkatuta.

133

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak 4. taula. 1990 eta 2008. urteen artean erabilera bera mantendu duten eta erabilera-aldaketaren bat izan duten Gipuz足koako lurzoruak, IPCC Taldeak adierazitako kategorien arabera sailkatuta.

134

Eranskinak 5. taula. 1990 eta 2008. urteen artean erabilera bera mantendu duten eta erabilera-aldaketaren bat izan duten EAEko lurzoruak, IPCC Taldeak adierazitako kategorien arabera sailkatuta.

135

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

2. LURRAREN ERABILERA-KATEGORIEN BANAKETA IPCC Taldearen sei kategoria nagusien erabilera-mantentzeak eta -aldaketak zehazteaz gain, EAEko azalera globalak doitu eta kategoria nagusiak banatu behar izan ziren (baso-espezieen, klima-motaren, maneiu-praktiken eta abarren arabera), isurpen-faktore egokienak aukeratzeko helburuarekin. Horretarako, jarraian zerrendatzen diren informazio-iturriak erabili ziren: •

Lurralde historikoen azalera guztia zertxobait aldatzen zen inbentario batetik bestera eta sateliteko irudietan, eta beraz, azken Nekazaritzako Elikagai Sektorearen Estatistika Urtekariko datuak (MAGRAMA, 2011) zuzenenak zirela erabaki zen; horrenbestez, kategoria bakoitzeko azalerak doitu ziren modu proportzionalean, lurralde historiko bakoitzeko azalera lortu arte.

•

Baso-inbentarioak (BI-1972, BI-1986, BI-1996 eta BI-2005).

•

«Labore-lur» eta «belardi/larre» kategoriak Euskal Estatistika Erakundearen (EUSTAT) eta Eusko Jaurlaritzako Ingurumen, Lurralde Plangintza, Nekazaritza eta Arran tza Sailaren (landa eta itsas ingurunearen garapenerako Eusko Jaurlaritzaren HAZI korporazioaren bitartez) informazio estatistikoaren bitartez osatu ziren, horrela, labore-lurrak (mahastiak, olibadiak, fruta-arbolak eta beste zurezkoen laboreak, labore belarkara estentsiboak eta intentsiboak) nahiz belardi/larreak (belardi/larre iraunkorrak eta larretarako beste azalera batzuk) xehatu ahal izateko. Estatistika-iturri horien artean, 1989, 1999 eta 2009ko Nekazaritza Erroldak ditugu.

•

Beste kasu batzuetan, oinarrizko informazioa Nekazaritzako Elikagai Sektorearen Estatistika Urtekarietatik eskuratutako informazio estatistikoarekin osatu zen (MAGRAMANekazaritza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioak landutako datuak).

•

Oro har, lurralde historiko bakoitzari dagozkion datu globalak erabili ziren, batzuetan eskualdeko datuak erabili baziren ere, batik bat Arabako Errioxa bereizteko helburuarekin; izan ere, eskualde horrek klima epel lehorra du, EAEko gainerako eskualdetako klima epel hezearekiko guztiz desberdina. Arabako Errioxa bereizi ahal izateko, HAZIk emandako informazio estatistikoa erabili zen.

136

Eranskinak

3. KARBONO-IZAKINEN URTEKO ALDAKETA BALIOESTEKO IPPC TALDEAREN METODO OROKORRAK IPCC Taldeak, lurraren erabilera-kategoria dena dela, baliagarriak diren bi metodo proposatzen ditu karbono-izakinen urteko aldaketa balioesteko: irabazi eta galeren metodoa («gain-loss method») eta izakinen arteko aldean edo erreserba-aldaketan oinarritutako metodoa («stock-difference method»). «Irabazi eta galeren metodoa» (1. ekuazioa) prozesuetan oinarritutako metodo bat da, eta haren bidez, karbono-izakinen agregatuen balantze garbia zenbatesten da, hau da, karbono-izakinen urteko gehikuntza kalkulatzen da karbono-irabaziei galerak kenduta. 1. ekuazioa (irabazi eta galeren metodoa)

ΔC = ΔCG - ΔCL Bertan: ΔC = Gordailuko karbono-izakinetan izan den urteko aldaketa (t C urtea-1). ΔCG = Urteko karbono-irabaziak (t C urtea-1). ΔCL = Urteko karbono-galerak (t C urtea-1). Irabaziak (biomasa biziaren gordailutik materia organiko hilaren gordailura karbonoa transferitu izanaren eraginez edo biomasa-hazkundearen eraginez, esate baterako) zeinu positiboarekin (+) adierazten dira, eta galerak, ordea, (basoak mozteagatik, erretzeagatik, eta abar) zeinu negatiboarekin (-). «Izakinen arteko aldean oinarritutako metodoa» karbonoaren izakinetan edo erreserbetan oinarritutako metodoa da, eta haren bidez, bi momentu desberdinetako karbono-izakinen arteko aldea balioesten da (2. ekuazioa). Oro har, karbono-izakinen arteko aldaketak hektareaka kalkula tzen dira (t C ha-1 urtea-1), eta gero, azpisailkapen edo estratu bakoitzaren baitan, balio hori azalerarekin biderkatzen da t C urtea-1 balioa zenbatesteko.

2. ekuazioa (izakinen arteko aldean oinarritutako metodoa)

ΔC =

(Ct2 - Ct1) (t2 - t1) 137

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak Bertan: Î&#x201D;C = Gordailuko urteko karbono-izakinen aldaketa (t C urtea-1). Ct1 = Gordailuko karbono-izakinak t1 momentuan (t C). Ct2 = Gordailuko karbono-izakinak t2 momentuan (t C). Karbono-izakinen aldaketa horiek behar bezala kalkulatu behar dira lur-erabileraren kategoria eta azpisailkapen guztietan, bost karbono-gordailuen kasuan (aireko biomasa, lurpeko biomasa, hildako egurra, orbela eta lurzoruko karbono organikoa).

138

Eranskinak

4. KARBONO-IZAKINEN ZEHAZTAPENA, LURZORUAREN ERABILERA-KATEGORIAREN ARABERA Jarraian, karbono-isurpenak/-xurgapenak IPCC Taldearen (IPCC, 2006) metodoaren arabera lor tzeko egin ziren kalkuluen alderdi garrantzitsuenak aurkezten dira .

4.1. Baso-lurrak 4.1.1. Berdin mantentzen diren baso-lurrak 4.1.1.1. Biomasa: airekoa eta lurpekoa Zurezko zuhaitzetan eta landareetan karbono-kantitate handiak pilatu daitezke horien bizitzan zehar. Horrenbestez, baso-lurren biomasako karbono-izakinetan gertatzen diren aldaketak azpikategoria garrantzitsua izan daitezke, lurraren kudeaketak, uztak, perturbazio naturalek, hilkortasun naturalak, basoen birsorkuntzak edo lurraren erabilera-aldaketek eragindako funtsezko fluxuak direla eta. Baso-biomasatik eratorritako BEG isurpenak/xurgapenak balioesteko, irabazi eta galeren metodoa erabili zen (1. ekuazioa). Horrela, inbentario-urtean zehar sisteman sartu eta atera ziren karbonoizakinak eta horien arteko aldea kalkulatu ziren, urteko karbono-isurpenen/-xurgapenen bitartez. Baso-lurren irabaziak basoen hazkunde-tasetan oinarritu ziren, eta galerak, ordea, egur-erauz ketetan eta suteek eragindako isurpenetan. a) Irabaziak Biomasa itxurako karbono-irabaziak edo -gehikuntzak 3. ekuazioaren bidez kalkulatu ziren azpisailkapen edo estratu bakoitzerako (baso-espeziearen eta zona klimatikoaren arabera):

3. ekuazioa

ΔCG = ∑ (Ai, j• GTOTAL i, j• CFi, j) Bertan: ΔCG = Biomasako karbono-izakinen urteko gehikuntza, lurraren erabilera-kategoria berean mantendu diren (landaredi-motaren eta zona klimatikoaren arabera) lurren biomasa-hazkundea dela-eta (t C urtea-1). A = Lurzoruaren erabilera-kategoria berean mantentzen den lurzoru-azalera (ha). GTOTAL= Biomasaren urteko batez besteko hazkundea (t DM ha-1 urtea-1) (DM-«Dry matter», materia lehorra). i = i baso-espeziea (i = 1etik n-ra). 139

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak j = j zona klimatikoa (j = 1etik m-ra). EAEko azalera osoa kontuan hartuta, baso-espezieak horien hazkunde-tasen eta hazkunderako zona klimatiko ohikoen arabera multzokatu ziren; horrela, baso-espeziearen eta zona klimatikoaren faktoreak («i» eta «j» faktoreak) faktore bakar bat bihurtu ziren (baso-espeziearen taldea). CF = Materia lehorrean dagoen karbono-zatikia edo frakzioa (t C (t DM)-1). Horretarako, IPCC Taldeak proposatutako balioak erabili ziren (IPCC Taldeak 2006an proposatutako 4.3 Koadroko 0,51 eta 0,48 t C t DM-1 balioak konifero eta hostozabalen kasuan, hurrenez hurren), INIAren monografiatik (Montero et al., 2005) ondorioztatutako EAEko balioak bat baitzetozen IPCC Taldeak proposaturikoekin (2006). Urteko batez besteko hazkundeari edo hazkunde-tasari dagokionez (GTOTAL), honek aireko nahiz lurpeko biomasaren hazkundea hartu zuen barne (4. ekuazioa). 4. ekuazioa

GTOTAL= ∑ {GW• (1+R)} Bertan: GTOTAL= Aireko eta lurpeko biomasaren urteko batez besteko hazkundea (t DM ha-1 urtea-1). GW = Aireko biomasaren urteko hazkundearen batez bestekoa baso-espeziearen multzo bakoi tzerako (t DM ha-1 urtea-1). R = Aireko eta lurpeko biomasaren arteko erlazioa baso-espezieko multzo bakoitzaren kasuan (lurpeko biomasaren t DM/aireko biomasaren t DM). Erlazio hori BI-1996 inbentarioan oinarritutako Espainiako iturri bibliografikoetatik (Montero et al., 2005) eta Europako iturri bibliografikoetatik (Zianis et al., 2005) eskuratu zen. Aireko biomasaren urteko batez besteko hazkundea (Gw) kalkulatzeko, hedapen-faktorea aplikatu zitzaien enborren hazkunde-tasei, eta horrenbestez, horiek baso-biomasa osoa hartzen dute barne (enborra, azala, adarrak eta hostoak). Enborren hazkunde-tasak 1996ko baso-inbentariotik eskuratu ziren (BI-1996 inbentarioko EAEko datu zehatzetatik nahiz Montero et al. autoreek 2005ean erabilitako datu globalagoetatik); hedapen-faktoreak, aldiz, Estatuko nahiz Europako iturri bibliografikoetatik eskuratu ziren (Montero et al., 2005 eta Zianis et al., 2005). Dena den, Montero et al. (2005) autoreen hedapen-faktoreak erabiltzen ahalegindu ginen, gertuko balio geografikoak direlako (Estatukoak). Nolanahi ere, Montero et al. (2005) autoreen datuak Europako datu bibliografikoekin alderatu ziren, eta desberdintasun handiko balioak ohikoagoak diren faktoreen bidez ordezkatu ziren. Montero et al. (2005) autoreen eta BI-1996 lanetan, biomasa-zatiki desberdinak (enborra, azala, eta abar) zuhaitzen diametroarekin eta, batzuetan, altuerarekin erlazionatzen zituzten erregresiofuntzioak garatu ziren. Dena den, BEG inbentariorako bi lan horien emaitzak erabili ziren, ekuazio horiek zuzenean ez aplikatu arren. Aitzitik, hedapen-faktoreak kalkulatzeko Zianis et al. (2005) 140

Eranskinak autoreen ekuazioak erabili ziren, baso-inbentarioetako datuak (diametroak eta altuerak) abiapuntu hartuta. Baso-espezieen multzoei, aireko hazkunde-tasei (enborra eta aireko gainerako biomasa guztia) eta lurpeko hazkunde-tasei buruz erabili diren datuak 6. taulan laburbiltzen dira. 6. taula. Espezie multzoak eta urteko hazkunde-tasak (aireko biomasarenak, sustrai-biomasarenak eta biomasa osoarenak).

ML: Materia lehorra (Dry Matter).

141

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak b) Galerak Biomasaren urteko galera basoen uztak, egur erregaiaren bilketak (detrituen bilketa kontatu gabe) eta sute, ekaitz, intsektuen izurri eta gaixotasunen gisako perturbazioek eragindako galeren baturari dagokio. EAEn, egurraren erauzketari edo uztari dagozkion datuak mozketa-baimenetatik abiatuta eskuratu genituen (BI-1996 eta EUSTATen estatistika-iturriak); horiek enbor azaldunen bolumena adierazten zuten (m3 BA -bolumena azalarekin-) (2. irudia), eta aireko biomasaren unitate bihurtu ziren 7. taulako hedapen-faktoreen eta dentsitateen bitartez. Gainera, moztutako biomasa guztia -lurpekoa barne- mozketa-urtean zehar CO2 gisa isurtzen zela suposatu zen, eta beraz, ez ziren bildutako egur-produktuen fluxuak kontuan hartu («Harvested Wood Products»). 7. taula. Egurraren dentsitatea espeziearen arabera (IPCC Taldearen 2006ko inbentarioan oinarrituta), eta aireko biomasa osoaren eta enborraren (azala, barne dela) biomasaren arteko erlazioa (Iturria: Montero et al., 2005; Zianis et al., 2005).

ML: materia lehorra (dry matter).

2. irudia. 1986 eta 2008. urteen arteko mozketa-baimenen bilakaera, lurralde historikoen arabera (Iturria: dokumentu honen egileek gauzatua, EUSTATen estatistika-datuetan oinarrituta).

142

Eranskinak Bestalde, suteek eragindako galerak ere estatistika-iturrietatik eskuratu ziren (MAGRAMA), eta erretako azalerak (ha) biomasa (m3) bihurtzeko kalkuluetan, BI-1996 inbentarioko hektarea bakoi tzeko enbor-biomasa (m3 ha-1) hartu zen kontuan, espezie-multzo bakoitzarentzat; era berean, arestian aipatutako hedapen-faktoreak aplikatu ziren espezie eta lurralde bakoitzeko biomasa totala kalkulatzeko ( 7. taula). Oinarri-urteari esleitutako erretako azalera 1989, 1990 eta 1991. urteen batez bestekoa izan zen; hura Foru Aldundiek (Araban eta Gipuzkoan) emandako datuetan eta 1996ko Baso Inbentarioan (Bizkaian) oinarrituta kalkulatu zen. 1989 eta 1991. urteen arteko Bizkaiko suteek eragindako espezieen inguruko datu zehatzik ez genuenez, suteak espezie bakoitzeko azalerekiko modu propor tzionalean gertatzen zirela balioetsi zen. Hiru urteko batez bestekoa erabili izana (seriearen erdian inbentario-urtea izanik) IPCC Taldearen 1996ko Inbentarioen Irizpide Berrikusietan gomendatzen den praktika bat da, Nekazaritza eta LULUCF sektoreetarako, hain zuzen (1. Bolumena, Reporting Instructions, Section Overview, 5. orria, «Data Quality and Rime Frame»). Kasu honetan, batez bestekoak isurpen handiagoak eragiten ditu oinarri-urtean (1989an sute asko izan zirelako); dena den, praktika horrek urte bakar bat bakarrik kontuan hartuta baino laginketa adierazgarriago batean oinarritutako balioespena egitea ahalbidetuko luke, batik bat 1990 eta 1991. urteetako suteak ohi baino baxuagoak izan zirelako (3. irudia).

3. irudia. Suak hartutako zuhaitz-azaleraren (ha) 1989 eta 2008. urteen arteko bilakaera, lurralde historikoaren arabera (Iturria: dokumentu honen egileek gauzatua, EUSTATen, Foru Aldundien eta BI1996 inbentarioko estatistika-datuetan oinarrituta).

Beste galera batzuei dagokienez (egur-bilketa, ekaitzak, gaixotasunak eta abar), horiek hutsalak zirela edo hazkunde-tasa txikiagoen kontzeptuan dagoeneko kontabilizatuta zeudela erabaki zen (izan ere, hazkunde-tasak BI-1996 inbentariotik eskuratu ziren batik bat, eta bertan, BI-1972 inbentarioarekin alderatuta zeuden kalkulatuak hazkunde-tasak inbentario bien artean jazotako izurriak, gaixotasunak eta abar barne hartuta). 4.1.1.2. Hilda dagoen materia organikoa: hildako egurra eta orbela 1. Mailan, urtebete igarotzean hilda dagoen materia organikoa (hildako egurra eta orbela) abiadura berean sortzen (finkatzen) eta deuseztatzen (isurtzen) dela onartzen da, eta beraz, izakinen aldaketa garbia nulua da. Hori dela-eta, 1. Maila horretan ez da beharrezkoa hilda dagoen materia organikoaren karbono-izakinak kuantifikatzea, lurraren erabilera-kategoria berean mantentzen diren lurren kasuan. 143

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak 4.1.1.3. Lurzoruko karbono organikoa Lurraren erabileran aldaketarik ez izan arren, lurraren erabilera-mota beraren barnean kudeaketa-praktika asko egon daitezke, eta horiek ere modu esanguratsuan eragiten dute lurzoruko karbono organikoaren pilaketan (SOC, «Soil Organic Carbon»). Oro har, kudeaketa-jarduerek karbono organikoaren ekarpenetan eragiten dute, landare-ekoizpenean gertatzen diren aldaketen bitartez (hazkundea hobetzeko erabiltzen diren ongarriketa edo ureztapena, adibidez), ongarri organiko bidezko karbono-ekarpen zuzenen bitartez, eta biomasa kentzeko jardueren, suteen edo larra tzearen ondoren geratzen den karbono-kantitatearen bitartez. Dena den, eta IPCC Taldeak kalkulu-prozeduraren 1. Mailarako ezartzen dituen irizpideei jarraiki, berdin mantentzen ziren basoen kasuan, lurzoruko karbono organikoaren urteko sarrerak eta irteerak berdin mantentzen zirela balioetsi zen, eta beraz, karbonoaren balantze garbia nulua da. Horrenbestez, eta 1. Mailako metodoari dagokionez, baso-lurzoruetako karbono-izakinek kudeaketaren eraginez aldaketarik jasaten ez dutela esan genezake.

4.1.2. Baso-lur bihurtutako lurrak Lurraren erabilera-kategoria berri bat bihurtu diren lurretako CO2 isurpen/finkapenak bost karbonogordailuetako karbono-izakinen urteko aldaketek osatzen dituzte (aireko biomasa, lurpeko biomasa, hildako egurra, orbela eta lurzoruko karbono organikoa). Oro har, baliozkotzat jo ziren honako balorazio hauek: •

Baso-lur bihurtutako labore-lurren kasuan, horiek klima epel hezeko urteko laboretzat hartu ziren, laborantza ohikoan edo konbentzionalean landutakoak eta materia organikoaren input maila ertainak zituztenak.

•

Baso-lur bihurtutako belardi/larreen kasuan, bihurtutako lurrak sastrakadiak edo larretarako beste azalera batzuk zirela balioetsi zen, eta ez belardiak.

•

Baso-lur bihurtutako bestelako lurren kasuan, lurzorua bai, baina biomasarik gabeko azaleratzat hartu ziren baso-lur bihurtutako lur horiek.

•

Edonola ere, 1990 eta 2008ko bihurketetako baso-espezieak edo baso-espezieen mul tzoak modu proportzionalean zenbatetsi ziren, baso-multzo horiek dagokion urtean izan zuten presentzia kontuan hartuta. 1990. urteko baso-espezieen multzoen ehunekoa 1986an eta 1996an egindako baso-inbentarioak interpolatuta lortu zen, eta 2008. urtekoa, aldiz, 2005eko baso-inbentariotik.

144

Eranskinak 4.1.2.1. Biomasa: airekoa eta lurpekoa Inbentarioaren ondorioetarako, biomasako karbono-izakinen aldaketak kalkulatzen dira honako lur hauen kasuan: (i) lurraren erabilera-kategoria berean mantentzen diren lurretan; eta (ii) lurraren erabilera-kategoria berri bat hartzen duten lurretan. Bigarren kasu horretan, lurraren erabileraaldaketarekin loturiko isurpen eta xurgapen guztiak erabilera-kategoria berrian egin behar dira. Zurezko zuhaitzetan eta landareetan karbono-kantitate handiak pilatu daitezke, eta beraz, basolurrak beste erabilera batzuetara bihurtzen direnean, biomasa-gordailuko karbono-kantitate garran tzitsuak galdu daitezke askotan, eta alderantziz. Biomasa-gordailuko karbono-izakinetan gertatzen diren urteko aldaketak behar bezala zenbatetsi daitezke 1. ekuazioa aplikatuta (ΔC = ΔCG - ΔCL), hau da, irabaziei (ΔCG) karbono-galerak (ΔCL) kenduz. Bihurtutako azaleraren aurretiazko erabilera ezagutuz gero, jarraian deskribatzen den 2. Mailako metodoa erabil daiteke (5. ekuazioa).

