Gune Babestuetako Ingurumen-hezkuntzako II. Kongresua by Ingurumena EJGV

U R D A I B A I K O

B I O S F E R A

E R R E S E R B A • 68

INGURUMEN ETA LURRALDE ANTOLAMENDU SAILA

DEPARTAMENTO DE MEDIO AMBIENTE Y ORDENACIÓN DEL TERRITORIO

XII Jornadas de Urdaibai sobre Desarrollo Sostenible. II Congreso de Educación Ambiental sobre Desarrollo Sostenible. 23, 24 y 25 de octubre de 2006

Garapen Iraunkorrari buruzko Urdaibaiko XII. Jardunaldiak. Gune babestuetako Ingurumen Hezkuntzako II. Kongresua. 2006ko urriak 23, 24 eta 25

Garapen Iraunkorrari buruzko Urdaibaiko XII. Jardunaldiak

GUNE BABESTUETAKO INGURUMEN HEZKUNTZAKO II. KONGRESUA

INGURUMEN ETA LURRALDE ANTOLAMENDU SAILA

DEPARTAMENTO DE MEDIO AMBIENTE Y ORDENACIÓN DEL TERRITORIO

II CONGRESO DE EDUCACIÓN AMBIENTAL EN ESPACIOS PROTEGIDOS XII Jornadas de Urdaibai sobre Desarrollo Sostenible R E S E R V A

D E

L A

B I O S F E R A

D E

U R D A I B A I • 68

GUNE BABESTUETAKO INGURUMEN HEZKUNTZAKO II. KONGRESUA Garapen Iraunkorrari buruzko Urdaibaiko XII. Jardunaldiak

2006ko urriak 23, 24 eta 25

unes

etxe co

INGURUMEN ETA LURRALDE ANTOLAMENDU SAILA

DEPARTAMENTO DE MEDIO AMBIENTE Y ORDENACIĂ&#x201C;N DEL TERRITORIO

centro unesco euskal herria centre unesco pays basque unesco centre basque country

Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco

Vitoria-Gasteiz, 2007

Jornadas de Urdaibai sobre Desarrollo Sostenible (12ª. 2006) Gune Babestuetako Ingurumen hezkuntzako II. Kongresua / Garapen Iraunkorrari buruzko Urdaibaiko XII. Jardunaldiak, 2006ko urriak 23, 24 eta 25; [koordinazioa, Josu Sanz, Alba García; itzulpena, Bakun]. – 1. argit. – Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia = Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco; Bilbao: Unesco Etxea = Centro Unesco del País Vasco, 2007 p.; cm. – (Urdaibaiko Biosfera Erreserba = Reserva de la Biosfera de Urdaibai; 68) Port. y texto contrapuesto en castellano: II Congreso de Educación Ambiental en Espacios Protegidos… ISBN 978-84-457-2649-5 (E.J.A.Z.N.) ISBN 978-84-934779-6-7 (Unesco Etxea) 1. Educación ambiental-Congresos y asambleas. 2. Espacios naturales protegidos-Congresos y asambleas. I. Sanz, Josu. II. García, Alba. III. Departamento de Medio Ambiente y Ordenación del Territorio. IV. Unesco Etxea. V. Título. VI. Titulo (castellano). VII. Serie. 504:37.03(063) 502.4(063)

Argitaraldia: 1.a, 2007ko abendua Ale-kopurua: 500 Argitaratzaileak:

José Manuel Chamorro Irakasle titularra. EHUko Ekonomia eta Enpresa Zientzien Fakultateko Analisi Ekonomikoaren Oinarriak I Sailean, UPV/EHU Carlos Garbisu NEIKER (Nekazal Ikerketa eta Garapenerako Euskal Erakundea) erakundeko ikertzaile nagusia

Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco Donostia-San Sebastián, 1- 01010 Vitoria-Gazteiz

Arantza Ibabe Garapen Iraunkorrari eta Ingurumen Hezkuntzari buruzko UPV/EHU-UNESCO Katedraren teknikaria

UNESCO Etxea - Euskal Herriko UNESCO Zentroa Urkixo zumardia, 60 - nag. ezk. 48011 Bilbo

Iñaki Lasagabaster Irakaslea, Zuzenbide Konstituzionala, Administratiboa eta Zuzenbidearen Filosofia Sailean, UPV/EHU

Argitaraldi honetarako ©: Eusko Jaurlaritza. Eusko Jaurlaritzako Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Saila UNESCO Etxea - Euskal Herriko UNESCO Zentroa

Egileen © Koordinazioa: Josu Sanz – Alba Garcia UNESCO Etxea – Euskal Herriko UNESCO Zentroa

Itzulpena: Bakun, S.L.

Batzorde Teknikoa: Francisco Alvarez Urdaibai Biosfera Erreserbaren Zuzendari-Artatzailea Ibone Amezaga Irakasle titularra. Landare Biologia eta Ekologia Sailean, Zientzia eta Teknologia Fakultatea, UPV/EHU Sonia Arrasate Irakasle laguna. Kimika Organikoa II Sailean, Zientzia eta Teknologia Fakultatea, UPV/EHU. Alaitz Atutxa Irakaslea. Ingeniaritza Tekniko Industrialeko Unibertsitate Eskolako Materialen Zientzian, UPV/EHU

Mikel Mancisidor UNESCO Etxeko zuzendaria Joseba Martínez Urdaibaiko IIHIIko teknikaria Miren Onaindia Garapen Iraunkorrari eta Ingurumen Hezkuntzari buruzko EHU-UNESCO Katedraren koordinatzailea Josu Sanz UNESCO Etxeko Ingurumen Sailaren Arduraduna Adolfo Uriarte AZTI Fundazioko Ozeanografia eta Itsas Ingurumena Sailaren burua Araitz Uskola Irakaslea. Bilboko Irakasleen Unibertsitate Eskolako (UPV/EHU) Matematikaren eta Zientzia Esperimentalen Didaktika Sailean

Azala: Berekintza, S.L. Inprimaketa: Berekintza, S.L. I.S.B.N.: 978-84-457-2649-5 (E.J.A.Z.N.) I.S.B.N.: 978-84-934779-6-7 (UNESCO Etxea) L.G.: BI-2151-07 OHARRA: Material hauek argitaratzeak ez du nahitaez esan nahi, Eusko Jaurlaritzako Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Saila edo UNESCO bertan idatzitakoarekin bat datozenik.

Aurkezpena

Argitalpen honetan, Bermeon, 2006ko urriaren 23tik 25era bitarte, Garapen Iraunkorrari buruzko Urdaibaiko XII. Jardunaldien barruan, Gune babestuen gaineko Ingurumen Hezkuntzako II. Kongresuan izandako emaitzak aurkezten ditugu. Orduko hartan, Iraunkortasunaren inguruko hezkuntzarekin zerikusia duten hainbat eragilek esperientzia batzuk azaldu, eztabaidatu eta alderatu ahal izan zituzten egungo eta etorkizuneko belaunaldiak iraunkortasunaren balioetan hezteak dakarren erronkaren inguruan. Hala, 1996ko ekainean, Gernikan, Gune babestuen gaineko Ingurumen Hezkuntzarako egindako I. Kongresuaren lekukoa hartu zen. Lehen hurbiltze hartatik hamar urte igaro ondoren, ia 70 pertsonak parte-hartze eraginkorra izan zuten XII. Jardunaldi hauetan, eta bertan esperientzia berritzaile asko eta asko ezagutu ahal izan ziren, instituzionaletatik hasi eta alternatiboenetaraino, eta parte-hartzaileek eraginkorki lan egin zuten bost lan taldeetan. Taldeotan, iraunkortasuna hezkuntzan aplikatzeak sortzen duen espektro guztia kontuan hartu zen, eta honako hauek aztertu ziren: unibertsitate esparruan zein unibertsitatez kanpokoan hezkuntzari lotutako alderdiak; tokian tokiko komunitateek babesguneetan duten inplikazioa; babesguneen kudeaketan zer esana duten eragileen sentiberatasuna; eta, azkenik, erronka handietako bat, hau da, gune horiei balio handiagoa ematea, herri erabilera berriak ezarriz. Hiru lan egunak benetan emankorrak izan ziren: esperientzia aberasgarri eta berritzaileak identifikatu ziren, etorkizunerako ideiak eta gakoak egiaztatu ziren, hezkuntza giza garapen iraunkorra lortzeko beharrezko tresna delako ustea sendotu zen, eta sinergiak eta harreman berriak sortu ziren bertaratutakoen artean. Eskerrak eman nahi dizkiegu erakundeei beren babesagatik, bereziki Eusko Jaurlaritzako Biodibertsitate eta Ingurumen Partaidetza Zuzendaritzari, bai eta Garapen Iraunkorra eta Ingurumen Hezkuntzari buruzko EHUko UNESCO Katedrari ere, Jarduera hauen antolaketan berak ere esku hartu zuelako, eta, jakina, parte hartu zuten guztiei beren jarrera eta lanagatik. Argitalpen honek jasotzen du egin zuten ahalegina.

UNESCO Etxea - Euskal Herriko UNESCO Zentroa

Gernika - Lumoko Udala Ayuntamiento de Gernika-Lumo

Bermeoko Udala Ayuntamiento de Bermeo

eman ta zabal zazu

Universidad del País Vasco

IN PRIMIS BERMEI

STEMMA PRODERI

II. Kongresu honen laguntzaileak:

Euskal Herriko Unibertsitatea

HEZKUNTZA, UNIBERTSITATE ETA IKERKETA SAILA

DEPARTAMENTO DE EDUCACIÓN, UNIVERSIDADES E INVESTIGACIÓN

Aurkibidea

JARDUNALDIEN HASIERA ..........................................................................................................................

IBON GALARRAGA Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailburuordea JUAN JOSE AGIRREZABALA Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Berriztatzeko Zuzendaria MIGUEL ANGEL GUTIERREZ EHUko Ikerketa Errektoreordea JOSEAN APRAIZ Bermeoko Lehen Alkateordea

INAUGURAZIO HITZALDIAK .......................................................................................................................

– Hezkuntza Garapen Iraunkorrerako ................................................................................................. MIREN ONAINDIA Garapen Iraunkorra eta Ingurumen Hezkuntzari buruzko UPV/EHUko UNESCO Katedra

– Babestutako Natur Guneen Erabilera eta Kontserbazioaren Testuinguru Instituzionala Latinoamerikan ................................................................................................................................... JORGE ROJAS Ingurumen Baliabideen Erabilera, Lurralde Planifikazio eta Ingurumen Babesaren UNESCO/EOLSS Katedra, Concepción Unibertsitatea, Txile – Ingurumen Hezkuntzak Iraunkortasunerantz Jotzeko Konpromezurantz. Jarraibide Orokorrak (2006-2010) ..................................................................................................... ELISA SAINZ DE MURIETA Eusko Jaurlaritzako Biodibertsitate eta Ingurumen Partaidetza zuzendaria – Espainiar Estatuko babestutako gune naturaletarako Jarduera Plana: ingurumen hezkuntzan dituen ondorioak ........................................................................................ JAVIER GÓMEZ-LIMÓN EUROPARC-España-ren Bulego Teknikoa

– Madariaga Dorrerako proiektua: Biodibertsitatearen Behatokia .................................................. ANTON ARAMBURU Eusko Jaurlaritzako Biodibertsitate burua

LAN TALDEAK ................................................................................................................................................

1. LAN TALDEA: TOKIKO KOMUNITATEEN PARTE-HARTZEA ETA INPLIKAZIOA .........................

ONDORIOAK Koordinatzailea: SANTIAGO CAMPOS GEA Ingurumen Ikerketen Kudeaketa Idazkaria: MARTA ROZAS Urdaibai Biosfera Erreserbaren Patronatoaren Bulego Teknikoa KOMUNIKAZIOAK – ADESGA: Tokiko komunitate baten parte-hartzea ZEPA baten kudeaketan ingurumen hezkuntzaren bitartez. Eboluzioa eta helburuak ............................................................................. VIRGINIA PINA El Garruchalgo Garapen Iraunkorrerako auzo elkartea (ADESGA) – Sierra Nevadako Ingurumen Boluntarioen Sareak Lanjaronen erretako ingurua lehengoratzen izandako parte-hartzea ............................................................................................ ANTONIA MUELA, JAVIER PLANA, MARÍA DEL MAR RODRIGUEZ, CARMEN CABRERA, FRANCISCO CALAHORRO, FERNANDO CASTELLÓN, JOSÉ MANUEL CASTILLA, MARTA CASTILLO, ANTONIO JOSÉ HERRERA, PABLO LÓPEZ DEL AMO, RAQUEL MONTERRUBIO, ANTONIO MUÑOZ, ANTONIO J. RAMOS Sierra Nevadako Parke Nazionala eta Naturala – Kontserbazio Arauei buruzko Jardunaldiak. Brasilen, Paranan, Superagüiko Parke Nazionalean (bio)aniztasunaren alde egindako borrokaren azterketa ......................................... DANIEL EYVIND MEYER MarBrasil Elkartea – Aarhusko Hitzarmena: tresna berriak babestutako gune naturaletan esku hartzeko ............... EDUARDO SALAZAR Ingurumen Justiziarako Elkartea (AJA)

2. LAN TALDEA: INGURUMEN HEZKUNTZA, HEZKUNTZA ESPARRUAN. UNIBERTSITATEZ KANPOKO ESPARRUA ...........................................................................................

ONDORIOAK Koordinatzailea: JOSEBA MARTINEZ Ingurugela-CEIDA Urdaibai Idazkaria: JOSE MANUEL GUTIERREZ Ingurugela-CEIDA Bilbao KOMUNIKAZIOAK – Ingurumen Hezkuntza Programa Sierra Nevadako Parke Nazionalean eta Naturalean ............ CARMEN CABRERA, JOSE MANUEL CASTILLA, TOÑI MUELA, ANTONIO J. RAMOS, FRANCISCO CALAHORRO, FERNANDO CASTELLÓN, MARTA CASTILLO, ANTONIO J. HERRERA, PABLO DEL AMO, RAQUEL MONTERRUBIO, ANTONIO MUÑOZ, JAVIER PLANA, MARÍA DEL MAR RODRIGUEZ, ÁNGEL ROMERO Sierra Nevadako Parke Nazionala eta Naturala

– Ingurumen Hezkuntzako Programa: “Calderona mendilerroko Parke Naturaleko ateak irekiz” MONTSE SIMARRO Calderona mendilerroko Parke Naturala

– Jarreren autoerregulazioa Garapen Iraunkorrerako Hezkuntzan ................................................. AITOR ALBIZU, AMAIA SARASUA, JOSE MORALES Sukarrietako Eskola Saiakuntzarako Zentroa (SESZ)

– Ingurumen hezkuntzaren erronkak Urdaibain ................................................................................. JOSEBA MARTINEZ Ingurugela-CEIDA Urdaibai

3. LAN TALDEA: INGURUMEN HEZKUNTZA, HEZKUNTZA ESPARRUAN: UNIBERTSITATE ESPARRUA .................................................................................................................

ONDORIOAK Koordinatzailea: ARANTZA IBABE Garapen Iraunkorra eta Ingurumen Hezkuntzari buruzko UPV/EHUko UNESCO Katedra Idazkaria: JORDI SEGALÁS Kataluniako Unibertsitate Politeknikoa KOMUNIKAZIOAK – Ikasleek Ingurumen Hezkuntzaz aldez aurretik dituzten ideiak ................................................... LOLA FERNANDEZ, GURUTZE MAGUREGI, ARAITZ USKOLA EHUko Matematikaren eta Zientzia Esperimentalen Didaktika Saila, Irakasleen Unibertsitate Eskola

– Hezkuntza Iraunkortasunean, Kataluniako Unibertsitate Politeknikoan ...................................... JORDI SEGALÀS, DIDAC FERRER-BALAS, ENRIC CARRERA Iraunkortasunerako UNESCO Katedra Iraunkortasunerako Teknologia, Berrikuntza eta Hezkuntzako Jakintza arteko Zentroa Kataluniako Unibertsitate Politeknikoa

– Concepciongo Unibertsitateko esperientzia iraunkortasunaren gakoa unibertsitate prestakuntzan bategiten .................................................................................................................... JORGE ROJAS Ingurumen Baliabideen Erabilera, Lurralde Planifikazio eta Ingurumen Babesaren UNESCO/EOLSS Katedra, Concepción Unibertsitatea, Txile – Curriculum ingurumentzea Madrilgo Unibertsitate Autonomoan: esperientziak ECOCAMPUS-etik ...................................................................................................... DAVID ALBA ECOCAMPUS bulegoa, Madrilgo Unibertsitate Autonomoa

– Iraunkortasun kontzeptua Ingeniaritza Kimikako tituluan ............................................................. MONIKA ORTUETA, FEDERICO MIJANGOS EHUko Ingeniaritza Kimiko Saila, Zientzia eta Teknologia Fakultatea

– Urdaibaiko ondare paleontologikoaren irakaskuntza haren kontserbaziorako bide gisa ......... ANA PASCUAL, XABIER MURELAGA EHUko Estratigrafia eta Paleontologia Saila, Zientzia eta Teknologia Fakultatea

4. LAN TALDEA: INGURUMEN HEZKUNTZA ETA HERRITARREN SENTSIBILIZAZIOA .................

ONDORIOAK Koordinatzailea: MIKEL MENDIZABAL UNESCO Etxeko Ingurumen Saila Idazkaria: JOSU LARRUSKAIN ORTZADAR KOMUNIKAZIOAK – Montsenyko Natur Parkeko pedagogia programaren kontrol sistema. Biosferaren erreserba . 100 MARC MARÍ, JOSEP CANALS Gironako Diputazioko Ingurumen Zerbitzua, Bartzelonako Diputazioko Natur Parkeen Bulego Teknikoa – Espadà Kultur Proiektua .................................................................................................................... 103 GEMMA DEL AMO, VICENTE ARNAU, JOSE MIGUEL AGUILAR, LUCIA DOÑATE Espadà Mendilerroko Parke Naturala

5. LAN TALDEA: BABESTUTAKO GUNEEN ERABILERA PUBLIKOA ............................................... 107 ONDORIOAK Koordinatzailea: XAVIER OLIVER Garrotxako Natur Parkea Idazkaria: FRANCISCO ALVAREZ Urdaibai Biosfera Erreserbaren zuzendari-artatzailea KOMUNIKAZIOAK – Madrilgo Erkidegoko eskualde-parke metropolitar batean herri erabilera planifikatzeko azterketa eta diagnostikoa ................................................................................................................ 109 ANA MARIA VACAS, BEATRIZ MARTIN Madrilgo Erkidegoko “Fernando González Bernáldez” Ingurumen Ikerketa Zentroa – Sierra Nevadako Parke Nazionaleko eta Naturaleko herri erabilerako plana ............................. 112 RAQUEL MONTERRUBIO, CARMEN CABRERA, FRANCISCO CALAHORRO, FERNANDO CASTELLÓN, JOSÉ MANUEL CASTILLA, MARTA CASTILLO, ANTONIO J. HERRERA, PABLO LÓPEZ DEL AMO, TOÑI MUELA, ANTONIO MUÑOZ, JAVIER PLANA, ANTONIO J. RAMOS, MARÍA DEL MAR RODRIGUEZ, ÁNGEL ROMERO Sierra Nevadako Parke Nazionala eta Naturala – Uharteak paperontzirik gabe ............................................................................................................. 115 BEATRIZ GAMALLO, MARTA LOIS, KATYA SANZ, MONICA TOUBES, ANA VILAS, JESUS FRAMIL Galiziako Uharte Atlantikoetako itsas-lehorretako Parke Nazionala – Txingudiko padurak: Kontserbaziorantz Hezkuntzatik abiatuta ................................................... 118 ALBERTO LUENGO Plaiaundiko – EKOGARAPEN, S.L. – Basoko Ingurumen Zerbitzuak: hura sustatzeko tresna ................................................................ 121 OREINA ORRANTIA, MERTXE ORTEGA, JAVIER LOIDI EHUko Landare-Biologia eta Ekologia Saila, Zientzia eta Teknologia Fakultatea

ESPERIENTZIAK ............................................................................................................................................ 125 – Calderonako apustua: mediterranear mendiaren erabilera tradizionalak berreskuratzeko erronka ................................................................................................................................................. 127 MONTSE SIMARRO Sierra Calderonako Parke Naturala – Turismo Iraunkorrerako Europar Gutunaren ezarpena Sierra Nevadan ...................................... 130 ANTONIO J. RAMOS, CARMEN CABRERA, FRANCISCO CALAHORRO, FERNANDO CASTELLÓN, JOSÉ MANUEL CASTILLA, MARTA CASTILLO, ANTONIO J. HERRERA, PABLO LÓPEZ DEL AMO, RAQUEL MONTERRUBIO, TOÑI MUELA, ANTONIO MUÑOZ, JAVIER PLANA, MARÍA DEL MAR RODRIGUEZ, ÁNGEL ROMERO Sierra Nevadako Parke Nazionala eta Naturala

– Elai eskola, kontinentean zeharreko hegaldia ................................................................................ 133 JOSE MARI UNAMUNO, EDORTA UNAMUNO, ALBERTO UNAMUNO ELAIA Bird Migration Centre Elkartea – Agenda Pertsonal 21. Ongizatearen, iraunkortasunaren zaleagoa den gizarte baten eta biosferaren hobekuntzaren aldeko apustua .................................................................................... 136 XABIER ARANA Urdaibai Biosfera Erreserbaren zuzendari-artatzailea (1996-2006)

POSTERRAK ................................................................................................................................................... 141 – MarBrasil Elkartea, itsaso iraunkor bat agerian uzten .................................................................. 143 DAVID EYVIND MEYER MarBrasil Elkartea – Ingurumen Hezkuntza Programa mediterranear dortoka berreskuratu eta kontserbatzeko “Mas de les Tortugues” Zentroan ..................................................................................................... 145 CRISTINA PEREZ Paratge Nart Desert de les Palmes – Landatu zuhaitz bat eta zaindu mila ................................................................................................ 147 MONTSE SIMARRO, MARIVÍ CORELLA, AURELIO HERNÁNDEZ Calderona Mendilerroko Parke Naturala – Ingurumen Hezkuntza EHUko hainbat titulazioetan ....................................................................... 150 ARAITZ USKOLA, GURUTZE MAGUREGI, LOLA FERNÁNDEZ EHUko Matematikaren eta Zientzia Esperimentalen Didaktika Saila, Irakasleen Unibertsitate Eskola

Jardunaldien hasiera

Ibon Galarraga • Eusko Jaurlaritzako Ingurumen sailburuordea

Egunon guztioi, eta ongi etorri gaurko ekitaldira. Ongietorri hau Esther Larrañaga sailburuaren partez, Ingurumen eta Lurraldearen Antolakuntza Sail guztiaren partez eta nire partez eman nahi dizuet. Ohorea da niretzat “Gune babestuetako Ingurumen Hezkuntzako II. Kongresu” honen hasiera ekitaldian parte hartzea, Garapen Iraunkorrari buruzko Urdaibaiko XII. Jardunaldien barruan antolatzen den ekitaldia. Dakizuenez, ekitaldi honen helburua lurralde babestuen kontserbazioa lortzea da, eta gizartea inplikaraztea. Eta hori, hezkuntzaren eta sentiberatzearen bitartez baino ezin daiteke lortu. Esan dut “Gune babestuetako Ingurumen Hezkuntzako II. Kongresua” izeneko jardunaldi hauen helburua gizartea inplikaraztea dela lurralde hauen kontserbazioan, hezkuntzaren eta sentiberatzearen bidez. Babesguneek bitarteko didaktiko handiak eta askotarikoak dituzte, oso aberastasun eta dibertsitate handikoak baitira, eta, aldi berean, interes handia pizten dute bisitarien artean, eta haien kontserbazioan laguntzeko eta haietaz gozatzeko prest agertu ohi dira. Ondo dakizuenez, Biosfera Erreserbak hiru eginkizun nagusi ditu: 1. Kontserbazio eginkizuna: fauna eta flora, ekosistemak eta biodibertsitatearekin zerikusia duten gainerako alderdiak babestea eta lehengoratzea da. Urdaibaik, tresna gisa, Erabilera eta Kudeaketaren Plan Gidaria dauka (EKPG) (eta horren ondorioz, hainbat LEP, artadiena eta abar). 2. Garapen eginkizuna: kulturaren, ekologiaren eta gizartearen ikuspuntutik Garapen Iraunkorra sustatzea eta bermatzea da. Kasu honetan, Urdaibairen tresna Jarduera Sozioekonomikoak Bateratu eta Garatzeko Programa da (JSBGP). 3. Logistika eginkizuna: barne hartzen ditu zientzia ikerketa, jarraipena, prestakuntza eta heziketa, tokian tokiko, eskualdeko, nazioko eta mundu mailako kontserbazioari eta Garapen Iraunkorrari dagokienez. Kongresu hau hirugarren eginkizun horren barruan dago. Eta tresna “Erreserbaren Ingurumen Interpretazio, Ikerketa eta Hezkuntzarako Erabilpen Plana” da, Patronatuak 1997ko urtarrilean onartua. Horretan hainbat helburu eta jarduera finkatzen ziren, Ingurumen Interpretazioan, Ikerketan eta Hezkuntzan oinarrituta eskualdearen kontserbazio eta garapenerako helburu orokorrak bateratzeko. Helburu horien betetze maila ona izan da, baina egiteko dagoen bidaia oraindik oso luzea da, eta, beraz, eskerga eginkizun dagoen lana. Eta, gainera, hori ez da soilik lortzen kontzientzia harrarazteko mezuak zabalduz, eta eguneroko beharrei lotuta ez dauden jardueren bitartez; aitzitik, beharrezkoa da tokian tokiko eragileak inplikatzea lurraldearen kudeaketan. Eta, horretarako, funtsezkoa da ingurumen hezkuntza. Hezkuntza funtsezko elementua da etorkizun iraunkorreranzko aldaketa prozesuan. Bide bakarra da herritar gisa ardurak geuregana ditzagun, gure jarrerak alda ditzagun, balio eta ohitura iraunkor berriak har ditzagun. Hezkuntza funtsezkoa da pertsonak hezi eta gaitzeko, hartzen diren erabakiak eta jarduerak iraunkortasunaren aldekoak izan daitezen. Rioko Goi Bileran, 1992an, herri guztiei eskatu zitzaien 2002. urterako Garapen Iraunkorraren aldeko Hezkuntza Estrategia bat sustatu, garatu eta gauzatzeko. Gutxi batzuek baino ez dute lortu. Horregatik, 2002an Johannesburgon egindako Garapen Iraunkorrari buruzko Munduko Goi Bileran, espresuki jaso zen Iraunkortasunaren aldeko Hezkuntzarako Hamarkada bat bultzatzeko proposamena, eta, aldi berean, herrialdeei deia egin zitzaien hura garatzeko beharrezko bitartekoen eskuragarritasuna berma zezaten. Horrek benetako konpromiso bat ekarri zuen, Nazio Batuen Batzarrak Munduko Goi Bileran ezarritako erronka onartu egin baitzuen: “Garapen Iraunkorraren aldeko Hezkuntzarako Nazio Batuen Hamarkada, 2005-2014”. Dakizuenez, Eusko Jaurlaritzak Garapen Iraunkorrerako EAEko Ingurumen Estrategia (2002-2020) onartu zuen; izan ere, aipatu “Estrategian ingurumen helburuak ezartzen dira egungo belaunaldiarentzat bizi kalitatearen maila optimoa lortzea bermatzeko, etorkizuneko belaunaldien ongizatea arriskuan jarri gabe”. Bost ingurumen helburu eta 200dik gora konpromiso daude jasota 2002-2006 eta 2007-2010eko hurrenez hurrengo Ingurumen Esparru-Programetan. 2002-2006rako Ingurumen Esparru-Programan hau adierazten zen: “… 2006rako Eskolako Agenda 21 ezartzea irakaskuntzan ikastetxeen %50ean, eta %100ean 2012rako”. Lortu dugu jarri genuen helburua. 2006. urte honetan, EAEko 341 ikastetxe, 125.789 ikasle eta 11.193 irakasle gauzatzen ari dira “Eskolako Agenda 21” programak. Hazkundea sekulakoa izan da, hiru ikasturtetan soilik 41 ikastetxetik 341era zabaldu baita.

2007-2010erako Ingurumen Esparru Programaren barruan, etorkizunari begira, hainbat helburu planteatzen ari gara; besteak beste: • 2012an, EAEko ikastetxe guztiek “Eskolako Agenda 21” programa lantzen egon daitezen lortzea, eta, gainera, horietako %50ek Eskolako Agenda 21 ziurtagiria erdiestea. • 2014rako, ikastetxe guzti-guztiek atxikimendua agertzea eta konpromisoa hartzea iraunkortasunaren aldeko Hezkuntzarako Hamarkadaren alde; hori sailaren webgunean gauza daiteke. • 2014rako ikastetxe guztiek “Garapen Iraunkorrerako Hezkuntza koordinatzailea” izatea, eta pertsona horiek prestakuntza jasotzea garapen iraunkorraren aldeko heziketa emateko. • 2014rako, eskolako testuliburuetan Garapen Iraunkorraren aldeko Hezkuntzaren helburuekin bat datorren ikuspuntu bat jasotzea. • Hezkuntza komunitatean ingurumenaz eta iraunkortasunaz dagoen sentiberatasun maila jakitea, eta horretarako Eskola Ekobarometroa ezartzea, lau urtean behin egiteko. Nolanahi ere, Biodibertsitate zuzendariak, Elisa Sainz de Murietak, gaurko txostenean, zabalago aipatuko du Ingurumen eta Lurraldearen Antolaketa Sailean alor honetan bultzatzen ari garen lan ildoa. Baina ez nuke bukatu nahi gogorarazi gabe gure sailean ere errealitate bihurtu nahi dugula irakasten duguna, eta, horren adierazgarri, legegintzaldiaren lehen urtean beste natur parke bi daude (Aizkorri-Aratz eta Armañon); beraz, horien kopurua, EAEn, bederatzikoa da. Gainera, Zumaian, gune bat biotopo babestu izendatu dugu, eta lanean ari gara beste bat izendatzeko Bizkaiko Trianoko mendietan. Eta, hitz batean, gaur egun, EAEko lurraldearen ia laurden bat babestuta dago ingurumenaren ikuspuntutik (natur parke gisa, biotopo gisa eta abar). Lautik kilometro bat. Aurretik dugun bidea luzea da, baina badakigu bide onetik goazela, eta badakigu, halaber, hezkuntzaren zeregina funtsezkoa dela, ez bakarrik epe laburrean, bai eta epe ertain eta luzean ere. Arlo honetan egiten den lana, beraz, inoiz ez da nahikoa. Hala bada, animo aurretik dauzkagun hiru egun hauetarako. Mila esker zuen arretagatik.

Juan Jose Agirrezabala • Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Berriztatzeko Zuzendaria

Euskal Autonomia Erkidegoan, ikastetxeak 80-90eko hamarkadetatik ari dira ingurumenaren alde lanean. 1989an iritsi ziren erakundeak akordio batera, dekretuz eta hitzarmenez. Bi Sailen artean adostu zen: Ingurumena eta Hezkuntza. Ordutik aurrera, arautu egin ziren CEIDA zentroak sortzea, gaur egun, INGURUGELA izenekoak. Zentro horiek Autonomia Erkidegoko irakasleak ingurumenaren inguruan prestatzen dituzte, bai eta ingurumen hezkuntza sustatu ere hezkuntza-sisteman, unibertsitate-mailan izan ezik. Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak garapen horren alde egiteko konpromisoa hartu zuenez, CEIDA-INGURUGELA sarea hedatuz joan da. Lehenengo zentroa, Txurdinaga, Hezkuntza Sailaren mendeko hiru aholkularirekin hasi zen, eta, egun, 14 ditu. Gaur egun, sarea hedatu egin da, eta guztira bost zentro ditu hiru lurraldeetan sakabanatuta. Aholkularitza-zentro horietako bat Urdaibain dago. Zentroa Urdaibain jarri zen, 1993ko abuztuaren 3an, Eusko Jaurlaritzaren batzordeak EKZP (Erabilera eta Kudeaketa Zuzentzeko Plana) onartu zuelako, hain zuzen ere, Urdaibaiko Biosfera Erreserbarako. Plan horretan zortzi helburu orokor daude eta hauxe da horietako bat: “Ondare natural eta kulturalari buruzko ingurumen-ikerketa, -interpretazioa eta -hezkuntza sustatzea”. Azken 16 urteotan, ikasmaterialak argitaratu dira eta sentsibilizatze programak abian jarri; adibidez, eskola ekologikoa edo itsasertz nahiz ibaien egoeraz jabetzeko Aztertu programa. Asmoa irakasleei diziplinarteko ikuspegia ematea zen, ingurumena ulertzeko eta aztertzeko beharrezkoa baita. Ikasmaterialak diseinatu, landu eta hedatzeko lanak bi Sailek elkarrekin finantzatu dituzte. Era askotako ikasgaiak prestatu dituzte: euri azidoa edo berotegi-efektua, ekonomia-jarduerak eta haien ingurumen-inpaktua, ibaietako eta itsasertzeko ekosistemak, hirietako ingurumena, eta abar. Izenburu horiek ikastetxeetan landu diren gai batzuen berri ematen digute. Aldi berean, herritarrek ingurumena ikusteko beste modu bat garatu dute. Egindako inkestetan ikusten denez, gero eta jende gehiagok uste du ingurumena giza jarduerekin eta iraunkortasunaren edo bizi-kalitatearen kontzeptuarekin lotuta dagoela. Aldaketa berdinak nabaritzen dira ingurumenaren “kudeatzaileetan” ere; izan ere, lehen neurri kontserbazionistak kutsatu eta ia esku hartu gabeko guneetarako (mendi tontor garaietako parkeak) hartu ziren. Gaur egun, gehiago saiatzen gara giza jarduerak gune natural eta kulturalarekin elkartzen. Urdaibaiko Biosfera Erreserba horren adibide.

Ingurumen hezkuntza ere bide onetik doa aurrera, eta, batez ere, Rio de Janeiroko Goi-bilera (1992) eta Salonikako Konferentziatik (1997), gehiago lotzen da kudeaketarekin, iraunkortasun kontzeptuarekin eta partehartze demokratikoarekin. Izendapen berriak erabiltzen dira; esaterako, iraunkortasunerako hezkuntza edo garapen iraunkorrerako hezkuntza. Batekin nahiz bestearekin, ikasteko estrategiak erabili nahi ditugu, ingurumen arazoen inguruan sentsibilizatu nahiz kontzientziatzeko, arazo horiek ezagutzeko, konpontzeko gai izateko eta komunitateari hobetzeko ekintzetan parte hartzearen balioak irakasteko. Plan eta programen ibilbide horri jarraituz gero, 2002ko ekainaren 4ra iritsiko gara, orduan onartu baitzuen Eusko Jaurlaritzak “Garapen Iraunkorrerako Euskal Ingurumen Estrategia (2002-2020)”. Estrategia horren eginkizuna euskal gizarteak lortu behar dituen ingurumen-helburuak finkatzea da, gaur egungo belaunaldiak bizikalitate hoberena izaten jarrai dezan, baina hurrengo belaunaldien ongizatea arriskuan jarri gabe. Estrategia horrek bost ingurumen-xede1, bost baldintza2 eta 200 konpromiso baino gehiago zehazten ditu, guztiak ere beharrezkoak iraunkortasunerako aurrerapausoak egiteko. Horietako bat derrigorrezko hezkuntza ematen duten ikastetxeek beren ikasketa-planetan Eskolako Agenda 21 ezar dezaten lortzea da (ikastetxeen %50ek 2006rako eta %100ek 2012rako). Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak Garapen Iraunkorrerako Estrategia onartu du 2003-2006 aldirako. Hortaz, hezkuntza arloko berrikuntzako lehentasun gisa, zientzia, teknologia eta gizartea jarri dira, eta, horren barruan, garapen iraunkorrerako hezkuntza. Eskolako Agenda 21 abian jartzearekin batera gertatu da hori. Eskolako Agenda 21, 2003-2004 ikasturtean hasi ziren ezartzen 40 ikastetxetan. Orain, 2006ko urrian, 341 ikastetxe dabiltza (ikastetxeen %50 inguru) herritarrentzako hezkuntza eta garapen iraunkorrerako hezkuntza elkartu nahian, bai eta ikasleak erabakiak hartzeko eta ingurumena kudeatzeko prestatu nahian ere. Eskolaren eta komunitatearen artean dagoen hesia apurtzeko modu bat da hori. Eskolako Agenda 21ek gauza berriak dakartza, ingurunea aztertu eta ikastetxeko nahiz herriko baliabideak modu iraunkorrean kudeatzeaz gain, komunitatean parte hartzen du eta. Agenda horretan, parte hartzeko bi egitura agertzen dira: bata, ingurumen-batzordea, ikastetxe barruan dago, eta irakaskuntzako eragileek, irakaskuntzaz kanpokoek, ikasleek eta familiek osatzen dute; eta bestea, parte hartzeko Foroa, ikastetxetik kanpokoa da, herrikoa edo eskualdekoa, eta herri edo amankomunazgo bat garatzen ari diren ikastetxe guztietako ordezkariek osatzen dute. Tokiko Agenda 21ak eremutan banatuta daude, Euskal Autonomia Erkidegoan abian jartzerako finkatu zen bezalaxe. Eskolako Agenda 21en beste ezaugarri bat prozedura ziklikoa da; hasteko, ikastetxeko hezkuntza, antolakuntza eta ingurumen-egoeraren diagnostikoa egiten du. Hainbat gai hausnartu, berrikusi eta hobetzeko balio du: irakasteko metodoak, ikastetxeko giroa eta bizikidetza, eragileen arteko harremanak eta komunitate nahiz inguruarekikoak, Tokiko Agenda 21ean parte hartzea, eta abar. Diagnostikoa osatzeko, hobetzeko helburuak finkatu eta erakusleak zehazten dira, eta, ondoren, jarduerak hobetzeko ekintza-plana prestatzen da. Plana aldiroaldiro gainbegiratzen eta berrikusten da, “arazo” esanguratsuenak emaitzetan eta txosten batean jasotzen dira, eta, azkenik, helburuen eta abian jarritako hobetzeko neurrien berri ematen zaie hezkuntza-komunitateari, herritarrek parte hartzeko Foroari eta hezkuntza-agintariei. Agenda 21 hobetzeko eta hari buruz gogoeta egiteko urteroko ziklo horien bidez, ikastetxeko eguneroko bizitza aldatu nahi da, modu demokratikoan, ingurumena errespetatuz eta iraunkortasun-printzipioak aintzat hartuz. Hezkuntza Sailak, programaren beste arduradunak, aitortzen du irakasleek ordu zehatz batzuk eman behar dituztela kudeaketa arduratsuko eta ikasleen parte hartze aktiborako prozesu horiek bideratzen. Halaber, onartu du irakasleak prestatu egin behar direla, eta ikastetxeetako Eskolako Agenda 21en koordinatzaileari astebeteko liberazioa eman behar zaiola. Gainera, Hezkuntza Sailak, ezarritako helburu guztiak lortzeko, Laguntza Zerbitzua (Ingurugela–CEIDA) jarri du prozesuan sartuta dauden ikastetxeen eskura. Goi-mailako prestakuntza duten langileek aholkularitza-lanak egiten dituzte eta laguntza teknikoa ematen dute. Zerbitzuak hainbat administrazioren bidez, lantzen du programa, tokiko administrazioaren bidez batik bat, eta, horrela, egoera itxaropentsua sortzen laguntzen du.

Ingurumeneko helburuak: 1. Airea, ura eta lurra garbi eta osasungarri egotea bermatzea. 2. Baliabide naturalak eta hondakinak arduraz kudeatzea. 3. Izadia eta bioaniztasuna babestea. 4. Lurralde-oreka eta mugikortasuna: ikuspegi komuna. 5. Klima-aldaketaren eragina mugatzea.

EAEn iraunkortasunean aurrera egiteko bete beharreko baldintzak: 1. Ingurumenaren aldagaia beste politika batzuetan sartzea. 2. Indarreko legedia hobetzea eta hobeto aplikatzea. 3. Merkatua ingurumenaren alde egitera bultzatzea. 4. Herritarrei, Administrazioari eta enpresei ahalmenak ematea, eurek ere ardurak har ditzaten. 5. Beren jarrerak aldatzea iraunkortasun hobeagoa lortze aldera.

Azken urteotan, beste gertaera gogoangarri bat ere izan da: 2005eko urtarrilaren 1ean hasi zen, Nazio Batuen eta UNESCOren babespean, Garapen Iraunkorrerako Hezkuntzaren Hamarkada. Sarreran hauxe jartzen du: “Garapen Iraunkorreko Hezkuntzarako Nazio Batuen Hamarkadan, hezkuntza sustatu nahi da gizateriarentzako gizarte bideragarriagoa lortzeko oinarri gisa, eta Garapen Iraunkorra sartu ikastetxeetako maila guztietan. Hamarkadak nazioarteko lankidetza ere areagotuko du, garapen iraunkorrerako hezkuntza-jarduera, –politika eta– programa berritzaileak prestatu eta bateratze aldera”. 2005eko martxoan, Nazio Batuetako Europarako Ekonomia Batzordeko Ingurumen Politikako Batzordeak Garapen Iraunkorrerako Hezkuntzaren Estrategia onartu zuen, eta estrategia horretan oinarritu daiteke Garapen Iraunkorreko Hezkuntzarako Nazio Batuen Hamarkada aplikatzeko. Estrategiak adorea ematen die estatu eta eskualdeei beren sistema ofizialetan Garapen Iraunkorrerako hezkuntza sartzeko, eta, besteak beste, bi helburu hauek ditu: 1. Garapen iraunkorrerako hezkuntza arau-esparruetan eta sistema arautuetan zein arautu gabekoetan sartzeaz arduratzea. 2. Hezitzaileak prestatzea, irakasterakoan garapen iraunkorra kontuan har dezaten. Nazio Batuen Estrategiak aitortzen du “Garapen Iraunkorrerako Hezkuntza” kontzeptuak elkarri lotuta dauden ingurumen-, ekonomia- eta gizarte-gaiak hartzen dituela barnean. Garapen Iraunkorrerako Hezkuntzan, besteak beste, gai hauek landu behar direla dio: pobreziaren aurkako borroka, gizalegea, bakea, etika, herriarekiko eta munduarekiko ardura, demokrazia, kudeaketa politikoa, justizia, segurtasuna, giza eskubideak, osasuna, bi sexuen arteko berdintasuna, kultur aniztasuna, landaren eta hiriaren garapena, kontsumo-ohiturak, enpresen erantzukizuna eta ingurumena zaintzea. Sail hau oso sentsibilizatuta eta ados dago alderdi horiekin, eta bultzatu eta garatu egiten ditu lehentasun-ildo ezberdinetatik. Ezaugarri horiek izaera metatransbertsala ematen dio garapen iraunkorrerako hezkuntzari, bere barnean hartzen baititu kulturartekotasuna, giza eskubideetarako hezkuntza, ingurumen hezkuntza, hiritartasun demokratikoa, eta abar. Iraunkortasunerako eskola-kultura zeharkako ildoen ideia eta indar komunak eratu nahi ditu ikastetxeen eguneroko jardunean: globaltasuna eta elkarmendekotasuna, gizarte-aldaketa eta parte-hartzea. Ideia horiek iradokitzen dira curriculum osoan, esplizituan eta ezkutukoan, hau da, programa, leku, metodo eta egituretan. Horrenbestez, eskolak ez du jendea demokraziarako prestatu bakarrik egin behar, demokratikoa ere izan behar du, ez du ekologia irakatsi bakarrik egin behar, ekologikoa eta osasungarria ere izan behar du, eta abar. Asko erabiltzen diren bi aipamenekin laburbil daiteke: “hedabidea mezua da” Mc Luhan-en atsotitza, eta “egiten dugun hori ikasten dugu” Dewey-ren printzipio ezaguna. Hau da, gauzak ikusten, sentitzen eta baloratzen ikasten dugunean, ia beti, giroa horretarako antolatuta dagoelako ikasten dugu, ikasten uzten eta ikastera bultzatzen duelako behin eta berriz. Amaitzeko, eta Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren ordezkaria naizen aldetik, berriro diot: Garapen Iraunkorrerako hezkuntza modu zehatz batean ari gara sartzen gure ikastetxeetan, Eskolako Agenda 21en programaren bidez. Etorri zareten guztioi, gune babestuetako ingurumen hezkuntzako programen arduradunoi, adibide hau aurkeztu dizuet, hasiberria oraindik eta irakaspenak emateko asmorik gabe. Beste era bateko programak abian jartzera bultzatu nahi zaituztet, energia aurreztu eta lege jakin batzuetara egokitzea ez ezik, beste bizimodu bat ere bilatzen dutenak: kooperatiboa, partehartzailea, oraingo eta geroko belaunaldiekiko solidarioa eta bizimodumota guztiak errespetatzen dituena.

Miguel Ángel Gutiérrez • EHUko Ikerketa errektoreordea

Egunon. Lehenik eta behin, eskerrak eman nahi dizkiot antolaketa batzordeari, aukera eman didalako, “Garapen Iraunkorrari buruzko Urdaibaiko XII. Jardunaldien” barruan, “Gune babestuetako guneetako Ingurumen Hezkuntzako II. Kongresua” hasteko ekitaldi honetan parte hartzeko. Ingurumen hezkuntza denon zeregina da. Gizartearen kultur garapenaren barruan dago, eta herritarrek hori bereganatzeak bermatu egiten du ingurumen arazoak hobeto ulertu eta konponbideak bilatzea. Horregatik zoriondu nahi ditut kongresu honen antolatzaileak, denoi gogorarazteagatik zenbaterainoko garrantzia duen hezkuntzak Garapen Iraunkorrean. Bai eta horrelako ekitaldiak antolatu eta kudeatzeak eskatzen duen ahaleginagatik ere.

Hezkuntza funtsezko tresna da iraunkortasuna lortzeko. Euskal Herriko Unibertsitatea funtsezko erakundea da Euskadiko goi mailako hezkuntzan, eta, era berean, ikerketa jarduera bizia dauka, ingurumen gaietan ere bai. Orokorrean onartzen da egungo garapen ekonomikoaren joerak ez direla iraunkorrak, eta kontzientzia publikoa, hezkuntza eta gaitzea ezinbestekoak direla gizartea iraunkortasunaren bidera eramateko. Bitxia da konturatzea zaila egiten zaigula mundu iraunkor bat irudikatzea, baina ez dugu arazorik gure gizarteetan ezin iraunezkoa dena identifikatzeko. Oso laster egin dezakegu arazoen zerrenda bat: energiaren erabilera ez-eraginkorra, uraren kontserbazio falta, kutsadura handiagoa eta abar. Hezkuntza iraunkortasuna lortzeko tresna gisa erabiltzea da Garapen Iraunkorrerako Hezkuntza. Prestakuntza horrek gizarteari trebetasunak eta ezaguerak eman nahi dizkio, ingurumenean, ekonomian eta gizartean dituen arazoak konpontzeko modu berriak aurki ditzan. John Stuart Mill pentsalari handiak hau esaten zuen: “ezerk ez du hobeto frogatzen zibilizazio batek aurrera egiten duela lankidetzak aurrera egiteak baino”. Hezkuntza eta zientzia arloetan, gero eta hobeto zehaztu behar ditugu gure tokiko estrategiak, baina, era berean, beste lurraldeetakoekin, beste herrialdeetakoekin koordinatu egin behar ditugu, eta lankidetzan aritu hobetzeko. Uste dut garapen iraunkorra lortzeko beharrezkoa dela lankidetza zabala izatea, eta, hala, “orainaren beharrak betetzea beren beharrak betetzeko etorkizuneko belaunaldien ahalmena arriskuan jarri gabe”, garapen iraunkorraren definizio ezagunenetako batek dioen bezala. Niri dagokidanez, onena opa dizuet jardunaldi hauetan, eta espero duguna bete dezatela. Mila esker.

Josean Apraiz • Lehen alkateordea Urigintza eta Ingurumeneko Zinegotzi Arduraduna Bermeoko Udala

Egunon eta ondo etorriak, eta baita eskerrak emon danori zuen partehartzeagatik. Jardunaldi honeen helburuekaz bat etorriz, esan behar da heziketan dagoela etorkizuna. Bide horretatik etorri beharko jaku kontzientzia eta sortzen diren arazoei aurre egiteko, bereganatu beharko doguz, danon artean hartu beharrezkoak diren konpromezuak. Guretzat, Administrazinoan gagozenantzako, erraminte egokia horretarako, eraginkortasuna da. Holan eraginkorragoak eta eredu izanda, herritarrak errazago berenganatuko dau beren betebeharrak baita. Hori da, nire ikuspuntutik, agintariei tokaten jakun ardura nagusienetarikoa. Ez dot gura amaitu, aipatu barik arazo larrienetako bat, orokorrean, kontsumoarena dala, eta batez be, ingurumen ikuspegiari estu lotuta dagoen hau, lurren neurri bako kontsumoa. Eta kontsumoa ezin da izan gure sozietatearen motorra, beste balore batzuk landu behar doguz, etorkizuna jasangarria eta sozialagoa izateko. Jardunaldi honeek, esperientzi ezberdin eta euren elkartrukeekaz, hori lortzeko beste bide bat izan daian, eta gure herrian gozatu egingo duzuen asmoagaz... Hurrengorarte, zuok gure duzuen beste baterarte.