5. ekuazioa

ΔCB = ΔCG + ΔCCONVERSIÓN - ΔCL Bertan: ΔCB = Lurraren beste erabilera-kategoria batera bihurtu diren lurretan gertatzen diren biomasako karbono-izakinen aldaketak (t C urtea-1). ΔCG = Biomasako karbono-izakinetan gertatu den urteko hazkundea, lurraren beste erabilerakategoria batera bihurtutako lurren hazkundea dela eta (t C urtea-1). ΔCCONVERSIÓN = Biomasaren karbono-izakinetan izan den hasierako aldaketa, lurraren beste erabilerakategoria batera bihurtutako lurretan (t C urtea-1). ΔCL = Biomasako karbono-izakinetan izan den urteko murrizketa, lurraren beste erabilera-kategoria batera bihurtu diren lurretan izan diren perturbazioek, egur erregaiaren bilketak eta uztaren erauz ketek eraginda (t C urtea-1). Biomasako karbono-izakinen hasierako aldaketak (ΔCCONVERSIÓN) kalkulatzeko, honako ekuazio hau erabiltzen da (6. ekuazioa): 6. ekuazioa

ΔCCONVERSIÓN = ∑ {(BDESPUÉS - BANTES ) • ΔAA_OTRAS } • CF i

145

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak Bertan: ΔCCONVERSIÓN = Biomasako karbono-izakinetan izan den hasierako aldaketa, lurraren beste erabilera-kategoria batera bihurtu diren lurretan (t C urtea-1). BDESPUÉSi = i lurzoru-motako biomasa-izakinak, bihurketa gertatu eta berehala (t DM ha-1). BANTESi = i lurzoru-motako biomasa-izakinak, bihurketa gertatu aurretik (t DM ha-1). ΔAA_OTRASi = Urte jakin batean lurraren beste erabilera-kategoria batera bihurtutako i lurraren erabilera-azalera (ha urtea-1). CF = Materia lehorreko karbono-zatikia edo frakzioa (t C (t DM)-1). i = Lurraren beste erabilera-kategoria batera bihurtu den lurraren erabilera-mota. ΔAA_OTRASi terminoa inbentario-urte jakin bati dagokio, eta kalkuluak urte horretarako egiten dira; dena den, bihurtutako lurra bihurketa-kategoria horretan mantendu behar da 20 urtez, IPCC Taldearen arabera, lurzoruak denbora-tarte hori behar baitu, eremu epeletan, oreka lortu ahal izateko. 1. Mailan aplikatzen den hipotesiaren arabera, biomasaren hasierako karbono-izakinetan ez da aldaketarik gertatzen bihurketaren eraginez (hau da, ΔCCONVERSIÓN terminoa nulutzat jotzen da). Beste modu batera esanda, belardi/larre edo labore-alor bat (edo landaredi belarkara, oro har) basolur bihurtzen denean, honako hau gertatzen da: bihurketa gertatu aurretiko biomasa belarkaran (belardi/larre edo labore-alorren biomasa), urtebete igarotzean berdindu egiten dira finkatutako karbonoa eta isuritako karbonoa, eta beraz, bihurketaren aurreko biomasa belarkararen karbonobalantzea nulua da; baso-lur bihurtu osteko biomasan, aldiz, baso-biomasaren hazkundea dela-eta nolabaiteko karbono-finkapena gertatzen da, baita isurpen batzuk ere (egur-erauzketa, sute eta abarren eraginez), eta beraz, karbono-finkapenaren eta -isurpenaren arteko balantzea irabazi eta galeren metodoaren bitartez zenbatesten da, berdin mantentzen den baso-lurren kasuan bezala.

4.1.2.2. Hildako materia organikoa: hildako egurra eta orbela Lurraren erabilera-kategoria guztietako hildako egurraren eta orbelaren gordailuetarako, kalkulurako 1. Mailan, horien izakinek ez dute aldaketarik jasaten denbora igaro ahala, lurra erabilera-kategoria berean mantentzen bada. Dena den, beste erabilera batzuetara bihurtutako baso-lurren (FL) eta alderantzizko aldaketa-lurren (LF) kasuan, hilda dagoen materia organikoko karbono-izakinek jasandako aldaketek eragin dituzten galerak eta irabaziak kontabilizatu behar dira, baita kalkuluprozedurako 1. Mailan ere. Baso-lur bihurtutako lurren kasuan, orbelaren eta hildako egurraren gordailuak handitu egiten dira. Kalkulurako 1. Mailan, hildako materia organikoaren (DOM) irabaziak modu linealean gertatzen dira; horiek zerotik hasten dira eta trantsizio-aldi jakin batean zehar konstanteki gertatzen dira (ustez, 20 urtetan). 20 urte horiek igaro ostean, bihurtutako lur-azalera «Berdin mantentzen diren baso-lurren» kategorian sartzen da eta, orduan, hildako materia organikoan aldaketa gehiago ez duela balioesten da, 1. Mailako metodoa aplikatzen bada.

146

Eranskinak

Hildako materia organikoko karbono-izakinak, 1. Mailako kalkulu-prozedurarako, IPCC Taldeak lehenetsitako balioak erabiliz kalkulatu daitezke. Klima epel beroko basoen kasuan, adibidez, honako hauek dira proposaturiko balioak, oreka egoeran: 22 eta 13 t C ha-1, hurrenez hurren, espezie konifero eta hostozabaletako basoen orbelean (IPCC, 2006). Halere, IPCC Taldeak ez du inolako baliorik proposatzen hildako egurrean dagoen karbonoaren kasuan. Horregatik, 2. Maila lortzen ahalegindu ginen, EAEko balioak erabiliz (8. taula).

8. taula. EAEko baso-lurretan dagoen hildako materia organikoko karbono-edukiak (Iturria: FORSEE proiektua, INTERREG IIIB 2003-2006, www.iefc.net).

4.1.2.3. Lurzoruko karbono organikoa Lurzoruan karbonoaren forma organikoak nahiz ez-organikoak aurkitu daitezke, baina, oro har, lurraren erabilerak eta kudeaketak eragin handiagoa izaten dute karbono organikoaren gordailuetan (IPCC, 2006). Hori dela-eta, IPCC Taldearen metodo gehienek lurzoruetako karbono organikoa dute ardatz. Lurzoru mineralen kasuan, lurzoruan denbora-tarte mugatu batez dauden karbono-izakinen aldaketak hartzen ditu, oinarri gisa, metodo lehenetsiak. Aldaketa hori kalkulatzeko, kudeaketaaldaketa gertatu osteko karbono-izakinak, erreferentziazko egoera batean (hau da, degradatu gabeko eta hobetu gabeko landaredi natiboa) dauden karbono-izakinekin alderatzen dira. Honako hipotesi hauek ditugu: •

Denbora igaro ahala, lurzoruko karbono organikoa balio egonkor batera iristen da; batez besteko hori espezifikoa da lurzoru, klima, lurzoru-erabilera eta kudeaketa-praktika jakinetarako.

•

Lurzoruak oreka egoera berrian izango duen karbono organiko edukira heltzeko gerta tzen diren karbono organikoaren izakin-aldaketak modu linealean gertatzen dira.

Arestian aipatutako 2. ekuazioa aplikatzen da (izakinen arteko aldean oinarritutako metodoa), honako itxura hau hartzen duena (7. ekuazioa):

147

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

7. ekuazioa

ΔCMINERALES =

(SOC0 - SOC(0-T)) D

Bertan: ΔCMinerales = Lurzoru mineraletako karbono-izakinetan gertatzen den urteko aldaketa (t C urtea -1). SOC0 = Lurzoruko karbono organikoaren izakinak, inbentario-aldiko azken urtean (t C). SOC(0-T) = Lurzoruko karbono organikoaren izakinak, inbentario-aldiaren hasieran (t C). T = Inbentario-aldi jakin baten urte-kopurua (urtea). EAEren kasuan, eta IPCC Taldearen proposamenari jarraiki, lurzoruko karbono organikoak oreka hori lortzeko 20 urte behar zituela balioetsi zen, baita aldaketa hori linealki gertatzen zela ere. D = Izakin-aldaketa eragiten duten faktoreen aldi baterako mendekotasuna, hau da, lurzoruko karbono organikoaren oreka-balioen arteko trantsiziorako behar den denbora (urteak). Oro har, denbora-tarte hori 20 urtekoa dela uste da. T terminoa D baino handiagoa bada, T-ren balioa erabili behar da inbentario-aldian zehar gertatu den urteko aldaketa-tasa lortzeko (0 – T urte). SOC0 eta SOC(0-T) kalkulatzeko 8. ekuazioa erabiltzen da; haren bidez, karbono-izakinen aldaketetarako eta erreferentziazko karbono-izakinetarako faktoreak esleitzen dira, une bakoitzeko (0 eta 0-T momentuak) lurzoru-mota eta lurraren erabilera- eta kudeaketa-jarduerak kontuan hartuta.

8. ekuazioa

SOC = ∑ (SOCREF • FLU • FMG • FI • Ac,s,i) c,s,i

c,s,i

Bertan: c-k zona klimatikoak adierazten ditu, s-k lurzoru-mota, eta i-k herrialde jakin bateko kudeaketasistemen multzoa. SOCREF = Lurzoru-motaren araberako erreferentziazko karbono-izakinak (t C ha-1) (2006ko IPCC inbentarioaren 2.3 koadroa). Erreferentziazko balio hori 88 eta 38 t C ha-1-koa izan zen, hurrenez hurren, klima epel hezean eta klima epel lehorrean kokatutako eremuen kasuan, EAEko lurzoru guztietan, jarduera altuko buztinak zituzten lurzoru mineralak hartu baitziren kontuan. FLU = Izakin-aldaketaren faktorea, lurraren erabilera-sistemen edo lurraren erabilera jakin bateko 148

Eranskinak azpisistemen kasuan (dimentsiorik gabe). Lurraren erabilera-faktore bat da (FLU, «Land Use») eta lurraren erabilera-motarekin loturiko karbono-izakinen aldaketak islatzen ditu. Baso-lurren kasuan, faktore horrek perturbazio naturalen erregimena hartuko luke barne. FMG = Kudeaketa-erregimenerako izakinen aldaketa-faktorea (dimentsiorik gabe). Kudeaketafaktore bat da (FMG, «ManaGement») eta lur-erabileraren sektoreari dagokion kudeaketa-praktika nagusia adierazten du. FI = Materia organikoaren ekarpenerako izakin-aldaketaren faktorea (dimentsiorik gabe). Ekarpenfaktore bat da (FI, «Inputs») eta lurzoruari egindako karbono-ekarpenaren mailak adierazten ditu. A = Balioetsi den azpisailkapen edo estratuko lurzoru-azalera (hektareatan). Estratuko lurzoru osoak antzeko baldintza biofisikoak (klima eta lurzoru-mota) eta kudeaketa-historia ditu inbentarioa egin den bitartean. Kalkulurako 1. Maila erabiltzen bada, lurzoruko karbonoaren izakin-aldaketari dagozkion hiru faktoreek (FLU, FMG, FI) 1 balioa hartzen dute baso-lurren kasuan. Horrenbestez, IPCC Taldeak proposatutako SOCREF balioak baso-lurrei dagozkien berberak dira.

149

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

4.2. Labore-lurrak 4.2.1. Berdin mantentzen diren labore-lurrak 4.2.1.1. Biomasa: airekoa eta lurpekoa Lur azalera belarkaretako (labore-lurrak, belardi/larreak) biomasaren karbono-izakinetan gertatutako aldaketak ez ziren zenbatetsi, kalkuluaren 1. Mailaren kasuan, urteko landare belarkarekin eta landare belarkara iraunkorrekin (hau da, egur-landareak ez direnak) loturiko biomasa nahiko galkorra dela uste baitu IPCC Taldeak; izan ere, hura erori eta urtero edo urte gutxitan sortzen da berriz. Horrenbestez, karbono-izakin garbiak nahiko egonkorrak izaten dira epe luzera eta horiek ez dira kontabilizatzen lurra erabilera-kategoria berean mantentzen denean.

4.2.1.2. Hildako materia organikoa: hildako egurra eta orbela Kalkulurako 1. Mailan, labore-lurretan hildako materia organikoaren karbonoa antzeko abiaduran sortzen eta deuseztatzen dela uste da, eta beraz, izakinen aldaketa garbia nulutzat jotzen da.

4.2.1.3. Lurzoruko karbono organikoa 7. ekuazioa eta 8. ekuazioa erabili ziren lurzoruko karbono organikoaren izakinetan izandako aldaketak zehazteko. EAEko lurzoru guztietarako erreferentziazko balioak 88 eta 38 t C ha-1 izan ziren, hurrenez hurren, klima epel hezean eta klima epel lehorrean kokatutako eremuetarako, EAEko lurzoru guztiak jarduera altuko buztinak zituzten lurzoru mineraltzat jo baitziren; gero, erreferen tziazko balio horiek handitu edo txikitu egin ziren hiru faktoreren arabera (FLU, FMG eta FI). Hiru faktore horientzako balioak IPCC Taldearen 5.5 Koadrotik (2006) hartu ziren. Erabilitako maiorazio-/ minorazio-faktoreei dagokienez, honako alderdi hauek gailendu behar dira (ikus 9. taula):

- Arabako Errioxa (klima epel lehorra): •

Arabako mahatsondo guztiak Arabako Errioxan zeuden: labore iraunkorrak, laborantza totala eta input organiko txikiak dituena (faktore globala: 0,95).

•

Fruta-arbolak: labore iraunkorrak, laborantza totala eta input organiko txikiak dituena (faktore globala: 0,95).

•

Olibondoak: labore iraunkorra, laborantza murriztua eta materia organikoen ekarpen edo input txikiak dituena (faktore globala: 0,969).

•

Labore estentsiboak: urteko laborea, klima epel lehorrekoa, laborantza totala eta materia organikoen input txikiak dituena (faktore globala: 0,76).

150

Eranskinak - EAEko gainerako lurzoruak (klima epel hezea): •

Urteko labore estentsiboak eta intentsiboak: klima epel hezeko urteko laboreak, laboran tza osoa eta input txikiak dituztenak (faktore globala: 0,635).

•

Mahatsondoak: labore iraunkorrak, laborantzarik gabeak eta materia organikoaren ekarpen handiak jasotzen dituztenak (koefiziente globala: 1,277).

•

Fruta-arbolak: labore iraunkorrak, laborantzarik gabeak eta materia organikoaren input altuak dituztenak (koefiziente globala: 1,277).

9. taula. Alorretan erabilitako maiorazio-/minorazio-faktore globalak (FLU*FMG*FI), EAEko lurzoru mineraletan dauden karbono organikoaren izakinak zenbatesteko.

Faktore berdinak erabili ziren (FLU, FMG eta FI) 1990 eta 2008. urteetarako, eta beraz, lurzoruetan finkatutako karbono organikoaren aldaketak ez dira lurzoruen erabilera- eta kudeaketa-praktiketan izandako aldaketetan oinarritzen, kategoria bakoitzaren barneko azpibanaketa edo estratuen proportzioan gertatu diren aldaketetan baizik (belarki-laboreen, mahastien, fruta-arbolen eta olibondoen ehuneko desberdinak) (10. taula). 1990. urtean, aurreko 20 urteetako estratu-banaketa ezagutzen ez genuenez (lurzoruko karbono organikoaren izakinek oreka lortzeko behar duten denbora-tartea), lurzoruko karbono organikoaren izakinen bariazioa nulua izan zen. Horrenbestez, labore-mota (FLU), laborantza-mota (FMG) eta 1990ean laboreetan aplikatutako inputak (FI) 1970. urtekoen antzeko gisa hartu ziren.

151

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak 10. taula. 1990 eta 2008. urteetako labore-lur desberdinen ehunekoa, 1989, 1999 eta 2009. urteetako Nekazaritza Erroldak kontuan hartuta.

Lurraldeko labore-lur guztien azalera (%) Iturria: Nekazaritza Erroldak 1989 Arabako Errioxa

Arabako

1999

2009

Iturria: Interpolazioa 1990

2008

Fruta-arbolak

0.21

0.19

0.01

0.21

0.03

Olibadiak

0.13

0.24

0.15

0.14

0.16

Mahastiak

13.61

15.09

18.13

13.76

17.83

Belarkarak

7.76

7.44

4.52

7.73

4.81

Fruta-arbolak

0.28

0.20

0.19

0.27

0.19

gainerako

Olibadiak

0.00

0.01

0.00

0.01

lurraldea

Mahastiak

0.01

0.05

0.70

0.01

0.64

Belarkarak

78.01

76.78

76.28

77.89

76.33

Araba

Bizkaia

Gipuzkoa

Fruta-arbolak

0.49

0.39

0.20

0.48

0.22

Olibadiak

0.13

0.24

0.16

0.14

0.17

Mahastiak

13.61

15.15

18.83

13.77

18.46

Belarkarak

85.77

84.22

80.80

85.82

81.14

Fruta-arbolak

10.51

27.96

15.19

12.26

16.47

Olibadiak

0.00

0.02

0.00

0.02

Mahastiak

0.79

5.77

22.44

1.29

20.78

Belarkarak

88.70

66.27

62.35

86.46

62.74

Fruta-arbolak

27.34

32.47

30.23

27.85

30.46

Olibadiak

0.00

0.25

0.00

0.23

Mahastiak

0.95

2.44

8.55

1.10

7.94

Belarkarak

71.72

65.09

60.97

71.05

61.38

4.2.2. Labore-lur bihurtutako baso-lurrak

4.2.2.1. Biomasa: airekoa eta lurpekoa Baso-lurren atalean bezala, labore-lur bihurtu ziren eremuekin loturiko karbono-finkapenak/isurpenak kalkulatzeko 5. ekuazioa eta 6. ekuazioa erabili ziren, betiere baso-biomasa osoa (airekoa eta lurpekoa) bihurketa-urtean isuri zela eta labore belarkarei dagokien biomasa finkatu zela kontuan hartuta (10 t DM ha-1; 0,47 t C zituen t DM bakoitzeko, betiere IPCC Taldearen 2006ko inbentarioaren 8.4 Koadroaren arabera). Labore bihurtutako basoetako zuhaitz espezieen proportzioa 1990-2008 epealdian baimendutako mozketa-bolumenetako espezieen proportzioaren berdina izan zela balioetsi zen.

152

Eranskinak 4.2.2.2. Hildako materia organikoa: hildako egurra eta orbela Kalkuluaren 1. Mailan, baso-lurrekin loturiko erabilera-aldaketak (baso-lur bihurtzen direnean edo alderantziz) gauzatzen direnean bakarrik hartzen da kontuan materia organiko hila. Horrenbestez, labore-lur bihurtutako baso-lurren kasuan, hildako materia organiko guztia (14 eta 10 t C ha-1 koniferoetan eta hostozabaletan, hurrenez hurren) bihurketa-urtean isuri zela balioetsi da.

4.2.2.3. Lurzoruko karbono organikoa Lurzoruko karbono organikoaren izakinetan gertatutako aldaketak baso-lur bihurtutako lurren kasuan bezala kalkulatu ziren (7. ekuazioa eta 8. ekuazioa), baina labore-lurren kasuan, eremu epel hezeetako belarki-laboreak dituzten lurren berezko faktoreak erabili ziren (FLU: 0,69, FMG: 1,00, FI:0,92), eta baso-lurren kasuan, horiei dagozkien faktoreak (FLU: 1, FMG: 1, FI: 1).

153

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

4.3. Belardi/larreak

4.3.1. Berdin mantentzen diren belardi/larreak

4.3.1.1. Biomasa: airekoa eta lurpekoa Kalkuluaren 1. Mailarako, belardi/larreetako karbono-izakin garbiak epe luzera nahiko egonkorrak dira, eta beraz, horiek ez dira kontabilizatzen lurra erabilera-kategoria berean mantentzen denean (IPCC, 2006). Horrenbestez, kudeaketa-motari eta -intentsitateari dagokionez aldaketarik jasan ez zuten belardi/larreak zirela onartu zen, biomasa erregimen konstantean mantendu baitzen (hau da, landareen hazkundeak eragindako karbono-finkapena orekatuta geratzen da larratzeak, deskonposizioak eta abarrek eragindako galerekin). 4.3.1.2. Hildako materia organikoa: hildako egurra eta orbela Kalkulu-prozedurako 1. Mailan, belardi/larreetako materia hila eta orbel-gordailuak orekatuta daudela uste da, eta beraz, gordailu horietarako ez da beharrezkoa karbono-izakinek jasan dituzten aldaketak zenbatestea.

4.3.1.3. Lurzoruko karbono organikoa Belardi/larreetako karbono organikoaren izakin-aldaketak labore-lurrekiko modu analogoan balioztatu ziren. Horretarako, 7. ekuazioa eta 8. ekuazioa erabili ziren; EAEko lurretan, lurzoruko karbono organikoaren erreferentziazko balioak 88 eta 38 t C ha-1 izan ziren, hurrenez hurren, klima epel hezeko eta klima epel lehorreko eremuen kasuan. Erreferentziazko lurzoruko karbono organikoaren balio horiek doitu egin ziren izakinak aldatzeko hiru faktoreren bitartez (FLU, FMG eta FI). Hiru faktore horientzako balioak IPCC Taldearen 6.2 Koadrotik hartu ziren (2006). Nekazaritza-erroldetan honela definitzen dira «larre iraunkorretarako lurrak»: «labore-txandaketan edo errotazioan txertatzen ez diren eta etengabe (bost urte edo gehiagorako) belarraren ekoizpenera xedaturik dauden lurrak, belar hori ereindakoa nahiz naturala (berezkoa) izan. Azalera horiek larre gisa (larratzeko) erabil daitezke; halaber, moztu eta siloratzeko edo belar ondurako erabil daitezke. Belar ondua energia berriztagarriak ekoizteko erabil daiteke». «Larre iraunkorretarako lur» horien barnean, honako hauek ditugu: a) Zelai edo belardi iraunkorrak: uneoro belarraren ekoizpenera xedaturik dauden lurrak; nolabaiteko hezetasuna duten eremuetan kokatu ohi dira eta horien lehentasunezko aprobetxamendua sega bidez gauzatzen da. Zenbait zaintza kultural jaso ditzakete, hala nola, berrereintza, ongarriketa, trunko edo taula pasatzeak, etab. Bazka-laboreak multzo honetatik kanpo geratzen dira, horiek belarkilaboreetan gaineratzen baitira. Eremu horiek normalean larratze intentsiborako erabil daitezke.

154

Eranskinak b) Larre gisa erabiltzeko beste lurzoru batzuk: aurreko atalean sartzen ez diren lursailak, betiere ganaduarentzako larre gisa erabiltzen badira; horiek kalitate txarreko lurretan egon ohi dira, gune malkartsuetan edo altitude handiko lurretan, adibidez, eta ez dira ongarriketa, laborantza, ereintza edo drainatze bidez hobetzen. Oro har, azalera horiek larratze estentsibora xedatzen dira, ez dute ganadu-dentsitate handiegirik jasaten eta ez dira segatzen. Horien artean sartzen dira larratutako dehesak, baita alfer-lur eta sastrakadiak ere horietan abeltzaintza-aprobetxamenduren bat egin bada. Balio natural altua duten eta gune geografiko babestuetan kokatuta dauden eremu segatuak eta larratu gabeak ere horien artean sartzen dira. Adituen iritziaren arabera, honako hauek ziren belardi/larreen banaketa horri hobekien doitzen zi tzaizkion izakin-aldaketen faktoreak (ikus 11. taula): •

Zelai edo belardi iraunkorrak (belardiak): belardi/larre iraunkorra, degradatu gabea, modu jasangarrian erabilia, larratze-presio ertaina eta gutxienez hobekuntza bat izan dituena (ongarriketa, espezieen hobekuntza, ureztapena, eta abar) (faktore globala: 1,14).

•

Larretarako beste lurzoru batzuk eta sastrakadiak (larre edo sastrakadiak): belardi/larre iraunkorra, degradatu gabea, modu jasangarrian erabilia, baina kudeaketan hobekuntza garrantzitsurik izan ez duena (faktore globala: 1,0).

11. taula. Belardi/larreetan erabilitako maiorazio-/minorazio-faktore globalak (FLU*FMG*FI), EAEko lurzoru mineraletan dauden karbono organikoaren izakinak balioesteko.

Faktore berdinak erabili ziren 1990 eta 2008. urteetarako, eta beraz, lurzoruan finkatutako karbono organikoaren aldaketak ez dituzte belardi/larreen erabilera- eta kudeaketa-praktikek eragiten, kategoria bakoitzeko azpibanaketa edo estratuen ehunekoan (belardi eta bestelako larreen ehuneko desberdinak, belardi/larreen kategoriaren barnean) gertatzen diren aldaketek baizik (12. taula). Horrek adierazten duen moduan, denbora igaro ahala ez dira aldatzen horien erabilera (FLU), belardi/larreen degradazio-maila (FMG) eta bertan egindako hobekuntzak (ureztapen, berrereintza edo ongarritze bidez) (FI).

155

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak 12. taula. 1990 eta 2008. urteetako belardi/larre-mota desberdinen ehunekoa, 1989, 1999 eta 2009. urteetako nekazaritza-errolden arabera.

Lurraldeko laborantza osoak hartzen duen azalera (%) Iturria: Nekazaritza Erroldak 1989 Arabako Errioxa

Zelai edo belardi iraunkorrak

0.02

0.66

2.70

1.80

0.03

2.61

0.21

39.13

67.25

88.61

41.94

88.47

58.18

30.83

10.64

55.43

12.88

39.14

67.37

89.33

41.96

87.13

60.86

32.63

10.67

58.04

12.87

Zelai edo belardi iraunkorrak

73.13

80.05

93.19

73.82

91.87

Otras superficies para pastos

26.87

19.95

6.81

26.18

8.13

Zelai edo belardi iraunkorrak

70.88

85.82

90.21

72.18

89.77

29.34

14.18

9.79

27.82

10.23

Larre gisa erabiltzeko beste gainazal batzuk Zelai edo belardi iraunkorrak Larre gisa erabiltzeko beste gainazal batzuk

Gipuzkoa

2008

0.72

Arabako gainera Zelai edo belardi iraunkorrak

Bizkaia

1990

0.12

gainazal batzuk

Araba

2009

0.01

Larre gisa erabiltzeko beste

lurraldea

1999

Fuente: Interpolazioa

Larre gisa erabiltzeko beste gainazal batzuk

1990. urtean, aurreko 20 urteetako (lurzoruko karbono organikoaren izakinen oreka lortzeko denbora-tartea) estratu-banaketa ezagutzen ez genuenez, lurzoruko karbono organikoaren izakinen aldaketa nulutzat jo zen. Horrenbestez, onartu egin zen degradazioa/jasangarritasuna, produktibitatea, larratzea, ongarriketa eta abar 1970etako belardi/larreetan eta 1990. urtekoetan oso antzekoak izan zirela. 4.3.2. Belardi/larre bihurtutako lurrak Baso-lurrak eta labore-lurrak belardi/larre bihurtzean aldatu egin ziren jarraian adierazten diren 5 gordailuetako karbono-izakinak (aireko biomasa, lurpeko biomasa, hildako egurra, orbela eta lurzoruko karbono organikoa). 4.3.2.1. Biomasa: airekoa eta lurpekoa Belardi/larre bihurtu ziren baso-lurrekin eta labore-lurrekin loturiko karbono-finkapenak/-isurpenak kalkulatzeko 5. ekuazioa eta 6. ekuazioa erabili ziren, betiere aurretiko biomasa (airekoa eta lurpekoa), basoetakoa nahiz labore-lurretakoa, bihurketa-urtean isuri zela eta belardi/larreei dagokien berezko biomasa finkatu zela kontuan hartuta (13,5 t DM ha-1, hau da, t DM bakoitzeko 0,47 t C, IPCC Taldearen 2006ko inbentarioko 6.4 Koadroaren arabera). Belardi/larre bihurtutako baso-lurren kasuan nolabaiteko biomasaren galera gertatu zen. 2008an, belardi/larre bihurtutako basoetako zuhaitz-espezieak edo zuhaitz-espezieen multzoak modu

156

Eranskinak proportzionalean balioetsi ziren, 1990 eta 2008. urteen artean baimendutako mozketa-bolumenetako espezieen proportzioa oinarritzat hartuta; dena den, 1990. urtean espezieen araberako mozketei buruzko datuak ez genituenez, horiek 1990. urteko baso-espezieen presentzia gogoan hartuta kalkulatu ziren (BI-1986 eta BI-1996 inbentarioen interpolazioa). 4.3.2.2. Hildako materia organikoa: hildako egurra eta orbela Kalkuluaren 1. Mailarako, hildako materia organikoa baso-lurrekin loturiko erabilera-aldaketak gertatzen direnean bakarrik hartzen denez kontuan (baso-lurretara bihurtzen direnean edo alderan tziz), belardi/larre bihurtutako baso-lurrak daudenean, hildako materia organiko guztia (14 eta 10 t C ha-1, konifero eta hostozabaletan, hurrenez hurren) bihurketa-urtean isuri zela balioetsi zen. 4.3.2.3. Lurzoruko karbono organikoa Lurzoruko karbono organikoaren izakinetan izandako aldaketak baso-lur bihurtutako lurren modu berean kalkulatu ziren (7. ekuazioa eta 8. ekuazioa), aldaketa horiek klima epel hezean gertatu zirela kontuan hartuta (SOCREF: 88 t C ha-1), eta zelai eta belardi ez diren larreei edo sastrakadiei dagozkien izakin-aldaketaren faktoreak erabiliz belardi/larreetarako (FLU: 1,00, FMG: 1,00, FI: 1,00), baso-lurretarako hari dagozkion faktoreak erabiliz (FLU: 1,00, FMG: 1,00, FI: 1,00) eta, labore-lurretarako urteko laboreei, ohiko laborantza konbentzionala izan dutenei eta material organikoen erdi-mailako ekarpenei dagozkien faktoreak erabiliz (FLU: 0,69, FMG: 1,00, FI: 1,00). Horrenbestez, lurrak larre edo sastrakadi bihurtu zirela eta bihurketa horiek eremu hezean (ez Arabako Errioxan) gertatu zirela balioetsi zen.

157

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

4.4. Hezeguneak

Hezeguneetan sartzen dira, urte osoan edo gehiengoan zehar urez estalita edo aseta egoten diren mota guztietako lurrak (zohikaztegiak eta urak hartutako lurrak), betiere horiek baso-lurren, labore-lurren edo belardi/larreen kategorietan sartzen ez badira. Hezegune kudeatuak horien maila freatikoa artifizialki aldatzen den (drainatu edo igo, adibidez) edo giza jardueraren eraginez sortu diren (ibai baten urtegia, esaterako) lurzoruak dira. BEG inbentarioetan ez dira kudeatu gabeko hezeguneen isurpenak balioesten. 4.4.1. Berdin mantentzen diren hezeguneak Zohikaztegiei dagokienez, EAEko inbentariorako hezegune kudeaturik ez zegoela baloratu zen. Bestalde, eta urak hartutako lurrei dagokienez, IPCC Taldeak ez ditu erregulatutako ibaiak edo lakuak barne hartzen, horien ur-azaleran funtsezko gehikuntzarik gertatzen ez bada behintzat. Horrenbestez, uholde bidez sortu diren hezeguneen isurpenak bakarrik kontabilizatu ziren inbentario honetan. 4.4.2. Hezegune bihurtutako lurrak Urak hartutako lurrek CO2, CH4 eta N2O isuri dezakete. Urak hartutako lurren N2O isurpenak oso baxuak izan ohi dira -horien CO2 isurpenak bezala-, eta beraz, BEG inbentarioen beste sektore ba tzuetan (nekazaritza, hondakinak) kontabilizatzen dira. Gainera, IPCC Taldeak ez du urak hartutako lurren CH4 isurpenak balioesteko metodologia lehenetsirik, eta beraz, «berdin mantentzen diren urak hartutako lurren» isurpenak LULUCF sektorean ez zenbatzea proposatzen du. Nolanahi ere, IPCC Taldeak metodologia lehenetsi bat eskaintzen du «urak hartutako lur bihurtutako lurrentzat», hau da, uholdeek eragindako CO2 isurpenak kalkulatzeko, baita CH4 isurpenei buruzko informazioa eskuratzeko ere. 4.4.2.1. Biomasa: airekoa eta lurpekoa Hezegune bihurtutako labore-lurren kasuan, aireko eta lurpeko biomasa (10 t DM ha-1, eta t DM bakoitzeko 0,47 t C) bihurketa-urtean CO2 gisa isuri zela eta hezegunean horrelakorik geratu ez zela balioetsi zen (IPCC, 2006). 4.4.2.2. Hildako materia organikoa: hildako egurra eta orbela Labore-lurretan hildako materia organikorik ez dagoela onartzen denez, ez ziren horien galerak kontabilizatu behar izan horiek hezegune bihurtu ostean.

158

Eranskinak 4.4.2.3. Lurzoruko karbono organikoa Biomasa-galeraz gain, gainerako karbono organikoaren deskonposizioak (lurzoruan mantentzen den karbono organikoa, adibidez) CO2 isurpenak ahalbidetzen ditu. Kalkulurako 1. Mailan kontuan hartzen den CO2 isurpen-bide bakarra izotzik gabeko garaian gertatzen den difusioa da (izotzak estalitako garaiarekin loturiko CO2 isurpen difusoreak nulutzat jotzen dira). Hipotesi lehenetsiaren arabera, CO2 isurpenak uholdea gertatu eta hurrengo 10 urteetan bakarrik gertatzen dira (IPCC, 2006), eta horiek 9. ekuazioaren arabera kalkulatu ziren: 9. ekuazioa

Emisiones de CO2 LW inundación = P • E(CO2)dif • Ainundación, superficie total • FA • 10-6

Bertan: Emisiones de CO2 LW inundación = «Urak hartutako lur bihurtutako lurretatik» eratorritako CO2 isurpenak, guztira (Gg CO2, urtea-1). P = Izotzaren estaldurarik gabeko urteko egun-kopurua (egunak urtea-1). Izotzik gabeko 365 egun zeudela suposatu zen. E(CO2)dif = Difusio bidezko isurpenen eguneko batez bestekoa (kg CO2 ha-1 eguna-1). EAEko eremu epel eta hezean 8,1 kg CO2 ha-1 eguna-1 balioa erabili zen, hezegune-bihurketak eremu epel hezean bakarrik gertatu zirela ontzat hartuta. Ainundación, superficie total = Gordailuaren azalera osoa, urak hartutako lurrak, lakuak eta ibaiak barne (ha). FA = Azken 10 urteetan urak hartutako gordailu-zatikia edo frakzioa.

159

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

4.5. Asentamenduak Asentamenduak bizileku-, garraio-, merkataritza- eta ekoizpen-azpiegituretarako (komertziala, fabrikazioa) garatutako lur gisa definitzen dira, lurraren beste erabilera-kategoria batzuetan gaineratuta daudenean salbu. Asentamenduen barruan sartzen dira lurzoruak, soropilaren gisako landaredi belarkara iraunkorra, eta lorategietako landareak, landa-asentamenduetako zuhaitzak, etxaldeetako lorategiak eta landa-guneak. Asentamendu-adibideen artean daude kaleetan, bizileku edo merkataritza alorreko baratze-alorretan (landa- eta hiri-gunekoak), lorategi publiko eta pribatuetan, golf- eta kirol-zelaietan, eta parkeetan dauden lurrak, betiere lur horiek, modu funtzionalean nahiz administratiboan, hiriekin, herriekin edo bestelako asentamendu batzuekin loturik badaude, eta lurraren beste erabilera-kategoria batean sartzen ez badira (IPCC, 2006). 4.5.1. Berdin mantentzen diren asentamenduak Beste kategoria guztietan bezala, CO2 isurpenak/finkapenak zenbatesteko lurzoruko karbono organiko, hildako egur, orbel eta aireko nahiz lurpeko biomasaren gordailuetan gertatzen diren karbono-aldaketak batu ziren. 4.5.1.1. Biomasa: airekoa eta lurpekoa Berdin mantentzen diren asentamenduetan gertatzen diren biomasa-aldaketak asentamenduetako zuhaitz, zuhaixka eta belar iraunkorrek (soropila eta lorategiko landareak, adibidez) osaturiko biomasan gertatzen diren aldaketen batura dira. Baina kalkulu-prozedurako 1. Mailan, karbono-haz kundeak eragindako biomasako karbono-izakinen aldaketak guztiz konpentsatzen dira bizirik nahiz hilda dagoen biomasaren (egur erregaia, adar hautsiak, eta abar) xurgapenek (uztak, inausketak, ebaketak, eta abarrek) eragindako izakin-murrizketak direla eta. 4.5.1.2. Hildako materia organikoa: hildako egurra eta orbela Kalkulurako 1. Mailan, hildako egurraren eta orbelaren gordailuak guztiz orekatuta daude (hildako materia organikoaren sarrerak eta irteerak baliokideak dira) (IPCC, 2006). 4.5.1.3. Lurzoruko karbono organikoa Kalkulurako 1. Mailan, lurzoruko karbono organikoaren sarrerak eta irteerak orekatuta daudela onartzen da, eta beraz, berdin mantentzen diren asentamenduetako karbono organikoaren izakinak ez dira aldatzen. 4.5.2. Asentamendu bihurtutako lurrak Lurraren aurreko erabilera-kategoriako karbono-izakinen kantitatea kontuan hartuta, asentamendu bihurtutako lurrek nahiko azkar galdu dezakete karbonoa lehen urtean zehar, gerora karbono-gordailuek pixka bat gora egiten dutelarik (asentamendu bihurtutako baso-lurretan, adibidez).

160

Eranskinak Horregatik, asentamendu bihurtzen den lurzorua bihurketa-egoeran mantendu behar da dagokion trantsizio-garaian (20 urte, EAEko inbentarioen kasuan). 4.5.2.1. Biomasa: airekoa eta lurpekoa Biomasako karbono-izakinen aldaketa 5. ekuazioan eta 6. ekuazioan oinarritzen da (IPCC, 2006). Gainera, kalkulurako 1. Mailari jarraiki, bihurketaren ondorengo lehen urtean zehar biomasa guztiz desagertu zela balioetsi zen (BDESPUÉSi =0). Inbentario-urtean zehar biomasa hazkundea erantsi (ΔCG) eta galerak murriztu (ΔCL) beharko lirateke, baina asentamenduen biomasa-motari eta azalerari buruzko informaziorik eza dela-eta, bihurketaren ondoren biomasan karbono-izakinen gehikun tzarik izan ez zela zenbatetsi zen -modu kontserbadorean-. Bihurketaren aurreko biomasa baso-lurrei, labore-lurrei eta belardi/larreei xedaturiko aurretiazko ataletan deskribatu den moduan kalkulatu zen, eta hezeguneen kasuan, horien biomasa belardi/ larreei dagokiena zela balioetsi zen (13,5 t DM ha-1).

4.5.2.2. Hildako materia organikoa: hildako egurra eta orbela Besterik adierazi ezean, kalkulurako 1. Mailan, hildako materia organikoan dagoen karbono guztia bihurketan zehar galtzen dela ontzat hartzen da, eta ez da hurrengo karbono finkapena kontuan hartzen (IPCC, 2006). Baso-lurrak asentamendu bihurtu aurretiko hildako materia organikoa baso-lurrei xedaturiko atalean deskribatzen den moduan zenbatetsi zen. Gainerako kasuetan, hildako materia organikoa hutsaltzat jo zen.

4.5.2.3. Lurzoruko karbono organikoa Lurrak asentamendu bihurtu izanaren ondorioz gertatu diren lurzoruko karbono organikoaren izakin-aldaketak kalkulatzeko, 7. ekuazioa eta 8. ekuazioa erabiltzen dira (IPCC, 2006). Bihurketaren aurretiko izakinen kasuan (SOC(0-T)), lurzoruko karbono organikoa baso-lur, labore-lur, belardi/ larre eta hezeguneetara xedaturiko ataletan deskribatu den moduan kalkulatu zen. Bihurketaren ondorengo izakinen kasuan (SOC0), aldiz, eta kalkulurako 1. Mailaren arabera, zoladura, soropil, espezie zurkara eta abar bihurtutako asentamenduaren azalera zehaztu eta faktore egokiak erabili beharko lirateke (FLU, FMG, FI). Informazio-gabezia dela-eta, asentamendu bihurtutako azalera guztia zolatu egin zela balioetsi zen, eta horrenbestez, lurraren aurreko erabilerari zegokion lurzoruko karbonoaren % 20 galdu zela kalkulatu zen lurra nahastu, harrotu edo birkokatu izanaren ondorioz (IPCC, 2006).

161

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

4.6. Bestelako lurrak Zoru biluzia, arrokak eta izotza dituzten eremuak edo IPCC Taldearen beste bost erabilera-kategoriei ez dagozkien eremuak «bestelako lur» gisa sailkatzen dira.

4.6.1. Berdin mantentzen diren bestelako lurrak «Berdin mantentzen diren bestelako lurrak» azalera-zenbaketan txertatu ziren inbentarioan azalera osoa jasoa zegoela egiaztatu ahal izateko, baina horiek kudeatu gabe zeudenez, ez ziren horien BEG isurpenak/finkapenak kontabilizatu.

4.6.2. Bestelako lur bihurtutako lurrak Oro har, «Bestelako lur bihurtutako lurrak» ez dira kategoria nagusien artean izaten. Dena den, hori horrela izatea gerta liteke, deforestazioen eta horiek eragindako degradazio latzen ondorioz.

4.6.2.1. Biomasa: airekoa eta lurpekoa Biomasaren suntsiketak edo kentzeak eragindako karbono-isurpenak 5. ekuazioan eta 6. ekuazioan oinarrituta kalkulatu ziren; kalkuluaren 1. Mailaren kasuan, bihurketaren aurretiko landaredia bertatik guztiz kentzen zela (BDESPUÉSi = 0) eta hurrengo urteetan biomasa biziaren galerak eta pilaketak zeroren baliokide zirela balioetsi zen (IPCC, 2006). Horrenbestez, biomasako karbono guztia bihurketa gertatu eta hurrengo urtean askatzen da atmosferara, lekuan bertan nahiz handik kanpo. Bestelako lur bihurtutako baso-lurretan, bihurketaren aurretiko baso-biomasa (BANTESi) arestian, baso-lurrei buruzko atalean, alegia, deskribatu den moduan balioetsi zen.

4.6.2.2. Hildako materia organikoa: hildako egurra eta orbela IPCC Taldearen kalkulu-prozedurako 1. Mailari eta 2. Mailari jarraiki, bihurketaren ondoren biomasan eta hildako materia organikoan karbonorik geratu ez zela balioetsi zen, hau da, biomasako karbono-izakin guztiak bihurketa-urtean isuri zirela. Bestelako lur bihurtutako baso-lurretan, bihurketaren aurretiko hildako materia organikoa arestian, baso-lurrei buruzko atalean, alegia, deskribatu den moduan balioetsi zen.