Inaugurazio hitzaldiak

Hezkuntza Garapen Iraunkorrerako

Miren Onaindia • Garapen Iraunkorra eta Ingurumen Hezkuntzari buruzko UPV/EHUko UNESCO Katedra

Beste garapen mota bateranzko beharrezko trantsizioa Bizi garen mundua mugatua delako egiaztapena ez da oraintsukoa, Erromako Klubak 1972. urtean egindako “Hazkundearen mugak” txostenean bertan ere salatzen zirelako planetak dituen mugak eta oinarrizko giza balioak aintzat hartu gabe gizarteak hazteko duen obsesioa. Egoera are gehiago okertu da, eta, gaur egun, teknologiaren eta erakundeen aurrerapena gorabehera, ikusten da giza aztarna ekologikoak handitzen jarraitzen duela. Giza eskaria planetaren ahalmena baino handiagoa da 1980. urtetik, gaur egun %20 handiagoa hain zuzen ere, eta, horregatik, mundu mailako iraunkortasunera iristeko beharrezkoa da pobreenen kontsumo maila handitzea eta, aldi berean, mundu mailako aztarna ekologikoa gutxitzea. Egoera jasanezin horri erantzuteko, bestela garatzeko proposamena sortzen da, Garapen Iraunkorra deritzonaren ildotik sortu ere, zeina Brundtland-ek definitu baitzuen 1987an: “oraingo beharrak betetzen dituen garapena, arriskuan jarri gabe etorkizuneko belaunaldiek beren beharrak betetzeko ahalmena”. Eta, hala, mezu hau zabaltzen da: “… mezua (garapen iraunkorra) jendearentzat da, haren ongizatea baita ingurumen eta garapen politika guztien azken xedea. Batzordea, bereziki, gazteei zuzentzen zaie. Munduko irakasleek ideia hori haiei helarazteko funtsezko zeregina izango dute”. Rio de Janeiron 1992an egindako Lurreko Goi Bilera mugarri garrantzitsua izan zen gizarteak garapen eredua aldatzeko beharra onartzeko bidean. Goi Bileran erabakitakoei jarraikiz, Garapen Iraunkorrerako Batzordeak UNESCO izendatu zuen Agenda 21eko 36 Kapituluko zereginen arduradun, hezkuntza, kontzientziatze eta prestakuntzan egin beharreko erreformak bizkortzeko. Hezkuntzari buruzko ikuspegi horrek ikuspuntu holistiko eta jakintza arteko bat eskatzen du, etorkizun iraunkorrerako beharrezko trebetasunen jakintza garatuko duena, hala nola balioak, portaera eta bizitzeko erak aldatzea sustatuko. Johannesburgen 2002. urtean egindako Goi Bilerak Rio de Janeiron, hamar urte lehenago, hartutako erabakiak berretsi zituen. UNESCOko zuzendari nagusi Koïchiro Matsuurak goi bilera horretan esandakoaren arabera, “garapen iraunkorrak herritar informatuak eta antolatuak behar ditu, erabaki zuzenak hartzeko gai direnak, gizarteek, gaur egun, gero eta gehiago aurre egin behar dieten egoera zailak konpontzeko”. Munduko pertsona guztiak Lurreko ekosistemen guztiz mende daude, bai eta horiek eskaintzen dituzten zerbitzuen mende ere: elikagaiak, ura, eritasunen kudeaketa, klimaren erregulazioa, gogobetetze espirituala eta plazer estetikoa. Nazio Batuek “Milurteko Ekosistemen Ebaluazioa” dela-eta egindako txostenean, argi ikusten da gizakiek, azken 50 urteetan, konpara daitekeen gizakiaren historiako beste edozein alditan baino lasterrago eta zabalago aldatu dituztela ekosistemak, batez ere bitartekoen eskari gero eta handiagoei erantzuteko. Aztertutako ekosistemen zerbitzuen %60 hondatzen ari dira, edo ematen zaien erabilera ez da iraunkorra, ur geza, arrain-harrapatzea, airearen eta uraren araztea, eskualde- eta toki-klimaren erregulazioa, arrisku naturalak eta izurriteak barne hartuta. Ekosistemetan egin diren aldaketek areagotu egin dute linealak ez diren eta bat-batekoak izan daitezkeen aldaketak gertatzeko aukera, eta horiek ondorio larriak dituzte giza ongizatearentzat. Honako hauek dira aldaketa horietako batzuk: gaixotasunak agertzea, uraren kalitatea bat-batean aldatzea, kostetako uretan “inguru hilak” sortzea, arrantzalekuak suntsitzea eta eskualde-klimen aldaketak. Planetaren eraldaketa horrek onura handiak ekarri ditu giza ongizatearentzat eta garapen ekonomikoarentzat. Baina orain ari

dira ikusten onura horiei lotutako benetako kostuak. Gainera, eskualde eta giza talde guztiek ez dute onurarik atera prozesu horretatik (egia esateko, askori kalte egin die). Degradazioaren kostuak beste talde batzuei edo etorkizuneko belaunaldiei pasaraz dakizkieke. Ekosistemen zerbitzuen degradazioa giza taldeen arteko desberdintasunak eta aldeak handitzen laguntzen ari da, eta hori pobrezia eta gizarte gatazka ekartzen dituen faktore bat da. Natura eta gizakiak osotasun bat dira, sistema sozio-ekologiko bat. Iraunkortasunaren alde lan egiten duen erkidego baten helburu nagusia bere garapenerako daukan kapitala egokiro kudeatzea da. Kapital hori bi mota handi hauetakoa izan daiteke: kapital naturala eta giza jatorrikoa. Iraunkortasunaren bidea hartu ahal izateko beharrezkoa da kapital mota guztiak osotasun bat balira bezala egokiro zaindu eta kudeatzea, horiek guztiek batera osatzen baitute erkidegoak kide guztien ongizatea mantendu eta hobetzeko daukan ondarea. Garapen iraunkorrak ez du bakarrik eskatzen natura kontserbatzea, bai eta osasuna, hezkuntza, enplegu aukerak, segurtasuna, erakundeen funtzionamendua, azpiegiturak, kultur nortasuna eta abar hobetzea ere.

Hezkuntza Garapen Iraunkorrerako 2000. urtetik, munduko gobernuak, Nazio Batuetako hainbat agentziarekin batera, programa batzuk gauzatzen ari dira, helburutzat hezkuntza dutenak, eta beren garapenean sinergiak sor ditzaketenak. Programa horien artean, azpimarratzekoak dira: Guztientzako Hezkuntza, Nazio Batuen Alfabetatzerako Hamarkada eta Garapen Iraunkorrerako Hezkuntzaren 2005-2014 Hamarkada. Programa horietan guztietan Garapenerako Hezkuntza da azken xedea, eta oinarrian uste sendo bat dute: hezkuntza da garapena lortzeko gakoetako bat, bai eta pobrezia zein eritasunak gutxitzeko ere, hau da, Milurteko Garapen Helburuak lortzeko. Garapen iraunkorrari lotutako kontzeptuak esparru guztietan zabaltzeko egindako aurrerapenek funtsezko elementutzat hartzen dute hezkuntza, eta, horregatik, testuinguru horretan hartzen du zentzua Nazio Batuek Garapen Iraunkorrerako Hezkuntzaren Hamarkadaz egindako Adierazpenak. Garapen Iraunkorrari dagokion gaiari Milurteko Garapen Helburuetako zazpigarren helburuan heltzen zaio, eta honela azaltzen da: â&#x20AC;&#x153;Ingurumenaren iraunkortasuna bermatzeaâ&#x20AC;?. Helburu horrek ezinbestean ekartzen du geldiarazi behar izatea ingurumeneko bitartekoen galera, eta garapen iraunkorreko printzipioak maila guztietako politika eta programetan jasotzea. Gaia garrantzitsua da toki eta eskualde mailetan bezala nazioartean ere, natur baliabideen ezin iraunezko erabileraren ondorioak muga bat direlako pobrezia eta eritasunak gutxitzeko. Ingurumen Hezkuntzan izandako 30 urtetik gorako esperientzia Hamarkada berri honen oinarria da, Ingurumen Hezkuntzak, haste beretik, ingurumen kontzeptua eskatzen duelako, natur eta gizarte inguruneen arteko erlazio sistema den aldetik. Garapen Iraunkorrerako Hezkuntza kontzeptuak Ingurumen Hezkuntza barne hartzen du, eta haren jarraipena da. Garapen Iraunkorrerako Hezkuntza zabaltzeko Nazio Batuek izendatutako Hamarkadak borondate berritua dakar hezkuntza benetako arazoak ulertu eta konponbide integratzaileen ildotik bideratzeko. Egile askoren ustez, Iraunkortasunerako Hezkuntza, Garapen Iraunkorrerako Hezkuntza eta Etorkizun Iraunkorrerako Hezkuntza Ingurumen Hezkuntza delakoaren aldi eboluzionatua dira. Historiaren ikuspuntutik, Iraunkortasun terminoa Ingurumen Hezkuntzaren ondokoa da, eta ingurumen, ekonomia eta gizarte alderdien arteko erlazio sistemari erreferentzia egitekoa. Hezkuntza Iraunkor terminoa ere erabiltzen da, irakaskuntza kontzeptuaren eboluzio gisa, eta horretan iraunkortasuna ezagutza prozesutik azaleratzen den propietate gisa adierazten da. Garapen Iraunkorrerako Hezkuntzak iraunkortasun printzipioen ezagueran sakondu nahi du, eta horien artean dago natur kapitala edo ekosistemen zerbitzuak mantentzearen garrantzia. Garapen Iraunkorrerako Hezkuntza azaleratzen ari den kontzeptu bat da, dinamikoa, berarekin hezkuntzaren ikuspuntu berria dakarrena, adin guztietako pertsonak prestatu nahi baititu etorkizun iraunkorra sortzeko ardurak beren gain har ditzaten. Hezkuntza mota honen metodologiak gaiei buruzko ikuspuntu orokor eta jakintza artekoa hartzea dakar, etorkizun iraunkorra lortzeko beharrezko trebetasunen ezagupena garatzeko, hala nola balioak, portaerak eta bizimoduak aldatzea sustatzeko. Hezkuntza mota honek beharrezkoa du balioetan heztea, gure arteko harreman moduak eta naturarekikoak barne hartzen ditu, eta gure eguneroko portaeraren eragin ugariak ulertzeko eskatzen du. Beste balio batzuk ere barne hartzen ditu: belaunaldien arteko eta barruko zuzentasuna, elkartasuna, tolerantzia, ulerberatasuna, ekimena eta aintzat hartzea aniztasuna. Bestalde, irakaskuntza motak metodologia integratzaile eta jakintza arteko batean oinarrituta egon behar du, ikaskuntza eraginkorra eta tokiko zein mundu osoko errealitatearen ezagutza susta dezan, hezkuntza benetako arazoak konpontzeko prozesutzat hartzen baita. Horregatik, â&#x20AC;&#x153;curriculum iraunkortzeaâ&#x20AC;? deritzonak ez du bakarrik ekarri behar ikasgai batzuk ikasketa planetan sartzea; aitzitik, iraunkortasuna zeharkako ardaztzat hartu behar da curriculum- eta ikasketa-garapenean.

Babestutako Natur Guneen Erabilera eta Kontserbazioaren Testuinguru Instituzionala Latinoamerikan

Jorge Rojas • Ingurumen Baliabideen Erabilera, Lurralde Planifikazio eta Ingurumen Babesaren UNESCO/EOLSS Katedra, Concepción Unibertsitatea, Txile

Milurtekoko ekosistemen balantze kritikoa Txostena: “Milurtekoko Ekosistemen Ebaluazioa” (95 herrialdetako 1.300 aditu, NBE: 2005eko urria): • Milurtekoko Ekosistemaren Ebaluazioan ondorioztatu zen munduko ekosistemetatik, hau da, besteak beste, zingira, kostaldeko eremu, baso eta lur guztietatik, bi heren andeatuta daudela, edo batere iraunkorra ez den moduan kudeatzen ari direla. • Lurrean bizia egon dadin ekosistemek eskaintzen dituzten zerbitzuen ehuneko hirurogei andeatzen ari dira, edo modu ez-iraunkorrean erabiltzen. • Ebaluazioaren azken emaitza da lurraren kapital naturala gastatzen ari garela, hainbestekoa dela lurraren funtzio naturalen gainean egiten den tentsioa, non planetako ekosistemek etorkizuneko belaunaldiak mantentzeko duten ahalmena dagoeneko ezin baita segurutzat jo” (Reid doktorea, Ebaluazioaren zuzendaria). • “Era berean, ebaluazioak argi uzten du etorkizuna benetan gure esku dagoela. Errotik alda dezakegu hurrengo 50 urteetan ekosistema zerbitzu askoren andeatzea, baina politikan eta praktikan egin beharreko aldaketak funtsezkoak dira, eta oraindik ez da horiekin hasi” (Reid doktorea). • “Bereziki kezkatu gintuen argi ikusteak oso lotura estuak daudela inguru erdi elkorretako ekosistema andeatzearen eta eskualde horietako pobreziaren artean” (Reid doktorea).

Garapen era eta modernitatearen arrazionaltasuna • Modernitatearen arrazionaltasuna: aurrerapenaren eta hazkundearen ideologia, arrazionaltasun instrumentalaren hegemonia, kontsumismoaren aldeko kultura, positibismo zientifikoa eta teknologia. • “Mundua, lehen, huts samar zegoen (%10 beteta), baina gaur egun nahiko beteta dago (%40), eta aldaketa hori laster gertatu da”. Horrek esan nahi du gizakiek eta horien osagarriek, zuzenean edo zeharka, Lurreko landareen fotosintesiaren ekoizpen garbi primarioaren %40 inguru erabiltzen dutela (Daly, 1997). Horregatik, kapital naturala, egun, ondasun urria eta hazkunde ekonomikoaren mugatzailea da, eta hurrengo 35 urteetan kontsumo hori bi aldiz handiagoa izateko arriskua dago, hazkunde ekonomikoaren egungo eredu irrazionalarekin jarraituz gero. Natura gehieneko ustiapen mugara iritsi da. Erabilpen muga hori gaindituko balitz, natur baliabideek huts egingo lukete.

Ekosistemen balioak eta zerbitzuak • Ekosistemek berezko balioa dute, beren produktibitatean oinarrituta. Atmosfera garbiaren kalitatea, lur baten ahalmen agrologikoa, leku jakin baten balio geomorfologikoa edo estrategikoa, aztarnategi paleontologikoak berezko balio iturriak dira, ekologiaren ikuspuntutik iraunarazi eta zaindu beharrekoak, natur eta giza bizitzaren onurarako.

• Ingurune biotikoko faktoreen balioa, bereziki flora eta faunarena, osatzen dituzten banku genetikoetan dago. Ekosistemek, bestalde, produkzio balio bat dute, eta ondasunak eta zerbitzuak ekoizten dituzte (lehengaiak, energia, baliabide hidrikoak, oxigenoa, elikagaiak, biomasa, medikamentuak eta abar). • Ekosistemek, halaber, paisaia balioa dute. Estetika balio garrantzitsua da, herritar gehienek aintzat hartua. Inspirazio eta sorkuntza artistikorako faktore garrantzitsua ere bada. Inguruneak balio soziokulturala ere badu, lurraldean ezarritako komunitateek eta giza taldeek sortu baldintza historiko eta kulturalek osatua.

Bioaniztasuna eta Babestutako Natur Guneak Latinoamerikan • Latinoamerikan eta Karibean dago munduko espezie eta ekoeskualdeen aniztasunik handiena, eta baliabide hidriko guztien ia herena. • Herrialdeek aitortzen dute ez dakitela zenbat espezie dauden benetan sartuta Natur Gune Babestuetan (Kubak izan ezik), haien helburu nagusia bioaniztasuna babestea izan arren. Are gehiago, Natur Gune Babestuetako asko ez daude jasota inolako babes kategoria espezifikotan. • Baso lehor tropikala gutxi babestuta dago inguru hartan (espezie kopuru handia eta endemismoa dauzka). • Natur gune babestuetan ahultzat hartzen diren edo arriskuan zein desagertzear dauden espezieen presentziari dagokionez, herrialde gehienek diote flora eta faunaren (ugaztunen) atariko inbentarioak dituztela, baina horietako informazioa gehienetan ez da sistematizatua, eta ez dakite espezieetako aleen kopurua. • Herrialde gutxik dute informazioa babestuta dauzkaten guneen kontserbazioari buruz, eta bidali zutenena subjektiboa da.

Natur gune babestuei lotutako arazoak (Nazio Batuen Garapenerako Programa, Latinoamerikarako Eskualde Bulegoa): • Basogabetzea eta nekazaritza zein abeltzaintzako muga handitzea: natur gune babestuek aurre egin behar dieten arazo nagusia. Mexiko, Guatemala eta Peru. Pobreziarekin eta hazkunde demografikoarekin lotzen dute. • Natur gune babestuetarako arauen urraketa: legez kontrako mozketa, ehiza eta arrantzaren neurriz gaineko ustiapena. Kontrol falta. • Giza eta ekonomia baliabiderik ez izatea. • Inbasioak babestekoak diren lurretan, bereziki El Salvadorren, Costa Rican, Panaman, Bolivian, Dominikar Errepublikan eta Mexikon: lurraren erabilera aldatzen dute, eta kalteak eragiten dituzte babestutako guneetan, lurraren edukitze mota edonolakoa izanda ere. • Uren kutsadura, bereziki Costa Rican, Panaman, Paraguain, Jamaikan, Dominikar Errepublikan eta Mexikon. • Baso suteak. • Natur hondamendiak, bereziki Ertamerikako herrialdeetan, inguru hartan askotan izaten baitira urakanak eta lehorteak. • Desordena planifikazio turistikoan; bereziki Costa Rica, Txile, Mexiko eta Boliviari eragiten die. • Meatzaritzari eta hidrokarburoen ustiapenari lotutako ingurumeneko kanpo faktoreak, nagusiki Mexikori, Panamari, Peruri, Boliviari eta Txileri eragiten dietenak. • Itsasaldean natur gune babestuak dituzten herrialdeek garrantzi handikotzat jotzen dute arrantzaren arazoa, legez kontrakoa izateagatik edo arau, teknologia edo kudeaketa egokirik ez egoteagatik. • Flora eta faunaren legez kontrako trafikoa; Hondurasi, El Salvadorri eta Dominikar Errepublikari eragiten die. • Harrobien ustiaketa Panaman, bideak eta urbilduak eraikitzea eta ureztatze lanak Bolivian eta Txilen. • Espezie exotikoak sartzea Paraguain, gailurrak eta muinoak erabiltzea telekomunikazioetarako El Salvadorren eta Hondurasen. • Legerik, borondate politikorik eta lurralde antolaketarik ez izatea, El Salvador eta Hondurasko Gobernuz Kanpoko Erakunde batzuek diotenez. • Kolonbiaren kasuan, gatazka armatuek eta legez kontrako landaketek Babestutako Natur Guneetako eremu handiak aldatzen dituzte. • Babestutako Natur Guneetan bizi diren komunitate indigenen autonomiak eragindako gatazkak, Kolonbian, babestutako natur guneei eragiten dieten legezko murrizketa erregimenen ondorioz. Arazo hauek, tokian tokiko aipamenak gorabehera, komunak dira eskualde osoan.

Askotarikoak dira arazo larri horien eragileak: politika ekonomikoak, atzerritarren inbertsioen presioak, araurik ez izatea, ingurumen arloetan erakunderik ez egotea edo daudenak ahulak izatea, kontrol eta antolaketa falta, eta herritarrek ingurumenaz kontzientziarik ez izatea.

Kudeaketa planik eza, ahulezia instituzionala eta herritarren esku-hartze urria (Nazio Batuen Garapenerako Programa, Eskualde Bulegoa) • Natur gune babestuen %7,3k baino ez daukate abiarazita kudeaketa plan bat. • Herrialde gehienek garrantzia ematen diote adostasunari eta herritarrek planak egitean esku hartzeari. Baina errealitatea bestelakoa da: Txilen eta inguruko beste hainbat herrialdetan, ingurumen gatazka ugari sortzen dira, herritarren esku-hartze eta adostasunik ezaren ondorioz. • Ia herrialde guztiek daukate Ingurumen Ministerioa, baina babestutako natur guneak ez daude guztietan horren barruan. • Herrialdeen %40an, babestutako natur guneak probintzia, departamendu, estatu edo udal administrazioaren barruan daude. • Herrialdeen %70ean, erreserba pribatuak daude, baina babesguneen sistema nazionalek oraindik ez dituzte ezagutzen. • Langile gutxi, gaitasun maila txikiarekin. • Aurrekontu eskasak eta askotarikoak: hektareako 0,56 dolarrekoa da eskualde osoko batez bestekoa. • Ez dago babestutako natur guneen lehentasunezko ebaluazio politika sendorik. Herrialde gehienetan ez dago jarraipen eta zaintza programarik. • Latinoamerikan eta Karibe aldean, ahuldu egin dira nazio-estatuak, globalizazio prozesuen ondorioz, eta horrek eragin kaltegarria dauka naturaren babesean.

Garrantzi txikia Babestutako Natur Guneei (Nazio Batuen Garapenerako Programa) • Herrialdeen %76an oraindik uste dute Babestutako Natur Guneek oso garrantzi txikia dutela herri-administrazioan. • Babestutako Natur Guneetan biztanleak izatea gai garrantzitsua da tokian tokiko garapenerako, erantzun zuten 23 herrialdeetatik %91n biztanleak baitituzte babestutako guneetan.

Ingurumen Hezkuntzak Iraunkortasunerantz Jotzeko Konpromezurantz. Jarraibide Orokorrak (2006-2010)

Elisa Sainz de Murieta â&#x20AC;˘ Eusko Jaurlaritzako Biodibertsitaterako eta Ingurumen Partaidetzarako zuzendaria

Egunon guzti-guztioi, Garapen Iraunkorrari buruzko Urdaibaiko Jardunaldi hauetan, Babesguneetako Ingurumen Hezkuntzari buruzko II. Kongresuaren barruan. Atsegina da niretzat, ekitaldi hain garrantzitsu honetan, Ingurumen eta Lurraldearen Antolaketa Sailean eta horretako Biodibertsitate Zuzendaritzan iraunkortasuna Hezkuntzara biltzeko zehaztu ditugun gako nagusiak aurkeztea. EAEn, Iraunkortasunerako Hezkuntzarekiko konpromisoak irmoa izan behar du, Iraunkortasunerako Hezkuntza bultzatu nahi baitugu, EAEn garapen iraunkorragoranzko bidean aurrera egiteko tresna eta lanabesa izan dadin. Erronka kolektiboa eta konplexua da; beharrezkoak ditu pertsonen sormena, baikortasuna, lana eta ilusioa, bat etorri behar du 2002-2020ko Garapen Iraunkorrerako Euskal Ingurumen Estrategiarekin, eta, gainera, Garapen Iraunkorrerako Hezkuntzarako Nazio Batuen 2005-2014 Hamarkadaren barruan egon behar du. Gure helburua iraunkortasunerako heztea da, honako hauengatik: beharrezkoa dugu gero eta pertsona gehiago ohartzea nahitaezkoa dela planeta osorako kultura berri bat izatea; premiazkoa dugu, halaber, gogoeta egitea esparru pribatuan bezala publikoan ere, ardurak eta ohitura berriak har ditzagun, eta jarrerak alda; beharrezkoak ditugu informazioa, prestakuntza, gogoeta, ekintzaâ&#x20AC;Ś Hitz batean, ikaste prozesu iraunkorra. Helburu horrek gizarte gisa dugun erronka kolektibo bati erantzuten dio, eta horretan laguntzen du: iraunkortasunerantz aurrera egitea EAEn. Gainera, baldintza eta betebehar bat da gizarte gisa garapen modu berrietarantz aurrera egiteko, eta pentsamendu ildo zehatz eta arrazoitu gisa sendotzen da, planifikazio eta kudeaketa iraunkorrerako politika berriak osatzen dituen bidenabar. Errealitatean, hezkuntza politika, programa eta praktikei beste orientazio bat emanez gauzatzen da. Iraunkortasunerako Hezkuntzak kultur aldaketa lortu nahi du (aldaketak pentsamoldeetan, sentieretan eta jokaeretan), gizarte eredu berri baterantz aurrera egiteko. Prozesu bat da, bide bat, kultura eraldatzea lortu nahi duena, baina prozesu guztiak bezala, motela da, esperimentala metodo, sistema eta formuletan, eta hiru esparrutan sakondu nahi du: pentsamenduan (logikarekin, datuekin, informazioarekin), emozioetan (jarrerarekin) eta ekintzan (portaera eta ohituren bidez). Iraunkortasuna da lortu nahi litzatekeena, helburu utopiko bat, jarraitu beharreko joerak adierazten dizkiguna. Hortaz, bide ematen digu gure hirien, gure gizartearen funtzionamenduan dauden arazoak eta desbideratzeak antzemateko. Eta, horrenbestez, ekimenak saiatzeko, praktika, jokabide eta ohitura onak ezagutarazi eta agerian jartzeko. Hezkuntza jardunari aplikatutako iraunkortasun kontzeptuari zentzua eman nahi dioten printzipioak hauek dira: ekintza eta aldaketarako heziketa, gogoeta kritikoa, ikuspuntu integratua, balioetan heztea, etorkizunaren ikuspegia, ikaste eta gauza berriak aurkitzen aritze etengabea, esperientzietan eta ekintzan oinarritutako ikasketa, hala nola parte-hartzea. Iraunkortasunerako Heziketa beren ekintzekin tokian tokiko iraunkortasunean eragina duten guztiei dago zuzenduta. Hortaz, Administrazioari (autonomikoa, forala edo tokian tokikoa izan), enpresei, hezkuntza komunitateari edo hezkuntza sistema formalari (Lehen heziketa, Bigarrena, Lanbide Heziketa eta Unibertsitatea), herritarrei, komunitateari eta hedabideei dagokie lan egitea eta aurrera jotzea iraunkortasunerako heziketan. Iraunkortasunerako Heziketak lehentasunezko lau jarduera arlo ezartzen ditu: alde batetik, heziketa sustatu eta hobetzea, ezaguera, trebetasun, balio eta ikuspuntu berriak ekarriz; bestetik, prestakuntza eta gaikuntza; era

berean, berriz orientatzea egungo hezkuntza programak; eta, azkenik, kontzientzia publikoa garatzea eta iraunkortasunaren ulergarritasunean sakontzea. Alde horretatik, EAEn bi xede zehaztu eta ezarri ditugu; eta, beraz, jarduteko bi era desberdin. Bateko, EAEn Iraunkortasunerako Hezkuntzaren aldeko Konpromisoa, eta, besteko, zehazkiago, hezkuntza sistema formalean, Iraunkortasunerako 2006-2010erako Ingurumen Hezkuntza Plana.

EAEko Iraunkortasunerako Hezkuntzaren aldeko Konpromisoa Iraunkortasunerako Hezkuntzaren konplexutasunak eta hedadurak gure planifikazioa eta jarduera baldintzatu dituzte. Ez dezagun ahantz Iraunkortasunerako Hezkuntzak eragina duela lehentasunezko hainbat jarduera arlotan, gai edo esparru guztietan, ikasketa prozesu guztietan (formalak, ez-formalak edo informalak izan), eta, beraz, pertsona eta eragile guztietan (administrazioa, enpresak, hezkuntza komunitatea, herritarrak eta hedabideak). Oraingoz, eta EAEn erakundeek Iraunkortasunerako Hezkuntzaren aldeko Konpromisoa hartu bitartean, konplexutasun hori konpontzeko ahaleginak egiten dira, eta, horretarako, hezkuntza praktika, programa edo hezkuntza plan sektorial guztietan kontuan hartu, integratu eta aplikatu egiten dira Iraunkortasunerako Hezkuntzaren printzipioak. Hitz batean, hezkuntza politikak berriz orientatzeko bidean lan egiten da, EAEn etorkizuna iraunkorragoa izateko benetako ekarpena egin dezaten bermatzeko. Alde horretatik, aurrera egin dugu Ingurumen Hezkuntzatik eta hezkuntza sistema formaletik lehen ekarpena (sektoriala) eginez EAEko Iraunkortasunerako Hezkuntzaren aldeko Konpromisoari (globala). Konpromiso hori hezkuntza sistema formaleko Iraunkortasunerako 2006-2010eko Ingurumen Hezkuntza Planean gauzatu da.

Hezkuntza sistema formaleko Iraunkortasunerako 2006-2010eko Ingurumen Hezkuntza Plana Iraunkortasunerako Ingurumen Hezkuntza Plan hori aurrerapauso bat da EAEko Iraunkortasunerako Hezkuntzaren aldeko Konpromisorako bidean, erreferentziatzat Garapen Iraunkorrerako Hezkuntzarako Nazio Batuen 2005-2014 Hamarkada hartuz. Aldi berean, bidea ematen du betetzeko Garapen Iraunkorrerako EAEko Ingurumen Estrategiaren 3. xedean adierazitako konpromisoetako bat, EAEko Ingurumen Hezkuntzaren gaineko Diagnostikoaz elikatzen da, hala nola etorkizunerako haren lorpen eta erronka nagusien identifikazioaz, eta zeregin argi bat, bost helmuga eta hamar helburu espezifiko ezartzen ditu 2006-2010 epean lortzeko. Plan honek Iraunkortasunerako Hezkuntzaren zazpi printzipioak jasotzen ditu. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Heziketa ekiteko eta aldatzeko. Gogoeta kritikoa. Ikuspuntu integratua. Balioetan heztea. Etorkizunaren ikuspegia, eta etengabe ikastea zein ezagutzea. Esperientzietan eta ekintzetan oinarritutako ikasketa. Parte-hartzea.

Eraginkortasun aldetik, honela dago egituratuta: 6 jarduera ildo edo estrategia, 33 programa (18 unibertsitatez kanpoko hezkuntza sistemarako eta 15 unibertsitaterako), 114 neurritan edo ekiteko konpromiso zehatzetan banatuta; 57 unibertsitatez kanpoko hezkuntza sistemarako, eta beste 57ak unibertsitaterako. Iraunkortasunerako Ingurumen Hezkuntza Plana unibertsitatez kanpoko hezkuntza komunitateari eta unibertsitatekoari zuzenduta dago. Lehentasuna eman diegu inplikatutako eragileei eraginkortasunean, efizientzian, esperimentazioan eta berrikuntzan irabazteko; alde batetik, zuzendaritza taldeari, irakasleei, ikasleei, gurasoei, irakasle ez diren langileei; eta, bestetik, hezkuntza administrazioari: lehenik eta behin, Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila eta Ingurumen eta Lurraldearen Antolamendu Saila, eta, zeharka, ingurumen hezkuntza arloko ekipamenduak. Plana sei jarduera ildotan edo bektore orokorretan dago oinarrituta, eta, horietan, 114 ekintzak biltzen dituzten jarduera programak jasotzen dira. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Informazioa eta komunikazioa sentiberatzeko eta erantzunkide egiteko. Erabakiak hartzeko prestatzea eta gaitzea. Partaidetza sustatzea, erraztea eta dinamizatzea. Ikerketa, berrikuntza eta esperimentazioa. Antolakuntza eta bitartekoak. Koordinazioa, lankidetza eta sarean lan egitea.

Iraunkortasunerako Ingurumen Hezkuntza Plan honen helburua proposatutako 114 neurriak gogoetatzeko, eztabaidatzeko eta ekiteko balio izatea da. Norainoko eta helburu jakin batzuk dituen edozein plan bezala, Jarraipen eta Ebaluazio Programa bat ere badago, aurrerapenak neurtu eta kuantifikatzeko. Jarraipena egiteko, Urteroko Jarraipen Txosten bat edo Barne Txosten bat erabiliko da, Planaren Adierazleen Sistemarekin batera, eta, gainera, adierazle espezifiko bat izango du, EAEko Ingurumen Adierazleen Sistemara bildu beharrekoa. Zehaztu diren adierazleak hauek dira: 1. Hezkuntza komunitateak ingurumenaz eta iraunkortasunaz duen sentiberatze maila. 2. Ingurumen kudeaketarako sistemak dituzten ikastetxeen ehunekoa. 3. Eskolako Agenda 21, Unibertsitateko Agenda 21 edo iraunkortasunerako ingurumen hezkuntzako beste programa batzuetan sartuta dauden ikastetxeen ehunekoa. 4. Eskolako edo Unibertsitateko Agenda 21 ziurtatua duten ikastetxeen ehunekoa (unibertsitatekoak izan edo unibertsitatez kanpokoak). 5. Komunikazio eta informazio maila iraunkortasunerako ingurumen hezkuntzan. 6. Ingurugela-CEIDAri eta ingurumen hezkuntzako ekipamenduei dagokienez, ezagutze eta gogobetetze maila. 7. Iraunkortasunerako Ingurumen Hezkuntza Planetik ondorioztatutako prestakuntza planaren ezartze eta estaldura maila. 8. Iraunkortasunerako ingurumen hezkuntzan berrikuntza sustatzeko urteko proiektuen eta bitartekoen kopurua. 9. Iraunkortasunerako ingurumen hezkuntzaren koordinatzailea duten Berritzegune eta ikastetxeen ehunekoa. 11. Iraunkortasunerako ingurumen Hezkuntzarekin konpromisoa hartu duten erakundeen sareari adierazitako atxikimenduak. 12. Hezkuntza komunitateak Eskolako Agenda 21ean, Unibertsitateko Agenda 21ean edo iraunkortasunerako ingurumen hezkuntzako beste programa batzuetan duen parte-hartze maila. 13. EAEko Administrazioak Iraunkortasunerako Ingurumen Hezkuntza Plana abiarazi eta gauzatzera bideratutako aurrekontuko diru hornidura. 14. Iraunkortasunerako Ingurumen Hezkuntza Planaren lidergo eta garapenean inplikatutako eragileen arteko koordinazioa. Ingurumen eta Lurraldearen Antolaketa Sailekook Ingurumen Hezkuntza sustatzeko erabili nahi dugun estrategia horrek guztiak gure konpromisoa izan nahi du, etorkizuneko haur belaunaldiek ikas ditzaten eta, bereziki, beren lanean eta eguneroko bizitzan aplika ditzaten ingurunearekiko zuzentasun, berdintasun eta errespetu kontzeptuak, iraunkortasunaren oinarria direlako. Iraunkortasunaren erronka bihotzak, buruak eta eskuak irabaztea delako.

Espainiar Estatuko babestutako gune naturaletarako Jarduera Plana: ingurumen hezkuntzan dituen ondorioak

Javier Gómez-Limón • EUROPARC-España-ren Bulego Teknikoa

Zer da? Espainiar Estatuko Babestutako Gune Naturaletarako Jarduera Plana erreferentziako dokumentu bat da, ikuspuntu partekatua islatzen duena gune horiek XXI. mendeko gizartean betetzen duten eginkizunari buruz. Diagnostikoak, gomendioak eta jarduera proposamen zehatzak eskaintzen ditu bere planifikazio, kudeaketa eta kontserbazioak planteatzen dituen erronkei aurre egiteko.

Nondik sortzen da? Gure herrialdean ia 1.150 gune natural daude legez babestuta, eta errealitate hori berez urrats garrantzitsua da naturaren kontserbazioa eta horrek gizarteari eskaintzen dizkion ingurumen onurak eta zerbitzuak bermatzeko. Baina hori ez da nahikoa. Gune horiek guztira betetzen duten eremua, bost milioi hektarea baino gehiago, planifikatzeko, kudeatzeko eta mantentzeko beharrezkoa da guneak tresnaz hornitzea, eta optimizatzea dauzkaten bitartekoak, gizarteari egindako ahaleginaren emaitza zehatzak eskaintzeko. Jarduera Plan hau Caracasen 1992an egindako Parkeen Mundu Kongresuaren gomendioetatik abiatu zen, hala nola haren emaitzetako batetik, Parkeak Bizitzarako: Jarduera Plana Europako Gune Babestuetarako dokumentutik, zeina 1994an argitaratu baitzuen UICNk beste hainbat erakunderen lankidetzarekin, besteak beste, Europako Parke Natural eta Nazionalen Federazioarenarekin (EUROPARC). Orduan, herrialde bakoitzean eztabaida gune bat ezartzea proposatu zen, gomendioak nazioetako eta eskualdeetako beharretara egokitzeko. 2003an egin beharreko Parkeen Mundu Kongresuari begira, lortutako emaitzak aztertzeko, oraindik zeuden mugak identifikatzeko eta XXI. mendeko lehen hamarkadarako neurri zehatzak proposatzeko ekimena hartu zuen EUROPARC-Españak 1999ko batzarrean. EUROPARC-España EUROPARC Federazioko kidea da, eta bertan esku hartzen dute eta ordezkaritza daukate babestutako gune naturalen planifikazioaren eta kudeaketaren ardura duten administrazio guztiek: administrazio zentralak, autonomia erkidegoek, diputazioek eta uharte batzarrek. Horregatik, foro honetan Jarduera Plana egitea egoeren aniztasuna eta askotarikotasuna behar bezala islatuta geratzen direlako bermerik onena da.

Zein helburu eta eduki ditu? Jarduera Planak, dokumentu estrategiko eta orientatzailea den aldetik, helburu hauek ditu: • Bultzatu, sustatu eta lagundu babestutako guneen sistemak eta sareak, autonomia erkidego bakoitzaren esparru eta egitura berezia errespetatuz. • Orientazioak ekarri eta metodoak zein irizpideak zabaldu kontserbazio arloko nazioko zein nazioarteko estrategiak betetzeko. • Gomendio zehatzak egin babestutako guneen planifikazio, kudeaketa, kontserbazio, herri erabilera, ikerketa, segimendu, parte-hartze eta ebaluazio alorretan.

• Bultzatu kontzientzia hartzea, hala nola herritarren parte-hartzea kontserbazio eta garapenari buruzko erabakietan. Jarduera Plana gaikako zortzi kapitulutan antolatuta dago (planifikazioa, bitarteko materialak eta giza bitartekoak, garapen soziekonomikoa, herri erabilera, ikerketa eta jarraipena, parte-hartzea eta ebaluazioa), eta bakoitzean eduki hauek garatzen dira: • • • •

Diagnostikoa: informazio eguneratutik abiatuta egoeren aniztasuna jasotzen du. Gomendioak: egungo egoeraren diagnostikoan oinarrituta. Hurrengo urteetan abiarazi beharreko lehentasunezko jarduerak. Behatoki biziak, babestutako gune jakin batzuetan garatutako esperientzia gogobetegarriak, eta beste gune batzuetarako erakusbide izan daitezkeenak.

Zein da ekarpena? Jarduera Plan hau egin bitartean lortutako diagnostikotik hurrengo urteetan aurre egin behar zaien erronka nagusiak zein diren ondorioztatzen da: • Beharrezko elementu guztiak izango dituzten babestutako guneen sistemak garatzea, lurraldearen biologia eta paisaia aniztasuna bermatzeko (gune-inguruak, moteltze esparruak, korridoreak). • Zehaztu metodologiaren ikuspuntutik babestutako guneak hautatu eta mugatzeko irizpideak. • Integratu babestutako guneak sektoreetako politiketan, lurraldea antolatzeko oinarrizko tresnak diren aldetik. • Integratu Natura 2000 sarea babestutako guneen politikaren eskema orokorrean. • Murriztu dauden kudeaketa planen tipologia, eta eredu malgu baterantz jo; hor, funtsezko edukiak zehaztu egingo dira, eta babestutako gune bakoitzaren benetako konplexutasuna egokituko. • Ezarri lurraldearen diagnostiko eta etengabeko jarraipen sistemak, kontserbazio jarduerak abiarazteko funtsezko oinarri gisa. • Finkatu irizpide objektiboak garapen sozioekonomikorako neurriak abiarazteko, kontserbazioarekin bateragarriak direnak baino susta ez daitezen. • Planifikatu babestutako guneetan herri erabilera, haien helburuen artean naturaren kultura, hezkuntza eta jolas gozamena izanez gero. • Sendotu kudeaketa eraginkorra horren beharra duten babestutako guneetan; horrelakotzat hartzen dena kudeaketa plan bat du, helburu esplizituak identifikatuta dauzkana, eta horiei argi eta garbi zehaztu eta kuantifikatutako bitarteko materialak eta giza arlokoak aplikatzen zaizkie. • Lortu ikertzaileen eta babestutako guneen kudeatzaileen arteko interakzio eraginkorra, helburuen identifikazioa eta kudeaketa-arazoen konponketa gero eta gehiago oinarritzeko jakintza zientifikoan. • Zabaldu eta hobetu babestutako guneen planifikazioan eta kudeaketan herri esku-hartzerako tresnak, eta erraztu eta sustatu gizartearen parte-hartzea kontserbazio politiketan. • Erabili bai planifikazio tresnen aldizkako ebaluazioa, bai eta babestutako guneen kudeaketaren emaitzena ere. Dokumentuak ia 120 gomendio eta 40 lehentasunezko jarduera jasotzen ditu. Gomendioek ildo nagusiak ekartzen dituzte, bai metodologikoak bai antolaketa arlokoak, honako hauek errazteko: sektoreetako politiken integrazioa, koordinazioa, bitartekoen hornikuntza, prestakuntza eta ebaluazio prozeduren hobekuntza. Lehentasunezko jarduerak, nagusiki, hauek dira: eskuliburuak egitea, esperientziak biltzea, datu baseak antolatu eta zabaltzea, trukerako foroak, proiektu pilotu erakusleak eta gaikako mintegiak. Jarduera Planak, halaber, behatoki biziak jasotzen ditu, hala nola babestutako guneek eta beste erakunde batzuek ekarritako esperientziak; izan ere, erreferentzia baliagarriak dira antzeko jarduerak beste gune batzuetan abiarazteko. Horiek Jarduera Planean sartzea aukera bat da kolektibo zabal bati ezagutarazteko garatzen dituzten proiektuak, informazioa trukatzeko eta, egoki izanez gero, lankidetzan aritzeko. Herri administrazioei, hala nola gune naturalen kudeaketan interesatuta dauden eta parte-hartze handiagoa edo txikiagoa duten gainerako gizarte eragileei funtsezko eginkizuna dagokie identifikatutako gomendioak eta jarduerak gauzatu ahal izatea ahalbidetzeko; horregatik, dokumentu hau egin eta garatzeko orduan, funtsezkoa izan da haien parte-hartzea.

Zerikusia ingurumen hezkuntzarekin Planeko lehentasunezko hainbat ekintzak zerikusi zuzena daukate ingurumen hezkuntzarekin, batez ere herri erabilera eta parte-hartzea kapituluetakoek. Herri erabilerari eskainitako kapituluan, kontuan hartutako lehentasunezko lau jardueretako bat hau da: “Ebaluatu herri erabilerako hornidurek gaur egun babestutako guneetan betetzen duten eginkizuna”. Lehentasunezko jarduera hori betetzeko, ikerketa oso bat abiarazi zen, emaitzatzat eskuliburu bat argitaratzea ekarri zuena.

Eskuliburuaren egiturak bi helburu orokorri erantzuten die: horniduren ebaluazio metodologia bat proposatzea adierazle sistema batean oinarrituta, eta hornidurek gaur egun betetzen duten eginkizuna ebaluatzea horretarako metodologia hori sei kasu praktikotan (gune babestuak) erabiliz. Dokumentuak helburu espezifiko batzuk ere planteatzen ditu: • • • • • • • • •

Zehaztu nola garatzen den herri erabileraren eta horniduren planifikazioa eta programazioa. Jakin zein bitarteko material eta zein giza bitarteko bideratzen diren herri erabilerara eta horniduretara. Jakin zein den horniduren eta zerbitzuen eskaintza. Ebaluatu zer-nolako sarrera eta irisgarritasuna duten eskaintzen diren hornidurek eta zerbitzuek. Zehaztu zein informazio mota, topiko eta mezu zabaltzen diren horniduretatik. Kalkulatu zein maiztasunekin baliatzen diren hornidurak. Zehaztu zein den babestutako gunearen ikus-nortasuna, eta nolako komunikazioa duen ingurunearekin. Jakin horniduretako langileek zer inplikazio duten beren lanean, eta zer iritzi duten horretaz. Jakin nolakoa den bisitarien esperientzia, eta zer-nolako iritzia duten horniduretara egindako bisitaz.

Gaur egun, eta herri erabilera nola egituratuta dagoen eta hari buruz izan ohi den ideia kontuan hartuta, hornidurak eta, zehazkiago, bisitari-guneak babestutako guneetan ongietorria eta harrera egiteko lekuak izaten dira, bisitariarekiko lehen harreman zein informazio tokia direlako. Baina, gainera, hornidura horiek beste helburu batzuk ere bete behar dituzte, eta, besteak beste, herri administrazioek gizartean zabaldu nahi dituzten ingurumen arloko mezuen hedatzaile izan behar dute, eta horien artean hauek dira azpimarratzekoak: aniztasun biologikoa kontserbatzearen garrantzia, babestutako guneen kudeaketa eta babes helburuak, lurraldearen antolaketa iraunkorra izatea ingurumenaren ikuspegitik, tokian tokiko ingurumen arazoa, eta abar. Alde horretatik, instalazio hauek funtsezko zeregin estrategikoa beteko lukete gure ingurunea errespetatuko lukeen ingurumen kultura lortzeko bidean. Hornidura horiek, halaber, babestutako guneen kudeaketaren aurpegia ere zabaltzen dute, eta modua ematen dute beharrezko informazioa gizarteratzeko, administrazioek kudeaketa arloan hartzen dituzten erabakiak uler daitezen, batzuetan polemikoak dira eta. Horrelako informaziorik gabe, herritarrek eta, bereziki, tokian tokikoek iritzi okerra izan dezakete kontserbazio politikei buruz. Eskuliburuak hainbat adierazle (37) jasotzen ditu babestutako guneetako hornidurak ebaluatzeko. Dokumentuan, halaber, berrikuste zerrenda bat ageri da, herri erabileraren kudeaketa sistema hobetu nahi duten gune guztientzat. Alde horretatik, gune bakoitzak bere ahal, behar eta lehentasunetara egokitu behar du. Nolanahi ere, dokumentuaren baliagarritasuna aski justifikatuta egongo litzateke baldin eta babestutako guneetako arduradunen artean prozesu hauei ekiteko beharrari buruzko gogoeta eragingo balu. Dokumentu osoa, emaitza eta gomendio guztiak barne, hemen eskura daiteke: http://www.europarces.org/intranet/EUROPARC/publicado/publicaciones_Europarc-Espana/manual_3.pdf Planean, jendearen parte-hartzeari eskainitako kapituluan, jasotako lehentasunezko zortzi jardueretako bat honako hau da: “Eskuliburu bat egitea komunikazioari eta Natura 2000 sarearen ezarpenean parte hartzeari buruz”. Jarduera Planak parte-hartzeaz egiten duen diagnostikotik ondorioztatzen da defizit bat dagoela, oro har, Espainiar Estatuko babestutako gune naturalen planifikazioan eta kudeaketan parte hartzeari dagokionez. Nolanahi ere, azpimarratu beharko litzateke guneetan askotariko egoerak daudela. Batzuetan, parte hartzeko askotariko bideak zabaltzen ari dira, eta programa gutxi-asko handinahitsuak garatzen dira; bestetzuetan, berriz, jendeak ia ez dauka parte hartzeko aukerarik. Natura 2000 sarearen ezarpena izugarrizko erronka da parte-hartzearen ikuspegitik, batez ere kontuan hartzen badugu sare horrek nola edo hala gure lurraldearen ia %25i eragingo diola. Hala ere, egiaztatu ahal izan da gizarteak Natura 2000 sarearen garapenean komunikazio zein parte-hartzea izateko prozesuak ez direla aski izaten ari. Informazio egiazko, argi eta eskuragarria ezinbestekoa da partehartze prozesu eraginkor eta arduratsuak garatzeko. Gaur egun, kalitateko informazio defizita ikusten da Sarearen kontzeptuaren beraren inguruan, bai eta horrek gizartean, ekonomian eta ingurumenean izan ditzakeen eraginen inguruan ere. Ingurumen arazoen konponketan herritarren parte-hartzeak gaur egun pizten duen interesa dela eta, herri administrazioek oso zeregin garrantzitsua dute lehentasunezko jarduera horren garapenean. Eskuliburu hau lagungarria eta bitartekoa izango da babestutako guneei lotutako teknikari, kudeatzaile eta beste profesional batzuentzat, Natura 2000 sarearen ezarpen eta garapenean komunikazio eta jendearen parte-hartze alderdiei heltzeko orduan. Dokumentuan planteatzen diren helburu zehatzak hauek dira: • Ahalik eta jakintza eta esperientzia baliagarri gehien biltzea, Natura 2000 sarean eta sareaz komunikazioa eta jendearen parte-hartzea garatzeari dagokionez. • Dokumentazio hori material praktiko eta erabilgarri bihurtzea, baliagarria eta ulergarria izan dadin are gizarte tresna hauen aplikazioan bide luzerik egina ez duten erabiltzaileentzat ere. • Natura 2000 sarean sartutako guneetako teknikari eta kudeatzaileen esku jartzea komunikazioarekin eta jendearen parte-hartzearekin zerikusia duten alderdietan haien kudeaketa gidatzeko balio duen bitarteko bat.

Lehentasunezko Jarduera honen azken helburua da lanerako hainbat metodologia, tresna eta teknika biltzea, beharrezkoak direlako Natura 2000 sarearen garapenean jendearen parte-hartzea eta komunikazioa sustatu eta dinamizatzeko, bai eta, kontzeptuak argitu eta aurkitutako informazio zein komunikazio gabeziak zuzentzeko orduan, laguntzeko eta gidatzeko ere.

Madariaga Dorrerako proiektua: Biodibertsitatearen Behatokia

Anton Aramburu • Eusko Jaurlaritzako Biodibertsitate burua

Ondoren, nahi dut etorkizunean EAEko Biodibertsitatearen Interpretazio Zentroa izango denetik egingo dugun ibilbide birtual batean zuek parte hartzea; zentroa Madariaga Dorrean kokatuko da, hau da, Busturian, Urdaibaiko Biosfera Erreserbaren erdi-erdian dagoen eraikin historiko batean. XV. mendeko eraikuntza bat da, Erlojuaren Dorrea ere esaten zaiona, historian zehar gorabehera asko eta askotarikoak izan dituena, eta berritu eta berregituratu egin dena Biodibertsitatearen Behatokia hartzeko. Zentroak erakusketa alde bat izango du, edukiak jendarteratzeko xedea izango duena, eta beste alde bat Biodibertsitatearen Behatokirako izango da, ezagutzan oinarrituta. Hortaz, Esther Larrañaga sailburuaren hitzetan, Madariaga Dorreak haste beretik helburu bikoitza dauka: “leihoa izatea, gure ingurumen kapitalaren aniztasuna eta aberastasuna ager dadin, eta, aldi berean, hauspoa izatea, ingurumenarekiko errespetu kultura eta biodibertsitatearen iraupena susta ditzan”. Proiektua, halaber, baliagarria izango da Europan Urdaibai erreferentzia gisa finkatzeko biodibertsitate arloan. Azpiegitura honek EAEn biodibertsitatearen erreferentziazko zentro bat izan nahi du, Biosferaren Erreserbarako sarbidea izan nahi du, halaber, eta toki enblematikoa ere bai, natur ondareari dagokionez, euskal herritar guztientzat. Bere helburu nagusia da mota guztietako bisitariei azaltzea zer den biodibertsitatea Urdaibain eta EAEn bezala planeta osoan ere. Eta hori lortzeko, interpretazio zentrora egiten den bisitak gaira urratsez urrats hurbiltzea planteatzen du, eta, hala, barrualdera sartzeko arrapala beretik hasten da hurbilpena. Bertan argazki originalak eta harrigarriak ikusiko ditugu: animalia eta landare espezieen xehetasunak, testuinguruz eta eskalaz kanpoko irudiak, interpretatzen zailak. Dorrea bide moduan egituratuta egongo da, biodibertsitatearen misterioak eta aberastasunak deskribatzeko bide moduan, Harrera lekutik beretik egon ere, hor euskarri grafiko batek hainbat argazkiren esanahia argituko baitu, baina horiek biodibertsitatearen lagin txiki bat baino ez dira izango. Aurkezpen horren ondoren, erakusketa gela bisitatuko da, leku ilun bat, gure begiek eserleku batzuk besterik ikusiko ez dutena, eta, horman, hainbat etnia eta hizkuntzatako pertsonen bideo proiekzioak izango dira, biodibertsitateaz duten ikuspuntua modu espontaneoan azalduz. Eta guk geuk, badakigu zer den biodibertsitatea? Iluntasunaren ondoren argia iristen da. Argitasun handi-handiko areto batean sartzen gara; bitartekoz beteta dago: fauna argazkiak, intsektu bildumak edo beste fauna multzo batzuenak, zuhaitz hostoak, likenak, lagin naturalak, lupak organismo ñimiñoak ikusteko… Biodibertsitateak inguratzen gaitu, haren funtsa eta esanahia intuitiboki geureganatzen ditugu. Edo hala uste dugu. Biodibertsitatean murgiltze horrek hitzak benetan zer esan nahi duen ulertzeko prestatu gaitu. Eta hurrengo aretora igarotzean ohartzen gara, definizio ofiziala idatzita ikusten baitugu hainbat hizkuntzatan. Dibertsitate kulturalaren adibide ona. Orain, urratsez urrats, definizio ofizialean aipatzen ziren biodibertsitatearen hiru mailetatik ibiltzen hasten gara: biodibertsitate genetikotik, espezieen biodibertsitatetik eta ekosistemenetik. Eta horietara sartzeko, hiru arkupe igaro behar ditugu.