162

Eranskinak 4.6.2.3. Lurzoruko karbono organikoa Bestelako lur bihurtutako lurretan dauden karbono-izakinen aldaketak 7. ekuazioaren eta 8. ekuazioaren bidez kalkulatu ziren. Kalkulurako 1. Mailari jarraiki, bihurketaren aurretik bertan zeuden lurzoruko karbono-izakinak (SOC(0-T)) kalkulatzeko, erreferentziazko lurzoruko karbono organikoaren izakinak hartu ziren kontuan (SOCREF), baita sistema desberdinetarako izakinen aldaketa-faktoreak (FLU, FMG eta FI; hauen guztien balioa 1,00 da baso-lurren kasuan) eta 20 urteko trantsizio-aldia ere. 1. Mailan, trantsizio-aldiaren ostean «bestelako lurren» lurzoruko karbono-izakinak (SOC0) zeroren baliokide direla onartzen da.

163

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

5. CO2 EZ DIREN BEROTEGI-EFEKTUKO GASEN ISURPENAK LULUCF SEKTOREAN Lurraren erabilerak eragindako CH4 eta N2O isurpenak zehazteko hezegune bihurtutako azalerak eta erretako nahiz sututako azalerak hartu ziren kontuan.

5.1. CH4 isurpenak hezeguneetan Lurrak hezegune bihurtzean eragindako CO2 isurpenez gain, hezeguneetan CH4 isurpenak ere gertatzen dira. Urak hartutako lurretatik eratorritako CH4 isurpenak balioesteko 1. Mailaren metodoak (10. ekuazioa) izotzik gabeko garaian gertatzen diren isurpenak bakarrik hartzen ditu kontuan (izotzak estalitako garaian gertatzen diren isurpenak nulutzat jotzen dira). 10. ekuazioa

Emisiones de

CH4 ww inundación = P • E (CH4)dif • Ainundación_superficie_total • 10-6

Bertan: Emisiones de CH4 WW inundación = Urak hartutako lurretatik eratorritako CH4 isurpenak, guztira (Gg CH4 urtea-1). P = Izotzik gabeko garaia (urteko egunak-1) (EAEren kasuan, urteko 365 egunak). E (CH4)dif = Difusio bidezko isurpenen eguneko batez bestekoa (kg CH4 ha-1 eguna-1). EAEko gune epel eta hezean 0,150 kg CH4 ha-1 eguna-1 isuri zirela zenbatetsi zen (IPCC Taldearen 2006ko 3A.2 Koadroa), hezegune-bihurketak eremu epel hezean bakarrik gertatu zirela ontzat hartuta (ez Arabako Errioxan). Ainundación_superficie_total = Urak hartutako azalera osoa, urak hartutako lurrak, lakuak eta ibaiak barne (ha). 10. ekuazioa erabil daiteke urak hartutako lurren eremu osotik eratorritako isurpenak kalkula tzeko, baina uholdeen eraginez «hezegune bihurtutako lurrak» bakarrik kudeatu zirela suposatu zen, eta ez hezegune guztiak, hedapen bidezko CO2 isurpenen balioespenean egin zen bezala.

164

Eranskinak

5.2. Baso-lurren eta belardi/larreen suteek eragindako CH4 eta N2O isurpenak Suak eragindako isurpenen artean ditugu, CO2az gain, erregaiaren errekuntza ez-osoan sortzen diren beste BEG batzuk edo horien aitzindariak (CO, CH4, metanoa ez diren osagai organiko lurrunkorrak, N2O, NOx eta abar). Kudeatutako lurretan gertatu diren mota guztietako sute eta erreketen (sute kontrolatuak nahiz naturalak) BEG isurpenak balioetsi behar diren arren, informazio-gabezia dela-eta, EAEko suteek eragindako isurpenak bakarrik hartu ziren kontuan. Suteek biomasari (airekoari bereziki) eta hildako materia organikoari (orbela eta hildako egurra) eragiten diete, baso-lurretan bereziki. Suak basoko zuhaiztiaren zati bat hiltzeko moduko inten tsitatea badu, kalkulurako 1. Mailaren bitartez, hildako biomasan dagoen karbono edukia berehala atmosferara askatzen dela suposatu behar da; sinplifikazio horrek sutea izan den urteko benetako isurpenen gainestimazio bat eragin dezake. Bestalde, kalkulurako 1. Mailan, hildako materia organikoaren CO2 isurpenak erretako basoetan zeroren baliokide direla onartzen da baso horiek ez direnean suaren eraginez hiltzen. EAEko inbentarioetan behar bezala hartu dira kontuan bi hipotesi horiek. Suteen ondorioz sor daitekeen eta deskonposizioarekiko oso erresistentea den karbono-stockari (egur-ikatza) dagokionez, kalkulurako 1. Mailan ez da hura kontuan hartzen, honen ezagueran dauden mugak direla eta. Hau guztia kontuan izanda, kalkuluaren 1. Mailarako suteek eragindako BEG isurpenak kalkulatu ziren, 11. ekuazioan oinarrituta: 11. ekuazioa

Lfuego = A • Mb • Cf • Gef • 10-3 Bertan: Lfuego = Suak eragindako BEG isurien kantitatea, BEG bakoitzeko t-tan. EAEko inbentarioetan BEG gisa kontabilizatu ziren CO2, CH4 eta N2O isuriak. Labore-lur eta belardi/larreetako biomasa-errekun tzak eragindako CO2 isurpenak ez ziren kontabilizatu, IPCC Taldearen arabera, biomasa-mota horretan urteko CO2 xurgapenak (hazkundearen bitartez) eta urteko CO2 isurpenak (deskonposizio edo suteen eraginez) orekatuta baitaude. A = Erretako azalera (ha). Mb = Erretzeko eskuragarri dagoen erregai-masa (t ha-1), biomasa, orbela eta hildako egurra barne hartuta. Nolanahi ere, eta arestian adierazi den moduan, kalkulurako 1. Mailan, orbelaren eta hildako egurraren gordailuak zeroren baliokide direla onartzen da, lurraren erabileran aldaketaren bat izan den kasuetan salbu.

165

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak Cf = Errekuntza-faktorea, adimentsionala. Ez da bertan dagoen erregai guztia erretzen (erretako azaleran dagoen erregai-dentsitatearen, sute-motaren eta abarren araberakoa da). Errekuntzafaktorea benetan erretzen den erregaiaren proportzio edo ehunekoaren neurri bat da. Gef = Isurpen-faktorea (g kg-1 DM errea). Balio horiek IPCC Taldearen 2006ko 2.5 Koadrotik hartu ziren (4,7 eta 2,3 g CH4 kg-1 eta 0,26 eta 0,21 g N2O kg-1, hurrenez hurren, gune tropikaletik kanpo dauden baso-lurretan eta belardi/larreetan). Baso-lurren kasuan, erretako (MB) biomasa (airekoa eta lurpekoa) kalkulatu zen suak hartutako azalera oinarritzat hartuta, baso-lurrei buruzko atalean dagoeneko deskribatu den moduan; gainera, hura guztia erretzen zela hartu zen kontuan (Cf = 1). Erretako belardi/larreen kasuan, batik bat sastrakadiak eta zuhaixkak erretzen zirela balioetsi zen, eta horien Mb * Cf produktua 26,7 t DM ha-1 zen (IPCC, 2.4 Koadroa). Baso-suteei dagokienez, honela jardun zen horien isurpenak bi aldiz ez kontabilizatzeko (batetik, suteek eragindako CO2 galera gisa, baso-lurren kasuan deskribatutako «irabazi eta galeren» metodoan, eta bestetik, suteek eragindako beste BEG batzuen isurpen gisa): •

Lehenik eta behin, eta suteetan benetan erretako zatia ezagutzen ez genuenez, bertan zegoen biomasa guztia erretzen zela balioetsi zen (airekoa nahiz lurpekoa).

•

Gero, suteak jasandako azaleran zegoen baso-biomasa osoko karbono edukia zehaztu zen.

•

Azkenik, IPCC Taldeak eskainitako (IPCC, 2006) CO eta CH4 isurpen-faktoreekin biderkatu zen biomasa horretan finkatutako karbonoa; gainerako karbono guztia (% 89,6) CO2 gisa isuri zela balioetsi zen. Horrela, biomasan zegoen karbonoaren % 100 isurtzen zen.

Baso-lurren erretako azalera-datuak Foru Aldundien, BI-1996 inbentarioaren eta MAGRAMAren aldetik lortu ziren (baso-lurrei buruzko atalean deskribatu den moduan). Belardi/larreen kasuan (sastrakadiak eta larreak), erretako azalera Foru Aldundien 1990. urterako datuetatik eta MAGRAMAren gainerako urteetarako datuetatik eskuratu zen.

166

Eranskinak

5.3. Lurrak labore-lur bihurtzeak eragindako N2O isurpenak Lurrak labore-lur bihurtzen direnean mineralizatu egiten da materia organikoa, eta horrenbestez, lurzoruko karbono organikoa (SOC) galtzen da CO2 gisa; era berean, lurzoruko nitrogeno organikoa galtzen da N2O isurien bidez. Bihurketa horiekin loturiko lurzoruko karbono organikoaren galera labore-lurren atalean deskribatu den moduan kalkulatu zen; bestalde, N2O isurpenak kalkulatzeko (IPCC Taldearen 2006ko inbentarioaren 4. liburukiko 11. kapituluan «FSOM» gisa izendatutako terminoa), isuritako SOC tona bakoitzeko 0,067 t nitrogeno isuri zirela hartu zen kontuan, N2O gisa. Izan ere, labore-lur bihurtutako belardi/larreetako edo baso-lurretako materia organikoaren C/N erlazioa 15 da IPCC Taldearen arabera. N isurpenak N2O isurpen bihurtzeko, horiek 44/28 balioarekin biderkatu besterik ez dira egin behar, betiere horien masa atomikoak eta molekularrak kontuan hartuta.

167

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

6. LULUCF SEKTOREAN KONTABILIZATU EZ DIREN BEG ISURIAK LULUCF sektorerako egiten diren BEG inbentarioetan balioetsi beharreko isurpen guztien artean, EAEko 1990 eta 2008. urteetako inbentarioetan ez ziren honako hauek kontabilizatu: •

“Baso-lurrei” eta “bestelako lurrei” dagozkien erabilera-kategorietan nitrogenodun ongarriak aplikatzetik eratorritako N2O isurpen zuzenak. Izan ere, nitrogeno-ekarpen horiek ez ziren garrantzitsutzat jo, ongarritutako baso-azaleren ehuneko txikia eta aplikatutako dosi baxuak zirela eta.

•

Produktu kareztatuak aplikatzetik eratorritako CO2 isurpenak. Lurzoruaren azidotasuna murrizteko erabiltzen den kareztadurak CO2 isurpenak eragin ditzake kareztadura hori kare forman egiten bada (CaCO3 edo CaMg (CO3)2, adibidez), kareak disolbatu eta bikarbonatoa askatzen baita (HCO3-); eta azken hau CO2 eta ur bihurtzen da. EAEko lurzoru gehienek azidotasun handia badute ere, isurpen horiek ez ziren aintzat hartu honako bi arrazoi hauek direla eta: erabilitako karezko medeagarri karbonatatuen kantitateei buruzko informaziorik eza eta horien erabilerak 1990 eta 2008. urteen artean aldaketa garrantzitsurik izan ez duenaren ustea.

168

II. ERANSKINA

BASO-BIOMASAK FINKATUTAKO KARBONOA BALIOESTEKO BI METODOLOGIEN KONPARAZIOA

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak 1990 eta 2008. urteetako BEG inbentarioen ziurgabetasuna balioesteko ─bereziki EAEko basobiomasari dagokionez─ berriz zenbatetsi zen basoen hazkundeak eragindako CO2 xurgapena, izakinen arteko aldean oinarritutako metodoa erabiliz. Gogoratu dezagun IPCC Taldeak (2006) CO2 xurgapenak zehazteko bi metodo baliagarri proposatzen dituela: batetik, «irabazien eta galeren metodoa», eta bestetik, «izakinen arteko aldean oinarritutako metodoa» (ikus I. Eranskina).

1. BASO-BIOMASAN FINKATUTAKO KARBONOA BALIOESTEKO IZAKINEN ARTEKO ALDEAN OINARRITUTAKO METODOA

EAEko 1990 eta 2008. urteetako BEG inbentarioetan «irabazi eta galeren metodoa» erabili zen baso-biomasako karbono-isurpenak eta -xurgapenak balioesteko. Bestalde, eranskin honetan «izakinen arteko aldean oinarritutako metodoa» aplikatzen da; honen bidez, baso-biomasan dauden karbono-izakinen arteko aldea kuantifikatzen da bi momentu desberdinetan. 1990. urteko inbentarioaren kasuan, karbono-stocken arteko aldea zehazteko 1972 eta 1996. urteak erabili ziren; 2008ko inbentariorako, aldiz, estrapolazioa egiteko 1996 eta 2005. urteak alderatu ziren. 3 urte horiek (1972, 1996, 2005) erreferentzia gisa erabili ziren, horien guztien basoinbentarioak baitaude (BI-1972, BI-1996, BI-2005). Halaber, 2010. urteko baso-inbentarioa dugu, 2015. urtera aldera egitea espero den inbentarioaren aurrerapen gisa, baina oso berria denez, ez da izakinen arteko aldean oinarritutako metodoa aplikatzeko erabili. Baso-inbentarioetako (BI-1972, BI-1996, BI-2005) azalera-unitate bakoitzeko zurgai-izakinak (m3 ha-1) MAGRAMAren web orrialdetik eskuratu ziren. Kalkuluak egiteko erabili ziren baso-azalerak BEG inbentarioetan irabazi eta galeren metodorako erabili ziren berberak dira (hau da, teledetekzio eta baso-inbentarioetako informazioaren eta datu estatistikoen arteko konbinazio bat). Izakinen arteko aldean oinarritutako metodoaren 2. ekuazioa aplikatuz (I. Eranskina), 1990 eta 2008. urteetako zurgai-izakinen urteko gehikuntza lortu zen (13. taula).

170

(1), (2), (3) eta (4) balioak 15. taulatik lortu dira. ML: Materia lehorra

14. taula. Baso-biomasan finkatutako karbonoaren balioespena, karbono-izakinen arteko aldean oinarritutako metodoa erabiliz: baso-biomasa zurgaiaren gehikun足tza finkatutako karbonoaren gehikun足tza bihur足tzea.

13. taula. Baso-biomasan finkatutako karbonoaren balioespena, karbono-izakinen arteko aldean oinarritutako metodoa erabiliz: abiapuntuko informazioa. Baso-inbentarioetatik eskuratutako baso-azalera (ha) eta egur-bolumena, azalarekin (m3 BA/ha) (Iturria: MAGRAMA. http://www.magrama.es/es/biodiversidad/servicios/banco-datos-naturaleza/informacion-disponible/tablas_resumen_IFN3.aspx).

Eranskinak

171

172 ML: Materia lehorra

15. taula. Baso-biomasan finkatutako karbonoaren balioespena, karbono-izakinen arteko aldean oinarritutako metodoa erabiliz: baso-biomasa zurgaiaren gehikun足tza finkatutako karbonoaren gehikun足tza bihur足tzeko faktoreen lorpena.

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

Eranskinak Zurgai-izakinen urteko gehikuntza (m3 urtea-1) karbono-tonatan (t C urtea-1) bihurtzeko helburuarekin, eta 2. kapituluko BEG inbentarioetako baso-lurren kasuan erabilitako metodologiaren logika berari jarraiki (IPCC, 2006), izakinak (m3 urtea-1) hedapen-faktoreekin (m3 m-3), egurraren dentsitatearekin (t m-3) eta karbono-edukiarekin (t C/t ML) biderkatu ziren; gero, lurpeko biomasaren karbonoa batu zen sustraietako biomasa/aireko biomasa erlazioaren bitartez (ikus 14. taula). Azkenik, eta lurralde historiko bakoitzeko eta inbentario-urte bakoitzeko hedapen-faktore, dentsitate eta abar egokiak erabili ahal izateko, baso-inbentarioetako baso-espezieek hartutako azalerak atera ziren (BI-1972, BI-1986, BI-1996, BI-2005), horiek irabazi eta galeren metodorako bezala multzokatu ziren, eta erabilitako parametro bakoitzeko balioak haztatu edo ponderatu ziren (hedapen-faktoreak, dentsitateak, karbono-edukia, eta abar) espezie-multzoen banaketa kontuan hartuta, horrela, horiek lurralde eta urtearen arabera egokitzeko (ikus 15. taula). BI-2005 inbentarioari dagozkion datuak erabili ziren 2008. urteko inbentariorako.

173

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

2. EMAITZAK: LULUCF SEKTOREKO BEG INBENTARIOAK, BASO-BIOMASAKO IZAKINEN ARTEKO ALDEAN OINARRITUTAKO METODOA APLIKATUZ 1990 eta 2008ko BEG inbentarioen barnean, izakinen arteko aldean oinarritutako metodoaren bitartez lortutako baso-biomasako karbono-xurgapenaren emaitzak ordezkatzean, honako hau ikusi zen: • 2008. urteko CO2 finkapenak, irabazi eta galeren metodoarekin bezala, 1990. urtekoak baino handiagoak izan ziren, % 6,4 handiagoak bakarrik izan arren (16. taula); gogoratu dezagun, irabazien eta galeren metodoa erabili zenean, horiek % 13,2 handiagoak izan zirela. • Baso-biomasako CO2 finkapenak irabazi eta galeren metodoaren bidez lortutakoak baino askoz txikiagoak izan ziren (EAEn, guztira, % 55,1 txikiagoak). Horrenbestez, LULUCF sektore osoan BEG xurgapenak ziren nagusi (isurpenen aldean), magnitude-ordena askoz txikiagoa zen baina (EAEn, guztira, % 42,2 txikiagoak) (16. taula). • Baso-biomasak LULUCF sektoreko xurganei egindako ekarpena murriztean, gainerako karbono-gordailuek garrantzia handiagoa hartu zuten, lurzoruko karbono organikoak bereziki (17. taula); horrela, CO2 finkapenen % 42 eta % 12 inguru lurzoruetan gertatu zen 1990 eta 2008. urteetan, hurrenez hurren (baso-biomasan irabazi eta galeren metodoa erabiltzean lurzoruetan finkatzen zen % 25arekin eta % 7arekin alderatuta).

174

16. taula. 1990 eta 2008ko inbentarioetako BEG isurpenen (-) eta xurgapenen (+) emai足tzak (CO2 baliokide bihurtuta), erabilera-kategorien eta lurralde historikoen arabera, betiere baso-biomasako izakinen arteko aldean oinarritutako metodoa aplikatuta.

Eranskinak

175

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

17. taula. Karbonoaren balantzean inplikatutako gordailu bakoitzeko (biomasa, hildako materia organikoa eta lurzoruko karbono organikoa) karbonoaren ehunekoa, EAEn, 1990 eta 2008. urteetan, betiere baso-biomasako izakinen arteko aldean oinarritutako metodoa aplikatuta.

Kuantifikazio-metodo desberdinak erabilita (irabazien eta galeren metodoa, eta izakinen arteko aldean oinarritutako metodoa) lortu diren baso-biomasako CO2 finkapenen arteko desberdintasunak honako arrazoi honetan oinarritzen dira nagusiki: EAEn aurreikusitako hazkunde-tasen arabera kalkulatutako karbonoaren xurgapen-abiadura askoz handiagoa da (18. taula) baso-inbentarioetatik abiatuta balioetsitako biomasa-hazkunde orokorren arabera kalkulatutakoa baino (19. taula). Izan ere, azken horiek gehiago gerturatzen dira basoetako lurzoruek karbonoa finkatzeko edo bahitzeko duten batez besteko abiadurara, baso-biomasak duenera baino. Zentzu horretan, eta baso-lurren erabilera hobetu ostean -baso-birsorkuntzaren, ongarriketaren, espezie-aukeraketaren eta baso-degradazioaren murrizketaren gisako jardueren bitartez-, baso-lurzoru horietan karbonoa bahitzeko batez besteko abiadura 0,53 t C ha-1 urtea-1 ingurukoa dela balioesten da (FAO,

176

Eranskinak 2001). Bestalde, basoen kudeaketa hobetzeko helburuarekin EAEn landutako beste dokumentu batzuetan 1.058.199 t C urtea-1 inguruko aireko baso-biomasaren gehikuntzak aipatzen dira EAEko 396.701 hektareako baso-azaleraren kasuan; horrenbestez, finkapena 2,67 t C ha-1 (Basalde, 2009) ingurukoa izango litzateke; azken hau, izakinen arteko aldean oinarritutako metodoan erabilitako baso-biomasaren gehikuntzak baino handiagoa, eta irabazi eta galeren metodoan erabilitako haz kunde-tasen oso antzekoa da.

18. taula. Urtean zehar baso-biomasan finkatzen den karbonoaren balioespena, EAEko hazkunde-tasen arabera. BEG inbentarioetako baso-lurren irabazi eta galeren metodoan erabilitako balioak.

ML: materia lehorra. Kalkulua egiteko 0,51 eta 0,48 t C/t ML balioak erabili ziren koniferoen eta hostozabalen kasuan, hurrenez hurren.

177

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak 19. taula. Urtean zehar baso-biomasan finkaÂtzen den karbonoaren balioespena, karbono-izakinen arteko aldean oinarritutako metodoa erabiliz, betiere baso-inbentarioetatik lortutako bolumen zurgaia â&#x20AC;&#x201C;azala barne dela- oinarriÂtzat hartuta (m3 BA/ha) (Iturria: MAGRAMA).

Kalkuluan 14. taulako (1), (2), (3) eta (4) balioak erabili ziren.

178

III. ERANSKINA ENBOR-HAZKUNDEAREN TASAK KARBONO-XURGAPEN BIHURTZEA

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak EAErako balioetsitako enbor-hazkundearen tasak (m3 ha-1 urtea-1) karbono-xurgapen (t C ha-1 urtea-1) bihurtzeko orduan, enborren hazkunde-tasak (m3 ha-1 urtea-1) hedapen-faktoreekin (m3 m-3), egurraren dentsitatearekin (t m-3) eta karbono-edukiarekin (t C/t ML) biderkatu ziren, betiere I. Eranskineko BEG inbentarioetako baso-lurren kasuan erabilitako metodologiaren logika berari jarraiki (IPCC, 2006); azkenik, lurpeko biomasaren karbonoa gehitu zitzaion sutraien biomasa/aireko biomasa erlazioaren bitartez. Informazio hori guztia (hedadura-faktoreak, egurraren dentsitatea, karbono-edukia, lurpeko biomasaren eta aireko biomasaren arteko erlazioa) 20. taulan laburbiltzen da, I. Eranskinean ere jaso arren.

20. taula. Enborren hazkunde-tasak finkatutako karbonoaren gehikuntza bihurtzeko erabilitako datuak.

MS: materia seca

180

IV. ERANSKINA LURZORUKO KARBONO ORGANIKOA

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak Eranskin honetan, EAEko lurzoruek karbonoa finkatzeko duten ahalmenari buruzko 4. kapituluan erabili diren bi metodologiei buruzko xedapenak deskribatzen dira. Honako hauek dira bi metodologia horiek: isurialde atlantikoko baso-lurzoruetan erabilitako dinamika-ereduak eta lurzoruko laginen analisiak.

1. EAE-KO BASO-LURZORUEK KARBONO ORGANIKOA FINKATZEKO DUTEN POTENTZIALA: DINAMIKA-EREDUAK 1.1. Lurzoruko materia organikoaren dinamika-ereduen oinarriak Lurzoruko materia organikoaren dinamika-eredu gehienek gai organikoak dituzten multzo heterogeneo gisa islatzen dute lurzoruko materia organikoa; horiek deskonposizio-abiadura intrin tsekoaren arabera desberdintzen diren hiru gordailu dituzte (4. irudia). Gainera, eredu horiek deskonposizioaren kontrolean eragiten duten faktoreak hartzen dituzte kontuan (tenperatura, hezetasuna, ezaugarri fisiko eta kimikoak, eta abar). Horietako batzuek orekan dagoen lurzoruko karbono-stockaren eta karbono-ekarpenen arteko linealtasuna adierazten dute, karbono-ekarpenen bat dagoen bitartean stocka mugarik gabe handitu daitekeela islatuz. Nolanahi ere, orekan dauden lurzoru batzuek gehikuntza nulua edo ia nulua dute karbono-ekarpenak izan arren; horrenbestez, lurzoruek karbonoaren nolabaiteko asetasun-muga dutela ondorioztatu daiteke, hau da, karbonoa orekatzeko ahalmen mugatua dutela (Stewart et al., 2007; Six et al., 2002).

4. irudia. Lurzoruko materia organikoaren edukiaren kontzeptuzko eredua eta gordailu desberdinen ehunekoa, baso-lur epelen kasuan. Carter (2002) eta John et al. (2005) autoreen lanetik egokitua.

182

Eranskinak

Lurzoruko karbonoaren asetasun-muga lurzoruak karbonoa egonkortzeko duen gehienezko ahalmena da. Karbonoz asetzeko gaitasuna duten 3 gordailuk eragiten dute lurzoruko karbonoa egonkortzeko ahalmen hori. Honako hauek dira 3 gordailu horiek (4. irudia): a) Babestu gabeko lurzoruko materia organikoa edo materia organiko askea (pool aktiboa). Babestu gabeko lurzoruko materia organikoaren zatiki honek modu errazenean mineralizatu daitekeen gordailua irudikatzen du. Hau da, mota horretako material gehienak nahiko denboratarte motzean metabolizatu daitezke: hilabete eta urte gutxi batzuen artean. Gordailu aktibo hau da mantenugaien iturri garrantzitsuena, mikroorganismoek erraz erabil dezaketena, eta bertan jasotzen da mineralizatu daitekeen nitrogeno gehiena. Trinkotasunari, laborantza-erraztasunari eta ura atxikitzeko ahalmenari dagozkion ondorio onuragarri gehienen arduradun nagusia da (Carter, 2002), baita mesofaunaren dibertsitatea mantentzeaz arduratzen dena ere (Hirsch et al., 2009). Pool aktiboa azkar areagotu daiteke landare eta animalien hondakin freskoak gehituta, baina az kar galtzen da gehikuntza horiek murrizten direnean edo kudeaketa intensiboagoa egiten denean (Cambardella and Elliot, 1992; Imaz et al., 2010; Gartzia-Bengoetxea et al., 2009a). Gordailu honek ez du ia inoiz labore-lur edo belardi/larreetako materia organiko guztiaren % 10 edo 20 baino gehiago hartzen. Halere, baso-lurretan lurzoruko materia organikoaren % 50 arte har dezake, orbelaren kalitateari eta lurzoru horien jarduera mikrobiarrari esker batik bat. Baso epeletan ohikoak izaten diren lurzoru azidoetako jarduera mikrobiar baxuak eta orbelaren bioerabilgarritasun txikiak ─beste sistema batzuetako hondakin organikoekin alderatuta─ materia organiko askearen pilaketa errazten dute (John et al., 2005). b) Fisikoki babestua dagoen lurzoruko materia organikoa. Materia organiko askea deskonposatu eta lurzoruko osagai mineralekin nahastu ahala, hura babestuta geratzen da, oklusio bidez, sortu berri diren agregatuen barnean (edo egiturazko unitateetan) (Tisdall and Oades, 1982). Lurzoru epel gehienetan, agregatuen sorkuntza-dinamikaren eraginez lurzoruko materia organikoaren babes-maila handiagoa da hura okluituta dagoen agregatu-mota txikiagoa izan ahala, eta beraz, babes-maila handiagoa da mikroagregatuen (50-250 µm) barnean okluitutako materia organikoaren kasuan, makroagregatuen (>250 µm) barnean okluitutako materia organikoaren kasuan baino; halere, azken horren babes-maila handiagoa da mikroagregatuetatik kanpo kokatzen direnena baino (Carter, 1996; Christensen, 1996). Karbonoa egonkortzeko eta gordetzeko eginkizun hori bereziki garrantzitsua da erabilera-sistema intentsiboak (laborantza, lurpea lantzeko makina, eta abar) erabiltzen diren lurzoruetan, horiek agregatuetan okluitutako lurzoruko materia organikoa mikroorganismoen eraginpean jartzen baitute; eta horrela, mikroorganismoek metabolizatu baitezakete (Six et al., 2004; Gartzia-Bengoetxea et al., 2009c) (5. irudia). Fisikoki babestuta edo agregatuta geratu den lurzoruko materia organikoak aire- eta ur-infiltrazioa eta lurzoruaren egonkortasuna erregulatzen ditu, eta beraz, iragazkortasun- eta higadura-prozesuekin loturiko adierazle gisa erabil daiteke (Feller and Beare, 1997).

183

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

5. irudia. Bigarren errotazioko pinudietako lurzoruen lehen 5 cm-etako agregatuen banaketa: a) Tantaidi-egoeran dagoen pinudia, mekanizatu gabea; b) Haga-basoaren egoeran dagoen pinudia (makineria pisutsuarekin egindako landaketa); c) Birpopulaketa-egoeran dagoen pinudia (makineria pisutsuarekin egindako landaketa).

c) Buztin- eta limo-mineralekin loturik dagoen lurzoruko materia organikoa (edo gaitasun lehenetsia). Gordailu hau lurzoruko humusaren ezaugarri koloidalekin loturik dago eta trukaketa-gaitasun kationikoaren (CIC) zati handienaren arduradun da; horrez gain, zuzenean eragiten du ura atxiki tzeko ahalmenean. Gainera, lurzoru mineraletako molekula organikoen adsortzioak azalera hidrofoboen sorrera sustatzen du, lurzoruko materia organiko hori mikroorganismoentzat eskuraezin utziz (Ludwig et al., 2008). Buztin- eta limo-mineralek konplexu organo-mineral oso egonkorrak osatzeko gaitasuna dute (100 urte baino gehiago irauten dute lurzoruan) materia organikoko talde anioniko eta/edo kationikoen eta jatorrizko arrokatik eratorritako konposatu mineralen arteko konplexuen sorrerari esker. Horrenbestez, lurzoruaren zati mineralean karbonoa egonkortzeko ahalmen hori lurzoru horretan dagoen buztin- eta limo-kantitateak zehazten du; era berean, hura jatorrizko litologiaren araberakoa da hein handi batean, EAEkoak bezalako lurzoru gazteen kasuan. Zatiki mineral horrekin loturiko karbono-kantitatea oso modu motelean handitzen edo txikitzen da, hura baita zatikirik babestuena. Dena den, eta lurzoruaren erabilera-praktikekiko sentikortasun txikien duen zatikia izan arren, modu intentsiboan erabilitako lurzoruetan karbono asko galdu daiteke, eta lurzoru horiek lurzoruaren gaitasun lehenetsia baino karbono kantitate txikiagoak izan di tzakete. Buztin- eta limo-mineralekin loturik dagoen materia organikoak lurzoru gehienetako materia organikoaren % 30 inguru osatzen du (4. irudia).

184

Eranskinak

1.2. Baso-lurzoruetan karbonoa pilatzeko gaitasun lehenetsia eta karbonoa bahi tzeko potentziala zehazteko metodologia

Lurzoru gehienetan karbonoa pilatzeko gaitasun lehenetsia lurzoruko materia organikoaren % 30ekoa dela, gaitasun lehenetsia buztin- eta limo-edukiaren araberakoa dela, eta buztin- eta limokantitatea hein handi batean litologiaren araberakoa dela kontuan hartuta -lurzoru gazteetan batik bat, EAEko lurzoruen kasuan bezala-, EAEko mapa litologikoa aztertzeari ekin zitzaion. EAEko mapa litologikoa Energiaren Euskal Erakundeak (EEE) 1999an egindako 1:25000 eskalako mapa geologikoaren laburpen bat da; bertan, klase geologikoak multzokatzen ziren, horien ezaugarri fisiko eta kimikoetan oinarrituta (Eusko Jaurlaritza, 2011). Multzokatze hori egin arren, mapa litologikoan 200 multzo agertzen dira. Informazio-kantitate hori guztia dela-eta, mapa hori ez da oso tresna erabilgarria kudeaketa-proposamenak egiteko. Horregatik, mapa litologikoko informazioa laburbildu zen multzoak algoritmo matematiko bidez elkartuz, betiere lurzoruko laginen analitikak oinarritzat hartuta eta mapa erabilgarri bat eskuratzeko helburuarekin, kudeaketa-proposamenen oinarri gisa. Horrela, 10 multzo homogeneo (cluster) egin ziren testura eta pH-a kontuan hartuta, k-means algoritmoa erabilita; horretarako, baso-lurren 1.180 lagin aztertu ziren (0-25 cm) NEIKER-Tecnaliaren laborategietan, 2005 eta 2010. urteen arteko PEFC baso-ziurtagiriaren kudeaketa-planetarako. Horiek Arabako isurialde kantauriarrean eta Bizkaian kokaturiko unada geoerreferentziatuen laginak ziren. Halere, aztertutako guneak behar bezala ordezkatzen zituen EAEko eremu atlantikoko baso-masak, Gipuzkoa barne, 4 baso-espezie ordezkatzen baitzituen (Pinus radiata, Eucaliptus sp., Pseudotsuga menziesii eta Fagus sylvatica), isurialde atlantikoko baso-azaleraren % 61 inguru hartzen dutenak (radiata pinuak, eukaliptoak, Douglas izeiak eta pagoak isurialde atlantikoko baso-azaleraren % 48, % 5, % 1 eta % 7 hartzen dute, hurrenez hurren). Espezie horien irudikapenak EAEko eremu atlantikoko baso-paisaiaren nahiko irudi erreala ahalbidetuko liguke. 10 multzo litologiko homogeneo edo cluster horietan behar bezala sailkatu ziren laginen % 91. Dena den, eremu batzuk «ezezagun» gisa sailkatu ziren, horiek sailkatzeko nahikoa informazio analitiko ez zegoelako. Mapa litologikoa laburbildu ostean, cluster bakoitzari bertan nagusitzen zen eta bertako testuraren eta pH-aren ezaugarriak hobekien ordezkatzen dituen litologiaren izena eman zitzaion. Cluster horietako bakoitzarentzat buztin eta limoen batez besteko edukia zehaztu zen, baita pH-aren batez besteko balioa ere, egindako analitika-balioen batez besteko aritmetikoa erabiliz. Horrela, cluster bakoitzaren kasuan zatiki mineralaren karbonoa egonkortzeko ahalmena kalkulatu ahal izan zen (gaitasun lehenetsia), Six et al. (2002) autoreek garatutako eredu baten bitartez.

185

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak Gero, lurzoruen karbonoa egonkortzeko gehienezko ahalmena zehazteko helburuarekin, bahitzeko potentzialaren ehunekoa kalkulatu zen, lurzoruaren gaitasun lehenetsiak -buztin- eta limo-edukien araberakoak, alegia- bahitzeko potentzialaren % 30 inguru osatzen duela kontuan hartuta, betiere lurzoruko materia organikoaren dinamika-ereduak kontuan hartuta.

186

Eranskinak

1.3. EAEko isurialde atlantikoko baso-lurzoruetako karbono-izakinak zehazteko metodologia Baso-lurretan karbonoa pilatzeko gaitasun lehenetsia balioesteko erabili ziren 1.180 lagin horiek berriz erabili ziren egur ekoizpenera xedaturiko EAEko isurialde atlantikoko (Bizkaia eta Araba kantauriarra) 3 baso-espezie hauek hazten diren lurzoruetako karbono organikoa zehazteko: Eucalyptus globulus Labill., Pinus radiata D. Don eta Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco. EAEko baso-sektorearen egoera ekonomikoa eta baso-masen osasun-egoera dela-eta, Bizkaian Eucalyptus nitens espeziearen landaketak areagotzen ari dira lehengo Pinus radiata unadetan. Horregatik, espezie hori aurkitu zen lursailak pinuari zegozkiola erabaki zen. Bestalde, BASONET Sareko beste 48 lurzoru-lagin erabili ziren Fagus sylvatica espeziea kokatzen zen lursailetako lurzoruak bereizteko. Pinu, eukalipto eta Douglas izeiaren masak birpopulatuak, mendi basatiak, haga-basoak edo tantaidiak ziren bereizi zen, Cantero et al. (1995) autoreen arabera. Pago-masa guztiak, ordea, elkarrekin hartu ziren, masa-egoeraren araberako bereizketarik egin gabe. Hektarea bakoitzeko karbono-izakinak kalkulatzeko, aztertutako 1.228 laginetako karbono organiko osoaren kontzentrazioa biderkatu zen haren dentsitate aparentearekin eta lagindutako sakontasunarekin (25 cm). Lurzoruaren dentsitate aparentea balioesteko, BASONET Sarearen 300 lagin aztertu ostean, NEIKER-Tecnalia taldeak baso-lurzoruentzat garatutako honako pedotransferentzia-ekuazio hauek erabili ziren:

• % 45eko buztin-edukia (USDA sailkapena) edo txikiagoa duten lurzoruetan: Daparente = -0,2135 * ln (MO) + 1,3185

• % 45 baino buztin-eduki (USDA sailkapena) handiagoa duten lurzoruetan: Daparente = -0,1741 * ln (MO) + 1,247

• Testura ezezaguneko lurzoruetan: Daparente = -0,2066 * ln (MO) + 1,3062

187

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak Bertan, Daparente: Den足tsitate aparentea, g cm-3 edo Mg m-3. MO: Materia organikoaren ehunekoa. Aztertutako laginetako karbono-stocka zehaztu eta laginok zein baso masa-egoerari zegoz足kion sailkatu ostean, 2005eko Basoen Inbentario Nazionala erabili zen (BI-2005) materia organikoaren balioak azterketa-eremu osoan zehar geografikoki banatu ahal izateko.

188

Eranskinak

2. EAE-KO LURZORUETAN KARBONO ORGANIKOA FINKATZEKO AHALMENAREKIKO HURBILKETA: LURZORUEN ANALISIA 2.1. EAEko baso-lurretako eta basokoak ez diren lurretako karbono-izakinak EAEko lurzoruen karbono-izakinak -baso-lurretan nahiz basokoak ez diren lurretan- kalkulatzeko, 1995 eta 2006. urteen aldera aztertutako 8.800 bat lurzoru-laginetako materia organikoaren analisiak erabili ziren. Laginketa-puntu horietako lurzoruaren lehen 30 cm-etako karbono organikoaren kantitateak Informazio Geografikoko Sistema bidez interpolatu ziren karbonoaren mapa bat lortu ahal izateko. Atal honetan, lurzoruaren analisi horietatik abiatuta karbono-izakinei buruzko informazioa lortzeko kontuan hartu diren hainbat alderdi metodologiko deskribatzen dira.

2.1.1. Informazio-iturriak, esparru geografikoa eta lurzoruaren erabilerak Azterketan EAEko lurralde osoko lurzoruen 8.801 datu bildu ziren. Batetik, koordenatu geografikoen bidez (UTM) kokatu ahal izan ziren 7.211 datu bildu ziren (922 datu 1995. urte ingurukoak eta 6.289 datu 2006. urte inguruak). Bestalde, 1995. urte inguruko beste 1.590 datu inguru bildu ziren (guztira, 2.512 datu) UTM bidez kokatu ahal izan ez zirenak ─horiek udalerrika kokatu ahal izan ziren. Datu horiek guztiak IPCC Taldeak proposatutakoen antzeko lur-erabilerekin lotzen saiatu ginen (ikus 2. kapitulua), eta beraz, azkenean honako lurzoru-erabilera hauek lortu ziren:

•

FC: Espezie koniferoak dituzten baso-lurrak.

•

F: Espezie hostozabalak dituzten baso-lurrak.

•

M-P: Sastrakadiak, alturako larreak eta belazeak.

•

G: Zelaiak, belardiak eta larreak, oro har, baina M-P lurrak kontuan hartu gabe.

•

C: labore-lurrak, labore estentsiboak eta baratzeak barne hartuz, eta fruta-arbolak eta mahastiak kanpo utziz.

•

frut: Mahastiak ez diren fruta-arbolak dituzten lurrak.

•

V: Mahastiak dituzten lurrak.

189

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak 2.1.2. Laginketa-datak Iturri desberdinetako lurzoruen analisiari buruzko 8.801 datu bildu eta horiek dataren arabera mul tzokatzean, bi urteren inguruan zeudela ondorioztatu zen: 1995 eta 2006 (6. irudia). 1995. urtearen inguruan (1977-1995) multzokatutako datuen erdiak 1995eko maiatza baino lehenagokoak ziren (mediana: 1995eko maiatza), eta beste erdiak, aldiz, ondorengoak (1995-2003). Datu guztien % 50 1991 eta 2001. urte artekoak ziren. 2006. urtearen inguruan multzokatutako datuei dagokienez, erdiak 2001-2006 urteen artekoak ziren, eta beste erdiak, aldiz, 2006-2010 artekoak (mediana: 2006ko martxoa); datuen erdiak 2005 eta 2008. urteen artekoak ziren.

6. irudia. Lurzoruko karbono-analisien datuak bi urte hauen inguruan multzokatuta: 1995 eta 2006. Boxplotean honako datu hauek ageri dira: lagin-kopurua (goran); 50. pertzentila (laukizuzenaren erdiko lerroa); 25 eta 75. pertzentilak (laukizuzenaren mugak); gehienezkoa eta gutxienekoa, outlier-ak kanpo utziz (laukizuzenaren zutabeak); laukizuzenaren luzera baino 1,5 eta 3 aldiz handiagoak diren balioak edo outlier-ak (zirkuluak); eta laukizuzenaren luzera baino 3 aldiz handiagoak diren muturreko balioak (ez dago horrelakorik).

2.1.3. Materia organikoa zehazteko metodoa Bildutako datuen jatorri-aniztasuna dena dela, lurzoruetako karbono organikoaren zehaztapen guztiak bide heze bidezko digestioan oinarritu ziren, medio azidoan dikromato potasiko gehiegizkoa eta beroa erabiliz. Dikromatoaren gehiegizko ekarpen hori Mohr gatzarekin baloratu zen. Erredox balorazio bat izanik, metodoak karbono-baliokideak zehazten ditu eta, materia organikoaren oxidazio-egoera 0 dela kontuan hartuta, karbono-baliokideak karbono-gramotara pasatzen dira. Gainera, karbono-edukiaren amaierako emaitza materia organikoaren eduki bihurtzen da, materia organikoaren % 58 karbonoz osaturik dagoela kontuan hartuta.

190

Eranskinak Metodo honen bitartez, karbono organikoa ez da guztiz oxidatzen; askotan, dikromatoz oxidatzen ez den karbono-frakzioa forma karbonizatuei dagokie.

2.1.4. Dentsitate aparentea: karbonoaren ehunekoa azalera-unitateko kantitate bihurtzea Lurzoru-laginetako karbono-ehunekoak azalera-unitateko karbono-kantitate bihurtzeko (Mg ha-1), lurzoruaren dentsitate aparentea erabili zen:

C (Mg ha-1) = C (%) * D (Mg m-3) * sakonera (m) * 100 Bertan, C (Mg ha-1): Azalera-unitate bakoitzeko karbono kantitatea (Mg ha-1). C (%): Lurzoru-lagineko karbono edukia (%). D (Mg m-3): Lurzoruaren dentsitate aparentea (Mg m-3). Sakonera (m): Laginketaren sakonera, metrotan. Dentsitate aparentearen eta testuraren datua ez genuen beti izan eskuragarri, eta beraz, NEIKERTecnalian garatutako pedotransferentzia-funtzioak erabili ziren lurzoruaren dentsitate aparentea balioesteko, betiere lurzoruko materia organikoaren edukia oinarritzat hartuta (ikus Eranskin honetako aurreko atala).