Lehendabizikoa, biodibertsitate genetikoari eskainita dago: gizabanakoa axolazkoa da. Argazkiek, ilustrazioek eta testu laburrek biodibertsitatearen maila honetan sartzen gaituzte; maila hau esparru honen erdialdean kokatutako eskultura elementu batek sinbolizatzen du: DNAren helize bikoitza, aldakortasun genetiko osoaren oinarria. Gainera, gizabanako gisa dugun garrantzia egiaztatu ahal izango dugu ikusizko interaktibo batean; horretan, geure burua islatuta ikusiko dugu, hainbat etnia, adin eta izaeratako gizabanako askorekin batera. Bigarren arkupera iristen gara, biodibertsitate espezifikoari eskainitakora: espeziea axolazkoa da. Berriz ere, erdian kokatutako eskultura elementu batek esparru honen funtsa sinbolizatzen du. Eboluzioaren espirala da, Lurraren gaineko biziaren dibertsifikazioaren jatorria. Hirugarren arkupea ekosistemen dibertsitatearen gainekoa da: ekosistema axolazkoa da. Aretoaren erdian “ekosfera” bat dago, NASAk diseinatutako ekosistema esperimental bat, ingurune guztiz itxi batean orekan bizi diren zenbait organismok osatua. Horren inguruan, ekosistemen biodibertsitateak planetan zer-nolako garrantzia duen ulertzeko beharrezko informazio grafikoa eta ikus-entzunezkoa dago. Ondoren, Euskal Herriari eskainitako esparruan sartzen gara. Bertako ekosistemak eta natur babesguneak aurkeztu ondoren, areto handi bat dago, prisma handiak dituena; horietako bakoitzak lurraldearen zati bat azaltzen du, bai natur sistemekin bai giza presentziarekin zerikusia duen protagonista baten sarrerarekin. Biodibertsitate naturala eta kulturala, herri baten ondarea. Areto horren amaieran, geoikusgailu izeneko interaktibo informatiko batek modua ematen digu Euskal Herriko espezie nagusien banaketa geografikoa jakiteko. Bisitako zirkuituak, orain, biodibertsitate gordetzaile handi batera eramaten gaitu, Urdaibaiko Biosfera Erreserbara. Biodibertsitate horretako elementu batzuk itxuragatik ezagut ditzakegu, eta beste batzuk haien aromagatik edo ukimenaren bidez. Gune informatiko interaktibo batek modua emango digu mota guztietako informazioa eskuratzeko Biosferaren Erreserbari buruz. Baina esparru honetako elementurik erakargarriena akuario izugarri handi bat da, Erreserbako itsas hondora irekitzen den leiho handia, eta mota guztietako organismoak ikustea ahalbidetzen duena: arrainak, itsas harrak, esponjak, karramarroak, itsas izarrak, trikuak, algak… Biodibertsitate izugarri aberatsa, baina egoera normalean ikusteko guztiz zaila. Honaino iritsita, baliteke minutu batzuk behar izatea geldi egoteko, jasotako informazio guztia pausatzen uzteko, eta Urdaibairi buruz zein hartako osagaien artean ezartzen den oreka ekologiko konplexuari buruz ikusentzunezko ekoizpen bat ikusteko. Ikus-entzunezko aretotik dorrera abiatuko gara, eta hor Urdaibaik planetan duen eginkizuna ikasiko dugu: nazioarteko diplomak eta bere kokapena biosferaren erreserba guztien artean. Gainera, zuzen-zuzenean entzungo ditugu haren kontserbazioa ahalbidetu zuten pertsonen lekukotasunak. Eta behatokira iristen gara. Hemen ikuspegia izugarri ederra da. Inguruaren maketa bat, largabista batzuk eta binokular turistiko birtual bat erabiliz, gure ingurua ezagutuko dugu, eta Biosferaren Erreserbako leku interesgarri batzuetara hurbilduko gara. Azalpenezko ibilbidea beste areto batean bukatuko da, eta hor ikus-entzunezko bat erakutsiko da Urdaibain, denboraren joanean, gizakien eta naturaren artean sortutako harremanari buruz; orain gauden dorretxe honen modukoen esanahia azpimarratuko da. Ibilbide osoan, esparru guztietan, “Biodiver” izeneko modulu batzuk izango dira, txikienak jolas eta diberti daitezen: buruhausgarri erraldoiak, puzzleak, ordenagailu joko bat, pieza imantatuak dituen beste bat, arbel bat marrazteko, eta txotxongilo lantegi bat, inguruko pertsonaia bereizgarri batzuekin: eskulangileetatik hasi eta izaki mitologikoetaraino. Bisita bukatutakoan, informazioa emango dizuegu Erreserbak eta inguruek eskaintzen dituzten aukera turistikoei eta bestelako guztiei buruz. Era berean, Urdaibai gainetik hegan egin ahal izango dugu era birtualean, eta jaitsi hautatutako leku batzuetara, horien gaineko informazio zehatza lortzeko. Agur bikaina izango da, eta gonbidapen ona, Urdaibaiko Biosfera Erreserbako bazterrak bisitatu eta ezagutzeko.

Beheko eta behatokiaren solairuko diseinua Madariaga dorrean

BEHEKO SOLAIRUA

A IZ G . 6

A TZ ZI I B

EN IR A B AI RD U 5.

N AI IB A RD U

DA N E D

A ET

AK M O PL DI KO ZE T R U AG A KI O AT H BE 5.

EA N U G

BEHATOKIAREN SOLAIRUA

Sotoaren diseinua Madariaga dorrean

SOTOA

? zu du

aizi b i: ba a ai rek d r o U I. en 4. r

a tx ku

a te ita tr s be in di a io aib B rd . H U 4.

a te ita n tr s rria e e ib l H od ka i s .B u G E 4.

a te oa ta a i k ? i o ts a zif tik te er n pe ib ta ne i e s d e s r e t e t o a g er bi us te te e ib n at er ita ita d t e i z s s o t m rt ts bi k, er te er be ib is zu ib da di s d d a o r o io o e Et Bi Ek Bi .B .Z A. B. .E .F. C D. . . 4. 4 4 4. 4 4

3. HARRERA LEKUA

2. SARTZEKO ARRAPALA

Madariaga Dorrearen ikuspegiak

Lan Taldeak

1. Lan Taldea Tokiko komunitateen parte-hartzea eta inplikazioa Ondorioak

Santiago Campos1, Marta Rozas2 •

Koordinatzailea GEA Ingurumen Ikerketen Kudeaketa

•

Idazkaria Urdaibaiko Biosfera Erreserbako Bulego Teknikoa

Introducción Lan taldeak honela ulertu eta hitzartu du “herritarren parte-hartzea Babestutako Gune Naturaletan” ideiaren definizioa: prozesu bat da, zeinaren bidez gizabanakoak inplikatu egiten baitira gizarte eta ingurumen arazoei buruz erabakiak hartzeko orduan, bai eta horiek kudeatzen diren moduan ere. Hitz batean, tresna batzuk dira, herritarrei Babestutako Gune Naturaleen kudeaketan eta planifikazioan hartzen diren erabakietan eragiteko ahalmena ematen dietenak. Gure ustez, besteak beste, ekintza hain iradokor eta askotariko hauek parte hartzea dira: Erantzunkide egitea Eraldatzea Biltzea Kooperatzea Laguntzea Egonkortzea Sortzea Ahal izatea Konpromisoa hartzea Batzea Inplikatzea Erantzutea Jardutea Ulertzea Integratzea

Ondorioak Babestutako Gune Naturaleetako parte-hartzean arrakasta izateko gakoak Babestutako Gune Naturaletan tan parte hartzera bultzatzen duten ekimenak oraindik ez daude sistematikoki ezarrita, baina badaude behar bezain argigarriak diren batzuk, horrelako prozesuak planteatzeko argibideak eskain ditzaketenak. Esperientzia iradokitzaile horietako batzuei erreparatuta, Babestutako Gune Naturalen esparruan parte-hartze prozesuak arrakastatsuak izateko gure ustez funtsezkoak diren hainbat gako lortzen dira; honako hauek: Lekuan lekuko komunitateetara hurbiltze “gogorra” egitea saihesteko: • “Sozio-dibertsitatea aztertzea, edo kontuan hartzea”. • Landa-ingurua ez mitifikatzea. • Kontuan izatea landa-inguruan sentiberatasuna askotarikoa izaten dela. • Aldez aurretik ikertzea tokian tokiko komunitateen alderdi sozialak eta antropologikoak, Babestutako Gune Naturala lekuko errealitatera egokitzea lortzeko, litezkeen laguntzaileak identifikatzeko, gogaidetasunak sortzeko eta abar. Prozesu hauen sustatzaileak gogoan izan behar dituen beharrezko kontu batzuk: • Giza alderdia arretaz zaintzea. • Babesgunearen kudeaketa eta/edo babes prozesuaren zein unetan ezartzen diren aztertzea: beti deklarazioa egiteko erabakiaren ondoren?

• Entzutean jarrera aktiboa izatea: kontserbazioa tokiko historiatik abiatuta eraikitzea, tokiko gizartetik kanpo aldera. • Aldez aurretik gaitzea. • Sarean lan egiteko ahalmena: norbait dago hor kanpoan… • Babestutako Gune Naturaleen gaineko ikuspuntua aldatzea; debekuaren ordez kontserbazio aktiboa, eta horrek dakartzan aukerak. Parte-hartzaileek izan beharrekoei dagokienez: • Parte-hartzearen helburuei egokitutako aldez aurreko prestakuntza eta gaikuntza izan beharra. • Parte-hartzearen mugak jakitea eta aitortzea: indarreko legedia errespetatzea. • Prozesuen diseinuan haien inplikazioa sustatzea, eta prozesuen jarraitutasunaren “autogestiorako” guneak erraztea. Beste kontu batzuk: • • • • •

Borondatezko jarduna eraginkorragoa eta aberatsagoa da kudeaketaren parean gertatuz gero. Gizarte aldaketak motelak dira. Beharrezkoa da parte hartzeko erakunde egonkorrak sortzea. Gizarte mugimenduen gizarte abangoardia eginkizuna aitortzea eta baliatzea. Jabetzaren gizarte eginkizuna ulertaraztea (ez da absolutua).

Erronkak babesguneetan parte hartzeko Herritarren parte-hartzea Babesgune Naturalen planifikazioan, kudeaketan eta administrazioan sartzeko, heldu beharreko erronka batzuk daude: 1. Parte-hartzearen prestakuntza/informazioa/gardentasuna/eskuragarritasuna, eta gizarte zibila sendotzea. 2. Egokitzen dakien eta gizarte eskari berriei laster erantzuteko gauza den administrazio modu baterantz jotzea. 3. Ingurumen justizia benetan eskuratzea. 4. Ordezkaritza organo formalen kalitatea eta funtzionamendua. 5. Parte-hartze prozesuen jarraipena, ebaluazioa eta segida, eta haien eragina kudeaketan. 6. Arauak eta planak egitea. 7. Agerian uztea “atzeko ateak”. 8. Sinesgarritasuna ematea parte-hartzeari. Lantaldearen denbora mugak zirela eta, lehen hiru puntuak ozta-ozta aztertu ahal izan ziren, eta, ondoren, haien gaineko oharren bat zirriborratzen da.

1. Parte-hartzearen prestakuntza/informazioa/gardentasuna/ eskuragarritasuna, eta gizarte zibila sendotzea Gaur egun, arazo batzuk daude: • • • • • • •

Ingurumen informazio ulergarririk ez izatea. Elkarte sarearen ahuldadea. Gizartean orokorra izatea parte hartzeko bideak ez jakitea. Abian jartzen diren prozesuetan, helburuak eta parte-hartze mailak zehaztuta ez egotea. Gizartean, prozesu horietan parte hartzeko ohiturarik ez izatea. Administrazio mugak. Manipulatze arriskua.

Egoera horretarako arrazoitzat, hauek hartzen dira: • • • • •

Parte-hartzeak edo eragile batzuek ez dute zilegitasunik gizartean. Prestakuntza falta. Desilusioa parte hartzeko prozesuen balioari dagokionez. Bitartekoak ez izatea (denborazkoak, ekonomikoak, giza arlokoak, teknikoak). Herri arlokoa norberarena ere badelako kontzientziarik ez izatea.

Arazo horiei eta beren eragileei heltzeko, betiere jarduteari begira, proposamen hauen inguruan ikertzea proposatzen da: 1. Hezkuntza formalean parte-hartzea sartzea tresna metodologiko gisa. 2. Parte hartzeko egungo bideak identifikatu eta zabaltzea (tokian tokiko eta/edo eskualdean eskualdeko eragileen artean, Babestutako Gune Naturaleetako informazio bulegoak, materialak eta abar). 3. Komunikazio kanpainak egitea herritarren parte-hartzea sustatzeko.

4. 5. 6. 7.

Informazioa doan eta erraz eskuratzea. Finantzaketa ereduak, parte hartzeko bitartekoak zabaltzea (subentzioak, laguntzak, deialdiak eta abar). Parte-hartze prozesuak ebaluatu beharra. Parte-hartze prozesuen emaitzak zabaldu eta argitaratzea.

2. Egokitzen dakien administrazio modu baterantz jotzea Administrazioaren egungo egoeran, zailtasun batzuk daude demokrazia prozesu zuzenagoei aurre egiteko: • Zurruntasuna, burokrazia gehiegi, Administraziora iristeko zailtasuna eta Administrazioaren eraginkortasun urria. • Administrazioaren funtzionamendua “botere esparruetan” zatituta egotea. • Administrazioaren eta administratuaren balio eskalen arteko gatazka. • Zurruntasuna prozesuen denboretan. Egoera horren eragile gisa, hauek ikusten dira. • • • •

Zurruntasuna araudiaren aplikazioan eta barne funtzionamenduan. Mintzaide/bitartekorik ez izatea Administrazioaren eta administratuaren artean. Eredu/paradigma instituzional klasikoak. Komunikazio, koordinazio eta interakziorik eza sailen artean, Administrazioen artean, eta inplikatutako gainerako eragileekin. • Interes ekonomikoak, politikoak eta bestelako hainbat ingurumen arlokoen gainetik egotea. • Bitartekorik, baliabiderik eza. • Epe laburreko pentsamendu eredua aplikatzea. Egoera hori dela eta, ekin beharreko hainbat jarduera ildo proposatzen dira: 1. Administrazioa malgutzea: subsidiariotasun, deszentralizazio eta dinamizazio printzipioa aplikatzea. 2. Autonomia ematea administrazioari botere politiko eta ekonomikoaren aurrean: batera erabakitzeko organoen garapena, teknikariak, eragindakoak eta abar bertan direla. 3. Diziplinartekotasuna sustatzea Administrazioaren barruan. 4. Informazio eta koordinazio sistema eraginkorra ezartzea sailen artean. 5. Sormena sustatzea. 6. Mentalitate aldaketa sustatzea epe luzeko pentsamenduen edo politiken ildotik. 7. Administrazioaren eta administratuen arteko mintzaideak/bitartekariak izatearen sustapena. 8. Parte-hartze prozesuei dagokienez, administratzaileen prestakuntza sustatzea.

3. Ingurumen justizia benetan eskuratzea Gizartean, justizia eskuratzeari dagokionez, antzematen den giroa negatiboa da, eta honako hauek horren ondorio dira: • • • •

Konfiantzarik eza sistema judizialean. Erabaki judizialez motelak direla eta burokrazia dagoela pentsatzea. Muga ekonomikoak izatea justiziara iristeko. Gatazkak konpontzeko bide estrajudizialik ez dagoelako ustea.

Era berean, herri ekimena erabiltzearen ondorioz, arazoak eta “paradoxak” daude: • • • •

“Ingurumen arloko tratu txarren egilea” ez da agerikoa jendearentzat. Zaila da interes kolektiboak aldeztea administrazioaren aurrean. Justizia administratzaileen sentiberatasunik eza. Ekimen publikoan, herritarren kultura falta.

Ekiteko proposamen batzuk: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Kasu arrakastatsuak eta praktika onak zabaltzea. Gizartearen gaitzespena lortzeko kanpaina mediatikoak. Prozesu judizialak ingurumen interes kolektiboen defentsara egokitzea. Doako laguntza juridikoa ezartzea, eta bermeak desagertzea kautelazko eteteak lortzeko. Ebazpen eta bitartekaritza organoak sortzea eta babestea. Kostuak ezartzea Administrazioari, eta ondoriozko errepikapena aginte axolagabeari. Ingurumen jurisdikzio bereziak sortzea estatuaren antolaketa judizialaren maila guztietan. Prestakuntza zientifikoa eta teknikoa organo judizialei (epaileak, fiskalak eta abar).

1. Lan Taldea

ADESGA: Tokiko komunitate baten parte-hartzea ZEPA baten kudeaketan ingurumen hezkuntzaren bitartez. Eboluzioa eta helburuak

Virginia Pina • El Garruchalgo Garapen Iraunkorrerako auzo elkartea (ADESGA)

Lekua: “El Valle mendia eta Altaona zein Escalonako mendilerroak” izeneko ZEPA Murtziako eskualdean hegaztiak babesteko 22 gune berezi daude (ZEPA), 1979ko apirilaren 2an basahegaztien kontserbazioari buruz onartutako 79/409/EEE zuzentarauaren arabera. Gune natural horietan babestutako lurraldea 200 mila hektareatik gorakoa da, Murtziako eskualdearen bostena. “El Valle mendiak eta Altaona zein Escalonako mendilerroek” 2001ean jaso zuten ZEPA izendapena, hontza handientzako ZEPA irizpideak betetzeagatik. Ia 15 mila hektareako eremu bat hartzen du Murtzia udalerrian, eta, ondorioz, Europako guneen sarean dago, Natura 2000 Sarean. Baso- eta nekazaritza-gune bat da, idorreko lurlanean jardun ohi duena: olibondoak, almendrondoak eta algarroboa; azken urteetan gero eta zitriko gehiago landatzen ari dira. Inguruan herri txikiak daude. Jabe gehienak nekazariak dira. Murtzia hiritik hurbil dagoenez gero, bidezidor kirolari eta txirrindulari asko inguratzen dira, naturaz eta lasaitasunaz gozatzeko. Ehiza xeherako barrutiak ere badaude; horregatik, ehiztariak ere bertaratzen dira. Inguruak, hegaztiak babesteko zona berezia izateaz gain, beste babes modu batzuk ere dauzka, babestutako ZEPA barruko hainbat eremuri eragiten dietenak. “El Valle” ingurua El Valle y Carrascoy Eskualde Parkearen barruan dago, eta, Habitaten Zuzentarauaren irizpideen arabera, Komunitate-Garrantziko Leku gisa proposatuta dago. Gainera, Altaona eta Escalonako mendilerroak Basa-Fauna Babesteko Gunetzat hartuta daude, eta, beraz, Sentiberatze Ekologikoko Gune dira, Murtzia eskualdeko ingurumena babesteko martxoaren 8ko 7/1995 Legearen arabera. Hainbat babes modu izan arren, inguruan arazo batzuk daude, gunearen osotasuna arriskuan jartzen dutenak. Besteak beste: lurzoruaren erabilera aldaketa, etengabeko eraikuntza, gunearen inguruko egoitza multzoak, autobia baten eraikuntza, urtegi bat egitea Uraldietarako Planaren barruan, zaborrak etengabe botatzea eta sail ureztatuen ugaritzea. Inguruak ez dauka Kudeaketa Planik lurralde honetan izan daitezkeen jarduerak arautu eta antolatzeko, eta, ondorioz, batzuetan, bertan egin nahi diren zenbait proiekturen kasuan zehaztasunik eza izan da. Askotan, aipatutako arriskuak babes egoera ez jakitearen ondorio dira, bai eta, jabeen zein erabiltzaileen artean ikus daitekeen bezala, gizarteak bertako natur balioak aintzat ez hartzearen ondorio ere.

ADESGA: helburuak eta kideen soslaia Bertako biztanle talde handi batek elkartzea erabaki zuen, estrategia bat egin eta oso gertukoak ziruditen arrisku batzuei aurre egiteko, esate baterako, honako hauei: urtegi baten eraikuntza Rambla del Garruchalen eta inguru hori zeharkatzen duen errepidea egokitzea.

El Garruchalgo Garapen Iraunkorrerako Auzo Elkartea 2003an sortu zen garapen eredu alternatiboak planteatzeko, jarduera ekonomikoak gune natural honen kontserbazioarekin bateragarriak izan zitezen. Eta, hala, ikusita oso orokortuta zegoela ez jakitea zergatik babestu den gunea, hala nola lurraldeari ez zaiola balio handirik ematen, ZEPAren esparru geografikoko eta inguruko populazio guneetako biztanleak, jabeak eta erabiltzaileak sentiberatzea dago bere zeregin nagusien artean. Hortaz, elkartea berri samarra da, bai duela gutxi sortua delako, bai kideen batez besteko adinagatik. Osatzen duten pertsonak hiritik etorritakoak edo hurbileko herrietakoak dira, eta landa bizimodua hautatu dute. ADESGAn, gaur egun, hirurogei pertsona baino gehiago daude.

Jardueren nondik norakoa Hasieran, ADESGAren jarduerak, nagusiki, protesta ekintzak izaten ziren, baina jarduera berezi batzuk ere egiten ziren, tradizionalagoak, basotzea eta euri bideak garbitzea esate baterako; hala ere, eredu izan arren, kontserbazioaz lehendik ere sentiberatuek baino ez zuten esku hartzen. Ondoren, ADESGAk, alde batetik, lan teknikoagoa egiten jarraitu zuen, honako hauetan oinarrituta: salaketak egin, dokumentu teknikoak idatzi, espazioaren kontserbazioarentzat kaltegarriak ziren proiektuen aurkako helegiteak paratu, fauna eta floraren gaineko ikerketak, horretarako gaitasuna zuten pertsonak behar zituztenak; eta, bestetik, prestakuntza jarduerak egin zituen elkarteko kideentzat: nekazaritza ekologikoaren inguruko ikastaroak, hegaztien ikerketa eta abar, baina, horietan, berriz ere, lehendik sentiberatuta zeudenek esku hartzen zuten, eta horren erakusgarri zen parte-hartzaileak ADESGAko kide izatea. Azkenik, hondar aldi honetan, ADESGAk estrategia aldatu du: salatu eta eskatu beharrean, alternatibak proposatu eta jardun egin du, eta ekintzak ez ditu barrura begira bakarrik egin, bai eta kanpora begira ere, inguruneaz aldez aurretik sentiberatuta ez zeuden pertsonentzat, hitz batean, aliatuak bilatu eta eragin biderkatzailea izan nahian. Eta, horretarako, Ingurumen Hezkuntza kontserbaziorako ezinbesteko tresna bihurtu zen. Geroztik, ADESGAk hurrengo oinarri hauek ditu jarduerak planifikatu eta garatzeko orduan: • Jarduera nagusien helburua informazioa ematea, heztea eta parte hartzea da. • Hezkuntza jarduera eta programek planifikazioa izan behar dute abiapuntu, helburu batzuetan oinarrituta. • Jarduerek hartzaile gehiagorengana iritsi behar dute: ZEPA barrukoak (nekazariak, ehiztariak, jabeak…) eta horren ingurukoak. • Ikuspuntua eta zabaltzeko mezua aldatzen dira: kontserbaziotik produkzio iraunkorrera.

Gauzatutako jarduerak Gaur egun arte, eta bizitza laburra izan arren, ADESGAk jarduera ugari egin ditu ingurumen hezkuntzaren barruan; honako hauek azpimarratu behar dira: • Prestakuntza: elkarteko kideentzat eta bertako gainerako biztanleentzat egindako ikastaroetan aztertutako gaien artean hauek nabarmentzen dira: ZEPA inguruen onurak, nekazaritza ekologikoa, almendrondo eta olibondoen landaketaren bideragarritasuna. • Edukiak landu, informazio eta interpretazio seinaleak prestatu eta jarri ZEPAn gehien erabiltzen diren errepideei buruz, gune naturalaren kudeaketaz arduratzen den erakundearekin batera. • ZEPAren Garapen Iraunkorrerako Plana egitea (kudeaketa planaren atarikoa) guztien parte-hartzearekin. • Hainbat bidezidorren interpretazio seinaleak jartzea. • Argazki-maratoia gai honekin: ZEPAko paisaiak. • Inkestak eta azterketak biztanleen artean, gunearen babesaz dakitenari buruz. • Bisita gidatuak ingurutik.Gaur egun, Udalak utzitako hainbat gunetan ingurumen hezkuntza alorreko jarduerak planifikatzen ari dira lurraldea zaintzeko. Duela gutxi, ADESGAk lankidetza hitzarmen bat sinatu du Murtziako Eskualdeko Industria eta Ingurumen Kontseilaritzarekin ingurumen hezkuntza eta prestakuntza alorreko jarduerak garatzeko, eta, ondorioz, giza jardueren garapen iraunkorra lortzeko, eta horiek bateragarriak egiteko ZEPAn dauden hegaztien kontserbazioarekin; horregatik, elkarte horrek parte-hartze handixeagoa izan dezake babestutako gunearen kudeaketan. Beste hainbat jardueraren artean, ingurumen hezkuntzako kanpainen diseinua dago, zenbait biztanle sektorerentzat: nekazariak, elkarteak, ikastetxeak; babestutako gunearen kontserbazioan parte-hartzea eta konpromisoa izan ditzaten sustatzen da. ADESGAk ingurumen hezkuntzan izandako jardueren nondik norakoa laburtzeko, esan dezakegu protesta elkartea izan zela hasieran, baina geroago, bere jardunean, gehiago nabarmendu duela beharrezkoa dela herritarrek jakitea eta aintzat hartzea balio ekologikoa eta kulturala, kontserbazioan parte hartzeko oinarri gisa. Hori guztia, inola ere alde batera utzi gabe beste lan tekniko eta jardun aldarrikatzaileago batzuk.

ADESGAren zereginak ZEPAren babes eta garapen iraunkorrean laguntzeko parte-hartzea sustatzearen bidez Ingurumen parte-hartze eta hezkuntzarekin zerikusia duten zereginen artean, honako hauek daude: • • • • • • •

Ebaluatu gauzatutako jarduerak eta programak, hala nola haietako parte-hartze maila. Jarraitutasuna eman abiarazitako hezkuntza jarduerei. Iritsi kontserbazioaren hain alde ez dauden ZEPAko sektoreetara. Garatu elkartearen Partaidetzazko Plan Estrategikoa. Eredu izan eskualdean, garapen iraunkorrari dagokionez. Sareak sortu: sinergiak partekatu eta esperientziak trukatu antzeko beste talde batzuekin. Bitartekari izan auzotarren, erabiltzaileen eta administrazioaren artean.

Eta ADESGAk, gunearen kudeaketan esku hartzeari dagokionez, egin beharrekoak hauek dira • Kudeaketa plan bat izan ZEPAren kontserbazioa bermatzeko. • Sortu enplegu iraunkorra, eta abiarazi produkzio jarduerak garapen iraunkorrerako eredu gisa (egin ekintza plan sozioekonomiko bat). • Lortu kontuan har dezaten babestutako gune naturalari dagozkion erabakiak hartzeko prozesuan, eta partekatu haren garapena (erantzunkidetza). • Sustatu esku hartzeko bide eraginkorren sorrera. • Izan praktika onen kodea ZEPAz gozatu eta baliatzeko orduan. • Zabaldu kudeaketa eta garapen iraunkorra ZEPAz kanpoko eta hurbileko inguruetara. ADESGAk bere alde erabili behar du inguruko auzotarrez osatutako toki-erakundea izateak ZEPAko biztanle eta jabeen artean ematen dion sinesgarritasuna, eta erakutsi, jarraibidea emanik, ingurunearekin oreka izatea bilatzen duen bizimodu bat, bai eta bitartekari eginkizuna bete ere, kudeaketaren ardura duen erakundearen eta Hegaztiak Babesteko Zona Berezi hau bizitzeko edo gozatzeko lekutzat hartu duten pertsonen artean.

1. Lan Taldea

Sierra Nevadako Ingurumen Boluntarioen Sareak Lanjaronen erretako ingurua lehengoratzen izandako parte-hartzea

Antonia Muela, Javier Plana, María del Mar Rodríguez, Carmen Cabrera, Francisco Calahorro, Fernando Castellón, José Manuel Castilla, Marta Castillo, Antonio José Herrera, Pablo López del Amo, Raquel Monterrubio, Antonio Muñoz, Antonio J. Ramos • Sierra Nevadako Parke Nazionala eta Naturala

Deskribapena 2005eko irailean Sierra Nevada mendilerroaren hego isurialdean gertatutako baso sute handiaren ondoren, hainbat ekimen gauzatzen ari dira lekua lehengoratzen ahalegintzeko; horien artean nabarmentzekoa da inguruko herritarrek Sierra Nevadako Ingurumen Boluntarioen Sarearen bidez egindako lana. Dikeak, harresi idorrak, metak egin dituzte, lehen basotzea gauzatu dute, eta inguruan zegoen bidexka tradizional bat konpondu; azken hori, gainera, eskolako haurrekin, elkarteekin eta beste hainbat kolektiborekin sutearen ondorioen interpretazioa egiteko erabili da.

Sierra Nevadako Parke Nazional eta Naturaletan 2005eko irailean izandako suteak eragindako “Tornacano” izeneko ingurua (Lanjaron) lehengoratzeko proiektua Sierra Nevada Parke Nazional izendatu zutenetik funtzionatzen aritu den ingurumen-boluntarioz osatutako sare bat dago. Sare horren bidez, bertako herritarrak gunearen kontserbazioan parte hartzera bultzatzen ahalegindu da. Sierra Nevadako boluntarioen sarea dinamikoa da, eta oso parte-hartze handia du: • Boluntarioek beharrezko ezagupenak hartzen dituzte ingurura ohitzeko, eta beren jarduerak gauzatu ahal izateko. • Jarduerak beraiek erabakitzen eta planifikatzen dituzte, eta Guneak koordinatu eta aholkatzen ditu. • Beren ekimenez jarduten dute, esku hartzen dute eta ardurak beren gain hartu, hori guztia administrazioaren laguntzarekin. 2005eko irailean, sute batek Sierra Nevadako Parke Nazionalaren eta Naturalaren arteko lurraldearen zati handi bat erre zuen, eta lurralde horretako bost udalerriren inguruetaraino ere iritsi zen. Ia 3.500 hektarea erre ziren Sierra Nevadan, eta suteak herritarren izua eta haserrea eragin zituen. Bi parkeetako administrazio gunean etengabe jasotzen ziren deiak, eta herritarrek laguntza eskaintzen zuten. Zerbait egin behar zuten, beren “mendilerroa” erretzen ari zelako.

Proiektu hau zoritxarreko suteak eragindako eskari izugarri handi horretatik sortu zen. Eskaria ez zen bakarrik izan eragindako udalerrietako biztanleena, bai eta Sierra Nevadako Sareko kide zirenena ere, eskuzabaltasun osoz beren burua eskaintzen baitzuten ingurua lehengoratzen laguntzeko. Orduan, eragindako udalerrietako elkarteei deitzea erabaki zen, eta gonbita egin zitzaien Sierra Nevadako Ingurumen Boluntarioen Sareak antolatutako prestakuntza egun batean esku har zezaten. Egunaren helburua izan zen era grafiko eta errazean azaltzea sutearekin zerikusia zuten alderdi garrantzitsu guztiak. Egun horretan, bertan inguruko hainbat elkartetako kideak zeudela baliatuta, suteak eragindako bazterretako batean Lehengoratze Proiektu Esperimental bat hasteko aukera planteatu zen; horretan Sierra Nevadako Ingurumen Boluntarioen Sareak eta aipatu elkarteek esku hartu beharko zuten. Proposamena bertaratutako guztiek eztabaidatu eta onartu zuten, eta lan plan bat zein funtzionatzeko ildo nagusi batzuk zehaztu ziren. Azpimarratu behar da Egunean esku hartu zuten elkarteetako kide guztiek eta eragindako udalerrietatik beren kontura joan ziren partikularrek Boluntarioen Sarean lehenbailehen sartzeko eskatu zutela, eta Sarea eta bakoitzaren elkartea lotzeko eginkizuna bete dutela. Prestakuntza Egunaren ondoren, gure proiektuaren beharrei egokituko zen sail bat bilatzen hasi ginen. Erretako Aldea Lehengoratzeko Plana gauzatzeko ardura zuten teknikariak gurekin etorri ziren. Azkenean, “Tornacano” izeneko inguruan sail bat aukeratu genuen, bere ezaugarriengatik egokia iruditu zitzaigulako. Saila aukeratu ondoren, Parke Nazionalak eta Naturalak presaz abiarazitako Lehengoratzeko Planeko teknikariekin hitz egin genuen. Harresi idorrak eraikitzeko beharrezko harria emateko eskatu genien, eta oholesiak egiteko erabiliko genituen enborrak mozteko. Lanetako batzuk egiteko beharrezko tresnak, kaskoak eta babesteko betaurrekoak ere eskatu genizkien. Lehengoratze Proiektu bat idatzi zen, Ingurumen Kontseilaritzako “Mediterranear Mendiaren Babeserako Ingurumen Boluntariotza” Programarekiko lankidetzan. Proiektuan helburuak, jarduera ildoak, denborak eta beharrezko bitarteko materialak zehazten ziren.

Zein zen proiektuaren helburua? Sierra Nevadako Parke Nazionalaren eta Naturalaren kontserbazioan herritarren parte-hartzea antolatu eta sustatzea, eta haiei prestakuntza ematea, baso sute bat itzali ondoren ingurunea lehengoratu, basoberritu eta kontserbatzeko beharrezko jardueretan laguntzeko prestatuta dauden pertsonak izateko.

Zein metodologia erabili dugu? Jarduerak adostasuna lortu ondoren garatu dira, eta boluntario guzti-guztien parte-hartze eta ekarpen pertsonala sustatzen saiatu da. Jarduerak garatzeko prozedurak Sierra Nevadako Boluntariotza Programan ezarritako ildo nagusietara egokitu ziren; horiek programaren koordinatzaileen eta Sarea osatzen duten kideen artean erabaki ziren, kontuan hartuz, gainera, zerikusia duten gainerako programetan ezarritakoa. Jarduera guztietan beharrezko prestakuntza eta/edo informazioa eman zen zuzen gauza zitezen, eta, hala, lanen kalitatea aberastu egin zen, eta, batez ere, boluntarioen segurtasuna bermatu.

Zein izan dira jarduera ildoak? 2005eko abenduaren 17an lehen harremana izan zen inguruarekin. Lehen jarduera hori lanen tamaina zehazteko eta 2006an egin beharreko jardueren egutegia antolatzeko baliatu zen. Gainera, proiektua gauzatzeko beharrezko bitartekoak definitu ziren, eta lan taldeak banatu. • Lehendabizi, sakana garbitu egin genuen; adarrak, sastrakak eta harri koskorrak kendu genituen lanak egin ahal izateko. • Bi harresi idor handi eraiki genituen; bata, sakanak eta saila zeharkatzen duen bideak bat egiten duten lekuan, eta, bestea, bazterra ureztatzen duen erretenaren gainetik. Hala, herrestatzeek bideari edo erretenari kalte egitea eragoztea lortu dugu. Harresi idor horiek eraikitzeko orduan, funtsezkoa izan da boluntarioetako batzuen esperientziaz baliatzea, zekitena talde osoarekin partekatu dutelako, eta oso garrantzitsuak izan direlako proiektua gauzatzeko. • Sakaneko bitarteko lekuetan, askoz estuagoak baitziren, harresi idor txikiak eraiki ziren inguruko harriak baliatuz, eta herrestatzeei eusteko maila modukoak eginez. Bukatu ondoren, babesteko, oilategiko oihalarekin estali ziren. • Sakaneko erdialdeko harrizko lanak bukatu ondoren, beharrezkoa zen alboetako ildoak ere modelatzea, batez ere sakonenak, jariatzea jasan beharko baitzuten. Larrialdi Planeko taldeek eraitsita zeuzkaten

zuhaitz enborrak erabili ziren, eta, guk eskatuta, hainbat neurritakoak moztu zituzten. Gu arduratu ginen enborrak garraiatzeaz, eta haiekin hainbat oholesi egin genituen. â&#x20AC;˘ Adar sortak ere egin genituen, eta sakaneko alboetako ildoxketan estu sartu ziren jariatzea geldiarazteko. Horretarako, lurrean sakabanatuta geratutako adarrak erabili genituen, bildu eta arrastorik utzi gabe desegiten den pita hariz lotu ondoren. Lortua genuen sakanari eustea, eta denok oso harro geunden. Lana gogorra izan zen, baina gozatu genuen. Orain, beharrezkoa zen mundu guztiari jakinaraztea suteak eragindako arazoen garrantzia, eta nola konpondu genituen. Erabiltzen ez zen eta sailaren barrualdetik zihoan bidezidor bat zegoenez gero, berreskuratzea erabaki genuen, eskolako haurrekin eta elkarteekin sentiberatzeko lanetan erabili ahal izateko. Era horretan, denek jakin ahal izango zuten boluntarioek egindako lana, eta inguruko herritarrek Gunearen kontserbazioan izandako parte-hartze maila. Inguruko ikastetxeak eta elkarteak gonbidatu genituen, eta haiekin ibili ginen berreskuratua genuen bidezidorretik. Guztiek izan zuten boluntarioak ezagutzeko aukera, arreta erakarri eta egindako ahaleginaren berri eman baitzieten. Azkenik, eta guztien lankidetzarekin, sakanetik hurbilen dauden guneak basoberritu ziren, batez ere elorriak eta arrosondoak erabiliz. Azaro eta otsail artean egingo dira basoberritzeak. Basoberritzeko erabiliko den sasiartea zehazteko orduan, kontuan hartuko dira bai sailaren ezaugarri fisikoak bai egoera (garaiera, egutera/laiotz orientazioa, geografia eta abar). Hasieran, mintegiko aldaxkak erabiliko dira, eta etorkizunean geure hazia bera bildu ahal izango dugu. Arteetako ezkur aleak inguruko lekuetan batuko dira, aniztasun genetikoa zaintzearren. Oraindik zer egin franko dago, eta denbora luzea igaroko da basoa bere gorenean berriz ikusi arte, baina pozgarria da ikustea denok egin dezakegula gure ekarpena kontserbazioan.

1. Lan Taldea

Kontserbazio Arauei buruzko Jardunaldiak. Brasilen, Paranan, Superagüiko Parke Nazionalean (bio)aniztasunaren alde egindako borrokaren azterketa

Daniel Eyvind Meyer • MarBrasil Elkartea

Laburpena Komunikazio honek babestutako gune naturaletan tokian tokiko parte-hartze eta kudeaketarako dauden arazoak isladatzen ditu. Argudio orokorra da ez dagoela kudeaketa eredu zehatzik. Aitzitik, herri erakundeen egokitze ahalmenaren eta tokian tokiko indar instituzionalen esku dago gure planetak etorkizun iraunkorra izateko giltza.

Sarrera Brasilgo hegoaldean, Paranáko Estatuko Superagüiko Parke Nazionalean hainbat gatazka izan dira ingurumen erakunde publikoen eta komunitate txikien artean. Gaur egun, bioaniztasuna kontserbatzeko hemengo ahaleginek hainbat arazori egin behar diete aurre. Legezkotasuna eta tokian tokiko parte-hartzea oso txikiak dira, eta inguruko hainbat lekutan agerikoa da ingurumenaren degradazioa. Nola uler dezakegu fenomeno hau? eta, Litekeena da benetan bioaniztasuna oro har kontserbatzea tokiko komunitateekin batera? Komunikazio honen helburua galdera horietaz gogoeta egitea da, eta erantzun batzuk aurkeztea. Kasu baten azterketa mamitsua eta hainbat gizarte teoria erabiliz, komunikazio honek babestutako gune naturaletako kudeaketa arazoez dakiguna aberastuko du, eta tresna batzuk emango dizkigu gure natur eta gizarte inguruneko errealitate dinamikoetara errazago egoki daitezkeen kontserbazio politikak aplikatu ahal izateko.

Ikerketa esparrua Paranako Estatuko kostaldea aniztasun natural eta sozial handikoa da. Eskualdearen ezaugarri dira bertako badia eta estuario dinamikoak, baso tropikal atlantikoa eta lehorreko zein itsasoko askotariko bizitza. Mosaiko natural honek, halaber, hiri batzuk ditu, eta 60 bat toki-komunitate, hainbat motatako eskulangintza jarduerarekin (Natividade & Andriguetto 2004). Superagüiko Parke Nazionala 1989. urtean sortu zen. 1997an, parkea handitu egin zen, 21.400 ha-tik 33.988 ha-ra. Hainbat ikerketa zientifikok agerian utzi zuten espezie batzuk arriskuan zeudela, besteak beste, parketik kanpoko Amazonas brasiliensis eta Leonthopitecus caissara izenekoak. Parkea sortzeak eta handitzeak eskualdean gizarte, kultur eta lan historia luzea zuten bertako hainbat komunitate barne hartu zituen. Hasieran bi (1989): Laranjeiras eta Colônia do Superagüi; eta geroago sei gehiago (1997): Barra do Ararapira, Ararapira, Vila Fátima, Rio dos Patos, Canudal, Barbado.

Erakundeak eta arauak (esparru teorikoa) Nolako hurbilketa teorikoa egin behar da Superagüiko Parke Nazionalaren eta tokiko komunitateen arteko arazora? Gizarte, komunitate edo talde batek ohiturak, natur baliabideak eta bioaniztasuna gordetzeko hartzen dituen balioak, legeak, horiek ulertzeko modua dira kontserbazio arauak. Arau horiek aurkitzeko, lehenik eta behin, erakundeak aztertu behar dira. Horiek ahalmena dute gizarte, komunitate edo talde batek hartu behar dituen balioak eta arauak ezartzeko. Hau da, nortasun kolektiboak (Rothstein, 2001). Gatazka bat konpontzeko garrantzitsua da erakundeen funtzionamendua ulertzea, baina ez da aski. Babestutako gune naturalen eta horiek per se kontserbatzeko arauen tokiko ulertzea ere faktore garrantzizkoa da. Inoiz ez da gertatzen tokiko komunitateek kanpoko eraginak ez jasatea. Parkeko ingurumen politikak inolako arazorik gabe alda ditzakete eragindako taldeek, tokiko errealitateetara hobeto egokitzeko. Hiru tresna analitiko erabili dira prozesu hau ulertzeko:

erresistentzia, kokatzea eta arauen lekualdatzea (Acharya, 2004). Parkea kontserbatzeko arauek komunitate baten barne ordenei mesede egiten ez dietenean sortzen da erresistentzia. Egoera horrek gatazka maila handia ekartzen du, tokiko praktikak (kontserbazio arauak) legezkoak ez direlako, eta, hala, inolako eraginkortasunik gabe jokatuko dutelako. Kokapena dagoenean, komunitate batek aldatu egiten du parkeko kontserbazio araua. Baina soil-soilik antzekotasuna badago tokiko sineste eta praktikekin, eta onura ekartzen badie komunitate baten barruko ordenei. Lekualdatze prozesuan, parkea kontserbatzeko arauak zerbait berri bihurtzen dira toki-mailan. Kontzeptuak eta prozesua hobeto ikus daitezke beheko 1. irudian: Ingurumen Politikak - Bioaniztasunaren Kontserbazioa

Parque Nacional do Superagüi

Parque Nacional do Superagüiko barruko komunitateak

Erresistentzia

Kokapena

Lekualdatzea

Ezer berririk ez da sortu tokimailan. Tokiko araua ukitu gabe

Sartu den araua tokiko sinesmenen arabera aldatu da

Arau berria sortu da toki-mailan. Tokiko araua aldatuta

1. irudia. Tokiko komunitateek Superagüiko Parke Nazionala kontserbatzeko arauei emandako erantzuna. Erreferentzia: irudia Acharyatik, 2004

Ondorioa Nola uler dezakegu Superagüiko Parke Nazionalaren eta tokiko komunitateen arteko gatazka, hala nola egoera horrek ingurumenarentzat dituen eragin kaltegarriak? Lehenik eta behin, gatazka bat hainbat arrazoirengatik gerta daiteke gune natural batean. Azterketa honetan gobernamendu faktore instituzional batzuk adierazi eta azpimarratu ditut. Parkeak toki-mailako natur eta gizarte aldaketetara egokitzeko izandako eraginkortasunik ezak argi uzten du bere paradigma instituzionala oraindik kudeaketa eredu zaharkitu batean oinarrituta dagoela. Arazoa da bere kontserbazio arauak paradigma berri batean oinarrituta daudela, holistikoan. Arauen abiarazteak huts egingo du beren mekanismo instituzionalak eta kontserbazio arauak ez direlako asimetrikoak. Bigarrenik, toki mailako emaitza enpirikoek erakusten dute kanpo eragileen biziagotze handia dagoela, parkea barne hartuta, eta hainbat mikroerakunde despolitizatu egin direla. Natur baliabideen erabilera bera arautzeko komunitateen egungo mekanismoak eskasak dira. Arauei jarraitzeko motibazioak behera egingo du beren balioak ezin gorde eta adostasunak ezin ezar ditzaketen komunitateetan. Horrek azaltzen du azken boladan zona horretan natur baliabideen erauztea areagotu dela, eta toki mailan diharduten erakundeen garrantzia frogatzen du. Bukatu behar dugu: parkeak tokian bertan aurkitzen duen onarpenik eza nagusi da, baina ez bakarrik kanpoko kontserbazio arauek ez dietelako batere onurarik ekartzen komunitatearen barne ordenei. Aitzitik, erresistentzia tokiko erakundeak ahul daudenean ere sor daiteke. Bigarren galdera hau izan zen: litekeena da bioaniztasuna oro har kontserbatzea tokiko komunitateekin? Material enpirikoak frogatzen du aldaketa naturalak eta sozialak gertatzen direnean malgutasunik ez duten gobernu erakundeek ezin dituztela abiarazi modu eraginkorrean kontserbazio arau holistikoak. Bestalde, beste proba batzuek erakusten digute tokiko erakundeek ez badute funtzionatzen, txikiagoa dela sartzen diren kontserbazio arau berriak ebaluatzeko komunitateen aukera. Bi ondorio horiek argi uzten dute garrantzizkoa dela egokitzen dakiten gobernu erakundeak garatzea eta, aldi berean, tokiko erakundeak sendotzea. Hau da, babestutako gune naturalek eta tokiko parte-hartzeak ez dute beti ekarriko onura ekologikorik. Bioaniztasunaren kontserbazioak oro har tokiko komunitateekin funtzionatzeko, ezinbestekoa da mekanismoak egotea interesen adostasun komunari ateak irekitzeko. Horregatik aztertu behar ditugu beti funtzionamendu instituzionala, kanpoko kontserbazio arauen tokiko ulertzea eta haiek ingurumenean izan dezaketen eragina.

Erreferentziak ACHARYA A (2004) How Ideas Spread: Whose Norms Matter? Norm Localization and Institutional Change in Asian Regionalism. International Organization-en 58, 2004, 239-275 or. NATIVIDADE, Andriguetto (2004) Small-Scale Fishing Landings on the Coast of the State of Paraná, Brazil, from 1975 to 2000, with Emphasis on Shrimp Data. Journal of Coastal Research-en, SI 39 (Proceedings of the 8th International Coastal Symposium), or. Itajaí, SC – Brasil. OSTROM, E (1990) Governing the Commons. The evolution of Institutions for Collective Action. Cambridge, Cambridge University Press. PETERS, G. (1999) Institutional Theory in Political Science: The ‘New Institutionalism’. Londres: Continuum. ROTHSTEIN, B (1996) Las instituciones políticas: una visión general. Goodin, R. y Klingemann, HD. 2001. Nuevo Manual de Ciencia Política.

1. Lan Taldea

Aarhusko Hitzarmena: tresna berriak babestutako gune naturaletan esku hartzeko

Eduardo Salazar • Ingurumen Justiziarako Elkartea (AJA)

Herriak ingurumenaren babesean parte hartzeko beharra Estatuaren eraketaren oinarrian partaidetzazko demokrazia sistema bat egoteak bere organoak behartzen ditu herritarrei herri erabakietan zerikusia izateko modua ematera, eta betebehar hori are handiagoa da ingurumenari dagokionez, herri agintariek bizi kalitatean eta osasunean eragina duten ondasun ekologiko kolektiboez erabakitzen dutelako, eta horrek, ondorioz, erabaki horiek eragindakoen parte-hartzea ekartzen du. Herriak ingurumenari eragiten dioten erabakietan parte hartzeak hainbat onura ekartzen ditu, besteak beste, erabaki horien eraginkortasuna eta babesa, sentiberatzearen sustapena, erantzunkidetasuna edo gizarte integrazioa, gatazken prebentzioa, hala nola gardentasuna bultzatzea. Gizarte eragileek esku hartzeko aukerak, bestalde, ingurumenaren egoerari eta hura aldatzen duten prozesuei buruzko informazio eguneratua eta eskuragarria izatea galdegiten du, legezkotasuna errespetatzea eta ingurumen politikak elkarren artean edo beste arlo batzuetako politikekin integratzea. EUROPARC-en Jarduera Planetik abiatu, eta Babestutako Gune Naturalak (BGNak aurrerantzean) “ingurumen ondasun kolektibo baten gaineko proiektu partekatua” direla ulertuta, eta ez herritarren ezkutuan ezartzen diren neurri zientifikoki baliodundu batzuk, erraztu egin beharko litzateke herritarren esku hartzeko eskubidea sendotzea, eta administrazioak gaitu egin beharko lirateke beren betebehar demokratikoak betetzeko. Eskubide eta betebehar horiek Estatu Sozial eta Demokratikoaren sistema juridikoan ezarrita daude, eta indartu egin dira Espainiako Erreinuak “Aarhusko Hitzarmena”1 berretsi eta uztailaren 18ko 27/2006 Legea2 aldarrikatu ondoren, ingurumen egokia izateko eskubide-betebeharraren erabilerarako eskubide instrumentalen gehitze kualitatiboa ekarri dutelako. Hitzarmenaren aplikazioak informazioa eta justizia eskuratzeko eskubideak zabaltzea dakar, hala nola berriz aztertzea herritarren parte-hartze kontzeptua, hori eragingarria izan dadin, aukera guztiak irekita daudenean, eta, gainera, Administrazioak berak sustatu eta lagunduta, eta, horretarako, ingurumen hezkuntzara jo behar da3.

1 Ingurumen alorrean, informazioa eskuratzeari, erabakiak hartzeko orduan herritarrek parte hartzeari eta justizia izateari buruzko hitzarmena, Aarhusen egina (Danimarka), 1998ko ekainaren 25ean (Estatuko Aldizkari Ofiziala, 2005eko otsailaren 16koa). Gehiago jakiteko: http://aarhusclearinghouse.unece.org 2 Ingurumen alorrean, informazioa eskuratzeko, herritarrek parte hartzeko eta justizia izateko eskubideak arautzen dituen legea (2003/4/EE eta 2003/35/EE zuzentarauak jasotzen ditu). 3 “Ekologia-hezkuntza sustatu nahi baitute (aldeek), ingurumena eta garapen iraunkorra zer diren hobeto ulertarazteko, eta jendea, oro har, bultzatzeko erne egotera ingurumenean eta garapen iraunkorrean eragina duten erabakiak hartzen direnean, eta erabaki horietan parte hartzera.” Aarhusko Hitzarmenaren atarikoa.

Babestutako Gune Naturalei eragiten dieten arauetan herritarrek parte hartzeko onartutako mekanismoak Espainiako Konstituzioak, 45. artikuluan, Estatuari agindu zion natur baliabideen zentzuzko erabilera zaintzeko, “ezinbesteko elkartasun kolektiboa” oinarritzat hartuta, eta onespen hori jaso egin zen 4/1989 Legearen atarikoan, non, funtsean, landarediaren, faunaren eta gune naturalen babesa egituratzen baita, autonomia erkidegoen garapenerako eskumenak alde batera utzi gabe. Atarikoaren oinarri demokratikoa gorabehera, 4/1989 Legeko aginduek parte-hartze gutxiko sistema bat antolatu zuten babestutako gune naturalak izendatu, planifikatu, kudeatu eta ebaluatzeko, eta demokrazia kudeaketa-organo kolegiatu batzuentzat baino ez zuten utzi, besteak beste, patronatuentzat eta zuzendaritza batzordeentzat, bai eta gune horien planifikaziorako kontsulta izapide labur batzuetarako ere, eta horietan agintariak bere erabakia jakinarazi baino ez du egiten, ingurumenerabakia eragindakoekin partekatu gabe, horiek jabeak, erabiltzaileak edo natura babestearen aldeko elkarteak izanik ere. Oinarrizko kontserbazio arau horiekin batera, badaude ingurumen alorreko beste arau batzuk ere, ingurumenean parte hartzeko mekanismo ez-espezifikoak jasotzen dituztenak babestutako gune naturaletarako, baina baldintzatu egiten dutenak horien kudeaketa, ingurumen aholkularitza kontseiluen kasuan bezala, hala nola ingurumen inpaktuaren ebaluazioa, ingurumen ebaluazio estrategikoa, ingurumen baimen integratua, edo are Mendien Legean, Abelbideenean zein Uren Legean herri informaziorako jasotako mekanismoak berak ere; izan ere, azken horiek, beren idazketa edo eraberritze modernoagatik, Nazioarteko Ingurumen Zuzenbidean parte-hartzerako ezarritako paradigma berrietara egokitzen dira. Esku hartzeko mekanismoen oinarrizko lege aitorpena gorabehera, babestutako gune naturalen esparruan parte-hartze defizit bat antzeman da Babestutako Gune Naturaleen izendapen, planifikazio eta kudeaketa faseetan, eta gizarte eragileek, bereziki naturaren aldeko erakundeek, hainbat praktika salatu dituzte, herritarren parte-hartzea eragozteaz gain, horretarako motibazioa galarazten dutenak: prozesuen jarraitutasunik eza eta gehiegizko diskrezionalitatea, arau argirik ez egotea, informazio eta laguntza hutsuneak esku hartzeko erari dagokionez, emaitzak ez jakinaraztea edo, bestela, herritarren lekua hartzen duten elite zientifikoak sortzea; herritarrek, gainera, kultura falta dute parte-hartzeari dagokionez, eta ez dute berotasun zein konfiantza handirik agertzen erakundeen inguruan. Gune naturalen kudeaketa praktikan, ingurumen hezkuntza eta bisitariaren harrerarako ekimen batzuk daude, baina ezin dute hartu parte-hartze demokratikorako mekanismoen lekua; hala ere, zeregin garrantzitsua bete dezakete horren sustapenean4, Babestutako Gune Naturalari eragiten dioten erabakietan parte hartzeko aukerak zabaltzearen bidez.