2.1.5. Karbonoaren banaketa 30 cm-ko sakonera arteko lurzoru-profilean Karbono-kantitatea lurzoruaren lehen 30 cm-etan zehaztea erabaki zen, IPCC Taldearen arabera (IPCC, 2006), hura baita giza jarduerak gehien eragin dezakeen sakonera. Dena den, kasu batzuetan ez genuen zehazki lurzoruaren lehen 30 cm-etako karbono-edukiari buruzko datua izan. Lehen 30 cm horiek baino harago zihoazen horizonteak analizatu ziren kasuetan, horien karbono-kantitateak haztatu edo ponderatu ziren lehen 30 cm-etako kantitatea bakarrik lortzeko. 30 cm-tik beherako sakonera analizatu zen kasuetan, karbonoaren 30 cm-etara arteko banaketa balioetsi zen, betiere eskuragarri genituen EAEko lurzoru-profilei jarraiki. Profil horien azterketatik abiatuta, honako hurbilketa hauek erabili ziren:

191

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak Lehen 10 zentimetroak bakarrik genituenean: C0-30cm = C0-10cm * 1.7 Lehen 15 zentimetroak bakarrik genituenean: C0-30cm = C0-15cm * 1.3 Lehen 25 zentimetroak bakarrik genituenean: C0-30cm = C0-25cm * 1.06 Bertan, C0-30cm: Lurzoru-profileko lehen 30 cm-etako karbono kantitatea (Mg ha-1) C0-10cm: Lurzoru-profileko lehen 10 cm-etako karbono kantitatea (Mg ha-1) C0-15cm: Lurzoru-profileko lehen 15 cm-etako karbono kantitatea (Mg ha-1) C0-25cm: Lurzoru-profileko lehen 25 cm-etako karbono kantitatea (Mg ha-1) Dentsitate aparentea eta laginketaren sakonera gogoan hartu arren, beste ezaugarri batzuk ez dira kontuan hartu, hala nola, lurrusteleko karbono-izakinak edo elementu lodien (harri koskorrak) bolumena. 2.1.6. Lurzoruko karbonoaren interpolazio espaziala Lurzoruaren lehen 30 cm-etako azalera-unitate bakoitzeko karbono-kantitatea lortzeko (Mg C ha-1) beharrezko bihurketa guztiak egin ostean, laginketa-puntuak geografikoki kokatu ziren Informazio Geografikoko Sistema baten bidez. Erabilitako Informazio Geografikoko Sistema ArcMap 10.0 (©Esri) izan zen; hark hainbat metodo ditu datuen interpolazioa egin ahal izateko, haren kokapen espazialaren arabera. Erabilitako interpolazio-metodoa «IDW» («Inverse Distance Weighted») izan zen, «Kriging» metodoarekin batera, bariazio espaziala aztertzeko gehien erabiltzen den metodoetako bat. Lehenengoa metodo deterministiko bat da, eta bigarrena, aldiz, probabilitate-metodo bat (interpolatzaile geoestatistikoa). IDW metodoak distantzietan oinarritutako algoritmo sinple bat erabiltzen du, puntu geografiko jakin baterako iragarpenak datuen konbinazio lineal bat direla balioetsiz eta garrantzia gehiago emanez puntu geografiko horretatik gertu dauden balioei (Johnston et al., 2001). Kravchenkok (2003) IDW metodoa gomendatzen du datu-base txikietarako, hau da, bariogramaren parametroak ezagutzen ez direnean, baita laginketaren distantzia oso handia denean edo laginketadistantzia korrelazio espazialaren maila baino handiagoa denean ere. Horrekin lotuta, oso garran tzitsua da bariantza aleatorioak, bariazio-egiturak eta laginketaren intentsitateak balioespenen zehaztasunean eragiten dutela aipatzea (Lozano et al. 2004).

192

Eranskinak Laginketa-puntu asko zeuden lur-erabileretarako (koniferoak, hostozabalak, belardi/larreak, mediterranear isurialdeko labore/baratze/fruta-arbola taldea eta mediterranear isurialdeko mahastiak), interpolazioa bana egin zen erabilera bakoitzarentzat. Laginketa-datu gutxiago zegoen lur-erabileretan, lurraren-erabilera jakin horretako batez besteko kontzentrazioa erabili zen (isurialde atlantikoko mahastiak, labore-lurrak, baratzak eta furta-arbolak) edo antzeko erabilera-lurretako datu guztiekin batera egin zen interpolazioa (sastrakadien kasuan, koniferoen, hostozabalen eta sastrakadien laginketa-datuekin batera egin zen interpolazioa). Azkenik, lurraren erabilera guztietan erdietsitako karbono edukiak gainjarri egin ziren, lurzoruko karbonoaren mapa bakar bat egiteko.

193

V. ERANSKINA BASO-LURRETAN, BELARDI/LARREETAN ETA LABORE-LURRETAN HARTU BEHARREKO KLIMA-ALDAKETAREN AURKAKO NEURRIAK

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

1. BASO-LURRETAN HARTU BEHARREKO NEURRIAK Baso-lurretan karbono gehiago bahitzeko har daitezkeen basogintza-aukeren edo -neurrien artean, honako hauek ditugu1: • Basotzea/baso-berritzea: Lur abandonatuen, marjinatuen, degradatuen edo degradazio-arriskuan dauden lurren basotzea/baso-berritzea, basoen azalera handitzeko helburuarekin, betiere nekazari tzaren eta abeltzaintzaren gisako beste erabilera batzuei kalterik egin gabe. EAEn oso mugatuak dira lurrak basotzeko/baso-berritzeko aukerak, isurialde kantauriarrean batez ere, gaur egungo baso-azalera kontuan hartzeko modukoa baita dagoeneko, ekoizpen primarioko sektoreen gizarte eta ekonomia arloko eskakizunak direla eta. Dena den, Garapen Iraunkorraren Euskal Ingurumen Estrategiaren (2002-2020) konpromisoen artean, horietako baten helburua 2012. urterako baso autoktonoaren azalera % 10 handitzea eta 2020. urterako % 20 handitzea da, betiere 2001. urteko azalerari dagokionez. Oro har, baso-, belardi/larre-, eta nekazaritza-aprobetxamenduen mosaiko bat erraztu beharko li tzateke, betiere klima, malda, higadura-arriskua, lurzoru-mota, ur-gordailu handiak babesteko premia, eta abar kontuan hartuta. Printzipioz, basoetako birlandaketek/birsorkuntzek basotzeek/baso-berritzeek baino karbono organikoa bahitzeko potentzial txikiagoa dute. Nolanahi ere, eta azken horien kasuan bezala, hor dago karbono organikoa baso-biomasan pilatzeko potentziala. Zuhaitzik gabeko mendietan basobirpopulaketak egin behar direnean, birpopulaketa horiek mendi-lurzoruaren produktibitatea larre gisa erabiltzeko baxuegia denean edo xede horretarako erabiltzeko malda handiegia dagoen lekuetan (% 30 baino malda handiagoa) egitea gomendatzen da. Espezie-hautaketa: Gaur egungo nahiz etorkizuneko2 baldintza edafoklimatikoetan (klima-aldaketak eragindakoak) garapen egokia izango duten baso-jatorrien eta -espezieen hautaketa, nahi diren egur-kalitatearen eta -produktibitatearen ezaugarriak kontuan hartuta, betiere beste funtzio ba tzuk arriskuan jarri gabe, biodibertsitatearen mantentzea, esate baterako. Dibertsitate biologikoak lotura zuzena du hura osatzen duen landaredi- eta fauna-motarekin eta horien ezaugarriekin, baita hainbat alderdik osaturiko (besteak beste, espezie-barietateak) eremu bakoitzeko funtsezko eginkizunarekin ere.

Gaur egun EAEn ditugun hainbat baso-espezieren etorkizuneko banaketa potentzialean klima-aldaketak izango duen eragina kontsultatu dezakegu, nitxo ekologikoen simulazio-ereduen bitartez gauzatzen ari diren modelizazioen bitartez, K-egokitzen proiektuaren esparruan (http://www.neiker.net/k-egokitzen/inicio.html).

196

Eranskinak Espezie-aukeraketak ez du basoko dibertsitate genetikoa bermatzen duten baliabide genetikoen kontserbazioa arriskuan jarri behar. Hau da, aukeratutako baso-material ugalkorraren erabilera behar bezala uztartu behar da birpopulaketetan erabilitako baso-espezieen kategoria baimendu guztietarako katalogatutako oinarrizko materialaren kontserbazioarekin. Sortzen duten humus-kantitatearen arabera ere hautatu daitezke baso-espezieak. Izan ere, nekazaritza- eta basogintza-sistemetan lurzoruko karbono organikoaren stocka areagotzeko neurri gisa proposatu izan da zurezko ehun ez-degradagarriak eta C:N erlazio eta lignina-eduki altuko orbela gehitzea (Paustian et al., 1997)3. • Bakanketak: Basogintzarako tratamendu egokiak eta garaiz aplikatu behar dira masak osasuntsu eta indartsu hazi daitezen, betiere bakanketa-hondakinen zati bat lurzoruan utziz edo txertatuz, karbonoaren zikloa behar bezala mantendu dadin. • Uzta jaso tzea eta lursaila presta tzea: Lursailaren baldintzetara egokitutako makineriaren erabilera egokia egitea, lurzoru-galerak (higadura), desegituraketak eta trinkotzeak murrizteko, eta horizonte humiferoen lodiera handitzeko. Bestalde, zuhaitz osoaren uzta saihestu eta uztahondakinen zati bat lurzoruan utzi edo txertatu beharko litzateke, karbonoaren zikloa modu egokian mantentzeko4. • Ongarritzea5 : Ongarrien aplikazioa, biomasaren indarra eta karbonoa bahitzeko ahalmena areagotzeko, eta kalitate oneko karbono-iturri exogenoen aplikazioa, aireko nahiz lurpeko karbono-izakinak areagotzeko.

Landare-hondakinen deskonposatzeko erraztasuna aldatu egiten da horien ezaugarri fisiko eta kimiko desberdinak direla eta. Eukaliptoaren orbela, adibidez, errazago deskonposatzen da; baina lurzoruan karbonoa bahitzeko horren onuragarri ez den ezaugarri hori (beste baso-espezie batzuekin alderatuta) eukaliptoaren biomasako karbono kantitate handi baten bahiketak konpentsatu dezake, haren hazkunde azkarra dela eta. Azterlan askotan adierazten den moduan, N2 finkatzen duten espezieek (haltza, akazia, Robinia pseudoacacia, eta abar) espezie ez finkatzaileek baino % 20-50 karbono organiko gehiago pilatzen dute lurzoruan (BernhardReversat, 1987; 1993; Boring et al., 1988; Resh et al., 2002). Halere, karbono finkapenaren gehikuntza horrek nitrogeno oxidoen isurpenek izan dezaketen gehikuntza konpentsatzen duela adierazten duen daturik ez dagoenez, aukera hori sakon ikertu beharko litzateke munta handiko erabakiak hartu aurretik, espezie horietako batzuen izaera inbaditzailea gogoan izateaz gain. 3

Oro har, ez da gomendagarria lurzoruaren gainaldeko geruzak eguzkiaren eraginpean denbora gehiegi jartzen edo aireratzen duten laborantza intentsiboko teknikak erabiltzea, horrela, materia organikoaren mineralizazioa eta oxidazioa saihesteko. Nolanahi ere, lurzoru finetan, kontaktu litiko baten presentzia izaten da, askotan, sustrai-hazkundea mugatzen duena; kasu horietan, sustraiek ustiatu beharreko bolumena handitzea ahalbidetuko duen laborantzak lurzoruaren lodiera eraginkor handiagoa dakar, eta horrenbestez, baita hustutegiaren sakonera handiagoa ere. Lurzoruan ondorio negatiborik gertatzen ez bada, zuhaitz-masen indar begetatiboa eta bizitasuna areagotuko duten eta lurzoruaren birsorkuntza eragingo duten basogintzako jarduera guztiek karbono finkapenaren gehikuntza eragingo dute aldi berean.

5 Zentzu horretan, Euskadiko Basogintza Elkarteen Konfederakundeak eta NEIKER-Tecnaliak “Bizkaiko eta Arabako radiata pinuaren landaketen ongarritze-premiak eta diagnostiko nutritiboa” izeneko ikerketa-proiektua garatu zuten (1999-2001), EAEn. Lan horretatik “Estado nutritivo y recomendaciones de fertilización para el pino radiata” artikulua idatzi zen (Euskadi Basogintza aldizkariko 61. zenbakia, 2001eko ekaina).

197

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

• Basogintzaren aldaketa: Txandak luzatzea eta, aldizka, naturarekiko gertuago dagoen basogin tza aplikatzea, basoen funtzio eta prozesu naturalak kopiatzen saiatuz. Basogintza intentsiboa6 egokiagoa da gunearen hazkunde-potentzial osoa lortzeko eta lurzoru degradatuak birgaitzeko; hori dela-eta, hark asko lagundu dezake jasangarritasun globalean, baliabide asko eskatzen dituen mundu honetan. Nolanahi ere, mota horretako basogintzak lurzoruko karbono-izakinak murrizten ditu (Nambiar, 1996). Aprobetxamendu intentsiboak mantenugaien pixkanakako txirotzea eragin dezake lurzoruan, eta horrek ez lioke berehalako ekoizpenari bakarrik eragingo, baita baso-ekosistemako osagaiei ere (Basalde, 2009). Hori dela-eta, baso-ekosistemetan ahalik eta karbono gehien bahitzea ahalbidetuko duen kudeaketa bat bilatu behar da, betiere baso-biomasaren hazkundearen (kudeaketa intentsiboagoa) eta lurzoruko karbono pilaketaren (kudeaketa ez horren intentsiboa) arteko oreka mantenduz. EAEko baso-azalera gehiena jabetza pribatukoa dela kontuan hartuta, mendien plangintza eta antolamendua behar bezala gailendu behar dira espazio natural edo erdinaturalek osatzen duten azaleraren eta modu intentsiboagoan kudeatutako eremuen arteko oreka bilatzeko. Honako hauek dira, hain zuzen, kudeaketa naturalagoa eskatzen duten basoko guneak: horien funtzionaltasuna (egur ekoizpenera xedaturikoak baino gehiago, babesera xedaturiko basoak) edo ezaugarri ekologiko partikularrak (dibertsitate altua, urrakortasun berezia, adierazgarritasuna, espezie endemiko, arraro, babestu edo mehatxatuen presentzia, erreserba genetikoak, eta abar) direla-eta, habitat berezi gisa hartzen diren eta horien kontserbazioa eragiten duten guneak, hori zehazten duen araudi zehatz bat izan ala ez. Oro har, baso-kudeaketarako planek guztiz bateragarriak izan behar dute kontserbazio-planekin (espezie mehatxatuak, espazio natural babestuak, eta abar). • Basoei eragindako kalteak: Basoen kudeaketan ekosistema kaltetu eta degradatu dezaketen arriskuak murriztuko dituzten neurriak txertatzea. Arrazoi abiotikoek (suteak, ekaitzak, haizea, elurra, lehorteak, lur-mugimenduak eta elur-jausiak), biotikoek (izurriak, gaixotasunak, espezie zinegetikoak eta ganadu estentsiboa) eta giza jatorriko arrazoiek (baso-jardueretan eta aprobe txamenduan sortutako kalteak, abeltzaintza estentsiboaren eta zinegetikoaren garapena, eta turismo intentsiboak eta aisialdi-jarduerek eragindako kalteak, basokoak ez diren hondakinen kudeaketa barne) eragindako baso-biomasaren eta lurzoruaren degradazioa murrizteko neurriak izango lirateke. Neurri horien artean, basoko biomasaren erresistentzia eta bizitasuna areagotzeko prozesu naturalen eta egituren erabilera egokia ditugu, baita kudeaketa-praktika egokien aplikazioa eta baso-lanen exekuzio egokia eta, oro har, mendian garatutako jarduera guztien exekuzio egokia ere.

6 Honako hauek dira basogintza intentsiboaren eta naturarekiko gertuago dagoen basogintzaren arteko desberdintasun nagusiak: i) lehenengoan baso-soilketak gauzatzen dira eta bigarrenean, aldiz, uzta partzialak; ii) batean lursaila prestatu eta landaketak egiten dira, eta bestean, ordea, basoa modu naturalean birsortzen da; iii) basogintza intentsiboan ongarriak eta herbizidak aplikatzen dira; iv) batean espezie exotiko/genetikoki hobetuak monolabore bezala hazten dira, eta bestean espezie natiboen unada mistoak topatu daitezke (Martínez de Arano et al., 2007).

198

Eranskinak Kasu batzuetan, karbono bahiketaren eta horrek eragiten duen arriskuaren arteko oreka bilatu behar da. Hildako egurra basoetan mantentzea, adibidez, karbono bahiketa areagotzen edo biodiber tsitatea handitzen lagundu dezakeen elementu bat da. Halere, haren gehiegizko presentziak suteak edo izurriak eragin ditzake, edo adarrak edo zuhaitzak erortzea eragin dezake jende asko dabilen mendietan; faktore horiek egur horren erauzketa puntuala eragin dezakete. Hori dela-eta, zuzentarau eta aurrerapen zientifikoen araberako hildako egurraren kantitateak, dimentsioak eta banaketa sustatu beharko lirateke, mendiaren sute, izurri edo erabilerek hala justifikatzen duten kasuetan salbu. Izan ere, eta hildako egurrari dagokionez, EAEn baso naturaletan edo erdinaturaletan hildako egurra areagotzea gomendatzen da baso-ekosistemaren funtzionamendu egokia ahalbidetzeko, betiere horrek arrisku fitosanitarioak edo suteak eragiten ez baditu (Basalde, 2009). • Higadura: Gizakiaren erabilera-jarduerek, higadura handia eragiteaz gain, lurzoruko karbono galera eragin dezaketenean, dagozkion prebentziozko neurriak hartu beharko dira; oraindik ere higadura gertatzen bada, dagozkion neurri zuzentzaileak hartu beharko dira, behar bezala dokumentatuak daudenak, betiere epe ertainera eta luzera eragin ditzaketen ondorioak kontuan hartuta (Basalde, 2009). • Ziklo hidrologikoaren kontrola: Baso-kudeaketak uren kalitatean eragiten dituen efektu kaltegarriei aurre hartu behar zaie, horrela, ziklo hidrologikoaren erregulazioan, ibilguen egonkortasunean, urbazterren babesean eta abar lagunduz. • Basoetan sartzeko bideak: Behar-beharrezkoa da sarbideak mantentzea eta egokitzea, baita bideen dentsitate egokia bilatzea ere, horiek baso-lanak egitea eta mendia babestea errazten baitute; dena den, lurzoruko karbono galera ere eragiten dute, horiek eraikitzen direnean. • Bizi-ziklo luzeko produktuak («egurretik bildutako edo lortutako produktuak») edo beste produktu kutsakorragoen ordezkoak sortzera xedaturiko baso-kudeaketa: Kudeaketa-mota horrek baso-masetan karbonoa finkatzeko ahalmena areagotuko luke (Basalde, 2009). Kalitate oneko egurra lortzeko (dentsitatea, zuntzaren zuzentasuna, ezaugarri fisiko eta mekanikoak, lantzedenbora, korapilorik eza, zerratu daitezkeen neurriak, eta abar, bizitza luzeko egurrezko produktu gisa erabili ahal izateko) baso-espezie egokiak (haritza, gereziondoa, lizarra, gaztainondoa, in txaurrondoa, eta abar) aukeratu behar dira. • Egurraren erabilera susta tzea, material (eraikun tzarako, higigarrietarako, eta abar) eta energia-iturri (erregai fosilak) kutsakorragoen aurrean: Zentzu horretan, Garapen Iraunkorraren Euskal Ingurumen Estrategian (2002-2020) egurraren erabilera iraunkorrak sustatzea (horien artean, eraikin publikoen eraikuntzarako erabilera) eta baso-kudeaketa jasangarriaren ziurtagiria duten egur-erabilera horien sustapen-kanpainak garatzea proposatzen da. • Karbonoa finkatzeko ahalmena jasotzen duten EAErako egokiak diren baso-praktikei buruz ko ezagueren hedapena eta jakinarazpena: Baso-sistemetan karbono kantitate handiagoa bahi tzea ahalbidetuko luketen neurrien artean, baso-erabilera egokiei buruzko gidaliburuen edo giden lanketa sar daiteke, Baso Sektoreko Praktika Egokien Gida eta Egurraren Bihurketa, esate baterako (2007).

199

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

• Kapitalizazioa: Basoek sortzen dituzten ondasun eta zerbitzu guztien balorazioan edo kapitalizazioan aurrera egitea, karbono-bahiketa zerbitzu horietako baten gisa hartuz (uholdeen prebentzioa, uraren kalitatea, biodibertsitatearen kontserbazioa eta abarrekin batera), dirua behar baia gizartearen bizi-kalitatea hobetzen duten zerbitzu horiek ekoizteak sortzen dituen gastuak ordaintzeko. Basoko ondasunen eta zerbitzuen ekoizleak bere ahaleginen eta inbertsioen emaitzak ikusi behar ditu. Gaur egun, jabe pribatuek egindako baso-inbertsioek diru-laguntzen ehuneko desberdinak dituzte, lan-motaren arabera. Foru Aldundi bakoitzak finkatzen ditu ehuneko horiek eta jasotzeko bete behar diren baldintzak, dagozkien Laguntza Planen Araudien bitartez (Basalde, 2009). Lurralde historiko bakoitzeko araudi horiek basoek eskainitako zerbitzu horietako baten gisa hartu eta baloratu (ekonomikoki) beharko lukete karbono bahiketa.