Aarhusko Hitzarmenaren eta 27/2006 Legearen aplikazioa, eta horren ondorioak herritarrek Babestutako Gune Naturaleetan parte hartzeko orduan Bai 2005eko martxoan Aarhusko Hitzarmena indarrean jarri izanak bai uztailaren 18ko 27/2006 Legeak parte-hartzerako legezko tresnak berriz aztertzea dakarte; horiek guztiak kontuan hartu beharrekoak ditu ingurumen hezkuntzak, ingurumenaren babesean herritarren erantzukidetzaren katalizatze eginkizuna bete dezan. 27/2006 Legea Hitzarmenaren oso interpretazioa baliagarria da estatuaren aginpidetik, zuzenbide sistema nazionalaren barruan, hala nola Europar Batasunak5onartu zituen erkidegoko zuzentarauen bertakotzea, baina zehatzago aipatuko dugu nazioarteko testua, Legeak berak baino arau-maila handiagoa duelako. Informazioa eskuratzeko eta parte hartzeko6 hainbat funtsezko eskubideri helduta, eta kontserbazio politikak zirela-eta Ingurumenaz eta Garapenaz Rio de Janeiron 1992an7 onartutako Adierazpeneko 10. oinarria sartuta, Aarhuseko Hitzarmena ingurumen babeserako hiru zutabe instrumentaletan oinarritzen da: informazioaren eskuragarritasuna, parte-hartzea eta justizia izatea; horietan, herritarrak, gainera, baliteke agintarien laguntza behar izatea8. Hitzarmenak agintariek beren gain betebehar gehiago hartu behar izatea dakar, eta betebehar horiek BGNen izendapen, planifikazio eta kudeaketan Administrazioaren alderdi demokratikoari arreta handiagoa jartzea eragin behar dute.

Maiatzaren 21eko Batzordearen 92/43/EEE zuzentarauak bere atarikoan dio aipatu zuzentarauari dagozkion hezkuntza eta informazio orokorra ezinbestekoak direla benetan aplikatuko direla bermatzeko. 4

2003/4/EEE eta 2003/35/EEE zuzentarauak, Europar Batasunak Aarhusko Hitzarmena berrestearen ondorioz.

Espainiako Konstituzioko 16. eta 23. artikuluak.

SANCHIS MORENO, Fe, “Buenas prácticas en el acceso a la información ambiental”, Madril, 1998.

Hasierako betebeharren artean, agintariek informazioa eman behar dute parte hartzeko prozedurei buruz, bai eta laguntza ere ingurumen informazioa9 bilatzeko, eta hori jendearen eskura jarri behar da formatu eskuragarri batean, eskaera egin ondoren10, edo, bestela, horren zabalkundea egin behar da, zabaltze horretan lege aplikagarriak, onartutako planak eta programak11 eta abar jasotzen direla; azken bide hori egokiena da, eskaera gehiegi aurkez ez dadin. Aurrekoaz gain, Hitzarmenak gutxieneko arau batzuk ezartzen ditu parte hartzeko, eta horiek hainbat erabakitan aplikatu egin behar dira, hain zuzen ere, Hitzarmeneko I. Eranskinean jasotako jarduerak baimentzea ekartzen dutenetan, edo ingurumenean eragin handia izan dezaketenetan, honako hauek barne hartzen dituztela: • Interesa duen jendeari –eta horren barruan eragindako pertsona guztiei eta lurraldean naturaren alde diharduten erakundeei– jakinaraztea eskatutako jarduera, ardura duen agintaria, hartu behar den erabakia, jarraitu beharreko prozedura, eragiteko aukerak, balizko audientzien adierazpena, informazio gehiago izan dezaketen agintariak eta prozedurari dagozkion oharpenak jaso ditzaketenak. • Zentzuzko epeak ezartzea. • Parte-hartze prozesua hastea aukera guztiak irekita daudenean. • Bermatzea emango direla kokapenari buruzko informazioa, ingurumenaren gaineko eraginei buruzkoa, laburpen ez-tekniko bat, alternatiben sinopsia, eskatutako txostenak. • Herritarrek audientzia eskatzeko aukera. • Kontuan hartzea parte-hartzearen emaitzak. • Parte-hartzaileei azken erabakia jakinaraztea. Organo kolegiatuen funtzionamenduak, beren periodizitateagatik, osaeragatik eta lan egiteko moduagatik, naturaren aldeko babes talde askoren kritika jaso du, eta organook azaroaren 26ko 30/199212 Legean adierazitako eredu generikoaren ondorio dira; orain, ordea, beste eredu bat dute, 27/2006 Legean Ministerioko Ingurumen Aholkularitza Kontseiluarentzat diseinatutakoa. Hitzarmenaren helburuek ingurumen informazio sistemetan baliabideak erabiltzea dakarte, eta partaidetzazko prozesuen alde egitea guneen kontserbazioan. Ingurumen parte-hartzearen lege esparru berriak ez du bakarrik ekartzen parte-hartzea sustatzeko formatu berri bat, bai eta jendeari informazioa emateak BGNen gaineko erabakietan haren ekarpenak sustatzea ekarriko duen ezaugarri ahaltsu bat ere; izan ere, ingurumen hezkuntzak BGNen esparruan erakutsi behar du bere ahalmen demokratikoa osoa.

9 Hitzarmeneko 3. ataleko 2. artikuluan definitua. Ikusi SALAZAR ORTUÑO, Eduardo, “El acceso a la información ambiental en el Convenio de Aarhus. Guía para las autoridades públicas de Cantabria” CIMA. Ingurumenaren Ikerketa Zentroa - Kantabriako Gobernuko Ingurumen Kontseilaritza. Santander, 2006. Eskuratzeko: www.medioambientecantabria.es. 10 Hitzarmeneko 4. artikulua; nabarmen hobetzen du 38/1995 Legean ezarritako erregimena eskatzailearen mesedetan, epeak (hilabetekoak) murriztuz, eta salbuespenen interpretazio murriztailea eginez. 11

Hitzarmeneko 5. artikulua.

Herri Administrazioen Araubide Juridikoari eta Administrazio Prozedura Erkideari buruzko azaroaren 26ko 30/1992

Legea.

2. Lan Taldea Ingurumen Hezkuntza, hezkuntza esparruan, unibertsitatez kanpoko esparrua Ondorioak

Joseba Martínez1, José Manuel Gutiérrez2 •

Koordinatzailea Ingurugela-CEIDA Urdaibai

•

Idazkaria Ingurugela-CEIDA Bilbao

Sarrera Ingurumen Hezkuntza unibertsitatez kanpoko hezkuntza esparruan taldeak, gogoeta egiteko eta gero ondorioak ateratzeko, hainbat erreferentzia hartu ditu kontuan. Hona hemen azpimarragarrienak: • Kongresukoak bertakoak, eta, horregatik, Gernikan, 1996ko ekainean, Gune Babestuei buruzko Ingurumen Hezkuntzaren I Kongresuan gai beraren inguruan jardun zuen taldearen ondorioak berreskuratu dira. Hamar urte hauen ondoren, ikusten da alderdi batzuetan nabarmen egin dela aurrera, eta beste batzuk oraindik ere gainditu gabeko probatzat agertzen dira. • Era berean, taldeko kideek ekarri eta hainbat gune babestutan garatutako esperientziek azterketarako elementu interesgarriak eskaini dituzte. • Testuinguru orokorrean, hainbat ekitaldik eta gorabeherak aberastu eta itxuratu egin dute gure eginkizuna; adibidez: Agenda 21en garapenak –haren eskualde, toki eta eskola esparruan–, ingurumen hezkuntzari buruzko beste jardunaldien ondorioek, edo Nazio Batuek Garapen Iraunkorrerako Hezkuntzaren Hamarkadaz egindako adierazpenak.

Ondorioak Egokia iruditu zaigu lan taldearen ondorioak sei ataletan biltzea:

1. Hezkuntza esparrua Geroko lana testuinguruan kokatzeko, bi asmo orokor nabarmentzen dira: a) Ingurumen hezkuntzaren xedea berreskuratzea, zeina jasota baitago Belgradoko Gutunean (1975), eta esaten baitu gai, gauza diren pertsonak prestatu behar direla, bana-banaka eta taldeka irtenbideak bila ditzaten egungo ingurumen arazoetarako, berriei aurre har diezaieten, eta etorkizunekoei aurka egin. Ikuspuntu horrek azpimarratu egiten du pertsonak direla ingurumenaren balioaz ohartzen direnak, jarrerak eta gaitasunak garatzen dituztenak, eta ekintzan parte hartzen dutenak. Hortaz, aurre egiten die transmititu besterik egiten ez duten planteamenduei, “errezetak aplikatuz” izateko eta egiteko era bat aldatu nahi dutelako, baina kontuan hartu gabe prozesu pertsonal eta sozial eraginkorren garapena. b) Gune babestuetan, ingurumen hezkuntzaren garapena testuinguruan jartzea, alde batetik, ikasketa benetako gune batean gerta dadin, eta, bestetik, haietan gauzatutako hezkuntza beste gune batzuetara, gune guztietara aldagarria izan dadin. Asmo orokor horiek beste kontu didaktiko zehatzago batzuen beharra dute; horien artean, hauek garrantzizkotzat jotzen ditugu: • Gune babestuetan, ingurumen hezkuntzako programen helburuak eta funtzioak argitzea.

• Ikasketa prozesua eraikuntza prozesu bat dela ulertzea, bana-banakoa bezala soziala ere, bai ezagutzei dagokienez, bai eta jarrera eta ekintzei dagokienez ere, eta kasu bakoitzean erabili beharreko metodologia egokitu egin behar dela. • Axolazko hainbat kontzeptu daudela; besteak beste: ikuspuntu sistemikoa, konplexutasuna eta transferigarritasuna. Mundua interakzioan dauden elementu batzuen multzoa dela ulertu behar da, aldi berean banakoan eta multzoan pentsatu behar da, eta gauza izan behar da ingurune batean ikasitakoa bestelako testuinguruetara aldatzeko. • Tokian tokiko eta mundu mailako ikuspegia izan behar da (g-local); hau da, “tokikoa egin eta mundukoaz pentsatu” egin behar da. • Gune babestuetako hezkuntza eskaintzak ikastetxeen beharretara egokitu behar dira, eta eskaintza irekiak egin, espazialak, denborazkoak edo metodologikoak izan.

2. Oinarrizko printzipioak Aurkeztutakoaren garapenak oinarrizko jarduera printzipio batzuk behar ditu; besteak beste: • Parte-hartze eraginkorra sustatzea (ezagutza eraikitzea, entzuteko jarrera, ekintza erraztea…), jarrera pasiboaren aldean (doktrinatze hutsa, transmisioa, trebatzea…). • Ingurumen hezkuntza denboran etenik ez duen hezkuntza prozesu bat dela ulertzea, eta ez noizean behin, elkarren arteko loturarik gabe, egiten diren jardueren multzo bat. • Kalitatea ebaluatzea –programena, jarduerena, hartzaileentzat egokiak diren–, kopuru hutsa kontuan hartu beharrean –zenbat parte-hartzaile, bildutako dirua, gastuak eta abar–. • Ibilbideak, jarduerak egitean, ekintzak garatzean eta abarretan, sormena eta originaltasuna sustatzea. • Praktika onak garatzea, komunikazioari, jarduerei, sareak eratzeari eta abarri dagokienez. • Ebaluazioa aurreikustea gune babestuetako hezkuntza programen planifikazioan bertan. • Jardueren eragina benetako adierazleekin ebaluatzea.

3. Hezkuntza erantzukizuna Irakasle espezializatuak, ingurumen horniduretako edo gune babestuetako langileak eta, are gehiago, ingurumen errealitatearen berri ematen duten hedabideak berak ere ingurumen hezkuntzaren eragiletzat hartu ohi dira. Hala ere, gizarte sisteman badaude beste eragile batzuk, beren jarduerak dakarren hezkuntza erantzukizuna askotan kontuan hartzen ez dutenak. Enpresa, herri administrazioa, gizarte taldeak eta abar etengabe beren jarduera ereduak zein iritzia sortzekoak eskaintzen ari diren eragileak dira, baina horiek aldarrikatzen dugun ingurumen hezkuntzarekin bat etor daitezke, edo ez. Kontua da eragile bakoitzak onartzea bera ere hezkuntza eragilea dela, eta bere hezkuntza erantzukizuna ahal duen neurrian garatzea. Alde horretatik, nabarmentzekoa da kudeaketak duen hezkuntza ahalmen handia, betiere praktika eta esku-hartze eredu bat eskaintzen duelako. Kudeaketa hori eredu iraunkor, solidario eta bidezkoetara hurbiltzen bada, iraunkortasunerako hezkuntzak ezartzen duen ildotik hezten ariko da. Ondorioz, herri administrazioek, alde batetik, gogoan izan behar dute ingurumen hezkuntza gune babestuak kudeatu eta kontserbatzeko tresna bat dela, eta, bestetik, ingurumen hezkuntzako programak zehaztu behar dituzte Herri Erabileraren Kudeaketan.

4. Parte-hartzea Parte-hartzea da gune babestuetako ingurumen hezkuntzaren ardatzetako bat, eta egungo ingurumen arazoak konpontzeko edo etorkizunekoei aurrea hartzeko konpromisoan zertzen da. Hala bada, garrantzitsua da gune babestuetako hezkuntza programan gizarte eragileen partaidetza garatzea. Eskola komunitatea da eragile horietako bat, eta horregatik parte hartu behar du, bere esperientziaren eta ereduen ekarpena eginez, gune babestuen defentsan eta kontserbazioan, hala nola bere ingurune hurbilenaren hobekuntzan (eskola, auzoa, herria…). Bestetik, garrantzitsutzat jotzen da ikasleek parte-hartze nagusia izatea ingurumen hezkuntzako programetan, eta batzuetan ematen zaion eginkizun pasibo eta “sinbolikoa” saihestea. Bestalde, zerikusia duten administrazioek koordinazioa izan behar dute ingurumen hezkuntzako zereginetan, batez ere Ingurumenaren eta Hezkuntzaren ardura dutenek.

5. Prestakuntza Ingurumen hezkuntza arloko prestakuntzak arreta berezia eta espezializatua eskatzen die bai irakasleei bai gune babestuetako profesionalei, hezkuntza eragile nagusiak direlako. Era berean, komenigarritzat jotzen da eragile horiek esku hartzea programen diseinuan eta gauzapenean.

6. Bitartekoak Azkenik, gune babestuetako ingurumen hezkuntza hobetze aldera, bitartekoei lotutako hainbat gomendio egin nahi dira: • Balio handiagoa ematea giza baliabideei materialei baino. Azken batean, pertsonak, dakitenarekin eta beren esperientziekin, hezkuntza eragile onenak dira, are gune babestu batean ere. • Gune babestuetan ingurumen hezkuntzaren ardura duten taldeen egonkortasuna sustatzea, zerbitzuaren kalitatea handitzen duelako. • Kasuan kasuko administrazioei konpromisoak harraraztea –ingurumenaren ardura izan edo hezkuntzarena, udal administrazioa izan edo eskualdekoa–, gune babestuetan ingurumen hezkuntzaren garapenerako beharrezkoak diren bitartekoak bermatzeko.

2. Lan Taldea

Ingurumen Hezkuntza Programa Sierra Nevadako Parke Nazionalean eta Naturalean

Carmen Cabrera, José Manuel Castilla, Toñi Muela, Antonio J. Ramos, Francisco Calahorro, Fernando Castellón, Marta Castillo, Antonio J. Herrera, Pablo del Amo, Raquel Monterrubio, Antonio Muñoz, Javier Plana, María del Mar Rodríguez, Ángel Romero • Sierra Nevadako Parke Nazionala eta Naturala

Laburpena Sierra Nevadaren eraginpean dagoen eremuko biztanleak sentiberatzearren haren balioen inguruan, haiei esker merezimendu osoz jaso baititu Biosferaren Erreserba, Parke Nazional eta Parke Natural izendapenak, Herri Erabilerako sailean Ingurumen Hezkuntza Programa bat prestatu da mendilerroko udalerrietako eskola umeekin batera, urtean zehar egindako hainbat jarduera biltzen dituena. Programa hori, gainera, irakasleei ere zabaldu zaie, Sierra Nevada inguruko udalerrietako Irakasleen Ikasketa Zentroetan ematen diren ikastaroen bitartez, helburutzat hartu ditugun proiektuak lortzen parte har dezaten. Horretarako, material espezifikoa prestatu da, gaikako unitate didaktikoetan oinarrituta.

Sarrera Sierra Nevadako erdigunea Parke Nazional izendatu zuten urtarrilaren 11ko 3/1999 Legearen bitartez, bere flora berezitasun eta aberastasunagatik, landare formazioen aniztasunagatik, paisaia ikusgarritasunagatik eta interes geomorfologikoagatik, ezin dudatuzko zientzia, jolas eta hezkuntza ondare natural eta kulturala osatzen baitute. 86.208 hektareako eremu bat hartzen du, eta Parke Nazionalen Sare osoko handiena da. Bere inguruaren ertzean Sierra Nevadako Parke Naturala dago; gaur egun 85.438 ha ditu, eta izendapen hori Andaluziako Parlamentuak egin zuen 1989an, flora, fauna, geomorfologia eta paisaia berezitasunak kontuan hartuta (2/1989 Legea). Sierra Nevadak balio sozionaturalak ez ezik, haiei esker babes izendapen garrantzitsuenak jaso baititu (parke nazionala, parke naturala, biosferaren erreserba, ZEP, Natura 2000 Sarea, LIC), gainerako BGNek bezala bere izateari lotuta kontserbazio arazo bat ere badauka, hainbat esparrutatik aurre egin behar zaiona. Bere eragin sozioekonomikoa jasotzen duten inguruko udalerrietan bizi direnei funtsezko zeregina dagokie gune hain berezi honen kontserbazioan. Sierra Nevadako Parke Nazional eta Naturaleko Herri Erabilerako sailean Ingurumen Hezkuntza Programa bat egin da, herritarrek babestutako gune honen kontserbazioan parte hartzera bultzatzeko.

Garapena Sierra Nevadako Parke Nazional eta Naturaleko Ingurumen Hezkuntza Programa lehen hezkuntzako hirugarren zikloko (lehen hezkuntzako bosgarren mailako) ikasleentzat da. Horrekin batera, Sierra Nevada inguruko Irakasleen bost Ikasketa Zentroetan (IIZ) prestakuntza ikastaroak ematen dira, irakasleek ikasleekin lan egin dezaten Parke Nazionaleko aretoan, eta, horrela, inguru hurbilenaren ezagutzan eragin ugaltzailea izateko, urtean 20 ikastetxetara baino ezin garelako iritsi, Parkean 60 udalerri egon arren. Ikastaroak izenburu hau dauka: “Ingurumen Hezkuntza Sierra Nevadako Parke Nazionalean”, eta 30 ordu irauten du. Gaikako hainbat unitate didaktiko prestatu dira, irakasleek urtean gehien sakonduko diren curriculum edukietara ongien egokitzen dena aukeratzea izan dezaten. Prestatutako unitate didaktikoak hauek dira: • Biodibertsitatea (S. Nevadako aniztasun biologikoa aztertuko luke). • Inpaktuak (gizakiak ingurunean izandako jardunaren ondorioz S. Nevadan sortutako ingurumen arazoaz arduratuko litzateke). • Ondarea (historian zehar S. Nevadan kokatu diren kulturen ondare etnografikoaren azterketa). • Suteak (beren eragina ikusita, suteek S. Nevadan sortutako arazoaren ikerketa).

Helburu orokorra Ezagutaraztea bai Sierra Nevada Parke Nazional izendatzea ekarri duten biologia, paisaia, historia eta kultura balioak, bai eragiten dioten arazoak, eskolako haurrak sentiberatzeko beren ingurune natural hurbilenaren egoeraren gainean.

Edukiak Unitate bakoitza lau bloketan egituratuta dago, eta horietan aztertzen dira Sierra Nevadarekin zerikusia duten edukiak. Kontzeptu batzuk edukizkoak dira, beste batzuk prozedurazkoak eta, azkenak, jarrerazkoak, eta unitate didaktiko bakoitzean zehaztuta daude.

Metodologia Helburuak dira zehazten dugun lehenengo gauza, amaieran zer lortu nahi dugun jakiteko. Prozesuaren gainerakoa ibili beharreko bidea izango da helburu hori lortu arte. Hortaz, erabaki behar da zein estrategia erabiliko diren helburuak arrakastaz lortzeko ahalik eta lasterren. Prozesu horri esaten diogu Metodologia. Arau orokor gisa, hezkuntza programak beti oinarritzat izango ditu Ikaskuntza Esanguratsua eta Hezkuntza Konstruktibismoa. Beharrezkoa da beti ikasleek lehendik dakitenetik abiatzea, horren gainean eraginkortasunez finkatzeko helarazi nahi dizkiegun ezaguerak. Horretarako, lehenagoko esperientzia eta ezagueretatik abiatzeko, ezinbestekoa da hasierako ebaluazioa egitea gure jardunaren aurretik, beti ikaslearen inguru hurbilenetik, garapen mailatik eta ezagutza-errealitatetik hasteko. Bana-banako jarduera funtsezkoa da, baina talde lana, lankidetza, norbanakoaren eta taldearen ikerketa, eztabaida, gogoeta eta abar ahaztu gabe, beti gure jarduna baldintzatuko dutelako. Ikuspuntu guztiak eztabaidatuz, garatzen diren edukien eta arazoaren gaineko erantzun adostua lortuko dugu, ikasleen edo parte-hartzaileen esku-hartze eraginkorra oinarritzat hartuta. Hezkuntza programa honekin ez ditugu ahaztu nahi Sierra Nevada ezagutzeak, gure ustez, lotuta izan behar dituen jolas eta gozatze alderdiak, eta, beraz, uste dugu beharrezkoa dela horiek sustatzea, berez motibatzaile direlako, eta gure Ingurumena eraginkortzeko era erraza. Zentzumen anitzeko metodologiak oinarrizko printzipioa izan behar du ezaguerak eskuratzeko, eta, horretarako, ahalik eta baliabide, bitarteko eta material gehien izan beharko da. Edukien tratamendurako hainbat material eta jarduera prestatu dira gure xede diren ikasleen adinera egokituak: ipuinak eta kontakizunak, ikerketa jarduerak, ingurumen jolasak eta abar.

Denboralizazioa Unitate didaktiko bakoitza hainbat saiotan banatuta dago, eta bakoitza bere helburuekin, jarduerekin eta ebaluazioekin egituratuta. Saioak era ordenatuan banatzen dira ikasturtean zehar; lehena udazkenean da, bigarrena otsail inguruan, hirugarrena apiril inguruan eta laugarrena maiatzean.

1. saioa (udazkena): Sarrerako saio gisa, ikasleen adinera egokitutako hainbat ipuin eta kontakizun prestatu dira. Honako hauek: UNITATE DIDAKTIKOA

HISTORIA-IPUINA

• Biodibertsitatea

Abén Yusuf-en historia, “Egunsentia Mulhacénen”

• Inpaktuak

Ehun urtetik gorako zuhaitz baten historia, “Algarroboa”

• Ondarea

“Elurra”

• Suteak

Eskilaso baten historia, “Txoriak ezkur aleak lurperatzen ditu”

Saioak 40 minutu inguru irauten du. 2. saioa (negua): Ordu eta erdi inguruko iraupena izango du. UNITATE DIDAKTIKOA

LANTEGIA

• Biodibertsitatea

• Estai bioklimatikoen jolasa. • Parkeko landare espezie, ugaztun eta hegazti batzuei buruzko taldekako ikerketa jarduera. Batera azaltzea. • Laburtzeko diaporama txikia.

• Inpaktuak

• Inpaktuen jolasa. Batera azaltzea. • Gure erlazionatutako jarrerei buruzko eztabaida. • Laburtzeko diaporama txikia.

• Ondarea

• Hainbat kulturatako objektu eta lanabes batzuei buruzko taldekako ikerketa. Batera azaltzea. • Kulturak eta haien aztarna aipagarrienak S. Nevadako mapa baten gainean kokatzea. • Laburtzeko diaporama txikia.

• Suteak

• Jolasa: sutea gertatu baino lehen, gertatu bitartean eta ondoren. Batera azaltzea. • Diaporama txikia.

3. saioa (udaberria): Ibilbide ekologikoa Sierra Nevadan 4. saioa (Taldekako lana): Jarduera hau maiatz inguruan egingo da, eta, taldeka, Sierra Nevadari buruzko interpretazio esaldi bat landu beharko da. Horren bidez, talde bakoitzak idatziz adieraziko du beren ustez zer den Sierra Nevada, zer izatera iritsi beharko lukeen, eta, horretarako, guneari buruzko proposamen praktikoak eta kritikoak egin beharko dituzte, arazoak identifikatu, eta konponbideak eta Parke Nazionalaren kontserbazioaren aldeko jarduera konpromisoak azaldu. Material hori baliagarria izango zaigu hezkuntza programa ebaluatzeko. Jarduera honek 50 minutu inguru iraungo du. * Ibilbide antzeztua: Herrietako ikasleen arteko harremanak sendotzeko, Sierra Nevadaren irudia indartzeko parkeko biztanleen elementu egituratzaile gisa eta, beraz, gune berekoak diren aldetik, hainbat ikastetxeren artean Topaketak egitea planteatu zen (hiruzpalau aldi berean), ibilbide bat elkarrekin egiteko. Ibilbide honen planteamendua da aurreikusitako geldialdietako edukiak mendilerroarekin zerikusia duten pertsonaiek transmititzea (mozorrotutako pertsonak). Planteatutako geldialdiak eta pertsonaiak hauek dira: GELDIALDIAK ETA PERTSONAIAK

AZALDU BEHARREKO EDUKIAK

• Neskato bat “larunbat gaueko” jantzian

• Parke Natural bat zer den eta bere ezaugarriak.

• Matxinsalto endemiko baten eta beste arrunt baten arteko topaketa

• Animaliak beren habitatera egokitzea. • Kontserbazioaren arazoa.

• Loretxo endemiko bat (S. Nevadako mitxoleta)

• Animaliak beren habitatera egokitzea. • Kontserbazioaren arazoa. • Populazio fluxuak. Uharte eragina.

• Ugatza

• Definitzen duten ezaugarriak. • Kontserbazioaren arazoa. • Andaluzian berriz zabaltzeko proiektua.

• Ehiztaria

• Jardueren murrizketak gunean. • Espezieen kontserbazioa BGNetan.

• Sendabelarrak biltzen dituen bertoko bat

• Gunean onartu eta araututako erabilera tradizionalak. • Kontrolik gabeko bilketaren ondorioak.

Ebaluazioa Ebaluazioak gure jarduera osoa kutsatu beharko du. Horregatik egiten dira beti hasierako ebaluazioa, prozesu osoaren ebaluazio jarraikia, aurreikusitako saio bakoitzarena, eta hezkuntza programa honen emaitzak aztertzekoa. Horretarako prestatu da kasu bakoitzerako materiala, bai ikasleekin, bai irakasleekin, bai saioak zertzen dituzten parkeko gidariekin erabiltzen dena. Besteak beste, honako hauek ebaluatzen dira: • • • • •

Programak ikastetxeetan izandako eragin eta harrera maila. Ikasleen parte-hartze maila. Ikasleengan ikus daitezkeen jarrerazko aldaketak. Erabilitako baliabide eta bitartekoen kalitatea eta kopurua. Programa gauzatzen duen Herri Erabilerako pertsonala.

Bibliografia SIERRA NEVADAKO PARKE NAZIONALEKO GIDALIBURUA. Esfagnos arg., 2001 SIERRA NEVADAKO PARKE NATURALA. Rueda arg., 1992 SIERRA NEVADAKO PARKE NAZIONALA SIERRA NEVADAKO

BISITATZEKO GIDALIBURUA.

MAPA TOPOGRAFIKOA.

OAPN, 2001

Alpina arg. Penibética arg.

ESPAINIAKO INGURUMEN HEZKUNTZAREN LIBURU ZURIA. INGURUMEN HEZKUNTZARAKO ANDALUZIAR ESTRATEGIA. SIERRA NEVADA, SIERRA NEVADA

ORAINDIK EZAGUTZEN EZ DEN MUNDUA. ZURE ESKURA.

Unitate Didaktikoa. OAPN, 2005.

Guadix Eskualdeko Landa Garapenerako Elkartea. 2004.

2. Lan Taldea

Ingurumen Hezkuntzako Programa: “Calderona mendilerroko Parke Naturaleko ateak irekiz”

Montse Simarro • Calderona mendilerroko Parke Naturala.

Laburpena Parke natural berri honetako jarduerak jasoko lituzkeen Ingurumen Hezkuntzako programari ekiteko orduan, gure asmoa zen adieraztea oso garrantzitsua dela tokian tokiko herriei funtsezko eginkizuna egokitzea naturgunea barne hartzen duten proiektuen garapenean. Gune natural gehienek lurralde zabal batetik datozen eskolako haurrak hartzen dituzte, eta horiek jarduera berezietan esku hartzen dute, baina ez da gauza bera gertatzen hurbilen bizi diren herritarrekin. Guk nahi genuen bertako herritar horiei bideratzea gure ahaleginik handiena. Tokian tokiko herritarren esku-hartze eraginkorrik gabe, haiek gure lana ulertu gabe, ezin dugu ziurtatu arrakasta lortuko denik epe laburrean, ez eta bermatu ere epe luzeko iraupena. Horretarako, “Calderona Mendilerroko Parke Naturaleko ateak irekiz” izeneko ingurumen hezkuntzako programa asmatu genuen. Programa 2002-2003 ikasturtean hasi zen, eta hirugarren aldira arte errepikatu zen (2004-2005).

Aldez aurretik kontuan hartzekoak Gune natural baten barruan bizi diren tokiko biztanleek ingurunea gainerako herritarrek ez bezala sentitu, hauteman eta bisitatzen dute, baina hori zaindu eta errespetarazteko orduan duten parte-hartzea ingurunearekin daukaten harreman motari estu lotuta dago: a) Biztanle sektore batzuek oso atxikimendu handia diete inguruan dituzten paisaiei. Bisitariak izateaz gain, oso ondo dakizkite haien ezaugarri naturalak eta eboluzio historikoa. b) Beste biztanle sektore batzuentzat, ekonomikoa baino ez da ingurunearekiko lotura, hainbat ustiapenetatik ondorioztatutakoa: egurra ateratzea, fruituak, haziak eta usain-landareak biltzea, espartzua, kortxoa… Zoritxarrez, egoera hori ez da gertatzen gure mendilerroan, ez eta era sinbolikoan edo erakusgarri gisa ere. Ingurua nabarmenki naturala da, eta, neurri apalagoan, landa kutsukoa, eta horren ondorioz, bai eta kostaldetik eta Valentziako inguru metropolitarretik hurbil egotearen ondorioz ere, jarduera ekonomiko gehienak jolas arlokoak dira: jatetxeak, bidezidor kirola, bigarren etxebizitza, landa turismoa (garatu gabe oraindik) eta abar. c) Beste kasu batzuetan, tokiko herritarrak aldatu egin dira, landa inguruetako kalekumeen itxura hartu dute, eta ez dakite ezer inguruko toponimiaz, balioez, natur aberastasunaz, iturriez eta abar. Biztanle horientzat ingurunearekiko lotura ia gune naturalera noizean behin doan edozein bisitarirena bera da. Gure lehen xedea eskoletako umeak dira, baina, horien bitartez, tokiko biztanle sektore helduren batengana eta parketik kanpoko beste eskola ume batzuengana ere iritsi nahi dugu. Ikasturtean zehar, hainbat fasetan, aipatu sektore horiek inguruan duten ingurune naturala ezagutzera, aztertzera eta ulertzera hurbilaraziko ditugu.

Norentzat “Calderonako Mendilerroko Parke Naturaleko ateak irekiz” programaren izenak berak ondo azaltzen du zein den gure filofosia: ateak ireki, parkeko eskola umeek Parke Natural honetako ingurumen eta kultur balioak aurkitu eta ezagut ditzaten, eta beraiek ere zabal diezazkieten beren herriko helduei eta parketik kanpoko eskola umeei. Horrenbestez, kanpaina bakoitzean Parke Naturalaren barruko hezkuntza zentroen parte-hartzea izaten genuen, hala nola Parke Naturalekoak ez ziren beste herri batzuetakoena.

Helburu orokorrak 1. Parke Naturala herritar guztiei hurbiltzea. 2. Jakinaraztea gure ekosistemen hauskortasuna, eta beharrezkoa dela neurriak hartzea horiek kontserbatzeko; adibidez, Parke Natural izendatzea. 3. Gune hori gizakiarekin partekartzen duten espezieen bioaniztasuna ikertzea, eta aztertzea ekosistemaren barruan duten garrantzia. 4. Gure arbasoetatik jasotako ondare kultural eta historikoa aurkitzea; izan ere, oso aztarna sakona utzi du, eta gure mendilerroaren paisaia berezia eratu. 5. Gune naturaletako balioak herritarrei jakinarazi eta transmitiztea. 6. Ingurunearen kontserbazioarekiko jarrera begirunetsuak eta konprometituak bultzatzea. 7. Parte-hartze eraginkorra sustatzea. 8. Kontuan hartzea beharrezkoa dela harreman orekatua izatea natur ingurunearen eta gizakiaren artean.

Jarduerak eta denborak 1. fasea: Prestakuntza fasea / Aldez aurreko diagnostikoa Fase honetarako beharrezkoa da bilera batzuk izatea esku hartzen duen zentro bakoitzeko irakasle taldearekin. Era berean, komenigarria da hitz egiten hastea elkarteekin eta udalekin litezkeen lankidetza ildoak abiarazteko. Aldez aurreko bilera horietan lankideei proiektuen ezaugarriak, helburuak, aldez aurretik proposatutako denborak –jakina, aldatu egin daitezke sortzen diren behar espezifikoak jakin ondoren– azaldu behar zaizkie, eta, era berean, jakin behar dira haien beharrak, espero dutena, parte-hartze maila, gaiaz dauzkaten ideiak eta abar. Dudarik gabe, aldeen arteko informazio truke horrek nabarmen hobetuko ditu proiektuaren emaitzak.

2. fasea: Motibazioa eta Ikerketa Fase honetarako jarduera batzuk proposatzen ditugu, honako helburu hauekin: • Jakin ikasleek babestutako guneez, oro har, eta Calderona mendilerroaz, bereziki, aldez aurretik dauzkaten ideiak. • Ikasleen artean proiektuarekiko ilusioa sortu hasieratik. • Ikasleen jakin-mina piztea Calderona mendilerroaren inguruan. • Garatu behar den proiektuarekiko motibazio eta interes giroa sortzea. • Parkearekiko atxikimendua sortzea, lehen fase osoan lan egiteko motibazioa izateko. Fasea hasteko, programan parte hartzeko gonbita egiten zaie, esku hartzekoa den gela bakoitzean motibazio jarduera batzuk eginez. Saio horren ondoren, harremanetan jartzen dira proiektuan esku hartzen duten beste ikastetxe batzuekin, Calderona Mendilerroko Parke Naturalaz dakitena, duten kontzeptua, sentitzen dutena… truka ditzaten. Beste ikastetxeekiko trukea gutunen, posta txartelen, posta elektronikoaren, hormairudien eta abarren bidez egingo da. Horrela, babestutako gune natural batez gozatzeko eta hori ulertzeko orduan dauden desberdintasunak ikusten dira. Gainera, ikastetxe bakoitzari jarduera koaderno bat ematen zaio, informazioa lortzeko babestutako guneez, oro har, eta Calderona mendilerroaz, bereziki. Jardueretan curriculum alor guztiak kontuan hartzen ahalegindu da. Hauek dira jardueretako gai batzuk: • • • • •

Zer dira babestutako gune naturalak? Calderona mendilerroko parke naturalak. Ibilbide historikoa gure Calderona mendilerroa jendeztatu duten zibilizazioetatik. Calderona mendilerroko ekologia: klima, lurzorua, landaretza… Ahozko tradizioa Calderona mendilerroan: izengoitiak, kondairak, ipuinak…

• • • •

Calderona mendilerroa zenbakitan: estatistika datuak, eremua, demografia… Ikazkintza Calderona mendilerroan. Elurraren merkataritza Valentziako Erkidegoan. Cavanilles: historian barrena.

Gelan, proposatutako jarduerak oinarritzat hartuta, hainbat aste lanean eman ondoren, ikasleek erakusketa bat prestatzen dute, lehentasunez udalerri bakoitzeko udaletxean aurkeztuko dena. Une horretan sartzen da tokiko administrazioa programan, eta esku hartzeko gonbita egiten zaio.

3. fasea: Esperimentazioa ingurunean Fase honek bi zati ditu: • Ingurumen Hezkuntza Taldeak gela bisitatzea, prestakuntza helburuarekin zenbait jarduera egiteko. • Geroago, Babestutako Gune Naturala bisitatzea.

4. fasea: Ekitea Fase honetan abian jartzen dira ikasleak Parke Naturalaren balioak zabaltzeko eta hura kontserbatzeko beharrezkotzat jotako ideiak. Hauek dira Ingurumen Hezkuntza Taldeak proposatutako adibideetako batzuk: • • • • •

Informazio liburuxka bat egin. Eskolako aldizkari bat argitaratu. Habia-kutxak egin eta natur ingurunean paratu. Herri bakoitzean, inguru enblematiko bat garbitu eta zaindu. Ikasleek hitzaldi bat eman gurasoei.

Gure Ingurumen Hezkuntzako programa Jolas eta Jai Giroko Egun batekin amaitzen da udalerri bakoitzean, eta kanpoko ikastetxeei horretan parte hartzeko gonbita egiten zaie. Egun honetako jarduerak hauek izan dira: • Mural bat margotzea. Egun batzuk lehenago, haurrek zirriborroak egingo dituzte, eta horietan adieraziko dute nola ikusten duten parke naturala, zer espero duten hartatik, zer jasotzen duten eta abar. • Tokiko elkarteen laguntza izango dugu (erretiratuak, etxeko andreak, musika eta abar) erakusketa eta jarduera batzuk prestatzeko, usadio tradizionalen gainekoak, adibidez. Gure nagusiek, halaber, dantzak, ipuinak, kondairak eta abar nolakoak ziren azal diezagukete. • Haurrek emandako hitzaldiak: parke naturalaren ezaugarriak, litezkeen onurak… • Informazio argitalpena, parte hartu dutenek zer ikasi duten erakusteko.

5. fasea: Ebaluazioa Ezinbestekoa zen hurrengo ekitaldietan egin zitezkeen hobekuntzei buruz parte-hartzaileek zituzten iritziak jasotzea.

2. Lan Taldea

Jarreren autoerregulazioa garapen iraunkorrerako hezkuntzan

Aitor Albizu, Amaia Sarasua, José Morales • Sukarrietako Eskola Saiakuntzarako Zentroa (SESZ)

Txosten honetan, SESZko Pedagogia Taldearen izenean, era laburrean azaldu nahi dugu gure sistema bat, hain zuzen ere, IH Ingurumen Hezkuntzako programetan hezkuntza parte-hartzea izateko sistema. SESZ (Sukarrietako Eskola Saiakuntzarako Zentroa) bitarteko bat da, Bizkaiko ikastetxeen zerbitzura dagoena, eta, naturari zein horren inguruneari dagokienez, ikerketa eta errespetu jarrerak sustatzen ahalegintzen dena. 1982an sortu zen Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak eta, bere gizarte jardueraren barruan, Bilbao Bizkaia Kutxak izenpetutako lankidetza hitzarmenari esker. Sorrerako itunean agertzen diren hurrengo bi helburu hauek zentroaren lan guztia egituratzen duten ardatza dira: • Bizkaiko haurrei ingurune fisiko eta pedagogiko egokia eskaintzea, haiek naturara hurbiltzea, komunikazioa eta bizikidetasuna bultzatzeko. • Irakasleei eskaintzea esperientzia pedagogikoak izateko eta materialak lantzeko leku bat, pedagogia eraginkorra nagusi den testuinguru batean. Urdaibaiko Biosferaren Erreserban kokatuta gaude (MaB), eta hemen garatzen ditugu Ingurumen Hezkuntzako gure programak, bertako ingurumen arazo errealei lotuta. Gure hezkuntza eskaintza Bizkaiko eskola erkidegoarentzat da, eta aukera horretaz gutxi gorabehera 3.300 ikasle, 100 ikastetxe eta 150 irakasle baliatzen dira. Astebeteko egonaldiak egiten dituzte ikasturtean, eta ikasleek gure bost programetako bat lantzen dute (Lurra, Ura, Itsasadarra, Basoa, Planeta Berdea). Horiek direla eta, irakasleek aukera dute Balioztatutako Prestakuntza jarduerak gauzateko gure programetan eskainitako proposamenaren inguruan. Programen oinarrian Ingurumen Hezkuntzaren printzipio etiko, kontzeptuzko eta metodologikoen garapena dago, bai eta jakintzaren garapenaren inguruan konstruktibismotik sortutako printzipio psikopedagogikoen garapena ere, eta ebaluazioa da irakaskuntza-ikaskuntza prozesuaren eragilea. Ikus dezagun gure proposameneko ZER?, NOLA?, ZEREKIN? eta ZERTARAKO? galderek duten erantzuna.

ZER? Ingurumen Hezkuntza SESZn Hona hemen gure lanean azaldu nahi ditugun alderdiak: • Gainditu alderdi fisiko-naturalen azterketa soiltzat hartzen duen Ingurumen Hezkuntzaren kontzeptua. Gure planteamenduaren arabera, kontua ez da elementu batzuk jakitea, baina bideak aurkitzea hainbat faktorek esku hartzen duten arazo bat konpontzeko, eta etorkizunean naturaren eta giza jardunaren arteko oreka handiagoa erakutsiko duten egoerak sortzen laguntzeko. • Ingurumena osorik hartuta eta era konplexuan ulertzea, kontuan hartuta faktore ugarik esku hartzen dutela (kulturalak, ekonomikoak, sozio-politikoak…). Hortaz, kontua ez da elementuak zein bere aldetik ezagutzea, sisteman esku hartzen duten faktoreen arteko erlazioa aztertzea baizik. Hala bada, gure Ingurumen Hezkuntzako programei ikuspuntu sistemikoa ematearen alde gaude.

• Jakina, ikuspuntu horri maila etikoa gehitzen zaio, eta horrek jarrera hartu beharra ekartzen du (bananbanan zein taldeka), eta ingurumen arazoen konponketan parte hartzea. Garatu beharreko programek ikuspuntu hori hartzen dute, eta haietako bakoitzean egiten den ingurumenaren ikerketak hiru jarduera maila hauek kontuan hartzen ditu: • Ingurunean lortutako jakintza, horrekin eta daukan arazoarekin harremana izanik. Hortaz, ingurunera irtetea funtsezko bitartekoa da. • Jakintza inguruneari buruz. • Jakintza ingurunearen alde, arazoetarako alternatibak planteatuz hiru zehazte maila hauetan: Zer egin daiteke? Zer egin dezakegu? Zer egingo dugu?

NOLA? Konstruktibismoa SESZn Gure lanari ekiteko orduan, hurrengo puntu hauek hartzen ditugu oinarritzat: 1. Ikaskuntza prozesua ingurumenarekiko interakzioan garatu, buruko lan gogorraren ostean. 2. Abiapuntutzat hartu ikasleen aldez aurreko ideiak, ezaguera berriak eraikitzeko eta gaitasunak garatzeko, betiere haien garapen inguru hurbilenean. 3. Ikasketak esanahitsua eta beste esparru batzuetan aplikagarria izan behar du. Ikasketen esparrualdagarritasuna. Puntu horiek erreferentziatzat hartuta, SESZren metodologia printzipioak hauek dira: • Ikasketa banako prozesua da, ingurunearekiko interakzioan garatzen dena; hala ere, horrek ez du guztiz baldintzatzen. • Dena ez da modu berean ikasten, ez eta ikasle guztiek ere. • Ikasleen aldez aurreko ideiek horiek ikas dezaketena baldintzatuko dute. • Ikasketak autonomia sustatu behar du (ikasten ikasi). • Ikasketak esanahitsua izan behar du. Materialak esangura logikoa izan behar du, gaiek esangura psikologikoa, eta ikasten duenak aldeko jarrera izan behar du (buruko lana-ezagutzazko gatazka-jarrerazko gatazka-eskemen aldaketa eta ezagutzazko funtzionaltasuna). • Ikasketa berdinen arteko harremanean zertzen da. • Irakaskuntza-ikasketa segida, eraikuntza dialogikoan oinarritua, galdera sortzailean. • Jarrera ona duen irakaslea gidari-bitartekari izango da irakaskuntza-ikasketa prozesuan.

ZEREKIN? Ebaluazioa SESZn Ebaluazioa ezinbesteko elementua da irakaskuntza-ikaskuntza prozesuan, nagusiki prozesu horren gida eta beste prozesu batzuen sortzaile gisa hartuz gero. Irakaskuntza prozesuaren eta, aldi berean, ikastekoaren elementu erregulatzailea da. Bigarren esparru horretan, ebaluazioak ikasten duenaren ezagutza eraikitzeko prozesuaren kontrola eta erregulazioa bideratzen ditu. Hau da, ebaluazioa ikasleen elementu autoerregulatzailea bihurtzen da. Gure lana da erregulazio eta autoerregulazio mekanismoen irakaskuntza-ikaskuntza prozesua ezartzea. Ideia horiek zertzeko, urrats hauek egiten ari gara: • • • • • • •

Hasierako ebaluazioa egin irakasle-ikasleengandik jasotzen dugun informazioarekin. Xedeak hitzartu ikasleekin eta, aldi berean, osatu egin beharreko lanen irudikapen mentala. Hitzartu ebaluazio irizpideak, eta gauzatu jardueren aurreratzea eta planifikazioa. Egiaztatu talde osoak egin duen hitzartutako xedeen irudikapen mentala. Ikasleak egin dituzten aurrerapenen eta eraiki duten prozesuaren jakitun egin. Ikasleen eboluzioaren jakinaren gainean egon. Ikasleekin batera egiaztatu programatutako irakaskuntza-ikaskuntza prozesuan egindako aurrerapenak.

Hortaz, praktikaren gaineko hausnarketan oinarrituta, errealitateak eta arazoak erkatuz eta ingurunean bezala inguruneari buruz ere garatutako irakaskuntza-ikaskuntza prozesu bat eskainiz, Ikerketa-Ekintza zentro bat gara, irakasle-ikasleei proposatutako diseinu batetik abiatuta, ingurumenaren aldeko jarrerak bultzatu nahi dituena, Garapen Iraunkorra izaten laguntzeko.

Programen garapena Gure jarduera esparrua azaldu ondoren, gure programen garapena nola planteatzen dugun azalduko dugu:

1. fasea: Hasierako diagnostikoa Ikasleek hainbat ingurumen arazori buruz dituzten Aurretiazko Ideiak (AI) jasotzen ditugu, sentiberatzeko eta programa bat partekatzeak ezinbestekoak dituen gogokidetasuna eta ulerberatasuna nahikoak izan daitezen lortzeko. Hitz batean, Ingurumen Hezkuntzan programa batean murgiltzeaz hitz egiten ari gara. AI horiek ikertzen ditugu eskola umeen garapen hurbileko zona aurkitzeko (Vigosky); hor esku hartuko dugu. Ingurumen Hezkuntzako urratsek –sentiberatzea eta kontzientzia hartzea ingurumen arazoen gainean, ezaguerak lortu ulertzeko, eta parte hartu zein jardutearen aldeko jarrerak bultzatu– termometroarena egingo dute. Horrela, ikasleen beharretara hurbildu ahal izango gara, tratamendu osoa ziurtatzeko, baina kontzeptuak sakratutzat hartu gabe, prozedurei gehiegizko balioa ematearen ondorioz aktibismoan erori gabe, eta jarreren aldaketari buruzko ideia azaleko eta doktrinatzat hartutako baten ildotik joan gabe.

2. fasea: Prozesua Fase honetan programaren garapenari helduko diogu, memento hauek azpimarratuz: Planifikazioa–Ekintza Gowin-en V-tik helburuak partekatzen dira ikasleen eta irakaslearen artean hiru galderon inguruan: Zer? Nola? Zertarako? Modu honetan: • Ekintzaren aurrerapena sustatzen dugu; hortaz, egitura bat ziurtatzen dugu, konpromisoak hartzea ahalbidetuko duena; hori funtsezko osagaia da IHko programa batean. • Gogora ekartzea ahalbidetzen duen memento bat ahalbidetzen dugu, eta horrek, era berean, aukera emango digu ikasleak egiten ari diren irudikapen mentalera hurbiltzeko. • Aniztasunari arreta jartzeko egiturak eskaintzen ditugu. Ikerketa–Hausnarketa (ikasleena) Inguruneko interakzioaren bidez materialaren adierazgarritasuna ziurtatzen dugu. Ingurunea, gure ustez, sistema dinamiko eta konplexua da, non bertako osagai guztien artean elkarrekiko erlazio ugari gertatzen baitira, nola fisiko-kimikoak hala sozialak, kulturalak, ekonomikoak…, etengabeko eboluzioan baitaude. Urdaibaiko Biosfera Erreserba ezin egokiagoa da irteerak egiteko padurara, basora, portura, ibaira, kostaldera, isurtegira… Aurrekoari datuen azterketa, gogoetak, eztabaida, simulazio jokoa… gehitzen dizkiogu, eta, hala, ingurumenaren zein arazoen gaineko ikuspegia zabalduz doa, bai sakontasun aldetik, bai eta mundu globalizatu honetan hartzen duen tokiari dagokionez ere. Hurrengo taulan Ingurumen Hezkuntzaz dugun ikuspuntua eta aritzen garen esparru sozio-geografikoa nola lotzen diren ikus daiteke. INGURUMEN HEZKUNTZA SESZn

URDAIBAIKO BIOSFERA ERRESERBA

ARAZOA-ETORKIZUNEKO EGOERAK

MATERIAL ADIERAZGARRIA – ESTRATEGIEN ALDAGARRITASUNA

KONPLEXUTASUNA-IKUSPUNTU SISTEMIKOA

IRAUNKORTASUNA – INTERESAK BATERATU –ZENTZUA KOMUN

ETIKA

ARDURA - KONPROMISOA –ALTERNATIBAK

Prozesuan aurrera egin ahala, Edukien Sarea batera lantzeari ekiten diogu, baina, emaitza grafikotik haratago, ikasleei autoerregulatzeko eta koerregulatzeko bidea emango dien une bat irekitzen dugu, eta, beraz, eraikitzen ari den ezagueraren gaineko norbanakoaren zein taldearen kontzientzia ahalbidetuko du.

3. fasea: Amaierakoa Gure programak komunikazio kanpaina bat eginez amaitzen dira; hori egiteko arrazoia da ikasleek ikasi dutena kontatzeko beharra izaten dutela, eta, aldi berean, ikasitakoen adierazgarritasuna sendotzeko balio du, eta, hala, zikloa amaitzeko. Hitz batean, sentimenei, afektibitateari eta ezaguerari eragitearen helburua jarrera gatazka sortzea da, lortu nahi den jarrerazko aldaketa bultzatzeko eta, hala, gure amets hau betetzea ahalbidetzeko, edo, gutxienez, betetzen laguntzeko: hurbilago izatea nahi dugun etorkizuna, egungoaren egoera alternatiboa. Benetan, uste dugu litekeena dela aldatzea Hitz batean, zer da Ingurumen Hezkuntza – Konstruktibismoa – Ebaluazioa?

Gure ustez konstruktibismoak eta ebaluazioak izan behar baitute Inguruman Hezkuntzaren euskarria, eta Ingurumen Hezkuntzako programa bati guretzat oinarrizkoak diren hainbat balio eta elementu ematen lagun baitezakete. Hurrengo taulan ikus dezakegu erlazio hori: KONSTRUKTIBISMOA AURRETIAZKO IDEIAK

EKINTZAREN AURRERAPENA

INGURUAREKIKO INTERAKZIOA TALDE INTERAKZIOA GIZARTE IKASKUNTZA IKASITAKOAREN ESANAHIA (KOMUNIKAZIOA)

INGURUMEN HEZKUNTZA

➞ ➞ ➞ ➞ ➞

SENTIBERATZEA INPLIKAZIOA ARDURA E. KOGNITIBOA JARRERAZKO E. PENTSAMENDU KRITIKOA ALTERNATIBAK KONPROMISOA JARRERA HARTZEA

EBALUAZIOA

➞ ➞ ➞ ➞ ➞

IKERKETA HASIERAKO DIAGNOSTIKOA HELBURUEN NEGOZIAZIOA ERREGULAZIOA-AUTOERREGULAZIOA IKASITAKOAREN KONTZIENTZIA AUTOERREGULAZIOA KOERREGULAZIOA IKASITAKOA DOITZEA IKASITAKOA BIRKOKATZEA EBALUAZIO IRIZPIDEAK

A L D A G A R R I TA S U N A

ZERTARAKO? Gure ustez, ikuspuntu konstruktibista gure programen eta hezkuntza parte-hartzearen testuinguruan jarriz (hau da, kontuan hartuz aurretiazko ideiak, helburuen komunikazioa, ekintzaren aurrerapena, berdinen arteko ikasketa…) eta ezaguera kontzientea ziurtatuko duten erregulazio mekanismoetatik abiatuz baino ezingo dugu lagundu ikasleei nolabait ematen ardura, konpromisoa, lankidetza, elkartasuna, askatasuna, justizia, pentsamendu kritikoa…, hau da, oinarrizko balioak Ingurumen Hezkuntzaren azken helburua lortzeko, zeina, guretzat, honako hau baita: “PERTSONAK HEZI, GAITASUNA IZAN DEZATEN BANA-BANAKO ETA TALDEKAKO ERANTZUNA EMATEKO EGUNGO EDO ETORKIZUNEKO INGURUMEN ARAZOEI, ETA SOIL-SOILIK ERREZETAK APLIKATZERA MUGA EZ DAITEZEN”

2. Lan Taldea

Ingurumen hezkuntzaren erronkak Urdaibain

Joseba Martínez • Ingurugela-CEIDA Urdaibai

Sarrera Hezkuntza garapen iraunkorrerantz “zuzendu” beharra faktore estrategikoa izan daiteke, eta izan behar du, ezarritako garapen ereduan eragin eta hori iraunkortasunaren zein zuzentasunaren ildotik bideratzeko. Azken batean, helburu hori du “Garapen iraunkorrera begirako Nazio Batuen hezkuntzarako Hamarraldia 2005-2014)” izenekoak, hezkuntza sustatzen duelako “gizadiarentzako gizarte bideragarriagoaren oinarria” den aldetik, eta garapen iraunkorra eskolako irakaskuntza sisteman sartu nahi duelako maila guztietan. Halaxe onartzen du, halaber, Garapen Iraunkorrerako EAEko 2002-2020rako Ingurumen Estrategiak, aitortu egiten baitu ingurumen hezkuntza beharrezko baldintzetako bat dela iraunkortasunerantz jarraitzeko (Eusko Jaurlaritza, 2002). Hitz batean, hartu ditugun erronkei erantzun zuzena eman nahi badiegu, iraunkortasunerako hezkuntzak, heziketa prozesuaren alderdi jakin bati soilik erreparatu beharrean, bizimodu berri baten oinarria izan behar du, tokiko –eta munduko– komunitatearen bizitzari irekitako hezkuntza praktika bat bultzatzeko abiapuntua, hartako kideek esku har dezaten, beren ahalmenen arabera, gizakien arteko harremanak eta haiek ingurumenarekin dituztenak hobetzeko zeregin zail eta solidarioan. Testuinguru horretan ulertu behar dira ingurumen hezkuntza alorreko Urdaibaiko jarduerak. Egungo Urdaibaiko Biosfera Erreserbako Ingurugiroaren Interpretazio, Ikerketa eta Hezkuntzarako Erabilera Egitamua 1997ko urtarrilean onartu zuen Urdaibaiko Patronatuak (Eusko Jaurlaritza, 1997); hamar urteko indarraldia ezarri zitzaion. Hortaz, aldi baten amaieran gaude, eta ematen du egokia dela gogoeta egitea egungo errealitateaz eta izandako praktikaz, lortutakoetan oinarrituta gainditu gabeko erronkei ekin ahal izateko gakoak aurkitzeko.

Lurraldea, komunitatea eta hezkuntza Esperientziagatik, badakigu iraunkortasuneranzko prozesua arrakastatsua eta iraunkorra izateko, beharrezkoa dela eragindako herritarren babesa izatea. Lege eta tresna tradizionalak oraindik ere ezinbestekoak dira, baina ez dira aski. Eta, hala, gizarte tresnak, hezkuntza besteak beste, iraunkortasunerantz bideratutako kudeaketari buruzko ikusmolde berri baten zerbitzuko tresnak dira, eta praktika onen kidetasuna bilatzen dute; hitz batean, kudeaketa hori errazten dute (Ingurumen Ministerioa, 2005). Izan ere, biosfera erreserbak leku egokiak dira ingurumen hezkuntza eta kudeaketa integratzeko. Aurrean dute ereduak esperimentatzeko erronka, eta, hortaz, errealitate jakinetan funtzionatu behar duten tresna eraginkorrak abiaraztea. Lurraldearen kudeaketan herritarrak parte harrarazteko helburuak berarekin dakar ingurumen hezkuntzak, dudarik gabe, gizartea dinamizatzeko orduan betetzen duen eginkizuna, eta, beste elementu sozioekonomiko batzuekin batera, kudeaketan bertan sartzen du. Ondorioz, ingurumen hezkuntzaren praktikak lotura izan behar du lurralde bakoitzeko arazoekin eta bitartekoen erabilerarekin, hala nola eskualde garapenarekin. Lotura hori, gainera, hezkuntza-ahalmen handia duen jarduteko era bat da, ikasten duguna, funtsean, “testuinguru adierazgarrietan” izandako parte-hartzearen emaitza delako (Martinez Huerta, 2003). Bizitza osoan ikasten dugu, hezten gara, eta hainbat toki eta modutan. Beraz, kontuan hartuta hezkuntza prozesu orokor bat dela, hezkuntza bide guztiak baliatu behar ditugu eragin sinergikoa lortzeko, eta komunitatearen giza, materia eta finantza baliabideak eraginkortasunez baliatzen ditugula ziurtatzeko (Martinez Huerta, 1996).

Hala bada, hezkuntza planteatzeko orduan, ez dugu bakarrik eskolan pentsatu behar. Komunitatean ere pentsatu behar dugu, hura lurralde batean diharduten eragileen sistematzat hartuta. Sistema horretan, eragin lausoa baina erabakigarria duten hainbat eragile sartu behar ditugu. Familiaz, gizarte, erlijio eta laneko taldeez, herriko giro soziokulturalaz eta abarrez ari gara. Gizarte eta hezkuntza parte-hartzeen egitura konplexu horrek zehazten du hezkuntza komunitatea, ahalbidetzen informazio trukea, errazten jakintza arteko esku-hartzeak, eta parte-hartzea lan egiteko metodo bihurtzen du (Carol, 2005). Lurraldea –gure kasuan Urdaibaiko Biosfera Erreserba– eragile guztiek hezkuntza prozesuan ere esku hartzen duten esparrua da. Hezkuntza eta gizarte ekintzen koordinazioa komunitate lanaren ikuspuntutik gauzatu behar da, eragile guztiek beren hezkuntza erantzukizuna onar dezaten, kidetasun kolektiboko giro batean. Hala, enpresek –gizarte eta produkzio eragile diren aldetik–, adibidez, lotura estua izan behar dute kokatuta dauden gizartearekin. Horregatik, beren langileak prestatu behar izateaz gain, txertatuta dauden komunitateko gizarte eta hezkuntza programetan esku hartu behar dute. Horretarako bideak askotarikoak dira: bisitak, erakusketak, beren jarduerarekin zerikusia duten material didaktikoak babestea, museoak, hezkuntza hornidurak eta abar. Beharrezkoak egokituta, antzekoak esan genitzake beste eragile batzuei buruz, lehen batean hezkuntza arlokoak ez izan arren: administrazioa, elkarteak, hedabideak eta abar. Torresen hitzetan (2001), “herritarrek hezkuntza alorreko erabakietan eta ekintzetan parte hartzea ez da luxu bat, edo aukera bat…betebeharra da, ez bakarrik politiko-demokratikoa –informazioa izateko, kontsultatzeko, ekimenerako herritarren eskubidea, herri arazoen kudeaketa gardena izatekoa–, bai eta abiatutako ekintzen garrantziari, eraginkortasunari eta iraunkortasunari dagokienez ere.” Gizarte esku-hartze guztiek “hezkuntza eragina” dute, positiboa edo negatiboa, inoiz ez neutroa (Carol, 2005). Hala, adibidez, kultura arteko hezkuntzak bat etorri beharko du harrerako, gizarteratzeko edo laneratzeko programekin. Bestalde, erraz ulertzen da enpresak natur baliabideak erabiltzeko duen moduak, administrazioak hondakinekin egiten duen kudeaketak edo gure familian egiten dugun kontsumo motak “kultura” bat osatzen dutela, “naturala” iruditzen zaigun gauzak egiteko era bat. Hitz batean, gure jokaerak eta inguruan dugun mundua ulertzeko erak hezkuntza ondorioak dituzte: hezigarriak edo ez. Komunitatea, beraz, ikasketa iturri agortezina da: hezkuntzaren ikuspuntutik balia daitezkeen ezin konta ahala bitarteko eta hornidura eskaintzen ditu: museoak, erabaki guneak, bitartekoak (ura, energia…) edo hondakinak kudeatzen dituzten enpresak eta abar. Gainera, haren barruan, kideek dakitenetik, daukaten esperientziatik ikas dezakegu, eta ezin kontatuzko aukerak aurki ditzakegu izaten diren jarduera eta prozesuetan parte hartzeko. Hala bada, komunitateak hezkuntza ahalmen handia dauka kultur trukerako bitarteko gisa, eta jardun arduratsua, elkartasuna eta parte-hartzea garatzeko esparru gisa. Ingurumen hezkuntzaren ikuspuntutik, komunitatearen hezkuntza eginkizuna baliatu eta sustatu behar dugu. Horrek esan nahi du lan egin behar dugula gizarte eragileak ohar daitezen beren jardunaren hezkuntza erantzukizunaz, bai eta onar eta erabil dezaten ere.

Eskola, hezkuntza erkidegoa antolatzeko elementu gisa “Hezkuntzak altxor bat gordetzen du”, zioen XXI. menderako Hezkuntzari buruzko Nazioarteko Batzordeak UNESCOrentzat egindako txostenak (Delors, koord., 1996), baina horretaz kontura gaitezen lagunduko diguten eragileak behar ditu. Eskolak, gizarteko hezkuntza eragile espezializatua den aldetik, oso erantzukizun garrantzitsua bereganatzen du hezkuntza zereginean: herritar guztien oinarrizko heziketa bermatzen du. Gainera, oso eginkizun garrantzitsua betetzen du gizarte balioak eta ereduak asimilatu eta transmititzeko orduan, bai eta belaunaldi berriak gizarte bizitzarako prestatzeko orduan ere. Eskolan ikasi egiten da, irakatsi, lan egin, jolastu…, bizi. Jarduteko esparrua da, eta, aldi berean, hezkuntza eragilea. Gizartea da, miniaturan bada ere, eta, beraz, gune abantailatsua gizartean garatu nahi ditugun partehartze eta iraunkortasun proposamenak esperimentatzeko. Eskola erkidegoko gainerako eragileekin, batez ere familiekin, lankidetzan aritzea funtsezkoa da bat datozen mezuak zabaltzeko, eta oinarrizko balio komun batzuk garatzeko. Gizarte eta ingurumen eskariei erantzun nahi badie, eskolak bere ingurunearentzat irekita egon behar du, eta txertatuta dagoen erkidegoan esku hartu. Ez hori bakarrik. Hezkuntza erkidegoko elementu agerikoena da, eta sistema antolatu eta dinamizatzeko erreferentziazko elementu bihur daiteke. Ez gara hutsetik abiatzen: Eskolako Agenda 21 programa eta gisakoak lagungarriak dira erronka berri horretarako nahi dugun jokalekua diseinatzeko. Programa honek modua ematen die ikastetxeei beren erkidegoko Tokiko Agenda 21ean esku hartzeko, eta garapen iraunkorrarekin engaiatutako hezkuntza praktika garatzen laguntzen die (Fernandez Ostolaza, 2002). Horretarako, beharrezkoa da ikastetxeetan, gizarte eta ingurumen gaiak aztertzeaz gain, iraunkortasunaren aldeko ohiturak eta jarrerak garatzea. Hala bada, Eskolako Agenda 21 tresna bat da, eskolako hezkuntza erkidegoak ikastetxearen eta horren ingurunearen gizarte eta ingurumen hobekuntzaren alde lan egiteko konpromisoa har dezan erabiltzen dena.

Eskolako Agenda 21ak lan programa bat eskaintzen du, oinarrizko hiru ardatzen inguruan antolatua: eskola ingurunearen ingurumen hobekuntza, berrikuntza eta hezkuntza kalitatea eta tokiko erkidegoan parte hartzea (CEIDA, koord., 2004). Landu beharreko gaiak askotarikoak izan daitezke honako hauen arabera: ikastetxearen beraren errealitatea, ingurunean dauden arazoak, edo hezkuntza erkidegoa osatzen duten pertsonen interesak. Nolanahi ere, ekintza planak, hitzartutako gaiari heltzean, ez du ahaztuko planteatutako hiru ardatzen integrazioa. Eskolako Agenda 21ak, azken batean, modua ematen du eskola lotzeko bera txertatuta dagoen erkidegoarekin, eta Tokiko Agenda 21 abian duten udalerrietan kokatutako ikastetxeetan garatzen da. Udalak berak deitzen die udalerriko ikastetxeei, eta Agenda 21eko prozesuan esku hartzera gonbidatzen ditu. Urrats horrekin, Udalak bere gain hartzen du ikastetxeek egiten dituzten hobekuntza proposamenak udaleko osoko bilkurara eramateko konpromisoa, eta, ahal den neurrian, haiei erantzutekoa. Urdaibaiko Biosfera Erreserbaren kasuan, lau udalerritako hamaika ikastetxe ari dira garatzen beren eskolako agenda 21. Batera lan egiten dute bioaniztasunaz eta aztarna ekologikoaz, konpromisoak hartzen dituzte, eta hobekuntza proposamenak egin, eskolako erkidegoa bezala tokikoa ere barne hartuz.

Bibliografia CAROL, Ll. (2005). Hezkuntza-Eskola-Lurraldea-Komunitatea. Hezkuntza Berrikuntzarako Gela, (145), 77-81 or. CEIDA (Koord.). (2004). Eskolako Agenda 21. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza (CD-ROM). DELORS, J. (Koord.). (1996). Hezkuntzak altxor bat gordetzen du. XXI. menderako hezkuntzari buruzko Nazioarteko Batzordeak Unescorentzat egindako txostena. Madril: Santillana-Unesco. FERNÁNDEZ OSTOLAZA, A. (CEIDA). (2002). Jasangarritasunerako hezi. Eskolako Agenda 21: eskolarentzako gida. Donostia: Eusko Jaurlaritza. EUSKO JAURLARITZA (1997). Urdaibaiko Biosfera Erreserbarako Ingurugiroaren Interpretazio, Ikerketa eta Hezkuntzarako Erabilera Egitamua. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza. EUSKO JAURLARITZA (2002). Euskal Autonomia Erkidegoko Ingurumen Esparru Programa (2002-2006). Garapen Iraunkorrerako EAEko Ingurumen Estrategia (2002-2020). Bilbo: IHOBE. MARTÍNEZ HUERTA, J. (1996). Ingurugiro heziketa Euskadin. Egoera eta aurreikuspena. Bilbo: Eusko Jaurlaritza. MARTÍNEZ HUERTA, J. (2003). Landscape and environmental education in Urdaibai. Prospects. Quarterly review of comparative education (127), XXXIII. lib., 3. zenb., 2003ko iraila, 313-323 or. INGURUMEN MINISTERIOA (2005). Orientaciones para planes de CECoP (Comunicación, Educación Concienciación y Participación) en humedales españoles. Madril: Ingurumen Ministerioa. TORRES, R. (2001). Participación ciudadana y educación: una mirada amplia y 20 experiencias en América Latina. Hemen: CIDI - UNESCO: CONFINTEA V (Helduen Hezkuntzari buruzko Nazioarteko Bosgarren Konferentzia), Punta del Este, 1997.

3. Lan Taldea Ingurumen Hezkuntza, hezkuntza esparruan. Unibertsitate esparrua Ondorioak

Arantza Ibabe1, Jordi Segalàs2 •

Koordinatzailea Garapen Iraunkorra eta Ingurumen Hezkuntzari buruzko UPV/EHUko UNESCO Katedra

•

Idazkaria Kataluniako Unibertsitate Politeknikoa

Sarrera Euskal Herriko Unibertsitateko Garapen Iraunkorrari eta Ingurumen Hezkuntzari buruzko Unesco Katedrak unibertsitate esparruan Ingurumen Hezkuntzaren gaineko lan talde hau sortzea proposatu zuen, 2006ko Ingurumenaren Mundu Egunaren inguruan egindako jardueren barruan, ekainaren 5ean, “Iraunkortasuna Unibertsitate Curriculumean” izenarekin antolatutako topaketan hasitako eztabaida jaso eta jarraitu nahian. Oraingo honetan Euskal Herriko Unibertsitatearen ebaluazioa egin nahi da: iraunkortasuna zein neurritan dago integratuta irakaskuntza eta ikerketa zereginean; zer da guretzat unibertsitate esparruan iraunkortasunean heztea; dauden gabeziak antzematea, iraunkortasunerako hezkuntzan gehiago aurreratzeko, adibidez, unibertsitate irakasleen prestakuntza bera; nola ebaluatu egungo egoera eta gerta daitezkeen aurrerapenak; eta etorkizunerako jarduera ildoak ezartzea. Eztabaidarako sarrera komunikazioen aurkezpenaren eskutik dator. Komunikazio horietan, alde batetik, beste unibertsitate batzuen esperientziak aurkeztu ziren –Kataluniako Unibertsitate Politeknikoa, Madrilgo Unibertsitate Autonomoa eta Txileko Concepciongo Unibertsitatea–, eta, bestetik, Euskal Herriko Unibertsitatean garatzen ari diren edo gara daitezkeen jarduerak aurkeztu ziren. Ondorioak eztabaidan izandako gai nagusien arabera sailkatuta aurkezten dira.

Ondorioak 1. Iraunkortasunean hezitzea Iraunkortasunean hezteko, honako hauek kontuan hartu behar direla pentsatzen da: • Iraunkortasuna edukia (zer) baino gehiago da; hezkuntzako jarrerak eta balioak dira (nola). • Iraunkortasunaren gaineko eztabaidak batera joan behar du iraunkortasunerako hezkuntza-ekintzekin, hau da, ekintzak ez dira utzi behar kontzeptualizatu ondoren gauzatzeko. Ingurumen Teoria izan liteke kontzeptualizazio horretarako tresna. • Iraunkortasun kontzeptua kultur eta “prestakuntza” ikuspuntuaren mende dago. • Titulazio batzuk aitzindari dira iraunkortasunerako hezteko orduan, eta beste batzuk tresnak dira. Biak ere “iraunkortu” daitezke. • Praktika profesionala unibertsitatera eraman behar da, konponbide holistikoa behar duten arazo errealak sartzeko, eta alderantziz. • Beharrezkoa da irakasleak prestatzea, ikasgai bakoitzak iraunkortasunerako hezkuntza arloan duen ahalmena jakinarazteko.

2. Irakasleen prestakuntza Beharrezkoa da unibertsitateko irakasleak prestatzea, honako hauek barne hartuz: • Prestakuntza orokorra. • Prestakuntza espezifikoagoa ezagutza arlo bakoitzerako. • Irakasleentzako mintegi bat egitea proposatzen da, honako hauek barne hartuz: – Berrikuntza pedagogikoa. – Esperientzia zehatzak. – Garapen Iraunkorrerako Hezkuntzari buruzko Nazio Batuen Hamarkadaren gaineko edukiak. – Espezialitate bakoitzeko adituen jakintza, beren esperientzia eta dakitena parteka ditzaten. – Gizarteko adituen ikuspuntua (enpresak, administrazioa, GKEak eta abar). • Babes instituzionala izan behar du unibertsitate mailan.

3. Adierazleak Beharrezkoa da lortutako aurrerapenak ebaluatu eta neurtzea, eta horretarako adierazle sistema bat sortu behar da helburu hauekin: • Irakasleek eta ikasleek campusean ingurumen portaerari dagokionez duten jarrera neurtzea. • Titulazio bakoitzaren diziplinartekotasuna neurtzea. • Gaitasunak neurtzea.

4. Etorkizuneko proiektuak Eztabaida osoan sortutako ideietan oinarrituta, proiektu batzuk proposatzen dira etorkizunari begira, iraunkortasunerako hezkuntza unibertsitate esparruan sartzeko modua emango dutenak. • Curriculum iraunkortasunari eusteko tresna gisa, Euskal Herriko Unibertsitateko Garapen Iraunkorrari eta Ingurumen Hezkuntzari buruzko Unesco Katedra proposatzen da. • Irakasleentzat curriculum iraunkortasunari buruzko mintegi bat egitea proposatzen da. • Curriculuma eraberritzeko eta irakaskuntza berrikuntzarako proiektu proposamen bat egitea proposatzen da. • Urdaibain oinarritutako diziplinarteko irakaskuntza modulu bat sortzea proposatzen da. • EAEn, 2007ko irailean, Espainiako Unibertsitateetako Errektoreen Konferentziaren bilera antolatzea proposatzen da.

3. Lan Taldea

Ikasleek Ingurumen Hezkuntzaz aldez aurretik dituzten ideiak

Lola Fernández, Gurutze Maguregi, Araitz Uskola • EHUko Matematikaren eta Zientzia Esperimentalen Didaktika Saila, Irakasleen Unibertsitate Eskola.

Sarrera EHUko Matematikaren eta Zientzia Esperimentalen Didaktika Sailak Ingurumen Hezkuntzarekin zerikusia duten lau ikasgai ematen ditu Bizkaiko Campusean. Uste dugu titulazio guztietan orokorra dela ezaguera ekologiko batzuk transmititu besterik egingo ez delako ideia, eta ez dela kontuan hartzen badagoela beste osagai bat: jarreren eta ohituren garapena, parte-hartzearen sustapena biztanle sektore guztietan, erkidegoaren gizarte eta antolaketa gestioarekiko interakzioa, eta gizadiaren bizi kalitatea hobetzeari lotutako ikuspuntua… (Breiting, 1997; Gutiérrez, 1995; García, 2002). Gure pertzepzioak egiaztatzeko, ikerketa honen bidez kontrastatzea planteatu dugu, ikusmolde horiek argi eta garbi identifikatzeko, horrek bidea emango lukeelako testuinguruan hobeto kokatutako jarduerak diseinatzeko, eta, beraz, ideiak errazago aldatzeko.

Metodologia eta emaitzak Ikasleek aldez aurretik zein ideia dituen jakiteko, galdera irekiak eta itxiak zituen galdeketa misto bat prestatu genuen ingurumenari, Ingurumen Hezkuntzari eta ikasgaiek beren prestakuntzan duten garrantziari buruz. Lan honetan ingurumen hezkuntzari buruzko emaitzak aurkezten dira. Lortutako emaitzetan oinarrituta, hainbat elkarrizketa egin ziren, galdeketan adierazitako ideietan sakontzeko. Galdeketa Gizarte Hezkuntzako lehen mailan zeuden ikasleek erantzun zuten, bai gaztelaniazko taldekoek bai euskarazkoek (2003/04); 125 ikaslek erantzun zuten beren borondatez, hau da, eskoletara doazen ia ikasle guztiek. Hurrengo urtean (2004/2005), Gizarte Hezkuntzako hirugarren mailako derrigorrezko ikasgaiaren hasieran erabili zen galdeketa, eta 100 ikaslek erantzun zuten. Lehen Hezkuntza titulazioko hautazko ikasgaia duten 23 ikaslek ere erantzun zuten. Jakin beharreko alderdietako bat zen zein ikuspuntu zuten Ingurumen Hezkuntzari buruz. Ingurumen Hezkuntzaz litezkeen hiru ikusmolde bereizten ditugu, Lucas-en definizioa kontuan hartuta (Lucas, 1980-1992), ingurumenari buruzko hezkuntza, ingurumeneko bertako hezkuntza eta ingurumenaren aldeko hezkuntza bereizten baititu. Horretarako, hiru galdera proposatu ziren galdeketan: lehen biek ingurumen hezkuntzako proiektuak praktikak jarri ahal izateko hainbat adibide jasotzen zituzten; hirugarrenak esplizituki aipatzen zituen Ingurumen Hezkuntzak izan ditzakeen helburuak. Gure abiapuntuko hipotesia zen gehienen ustez Ingurumen Hezkuntzak zerikusia zeukala ingurumen eta/edo ekologia arazoei buruzko ezaguerak eskuratzearekin, hala nola naturan jarduerak egitearekin, arreta

gutxiago jarriz beste alderdi batzuetan: jarrerak eta ohiturak aldatzea, biztanle sektore guztien parte-hartzearen sustapenaâ&#x20AC;ŚGure ikuspuntutik, azken alderdi horiek ezaugarritzen dute Ingurumen Hezkuntzaren funtsa. Ikusi genuen ingurumen hezkuntzari buruzko sei esaldi ordenatu behar izan zituztenean, ALDE ideia jasotzen zuten bi esaldiek emaitza onak lortu zituztela. Alderdi horretan sakontzeko, eta ikasleak koherenteak ziren egiaztatzeko, beste azterketa bat egin genuen, hau da, egiaztatzea ehuneko zenbat ikaslek hautatzen zituzten mota bereko bi esaldiak lehen bi aukeratzat, edo, gutxienez, mota bereko bi esaldiak lehen hiru aukeraketen artean. Emaitza 1. taulan ageri da. 1. taula. Ehuneko zenbat pertsonak hautatzen dituzte mota bereko bi esaldiak lehen bi aukeratzat, edo lehen hiru aukeraketen artean, hurrenez hurren LEHEN BI POSTUETAN

ALDE BERTAN BURUZ

LEHEN HIRU POSTUETAN

GIZ0304

GIZ0405

LH0405

GIZ0304

GIZ0405

LH0405

32,8 2,4 4,8

28 1 15

43,5 0 8,7

53,6 4 19,2

44 6 34

52,2 8,7 26,1

Emaitzok ez dute berresten gure abiapuntuko hipotesia; izan ere, pentsatzen genuen ikasleen ustez ingurumen hezkuntzak ingurumen arazoei buruzko jakintza batzuk transmititu baino ez zuela egiten, eta ez zutela aintzat hartzen zer garrantzitsu den jarrerak eta ohiturak garatzea, herritar sektore guztien parte-hartzearen sustapenaâ&#x20AC;Ś Ingurumen hezkuntza kontzeptuarekin zerikusia zuten beste bi galderetan, zitezkeen hainbat adibide zehatzen artean aukeratu behar zuten; adibideok beren etorkizuneko jarduera profesionalarekin zerikusi handiagoa izateko moduan azalduta zeuden (Rojero, 1993). Emaitzak 2. eta 3. tauletan daude. 2. taula. A eta B hezitzaileen arteko hautaketa

A (Alde, Bertan) B (Buruz) ER. EZ

GIZ0304

GIZ0405

LH0405

%50,4

%77

%87,0

%43,2 % 6,4

%22 % 3

% 8,7 % 4,3

3. taula. Ingurumen hezkuntzaren litezkeen lau adibideren arteko hautaketa

1 2 3 4

(Alde) (Bertan) (Buruz) (Bertan)

GIZ0304

GIZ0405

LH0405

%11,2 % 5,6 %27,2 %23,2

% 3 % 7 %20 %21

% 0 %17,4 %17,4 %26,1

Erantzun horiek 03/04ko Gizarte Hezkuntzako lehen urteko kasurako prestatutako aurreko galderarekin erlazionatu eta ALDE-rekin zerikusia duten bi esaldiak lehen bi aukeratzat hartu zituzten pertsonei erreparatuz gero (%32,8), talde horretan A hezitzailearen aukera hautatzen duen jendearen proportzioa ez da aldatzen (%53,7) multzo osoarekin alderatuz gero, hau da, ez dago elkarrekikotasunik ingurumen hezkuntzan hautatutako helburuen eta aukeratutako hezitzaile adibidearen artean. Beste bi kasuetan, gehiengoaren aukera A hezitzailea izan da; Gizarte Hezkuntzako hirugarren mailako kasuan, pentsa liteke ikasketa urteen ondorioz lortutako ikusmoldeari esker esan dezaketela etorkizuneko lanean metodologia benetan hurbilduko den A hezitzaileak erabilitakora. Lehen Hezkuntzaren kasuan, kontua da zail gerta zitzaiekeela B hezitzailearekin identifikatzea, erabiltzen zuen metodologia egokiagoa zelako helduentzat, 6-12 urte arteko haurrentzat baino. 3. taulan ikus daitekeen bezala, Gizarte Hezkuntzako bi kasuetan ingurumenari BURUZ aukera da gehien hautatua, eta Lehen Hezkuntzan ingurumenean BERTAN. Azken hori ulergarria da garrantzi handia ematen zaielako lehen hezkuntzan landa irteerei, eta, horregatik, argi eta garbi, gehiago identifikatzen direlako aukera horiekin kontzeptuak lantzearekin baino. Azken datu horiek ez daukate zerikusirik Ingurumen Hezkuntzaren helburuak aukeratu behar izan zituztenean lortutako erantzunekin, orduan, adierazi dugun bezala, ALDEko aukerak hautatzen baitzituzten. Ikasleekin lortutako emaitzez eztabaidatzean, ikusten da helburuak eta metodologia bereizten dituztela, pentsatzen dutela, era esplizituan ez bada ere, helburua zerbait egitea dela ingurumenaren ALDE, aukeratutako metodologia edozein izanda ere. Gure interpretazioaren arabera, ingurumen hezkuntzaren helburuak argi izan arren, badirudi beharrezkoa dela horietara urratsez urrats iristea, eta, lehenik eta behin, ezaguera batzuk eskuratzea, sentiberatzeko eta kontzientzia hartzeko balio dezaten, eta, geroago, ekiteko. Izan ere, Gizarte Hezkuntzako lehen urteko ikasleei galdetzen diegunean zer espero duten hirugarren urtean izango duten ikasgaitik, ikusten dugu funtsean informazio gehiago jasotzea espero dutela ingurumen arazoei buruz, eta, era berean, espero dutela arazoen berri izate horrek horien konponketan parte hartzera bultzatuko dituela. Hala ere, proposatuko luketen metodologiaz galdetuta, erantzuten dute, alderdi teorikoak ez ezik, ingurunean gauzatu beharreko

jardueraren bat ere barne hartu beharko lukeela, hau da, ezaguerak eskuratzea taldearen eta norbanakoaren konpromisoarekin uztartu beharko litzatekeela. Hortaz, eskema hori, helburuen eta metodologiaren arteko dikotomia hori hausteko egin beharko dugun lan garrantzitsu bat tresna egokiak erabiltzea izango da, eztabaida eta hausnarketa bultzatzea, uler dezaten ingurumen kontzeptuak edo arazoak lantzeak ez duela esan nahi jendeak horiek konpontzen laguntzeko ekintzetan nahastu behar duenik eta, beraz, edozein metodologia ez dela baliagarria ingurumen hezkuntza lortzeko.

Bibliografia BREITING, S. (1994): Hacia un nuevo concepto de Educación ambiental. Conferencia de Intercambio de Experiencias Prometedoras en Educación Ambiental en Gran Bretaña y los países nórdicos. Karlslunde, Danimarka. http://www.mma.es/educ/ceneam/02firmas/firmas1997/feb2.htm GARCÍA, J. E. (1994): Fundamentación teórica de la educación ambiental: una reflexión desde las perspectivas del constructivismo y la complejidad. II Congreso andaluz en Educación ambiental. Sevilla. GARCÍA, J. E. (2002): Los problemas de la Educación Ambiental: ¿es posible una Educación Ambiental integradora? Investigación en la escuela, 46, 5-26. GUTIÉRREZ PÉREZ, J. (1995): La Educación ambiental. Fundamentos teóricos, propuesta de transversalidad y orientaciones extracurriculares. La Muralla. Madril. LUCAS, A. M. (1980). Science and Environmental Education: pious hopes, self-praise and disciplinary chauvinism. Studies in Science Education, 7, 1-26. ROJERO, F. (1993). Ecología, ecologismo y Educación ambiental. VV.AA. Educación Ambiental y Movimiento Ecologista. Tercera prensa. Donostia.

3. Lan Taldea

Hezkuntza Iraunkortasunean, Kataluniako Unibertsitate Politeknikoan

Jordi Segalàs1, Didac Ferrer-Balas2, Enric Carrera1 •

Iraunkortasunerako UNESCO Katedra

•

Iraunkortasunerako Teknologia, Berrikuntza eta Hezkuntzako Jakintza arteko Zentroa Kataluniako Unibertsitate Politeknikoa

Aurrekari instituzionalak Kataluniako Unibertsitate Politeknikoa edo Universitat Politècnica de Catalunya (UPC) Espainiako unibertsitate publiko bat da, zazpi campus dituena, Bartzelona probintziako hainbat herritan banatuta. 15 ikastetxe propio dauzka, eta horietan lehen zikloko 27 titulazio ofizial, lehen eta bigarren zikloko bederatzi titulazio ofizial, bigarren zikloko zortzi titulazio, zazpi titulazio propio eta doktoretzako 50 progama ematen dira. Bestalde, UPCko Iraunkortasunerako UNESCO Katedra 1996ko maiatzean sortu zen, ikerketa, prestakuntza, informazio eta dokumentazio jardueren sistema integratu bat garatzeko, haien helburu nagusia iraunkortasunaren, teknologiaren eta humanismoaren arteko lotura ugariak aztertzea izanik. Talde horretan daude Kataluniako Unibertsitate Politeknikoko hainbat kide eta kanpoko zenbait lankide; izan ere, aldi batez esku hartzen dute ikerketa proiektuetan, etengabeko prestakuntza jardueretan, zabalpenean, enkargu profesionaletan eta abar. Katedra, UPCren barruan, Oinarrizko Unitate bat da, eta garapen gizatiarragoa eta iraunkorragoa lortuko bada balioetan eta jarreretan egin beharko den aldaketarekin engaiatuta dauden pertsona batzuek bultzatzen dute. Haren jarduerak lau ardatz hauek ditu: irakaskuntza, ikerketa, lankidetza eta argitalpenak.

Ingurumentzea. Kataluniako Unibertsitate Politeknikoaren hautua Bi ingurumen plan egin eta, planen esparruaren barruan bezala haietatik kanpo ere, iraunkortasunaren eta gizarte konpromisoaren ildotik ekimen ugari garatu ondoren, Unibertsitateak 2006an, UPC Iraunkorra 2015 Plana sustatzea erabaki zuen, helburuak barne ahaleginak bilduz eta kanpo aliantzak ehunduz lortzeko. Estrategia hori funtsezko data batera begira zertzen da, 2015. urtera begira hain zuzen ere, urte hori aukeratu baitute Nazio Batuek Milurtekoaren Garapen Helburuak lortzeko; gainera, Garapen Iraunkorrerako Hezkuntzari buruzko Nazio Batuen Hamarkada bukatuko den urtea da. Prestakuntza esparruan, planaren xedeak UPCko tituludun guztiek iraunkortasun irizpideak erabiliko dituztela beren lanbide jardueran eta eragin esparruan. 2003an, UPCren estatutu berrien idazketan, honako hau esaten da: “Kataluniako Unibertsitate Politeknikoak, jakintzak sortu eta transmititzen dituen erakundea den aldetik, ingurumenaren eta garapen iraunkorraren babesa sustatu behar du, bai prestakuntza eta ikerketa jardueretan bai erakundeetakoetan”. Eta, era esplizituan, iraunkortasuna curriculumetan sartzeko konpromisoa hartzen du: “… ikasketa planetan, jarduera zientifiko, teknologiko eta artistikoen zein horiek guztiak garatzen diren ingurune kultural eta sozialaren artean dauden elkarrekiko eraginak agerian jarriko dituzten ikasgaiak eskainiko ditu”. Bestalde, UPCko Iraunkortasunerako UNESCO Katedraren zeregin nagusia hau da: “ikerketa, prestakuntza, informazio eta dokumentazio jardueren sistema integratu bat bultzatzea, haien helburu nagusia arlo ekonomikoa-

ren, soziopolitikoaren, teknologikoaren eta ekologikoaren arteko lotura ugariak aztertzea izanik. Katedraren programak eta dagokion unibertsitateko ikerketa sareak planteamendu berritzaile bat garatuko dute lankidetzan, ikasleak XXI. mendeko munduan gizartean izango diren karrera eta bizimoduetarako prestatzekoâ&#x20AC;?. Lehen aipatutako UNESCO Katedra, sortze beretik, haren sustatzaileen ikuspuntuaren arabera, prestakuntzaren, ikerketaren esparruan jarduerak garatzeko, proiektuak eta nazioarteko loturak bultzatzeko gunea izan zen, Unibertsitateko ikasleen eta tituludunen, unibertsitate erkidegoa osatzen duten kideen eta kolektiboen sentiberatasuna eta ahalmenak handitzeko, bai eta erakunde osoarenak eta hori osatzen duten unitateenak ere.

Curriculum-ingurumentzea praktikan. UPCren kasua UPCren lehen bi ingurumen plangintzetan helburua UPCko titulazioetan ematen ziren ikasgaien edukien curriculum-ingurumentzea izan zen. Horretarako hainbat estrategia erabili ziren: a) Iraunkortasunari buruz ikasle askok ikas zezaketen aukeraketa libreko sarrerako ikasgai jeneralista bat eskaintzea. Emaitza â&#x20AC;&#x153;Teknologia eta Iraunkortasunaâ&#x20AC;? ikasgaiaren diseinua izan da; Iraunkortasunerako UNESCO Katedrak diseinatu eta sortu du, eta horretan, guztira, UPCko 14 sailetako 13 irakaslek esku hartu dute. Ikasgaia, urtero, 1.100 ikaslek ikasten dute arrakasta eta onarpen handiarekin. b) UPCko eskola eta sail bakoitzak barne ingurumentze plan bat egin zuen, ikasgaien edukien eta karrera amaierako proiektuen ingurumentzea barne hartzen zuena. Irakasleek plan horietan esku hartzea sustatzeko, material lagungarria sortu da, eta lehen kurtsoetako zientzia arloetako ingurumendutako problemen liburu bat argitaratu da, bai eta gidaliburu bat ere, UPCko titulazio bakoitzean karrera amaierako proietuak ingurumentzeko. c) Era berean, eta aurrez aipatua sendotze aldera, sektore profesionalaren gogokidetasuna lortu da, eta hala, 2000. urtetik, Bartzelonako Industria Ingeniari Teknikoen Elkargoak karrera amaierako proiektuak saritzen ditu iraunkortasun kontzeptua kontuan hartuta, 12.000 ?-ko kopuruarekin saritu ere; horren bidez, proiektuaren sorreran eta garapenean iraunkortasun printzipioak ongien jasotzen dituen karrera amaierako proiektua saritzen da.

Ingurumen helburuak planifikazio estrategikoan jasotzea UPCren bigarren ingurumen planak lehenak ez zeukan berrikuntza bat egin zuen, ingurumena planifikazio estrategikoan sartzea, alegia, eta, hala, ingurumen eta iraunkortasun helburuak sartu ziren antolaketa maila guztiak hobetzeko prozesu instituzionalean. Helburu horiek kontuan hartu ziren bai Kataluniako Gobernu Autonomoak (Generalitateak) UPC finantzatzeko programa kontratuan eta horren betetze adierazleetan, bai UPCko oinarrizko unitate guztiek (eskolek, sailek eta ikerketa institutuek) derrigorrez egin behar zituzten plan estrategikoetan. Gure barne esperientziaren arabera, Unibertsitatea garen aldetik, planifikazio estrategikoaren helburuetan curriculum-ingurumentzea sartzea baliagarria da aldeko joerak sortzeko (urratsez urrats), estrategia orokorraren zati bat baino ez da, sistema instituzionalari eragiten dio, eta eragin normalizatzailea dauka. Hala ere, ez da nahikoa eragin erabakigarria eta kritikoa izateko iraunkortasuna hezkuntzan sakon erro dadin, eta beharrezkoa da sormen eta eragin handiko beste jarduera garrantizko batzuekin osatzea, garapen iraunkorra hezkuntzaren bihotzean ezartzeko.

UPCko Iraunkortasunerako UNESCO Katedraren irakaskuntza UNESCO Katedra 97-98 ikasturtean hasi zen lehen eta bigarren zikloko irakaskuntza arautua ematen. Gure irakaskuntzaren xede nagusia da tresnak ematea teknologia egokia garatu eta erabiltzeko, orokorrean aldatzen ari den mundu honetan garapena iraunkorra izan dadin, eta desoreka gero eta txikiagoa eta aniztasuna gero eta handiagoa. Hitz batean, UPCko UNESCO Katedrak prestakuntza integratuagoa eman nahi du munduko arazoen etika, gizaki eta iraunkortasunaren ikuspuntutik, bai eta ikuspegi orokorra ere, etorkizuneko teknikariek gaitasuna izan dezaten azterketak eta proposamenak egiteko teknologien eraginei, erabilerari eta aplikazioari buruz, hala nola haietatik ondorioztatzen diren gizarte erantzukizunei buruz. UNESCO Katedraren lehen, bigarren eta hirugarren zikloetako ikasketa esparruak, gaur egun, guztira, UPCko 25 irakasle hartzen ditu 17 sailetan banatuta. UNESCO Katedrako irakasleek 16 ikasgai ematen dituzte UPCko 10 ikastetxetan: derrigorrezkoak, hautazkoak eta/edo aukeraketa librekoak dira, eskolak batzuetan aurrez aurrekoak izanik, beste batzuetan erdi aurrez aurrekoak eta besteetan bertan egon behar izan gabekoak.

Katedraren irakaskuntza eskaintza gradu ondoko prestakuntzak osatzen du: Iraunkortasun Masterra, hiru urtetan eman dena, eta Garapen Iraunkorrerako Energia Masterra, bitan emana. Azkenik, Iraunkortasuna, Teknologia eta Humanismo doktoretza programa ere egiten da; orain arte bost doktore tesi egin dira.

Programak Oso laburtuta, honako hauek dira UNESCO Katedraren irakaskuntza eskaintza osatzen duten ikasgaien programen helburu nagusiak: • Garapen iraunkorraren kontzeptua aztertzea, eta problematika orokorrak kontuan hartzea, egungo globalizazioaz (aldaketa orokorraz) ohartu eta eztabaidatzeko. • Ikasleari hurbiltzea mende berrian gizadiaren erronka handitzat hartzen direnen gaineko eztabaidak, proposamenak, haien testuinguruak eta abar. • Aztertu errealitate berriek eskatzen dituzten (ingurumen eta ekologia) hurbilketa berriak, bai eta garapen iraunkorrak garraioaren eta komunikazioen teknologia fisikoetan ekar litzakeen edo ekarri beharko lituzkeen joerak ere. • Prospektibaren, hau da, etorkizunari buruzko ikasketen oinarriak eta metodologiak jakitea, oraingo erabakiak hartzeko prozeduraren kalitatea hobetzeko era den aldetik. • Egin Munduko Goi Bilerak egitean etorkizunean ziur aski jarraituko den haria. • Hartu kultura aniztasunaren eta nazioarteko lankidetzaren kontzientzia. • Beharrezko ezaguerak eman Garapen Iraunkorraren ikuspuntutik aztertu eta ebaluatzeko Teknologia Ingeniaritzan erabiltzeak duen ingurumen eta gizarte eragina.

Bibliografia CARRERA, E. & B. ESCRIBANO (2002). Environmental education in engineering. Appendix of procedings Conference Engeneering Education in Sustainable Development.: 49-58. Delft University of Technology. Delft (Holanda), 2002ko urriaren 24-25a. FERRER-BALAS, D. (2004). Global environmental planning at the Technical University of Catalonia. International Journal of Sustainability in Higher Education. 5. lib., 1. zkia, 48-62 or. CARRERA, E. & SEGALAS, J.(2006). Iraunkortasunerako hezkuntza arloko Europar esperientzia. Kataluniako Unibertsitate Politeknikoaren kasua (Espainia). Iraunkortasunerako SIESS/2006 goi mailako Iberiar-amerikar Mintegia. Mérida, Venezuela, 2006ko ekainaren 19-20a.

3. Lan Taldea

Concepciongo Unibertsitateko esperientzia iraunkortasunaren gakoa unibertsitate prestakuntzan bategiten

Jorge Rojas1 • Ingurumen Baliabideen Erabilera, Lurralde Planifikazio eta Ingurumen Babesaren UNESCO/EOLSS Katedra, Concepción Unibertsitatea, Txile

Ingurumenari buruzko eztabaidaren testuinguru soziopolitikoa eta kulturala Txilen Gaur egun, ingurumenaren gaiak leku garrantzitsuagoa hartu du eztabaida nazionalean. OCDEk Txileko ingurumen jardunaz (1990 eta 2004 artekoaz) egindako txostenak nabarmentzen du aurrerapen batzuk egin direla ingurumen politiketan, baina, aldi berean, arazo eta akats batzuk zehazten ditu, laster eta premiaz heldu eta konpondu egin behar direnak. Gobernuari 52 neurri (aholku) proposatu zizkion, jarduera ekonomikoa ekosistemen eta ingurumenaren babesarekin bateragarria izan zedin. Neurri horietan gai hauek barne hartzen ziren: erregulazioen hobekuntza, erakundetzearen sustapena, ekosistemen zaintza eta babesa, ingurumen adierazleen definizioa, ingurumen arloa politika ekonomikoetan kontuan hartzea, ingurumen inpaktuaren gaineko ikerketetan herritarren parte-hartzea handitzea eta, OCDEren2 hitzak erabiliz, “ingurumen demokrazia” ezartzeko beharra. XXI. mendeko Txilen, interes gatazka jakin batzuek, baliabideen eta lurraldearen erabilera iraunkorrari, kutsadura gutxitzeari, igorpenen kontrolari, bizi kalitateari eta ingurumenaren planifikazio estrategikoa egiteko beharrari lotuta daudenek hain zuzen ere, gaur egun bezala etorkizunean ere, herriko eta eskualdeetako garapenaren agenda politikoa nabarmen baldintzatuko dute, eta horrek oso erronka garrantzitsua ekarriko du unibertsitate prestakuntzarentzat.

EULA zentroa eta Ingurumenari buruzko UNESCO katedra Ingurumen Zientzien Zentroa, EULA-CHILE, 1990ean sortu zuen Concepciongo Unibertsitateak italiarren lankidetzarekin, 1990-1993rako “BioBio ibai arroaren eta horren ondoko itsasaldearen kudeaketa integratua” proiektuaren barruan. Jakintza arteko unitate akademiko bat da, ingurumen zientzien gaineko ikerketa, prestakuntza, hedapen eta laguntza teknikora bideratua. Zentroa, ingurumen zientzien esparruan, eskualdeko eta nazio osoko erreferentzia garrantzizkoena bihurtu da, eta nazioartean lotura sendoak ditu, bai eta aitorpen zabala ere. Bere jarduera nagusiak hauek dira: ikerketa, ikerlari gazteak prestatzea, graduatu aurrekoa eta ondokoa irakastea eta, bereziki, zentroa sortu zenetik funtzionatzen ari den programa bat, Ingurumen Zientzietako Doktore Programa. UNESCOren Natur baliabideen erabilera, lurraldearen planifikazioa eta ingurumenaren babesa Txileko Concepciongo unibertsitatean izeneko katedra herrialdearen garapen une estrategiko batean ezarri zen Concepciongo Unibertsitatean (1999), EULA zentroaren bidez ezarri ere. Horregatik, benetako erronka izan zen, haize kontra joatea, eta aurre egitea akademian eta klase politikoan oraindik nagusi zen jakintza adar bakarreko

1 Soziologia doktorea Hannoverko Unibertsitatean, Alemanian. EULA-Chile Ingurumen Zentroko Prestakuntza eta Ikerketako zuzendariorde ohia. Txileko Concepciongo Unibertsitateko Soziologia eta Antropologia Saileko zuzendaria. 2 OCDE, Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Erakundea. Txileko ingurumen jardunaren ebaluazioak. OECD-CEPAL. Santiago, 2005.

kultura zientifikoari. UNESCO katedra plataforma bikaina izan da ingurumen hezkuntza zabaldu eta horretan sakontzeko, eta Concepciongo Unibertsitatean ingurumen zientziak garatzeko. Ez da lan erraza izan borroka egitea unibertsitateetan ezarritako jakintza adar bakarreko joeren aurka, baina unibertsitateetako agintariek etengabeko babesa eman dute, fakultateak ireki egin dira, eta akademiko talde hauta bat alde agertu da, interesa eta konpromisoa erakutsi baitituzte jardun antropikotik ondorioztatutako gai konplexuen gainean jakintza adar askoren artean egindako lanaren inguruan.