200

Eranskinak

2. BELARDI/LARREETAN HARTU BEHARREKO NEURRIAK Belardi/larre belarkaren ekosisteman dagoen karbono organiko osoaren edukia (lurzorua eta biomasa kontuan hartuta) baso-ekosistema batean baino txikiagoa da, lurzoruko karbono organikoaren edukia handiagoa izan daitekeen arren (Tate et al., 2000), honako arrazoi hauek direla eta: (i) bertan dauden espezie belarkaren sustraitxo-dentsitate altua, horien detrituek lurzoruko karbono organikoaren pilaketa errazten baitute degradatzen ez diren osagaiak izateagatik (lignina eta polifenolak, adibidez); (ii) rizodeposizio bidez osagai organikoen kantitate handia askatzen dutelako, polisakaridoak adibidez, horiek lurzoruko agregatuen egonkortasuna errazten baitute, eta beraz, materia organikoaren zati bat deskonposizioarekiko babestuta geratzen da (Balesdent et al., 2000); (iii) lurzoruko mikroporoen ekoizpen altua, horrek profileko uraren atxikipena errazteaz gain, materia organikoaren deskonposizioa moteltzen baitu. Belardi/larreetan karbono finkapena areagotzeko neurrien artean, honako hauek adierazi di tzakegu7: • Ahalik eta biomasa belarkara gehien sustatzea erabilera egokia eginez: Belardi/larreen kudeaketa hobetzea gomendatzen da (kalitate oneko ongarri organikoen ekarpena, belardiak altxatu gabeko berrereintza, eta abar), faktore klimatikoak, topografikoak, edafikoak eta hidrologikoak erabilera horretarako onuragarriak direnean. Belardi/larreen erabilerarekin lotuta, belardietako espezie belarkaren aukeraketa eta ongarriketa bereziki garrantzitsuak dira. Belardien hazkunderako faktore mugatzaile nagusietako bat nutriziourritasuna dugu, lurzoru azidoetako fosforoaren kasuan batik bat. Aukera ekologiko eta jasangarri bat nitrogenoa finkatzen duten espezieak txertatzea da, ongarriketa fosfatatu batekin batera. Horrela areagotu egiten da lekadunen hazkundea, eta horrenbestez, baita nitrogeno finkapena ere. Txertatu beharreko espezieen kalitatea aldatzearekin batera ekoizpena ere handitu egiten da (Lal, 2001). Horrela, belardietako karbono organikoaren stock handienak gramineo eta leguminosoen nahasketari esker lortzen dira (INRA, 2002); EAEko belardien kasuan, hori Lolium multiflorum, Lolium repens eta Trifolium repens espezieak ereinda lortzen da, 3 edo 4 urte igaro ostean, horiek espezie belarkara natural bihurtzen baitira. Ongarriak aplikatuz gero, ongarritze handiagoak belardien ekoizpena areagotzen du, baina mineralizazioa eta materia organikoaren degradazioa ere bizkortu egiten dira (Sagar et al., 1997; 1999). Horrenbestez, lurzoruetan karbono pilaketa optimizatzeak prozesu horien arteko konpromiso bat izan behar du, eta hori nahiko aberatsak diren belardi/larreetan bakarrik lortzen da. Soussana et al. autoreen arabera (2004), Frantzian 0,2 eta 0,5 t C ha-1 urtea-1 arteko gehikuntzak lor daitezke larreak eta belardiak kudeatzeko neurri jakin batzuen bitartez: (i) oso ongarrituta dauden belardi/

201

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak larreetan ongarritze nitrogenatua murriztea; (ii) urteko belardien iraupena luzatzea; (iii) urteko belardiak gramineo eta leguminosoen arteko nahasketak dituzten zenbait urtetarako belardi edo larre iraunkor bihurtzea; (iv) mantenugai gutxi dituzten belardi/larre iraunkorrak neurriz intentsifikatzea. Bestalde, ongarriketa nitrogenatuarekin eta leguminosoen presentziarekin N2O ekoizpena bizkor tzen dela gogorarazi behar da, eta beraz, BEG balantzeak egiteko orduan gas horren isurpenak hartu behar dira kontuan. Simaurren eta minden aplikazioak lurzoruko karbono organikoa mantentzen laguntzen du, eta aldi berean, mantenugaien ekarpen garrantzitsua egiten du; horrela, behar bezala konpentsatzen dira mozketa edo larratzeen bidez belardietan gauzatzen diren esportazioak. Era berean, beste azpiproduktu organiko exogeno batzuk aplikatu daitezke, konposta, adibidez. Azpiproduktu organiko horiek gehiago eragiten dute lurzoruko karbono organikoaren izakinetan, horietan dagoen materia organikoa aldez aurretik egonkortu bada (konpostaje-prozesuen bitartez, esate baterako). Edozein azpiproduktu organiko aplikatzen bada, hark kalterik eragingo ez duela bermatu behar da, horrela, haren osagaiak dagozkien lurrazaleko ziklo biogeokimikoetan modu osasuntsuan eta egokian (ingurumenari dagokionez) integratu daitezen. • Zuhaitz- edo zuhaixka-espezieak tartekatzea: Bide eta mugen ertzak aprobetxatuz, oso komenigarria da espezie hostogalkor autoktonoetako zuhaitz-zerrendak edo -ilarak tartekatzea, horrela, laborantzara xedaturiko azalera zabalen monotonia eta ahulezia saihesteko. Zuhaitz-zerrenda estuek karbonoaren bahiketa gehigarria eragiten dute, baina hura oso aldakorra izan daiteke zerrendaren ezaugarrien arabera (luzera, altuera, eta abar)8. • Lurzoruko karbono organikoa murriztu dezaketen faktoreak saihestea, erreketak, adibidez: EAEko belardi/larre belarkaretako materia organikoa txirotu izanaren faktore arduradunen artean, honako hauek ditugu: (i) ezaugarri topografikoak ─malda handiak isurialde kantauriarreko mendietan, hau da, EAEko belardi/larre belarkara gehienak dauden eremuan─, horiek higaduraprozesuak errazten baitituzte; (ii) belardi/larreen ustiaketa intentsiboa; (iii) gehiegizko larratzea, horrek landare-estalkia murriztu eta higadura-arriskuak areagotzen baititu; (iv) espezie zurkarak kontrolatzeko erabiltzen den erreketen praktika, karbono organikoaren galera eragiten baitu, CO2 gisa; (v) 50eko hamarkadatik aurrera ongarri kimikoen eta mekanizazioaren erabilera finkatu izana, antzina gauzatzen zen elkortzea alde batera utziz (iratzea eta otea ganaduaren ohe gisa erabiltzen ziren, eta horiek animalien deiekzioekin nahastu ostean, belardiak eta larreak ongarritzeko erabil tzen ziren).

INRAk (2002) 0,1 t C ha-1 urtea-1 inguruko karbono pilaketa-fluxuak balioesten ditu zerrendaren 100 metro lineal bakoitzeko (ha bakoitzeko), eta Lal et al. (1998) autoreek, ordea, 0,5 t C ha-1 urtea-1. Zerrenden ezarpena birplanteatzen ari da, horiek duten ingurumen arloko interesa dela-eta, honako alderdi hauei dagokienez: (i) higaduraren aurkako borroka (sestra-kurbekiko paraleloak diren zerrendek materia organikoaren esportazio handiagoak saihesten dituzte, higatutako lurra atxikitzean); (ii) biodibertsitatearekiko ondorio positiboak eta fauna osagarriaren garapena, babes integratuan; (iii) larratzen ari den ganaduaren babesa, paisaia-interesa eta abar. Nolanahi ere, ezarpen- eta mantentze-kostuek haren ezarpena mugatzen dute.

202

Eranskinak

Erreketen praktika larre belarkaretako espezie zurkarak kontrolatzeko erabiltzen da. Hori dela-eta, karbono organikoa galtzen da CO2 gisa; bestalde, erreketa horien bidez ikatza sortzen da, lurzoruan dagoen karbono osoaren ehuneko garrantzitsua izan daitekeen eta oso mantso degradatzen den karbono mota. • Lurzoruko karbono organikoa murriztu dezaketen faktoreak saihestea, gehiegizko larratzea eta higadura, adibidez: Lurzoruetako karbono stocken ikuspuntutik, larratze-sistemen nolabaiteko estentsifikazioa proposatzen da (INRA, 2002; Soussana et al., 2004). Horrela belarraren ehunekoa handituko litzateke animalien dietan, eta aldi berean, bazka-laboreak dituzten lurzoruak urteko belardi bihurtuko lirateke, eta urteko belardiak, aldiz, zenbait urtetarako belardi/larre edo belardi/larre iraunkor. Estentsifikazio horrek CH4 (animalia-karga txikiagoa delako) eta N2O isuriak (nitrogeno ekarpen txikiagoen eraginez) murriztuko lituzke azalera-unitate bakoitzeko; baina azken kasu horretan, leguminosoen aldetik gauzatzen den N2 finkapen sinbiotikoarekin loturiko N2O isurpenaren koefiziente bat hartu beharko litzateke kontuan9. Bestalde, abere-dentsitate txikiekin kudeatzen diren larre produktiboek landare-dibertsitate handia dutela azpimarratu behar da (Baritz, 1989; van Wieren, 1995). Horrela, gune epeletako larreetan, artzaintza estentsiboak bateragarri egiten ditu helburu ekonomikoak eta kontserbazionistak, betiere zuhaixka-espezieen (belar-geruzaren eta haren dibertsitatearen galera) eta abereentzat gozoakez ohi diren kanpoko espezieen inbasioa kontrolatzen bada. Batzuetan, larre belarkaren baliabideak eta estratuak hobeto aprobetxatzeko, larratze mistoan oinarritutako ustiaketa egiten da, lurralde berean bizi diren belarjale desberdinen presentzia kontuan hartuta. Horrela, behi-azienda eta ardi-azienda nahastuta, lehenengoak kalitate oneko gramineo altuen lehen aprobetxamendua egiten du, kimuak eta altuera txikiko hostoak ardientzat utziz; gainera, azken horiek garbiketa-funtzio handia gauzatzen dute sastraketako kimuak bazkatzean. Larratze-mota hori larre heterogeneoen aprobe txamendurako larratzerik eraginkorrena dela uste da (Nolan and Conelly, 1988), abere-ekoizpena dibertsifikatzeaz gain, hobeto kontrolatzen baititu nahi ez diren espezieak (Osoro et al., 2000; Viterbi et al., 2002). Dena den, oso garrantzitsua da ustiapena orekatua izatea eta gehiegizko larratzerik ez gertatzea, horrela areagotu egingo bailirateke higadurak eragindako arriskuak; halaber, ustiategiak ez du abere-dentsitate txikiegia izan behar, horrela zuhaixka-kopurua handituko bailitzateke, biomasa

Nitrogenoaren finkapen biologikoa N2O iturri zuzen gisa kendu egin da, finkapen-prozesuak eragindako isurpen garrantzitsuen inguruko frogarik eza dela eta (Rochette eta Janzen, 2005). Autore horiek ondorioztatu zuten moduan, labore eta bazka leguminosoen hazkundeak eragindako N2O isurpenak labore-/bazka-hondakinen aireko nahiz lurpeko nitrogeno-sarreren arabera bakarrik balioetsi daitezke (beraz, leguminosoen hondakinen nitrogenoa laboreak berritzen direnean bakarrik kontabilizatzen da). Aitzitik, erabilera-aldaketek edo lurren kudeaketak eragindako lurzoruko materia organikoaren mineralizazio bidezko nitrogeno isurpena N2O iturri osagarri gisa gaineratzen da orain. Arestian deskribatutako IPCC Taldearen 1996ko Irizpideetako metodologian hainbat egokitzapen garrantzitsu egin dira. 9

203

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak areagotzean sute-arriskua handituz. Era berean, oso garrantzitsua da higadura txikiagotuko duten (<10 t lurzoru ha-1 urtea-1) eta ur-lasterretara isuritako kutsatzaileak txikiagotuko dituzten (nitratoa, adibidez) belardi/larre belarkaren kudeaketa-praktika batzuk gauzatzea, betiere Eusko Jaurlari tzaren edangarritasun-helburuetara egokituz, eta Natura Sarean jasotako araudira doituz (habitat horien Kudeaketa Planaren arabera). Portuko larreen gaiari dagokionez, eremu bakoitzeko abere dentsitate edo karga egokiari buruz ko azterlanak egin beharko lirateke, baita behar bezala kontrolatutako larratzea eskainiko lukeen itxitura-azpiegitura bat ere. Larre horiek Natura Gune Babestuetan txertatuta daude eta oso eginkizun garrantzitsua betetzen dute gizarteari fauna eta flora basatia mantentzeko zerbitzu eta ondasun garrantzitsuak hornitzeko orduan, baita inguruko herrietako biztanleen aisialdi-jarduerak hornitzeko orduan ere. Horiek aisialdirako, kontserbaziorako eta ekoizpenerako dituzten eskaerek argi eta garbi islatzen dute kudeaketa jasangarria egin ahal izateko erreminten aplikazioa eta garapena zailtzen duten erabileren problematika. • Erabilera-aldaketa, lurraldearen antolamendua: Labore-lurrak belardi/larre belarkara bihurtu ondorengo karbono organikoaren pilaketa aurkako prozesuan gertatzen den karbono organikoaren galera baino askoz motelagoa da (Soussana et al., 2004). Landutako labore-lurrak belardi/larre iraunkor bihurtu osteko lurzoruetako karbono organikoaren gehikuntza 0,49 ± 0,26 t C ha-1 urtea-1 ingurukoa da 20 urteko epean (INRA, 2002). IPCC Taldeak (2000) antzeko balio bat adierazten du (0,5 t C ha-1 urtea-1, 0,3-0,8 t C ha-1 urtea-1 tartearekin), azken kasu horretan denbora-epea 50 urtekoa izan arren. Zuhaitzik gabeko mendiak larre belarkara bihurtzea gomendatzen da lurzoruaren emankortasuna xede horietara bideratzeko modukoa denean, eta lursailaren malda % 30 baino txikiagoa denean. Gaur egun antzuak diren lursailak modu horretara aprobetxatzeak aziendaren kudeaketa estentsiboagoa eragin dezake, eskulan eta zaintza handiagoak eskatu arren. Lurzoruko karbono organikoaren ikuspuntutik, bihurketa horrek ez ditu zertan lurzoruko karbono organikoaren izakinak handitu behar.

204

Eranskinak

3. LABORE-LURRETAN HARTU BEHARREKO NEURRIAK EAEn, labore estentsibo eta mahasti gehienak Arabako lurralde historikoan daude. Labore esten tsiboak lursailen gaitasunak zehaztutako errotazio batzuen araberakoak dira. Honako hauek dira, hain zuzen, ohikoenak diren errotazioak: (i) zereala zerealaren ostean (garia – garagarra – oloa); (ii) zerealak beste labore batekin batera (garia, garagarra ─1 edo 2 urtez─ eta zereala ez den beste labore bat); (iii) zereala, ureztatutako labore batekin batera (garia, garagarra, eta patata, erremolatxa, leka edo artoaren gisako ureztapen estentsiboko beste labore bat). Labore-alor horien kudeaketak labore-lurrek CO2 hustutegi gisa jarduteko moduan bideratu behar du. Horretarako behar-beharrezkoa da karbonoaren gehikuntza eta kontserbazioa erraztuko duten nekazaritzateknikak sustatzea, betiere horiek laboreen premiekin, baldintza edafoklimatikoekin, eta gizarte eta ekonomia arloko eragileekin bat badatoz. Lurzoruetako karbono organikoaren pilaketa errazten duten nekazaritza-kudeaketako praktika horiek (i) lurzoruko materia organikoaren sarrera areago tzen dute, eta/edo (ii) lurzoruko materia organikoaren degradazio-abiadura murrizten dute. Jarraian, nekazaritza-lurretan karbono organikoaren pilaketa erraztu dezaketen labore-lurren hainbat kudeaketa-praktika deskribatzen dira10: • Laborantza eta higadura: Laborantzaren helburu nagusia lurzorua aireztatzea eta belar gaiztoak kontrolatzea da. Dena den, laborantzaren eraginez lurzoruen kalitatea hondatzen duten zenbait prozesu gertatzen dira. Horrela, lurzoruaren aireztapena areagotzearekin eta agregatuen disrupzioarekin materia organiko asko galtzen dira, honako arrazoi hauek direla eta: (i) deskonposizio mikrobiarra, horien erasopean geratuz; eta (ii) tenperaturaren gorabehera handiagoek eragindako materia organikoaren oxidazio kimikoa eta argiaren eraginpean jarritako azalera areagotzean eragindako oxidazio fotokimikoa. Bestalde, lurzoruaren egitura pixkanaka galtzean eta lurzorua babesten duen landare-estalkia ezabatzean, higadura bidezko materia organikoaren galera garran tzitsua gertatzen da; galera hori lurzoruko materia organikoaren galera osoaren % 40-50 izan daiteke. Higatutako sedimentuak materia organikoz aberastuta daude, (i) gainazalean dagoen materia organikoaren eta lurzoruko zatiki mineralaren arteko esku-hartze txikiak, eta (ii) materia organikoaren dentsitatea txikiak (0,1-0,5 g cm-3, zatiki mineralaren balioekin alderatuta: 2,6-2,7 g cm-3) haren mugikortasun handiagoa ahalbidetzen baitute, lurzoruko zatiki mineralarekin alderatuta. Higadura-prozesuen bidez garraiatutako materia organikoaren zati bat garraioan zehar mineralizatu daiteke, fisikoki babestuta ez dagoenean bereziki. Kontserbazio-laborantza («conservation tillage») laborantza-jarduketen murrizketan oinarritzen den praktika bat da; haren bidez, lurzoruan geratzen den laboreen hondakin-kantitatea areago

205

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak tzen da, lurzoru-egiturak aldaketa gutxiago jasaten ditu eta haren hezetasuna hobeto mantentzen da. Gainera, praktika honen bidez higadura murriztea lortzen da, oro har. Horrenbestez, kon tserbazio-laborantzak lurzoruko materia organikoa pilatzen laguntzen du. Kontserbazio-laborantzak gutxieneko laborantza («reduced tillage») eta laborantzarik eza («no till») hartzen ditu barne. Gu txieneko laborantzan, labore-hondakinek lurzoru osoaren % 30 estali behar dute gutxienez, eta laborantzarik ezan, ordea, laboreak zuzenean ereiten dira aurreko labore-hondakinen gainean11. Energia ere aurrezten da kontserbazio-laborantzarekin, makineria gutxiago erabiltzen baita12. Gainera, lurzoruaren funtzionamendu biologikoa errazten da, lurzoruko mikroflora eta fauna handi tzen baitira. Bestalde, baditu zenbait ondorio negatibo ere: (i) belar txarren ugaritzea (horregatik, nekazariek laborantza tartekatzen dute, batzuetan, zuzeneko ereintzarekin); (ii) herbizida gehiagoren erabilera, arrazoi bera dela-eta; (iii) lurzoruaren trinkotzea gertatzeko aukera gehiago (batik bat lurzoru buztintsuetan); (iv) ekipamendu espezifikoen kostua; (v) bihurketaren hasieran laborea ondo ez sustraitzeko arrisku handiagoa; (vi) nekazariak lurzoruan hobekuntzak nabarmentzen dituen arte igaro behar den denbora; (vii) aldaketarekiko kultura-erresistentzia. Gainera, azterlan batzuek N2O isurpenen gehikuntza gertatzen dela adierazten dute. • Beraien konposizioan degradatzen ez diren osagaien frakzioa handia duten hondakinak dauzkaten laboreen erabilera: Landare-hondakinen deskonposatzeko erraztasuna asko aldatzen da horien ezaugarri fisiko eta kimikoen eraginez, eta beraz, labore jakin bat edo bestea aukeratzeak deskonposizioaren kontrol potentziala adierazten du. Ohiko laboreen kasuan, aldiz, aukera hori ez da, seguru asko, egokiena izango, horiek ez baitira elkarrengandik gehiegi bereizten deskonposa tzen ez diren (edo nekez deskonposatzen diren) gaien edukiari dagokionez. Horrela, urteko laboreeta bazka-hondakin gehienek % 5 eta 15 arteko lignina-edukiak izaten dituzte (Theander eta Åman, 1984). Nekazaritza-lurretan karbono organikoaren pilaketa errazteko teknikez gain, materia organikoaren degradazio-abiadura murrizteko teknikak daude, hala nola:

AEB-etako nekazaritza-lurzoruei buruz egindako azterlan baten arabera (Eve et al., 2002), ohiko laborantzasistema bat laborantzarik gabeko lur bihurtzeak eragiten dituen lurzoruko karbono organikoaren gehikuntzek 0,04 eta 1,05 t C ha-1 urtea-1 arteko balioak dituzte; ohikotik gutxieneko laborantzara bihurtutako lurzoruari eta gutxieneko laborantzatik laborantzarik gabeko bihurtutako lurzoruari dagozkien balioak aurrekoen % 50ekoak dira. Kimble et al. (2002) autoreen arabera, ohiko laborantzatik kontserbazio-laborantzara bihurtutako lurzoruetako karbono organikoaren 0,3 eta 0,5 t C ha-1 urtea-1 arteko gehikuntzak errealistagoak dira. INRAren arabera (2002), labore-lur frantsesetan laborantza alde batera uztean 0,20 eta 0,13 t C ha-1 urtea-1 inguruko karbono organikoaren gehikuntza gertatzen da; Baritz et al. (2004) autoreek, ordea, 0,39 t C ha-1 urtea-1 balioa proposa tzen dute Lurzoruen Estrategia Tematikoan. 11

Laborantzarik ezarekin 29 kg C ha-1 urtea-1 erregai kontsumitzen direla balioesten da (makineriaren erabilerarako eta herbizidak ekoizteko), gutxieneko laborantzaren eta ohiko laborantzaren kasuan kontsumo horrek 45 eta 53 kg C ha-1 urtea-1 inguruko balioak dituen bitartean, hurrenez hurren (Kern and Johnson, 1993).