Aldaketa paradigmatikoa eta epistemologikoa ingurumenaren bidez Ingurumen zientziek hezkuntzari eta, bereziki, unibertsitate prestakuntzari aukera handia ematen diete beren ikuspuntu teorikoak eta metodologia pedagogikoak berritzeko, eta, horrela, ikasleak hobeto prestatzeko mundu modernoa uler dezaten, eta haren bilakaeran eragina izan dezaten iraunkortasun irizpideekin. Baina ez da erraza unibertsitate kultura aldatzea, paradigma ziur eta iraupen luzeko bat baztertu eta beste ezezagun bat hartzea. Aldaketa paradigmatikoak kontzientzia eta mentalitate aldaketak eskatzen ditu, balioak eta portaerak aldatzea galdegiten du, eta hori kultur aldaketaren bidez lortzen da. Aldaketa paradigmatikoak, eskuarki, prozesu motelak izaten dira, baina tartean ingurumen krisi bat izanez gero bizkortu egin daitezke, adibidez, gaur egungoa, klima aldaketetan nabaritzen ari dena. Ideia berriek denbora behar dute hedatzeko eta, batez ere, kontzientzian eta erakundeetan sartzeko; denbora behar dute zilegitasuna eta onarpena lortzeko gizartean eta akademikoen artean. María Novok ingurumen hezkuntzaren metodologiaren bideragarri diren oinarrizko printzipio batzuk zehaztu ditu: a) eginez ikasten duen subjektuaren gailentasuna; b) ikastea prozesu bat dela ulertzea; c) osotasunaren ezaguera eta zatiak erlazionatu eta integratzeko ahalmena; d) pentsamendu globala tokiko jardunari lotzea; e) hezkuntza testuinguruan kokatzea, eskola “lurralde laborategi” bihurtuz; f) irakaskuntzako estrategia metodologikoa ikerketa ekintzan oinarritzea; g) hezkuntza prozesua arazoen konponketara bideratzea; h) sormenaren garapena bultzatzea; i) erabakitzen, alternatibak lantzen, etorkizuneko egoerak aurrez ikusten irakastea; j) errealitatea eta kontzeptuak irudikatzeko hainbat modu garatzea3. Paradigma berri horretan, irakasleari bidea erraztea dagokio, ikasteko metodo bat ematen du, gaitasunak eta trebetasunak lantzen ditu, ikasleak honako hauek egin ditzan: prozesuak ulertzea, ekosistemak sistema sozio-ekonomikoekin eta ingurumenarekin erlazionatzea, hainbat motatako ezaguera eta jakintza adar zientifiko integratzea; taldean lan egitea; bere lurraldea, erakundeak, instituzioak eta kultur produkzioa ulertzea. Historia ikastea, baina ez unibertsaltasunetik hasi eta tokian tokikora joz, alderantziz baizik; tokian tokiko historia, kultur produkzioa eta sorkariak ezagutzea, eta bere lurraldetik nork bere gogoetari ekitea, eta era kritikoan ibiltzea globalizazioaren zirritu eta tarteetatik. Ingurumenaren gaia ez da bakarrik arazo ekologiko edo tekniko bat. Konponbidea ez da besterik gabe arau ekologiko batzuk ezartzea eragile ekonomikoei, edo gailu teknologikoak produkzio prozesuei. Ingurumen jakintzak prozesu natural, teknologiko eta sozialen arteko harremanei bestela erreparatzea du oinarritzat, eta prozesu sozial horiek leku nagusia hartzen dute haren jatorrian eta konponbideetan. Ingurumen jakintza unibertsitatean sartzea eta sustatzea paradigma teorikoak, oztopo instituzionalak eta jakintza interesak zabaltzen diren prozesu batean gertatzen da; izan ere, goi mailako hezkuntza zentroetako praktika akademikoak horien barruan gertatzen dira… Ingurumen jakintza arloko prestakuntzak, ikuspuntu kritiko eta prospektibo horretatik, ez du behar adinako heldutasunik lortu, unibertsitateetan nagusi diren paradigma zientifikoak eta egitura akademikoak galbahetzeko, batez ere hirugarren munduko herrialdeetako ikuspuntu historiko, politiko, geografiko eta kulturaletik erreparatuz gero (Leff, 1998)4”. Ingurumen prestakuntza eta horren paradigma, konplexutasuna, funtsezko bitarteko epistemologikoak dira zientzia jakintza aitzinarazteko, jakintza anitzeko eta jakintza arteko taldeetan lan egitea sustatzeko, berrikuntzak egiteko eta unibertsitate pentsamendua berritzeko. Horren osagarri, UNESCOren Biosfera Erreserba kontzeptuari esker, bateragarria da ekosistemak babestea natur baliabideen erabilera iraunkorrarekin. Horren filosofiak oinarrizko elementuak ematen ditu garapena berriz definitzeko, eta horrek beste esanahi bat hartzeko. Biosfera erreserbak “lehorreko edo kostaldeko/itsasoko ekosistema inguruak dira, edo horien konbinazioa, eta nazioartean halakotzat onartuta daude UNESCOren Gizakiari eta Biosferari buruzko Programaren barruan (MAB)”5. Alde horretatik, giza erreserbak, Biosfera Erreserben baliokide baitira, planetan oraindik dauden komunitate erreserbak dira; izan ere horiek, bai komunitate bizitzaren adierazpideetan bai herrien eta pertsonen bizitzan eta historian oraindik dirauten ahalmen utopikoetan agertzen dira.

3 Novo, María. Ingurumen hezkuntza. Oinarri etikoak, kontzeptuzkoak eta metodologikoak. 161-210 or. Unesco argitalpenak, Madril, Espainia, 1998. 4 Leff, Enrique. Ingurumen jakintza: iraunkortasuna, arrazionaltasuna, konplexutasuna, boterea.181- 185 or. Siglo XXI PNUMA. Mexiko, 1998. 5 Biosfera Erreserben Mundu Sarearen Estatutu-Esparrua. 4. orrialdea. MAB. Biosfera Erreserbak. Sevillako Estrategia. UNESCO, 1996, Paris.

Kontzeptu horiek, biosfera eta komunitatea, unibertsitate prestakuntzan guztiz lagungarriak izan litezke garapen iraunkorraren gaia berriz planteatzeko, naturaren babesa eta garapena bateragarri eginez. UNESCO katedrak oraindik eragin handiagoa izan lezake unibertsitateko ingurumen prestakuntzan, funtsezko kontzeptu horiek erabiliz, kontzeptuok, aspalditik definituta egon arren, oraindik indar gutxi dutelako zientzia, politika eta giza komunitatean.

Unibertsitate ikuspuntua: ingurumen ezaugarria UNESCO katedrak ingurumen gaia, kontzientzia eta prestakuntza sustatu ditu Concepciongo Unibertsitatean. Hainbat fakultate eta sailetan ingurumen alderdia sartu da graduatu aurreko eta ondoko prestakuntzan, bai zientzia naturaletan bai sozialetan. Era berean, honako hauek ere aipa daitezke: abian jarri da laborategietatik (Ingeniaritza fakultatetik) datozen substantzia kimiko toxikoak birziklatzeko proiektu bat; unibertsitate campusaren plan erregulatzaile iraunkor bat dago; berriki bioteknologia zentroa eraiki da; energia berriztagarrien programa bat ezarri da Ingeniaritza fakultatean; era berean, biomasa programa bat Baso Zientzietan; biodiesel programa bat Chillango egoitzako Agronomia fakultatean; gainera, Garapen Teknologikorako Unitateak (GTUk) kontsumo ondoko hondakin plastikoak biltzeko eta birziklatzeko logistika sistema iraunkor bat garatu du. Gizarte zientzien esparruan, aipa daiteke ingurumen ikasgaiak sartu direla curriculum sarean Antropologia, Geografia, Kazetaritza eta Soziologia ikasketetan. Jakina, biologia eta natur zientzietan asko lantzen dira ekologia, ozeanografia, itsas biologia, arrantza, kimika, farmazia, medikuntza, botanika eta abar. Baina jakintza arteko lana integratuko duen unibertsitate politika bat falta da. Concepciongo Unibertsitatearen kudeaketa berriak, gaur egun, hobetu egin nahi du ingurumen ikuspuntua prestakuntzan sartzeko prozesua, eta horretan UNESCO katedraren babesa du, unibertsitate jardunaren ingurumen ezaugarria ezarri baitu. Horrek esan nahi du Concepciongo Unibertsitateak, etorkizun hurbilean, irmoago hartuko duela bere irakasleak, administrazioko langileak eta ikasleak ingurumen paradigmaren oinarrian dauden printzipioetan hezteko eta hobetzeko lan eta konpromisoa. Horretarako, beharrezkoa da garrantzi handiagoa eta lehentasuna ematea irakaskuntzaren bikaintasunari, eta ikasketetako curriculum sareak berritu eta modernizatzeari, hala nola irakasleak hobeto prestatzeari beren ingurumen gaitasunetan. Unibertsitateak instituzionalizatu egingo du ingurumen ezaugarri hori, eta, horretarako, Ingurumen Kontseilu bat eratuko da Irakaskuntza Zuzendaritzan, ingurumen gaietan gaitasuna duten hainbat jakintza esparrutako irakaslez osatua. Irakasle horiek hobekuntza ikastaroak emango dizkiete beste irakasle batzuei. Zuzendaritzak, gainera, unibertsitate ikasketa guztietako graduatu aurreko irakaskuntza jarduerak zentralizatzen baititu, sartu egingo du ingurumen prestakuntza ikasketa berrietako curriculum sareetan, bai eta curriculuma berritzeko bidean daudenetan ere (karrerak, Hezkuntza Ministerioaren Egiaztatze Sistema Nazionalean egiaztapena lortzeko, beren curriculum sarea berritzera behartuta daude). Azkenik, Hezkuntza Zuzendaritzak kreditu zentralizatuen kopuru jakin bat gordeko du karrera profesional guztiei ingurumen moduluak emateko. Horrela, ingurumen paradigma, bere konplexutasun osoan eta hainbat modutan, unibertsitate prestakuntzan sartuko da, funtsezko eran sartu ere, eta horrek, etorkizunean, aldeko eragina izango du natur baliabideen kontserbazioan, lurraldearen planifikazioan eta herritarren bizi kalitatean.

3. Lan Taldea

Curriculum ingurumentzea Madrilgo Unibertsitate Autonomoan: esperientziak Ecocampus-etik

David Alba* â&#x20AC;˘ ECOCAMPUS bulegoa, Madrilgo Unibertsitate Autonomoa

Madrilgo Unibertsitate Autonomoak (UAM) konpromiso bat dauka, bere estatutuetan jasoa, garapen iraunkorrarekin, ez bakarrik gela eta sailetako irakaskuntza eta ikerketaren bidez, bai eta hortik haratago ere, unibertsitatearen kudeaketan bertan eta ingurumen gaietan sentiberatzea eta parte-hartzea lortzeko jardueren bidez. ECOCAMPUS Bulegoa 1997an sortu zen, eta UAMen kudeaketa, parte-hartze eta Ingurumen hezkuntza alorretako jarduerak koordinatzeko arduradun nagusia da. Ingurumen hezkuntza eta parte-hartze arloko jarduera horiei dagokienez, gure ustez parte-hartzea hainbat jarduera desberdinez osatutako multzo bat da, unibertsitate komunitateko kide guzti-guztien behar eta mugetara egokitzen dena, denek gune bat (eta denbora) izan dezaten esku hartzeko. Horregatik, kezkatzen gaitu, lehenik eta behin, gure jardueren berri emateak; sentiberatu eta kontzientzia harrarazteak hainbat jardueraren bidez, besteak beste, kanpainak, erakusketak, hitzaldiak, eztabaidak, jardunaldiak eta abar antolatuz; horietako gehienak ikasturte bakoitzeko Aste Berdean izaten dira; curriculum prestakuntzak edo ingurumentzeak, dokumentu honetan garatzen den bezala; eta erabakien hartzea partekatzeak, Erabiltzaileen eta Ingurumen Kalitatearen Batzordearen bidez, zeina 1992an sortu baitzen, eztabaidak eta proposamenak egiteko, gobernu kontseiluaren ordezko moduan, eta campuseko ingurumen gaiak aztertzeko; eta, azkenik, hitzaren adierarik sakonenean, gure ustez parte-hartzea ingurunearen beraren gainean jardutea eta esku hartzea da, eta UAMeko ingurumen boluntariotza programa esparru honetako gure egitasmo nagusia da, inola ere baztertu gabe UAMeko elkarteen jarduerari eman beharreko laguntza edo beste erakunde batzuekiko lankidetza.

Curriculum Ingurumentzea UAM-en Curriculum ingurumentzeari dagokionez, UAMeren erreferentzia nagusia Ingurumen Zientzietako goi mailako titulua da, 1994an sortua titulu propio gisa; titulua eskaitzen duen Madrilgo lehen unibertsitatea da. Hainbat sailek eskaini dituzte ingurumenarekin zerikusia duten graduatu ondoko tituluak, hala nola Babestutako Gune Naturaletako masterra, Ingurumen Hezkuntzako unibertsitate arteko doktoretza eta Ekologia eta Ingurumena doktoretza, guztiak ere Ekologia Sailarenak; Hondakinen Kudeaketa eta Tratamendua masterra, Geologia eta Geokimika Sailarena; edo Lurraldea, Ingurumena eta Gizartea doktoretza, Geografia Sailarena. Hala ere, ez dago mugimendu koordinaturik ingurumen irakaskuntza eta ikerketan esku hartzen duten sailen artean, Ingurumen Zientzietako goi mailako tituluaren antolaketa alde batera utzita.

UAM-eko Ecocampus bulegotik curriculuma ingurumentzeko jarduerak ECOCAMPUS bulegoa, esan dugun bezala, unibertsitate zerbitzu bat izan arren, eta eskumen akademikorik ez eduki, zeharka aritu da ingurumenaren eta iraunkortasunaren gaia UAMeko ikasleen curriculumean sartzeko. Zeharka aritze horretan lau esparru nagusi bereiz daitezke:

* UAMko ECOCAMPUS bulegoa. Unibertsitate Zerbitzuen Pabiloia. Freud k/, 7, 1. solairua. 28049. Madril. Tel.: 914 975 138 / 2 892. E-mail: david.alba@uam.es Web: www.uam.es/ecocampus

1. Ingurumen erronka handiak XXI. mendeko gizartean Ekologia Saileko hautaketa libreko ikasgai hau ECOCAMPUS bulegoaren lankidetzarekin koordinatuta ematen da, eta beren prestakuntza ildoengatik UAMen ingurumenaren inguruko ikasketarik jasotzerik ez duten ikasleentzat prestatuta dago. Ikasgai jeneralista bat da, oinarrizko prestakuntza eman nahi duena ingurumen arazo orokorrei buruz, hala nola haien inpaktu eta tokiko konponbide nagusiei buruz. 2000-2001 ikasturtean irakaskuntza berritzeko egindako proiektu baten emaitza izan zen: UAMeko hainbat irakaslek, hainbat sailetakoak, testu batzuk egin zituzten ingurumen arazo nagusiei buruz; testuen tratamendua zorrotza izan zen, baina jendarteratzeko helburuarekin eginda zeuden. Ikasgaia lauhilekoa da, lau kreditu akademiko ematen ditu, eta teleirakaskuntza formatua baliatzen du. Madrilgo Erkidegoko Urrutiko Gela Irekiko Programaren barruan eskaini da (ADA-MADRID), lau ikasturtetan eskaini ere, eta, horregatik, UAMeko ikasleek ez ezik, Madrilgo unibertsitate publiko guztietako ikasleek ere hautatu ahal izan dute. Gaiak, moduluka, ADA programaren <www.upm.es/adamadrid> web gunean eta ECOCAMPUS bulegoaren <www.uam.es/ecocampus/>-ean plazaratzen dira. Modulu bakoitzaren amaieran, mahai inguru bat egiten da gaien egileekin, zalantzak argitzeko eta bertaratutakoek eztabaidatzeko. Mahai inguru horretan UAMeko ikasleak bertan egoten dira, eta gainerako unibertsitateetakoek bideokonferentziaz jarraitzen dute. Etengabeko ebaluazio gisa, moduluko test bana egiten da, eta azken ebaluaziorako talde lan bat egiten da gizarte- eta ingurumen-arazo baten gaineko gogoeta kolektibo bati buruz. 2002/2003 ikasturtetik, 250etik gora ikaslek hautatu dute. Informazio eta Komunikazio Teknologia Berrien erabilerak (IKT) arazo batzuk sortu ditu ikasgaiaren garapenean, oso ohitura gutxi dagoelako metodo eta formatu berri horiekin ikasteko. Hala ere, IKT horiei esker lortzen dugu ongien hurbiltzea garapen iraunkorrari buruzko prestakuntzara, hainbat jatorri akademiko eta geografikotako ikasleak elkarrekin konektatzeko modua ematen dutelako, hainbat unibertsitatetakoak izaki, eta, hala, ingurumen arazoak tratatzeko ezinbesteko baldintzetako bat bete egiten da: jakintza artekotasuna.

2. Campusaren erabilera ikergai ECOCAMPUS bulegoak hainbat lan praktiko baliatu ditu UAMeren iraunkortasunari buruzko bere diagnosi ikerketak garatzeko. Osoenak eta sakonkien garatuak Ingurumen Zientzietako Lizentziako karrera amaierako proiektuak izan dira. Horietan kontsumo energetikoa, ingurumen eta iraunkortasun adierazleak, kutsadura akustikoa, ingurumen boluntariotza eta abar aztertu dira. Bulegoak laguntza eman du proiektu horiek egiteko, lanak zuzentzen lagunduz, garatzeko beharrezko informazioa edo bitartekoak emanez. Onura denontzakoa da: alde batetik, ikaslea lan akademiko batean saiatzen da bokazio profesionalarekin, azken batean udal teknikari batek edo ingurumen kontseilari batek egin zezakeen ikerketa bat egiten ari delako; bestetik, ECOCAMPUS bulegoa ikerketaz hornitzen da, eta horiek lagungarriak dira UAMeko ingurumen kalitatea hobetzeko garatu beharreko jardueren gaineko erabakiak hartzeko orduan. Azken aldietan, Hondakinen Kudeaketa eta Tratamendua Masterreko ikasleek UAMeko hondakinen kudeaketari buruz egin dituzte beren lan praktikoak: hondakin motak, zentro bakoitzaren arabera, eta hainbat ekimen ere abiarazi dituzte, kafetegi batzuetako ontzien gaikako bilketa, adibidez. Ikasgai batzuetan campuseko beste “bitarteko” batzuk erabiltzen dituzte beren praktikak egiteko: unibertsitate bereko ur zikinen araztegia bisitatu; profil edafikoak edafologiako ikasgaietan; edo unibertsitate erkidegoa bera antropologia edo psikologiako ikasgaietan.

3. Simulazio jokoak Ingurumen politiken gaineko simulazio jokoak kasu bereziak dira ECOCAMPUSek “ingurumentzeko” erabiltzen dituen praktiken artean. Hasieran, “curriculumez kanpoko” jarduera gisa planteatu ziren, baina deialdiaren arrakasta urria ikusirik, ikasgai espezifiko bateko praktika moduan, gutxieneko ikasle kopurua izan eta garatu ahal izateko. Praktika horretan irudikatu egiten da ingurumen politika edo jarduera jakin baten negoziazioa, eta ordezkatu egiten dira haren inguruan dauden interes guztiak, pertzepzioak edo jarrerak. UAMen lau simulazio joko egin dira; lehen hirurak Ingurumen Zientzietako bigarren mailako Ekologia II ikasgaian, eta azkena titulazio bereko lehen mailako Ingurumena eta Gizartea ikasgaian. Aztertutako gaiak hauek izan dira: Kyotoko Protokoloa, Rio + 10eko Goi Bilera, gazteek ingurumen gaietan duten parte-hartzea eta “Nork nori zor dio?” kanpaina. Jokoaren abiapuntua ikasleekiko informazio bilera bat da; horretan gaia sartzen da, eta multzo guztiak (esan dugun bezala, interes eta jarrera guztiak) ordezkatuko dituzten taldeen banaketa egiten da. Ordezkaritza guztiek beren “jarrerak” eta proposamenak prestatzen dituzte, besteak beste, ordezkatzen duten herriaren edo taldearen egoerari buruzko informazioa jasoz, eta hori egin ondoren osoko bilkurarako deia egiten da; gehienetan Aste Berdean izaten da, eta irekita egoten da jendearentzat. Osoko bilkuran, ordezkaritza bakoitzaren jarrerak aurkezten dira, denbora ematen da proposamenei erantzuteko eta aliantzak egiteko, eta, azkenik, ekitaldiko proposamenak eta ondorioak hitzartzen dira. Simulazio jokoek modua ematen diete ikasleei ingurumen gai jakin batean sakontzeko, interes taldeek arazo baten inguruan dituzten ikuspuntuak jakiteko. Jarrera bat aldeztea, gehienetan ezezaguna izaki, edo hasierakoaren aurkakoa, oso ariketa eraikitzailea da, eta asko irakasten du.

4. Kredituak baliozkotzea ikasketaz kanpoko jarduerengatik ECOCAMPUS bulegoak antolatzen zituen ekitaldietara jende gutxi joaten zela-eta kezkaturik, azken ikasturte honetan erabaki dugu konfigurazio libreko kredituak baliozkotzeko aukera ematea ingurumen-sentiberatzeari lotutako jarduera jakin batzuetan esku hartzeagatik. 2006ko Aste Berdearen barruan bi jardunaldi antolatu ziren (ingurumen arazoetara hurbiltzeko sarrera eta petrolioa agortzeari buruzkoa), energia berriztagarrien gaineko ikastaro bat, eta Madrilgo udalerriko Tokiko Agenda 21erako diagnosi zein proposamen lantegi batzuk. Kredituak baliozkotu ahal izateko, ekitaldietara joatea zorrotz kontrolatzen da, eta jardueretan aztertutako gaiei buruzko gogoeta lan baten ebaluazioa egiten. Ziurtatu dugu jardunaldietara eta ikastarora masa kritiko bat joatea, baina ez da gauza bera gertatu lantegi praktikoekin: ikasleek nahiago zuten hitzaldi bat entzun eta, ondoren, esandakoaz lan bat egin, bere hiriko arazoak konpontzeko proposamenak egiteko dinamiketan esku hartu baino.

Ondorioak Ingurumen aldagaia curriculum akademikoetan sartzeak beste urrats bat izan behar du unibertsitate erkidegoaren ingurumen hezkuntza lortzeko estrategia osoaren barruan. Unibertsitate batean egonik, funtsezko urratsa da ingurumenaz eta iraunkortasunaz ezaguerak eta kontzeptuak jasotzea. Baina uste dugu, halaber, jarrerak, balioak, trebetasunak, gaitasunak eta jokabideak ere beharrezkoak direla herritarrak ingurumenaren ikuspegitik hezteko. Eta dohain horiek ez dira bakarrik lortzen geletan eta laborategietan.

3. Lan Taldea

Iraunkortasun kontzeptua Ingeniaritza Kimikako tituluan

Monika Ortueta, Federico Mijangos • EHUko Ingeniaritza Kimiko Saila, Zientzia eta Teknologia Fakultatea

Sarrera Iraunkortasunaz honako definizio hau eman dezakegu: “Ezaugarri edo egoera bat da, egungo eta tokian tokiko herritarren beharrak betetzeko modua ematen duena, etorkizuneko belaunaldien beharrak betetzeko ahalmena arriskuan jarri gabe”. UNESCOk adierazi bezala: “Nazio Batuen Hezkuntzarako Hamarraldiak, garapen iraunkorrari begira, hezkuntza sustatu nahi du, gizadiarentzat gizarte bideragarriagoa egiteko oinarrizkoa den aldetik, eta garapen iraunkorra eskolako irakaskuntza sisteman sartu nahi du maila guztietan. Hamarraldiak, era berean, nazioarteko lankidetza sustatuko du, hezkuntza alorrean garapen iraunkorrerako praktikak, politikak eta programak batera landu eta abiarazteko”. Hortaz, dudarik ez dago hezkuntza dela helburua lortzeko lan egin beharreko abiapuntua. Kimikako Ingeniaritza tituluaren helburu nagusia da ingeniari kimikoak prestatzea, gaitasuna izan dezaten metodo zientifikoa eta ingeniaritzako zein ekonomiako oinarriak aplikatzeko arazo konplexuak formulatu eta konpontzeko orduan, eta, zehazkiago, prozesuen eta produktuen diseinuarekin zerikusia dutenak, betiere honako hauek kontuan hartuz: kalitatea, segurtasuna, ekonomia, natur baliabideen erabilera zentzuzko eta eraginkorra, eta ingurumenaren kontserbazioa. Halako eran non, etorkizuneko industrian, produkzioari eustea eta kalitatea hobetzea mantendu beharreko oinarrizko helburuak izango baitira, baina haien gaineko ikuspuntua, lehengaien kontsumoa eta produkzioan ingurumen inpaktua minimizatzearekin batera, produktuen bizitza zikloaren azterketan oinarrituta egongo da. Hortaz, Kimikako Ingeniaritza tituluan, prestakuntzak iraunkortasunarekiko konpromisoa sendotzea du helburutzat, etorkizun profesionalean irizpide horrek betiere iraun dezan aurre egin behar zaien proiektuen garapenean.

Testuingurua Gaur egun, metabolismo sozialak bitarteko ez-berriztagarriak erabiltzen ditu produktuak fabrikatzeko, ondasunak, zerbitzuak lortu eta bizi kalitatea hobetzearren. Dinamika lineal horrek ingurumen desoreka dakar, lehengaien iturriak agortzeaz gain, hondakin eta agente kutsatzaileen kopuru handia sortzen delako. Egungo produkzio sisteman lehentasunezkoa da ingurumena zaintzea, baina ingurumen balantzak kontsumo ondasunetarantz lerratuta jarraitzen du. Horregatik, gaur egun, bitarteko berriztagarriak lortzeko era berriak bilatzen ari dira, metabolismo sozialari beharrezko energia eman diezaioten. Produkzio zikloa ongi bereizitako hiru bloketan egitura daiteke: bai natur baliabideen bai lehengai osagarrien ustiapena; eraldaketa, kontsumo ondasunak ekoizteko; eta hondakinen tratamendua, birziklatzeko edo ingurunean (ura, lurra, airea) isurtzeko.

Kimikako Ingeniaritza titulua Kimikako Ingeniaritza tituluak bi ziklo ditu, eta horietako ikasgaien artean Kimika eta Ingeniaritzako oinarrizko hasi-masiak (lehen zikloan) eta ezaguera horiek aplikatzeko beharrezko tresnak ikasten dira.

Kimika Ingeniaritzako bigarren zikloan, nagusiki, lehen zikloan ikasitakoa produkzioaren teknologian eta prozesu industrialen simulazioan aplikatzeari heltzen zaio. Bigarren ziklo honetan funtsezkotzat jotzen da saiheska sartzea produkzioaren iraunkortasun kontzeptua, bitarteko berriztagarrietan oinarrituta (lehengaietan eta energian), era horretan prozesu kimiko alternatiboen diseinuak eta hobekuntzak iturri ez-berriztagarrien egungo ahitze handia saihets lezaketelako.

1. taula. Kimikako Ingeniaritza titulurako ikasketa plana * Lehen maila

Kr.

Bigarren maila

Kr.

Hirugarren maila

Kr.

Laugarren maila

Kr.

Bosgarren maila

Kr.

Esperimentazioa Kimikan

Jariakinen mekanika eta beroaren transmisioa

* Estatistika

Prozesu kimikoen kontrola eta bideraketa

Horniduren eta Instalazioen Diseinua

Adierazpen grafikoa

Termodinamika eta Zinetika Kimiko Aplikatuak

* Jariakinen Makinak

Esperimentazioa Kimikako Ingeniaritzan II

Ekonomia eta Antolaketa Ind.

Ingeniaritzaren oinarri fisikoak

Kimika Ingeniaritzako Oinarrizko Operazioak

* Termoteknia

* Bereizkuntza Operazioak

Proiektuak

Ingeniaritzaren oinarri matematikoak

Zenbakizko kalkulua

Materialen erresistentzia

Erreaktore Kimikoak

Kimika Analitikoa

7,5

Ekuazio diferentzialak

* Esper. Kim. Ingâ&#x20AC;Śritzan I

* Proz. Kimikoen Simulazioa eta Optimizazioa

Kimika Fisikoa

Sistema Informatikoak

Ingurumen Teknologia

Kimika Ez-organikoa

Elektroteknia

7,5

Erreakzio organikoen mekanismoak

Kimika Organikoa

* Lehen zikloa

Kr.

Lehen zikloa

Kr.

Kimika Industriala

Bigarren zikloa

Kr.

Bigarren zikloa

Kr.

* Erreakzio Organikoen Mekanismoak

Jario Diagramak

A Katalisia

7,5

Bioteknologia

7,5

Material Ez-organiko Aurreratuak

Fase Anitzeko Prozesuak

A Prozesu Katalitikoak

7,5

Polimeroen Ingeniaritza

7,5

Elektroteknia

Metodo Termodinamikoak

B Petrolioa eta Petrokimika

7,5

Kalitatearen Kontrola eta Kudeaketa

7,5

Ordenagailuz Lagundutako Diseinua

* Azterketa Instrumentala

B Energia Iturriak eta produkzioa

7,5

Inbertsio Alternatiben Ebal.

7,5

C Erreaktore Kimikoen Handitzea

7,5

Operazio eta Prozesuen Kontrola

7,5

C Bereizkuntza Prozesu Aurreratuak

7,5

Titulurako hautazko ikasgaien egungo eskaintzan prozesuen iraunkortasuna aztertzeko oinarrizko tresnak ere bilduta daude, haien prestakuntza helburu nagusia produkzio prozesuak direlako, dela jario diagramen, dela erreaktore industrialen diseinuaren, dela energia iturrien eta produkzioaren azterketaren bidez. Hautazko eskaintzaren barruan, ikasgai batzuk ustiapenari begira daude, hala nola Petrolioa eta Petrokimika, Materialak edo Erreakzio Mekanismoak, lehengaiak hobetzea edo berriz erabiltzea baitute xedetzat. Gainera, bigarren zikloko ikasgai gehienak kontsumo ondasunen produkziora bideratuta daude, hala nola Katalisia, Prozesu Katalitikoak, Erreaktoreak, Bereizkuntza Operazioak eta abar. Azkenik, hondakinen eta isurkinen tratamenduaz arduratzen diren ikasgaiak ere badaude, Ingurumenaren Teknologia eta Bioteknologia, besteak beste; hauetan, ikasleei ingurumen kontzientzia eta irizpidea harraraztea da helburu nagusietako bat. Hortaz, Kimika Ingeniaritzako tituluan, prestakuntza produkzioaren teknologiaren ildotik doa, eta, horregatik, beharrezkoak ikasarazten dira etorkizuneko profesionalek nahitaezko konpromisoa har dezaten iraunkortasunaren inguruan, eta beren lanbidean irizpide oinarrizko izan dezaten proiektu kimikoak garatzeko orduan.

Kimika Ingeniaritzako Sailak, tituluaz gain, Prozesu Kimikoen Ingeniaritza eta Ingurumen Iraunkortasuna Masterra eskaintzen du. Masterra teknologikoa da, eta Zientzia Esperimentaletako zein Ingeniaritzako hainbat titulutan graduatuak direnentzakoa, gaien zer-nolakoa dela-eta etengabe eguneratzen egon behar baitute, teknologiaren eta araugintzaren aurrerapen lasterrera egokitzen. Izan ere, etorkizuneko industrian produkzioari eustea eta kalitatea hobetzea zaindu beharreko oinarrizko helburuak dira, baina haiekin batera lehengaien kontsumoaren eta, produkzioan, ingurumen inpaktuaren minimizatzea ere kontuan hartu behar da, produktuen bizi zikloaren azterketan oinarrituta. 2. Taula. EHUko Prozesu Kimikoen Ingeniaritza eta Ingurumen Iraunkortasuna master ofizialean ematen diren ikasgaiak KREDITU KOP., ECTS

IKASGAIAK DERRIGORREZKOAK – – – – – – –

Katalisia eta Teknologia Katalitikoa Optimizazio Tekniken eta Esperimentuen Diseinua Ingeniaritza Kimikoan Prozesu Kimikoen Diseinua, Simulazioa eta Kontrola Prozesu Katalitikoen Modelatze Zinetikoa Ingurumen Teknologiako Prozesu Aurreratuak Hondakinak Balioztatzeko Prozesuak Praktika Tutelatuak

4,5 4,5 4,5 4,5 4,5 4,5 12

HAUTAZKOAK – – – – – – –

Lur Kutsatuen Erremediatzea eta Hondakin Industrialen Ingurumen Kudeaketa Teknologia Katalitikoak Ingurune Atmosferikoa Babesteko Fintze eta Petrokimikako Teknologiak Teknologia Kimikoak Petrolioaren Ordezko Iturrietarako Uraren Tratamendua Hidrogeno Bektorea eta Erregai Gelaxkak Master Amaierako Proiektua

4,5 4,5 4,5 4,5 4,5 4,5 7,5

Tituluak ezaguera profesionalak osatuko ditu, energia, ingurumen eta garapen iraunkorraren alorretakoak izan eta eragin sozial eta ekonomiko handia duten ikasgaiekin. Masterreko bektore horiek era kateatuan ikasiko dira, eta alderdi praktikoa nabarmena izango da, EHUko Kimikako Ingeniaritza Sailaren, atzerriko beste unibertsitateen, teknologia zentroen eta enpresen ikerketaren esparruaren barruan, masterrean lankide izango baitira, bai oinarrizko ikerketan, bai prozesuen garapenean, bai teknologiaren eskualdaketan garapen iraunkorrerako prozesuak gauzatzeko orduan duten ahalmen eta esperientziagatik.

3. Lan Taldea

Urdaibaiko ondare paleontologikoaren irakaskuntza haren kontserbaziorako bide gisa

Ana Pascual, Xabier Murelaga • EHUko Estratigrafia eta Paleontologia Saila, Zientzia eta Teknologia Fakultatea

Laburpena Herrialde bateko ondare paleontologikoa paleontologoek ezagutzen eta aztertu dituzten aztarnategiek osatzen dute, hala nola zientzia etxeetan, museoetan eta erakusketetan ikerketa eta didaktika helburuekin gordetzen diren aztarna bildumek. Azken urteetan, neurri politikoak hartu dira aztarnategi horiek babesteko eta ez hondatzeko. Hala, EAEn, Euskal Ondare Kulturalari buruzko uztailaren 3ko 7/1990 Legeak (45. art., 2. atala) aztarna paleontologikoen babesa jasotzen du, betiere indusketa arkeologiko batean badaude; hortaz, beste autonomia erkidego batzuetan ez bezala (Aragoi edo Katalunia), ez dago babes modu berezirik. Lege neurriak garrantzitsuak dira, baina ez garrantzi gutxiagokoak hezkuntza arlokoak. Ondare paleontologikoa babesteko, ezagutu beharra dago, eta hori gizartera zabaltzea babes tresna eraginkorrena izan daiteke. Filosofia horrekin egiten da Urdaibairako landa irteera EHUko Geologia Zientzietako lehen mailako Paleontologia ikasgaian. Horretan, jurasikoko amonite eta belemnite azaleratzeak ikusten dira Kanalean, bai eta kretazeoko bi ebakidura ere: Mundaka-Hondartzape, koral koloniekin, eta Ereño, errudisten metatze eredu gisa.

Sarrera Herrialde bateko ondare paleontologikoa paleontologoek ezagutzen eta aztertu dituzten aztarnategi guztiek osatzen dute, hala nola zientzia etxeetan, museoetan eta erakusketetan ikerketa eta didaktika helburuekin gordetzen diren aztarna bildumek (Morales, 1996; Melendez et al., 2001). Ondare horrek hainbat arrisku ditu: hasi suntsipenetik dagoen lekuagatik, edo herri lanen eraginagatik, eta indarrezko ebasteraino, merkataritza interesen ondorioz. Hain zuzen ere, fosilak bildumatzen dituzten zaleek eta merkatariek (ebasle profesionalek) ezin konponduzko kalteak egiten dizkiote ondare paleontologikoari. Azken urteetan neurri politikoak hartu dira ondarea babesteko eta aztarnategi paleontologikoak ez hondatzeko. Hala, Espainiako Ondare Historikoaren 16/1985 Legeko 1.2 artikuluak “Leku Historikoa” eta “Arkeologia Ingurua” izendapenekin definitzen du “Interes Kulturaleko Ondasuna”, aztarnategi paleontologiko batzuk babesteko. Bestalde, Gune Naturalak eta Basa Flora eta Fauna Kontserbatzeko martxoaren 27ko 4/1989 Legeak ondare geologikoa babesten du, “Parkea” (13. art.) eta “Monumentu Naturala” (16.2 art.) izendapenak erabiliz formazio geologiko eta aztarnategi paleontologikoentzat. Bai ondare paleontologikoa bai geologikoa kontuan hartu beharrekoak dira ingurumenaren kontserbaziorako eta erabilera iraunkorrerako estrategietan. Kontserbazio neurriek, beraz, ez diete soilik eragin behar ingurumenaren zati batzuei, ez baita ahaztu behar geosferaren, hidrosferaren, atmosferaren eta biosferaren arteko erlazioa. Hortaz, zati horietako bat kontserbatzeko gainerakoa ere babestu egin beharko da.

Euskal Ondare Paleontologikorako Babes, Erabilera eta Kudeaketa Neurriak: Urdaibaiko Erreserba Ondare paleontologikoa babesteko estatuko legeak osatu egin dira autonomia erkidegoetan, errege dekretuen bidez, edo Ondare Kultural Historikorako zein Ingurumenerako edo Gune Naturalen Babeserako lege bereziak

baliatuz. Eta, hala, EAEn, Euskal Ondare Kulturalari buruzko uztailaren 3ko 7/1990 Legeak (45. art., 2. atala) aztarna paleontologikoen babesa jasotzen du, betiere horiek aztarnategi arkeologiko batean badaude. Hortaz, gure lurraldean, beste autonomia erkidego batzuetan ez bezala, besteak beste, Aragoin (3/1999), Balearretan (12/1998), Katalunian (9/1993) edo Madrilen (10/1999) ez bezala, ez dago paleontologiaren babes modu espezifikorik. Gainera, interes geologikoa duten lekuei Gune Naturalak eta Basa Flora zein Fauna Kontserbatzeko EAEko 16/1994 Legea (10. art.) aplika dakieke, babestu beharreko gune natural izendatuta baitaude “biotopo natural” mailaren barruan (15. art.). Urdaibaiko Biosfera Erreserba ez dago jasota artikulu horietan. Izan ere, Urdaibaiko Biosfera Erreserbaren Babes eta Antolaketarako uztailaren 6ko 5/1989 Legean (EAEko aldizkari ofiziala, 145. zenb., uztailaren 29koa) eta hura aldatzeko urriaren 31ko 15/1997 Legean (EAEko aldizkari ofiziala, 220. zenb., azaroaren 17koa) ez dago bilduta inolako neurririk ondare paleontologikoa babesteko. Orobat gertatzen da Erreserbaren Erabilera eta Kudeaketarako Plan Gidariari buruzko abuztuaren 3ko 242/1993 Dekretuan eta hori aldatzeko geroago onartutako otsailaren 11ko 27/2003 Dekretuan.

Hezkuntza eta Didaktika Neurriak Lege neurriak garrantzitsuak dira ondare paleontologikoa babesteko, baina ez dira garrantzi gutxiagokoak hezkuntza alorrekoak. Gizarteak gero eta gehiago hartzen du ondare hori denon ondasuntzat, eta, beraz, beharrezkoa da orientazio didaktiko eta kulturalerako politika egokia erabiltzea, ondare hori babesteko tresna baliotsuena eta eraginkorrena izan dadin. Fosilak baliabide “ez-berriztagarritzat” har ditzakegu, haietako bakoitza errepikaezina delako. Fosilek eta aztarnategi paleontologikoek, gainera, informazioa ematen dute Biziaren eta Lurraren historiari buruz. Hala ere, harkaitzetan daudenez gero, hainbat eragin antropiko hondagarriren mende daude: herri lan handiak, hirigintza planak, meategiak, aleen erauzketa, harrobiak eta abar. Aztarnategi horiek babestuta gera daitezen irtenbideak bilatzen behar baitira, badirudi egokia dela heziketa kanpaina bat egitea EHUko gure ikasleei jakinarazteko zer-nolako garrantzia duen gure ondare paleontologikoa babestu eta kontserbatzeak. Babes-filosofia horrekin planifikatzen eta gauzatzen da Urdaibaiko Biosfera Erreserbara egiten den landairteera; horretan, jurasikoko azaleratzeak erakusten dira Kanalean, amonite eta belemniteekin, bai eta kretazeoko bi ebakidura ere: Mundaka-Hondartzape, koral koloniekin, eta Ereño, errudisten metatze eredu gisa. Aztarnategiok Erreserba honetako balio didaktikoak sustatzeko erabiltzen dira.

Aholkuak ikasgelan Irten baino lehen, ikasleei azaltzen zaie hutsegitea dela fosilak biltzea, iraganeko ekosistemei buruzko datu orokorrak galtzen direlako. Ateratzeak kalte egiten die aleei, hala nola paisaia geologikoari, eta beharrezkoa da inguru hauek ukitu gabe kontserbatzea zientzia ikerketarako edo hezkuntza jardueretarako, oraingoak izan zein etorkizuneko belaunaldienak. Azaltzen da denbora izugarri luzea behar izan zutela aztarnategi hauek eratzeko, eta zer den horiek segundo batzuetan mailukada batez hondatzea. Bisitan ikusiko diren fosilek informazioa ematen digute egungo Urdaibain mesozoikoan izandako biziaren eta lurraren historiari buruz. Beste autonomia erkidego batzuetan indarrean dagoen legedia gogorarazten da, egoera deserosoei aurrea hartzeko. Izan ere, EAEn ez da delitua fosilak biltzea, baina bada beste erkidego batzuetan, Aragoin adibidez, non baimendu gabeko bilketa legearen kontrakoa baita. Azkenik, bisitara mailurik gabe joateko aholkua ematen da, eta lan egiteko tresna hauekin: koadernoa, boligrafoa, lupa eta argazki kamera.

Mundakako kretazeoa-Hondartzape Azaleratze urgoniar honetan urtero mailukadaka hondatutako koral koloniak agertzen dira. Hemen, aspaldiko plataforma karbonatatu bat bistaratzen da, uharri-garapen handia daukana, eta, beraz, aspaldiko klima beroen eta sakonera gutxiko uren adierazgarria. Gainera, hainbat fazies ikusten dira: kareharriak eta lutitak. Kareharriak ur garbiak biltzen diren ingurunearen adierazgarri dira, eta knidario ugari dituzte, bai bana-banakoak bai kolonialak (faszikulatuak, dendroideoak, zerioideoak, meandriformeak eta abar). Lutitak eta harearriak kontinentetik etorritako material siliziklastikoak nagusitzen ziren aldietan pilatu ziren, eta Orbitolina motako foraminiferoak dituzte fosil bereizgarritzat. Gainera, honako hauek ere ugariak dira: moluskuak (bibalbo litofagoak, pektinidoak, ostreidoak, errudistak eta gasteropodoak), brakiopodoak (errinkonelidoak eta terebratulidoak) eta poriferoak (esponjak).

Kanaleko jurasikoa EAE-Kantabrietako sakonguneko jurasikoa azaleratze kopuru mugatu batean agertzen da, gehienetan egitura tektonikei lotuta. Hori da Urdaibairen kasua ere: Gernikako diapiroa eta antiklinala. Itsasadarraren eskuin aldeko jurasikoak, egun, azaleratze onak ditu, “fosilen trafikatzaileek” egindako ebasketa gorabehera; fosilak ateratzeko mailu pneumatikoak ere erabili izan dituzte, batere dudarik gabe. Alde honetako uberkan, tuparriz eta

marga-kareharriz osatutako azaleratze bat dago, fosil eduki aberatsekoa: moluskuak (amonoideoak, koleoideoak eta pektinidoak), brakiopodoak, knidarioak eta poriferoak, hala nola krinoideo giltzarteak. Uberkan aurrera eginez, eta Kanaleko iparralderantz, tuparriak buztintsuagoak eta piritikoagoak dira, halako frakzio hareatsu batekin, eta fazies horietan agertzen dira ondo kontserbatutako belemnite ale ugari (muturrak eta fragmokonoak). Amonite handiak (>25 cm) urriak dira, lehen aipatu ebasketagatik; hala ere, neurri txikiko ale ugari agertzen dira (2 cm), bai lekuan bertan, ondo kontserbatuta eta/edo piritizatuta, bai lurrean itzulikatuta.

Ereñoko harrobia Behe kretazeokoa (urgoniarra), Caprotinidae, Requienidae eta Monopleuridae sailetako errudisten metatze eredua da. Harrobia, gaur egun, ez da erabiltzen, baina erromatarren garaitik XX. mendeko 70eko urteetara arte ustiatu zuten, kareharri gorriaren apaindura balio handiagatik; “Ereñoko marmola” izena ematen zioten arroka apaingarri horri (“Bilboko gorria” izenarekin merkaturatuta), eta Vatikanoko bertako zoruan ere ikus daiteke. Ustiapenak orbain handiak utzi ditu mendian, 40 metrorainoko garaierako horma bertikalak, eta horietan arroka ateratzeko 20 astingune ere zenba daitezke. Harrobi honek, errudistez gain, askotariko fosilak ditu: koralak, ekinidoak, briozooak, gasteropodoak, alga berdeak eta foraminiferoak. Urteen joanean, han bildutako blokeak desagertuz joan dira. Badakigu jabetza pribatukoak direla, baina herri administrazioei harrobia babesteko eskatzen diegu, uharri ingurune bakana delako, kretazeoan ugari zeuden molusku bibalbo batzuez osatua: errudistak. Aztarnetako asko bizirik bezala daude, informazio paleoekologikoa, paleozeanografikoa eta paleoklimatikoa emanez.

Azken Aholkuak Hezkuntza neurriekin batera, gizartea sentiberatzeko lana ere egin behar da, Urdaibaiko erreserbak daukan ondare paleontologiko aberatsaz ohar dadin. Horretarako, komenigarria da beharrezko bitarteko guztiak abian jartzea haren ikerketa, babesa, kontserbazioa eta hedapena errazteko (publizitatea hedabideetan, gaia jendarteratzeko liburuak, artikuluak edo bideoak, eta afixak jartzea, dela azalpenak emateko, dela atzera eragiteko). Bitarteko horiek hurrengo atal hauetan laburbil daitezke: balio paleontologikoak Biosfera Erreserbaren kudeaketa eta jendarteratze programetan jasotzea; ingurumen heziketa osoa, eta Ingurumen arloko profesionalen prestakuntza osoa; langile kualifikatuak sartzea erreserba zaintzeko ardura duten erakundeetan; fosilen bilketa debekatzea.

Eskerrak Lan hau UNESCO Katedraren Proiektuaren zati bat da. UNESCO05/01.

Erreferentziak MORALES, J. (1996). El Patrimonio Paleontológico. Bases para su definición, estado actual y perspectivas futuras. Hemen: El Patrimonio geológico. Bases par su valoración, protección, conservación y utilización. Herri Lan, Garraio eta Ingurumen Ministerioa. Ed. 39-52 or. Madril. MELÉNDEZ, G., SORIA-LLOP, C. eta SORIA VERDE, M. (2001). La conservación del Patrimonio Paleontológico de España: el papel de la Administración y de los Paleontólogos. Revista Española de Paleontología, zenbaki berezia, 85-98.

4. Lan Taldea Ingurumen Hezkuntza eta herritarren sentsibilizazioa Ondorioak

Mikel Mendizabal1, Josu Larruskain2 â&#x20AC;˘

Koordinatzailea UNESCO Etxeko Ingurumen Saila â&#x20AC;˘ 2 Idazkaria ORTZADAR 1

Sarrera Testu honek Gune babestuetan sentiberatzea izeneko lan taldean hitzartutako ideia orokorrak eta ekarpenak jasotzen ditu. Taldean 12 lagunek esku hartu zuten, eta, gainera, txosten laburren bidez, hainbat esperientziaren ekarpenak izan ziren: Castelloko Espadan Kultur Proiektua, Montsenyko Natur Parkearen programa pedagogikoaren kontrol sistema eta Biosferaren Erreserba. Guztiok ere baliagarriak izan ziren talde lana abiatzeko. Sentiberatzearen inguruan egun osoan sortutako ideia orokorrak, oinarri nagusiak eta irizpide komunak laburtuta jaso dira. Ondoren, taldeak antolatzaileek planteatutako hurrengo hiru galderei emandako erantzunen laburpena aurkezten da: Zer egin behar da sentiberatzeko? Zein zailtasun/oztopo ditugu sentiberatzeko? Zein tresna edo mekanismo daude helburuak lortzeko? Azkenik, eranskinean osorik jasotzen dira taldeak hiru galdera horiei erantzuteko egindako ekarpenak.

Ondorioak Ideia orokorrak Sentiberatze kontzeptuari dagokionez, taldeak ulertu eta nabarmendu zuen prozesu pertsonal eta kolektibo bat dela, eta funtsezko osagai bat daukala: emozioa. Aldi berean berehalako komunikazio prozesu bat da, eta pertsona edo kolektibo bakoitzaren gizarte, kultur eta ingurune errealitateak guztiz baldintzatuta dago. Ingurumen hezkuntzan, sentiberatzeak bultzatze eginkizuna, eragile eginkizuna betetzen du, informazioa pertsonengana irits dadin, informazio horrek prestakuntza ekar dezan, eta, ondorioz, ingurumen kontuetan eskuhartze positiboa izateko ahalmena. Hitz batean, gizartean ingurumena errespetatuko duten jarrerak sortzeko gakoetako bat da. Oinarrizko irizpide gisa, ingurumen sentiberatzea lortzeko ekintzen aldetik, taldeak azpimarratu zuen beharrezkoa dela ikuspuntu zabal batetik abiatzea, bai babestutako natur guneei dagozkien sentiberatze kasuetan, bai eta gune horietatik kanpoko ingurumen-sentiberatze kasuetan ere. Sentiberatzeak ingurunearen gizarte eta ingurumen ezaugarriak kontuan hartu behar ditu, horietara egokituta egon behar du, naturaren eta gizartearen, natur ondarearen eta kultur ondarearen arteko lotura azpimarratu eta ikustarazi behar du. Sentiberatzea partaidetzazko kulturak blaituta egon behar du, eta sentiberatze zein ingurumen hezkuntza prozesuekin zerikusia duten eragile guztien arteko koordinazioa, lankidetza, elkartasuna eta erantzunkidetasuna sustatu behar ditu. Babestutako natur guneetan, sentiberatzeak ingurumen kontua agertu behar du, naturaren kontserbazioaren eta giza garapenaren artean dagoen dilema eta arazoa. Babestutako natur guneak lurralde baten zatitzat

hartu behar ditu. Lurralde antolatu eta, ingurumenaren ikuspegitik, koherente batean dauden gune babestuak izan behar dute.

Galderei emandako erantzunak 1. Zer egin behar da sentiberatzeko? Sentiberatzeko, funtsezkoa da jakitea zein elementu hedatu nahi diren, eta zein diren sentiberatu nahi diren xede taldeak. Garrantzitsua da metodologia egokiak erabiltzea elementuak erraz zabaltzeko, eta jendearengan esperientzia garrantzitsuak eta adierazgarriak eragiten saiatzea, sentiberatzean murgildutako pertsonak edo taldeak hunkiarazteko. Sentiberatze ekintzetan, komenigarria da ekintzen alderdi positiboak eta negatiboak ikustaraztea, ekintza murriztaileek zein balio duten jakiteko, ohikoak baitira gune babestuetan. 2. Zein zailtasun/oztopo daude sentiberatzeko? Askotan, hasieran, aldez aurreko informazioa ez da nahikoa izaten. Sentiberatzeak gizartea du hartzailetzat, eta horrek esan nahi du xede publikoa izugarri heterogeneoa eta konplexua dela. Gainera, batzuetan, ezaugarriok ditu: egokitzeko ahalmen falta, prestakuntzarik eza, ez jakitea nola jokatu Babestutako Gune Naturaletan izaten diren gertaera jakin batzuetan, adibidez, murrizketak nekez ulertzea. Sentiberatzeak, bai hasieran bai garatzean, arazoak izaten ditu hainbat esparrutan: planifikazioan, koordinazioan, ekintzak kudeatu eta gauzatzeko orduan, kudeatzaileek parte-hartze prozesuak bideratzeko duten beldurraâ&#x20AC;Ś Arazo horiek guztiak gobernagarritasunetik ondorioztatutako zailtasunen atalean sar ditzakegu. 3. Zein tresna eta mekanismo behar dira arazoak konpontzeko? Bitarteko materialak (informazio zein interpretazio guneak, seinaletika, foiletoak, aldez aurreko informazioa, oinarrizko zerbitzuak eta abar) eta bitarteko immaterialak (jarduera didaktikoak, prestakuntza teknikorakoak eta abar), egokiro diseinatu eta egokituz gero, tresna egokiak izan daitezke ingurumen sentiberatzea zuzen garatzeko, beste giza baliabide egoki batzuekin batera: langile talde ondo prestatuak eta diziplinartekoak. Atal honetan, azpimarratu nahi dugu garrantzitsua dela profil soziala duten pertsonak egotea, bai eta dinamizatzaileen, komunikatzaileen, bitartekarien eta abarren ekarpena ere. ERANSKINA: Taula orokor hauetan Ingurumen Hezkuntza eta Herri Sentiberatzea talde lanean esku hartu zutenek, taldearen dinamikaren barruan planteatu ziren hiru galderei erantzutean, proposatu zituztenak jasotzen dira. Gaika sailkatuta daude, lau bloke zehatzetan: gozatzera eta aisialdira bideratutako sentiberatzea; jakitera bideratutakoa; kontserbaziora begirakoa; eta Babestutako Gune Naturalen (BGNen) kudeaketan parte hartzera bideratutakoa. Gozatzea eta aisialdia

Kontserbazioa

Ezagutza

BNGen kudeaketan parte hartzea

1. Bisitariari eskaintza egokia egitea.

1. Ondo ezagutzea xede taldea.

1. Gunean dauden bitartekoei buruzko informazioa ematea.

1. Aukerei eta moduei buruzko informazioa.

2. Oso modu errazean jakinaraztea gunearen balio positiboa.

2. Irakatsi nahi denaren balioak/ elementuak jakitea. Jakinarazi nahi diren edukiak.

2. Kontserbatzea onuragarritik duena eta ez kontserbatzea kaltegarritik duena jakinarazten ahalegintzea. Eta hori modu errazean egitea.

2. Era pertsonalizatuan deitzea.

3. Gunea modu zabalean ezagutaraztea

3. Esperientzia adierazgarriak sortzea.

3. Parte hartzen dutenek prozesuaren emaitzak jakin ditzatela.

1. Zer egin behar da sentiberatzeko?

4. Parte-hartze prozesuaren emaitza nabariak ikustea. 5. Eragile guztien adostasuna sustatzea, ekintza/emaitza jakin batzuk lortzeko. 6. Parte hartzeko arau argiak/zehatzak ezartzea. 7. Aldez aurreko informazio edo prestakuntza egokia ematea. Langileei prestakuntza egokia ematea informazioa eman dezaten.

Gozatzea eta aisialdia 1. Xede publikoaren heterogeneotasuna.

2. Zein zailtasun edo oztopo aurkitzen ditugu sentiberatzeko?

Ezagutza 1. Bitarteko materialik ez izatea.

2. Ingurunera egokitzeko 2. Planifikazio egokia. ahalmen falta. Ez jakitea nola jokatu babestutako gune batean. 3. Jakinarazi nahi denaren konplexutasuna.

Kontserbazioa

BNGen kudeaketan parte hartzea

1. Xede taldeen profilaren heterogeneotasuna.

1. Aldez aurreko informazio falta.

2. Muga teknikoak (langile espezializatuakâ&#x20AC;Ś).

2. Koordinazio eta lankidetza kulturarik ez izatea.

3. Jarduera jakin bat egiteko ezar daitekeen debekua ulertzeko zailtasuna.

3. Kudeaketa organoen beldurra edo errefusa, esan nahi duenagatik.

4. Eraginkortasunik gabe antolaketa. 5. Xede taldeen interesak ez jakitea.

Gozatzea eta aisialdia

3. Zein tresna dira beharrezkoak erantzuna emateko?

Ezagutza

Kontserbazioa

BNGen kudeaketan parte hartzea

1. Interpretazio gunea; informazio gunea; seinaletika egokia; informazio foiletoakâ&#x20AC;Ś

1. Seinaletika; triptikoak; 1. Ondo diseinatutako interpretazio guneakâ&#x20AC;Ś seinaleak eta sarbideak.

1. Prozesu hau koordinatzeko dinamizatzaile on bat izateko beharra.

2. Ondo diseinatutako oinarrizko zerbitzuak.

2. Lan egin behar dutenen 2. Jarduera teknikoagoak kolektibo batzuentzat. prestakuntza egokia.

2. Antolaketa egokia.

3. Material eta jarduera didaktikoen prestakuntza.

3. Bisitari kopuruaren kontrola.

4. Landa-materialak izatea 4. Profesional kualifikatuak. bisita egin aurretik. 5. Oinarrizko ikerketaren sustapena. 5. Erabilerak eta jarduerak arautzea. 6. Zigorrak.

4. Lan Taldea

Montsenyko Natur Parkeko pedagogia programaren kontrol sistema. Biosferaren erreserba

Marc Marí1, Josep Canals2 •

1 2

Gironako Diputazioko Ingurumen Zerbitzua Bartzelonako Diputazioko Natur Parkeen Bulego Teknikoa

Parkearen kudeaketan izandako esperientzia luzea, natur balio garrantzitsuak eta Bartzelonako hiri esparrua hurbil egotea, bisitarien kopurua handia izatea eragiten baitu, lagungarriak izan dira Parkeak hornidura ugari eta askotarikoak izateko. Figura juridikoa eta sortze eguna: Montseny mendiaren Patronatuari buruzko Errege Dekretua (1928). Parkearen Plan Berezia: Bartzelona eta Gironako diputazioak (1977, 1978). Biosferaren Erreserba Deklarazioa (1978). Natur Parkea sortzeko dekretua (1987). EINa onartzeko dekretua (1992).

1. irudia. Can Lleonart, Espainiako natura areto aspaldikoena; Parkeko administrazioak 1979tik funtzionatzen izan du

Parkeko hornidurak ugaritzearen ondorioz, kudeaketa aldatu egin da eredu bakunago batetik (zuzeneko kudeaketa) eredu garatuago eta dezentralizatuago batera (kontzesioak eta hitzarmenak). Hornidura gehienak zeharka kudeatzen dira: administrazio kontzesioak eta hitzarmenak (%70) zein kontratuak (%10). Natur aretoak administrazio kontzesioen bidez kudeatzen dira. Montsenyko NPko hornidurak Aparkalekuak: 16 Seinaleak jarrita dauzkaten bidexkak: 14 Jolas guneak: 3 Kanpatzeko guneak: 1 Landa ostatuak: Informazio lekuak: 10

Informazio guneak: 6 Natur aretoak: 3 Dokumentazio zentroak: 2 Ostatua ikerketarako: 1 Interpretazio lekuak (museoak, ibilbide gidatuak, erakusketak): 6

100

Parkeko Bulegoa Informazio leku interaktiboak: 11 Informazio plan pertsonalizatua Herri erabilerari lotutako beste programa batzuk: “Coneguem els nostres Parcs”, “Viu el Parc”.

2004an kalitate turistikoaren sistema ezartzea lagungarria izan zen parkearen kudeaketa hobetzeko, bai eta horniduretan ingurumen hezkuntzaren alorrean egiten diren jardueren kontrola hobetzeko ere. Hala ere, beharrezkotzat jotzen da koordinazio handiagoa izatea, alde batetik, kontrola lortzeko, eta, bestetik, eta batez ere, horniduretako jardueren bidez zabaltzen den kontserbazio, kudeaketa eta iraunkortasun mezua bateratu eta homogenizatzeko.

Parkearen ingurumen mezuaren kontrola Lehenik eta behin, gune babestuaren ingurumen hezkuntza alorreko estrategia zehaztu behar da. Metodologia esparrua ematen laguntzen duen mekanismoa parkearen hezkuntza proiektua da.

Horniduretako programen ebaluazioa Azterketaren dokumentazio fasea egin ondoren (bikoiztasuna edo edukirik eza; xede taldeak eta komunikazio bideak; eta unitate didaktikoen azterketa), beharrezkoa da proiektu bakoitza nola gauzatu den ebaluatzea. Horrela aldera daiteke proiektuetan idazten dena errealitatearekin, eta egiaztatu jardueren kalitatea, hala nola zein neurritan diren erabiltzaileen gustukoak. 57 adierazle ezarri dira, Gironako Unibertsitateko Rosa Maria Medir-ek landuak bere doktore tesirako (argitaragabea), eta Fanny Padillak egokituak Gironako Diputazioarentzat bere pedagogiako practicum lanean (argitaragabea). Garrantzizkoentzat hartutako alderdiei erantzuten dieten sei multzotan daude banatuta: • • • • • • 2. irudia. Informazio gune eta lekuek bisitariei informazioa emateko eta balioak zabaltzeko eginkizun bikoitza betetzen dute

Unitate didaktikoa. Begiraleen lana. Pedagogia alderdiak. Ingurumen alderdiak. Parte-hartzaileen gogobetetze maila. Ikasteko giroa.

Ebaluazioaren oinarri teorikoan dauden irizpideak Iraunkortasunerako Hezkuntzaren joera berrietan eta ikaskuntzaren ikuspuntu konstruktibistaren oinarri psiko-pedagogikoan funtsatzen dira.

Iraunkortasunerako Hezkuntzari buruzko kalitate irizpideak aurkitzea da kezka nagusietako bat, ez bakarrik “kalitatearen kontrolerako” tresna gisa, bai eta partaidetzazko “hobekuntza kualitatiborako” aukera gisa ere. Hezkuntza eta jendarterako programek bisitari ez diren herritarren artean duten eraginaren ebaluazioa da gauzatzear dagoen kontu bat, parkearentzako benetako erronka bat. Zaila da azterketa hori egiteko zein ikuspuntu erabili erabakitzea, eta oraindik lan handia egin behar da hari heltzeko modurik egokiena aurkitzeko; lehen hurbilketa litzateke inkesta orokorrak egitea ingurumenaren pertzepzioaz eta gizartearen ohiturez, eta horretarako beharrezkoa litzateke lagina hautatzeko metodoa diseinatzea eta galderak ahalik eta egokien erredaktatzea, emaitza fidagarriak lortzeko.

Hezkuntza eskaintzaren eboluzioa Hezkuntza ekintzen ezagutzari eta haien arrakastari esker, aukera dugu euskarri-mekanismoak planteatzeko, parkeko horniduren eskaintza bideratzearren. Gizartearen eboluzioak erronka berriak planteatzen ditu, eta, beraz, mezua eskakizun berrietara egokitu behar da: beharrezkoa da mezua modernizatzea, bai eta hura zabaltzeko bidea ere, eta eduki berriak jakinarazteko baliatzea.

Ondorioak Montsenyko Natur Parkearen kudeaketaren konplexutasuna dela eta, hornidura gehienak administrazio kontzesio eta lankidetza hitzarmen erregimenean kudeatzen dira.

3. irudia. Teknologia berriek aukera ematen dute informazioa bisitariei helarazteko

Eredu horrek parkearen kudeatzaileekiko lotura neurri batean galtzea ekartzen du, eta, horregatik, oraindik beharrezkoagoa da hornidurek bisitarientzat egiten dituzten jarduerak koordinatzea.

101

Beharrezkoa da egokiro definitzea parkearen hezkuntza proiektua, hezkuntza eta komunikazio programaren helburuak. Beharrezkoa da, halaber, jakitea zein kolektibori dauden bideratuta hezkuntza jarduera eta komunikazio bideak. Ezinbestekoa da adierazle sistema ona izatea ingurumen hezkuntzako jardueren kontrola egiteko. Hezkuntza jarduerak ezagututa, horien egokitasuna neurtzen da, eta ikusten nola egokitzen diren gizartearen eskakizunen eboluzio aldakorrari.

Bibliografía MARIA ROSA MEDIR-EN

DOKTORE TESIA,

argitaratugabea, Gironako Unibertsitatea.

ESTRATEGIA CATALANA D’EDUCACIÓ AMBIENTAL. Ingurumen Saila. Kataluniako Generalitata. 2003. EDUCACIÓ

AMBIENTAL I COMUNICACIÓ AL

EDUCACIÓ

AMBIENTAL AL

PEDAGOGIAKO 2006.

IKASLE

PARC NATURAL

PARC NATURAL DEL

DEL

MONTSENY. Hainbat egile. Bartzelonako Diputazioa. 1999.

MONTSENY. Romeo A. eta beste hainbat. Gironako Diputazioa. 1987.

FANNY PADILLAREN PRACTICUM

LANA,

Gironako Diputazioko ingurumen hezkuntzako programetarako egina.

102

4. Lan Taldea

Espadà Kultur Proiektua

Gemma del Amo, Vicente Arnau, José Miguel Aguilar, Lucía Doñate • Espadà Mendilerroko Parke Naturala

Sarrera Espadà mendilerroa Castelló probintziako hegoaldean kokatuta dago, Iberiar Sistemaren azken adarretako batean. Natur Parke izendatu zuten irailaren 29ko 161/1998 Dekretuaren bidez, uztailaren 30eko 218/1997 Dekretuak Natur Baliabideak Antolatzeko Plana onartu ondoren, betiere ere Valentziako Generalitateak Valentziako Erkidegoko Naturgune Babestuei buruz abenduaren 27an onartutako 11/1994 Legean adierazitako erabakiei jarraikiz. Naturgune Babestutzat hartutako eremua 31.000 hektarea ingurukoa da, eta, horrenbestez, Valentziako Erkidegoko natur parke handienetako bat da, ongien kontserbatuta daudenetako bat izateaz gain. Alt Millars, Alt Palancia eta La Plana Baixa eskualdeetako zati bat hartzen du, eta Millars zein Palancia ibai arroen artean kokatuta dago. Parkearekin 19 udalerrik dute zerikusia: 11 udalerri osorik daude natur parkearen mugen barruan (Aín, Alcudia de Veo, Almedijar, Azuébar, Chóvar, Eslida, Fuentes de Ayódar, Higueras, Pavias, Torralba del Pinar eta Villamalur); eta gainerako zortziak (Alfondeguilla, Algimia de Almonacid, Artana, Ayódar, Matet, Suera, Tales eta Vall de Almonacid) zati batean baino ez daude sartuta. Gune garrantzitsu batzuetatik hurbil baitaude, bereziki zaintzen dira, ingurumen garrantzia gordetzeko. Natur parke honetan dago Valentziako Erkidegoko artelatz zuhaizti handiena. Bertan hareharri triasikoak egoteak –harkaitz gorrikara esaten zaie inguruan– eta klimatologiak modua ematen dute artelatz basoak izateko txilar, estrepa eta garoekin. Faunari dagokionez, esan behar da ZEPA ingurua dela, hau da, Hegaztiak Babesteko Inguru Berezia. Espadà ingurutik hegan ibiltzen diren neurri handi samarreko hegaztien artean arrano txikia, sugezalea, beltza eta epertzailea, aztorea eta belatz handia nabarmentzekoak dira. Gaueko hegaztien artean, hontz handia, basahontza eta hontza aipa daitezke. Natur parke izendatzeko 161/1998 Dekretuko atarikoak dioen bezala: “Naturgune honen ekologia, biologia, geologia, historia eta paisaia interes handia ikusirik, Valentziako Generalitateak beharrezkotzat jo zuen erregimen berezi bat sortzea bertako natur balioak babesteko. Horren barruan dago jarduera sozioekonomiko tradizionalen mantentze antolatua; jardueran horietan, natur ingurune hau kontserbatzeko duen garrantziagatik, azpimarratzekoa da kortxoaren ustiapena. Barruan daude, halaber, bitartekoak eskaintzea inguruaren gizarte erabilerarako, eta naturgunearen ingurumen balioen babesa iraunarazteko balio duen arautegi bat ezartzea”. Generalitateko Kontseiluaren martxoaren 11ko 59/2005 Dekretuaren bidez onartu zen Espadàko Mendilerroko Natur Parkearen Erabilera eta Kudeaketarako Plan Gidaria (PRUG), eta dokumentu horretan hau ondorioztatzen da:

103

Espadàko mendilerroko natur parkean gertatzen ari den jendegabetzea dela-eta, komenigarria da kudeaketa eredu egoki bat zehaztea, protagonistatzat garapen iraunkorrerako estrategia izango duena, kontserbazioa, natur baliabideen zentzuzko kudeaketa eta herri erabilera bateragarriak egitean oinarritua, gune babestu hau osatzen duten herrien garapen natural, sozial eta ekonomikoa lortzeko asmo sendoarekin. Teoria argi dago, baina praktika? Garapen estrategia hau gauzatzeko beharrezkoa da natur parkeko 19 udalerrietako biztanleen parte-hartzea. Ia 8.000 pertsona horiek gauza bera pentsatzen dute? Badakite zer esan nahi duen beraientzat gune babestu batean bizitzeak? Zein da beren etorkizuna? Nola batera daitezkeen herritarren interesak eta administrazioarenak?... Testuinguru horretan planteatzen da Espadà Kultur Proiektua: natur parkeko herrien “topaketa”.

Espadàko kultur proiektua Espadà kultur proiektuak hezi nahi du, gure mendilerroaren garrantzia jakinarazi. Gure arbasoak hartatik bizi ziren, eta horregatik ezagutzen zuten, zaintzen, eta maite zuten. Gaur egun, bertan bizitzen jarraitzen dugun gehienok bidaiatu egin dugu mundu globalizatu honetatik, baina ez dugu balioesten daukaguna, besteak beste, ez dugulako ezagutzen. Maitatzeko, ezagutu egin behar da; hori da Espadàko Mendilerroko Natur Parkeko herrien “Topaketako” helburuetako bat. Topaketok 2001. urtean hasi ziren, eta, aldaketa batzuk gertatu arren, guztietan helburu komun bat mantendu da: lurralde nortasuna sortzea ingurua dinamizatu eta garatu ahal izateko. Helburu hori lortzeko, beharrezkoa da: • Natur Parkea ezagutaraztea: – Udalerriak. – Bitartekoak eta jarduerak (gastronomia, eskulangintza, folklorea…). – Natur eta kultur balioak. • Ingurumen hezkuntza sustatzea (maitatzeko, ezagutu egin behar da). • Inguruko eragile ekonomiko eta sozialen parte-hartzea lortzea: udalak, elkarteak, kooperatibak, enpresaburuak… • “Ia” desagertuta dauden bitartekoak eta jarduerak bultzatzea, hala nola haien aplikazio berriak. • Batasun sentimendua sortzea, inguruak ematen dizkigun aukeretatik abiatuta proiektu komunei ekin ahal izateko. Orain arte lau topaketa egin dira Natur Parkeko lau herritan (Algimia de Almonacid, Ayódar, Chóvar eta Artana). Hasieran asmoa zen ekitaldia ibiltaria izatea, parkeko udalerri guztietatik pasatzea, proiektua ezagutarazteko. Lehen bi “topaketen” antolaketaz (2001 eta 2002) Ingurumen Kontseilaritza arduratu zen, eta ekitaldia egin zen herrian izan ezik, udalen parte-hartzea eskasa izan zen. Hainbat arrazoirengatik ez zen egin bi urtetan, eta 2005. urtean berriz heldu zitzaion ideiari, planteamendu berriekin, bai eta herritarren protagonismo handiagoarekin eta, beraz, parte-hartze handiagoarekin ere. 2005eko urriaren 1ean parkeko herrien III. Topaketa egin zen Chóvarren. Udalerri guztiek ez zuten erakusmahairik paratu, baina gehien-gehienak nolabait ordezkatuta egon ziren, eta, aldi berean, argi eta garbi frogatu zen ospakizuna hartzen duen herriaren parte-hartzea oso handia dela. Aurten, “Topaketa” uztailaren 22an egin zen, Artanan. Bertaratutako herrien kopurua iazkoa baino txikiagoa izan zen, baina, horren ordez, inguruko artisauen, elkarteen eta denden parte-hartzea handiagoa izan zen. Gogobetetze maila neurtzeko, inkesta bat egin zitzaien bai bisitariei bai parte-hartzaileei. Oro har, aldeko iritzia agertu zuten, baina informazio eta publizitate falta nabaritu zen. Guretzat funtsezkoa da parkea osatzen duten udalerri guztiek parte-hartze eraginkorra izatea, eta ordezkatuta egotea, eta, horretarako, beharrezkoa da haietako bakoitzak gurekin bat egitea. Hori da gure erronka nagusia; badakigu handinahiak garela, baina ez badugu lortzen parte-hartze hori, ekitaldia beste feria bat, garrantzi handirik gabeko unean uneko jarduera bat besterik ez izateko arriskua dugu. Ondorioz, hori gerta ez dadin, proposatzen dugu Espadà Kultur Proiektuak urte osoan eta herri guztietan egin beharreko jarduera batzuk barne hartzea. “Topaketa” egiten den eguna lan ongi eginaren ondoko saritzat hartu behar da, aurreko hilabeteetako jarduerak batera agertzeko aukeratzat.

104

Hori lortzeko, hainbat ildotan lan egiten ari gara: • Espadà Kultur Buletina: bere ekarpena egin nahi duen, parte hartu nahi duen edozein pertsonarentzat irekita dagoen jarduera gisa ulertu behar da, askotariko gaiak landuko dituena, batez ere jendarterakoak eta hezkuntzazkoak, baina inguruan bizi den jendea kezkatzen duten gaiak ere jasoko dituena. • Parkeko herrietako eskola-umeak parte hartzera bultzatu. Ikastetxeek parkera egiten dituzten bisitak balia ditzakegu Topaketaren egunean erakuts daitezkeen jarduerak egin ditzaten: muralak, marrazki lehiaketa, kontakizunena… • Herritar helduentzako ingurumen hezkuntza programa bat prestatzea. Beharrezkoa da jarduerak programatzea herritar helduek beren herrietatik urrun dauden herriak ezagutzeko, bai eta parkearen ingurumen eta kultur balioen berri izateko ere. Era berean, jarduerak presta daitezke udalerrien alderdi berriak, ezkutuak ezagutarazteko, are jendea bizi den herrian bertan ere. • Antolatu Espadàri buruzko argazki lehiaketak. • Lortu Tokian tokiko Enplegu eta Garapen Eragile guztien parte-hartzea. Ikus daitekeenez, proiektu hau oraintxe abiarazi besterik egin ez den bide baten hasiera da. Ibiltzeko asko dago, eta horretan ari gara.

105

5. Lan Taldea Babestutako guneen erabilera publikoa Ondorioak

Xavier Oliver1, Francisco Ă lvarez2 â&#x20AC;˘

Koordinatzailea Garrotxako Natur Parkea

Idazkaria Urdaibai Biosfera Erreserbaren zuzendari-artatzailea 2

Sarrera Lantegia hasteko, hainbat ekimen aurkezten dira, natur guneei balio erantsia nola eman erakusten dutenak. Aurkezpen horietatik baieztapen interesgarri batzuk ondorioztatzen dira, gune babestuen herri-baliagarritasunari dagokionez. 1. Gune Babestuen kudeaketa egituretan, orokorrean, konpartimendu guztiz itxiak daude herri erabilerari eta ingurumen hezkuntzari dagokienez. 2. Gune Babestuetan, herri erabileraren planifikazio eta, hala badagokio, aplikazio maila eskasa. 3. Gune politikoek balio txikia ematea bisitaren kalitateari, kopuruaren aldean. Batzuetan, zenbakiak dira axolazko gauza bakarra. 4. Parte-hartze urria planak eta programak planifikatzeko, kudeatzeko eta abiarazteko prozesuetan. 5. Herri erabilerako planak eta programak abiarazten inplikatuta dauden langileei balio profesional txikia ematea. Langileen egongaiztasuna eta parte-hartze zein inplikazio txikia. 6. Zailtasuna Gune Babestuen kudeaketari buruzko informazio teknikoa lortzeko.

Ondorioak Parte-hartzaileen arteko eztabaidaren ondoren, ondorio batzuk jasotzen dira, babesen bat duten natur guneetako herri erabilerak hobetzea ekar dezaketenak: 1. Azpimarratu behar da garrantzizkoa eta beharrezkoa dela herri erabileraren planifikazio egokia egitea Natur Gune Babestuetan, betiere errealitatearen azterketan oinarrituta, eta arreta berezia eskaini behar zaiela Espainia Estatuko Gune Babestuetarako Ekintza Planean jasotako gomendioei. 2. Natur Gune Babestuaren barruan, herri erabileraren planifikazioa kontserbazioaren mende egongo da beti, lehentasunezko helburua den aldetik, eta zuhurtasun printzipioa kontuan hartuko da. 3. Natur Gune Babestuetako herri erabileraren planifikazioan, irizpide integratzaileak ezartzea, ingurumen sentiberatze eta hezkuntzaren ikuspuntutik. 4. Planifikazio egokia egin ondoren, beharrezko bitartekoak ematea, giza arlokoak bezala materialak ere, hartatik ondorioztatutako Natur Gune Babestuen herri erabilerarako programak ezarri eta gauzatzeko. 5. Giza taldea herri erabilerako plan eta programen gauzatze eta kudeaketaren funtsezko elementutzat hartzea. 6. Herri erabilerako hornidurak planifikazio egokitik ondorioztatutako beharren arabera egokiro proiektatu eta dimentsionatu beharko dira. 7. Adierazle sistema baliagarri eta neurgarri bat ezartzea, ez bakarrik Natur Gune Babestuetan egokiro jarraitu eta ebaluatzeko herri erabilerako programen aplikazioa, bai eta haien aplikaziotik ondorioztatutako jarduerek duten ingurumen inpaktua ere.

107

8. Natur Gune Babestuetako herri erabilerako programen jarraipen eta ebaluaziorako adierazle gisa, kopurua kontuan hartuko dutenak ez ezik (erabiltzaileen kopurua), kalitatea kontuan hartuko dutenak ere (ordu kopurua, pertsona/begirale ratioa) erabili beharko dira. 9. Tokian tokiko hedabideekiko lana sustatzea, Natur Gune Babestuen ezagutza eta kudeaketarekin zerikusia duen informazioaren maila eta kalitatea areagotzeko. 10. Interesatuta dagoen jendeari bide ematea, Internetek eskaintzen dituen aukerak baliatuz, informazioa eskuratzeko, oro har, Natur Gune Babestuei buruz, eta, bereziki, sortutako dokumentu teknikoei buruz. 11. Eskura dauden tresnen baliamendua sustatzea, tokian tokiko herritarrak hezkuntza programetan parte hartzera bultzatzeko, eta Natur Gune Babestuaren kudeaketaz sentiberatzeko eta horretan integratzeko. 12. Parte-hartzearen sustapena plan eta programen planifikazio, kudeaketa eta ebaluazio prozesu guztietan. Prozesu horiek kontuan hartu beharko lituzkete horrelako prozesuetarako gaikuntza eta kontzientzia hartzea. 13. Balio egokia ematea Natur Gune Babestuetako herri erabilerako programen planifikazio eta gauzatzearekin zerikusia duten langileei, bai lanbidearen ikuspuntutik, bai lan baldintzen aldetik, betiere egonkortasuna, inplikazioa, prestakuntza, partaidetza eta abar azpimarratuz. 14. Gune Babestuaren bizitzan inplikatuta dauden kolektiboen eta elkarteen ingurumen prestakuntza eta heziketa sustatzea. Arreta berezia eskaini beharko zaio irakasleen eta maisuen kolektiboari, Gune Babestuen hezkuntza eginkizuna indartzen duten eragileak diren aldetik. 15. Koordinazioa sustatzea Natur Gune Babestuaren kudeaketaren ardura duten administrazioen eta Babestutako Gune Naturalaren herri erabileraren garapenean eragina duten beste administrazio edo erakunde publiko zein pribatuen artean.

108

5. Lan Taldea

Madrilgo Erkidegoko eskualde-parke metropolitar batean herri erabilera planifikatzeko azterketa eta diagnostikoa

Ana María Vacas, Beatriz Martín • Madrilgo Erkidegoko “Fernando González Bernáldez” Ingurumen Ikerketa Zentroa

Laburpena Guadarrama ibaiaren erdialdeko ibilbideko eskualde-parkea Madrilgo Erkidegoaren mendebaldean kokatuta dago. Natur eta paisaia balio garrantzitsuak ditu, baina, hirigintza garapen gune handietatik hurbil egoteagatik jasaten duen presioa dela-eta, bereziki zaurgarria da. Presio horregatik, hala nola lurraldearen %2 besterik ez izateagatik herri-jabetzakoa, zeharkatzen duten azpiegitura ugariek eragindako zatiketagatik eta jolas erabileraren intentsitate handiagatik, parkearen kudeaketa zaila da. Testuinguru horretan, funtsezkoa da herri erabileraren planifikazio egokia izatea, erabiltzaileen benetako beharrak kontuan hartuko dituena, parkearen ekologia eta ingurumen balioak hipotekatu gabe. Planifikazioari era integralean ekiteko, erabilitako metodologiak proiektu zikloa hartu du oinarritzat, hala nola errealitatearen azterketa fasearen garapenerako esparru logikoaren ikuspuntua. Lurraldeko gizarte eragile nagusiak identifikatu ondoren, parte-hartze lantegiak egin ziren, Parkeko oinarrizko arazoak identifikatu, sailkatu eta lehentasunezkotzat jotzeko. Abiapuntuko egoeraren diagnostiko argia eginda, helburuak era hierarkikoan planteatu ziren, eta estrategia egokienak aukeratu, eta hala bukatu zen herri erabilerarako planaren lehen diseinu fasea.

Sarrera Ikerketa esparrua Guadarrama ibaiaren erdialdeko ibilbideko eta haren inguruko eskualde-parkeak 22.116 hektarea inguruko eremu bat hartzen du. Madrilgo Erkidegoaren mendebaldean kokatutako lurrek osatzen dute, eta Guadarrama zein Aulencia ibaietako bazterrak eta ibarrak barne hartzen dituzte (1. irud.). Gune luze eta estua da: iparralde-hegoalde norabidean 40 km hartzen ditu, baina zati batzuetan ez dauzka 100 metro baino gehiago ekialde-mendebalde norabidean. Madrilgo 18 ualerritako lurrak hartzen ditu, eta horietan, guztira, 2005eko urtarrilaren 1ean, 539.165 pertsona bizi ziren. Gune honek, hala ere, ekologia, geomorfologia eta paisaia balio handiko inguruak dauzka, bereziki ibaialdeko landarediak osatzen duen ardatza, korridore ekologikoarena egiten baitu leku honetan. Era berean, balio historiko eta kultural ugari ditu, kasu batzuetan Madrilgo Erkidegoko bakarrak.

Arazoak

1. irudia. Guadarrama ibaiaren erdialdeko ibilbideko eta haren inguruko eskualde-parkea

Guadarramako eskualde-parkeak hainbat muga ditu, eragin kaltegarria dutenak bai haren kontserbazioan, bai hura kudeatzeko ahalmenean (2. irud.). Gunea Madrilen beharren mende dago, eta hori megahiri bat da, handitzen ari dena, eta eskualdeko zein nazio osoko hiriburu eginkizunak betetzen dituena

109

(eta horrek, besteak beste, kanpoaldearekin komunikatzeko bideak izateko eskaria handia izatea ekartzen du). Hiri dentsitate handiko gune batzuetatik oso hurbil dago, horiek inguruan ditu, eta, ondorioz, zatikatzea handia da, garraio azpiegituren ondorioz. Gainera, parkeko lur zatirik handiena jabetza pribatukoa da, eta %2 baino ez da herri lurraldea. Beste arazo bat da parkeko udalerrietan bizi direnek, neurri handi batean, beste jatorri batzuk dituztela. Bai horren ondorioz, bai eta itxura luzexka eta irregularreko gune babestu hori inongo eskualde jakini lotuta ez egotearen ondorioz ere, ez da hartzen zehaztutako lurralde entitatetzat. Orain dela gutxi, eskualde-parkeko ingurumen agintari eskudunak, herri erabilerako ingurua egituratzeko beharraz ohartuta, bidezko ikerketak agindu zizkion Madrilgo Erkidegoko Ingurumen Ikerketa Zentroari. Abiapuntuko egoera jakiteko, egoeraren azterketa eta diagnosia egin ziren, babestutako gune naturalen esparruan probatutako hainbat metodologia erabiliz (Atauri, Gómez-Limón; 2002). Hiri guneak Garraio azpiegiturak Ibai nagusiak Eskualde-parkea

Prozedura logiko baten arabera hurrenez hurren egindako ikerketa lanen ondorioz, lurraldeak dituen bitarteko eta eskakizunen neurriko Herri Erabilerako Plan bat idatzi zen. Hemen aurkezten den lana, egindako prozesuen eta lortutako emaitzen laburpena da.

2. irudia. Parkearen arazoak

Txostenaren garapena Espainia Estatuko babestutako gune naturaletarako Jarduera Planaren ildo nagusiei jarraikiz (EUROPARC, 2002), lana diagnostiko fasean eta planifikazio fasean egituratu zen. Aldez aurreko diagnostikoa, nagusiki, helburu horrekin lehenago egindako lanetan eta eskualde-parkeko teknikariekin egindako bileretan oinarritu zen. Emaitzek abiapuntuko egoeraren ideia zehatz eta errealista eman zuten, eta DAFO itxurarekin ageriratu zen edukiak argitzeko. Planifikazioari proiektuaren zikloaren metodologiari jarraikiz heldu zitzaion. Metodologia horren arabera, sortze beretik bukatu arte, proiektu baten zikloak hainbat fase ditu, honako hauek: egoeraren azterketa, formulazioa, gauzatzea eta ebaluazioa. Proiektuaren egoera aztertzeko eta hura diseinatu eta formulatzeko Esparru Logikoaren ikuspuntua erabili zen, tresna horrek kontzeptualizazio prozesua errazten duelako, eta egokiro egituratzen informazioaren komunikazio eta planifikazio prozesua. Ikuspuntu horrek fase hauek ditu: parte-hartzearen azterketa, arazoen azterketa, helburuen azterketa eta alternatiben azterketa. Egoera aztertzeko hurrengo urrats hauek egin ziren: Lehenik eta behin, parte-hartzeari dagokionez, soziograma bat egin zen, parkean esku hartzen duten taldeen arteko harremanen egitura lortzeko eta gizarte eragileak zehazteko. Eragile horiek zehaztutakoan, parte-hartze lantegiak egin ziren, eskualde-parkeko arazo nagusiei heltzeko. Lantegi horien emaitza izan zen eskualde-parkean zeuden zailtasunak, mugak eta gatazkak identifikatzea, hala nola haien eragileak eta ondorioak. “Arazo lantegi” horren emaitzak arazoen zuhaitz baten bidez irudikatu ziren, eta horretan, bereziki, kausaondorio erlazioak azpimarratu ziren, eta eskualde-parkeko gatazken hierarkia egin. “Arazoen zuhaitzetik” abiatuta, “helburuen zuhaitza” egin zen (3. irud.); horrek lortu nahi zen egoeraren ikuspegi orokorra eskaintzen zuen. Kanpo faktoreak eta parkea kudeatzeko egon zitezkeen alternatibak kontuan hartuta, pentsatu zen garrantzitsua izango zela planifikazioa helburu orokorretarantz bideratzea Herri Erabileraren Kudeaketa Osorako Plan bat erabiliz. Ordura arte, kudeaketa ekimenek jarduera partzialak ekartzen zituzten, etorkizunerako orientazio garbirik gabe, eta kontuan hartu gabe parkearen behar guztiak, hartako eragileak. Helburu orokorretik abiatuta, planaren formulazioa egin zen. Esparru logikoaren azpian dagoen filosofia da helburu orok jarduera bat edo batzuk lotuta izan behar dituela, eta horietatik helburu hori lortzeko lagungarriak diren emaitza batzuk lortu behar direla (Atauri, Gómez-Limón, 2002). Planaren egitura molde orokor batean jarri zen, eta horretatik taxutu ziren helburu espezifikoak, arlo bakoitzerako programazio zehatza eginez. Programa bakoitzaren helburuetako bakoitzarentzat, eta proiektuaren zikloan ezartzen den ebaluazio jarraituaren beharra dela eta, jarduera bakoitzak lotuta dauzka adierazle objektiboki egiaztagarri batzuk, aldez aurretik moldean tankeratutako egiaztatze iturri batzuetatik lortuak. Esperientzia honen bidez ondoriozta daiteke beharrezkoa dela kudeatzaileek jarrera ona izatea, eta zerikusia duten guztiek parte-hartze eraginkorra izatea planifikazioaren lehen faseetatik, planifikazioan oinarritutako eta gunearen ezaugarrien araberako kudeaketa gauzatu ahal izateko.

110

Kanpotiko arazoak

Berezko arazoak Areagotzea herritarrek parkeaz dakitena

Zabor botatzearen ugaritzea

Ibilgailuen inbasioa

Azpiegitura gehiegi

Gehitzea lursailen jabeek eta parkeko teknikariek elkarrekin komunikatzeko dituzten bideak

Sustatu parkeko zein zonatan zer egin daitekeen jendeak jakitea

Jarduerak koordinatu eta sinergiak bilatu

Plangintza hierarkikoan oinarritutako kudeaketa Handitzea administrazioen arteko koordinazioa

Lurren jabetza

Plangintza helburu orokorretarantz bideratzea

Gutxitzea erabaki politikoen baldintzapena

Hiri hazkunde handiegia

Interesen balantza ingurumenerantz bultzatzea

3. Irudia. Helburuen zuhaitza

Erreferentziak ATAURI; J.A ETA GÓMEZ LIMÓN, J. (2002) Aplicación del “Marco Lógico” a la planificación de los espacios naturales protegidos. Ecosistemas 2002/2. BLANCO, R. ETA GÓMEZ-LIMÓN, J. (2000). Capítulo sobre Uso Público. Non: Plan de acción para los espacios naturales protegidos del Estado Español. Europarc-España. COMMISSION OF THE EUROPEAN COMMUNITIES. (1993). Project Cycle Management. Integrated approach and logical framework. Evaluation Unit, Directorate General for Development, Commission of the European Communities, Brusela. EUROPARC-ESPAÑA. (2002). Plan de Acción para los Espacios Naturales Protegidos del Estado Español. Fernando González Bernáldez Fundazioa, Madril. GARCÍA MORAL, R. (2000). Planificación de las áreas protegidas del estado español. EUROPARC- Espainia. Madril. GÓMEZ-LIMÓN, J. ETA DE LUCIO, J.V. (1995). Uso de las áreas recreativas en espacios naturales de entornos metropolitanos. Inguru metropolitar eta periurbanoetako gune naturalei buruzko II. Sinposioa. Bartzelona, 1995eko urriaren 25etik 27ra. GÓMEZ-LIMÓN, J., DE LUCIO, J.V. ETA MÚGICA, M. (2000). Los Espacios Naturales Protegidos del Estado Español en el umbral del siglo XXI. De la declaración a la gestión activa. Fernando González Bernáldez Fundazioa, Madril. MARTÍN, B. ETA BENAYAS, J. (2003). Estudio de las posibilidades de Uso Público del Parque Regional del Curso Medio del Río Guadarrama. Babestutako Gune Naturalen Masterreko Proiektua. UAM, UCM, UAH, Fernando González Bernáldez Fundazioa & Europarc-Espainia. VACAS, A.M. ETA BENAYAS, J. (2001). Implicación de la población en el uso sostenible de la biodiversidad de la ZEPA “Encinares de los ríos Alberche y Cofio”. Documentos saila, 34 zkia. Madrilgo Erkidegoko “Fernando González Bernáldez” Ingurumen Ikerketa Zentroa.

111

5. Lan Taldea

Sierra Nevadako Parke Nazionaleko eta Naturaleko herri erabilerako plana

Antonio J. Ramos, Carmen Cabrera, Francisco Calahorro, Fernando Castellón, José Manuel Castilla Rúios, Marta Castillo, Antonio J. Herrera, Pablo López del Amo, Raquel Monterrubio, Toñi Muela, Antonio Muñoz, Javier Plana, María del Mar Rodríguez, Ángel Romero • Sierra Nevadako Parke Nazionala eta Naturala

Laburpena Ohikoa da Espainiako ingurumen administrazioetan herri erabilera eta ingurumen hezkuntza zein bere aldetik ibiltzea. Guztietan arreta berezia jartzen zaio herri erabileratzat hartzen denari, hau da, hornidurei, seinaleak jartzeari, segurtasunari eta abar, baina gainerakoa, hots, ingurumen hezkuntza, interpretazioa, boluntariotz, aurrekontu laguntzak daudenerako uzten da, programazioaren berezko zatitzat hartu gabe. Sierra Nevadako parke nazionalean eta parke naturalean dinamika hori errotik aldatzearen alde egin da, herri erabileraren alderdi guztiak kontuan hartzen dituen plangintza tresna bat erabiliz. Kongresu honetan aurkezten den zirriborroak zortzi programa ditu: Informazioa eta Komunikazioa, Ingurumen Hezkuntza, Interpretazioa, Azpiegiturak, Boluntariotza, Prestakuntza, Segurtasuna eta Segimendua, eta hamalau pertsonako talde batek Sierra Nevadako Parke Nazional eta Parke Naturaleko Herri Erabilerako Sailean lan egin eta metatutako esperientziatik sortzen da.

Deskribapena Sierra Nevadako Herri Erabilerako Planaren definizioaren arabera, Herri Erabilera parkeetan dauden horniduren, jardueren eta zerbitzuen multzoa da, eta horien guztien helburua da bisitariei eta tokiko herritarrei era seguruan eta antolatuan hurbilaraztea balio natural eta kulturalak, horien kontserbazioa bermatzeko, eta horien hedapena egiteko informazioaren, hezkuntzaren eta ingurumen interpretazioaren bidez, babestutako gune naturalaren harrera ahalmena egokitzen den bidenabar. Herri Erabilerako Planaren helburua Sierra Nevadan Herri Erabileraren kudeaketa eredua zehaztea da. Herri Erabilera kudeatzea lan zaila da, gizarte eta ingurumen alderdien integrazioa eskatzen duelako; are gehiago, Sierra Nevada moduko gune batean, guztira, babestutako 171.646 hektarea-ko eremu bat hartzen duelako, 2005. urtean 645.700 bisitari izan zituelako, eta bertan hirurogei udalerri daudelako (85.313 biztanle, 2001eko errolda). Sierra Nevadak, gainera, Herri Erabileraren eragina oso modu berezian jasaten duten inguruak dauzka; bisitarien kopurua gero eta handiagoa da, eta, era berean, gero eta handiagoa jolas, turismo eta hezkuntza erabilerak; sarbide ugari ditu; gehiegizko erabilerak jasaten dituzten zonak; eta, batzuetan, kudeaketarako dagoen informazioa urria da. Herri Erabilerako Plana landu zenean, diagnostiko zabal bat egin zen, ondorio nagusi hauekin: • Administrazio esparrua: sendotu administrazioen arteko koordinazioa. • Herri Erabilerako esparrua mantendu beharra aurrekontuz eta langile espezializatuz hornituta, eta askotariko finantzaketa iturriak izan beharra.

112

• Beharrezkoak dira: hobetzea Herri Erabileraren oinarrizko eskaintza (administrazioak kudeatutako doako zerbitzuak), sakontzea hornidura eta zerbitzuei buruzko ikerketetan, handitzea hezkuntza, interpretazio eta prestakuntza eskaintza, bereziki bertako herritarrekin, Babes Gune Naturalaren Herri Erabileraren eskaintza zabaltzea, Herri Erabileraren segimendua egitea. • Komunikazio kanpainak egin behar dira, bertako herritarren gizarte pertzepzioari buruzko ikerketak, jardunean izan behar dira bisitarien maiztasun eta ezaugarritze azterketak, sinestamendua eman behar zaie establezimendu turistikoei informazio gune izan daitezen, naturako turismoaren eskaintza sustatu behar da, eta berriz balioa eman gutxiegi erabilitako bitartekoei, kultur ondasunei adibidez. Herri Erabilerako Plana egiteko parte-hartze prozesu bat izan da, oraingoz administrazio mailan baino ez, baina interesa duten kolektiboekin eta udalerriekin jarraitzea aurreikusten da. Programa guztiak bi parkeetako Herri Erabilerako Saileko kideekin eztabaidatu dira. Lau bilera egin dira programa bakoitzeko. Gainera, Herri Erabileraren eguneroko kudeaketarekin zerikusi handiagoa edo txikiagoa duten guztiak (pertsonal teknikoa edo zaindaritzakoa) deituak izan ziren lan bileretara (bost bilera, eta, guztira, 68 parte-hartzaile), aldaketak proposatzeko; gehienak azken dokumentuan jaso ziren.

Programak eta bakoitzean nabarmendu beharreko jarduerak Herri Erabilerako Plana hainbat programatan egituratu da; horiek jarduerak zehazten dituzte, bai eta gauzatuko diren egutegia eta beharrezko aurrekontua ere. Urteetan zehar bi parkeetako herri erabilerako esparruan garatu diren lan alorrei dagozkie programa horiek. Herri Erabilerako Planean proposatzen diren jardueretako batzuk honako hauek dira:

Komunikazio, Informazio eta Korporazioaren Nortasun programa • Parke Nazionalaren aldizkaria: Aurrerantzean ere argitaratuko da bertako herritarren eta babestutako gune naturalaren esperientzia eta interes komunak jasoko dituen aldizkari bat. • Turismo Iraunkorrerako Europar Gutunerako batzordeak dinamizatzea: Bi parkeek batzorde horien dinamizatzaile eginkizuna beteko dute, beste inork baino interes handiagoa dugulako hitzarmen iraunkorrak lortzeko aterpe, bidexka, turismoaren kalitate, prestakuntza eta abarri buruz. • Kanpainak prestatzea ingurumenean eragina izan dezaketen kolektiboentzat: Kolektibo batzuk bereziki gatazkatsuak dira kontserbazioari dagokionez: lur orotarako motozikleten erabiltzaileak, ehiztariak… • Biztanlearen gidaliburua prestatzea: Bi parkeek herritarrei eskaintzen dizkieten zerbitzuak eta aukerak jakiteko balioko du. Turismo Iraunkorrerako Europar Gutuna lortu dela-eta egindako informazio karpeta batean oinarrituko da. • Sinestamendua Informazio Guneentzat: Parkeei buruz bisitarientzat interesgarria den informazioa gehiago zabaltzea ekarriko du, establezimendu turistikoak horretarako tresna gisa erabiliko baitituzte. • Korporazio irudia egokitzea: Premiazkoa da, eskumenak Autonomia Erkidegoari eman ondoren.

Azpiegituren programa • Aterpe, bidexka eta begiratokien sare ofizialen egokitzapena: Sare horiek oraindik ere ez daude guztiz egokituta, seinale guztiak ez daude jarrita, eta, horregatik, lehentasunezkotzat jotzen da parkearentzat. • Hornidurei buruzko proposamenak: Oraindik ere beharrezkoa da parkera egindako bisita osatzen duten horniduren sarea hobetzea.

Ingurumen Hezkuntza Programa • Ingurumen Hezkuntza kanpainak ikastetxeekin eta interes sozialeko kolektiboekin: Ezinbestekotzat jotzen da egindako lanarekin jarraitzea, hitzaldi, lantegi eta ibilbideen bidez, bai eskoletako haurrekin, bai babestutako gune naturalaren inguruko udalerrietako elkarteekin.

Interpretazio Programa • Interpretazioa behar bereziak dituzten kolektiboentzat. Proposatzen da familiak, ezindu fisikoak eta abar irits daitezkeen bidexken interpretazioaren egokitzapena. • Goi Gailurren Interpretazio Zerbitzua: Goi gailurren interpretazioa egiten duten mikrobusek zenbait hobekuntza izango dute; audiogida bat, adibidez, interpretazioa hainbat hizkuntzatan aldi berean egitea ahalbidetuko duena. • Horniduren interpretazioa hobetzea: Gure horniduren interpretazioa eguneratze eta egoera berrietara egokitze baten beharrean dago.

113

Boluntariotza Programa • Bi parkeetako boluntariotza jardueren programa: GKEekin zerikusia duten programak daude, Adena-rekin adibidez, boluntario sare baten bidez antolatzen den guneko programa bat izateaz gain.

Prestakuntza Programa • Sinestamendua eman tokiko enpresetako gidariei: Ikastaro espezifiko baten bidez prestakuntza espezifikoa ematen zaie turismo industriako profesionalei Sierra Nevadako parke nazionalari eta parke naturalari buruz. • Ikastaroak LHZei eta LHko moduluei: Prestatzen jarraitzen da Irakasle Zentroetan, hezkuntza zeregina zabaltzeko xedez.

Segurtasun Programa • “Sierra Nevadan seguru ibiltzeko” kanpaina: Gailurretara jotzen dutenekin komunikazioa izaten jarraitzen da, mendiko arriskuak jakinarazteko, bisitari buruzko datuak lortzeko aitzakiaz baliatuta. • MIDE sistema bidexkei aplikatzea: Informazio metodo honen aplikazioa ezartzen da, planifikazioa hobetzeko eta bisitarien segurtasuna handitzeko. • Nork bere burua babesteko liburuxka: Dokumentu horrek beharrezko informazioa ematen du segurtasuna handitzeko mendi inguru honetan. • Segurtasun jardunaldiak: Bisitarien segurtasuna bermatzearekin zerikusia duten administrazio guztiekiko koordinazioa eskatzen du.

Jarraipen Programa • Maiztasun eta ezaugarriei buruzko datu gehiago hartzea: Sierra Nevadako lurralde eremua handia izaki, barruan hirurogei herri egonik eta gunearen turismo ahalmen handia dela eta, beharrezkoa da bisitarien mota eta kopuruaren ezagutza sakona izatea. • Herri erabileraren ebaluazioa eta kudeaketa: Herri erabileraren eraginaren jarraipena egingo da, herri erabileraren kudeaketan aldaketa muga onargarrien irizpideak erabili ahal izateko. • Sarbideen erregulazioa: Herri Erabilerako Planak iraun bitarteko urteetan ezarri beharko da. • Herri erabilerako datu basea mantendu eta hobetzea: inguruaren kudeaketa optimizatu ahal izateko. • Geografiari buruzko herri erabilerako informazio sistema digitalizatzea eta prest jartzea. Ebaluazioari nahiko arreta gutxi jarri zaio aurreko aldietan, baina orain gero eta garrantzi handiagoa hartzen ari da programak hobetzeko eragile gisa, eta, horregatik, horiek guztiek ebaluazio mekanismoak dituzte, kasuan kasuko denbora mugekin batera.

Ondoriozko proposamenak Herri erabileraren diagnostikoa egin ondoren, hainbat behar sortu ziren, batez ere planifikazioan eta kudeaketaren jakinarazpenean parte hartzeari zegokionez, eta horren ondorio izan zen herri erabilera garatzea babestutako gune naturalean. Horri erantzunez, bi proiektu gauzatu ziren, lehenbailehen garatu beharrekoak. Lehendabizikoa “Herri Erabilerako Planaren Jakinarazpen Kanpaina” izan zen, eta hortik etorri zen “Parke Nazionaleko eta Parke Naturaleko BNOP Baliabide Naturalen Ordenazio Planaren eta EKPG Erabilera eta Kudeaketaren Plan Gidariaren Jakinarazpena”. Bigarrena, “Sierra Nevadako Parke Nazionalaren Herri Erabileraren Jarraipena: herri erabileraren intentsitatearen ebaluazioa eta kudeaketa” proposamena izan zen, bisitari eta erabilera karga jakin bat izatean ingurunean ikusitako erantzunaren arabera kudeaketaren norabidea aldatu ahal izateko. Gure BNOP eta EKPGa onartzeko bidean gaude, eta horrek itxarotera behartuko gaitu, baina eskaintzen zaigun denbora hori balio handikoa da HEParen zirriborroa zabaltzeko eta beharrezkotzat jotako hobekuntzak egiteko.

114

5. Lan Taldea

Uharteak paperontzirik gabe

Beatriz Gamallo, Marta Lois, Katya Sanz, Mónica Toubes, Ana Vilas, Jesús Framil • Galiziako Uharte Atlantikoetako itsas-lehorretako Parke Nazionala

Sarrera / Kokapena Parke Nazionala barne hartzen duen natur ingurunea Galiziako Rias Baixas-en aurrean kokatuta dauden lau uhartedik osatzen dute.

Galiziako Uharte Atlantikoetako Parke Nazionala Itsasoa (%86) / Lehorra (%14) • Cortegadako uhartedia (Vilagarcia de Arousako Udala-PONTEVEDRA). • Salvorako uhartedia (Ribeirako Udala-CORUÑA). • Onseko uhartedia (Bueuko Udala-PONTEVEDRA). • Ciesko uhartedia (Vigoko Udala-PONTEVEDRA).

Galiziako Uharteei Parke Nazional izendatzean emandako babes mailak bisitariak haietako balio naturalak eta kulturalak kontserbatu eta errespetatzera behartzen ditu. Balioen iraupena eta, aldi berean, bisitariak izatea bateragarri egitea edozein herri erabileraren oinarrizko printzipioa da. Parke Nazional honen uharte-izate hori dela eta, itsasoaren egoerak erabakitzen du noiz egin daitezkeen bidaia seguruak uharteetara. Ondorioz, leku honen kudeaketan egin beharreko obren edo jardueren kostu normala areagotu egiten da, eta murrizten bisitariak hartzeko garaia: Aste Santua eta, oso kopuru handietan, uda.

115

“PAPERONTZIRIK GABEKO EGUNA” proiektua Bisitarien garaian metatzen den zaborra dela eta, zaila da natur gunearen gozamena eta kontserbazioa bateratzea. Premisa horrekin, Lan Eremuaren lankidetzarekin batera, “PAPERONTZIRIK GABEKO EGUNA” proiektua sortu zen Ciesen, asmo argi batekin: bisitariak beren zaborraz arduratzea, eta atzera itsasontzira eramatea, Cies uharteetan paperontziak kendu ahal izateko.

Zergatik? ...Arrazoiak

Zertarako? …Helburua

• Usain txarrak eta izurriteen ugaritzea.

• Bisitaren kalitatea hobetzea.

• Faunan kalteak eta ohitura aldaketak.

• Ingurumen kontzientzia sortzea bisitariarengan, eta kontserbazioan inplikatzea.

• Hondakinen kudeaketa kostu handia.

• Hondakinen kudeaketan erabilitako bitartekoak kontserbazio lanetan erabili ahal izatea.