206

Eranskinak

• Laboreen biomasa, laborantza-sistema intentsiboen desintentsifikazio-mailari dagokionez: Laboreen biomasa areagotzeak lurzoruko materia organikoaren sarrerak handitu ditzake. Hori honako bide hauen bidez lortu daiteke: (i) barietate berriak landatuta; (ii) mantenugaiak modu egokian kudeatuta, nitrogenoa batik bat13; (iii) laboreak errotazio bidez tartekatuta; eta (iv) uraren kudeaketa zuzena eginda. Bestalde, klima-aldaketak eragindako atmosferako CO2 kontzentrazioaren gehikuntzak laboreentzat antzeko ongarritze-efektua izan dezake (Bazzaz and Sombroek, 1996). Produktibitatea areagotzeak labore-hondakinen areagotzean izan dezakeen eraginaren maila (i) landare-hondakinen kudeaketa-praktiken eta (ii) labore horren baitako karbonoa banatzeko patroiaren araberakoa da. Sustrai-sistema sakoneko espezieen erabilerak karbono organikoaren pilaketa erraztu dezake sakontasun horretan. Bestalde, ongarritzeak eta ureztatzeak, uzten biomasa areagotzeaz gain, hondakinen degradazioabiaduran ere eragiten dute (Andrén et al., 1993), eta beraz, laboreen biomasa areagotzeko kudeaketa agronomikoaren eta lurzoruko materia organikoaren edukiaren arteko erlazioa nahiko konplexua da (Paustian et al., 1997). Oro har, ongarritze nitrogenatuak lurzoruko karbono organikoaren stockak areagotzen ditu, eta gehikuntza hori ongarri nitrogenatuaren fabrikazioan, garraioan eta aplikazioan kontsumitutako karbonoa baino handiagoa da14 , lurzorura nitrogeno ekarpenak egiteak N2O isurpenak areagotzea errazten badu ere15 . Lurzoruko karbono organikoaren izakinak handitzeko praktika gomendagarrien artean, INRAren txostenak (2002) ez ditu barne hartzen produkzio primarioa areagotzen duten praktikak (ongarri tzea edo ureztatzea areagotzea), dagoeneko oso intentsiboak diren sistema horietan lor daitezkeen irabazi makalak eta estrategia horrek berotegi-efektuko gasen balantzean (N2O isuriak, adibidez) eta ingurumenean (nitrato lixibiazioa) eragingo lituzkeen bigarren mailako ondorioak direla eta. Hobekuntza genetikoa ere ez da aintzat hartu, haren helburu nagusia uztatutako zatiaren ekoizpena areagotzea baita, baina ez lurzorura bihurtutako labore-zatiarena. Bestalde, INRAren txostenean (2002) laborantza-sistema intentsiboen nolabaiteko desintentsifikazioa proposatzen da, ongarri tze nitrogenatuak (N2O isuriak murriztuz) eta energia-kontsumoa murriztuz. Smith et al. (1997)

1 t C finkatzeko 70 eta 100 kg nitrogeno artean behar direla balioesten da (FAO, 2001).

Ongarri gisa erabilitako 1 kg N-rako 0,86 kg C behar dira, energia gisa, ongarria fabrikatu, garraiatu eta aplika tzeko (IPCC, 1996a).

“EF1” emisio-faktorearen balioa % 1,25etik % 1era aldatu da IPCC Taldearen 1996ko Irizpideekin alderatuta, datu esperimental berrien analisia dela eta (Bouwman et al., 2002a,b; Stehfest eta Bouwman, 2006; Novoa eta Tejeda, 2006). Ongarriek eta simaurrak eragindako isurpenen batez besteko balio berria % 0,9 ingurukoa da; dena den, eta balio horrekin loturiko ziurgabetasuna eta inbentarioaren kalkuluan nitrogeno-agregatuari egindako beste ekarpen batzuen txertaketa dela-eta (labore-hondakinak eta lurzoruko materia organikoaren mineralizazioa, adibidez), % 1eko balio biribildua egokitzat jo daiteke.

207

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak autoreek ere nekazaritzako azalera europarra modu ez horren intentsiboan erabiltzea proposatzen dute (labore-sistematik labore-belardiak tartekatzera pasatuz, 6 urtetan zehar azken horrek 2 urte hartuz); horrela, lurzoruetako karbono stockak areagotzea lortuko litzateke, EBko nekazaritzako soberakinen arazoari aurre egiteaz gain. Europan hainbat esperimentu egin dira errotazioetan zenbait urtetarako belardiak txertatuz, eta horien arabera, lurzoruko karbono organikoaren edukiak % 25era arte handitu dira (van Dick, 1982; Nilsson, 1986). Zentzu horretan, Garapen Iraunkorraren Euskal Ingurumen Estrategiak (2002-2020) nekazaritzako lurzoruaren % 15eko aprobetxamendu estentsiboa lortzea proposatzen du 2012. urterako, eta % 25ekoa 2020. urterako. • Lurzorura uzta-hondakinak gehitzea eta horiek kudeatzea (FCR16 - «crop residue»): Orokorrean, erlazio lineal bat egoten da lurzoruko lehen zentimetroetako materia organiko kantitatearen eta uztaren ondoren geratzen den laborearen hondakin-kantitatearen artean (Lal and Kimble, 1997). Laborantza bidez gainaldeko lurzoru-horizontearekin nahasten diren hondakinak lurzoruaren gainazalean mantentzen direnak baino azkarrago deskonposatzen dira, laborantzaren bidez agregatuak hondatzeaz gain, tenperatura igo eta lurzoruaren hezetasuna murriztu egiten baita. Dena den, hondakinak nahiko sakon txertatzen badira (30-50 cm, adibidez) ─«vertical mulching» deiturikoa─, karbono bahiketa errazten da, sakonera horretan hondakinek ez baitute klimaren eragina horrenbeste jasaten (Lal and Kimble, 1997). Jakina, lurzoruko materia organikoaren pilaketan eta deskonposizioan eragiten duten labore-hondakinen artean hainbat desberdintasun kualitatibo daude. Era berean, uztaren ondoren geratzen den hondakin-kantitatearekin loturiko desberdintasun kuantitatiboak daude. Zerealen uztondoek, adibidez, karbono ekarpen handiagoak eragiten dituzte (0,15 t C ha-1 urtea-1 7 t lasto bakoitzeko) patataren edo erremolatxaren hondakinek baino (CO2 isurpen garbia eragiten duten laboreak) (INRA, 2002). EAEn, 6 eta 8 t ha-1 arteko lasto-ekoizpenak balioesten dira. Bestalde, lastoa energia-helburuetarako erabiliz gero, 2,25 t C ha-1 urtea-1 balioko erregai fosilen isurpenak aurreztuko lirateke; dena den, aukera horrek ondorio kaltegarriak eragingo lituzke lurzoruetan, denbora igaro ahala karbono organikoaren edukiak txirotu egingo bailirateke (INRA, 2002). Azkenik, nekazariek in situ egindako uztondoen erretzeek, oro har, lurzoruko karbono organikoaren galera eragiten dutela esan behar da, karbono forma egonkorragoak sortu arren, ikatza, adibidez.

FCR = Laboreen hondakinetan (airekoak nahiz lurpekoak) dagoen urteko nitrogeno kantitatea, nitrogenoa finkatzen duten laboreak eta bazka/belardien berrikuntza barne, horiek lurzorura bueltatzen baitira (kg N urtea-1). Hortaz, FCR balioa balioesteko ekuazioa aldatu egin da 1996ko IPCC Taldearen Irizpideetan agertzen zirenekin alderatuta; izan ere, horrela lurpeko nitrogenoak nekazaritzako hondakinen guztizko nitrogenoan egiten duen ekarpena kontuan hartzen da, aurretiaz FCR balioa kalkulatzeko kendu zena. Hori dela-eta, nekazaritzako hondakinek duten nitrogenoaren ekarpen-kantitatearen balioespen zehatzagoa irudikatzen du orain FCR balioak; beraz, bazkarako erabiltzen diren leguminosoen (alpapa, adibidez) hazkundetik sortutako hondakinen nitrogenoari egindako ekarpena ebaluatu daiteke, horietan aireko ia materia lehor guztia uztatzen baita, eta beraz, ez da hondakin gehiegirik geratzen, sustrai-sistema salbu. EF1 emisio-faktorea % 1 da (1 kg N-N2O isurtzen da 100 kg N-ko ekarpen bakoitzeko) ongarri mineral, ongarri organiko eta nekazaritzako hondakinen nitrogeno ekarpenetarako, eta baita lurzoru mineraletako N mineralizaturako ere, lurzoruko karbono-galera dela eta. 16

208

Eranskinak • «Mulch», labore estalgarrien erabilera (“cover crops”) eta landareak dituzten lugorriak: Lurzorua higadurarengandik babesten duten, ura atxikitzeko ahalmena areagotzen duten eta lurzorura landare-hondakinen ekarpenak egiten dituzten nekazaritza-kudeaketako praktikak dira. Gainera, lurzoruaren tenperatura murrizten dute, eta beraz, baita materia organikoaren mineralizazio-abiadura ere. Guztiz eraginkorrak izateko, praktika horiek kontserbazio-laboran tzarekin batera gauzatu behar dira. Mulch praktikaren bidez lurzoruan gertatzen den karbono organikoaren gehikuntza aldatu egiten da eremu klimatikoaren eta lurzorura gehitutako hondakinen kantitatearen nahiz kalitatearen arabera17 . • Landare belarkaren presentzia fruta-arbolen eta mahastien ileren artean (landare-estalkiak): Fruituen ekoizpen integratuan hedatua dagoen praktika honek karbonoaren 0,4 t C ha-1 urtea-1 inguruko gehikuntza gehigarri bat eragingo luke, ohiko laborantzaz landutako lurzoru bat belardi/larre iraunkor bihurtzean gertatzen den gehikuntzaren parekoa (INRA, 2002). Praktika hori gomendatzen da defizit hidrikorik ez badago, herbiziden erabilera murrizteaz gain, lurzorua higadura eta trinko tzetik babesten baitu; gainera, oso ondorio positiboak eragiten ditu biodibertsitatean, gaixotasun eta izurriei dagokienez ondorio negatiboak ere izan ditzakeen arren. Landare-estalkiak plubiometria altuko eremuetan erabili izan dira tradizioz. Hori da, esaterako, Gipuzkoa eta Bizkaiko txakolin eta fruta-arbolen ustiapenen kasua. Eremu lehorretan, horiek ureztapena bermatu daitekeen guneetan ezarri daitezke (Santesteban and Royo, 2004). Arabako Errioxako mahasti-lurzoruen kasuan, landaredi belarkarak ardoaren kalitatean eragin ditzakeen ondorioak aztertu beharko lirateke18. • Kalitatezko materia organiko exogenoaren gehikuntza, betiere gizakiaren edo animalien osasunean nahiz ingurumenean arriskurik eragiten ez badu: Simaurraren erabilera oso metodo eraginkorra da nekazaritza-lurretako karbono organikoaren mailak areagotzeko (Jenkinson and Rayner, 1977). Hondakin horiek degradatzen ez diren materialen ehuneko handia dute, osagai erabilterrezenak digestio-prozesuan erabili baitira dagoeneko. Halere, simaurra aplikatuta lurzoruan irabazten den karbono guztiak ez du karbonoaren bahiketa garbia adierazten, dagozkion segabelardien balantzea negatiboa baita. Gainera, gaur egun mota horretako hondakinak botatzen

Lal (1997) autorearen arabera, hainbat dozena t ha-1 urtea-1 behar dira (materia organikoarenak) lurzorura 0,1 t C ha-1 urtea-1 inguruko ekarpena egiteko. Bestalde, labore estalgarriek antzeko ondorioak eragiten dituzte eta eraginkorragoak ere izan daitezke, gainazalean nahiz sakontasunean (sustraietan) gertatzen baita materia organikoaren ekarpena. Gainera, eta hainbat azterlanek adierazten duten moduan, belar txarren kontrola eraginkorragoa da, seguru asko, gainazalena labore estalgarri hila duten laborantza-sistemetan, ondorio alelopatikoak direla eta (Al-Khatib and Boydston, 1999). INRAren azterlanak (2002) balioesten duen moduan, labore-arteko epea nahiko luzean, labore estalgarria ezarriz, lurzoruan 0,15 t C ha-1 urtea-1 inguruko karbono gehikuntzak gertatzen dira. Horiek gaur egungo laborantza-sistemetara txertatzeak ez lioke zailtasun handiegirik eragin behar nekazariari, betiere nitrogenoa, lurzoruko ur-erreserbak eta lan-egutegia behar bezala kudeatzen badira; dena den, mineralizazioan eta nitrogenoaren kudeaketan nahiz gaixotasun eta izurrietan epe luzera eragin ditzakeen ondorioak modu zehatzean ezagutzea falta da oraindik (INRA, 2002). Eremu lehor eta erdi-lehorretan, praktika horien erabilera oso gomendagarria da biluzik dagoen lugorria ezabatu edo hobetzeko, biluzik dagoen lugorriarekin -0,6 ± 0,2 t C ha-1 urtea-1 inguruko karbono galerak gertatzen baitira (INRA, 2002). 17

Kontsultatu K-Egokitzen proiektuaren esparruan lortutako emaitzak (http://www.neiker.net/k-egokitzen/inicio. html).

209

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak ari dira EAEko baratzeetan eta berotegietan; bestalde, belardietan minda botatzen da, eta beraz, horrek ez du karbono bahiketaren mekanismo berririk eragiten. Araztegiko lohiak edo bestelako hiri-hondakin organikoak lurzoruetako karbono bahiketa areagotzeko praktika gisa erabiltzeak ez ditu simaurraren erabilerak bezain emaitza eraginkorrak ematen, horiek konpostatuak daudenean salbu19. Lurzoruen Estrategia Tematikoaren arabera (Baritz et al., 2004), hondakin organikoak (exogenoak) aplikatzea gomendatzen da, betiere ingurumen-legediak uren eta lurzoruen kalitatea babesteko zehazten dituen mugak kontuan hartuta. Gainera, mota horretako hondakinak argi eta garbi bereiztea gomendatzen da, horien kalitatean oinarrituta. • Labore energetikoen erabilera, horiek elikadurara xedaturiko laboreekin bateragarriak diren ala ez ebaluatu ostean: Energia lortzeko laboreak ereitea CO2 isurpenen arazoari irtenbide iraunkorra ematen dion konponbide bat da, lurzoruko karbono organikoaren pilaketa xede duten estrategien kasuan ez bezala. Praktika hori hazkunde azkarreko landareen laborantzan oinarri tzen da, eta energia eskuratzea edo beste erregai batzuk lortzeko lehengai gisa erabiltzea da horien helburu bakarra. Labore horien garapenean, dagokion eraldatze-industria garatu behar da aldi berean. Biomasaren ekoizpenera xedaturiko energia-laboreen artean honako hauek bereizi ohi dira: (i) biomasa lignozelulosikoa ekoizten duten laboreak, galdaretan zuzenean erreta, beroa ekoizteko egokiak; eta (ii) hazi oleaginosoen laboreak, automobilgintzaren sektorean erabiltzeko egokiak diren landare-olioak lortzera xedatuak (bioerregaiak). Lehenengo horien artean espezie zurkaren laboreak ditugu, makalen edo eukaliptoen laboreak, adibidez, errotazio-txanda motzetan eta dentsitate handiko landaketa-markoetan landatzen direnak; horiez gain, espezie belarkaren laboreak ditugu, karduarenak, esaterako (Cynara cardunculus). Hazi oleaginosoen laborantzari dagokionez, koltza, soja eta ekiloreen laborantza ditugu, funtsean. 3,2 eta 3,7 t C ha-1 urtea-1 arteko karbonoaren bahiketa-fluxu garbiak balioesten dira, betiere biomasa horren errekuntzak erregai fosilen erabilerarekin gertatzen diren CO2 isurpenen % 65-75era arte konpentsatzen duela kontuan hartuta (http://www.epa.gov/sequestration/rates.html). Labore energetikoen ezarpena kontuan hartu beharreko aukera bat izan daiteke gune degradatuak berreskuratzeko. Berreskuratze-prozesuetan dauden Galiziako lignito-meategien zabortegietan egindako entseguek adierazi duten moduan, lehen urteetan ere finkapen-tasa handia lor daiteke espezieak ekoizpen-maila handikoak direnean eta horiek oso modu dentsoan landatzen direnean20. Bestalde, eta mota horretako laboreak funtsean erregai fosilak ordezkatzeko erabiltzen diren arren, ondorio positiboak eragiten dituzte lurzoruko materia organikoan. Mota horretako laboreen erabi-

Lurzorura gehitutako materia organikoak konpostatuta daudenean, bahiketa-ahalmena nahiko altua izan daiteke (0,2 eta 0,5 t C artean 20 t konpost bakoitzeko, hektareako) (FAO, 2001). Baritz et al. (2004) autoreek proposatzen duten karbono bahiketarako fluxuek 0,38 t C ha-1 urtea-1 balioa dute konpostaren eta simaurraren kasuan, eta 0,26 t C ha-1 urtea-1 araztegiko lohien kasuan.

210

Eranskinak lerarekin karbonoaren 0,62 t C ha-1 urtea-1 inguruko bahiketa-potentziala zenbatesten da (Smith et al., 2000). Azkenik, elikadura-laboreen ekoizpenerako egokiak diren eremu emankorretan labore energetikoen landaketak egiten badira, erabilera-aldaketa horrek eragin ditzakeen gizarte eta ekonomia arloko ondorioak hartu behar dira kontuan. Gainera, EAEn labore-lurretara xedaturiko azalera oso murriztua da, eta beraz, are gehiago handituko litzateke labore energetikoen eta elikadura-laboreen arteko lehia.

0,5 x 0,5 m-ko landaketa-markoak dituzten Eucalyptus globulus espeziearen landaketetan, esaterako, 40 t C ha-1 inguruko pilaketa-fluxuak lortu dira landaketa egin eta 30 hilabetera (Gil Bueno et al., 2000; Macías et al., 2001). 20

211

Euskal Autonomia Erkidegoko karbono-hustutegiak

4. BESTELAKO LUR-ERABILERETAN APLIKATU DAITEZKEEN NEURRIAK Badira baso-lur, belardi/larre edo labore-lurrei xedaturik ez dauden beste neurri batzuk ere, jarraian adierazten direnak, adibidez21:

• Izaera organikoko lurzoruen lodiera areagotzeko politikak eta babes-arauak garatzea: Karbono organikoa atxikitzeko ahalmen handia duten lurzoruei dagokienez (zohikaztegiak, padurak, lurzoru hidromorfoak, material bolkanikoen gainean garatutako lurzoruak), oso garrantzitsua da babes-arauak eta kudeaketa-politikak garatzea; izan ere, lurzoruak mantentzeaz gain, horiek lurzoruaren lodiera eta pilatutako karbono edukia areagotzea erraztuko lukete (lurzorua higaduraren aurka babestuz eta lurzoruen sorrera bizkortuko duten neurriak hartuz, adibidez, lodiera txikiko lurzoruak, eremu degradatuak edo eremu kutsatuak nagusitzen diren guneetan bereziki). • Lortu daitezkeen karbono-finkapenen kuantifikazioan aurrera egitea ahalbidetuko duten azterlanak gauzatzea, giza kudeaketako praktika desberdinak aplikatuz: Azterlan horiek basobiomasaren eta, bereziki, lurzoruen kasuan gauzatu behar dira, lurzoruetako materia organikoaren funtzionamenduan eta giza erabilerako sistemek materia organikoaren kantitatean nahiz kalitatean eragiten dituzten ondorioetan sakonduz; izan ere, klima-eskualde berean karbonoa bahitzeko ahalmen oso desberdinak dituzten lurzoruak egon daitezke, prozesu edafikoen, osagai egonkor tzaile zehatzen presentziaren edo gabeziaren, giza eraginaren, higaduraren eta beste faktore batzuen arabera. Kasu gehienetan, lurzoruetako karbono organikoaren edukiek ─baita erabilerabaldintza egokietan ere─ ez dituzte beren baldintza naturalean izaten duten karbono organikoaren gainetiko mailak berreskuratuko. Halere, badira hainbat salbuespen; izan ere, gizakiak lurzoru naturaletan zeuden karbono organikoaren mailak baino maila altuagoak dituzten lurzoruak ekoitzi ahal izan ditu, klima-baldintza berberetan (Plaggen soils Europako iparraldeko eta erdialdeko kostaeremuetan, edo Terra Preta-do-Indio Brasilen) (Sombroek et al., 1993). Hemen, EAEn, antzeko zerbait gertatzen da berotegietako lurzoruetan, horietan materia organikoaren pilaketa garrantzi tsuak lortu baitira simaurra behin eta berriz gehitu ostean.

212