• Paisaia inpaktua: paperontziak, makinak… • Denon ardura delako natura kontserbatzea.

• Guneko baliabideen erabilera zentzuzko eta iraunkorra sustatzea.

1. Aurrez ikusitako lanak Zer behar dugu?

Nola egiten dugu?

Bisitariei informazioa eman, bai eta zaborrontziak ere, zaborra jaso dezaten.

Informazioa zabaldu komunikabideetan. Liburuxkak, txartelak eta informatzaileak ontziratze portuetan eta uharteetan. Poltsa biodegradagarriak erosi eta banatu.

Paperontzirik gabeko Egunean, paperontziak kendu eta berriz jarri.

Antolatu edukiontziak kendu eta berriz jartzea. Zerbitzuak eta bideak berrikusi egunaren hasieran eta amaieran.

Bisitariei kontzientzia harraraztea.

Ingurumenaz sentiberatzeko jarduerak.

Kontrola eta segimendua.

Bisitarien iritzi inkestak. Zerbitzuetan izatea uharteetan. Arazoak identifikatu eta konpontzen lagundu. Sakabanatutako zaborra jaso. Erreportaje grafikoa.

Edukiontzien ontziratze portuak, betetako poltsentzat.

Eskatu udalei, eta zer jarrera duten ikusi.

Ebaluazioa eta hobetzeko proposamenak.

Parkeko eta lan esparruko langileek ebaluazioa egin uharteetako zerbitzuen arabera, eta inkestak egin bisitariei.

2. Proiektua gauzatzearen definizioa • Jarduera ingurua: Ciesko uhartedia- Eguneko gehieneko bisitari kopurua: 2.200. • Lau proba pilotu egitea: bat hamabostaldi bakoitzean uztailean eta abuztuan. • Koordinazioa: Parke Nazionaleko herri erabilerako taldea.

3. Gauzatzea eta emaitzak

Informazioa eta poltsa biodegradagarriak

Ingurumenaz kontzientzia hartzeko jarduerak

(Zabormetroa)

116

(Zigarrokin operazioa)

Segimendua:

Lan taldea.

Inkestak. Prentsa. TB

Ebaluazioa: ARRAKASTA HANDIA ESKERRIK ASKO DENOI!

“PAPERONTZIRIK GABEKO UHARTEA” proiektua Lortutako arrakastatik sortu zen Ciesen, paperontziak behin betiko kentzeko, “PAPERONTZIRIK GABEKO UHARTEAK” proiektua egiteko proposamena. Bagenekien zein ahulgune zeuden, zein behar zituzten zerikusia zuten kolektiboek, eta berriz ere gurekin genituen lan esparruetako boluntarioak. Paperontziak Cies uharteetatik kendu ondoren, jarduteko plana uda bakoitzaren aurretik Herri Erabilpenak prestatu beharreko kontua da, honako eginkizun hauekin: Aldez aurreko informazioa bisitariarentzat eta poltsak hondakinak jasotzeko • Gune nagusiak: prentsa, irratia, telebista; afixak eta informazio liburuxka argiak kolektibo guztientzat, eta itsasontzi enpresen parte-hartzea bisitariari informazioa emateko. • Poltsen erabilpena kanpaina osoan. Kontrola eta segimendua • Bai metodologiarena bai parte-hartzearena: zuzenean ikusi, inkestak, sakabanatutako zaborra biltzea… • Garrantzitsua da edozein ondorio, arazo edo zalantza idatziz jasotzea, hurrengo kanpainetarako metodologia egokia lortzeko. Bisitariek kontzientzia hartzea Boluntarioen jarduerak lan esparruetan.

Antzerkia: “Uharteko zerria”

Uharteko eskulanak zigarrokinekin

Sentiberatzeko afixak

Ebaluazioa eta etengabeko hobekuntza Ebaluazioa beti egin beharrekoa da, jakinarazi ere egin behar da, eta etengabe hobetzeko oinarria izan behar du. Praktikan jartzea ere arrakastatsua izan da, eta helburua bete egin da. Denok irabazten dugu, eta bisitariek orain ikusten den paperontzirik gabeko paisaia eskertzen dute.

Hurrengo helburuak: • Hobetzea sektore guztien parte-hartzea. • Hobetzea aldez aurreko informazioa. • Sakabanatutako zaborra: zigarrokinak, papera, tiratzeko eraztunak…

• Denok ingurunearen kontserbazioan dugun erantzukizunaren kontzientzia harraraztea. • Gaikako bilketa. • Parke Nazional osoan praktikan jartzea.

117

5. Lan Taldea

Txingudiko padurak: Kontserbaziorantz Hezkuntzatik abiatuta

Alberto Luengo • Plaiaundi – EKOGARAPEN, S.L.

Zientziak eta teknologiak mundua eraldatu egin dute, baina ez hezi R. Folch Plaiaundiko Parke Ekologikoa eta Jaitzubia ibarreko padura Eusko Jaurlaritzak berriki lehengoratutako bi gune dira. Haien ingurumen balio handia dela eta –sartuta daude RAMSAR Hitzarmenean eta Natura 2000 Europar Sarean (ZEPA eta LIC)–, bisitari kopuru handia erakartzen dute, eta horietako askok proposatzen den Ingurumen Hezkuntza programan esku hartzen dute, eta hori ingurumen babesaren eta herri erabileraren arteko orekak izan behar duenaren adibide ona da. Ingurumen Hezkuntzako programa hau parte-hartzaileen beharren eta adinen arabera egituratzen da, eta ornitologiaren munduak eskaintzen du jarraitzen dion haria. Pedagogia eraginkorra da erabilitako tresna, eta lortu nahi den helburu nagusia bertan gertatzen diren prozesu naturalak ezagutaraztea da, era horretan gunea benetan babesteko konpromisoa lortu ahal izateko. Ondoren gehiago sakonduko dugu goian aipatutakoetan.

Ideiak programari buruz Bai hezkuntza programen planifikazioak bai Babestutako Gune bateko herri erabilerarenak eskutik joan behar dute, eta nahitaez ezin dudatuzko helburu bat izan behar dute: gunea kontserbatzea. Inoiz ez dugu ahaztu behar helburu hori, guztien artean nagusia baita, eta hortik abiatuta antolatu behar da hezkuntzarekin eta kasuko gunearen balioez gozatzearekin zerikusia duen beste edozein helburu. Eskola mundua da, Plaiaundiko Parke Ekologikoan eta Jaitzubiako ibarreko paduran dauden proposamen pedagogikoen barruan, Gunearen erabiltzaile nagusietako bat, eta, beraz, bai eta xede nagusietako bat ere, nola hezkuntzaren ikuspegitik, hala herri erabileraren planifikazioari dagokionez. Azpimarragarriak dira jarduera zientifikoaren berezko metodologia eta hezkuntzaren berezko euskarri didaktikoa bateratu nahi dituzten proposamenak, I+H integratu eta nahi diren helburuak lortzeko. Programa horiek gauzatuta lortzea espero diren emaitzak epe ertain eta luzean jasoko dira, esparru honen helburu nagusia parte-hartzaile bakoitzaren baitan natur ondarearen kontserbazioarekiko interesa piztea baita, hegaztien behaketarekin zerikusia duten jardueren bitartez. Gure ustez, helduak Babestutako Guneaz egiten duen erabilpenak Oscar Cid-ek, orain dela urte batzuk, Ciclos izeneko aldizkarian idatzitako “Hezeguneak, hezkuntza guneak” artikuluan azaldutako ideiaren ildotik joan behar du. Idazki horretan oso deigarriak dira hitz batzuk, honako hau ohartarazten baitute: “ez dira gauza bera bizi izandako hezegune bat eta bisitatutako hezegunea”. Bestela esateko, gune naturalen kudeaketaren ardura dugunoi esaten zaigu kontzientzia harrarazteko gauza bagara, kontserbatzeko lehen urrats gisa, erraz samarra eta esker onekoa izango dela Gunearen kontserbazioa lortzeko egin beharreko planifikazioa. Ez dugu ahaztu behar, are gehiago, bizi artean tatuatuta bezala gogoan izan behar dugu gizarteak bereganatu behar duela Gune Naturalak babesteko beharra. Plaiaundiko Parke Ekologikoan eta Jaitzubiko ibarreko paduran helduekin egiten diren jarduerak honela laburbil daitezke: ornitologiari lotutako ikastaroak, bisita gidatuak eta gizarteak esku hartzeko hainbat jardunaldi. Hainbat urtetan lan egin ondoren, emaitza, batere zalantzarik gabe, pozgarria da eta, beraz, bihotz-altxagarria. Plaiaundi eta Jaitzubira maiz joaten direnetako askok beren egin eta, beraz, bizi egiten dituzte hezegunearen “ongizateari” lotutako alderdiak.

118

Ideiak helburuari buruz: funtsean, Baba Dioum kontserbazionista senegaldar aitortuaren aipu ospetsuan laburbiltzen da. Hau da: “Maite duguna baino ez dugu kontserbatuko; ulertzen duguna baino ez dugu maitatuko; irakasten zaiguna baino ez dugu ulertuko”. Gure lana, gure asmoa eta gure erronka, denona baita –ez dezagun ahantz–, goian aipatutakoaren kontzeptu-edukia gauzatzea da.

Ideiak metodoari buruz Ornitologia da Plaiaundiko Parke Ekologikoan eta Jaitzubiko ibarreko paduran jendeari kontzientzia harrarazteko erabilitako tresna. Sentiberatzeko era berri hau “ikur espezie” kontzeptua aplikatzearen eskutik dator. Hau da, gehienetan arriskuan dauden espezieak erabiltzea, jendeak haien inguruan berotasun handiagoa erakusten baitu habitat baten edo horren zati baten –gure kasuan paduraren– inguruan baino. Dudarik ez dago jendeak, oro har, sentiberatasun handiagoa erakusten duela identifikatu, izendatu eta behatzeko gauza den espezieei buruz, besteak beste mokozabalari (Platalea leucorodia), txilinporta txikiari (Tachybaptus ruficollis) edo arrano arrantzaleari (Pandion haliaetus) buruz, bisitatzen gaituzten espezieetako batzuk aipatzearren, padura bateko malak egoera onean egoteak daukan funtsezko garrantziari buruz baino. Plaiaundin eta Jaitzubian egiaztatu dugu espezie horiek erabil daitezkeela azaltzeko zenbait jarduera egin beharra dagoela Gunea kontserbatzeko, eta horiek nekez ulertuko lirateke ikur espezie baten kontserbazioaren ikuspuntutik azaldu ezean. Txilinporta txikiaren habitata hondatzen duten espezie aloktono inbaditzaileak desagerraraztea, debekatzea arrano arrantzalea maiz ibiltzen den lekuetatik igarotzea, edo leku horietara hurbiltzea, eta landaredi inguruak sortzea, mokozabala lasai egon dadin atsedenaldietan eta jateko uneetan, migrazio bidaian daudenean, lehen azaldutakoaren adibide bat baino ez dira. Azken urte hauetan ikusi dugu “ikur espezie” kontzeptuaren aplikazioa eta hegaztiak, oro har, jendearengandik izugarri hurbil egotea –ingurumena lehengoratzeko lanak egiteko orduan aldez aurretik izandako planifikazioaren ondorioz–, lehen bezala orain ere, ezinbesteko tresnak direla kudeatzaileek nahi zuten helburua lortzeko, ingurumena kontserbatzea baino ez dena.

Ideiak emaitzei buruz Plaiaundiko Parke Ekologikoan Ingurumen Hezkuntza egiten emandako zazpi urteetan eta Jaitzubiko ibarreko paduran egiten hasi zirenetik iragandako urtean, guztira, 27.955 erabiltzaile izan dira, grafiko honen arabera banatuta. 1. Taula. Parte-hartzaileen kopuru osoaren eboluzioa ingurumen heziketa programetan

Parte-hartzaileen kopuru osoaren eboluzioa 7.000 6.002

6.020

2003

2004

6.340

6.000 5.000 3.870

4.000 3.000

2.380

2.039 2.000

1.289

1.000

0 1999

2000

2001

2002

2005

Datuak era kuantitatiboan ebaluatu nahi gabe, Gunea kudeatzeko taldeak, Eusko Jaurlaritzako Ingurumen eta Lurraldearen Antolaketa Sailaren laguntza inplizituarekin, argi eta garbi egin du irakaskuntzaren kalitatearen alde, kopuruaren gainetik. Horri dagokionez, parte-hartzaileen kopurua handitzeaz gain, emandako hezkuntzaren kalitatea ere era progresiboan hobetu da, ikasle/irakasle ratioa jaitsiz, jarduerak dibertsifikatuz edo berriak sortuz, taldeei eskaintzen zaien denbora luzatuz eta abar. Hau da, alde kualitatiboa kuantitaboaren gainetik jarriz.

119

Hala bada, beste testuinguru batean hain ezaguna den %0,7 hori aplikatzen badugu, okertzeko beldurrik gabe aurkez genezake hemen egindako hezkuntza lana sustatzen duen leitmotiv-aren datu adierazgarri bat. Honako hau: Ingurumen Hezkuntza Programan proposatzen diren ingurumen jardueretako batean esku hartzen duten pertsonen %0,7k beren burua inguratzen gaituenaren kontserbazioari lotuta sentituko balute, gu guztiz pozik egongo ginateke, 12 eguneko kausaren aldeko pertsona batez ariko ginatekeelako. Edo gauza bera dena, 30 pertsona baino gehiago izango liratekeelako urte bakoitzean. Eta hori, sinets ezazue, oso-oso pozgarria da. Laburbilduz, babestutako gune bat kontserbatzeko gakoetako bat Herri Erabilera eta Ingurumen Hezkuntza ahalik eta gehien hurbiltzea da, adierazle bien esanahiek eskua elkarri eman diezaioten, eta eskutik joan daitezen.

120

5. Lan Taldea

Basoko Ingurumen Zerbitzuak: hura sustatzeko tresna

Oreina Orrantia, Mertxe Ortega, Javier Loidi â&#x20AC;˘ EHUko Landare-Biologia eta Ekologia Saila, Zientzia eta Teknologia Fakultatea

Sarrera Agerikoa da gaur egun hiri eremuak handitzen ari direla natur eremuak hondatzen diren bidenabar. Aldi berean, gero eta handiagoa da basoaren balioen aitorpen zientifiko eta soziala, eta hura kontserbatu behar delako uste osoa, Ongizatearen Gizartea mantentzen laguntzen duelako. Testuinguru horretan, lurraldeen natur kalitate mailaren ebaluazioari ekiten diogu, irizpide zientifikoak erabiliz, eta errepika daitekeen zein zenbakizko emaitzak ematen dituen metodo batekin, giza populazioen bizi kalitatea mantentzeari ongi samar kontserbatutako natur guneek zer-nolako ekarpena egiten dioten neurtu ahal izateko. Jarduera hori Garapen Iraunkorrerako Euskal Ingurumen Estrategiaren lege esparruan kokatuta dago (Eusko Jaurlaritza, 2002). Estrategia hori garatzen duen Ingurumen Esparru-Programak â&#x20AC;&#x153;Garapen iraunkorrerako Europar Batasunaren Estrategiarenâ&#x20AC;? ildo nagusiei jarraitzen die, bai eta Garapen Iraunkorrerako Euskal Ingurumen Estrategian zehaztutako bost Ingurumen Helburuei ere. Lehen fasean (Ingurumen Esparru-Programa, 20002006), lan honetan jarraitutako ildoarekin bat datozen hainbat helburu eta hartu beharreko konpromiso ezartzen ditu. Baso naturalaren eginkizunei buruzko egungo bibliografiaren azterketa batek arrazoi ugari erakusten ditu, ekosistema hori babestu beharra azaltzen dutenak (Edeso 1999; Elosegi 1999; Campbell 1989; Verry 2000; Maridet 1996). Horien artean, azpimarratzekoak dira: Bioaniztasuna (genetikoa, espezifikoa eta habitatetakoa) kontserbatzea; edafogenesia (lurzoruen kalitatea eta sakontasuna sortu eta mantentzea); higadura arintzea; erregimen hidrikoaren erregulazioa (uholdetasuna arintzea); uren arazketa kutsadura organikoa izanez gero; karbonoa biltegiratzea.

Materiala eta metodoak Lana Urdaibaiko Biosferaren Erreserban kokatzen da, Golako ibaiaren arro hidrografikoan. 500 x 500 m-ko hamar ikerketa estazio aukeratu ziren, arroan zehar modu uniformean kokatu zirenak, bertako ekosistemen (Loidi, 2005) edo (PU) Paisaia Unitate izenekoen lagin orekatua lortzeko, eta, era berean, informazio fitosoziologikoa (Loidi 1997; Rivas-Martinez 2001) eta litekeen landaretza mapak (EJ 1900) ere erabili ziren. Estazio bakoitza estazio guztiak homogenizatuko zituen ur korronte baten ondoan kokatu zen. Korronteak ertz naturalak izan behar zituen, kanalizatuta egon gabe. Arroko esparru guztietako egoerak jasotzeko, estazioak sakabanatu egin ziren, baina ausazko banaketa saihestuz. Estazioak bai ibarrean bai mazela erdian, bai landa guneetatik hurbil bai urruti jarri ziren. Oinez egin ziren lagin hautaketarako 250 hektareak, eta lekuan bertan aztertu ziren bertako PU guztiak. Ondoren, hainbat urtetako topografia, landaretza mapa informatikoekin eta ortofotoekin lan egin zen, bai eta landa lanean hartutako 350 argazki digitaleko base batekin ere. Hurbilketa horri esker, bederatzi paisaia unitate

121

zehaztu ziren (1. taula) estazio guztietan, eta horiexek erabili ziren estazio bakoitzeko orbanetako landaredia zehazteko.

1. taula. Ikerketan dauden Paisaia Unitateak eta haien kodea Paisaia Unitatea

Haltzadia

Ibaiertzeko Zerrenda

Harizti azidofiloa Harizti mesolitikoa/neutrobasofiloa (Quercus robar, Q. petraea, Q. pubescens) Pagadia (Fagus sylvatica)

Baso Heldua

Urkidia (Betula celtiberica Hariztia erregresio fasean edo gaztetakoan

Baso degradatua)

Belardia, landa, bazkalekua, albiztia

Larrea, alhapidea

Txilardia, Otadia Txilardi kaltzioduna

Txilardia

Pinudia (Pinus spp.)

Pinu landaketa

Eukaliptoak (Eucaliptus spp.)

Eukalipto landaketa

Hostozabalak

Hostozabalen landaketa

Nekazaritza eta landa ingurua

Landa ingurua

Indize bat garatzen da, Kontserbazio Indizea (KI) (Loidi, 1994), eta horretan, gainera, kontuan hartzen dira baso naturalerako deskribatutako funtzioek definitutako parametroak. KI = E x (N+O+A+F+R) x Ke x L x Ur = E x B x Ke x L x Ur Ebaluazio irizpideak ondoren deskribatutakoak dira: • • • • • • • • • •

Naturaltasuna (N) (0tik 10era) Gizakiak PUn izandako eragin maila; klimax-ekiko distantzia. Ordezgarritasuna (O) (0tik 10era) Nahasmenduaren ondoren lehengoratzeko ahalmena. Arriskua (A) (0tik 10era) Gorabehera sozioekonomikoen mende dago. Balio floristiko- fitozenotikoa (F) (0tik a 10era) Berezko balio biologikoa: bioaniztasuna s.l., egitura eta abar. Bakantasuna (R) (0tik 10era) Agertzen den lekuen arteko batez besteko distantzia. Ekosistema babesteko lurralde beharren koefizientea (E) (0,5etik 2,5era) Biztanle dentsitatearen araberakoa da (biztanleak kilometro koadroko). Karbono erretentzioa (Ke) (1etik 2ra) Baso formazioak karbono jalkin gisa. Lurzoruaren babesa (L) (0,6tik 2ra) Sustraiek lurzorua atxikitzea, edafogenesia. Uraren kalitatea mantentzea edo hobetzea (Ur) (0,5etik 2ra) Arazte ahalmena, arroko zerbitzu hidrologikoa. Balio biologikoa (B) (N+O+A+F+R) batuketaren emaitza da.

Emaitzak eta eztabaida Lortutako emaitzei erreparatuta, ikusten da estazio guztietan handia dela PL pinuen landaketa (ikertutako 250 hektareetatik 150 hektarea), atzetik hain handia ez den LA, BD, LI eta EL multzoa datorrela (10-35 ha), eta halako distantzia batera HL, BH, TX eta IZ multzoa dagoela (5 ha baino gutxiago). Eta hori, PU guztiak ikerketan egotea lortzeko estazioen begi-bistako aukeraketa lerratua gorabehera. Lortutako KI indizearen balioek interes handiko bi PU erakusten dituzte: BH eta IZ (800-850), BD oso gertu dagoela (450). Badago hirugarren multzo bat, 50 eta 100 arteko balioak dituena: HL, LA eta TX. Azkenik, PL, EL eta LI unitateak agertzen dira (50etik behera). Oro har, paisaiaren zatikatze handia ikusten da. Ibaiertzeko Zerrenda da kasurik nabarmenena, eremu txikitxikia hartu arren, oso zatituta dagoelako, eta, era berean, handia da Baso Degradatuaren zatikatzea: ikertutako orbanen %82 hektareatik beherakoak dira. Baso Helduari dagokionez, bere bakantasuna egiaztatuta dago, erakusgarri bakarra dagoelako, Arratzuko hariztia, bost hektareakoa bada ere.

122

Emaitzok erakusten dute beren kontserbazio eta berreskuratzeari dagokionez lehentasunezkotzat jotzen diren PUek esparru txikiak hartzen dituztela, eta, beraz, proposatu da eremuaren eraginerako zuzenketa faktore negatibo bat kontuan hartzea lortutako KI balioak (kalitate ekosistemikoa) diru-prima (OIZ) bihurtzeko formulan. Ekuazioa honako hau da: OIZ = K x KIme/ (1 + Ln S) K: doitze konstantea KIme: kasuko etxaldearen KI metatuaren balioa (KI x Ha) S: eremua hektareatan OIZ: etxaldearen jabearentzako Ordainketa Ingurumen Zerbitzuengatik (FAO 2004) Formularen funtzionamendua ulertzeko, simulazio bat egiten da: lanean lortutako orbanen balioak hartzen dira, eta orban horiek etxaldeak balira bezala interpretatzen dira. Hainbat neurritako 10 aukeratzen dira, 2. taulan erakusten direnak: 2. taula. Proposatutako bihurtzearen funtzionamendu simulazioa. Jabeak

Eremua

KIme

1 + ln S

KIme /(1+ ln S)

0,6

0,49

36,73

1,8

214

1,59

134,59

2,2

118

1,79

65,92

9,6

741

3,26

227,30

16,9

4.013

3,83

1.047,78

25,5

10.614

4,24

2.503,30

132,4

1.518

5,89

257,72

320,1

17.500

6,77

2.584,93

681,2

25.142

7,52

3.343,35

2.614,5

641.718

8,87

72.347,01

Ikusten da (1a irudia) KI balioak kalitate ekosistemiko aipagarriko lur eremu handiak saritu arren, OIZ bihurtzeak zuzendu eta eragotzi egiten duela lotura zuzena egotea eremuaren eta jasotako diru konpentsazioaren artean. Horren bidez, jabe txikientzako â&#x20AC;&#x153;konpentsazio primenâ&#x20AC;? politika sortu nahi da, bi helbururekin: landa inguruetako biztanleek bertan bizitzen jarraitzea, eta baso naturaleko hektarea kopurua handitzea. Hurrengo irudiak (1b irudiak) hektarea erdia eta hamar hektarea arteko eremua duten etxaldeentzako funtzionamendua erakusten du. Lehen kasuan, hektarea bat baino gutxiagoko eremuetan, ekuaziotik lortutako balioa kalitate ekosistemikoaren balioa baino bi aldiz handiagoa da, eta, hala, sustatu egiten da etorkizuneko beste jarduera batzuetarako habitaten gordailu eginkizuna bete lezaketen eremu txikien babesa. Ikerketa honetatik OIZ erabiltzeko gomendioa egiten da, habitaten eta espezie naturalen kontserbazioa bultzatzeko tresna den aldetik. Era berean, ikusten da beharrezkoa dela indizea garatzen jarraitzea, Europar Batasuneko hainbat organoren arabera, besteak beste larreen eta txilardien kasuan bezala, babes behar jakin batzuk dauzkaten paisaia unitateak saritzeko.

Propietate Propietate

Azalera

KI metatua

KI met/(1 + Ln S)

1a irudia. 1-9 propietateetarako proposatutako konbertsioaren funtzionamenduaren simulazioa (ezk.). Eta 1b irudia. 1-4 propietateetarakoa (esk.)

123

Erreferentziak CAMPBELL, I.C., DOEG, T.J. 1989. Impact of timber harvesting and production on streams: a review. Aust. J. Mar. Freshwater Res. 40: 519-39. EDESO, J.M., MERINO, A., GONZÁLEZ, M.J., MARURI, P. 1999. Soil erosion under different harvesting managements. Land Degradation & Development 10: 79-88. ELOSEGI, A. 1999. Baso-landaketen eragina ingurunean. Ekaia. FAO 2004. Ordainketa sistemak ingurumen zerbitzuengatik arro hidrografikoetan. Eskualde Foroa. Land and Water Discussion Paper 3. EUSKO JAURLARITZA 1990. EAEko Landaretza Mapa. 1: 25.000 38. or. Vitoria/Gasteiz. EUSKO JAURLARITZA 2002. Garapen Iraunkorrerako EAEko Ingurumen Estrategia. Ihobe argit. LOIDI, J. 1994. Phytosociology applied to nature conservation and land management. In: Song, Y., Dierschke, H. & Wang, X. (Eds.): Proceed. 36th IAVS Symp. in Shanghai. East China Normal Univ. Press. LOIDI, J. (ED.) 2005. Bizkaiko basoak/ Los bosques de Bizkaia. Bizkaiko Foru Aldundiak arg. MARIDET, L., PIÉGAY, H., GILARD, O., THÉVENET, A. 1996. L’embâcle de bois en rivière: un bienfait écologique? Un facteur de risques naturels? La Houille Blanche. 5: 32-38. MEAZA, G. ETA CADIÑANOS, J.A. 2000. Valoración de la vegetación. In: Meaza, G. (Ed.) Metodología y práctica de la Biogeografía. Serbal argit. Bartzelona. LOIDI, J., BIURRUN, I.

ETA

HERRERA, M. 1997. La vegetación del centro-septentrional de España. Itinera Geobot. 9: 161-618.

RIVAS-MARTÍNEZ, S., FERNÁNDEZ-GONZÁLEZ, F., LOIDI, J., LOUSÃ, M. ETA PENAS, A. 2001. Syntaxonomical checklist of vascular plant communities of Spain and Portugal to association level. Itinera Geobotanica 14: 5-341. VERRY, E.S., HORNBECK, J.W., DOLLOFF, C.A. 2000. Riparian management in forests of the continental Eastern United States. Lewis Publishers. 402.

124

Esperientziak

Calderonako apustua: mediterranear mendiaren erabilera tradizionalak berreskuratzeko erronka

Montse Simarro • Sierra Calderonako Parke Naturala.

Sarrera Ingurumen arazoei heltzeko orduan ez dira bakarrik kontuan hartu behar ekosistemaren osagai naturalak. Parke Naturalean jarduteko edozein programak gai sozialak eta ekonomikoak ere hartu behar ditu ikergaitzat, ingurumenaren kontserbazio eta babesari era orokor eta sistemikoan ekiteko. Bestalde, ulertzen dugu garrantzitsua dela tokiko herritarrek parte hartzea gune naturalak babesteko eta kontserbatzeko proiektuetan. Haiek parte hartu gabe ezin da ziurtatu epe laburrean kontserbazioaren arrakasta, ez eta epe luzean haren jarraitutasuna ere. Alderdi horiek guztiak kontuan hartuta, parke naturalaren beste proiektu bat sortu zen: “Calderonako apustua: mediterranear mendiaren erabilera tradizionalak ezagutzeko erronka”. Proiektu horrek, natur ingurunearen kontserbazioari heltzeko orduan, kontuan hartu zituen lekuko kultur eta ondare alderdiak, eta modua emango du ulertzeko historia naturala ezin bereiz daitekeela hori hurrenez hurren okupatu eta bitartekoak ustiatu zituzten herrien historiatik, esku hartu eta sistema geomorfologikoak, hidrologikoak eta biologikoak aldatu baitzituzten. Eredu parte-hartzaile, orokor eta sistemiko hori gauzatzeko, lehenik eta behin argi izan genuen formatua: apustua. Iruditzen zitzaigun, proiektu honek, tresna didaktiko gisa berritzailea izateaz gain, beste faktore interesgarri batzuk ere bazituela: jolas alderdia, dibertigarria, desafio filosofiakoa baina ez indarrak neurtzekoa, parte-hartzailea eta esku hartu behar zutenen inplikazio zuzena eskatzen zuena.

Ingurumen hezkuntza lan tresna gisa Ingurumen Hezkuntzak baldintza kultural egokiak sortu nahi ditu inguruneko balioak ezagutu eta aintzat hartzeko, bai ingurumen alderdian, bai ondare historiko eta kulturalari dagokionean; eta, hala, eragotzi nahi du berriz sortzea bere garaian ingurunea degradatzea ekarri zuten arazoak, eta, guztiarekin ere gertatuz gero, gertatzen direneko sistemek berek berez aurre egin ahal izateko neurrian gerta daitezela. Apustu horrekin hauek lortu nahi ditugu: • Biztanle kopuru handi baten parte-hartze eraginkorra, jolasari lotutako parte-hartzeaz gain, inola ere ahaztu gabe hezkuntza helburuak, hala nola ingurune hurbileneko balio ekologikoak eta kulturalak ezagutaraztea. • Apustuaren benetako saria hau da: kultura propioaz gehiago jakitea, tradizioak ezagutzea; izan ere, egungo belaunaldiek ia ahaztuta dauzkate. • Jakin zer-nolako eboluzioa izan duen inguruneak tradizio horietan oinarrituta.

Norentzat Serra herria parke naturalaren erdi-erdian kokatuta dago, eta baldintza egokienak betetzen ditu proiektu hau garatzeko. Serra, mendialdeko landa ingurua den aldetik, inguruneak berez eskaintzen dituen bitartekoak baliatuz bizi izan da historia osoan. Mendeak joan eta mendeak etorri, abeltzaintzak, ikaskintzak, espartzuaren baliatze eta eraldaketak, uraren salerosketak… aberastasun handiko kultur ondarea osatu dute.

127

Hala ere, ingurunearen erabileretan izandako aldaketak ondare kultural horren zati handi bat desagertzea ekarri du, eta etxeetako sotoetan zein pertsona helduenen oroitzapenetan baztertu. Etxe horiek berreraiki eta “traste zaharrak” zakarrontzira bota baino lehen, pertsona horiek gure artetik joan baino lehen, ahalegin handia egitea saiatzen gara, gure iragana hiltzen ez uzteko; horrela ulertuko dugu gure oraina, eta horrela jokatuko dugu hobeto etorkizunari begira.

Helburu batzuk • Eraiki eta garatu pentsatzeko eta egiteko eredu berri bat, epe luzean natura, gizarte, teknologia, ekonomia… alderdiekin harreman orekatua izango duen sistema bat bermatzeko. • Sustatu pertsonek eta taldeek arazo kolektiboetan esku-hartze eraginkorra izateko motibazioa eta bideak. • Eman beharrezko ezaguerak, trebetasunak, jarrerak, motibazioa eta gogoa banan-banan eta taldeka lan egiteko alternatiben bilaketan, etorkizunean izan daitezkeen arazoei aurrea hartzeko. • Alternatibak modu positiboan erakutsi eta eraikitzen lagundu. • Azaldu zer irabazten den eta zer galtzen ingurumen jokabide jakin batzuekin. Informazio hori interesgarria da herritarren ahaleginak sendotzeko eta nolabait saritzeko, eta agerian jartzeko kontrako portaeren ondorio kaltegarriak.

Zergatik erreparatzen diegu erabilera tradizionalei? Alde batetik, erabilera tradizionalek ahalbidetu dute landa inguruetako ekonomiak irautea orain dela gutxi arte. Bestetik, mendilerroko herrietako natur ingurunearen paisaia aldatu dute. Mediterranear mendiaren erabilera tradizionalek mendilerro honetako natur ingurunearen aldaketa handia ekarri dute. Proiektu honen asmoa izan zen jakinaraztea zergatik den paisaia bat modu batekoa eta ez bestekoa: • Ezaugarri ekologikoen arabera: lurzorua, klima, landaredia, ingurunearen kudeaketa (basoena) eta abar. • Gizakiak mendeen joanean izan duen eraginaren arabera; izan ere, haren ekonomia tokiko naturak emandako guztiaren ustiapenean oinarrituta egon da.

Zer-nolakoa izan zen? Oso laster izan genuen argi apustuaren formatua, proiektua ilusionagarria eta motibagarria iruditzen zitzaigulako; arazoa zen formatu hori gure ahal eta nahietara egokitzea. Ingurumen Hezkuntzako Programa bati egokitzeko orduan, hainbat konturi heltzeko orduan zailtasunak zeuden: • Apustuaren emaitzak, jakina, interesgarria izan behar zuen herritarrentzat. • Aitzakia izan beharko zuen herritarren natur eta gizarte errealitatea ikasi eta ulertzeko. • Eta, jakina, kuantifikagarria izan behar zuen, neurgarria. Horregatik, lan fitxa batzuk egin genituen, Apustuak iraun bitartean Erabilera Tradizionalen Lantegiei buruzko datuak jasotzeko baliatu genituenak. Eta, amaitzeko, erakusketa frogagarri bat egin genuen, Amaiera Jai itxurakoa, Erabilera Tradizionalen Lantegi guztiekin. Bai erakusketa frogagarria, bai jendarteratzeko materiala, bai lan taldeei bururatutako guztia, jolas eta jai kutsuko Azken Egun batean erakutsi ziren; herritar guztiei egin zitzaien parte hartzeko gonbita. Azken Apustua hau izan zen: “Calderona Mendilerroko Parke Naturalak apustu egiten dio Serra herriari ezetz lortu herritarren %20k berriz ezagutzea mediterranear mendiaren erabilera tradizionalak, eta hori hala dela frogatzea”. Bereziki zaindu zen parte-hartzaileak adin tarte guztietakoak izatea. Egin ziren Erabileren Lantegiak honako hauek izan ziren: • • • • • • • •

Espartzuaren lortze eta eraldatze prozesua. Olibondoa. Ikaskintza eta Serrako mediterranear landaretza. Serrako urketariak eta iturriak. Usain landareak eta sendabelarrak. Palmondo nanoen aprobetxamendua (Chamaerops humillis). Erratzetarako lehengaia. Eztia. Gastronomia tradizionala (ez zerikusia izateagatik mediterranear mendiaren erabilera tradizionalekin, baizik eta, Calderonako Feria moduko Azken Festa bat prestatuz gero, izan zezakeen garrantziagatik; hala, herriko gastronomia ezagutaraziko genuke).

128

Apustuarekin oinarriak jarri nahi izan genituen Serran Calderona Mendilerroko I. Museo Etnografikoa sortzeko (ez zen lortu). Erabaki zen Parke Naturalak apustua irabaziz gero herriak opari batzuk egin beharko zituela (guztiz sinbolikoak), adibidez, pegarrak mendilerroko ur onenarekin, olio pitxerrak, espartzuz eta palmondo nanoz egindako objektuak eta abar. Baina benetan gertatutakoa izan zen Ingurumen Hezkuntzako Taldeak apustua galdu egin zuela (hau da, denok irabazi genuen), eta parke naturaleko langileek ilea urdinez tindatu zutela.

Emaitza • • • • • • •

13 hilabeteko lana. 500 pertsona baino gehiagok (herrian guztira 800 izanik!) esku hartu zuten lantegietan. Frustrazio bat baino gehiago; poztasuna, ordea, askoz handiagoa. 1.500 bisitari baino gehiago Apustuaren Azken Erakustazokan, 2004an. Parke Naturaleko langileek, Apustua galdu zutenez, ilea urdinez tindatu zuten. Serra herriak proiektua probokazio jostagarri eta pozgarri gisa hartu zuen. Urtero errepikatzen da “Calderonako Feria” Serran.

Azken anekdota Calderona Mendilerroko Ingurumen Hezkuntzako taldeak irakasle mexikar batek ikastetxe bateko ikasleekin egindako literatura Apustu batetik hartu zuen ideia. Google-ri esker aurkitu genuen literatura Apustuaren ikastetxea Mexikon, eta opariak, argazkiak, bideoak, emozioak, sentipenak… trukatu genituen (ikastetxeak eta Serrak). Dudarik gabe, inoiz amets zitekeen ingurumen hezkuntzako proiektu onenetako bat izan zen.

129

Turismo Iraunkorrerako Europar Gutunaren ezarpena Sierra Nevadan

Antonio J. Ramos, Carmen Cabrera, Francisco Calahorro, Fernando Castellón, José Manuel Castilla, Marta Castillo, Antonio J. Herrera, Pablo López del Amo, Raquel Monterrubio, Toñi Muela, Antonio Muñoz, Javier Plana, María del Mar Rodriguez, Ángel Romero • Sierra Nevadako Parke Nazionala eta Naturala.

Sierra Nevadan, parte-hartze prozesu baten ondoren, 2004ko urrian lortu zen Turismo Iraunkorrerako Europar Gutuna. Horretarako beharrezkoa izan zen inguruetako herrietako gizarte eragile guztiek, turismo enpresaburuek eta espazioaren kudeatzaileek batera jarduteko plan bat prestatzea. Ordudanik horretan ari dira, eta lehen emaitzak ikusten hasi da. Hainbat arlotan lan egiten ari da era koordinatuan: espazioa kontserbatzea ahalbidetzen duten programa turistikoetan; establezimendu turistikoei sinestamendua ematen, parkeko informazio gune izan daitezen; eta beste hainbat neurritan, betiere Sierra Nevada mendilerroa kontserbatu nahian.

Turismo Iraunkorrerako Europar Gutuna Sierra Nevadan Turismo Iraunkorrerako Europar Gutuna (TIEG) babestutako natur guneen garapen turistikoarekin zerikusia duten eragileen (babestutako guneen kudeatzaileen, enpresaburuen eta bidaia agentzien) borondatezko tresna bat da, turismo iraunkorraren printzipioen aplikazioa bultzatzea helburu duena, gutuna sinatzen duten sektoreetako arduradunek abiarazten dituzten zenbait jardueraren bidez. EUROPARC-en babesa du, hau da, Europan babestuta dauden natur parkeak ordezkatuta dauden foroarena. Sierra Nevadan ezartzea konpromisozko akordio garrantzitsua da babestutako bi guneen kudeatzaileen (Sierra Nevadako parke nazionalaren eta parke naturalaren) eta Sierra Nevada ingurua jarduera esparrutzat duten Landa Garapeneko Elkarteen (LGEen) artean. Hautagaitza aurkezteko, lehendabizi, Sierra Nevada Iraunkorra elkartea sortu zen 2003ko urrian. Kideak Guadix, Alpujarra, Aprovalle-Temple eta Alfanevada eskualdeetako Landa Garapeneko Elkarteak eta babestutako espazioaren kudeatzaileak izan ziren, eta Sierra Nevadako turismoaren egoeraren diagnostikoa egiteko agindu zuten. Gero, parte-hartzea bultzatuta, horren gaineko eztabaida egin zen TIEGari buruzko lehen jardunaldietan, 2003ko abenduan, bertan turismo sektoreko enpresaburu ugari eta espazioaren ardura duten gainerako eragileak zeudela. Ondoren, jarraitu beharreko estrategia finkatu zen, bai eta TIEGa lortzeko hitzemandako jarduerak ere, eta guztia, berriz ere, eztabaida prozesu batean aztertu zen 2004ko urtarrilean, TIEGari buruzko II. jardunaldietan; azkenik, hautagaitza aurkeztu zen. Irailaren amaieran eta urriaren hasieran, Roses-en (Girona) EUROPARC-en urteko kongresua egin zen, Natura Sarea zela gai nagusia; jardunaldi horietan, urriaren 2an, eman zitzaion TIEGa Sierra Nevadari.

130

Benetako lana egun horretan hasi zen, TIEGa errealitate bihurtutakoan Sierra Nevadarentzat. Ondoren, TIEGaren eskakizunak deskribatzen dira, hala nola horiek betetzeko hartutako estrategia eta konpromisoak.

Eskaintza turistikoaren kalitatea hobetzea Sierra Nevadako eskaintza turistikoa oso zabala da, hainbat arrazoirengatik: hedadura handia, paisaien aniztasuna eta turismo fenomenoaren aurrean zeinek bere ezaugarriak eskaintzea, sarbideak, bisitak helarazten dituzten herri guneak hurbil izatea eta, batez ere, garapen turistiko handia. Gainera, bi gune natural daude, bakoitzak bere babes maila daukana: goi gailurrak eta, beraz, paisaia hauskorrenak dauzkana, parke nazionala, eta horren inguruko parke naturala. Eredu turistikoak desberdinak dira Sierra Nevada osatzen duten lau eskualde handietan, eta desberdintasunak daude, halaber, parke nazionalean eta parke naturalean onartzen diren erabileren artean. Horren guztiaren ondorioz, gaur egun, oso egoera desberdinak daude turismoaren kalitateari dagokionez. Herri administrazioek komun dute kalitatea lortu nahian ari direla bai herri erabilerako zerbitzuetan, bai eta turismoan ere.

Turismo emanaren kudeaketa Babestutako bi guneen helburu nagusia natur baliabideen kontserbazioa da. PRUGk ezarritako ildo nagusiek eta zonetan zatitzeak lege esparru bat ezartzen dute turismoaren emana erregulatzeko, natur baliabideen eta ondarearen kontserbazioa bermatzearren, eta herri erabilera, guneen barrualdean, horrekin bateragarria izan dadin, hau da, jendea hartzeko orduan, aldagai ekologikoen araberako ahalmena izan dezaten. Babestutako bi guneetan turismoak ere, batez ere plazen kopuruak, haren tipologiek eta ingurumen eraginek, turismo jarduera garatzen den lurraldearen aldeko izan behar dute; izan ere, lurralde horri naturaren babes maila handienak aitortu zaizkio. Beraz, ingurumena eta ondarea turismo iraunkorra garatzeko egoera hobean egotea lortu nahi da. Gainera, babestutako guneen betebeharra da bisitariak ezagutzea, eskaintza eskariari egokitzeko, betiere kontserbazio helburuak kontuan hartuta. Herri erabilerako zerbitzuen eskaintzak orekatuta egon behar du eskualde guztietan. Eskaria ezagutzea baliagarria izango da herri erabileraren programazioa egitean erabaki hobeak hartzeko. Funtsezkoa da maiztasun turistikoari buruzko datu horiek zerikusia duten eragile guztiekin partekatzea, batez ere sektore pribatuarekin, guztion onuragarri izan daitezen.

Babestutako Gune Naturalen turismo eskaintza espezifikoa sortzea Bi Babestutako Gune Naturala izatearen ondorioz, inguruko eskaintza turistikoarentzat osagarri diren herri erabilerako zerbitzu batzuk eskaintzen dira, baina oraindik oso gutxi ezagutzen dira, eta oso gutxi baliatzen ditu sektoreak. Gainera, beste arazo batzuk daude, diagnostikoan Sierra Nevadako eskualdeetan hornidura horiei dagokienez dagoen lurralde desoreka gisa identifikatuta daudenak. Horregatik, TIEGak, bi Babestutako Gune Naturalek eskaintza espezifiko bat sortu behar dute, interpretazioan oinarrituta, eta zerbitzu horiek kalitate handiko esperientzia izan behar dute bisitariarentzat, Parke Nazionalen Sarearen Plan Gidatzaileak proposatzen duen bezala. Bestalde, Sierra Nevada lehen mailako natur jomuga gisa nabarmendu behar da, Espainiako parke nazional handiena daukalako, eta Andaluziako parte natural handienetako bat. Marketing estrategia bat prestatu behar da, kalitateko landa turismoaren eskaintzari lotutako produktu espezifikoak saltzeko moduan oinarrituta.

Prestakuntza eta sentiberatzea Komunikazioa TIEGaren gainerako helburuak hobetzeko tresna gisa erabili nahi da, eta, aldi berean, ingurumen hezkuntza ere kontuan hartzen da, prestakuntza eta parte-hartze alderdiak barne. Ingurumen hezkuntza eta ondarearen interpretazioa lehentasunezkoak izango dira lurralderako politika turistikoan. Testuinguru horretan, ondarearekin eta ingurumenarekin zerikusia duten jarduerak edo hornidurak proposatuko zaizkie bisitariei, bertako herritarrei eta, zehazki, bisitari gazteei eta eskolako haurrei. Era berean, babestutako guneak laguntza emango die turismo antolatzaileei beren jardueren eduki pedagogikoa lantzeko.

131

Ondare natural, kultural eta etnografikoaren kontserbazioa eta balioespena PNSNren eta PNATren helburu nagusia babesten dituzten eta berak izateko arrazoi diren ekosistemen kontserbazio eta lehengoratzea da. Helburu hori interes eta garrantzi handienekoa da, batez ere PNSNren kasuan, Parke Nazionalen Sareko mediterranear aldeko goi mendiaren ordezkaria delako. Beste natur baliabide berezi batzuk gorabehera, Sierra Nevadako bioaniztasunak ez du parekorik Mediterraneoko mendebaldean; horregatik, hori balio erantsi bat da, Sierra Nevada bioaniztasun goreneko lekua delako, eta altxor hori kudeatzeko erreferentzia. Bi BGNek helburu hori lortu nahi dute urteko inbestimenduen bidez. Horiek horrela, garapen iraunkorraren alde lan egiten duten lau Landa Garapenerako Talde (LGT) egotea aukera ona da ondare naturala kontserbatu eta berreskuratzeko jarduerak prestatzeko. Landa Garapenerako Talde horiek, landa garapenerako beren proiektuetan, jarduera ildo batzuk dauzkate, bat datozenak ondarea lehengoratzeko Ingurumen Administrazioaren hainbat helbururekin. TIEGarekin zehatzago definitu nahi dira Landa Garapenerako Taldeek ondarearen alde egitea hitzematen duten jarduerak.

Laguntza tokiko ekonomiari eta bizi kalitateari Helburua da sektoreen arteko lankidetza dinamika sortzea, turismoak eta beste sektore ekonomikoek elkar sustatzea bultzatzeko, turismoak lehen sektorean dituen aldeko eraginak areagotzearren, hala nola gastronomia tradizionala eta herrietako jaiak berreskuratu eta babestearren, herritarren parte-hartzea handitzearren, udalerrietako ingurumena eta bizi kalitatea hobetzearren, generoko ikuspegia ezartzea ahaztu gabe. Turismo Iraunkorrerako Europar Gutuna parke nazionalaren eta parke naturalaren kudeatzaileek eta Sierra Nevada inguruko landa garapenerako elkarteek batera egindako lanari esker lortu da, ideian sinetsi egin baitute, jardunaldiak antolatu, horietan parte hartu zutenekin harremanetan jarri, eta beren ekintza planean konpromisoak hartu dituztelako.

132

Elai eskola, kontinentean zeharreko hegaldia

Jose Mari Unamuno, Edorta Unamuno, Alberto Unamuno â&#x20AC;˘ ELAIA Bird Migration Centre Elkartea.

Sarrera Zergatik elaia? Gizakiarengandik gertuen dagoen hegaztia da, eta bere iraupena baserriaren inguruari estu lotuta dago. Txori txiki bat besterik ez izan arren, jende askok erreparatu ere egiten ez diona, elaiak aldeko konnotazio asko ditu Europan, eta, horregatik, pertsona askok arreta berezia eskaintzen dio, eta kontserbatzeko benetako interesa dago. Urdaibai Biosfera Erreserbako landako baserriak leku egokia dira txori hau ugaltzeko, eta natur ingurune horretako padurak atseden hartzeko eta elikatzeko leku gisa erabiltzen dituzte espezie horretako aldra handiek beren migrazioetan. Urdaibaiko eraztunak jartzeko estazioan duela hainbat urtetatik lan egiten ari da espezie honekin, eta erreserban laster ateak irekiko dituen hegaztien migrazio zentroaren nortasun ezaugarrietako bat izango da etorkizunean.

Proiektuaren garapena Elai-eskola proiektua elkarri lotutako hiru aldetatik garatzen ari da; hirurek agerian uzten digute landa atlantikoak eta landa inguruneak elaiaren iraupenean duten benetako garrantzia.

Ikerketako EURING Europar Programa Elaiei eraztunak jartzeko programa paneuropar bat da, EURINGek koordinatua (The European Union for Bird Ringing), eta espezie honek Paleartikoan eta Afrikan barrena egiten duen migrazioaren zer-nolakoa jakiteko erabiltzen da, bai eta Europa osoan jasaten ari den gainbeheraren arrazoiak zehazteko ere. Eraztuntze zientifikoa ikerketa metodo bat da, hegaztiak banan-banan markatzean oinarritua. Eraztundutako hegazti baten edozein erregistrok, bai berriz harrapatu eta ondoren askatuz, bai hilda dagoela berreskuratuz, informazio kopuru handia emango digu haren bizitzari buruz, bereziki mugimenduei buruz. Hala bada, Elaiari eraztun bat jartzeak esan nahi du une horretatik aurrera ale hori gainerako besteetatik bereizi ahal izango dugula. Zehazki, migrazio espezie batentzat orain arte ez da abiarazi beste ikerketarik kontinente osoan, ugaltze, migrazio eta negu aldiak barne hartuta. Horrelako lan batek informazio asko emango digu populazio dinamikei buruz, eta, horrenbestez, ingurumen baldintzek espezie batean bai horren migrazio bidean bai atsedena hartzeko lekuetan izan ditzaketen eraginei buruz. Elaiari buruzko proiektu osoa, Urdaibain, hegaztien eraztuntze zientifikoa egiteko Gautegiz-Arteagako estaziotik bideratzen da, baina landa-lana espezie horrentzat aldez aurretik etzaleku egoki gisa identifikatutako hainbat lezkaditan egiten ari da.

133

Elaiei etzalekuetan eraztunak jartzeko saioak arratsaldearen amaieran egiten dira sistematikoki, ilundu baino lehentxeago, Elaiak orduan elkartzen baitira aldra handietan lo egiteko. Eraztunak jartzeko saio bakoitza landa-fitxa batean erregistratzen da, eta hori, geroago, datu base informatizatu batean sartzen da, etorkizunean ikerketetan erabiltzeko. Azken urteetan, 4.200 elairi jarri zaizkie eraztunak Urdaibaiko Biosferaren Erreserbako etzalekuetan. Hor ikusten da Urdaibaiko lezkadiek elaien eta beste espezie taldekoien etzaleku gisa duten benetako garrantzia, bidaia luzeetan habitat horiek erabiltzen baitituzte gaua igarotzeko. Baina zer dakigu elaiek Afrikara egiten dituzten bidaia horietaz? Uda igaro ondoren, gure elaiak Europako iparraldetik datozen aldra handiekin elkartu egingo dira Afrikarantz bidaiatzeko. Egunero 200-300 km egingo dituzte orduko batez beste 40/50 kilometro eginez, baina edozein unetan har dezakete orduko 90 km-ko lastertasuna. Beti egun argiz hegaldatzen dira, behe samarretik (100 metro baino gutxiagora), intsektuak harrapatzen dituzten bidenabar. Iluntzean lo egiteko elkartzen dira, eta milaka eta milaka elai egon daitezke elkarren ondoan. Gehienek 6.000 km inguru egiten dituzte negua igaroko duten lekura iristeko. Baina beste batzuek bidaia luzeagoak egiten dituzte. Adibidez, gure moduko ikertzaile batzuek eraztuna Siberian (Errusia) jarri zioten elai bat berriz harrapatu zuten 34 egun geroago Hegoafrikan, 12.000 km egin ondoren. Egunero 350 km egin behar izan zituen, eguneko 10 orduz hegan eginez. Negua Afrikan: Gure baserrietako elai gehienek Afrikako erdialdean igaroko dute negua. Besteak beste, Nigerian, Ghanan, Boli Kostan edo Senegalen. Saharaz hegoaldeko lurralde horietan elikagai eta tenperatura egokiak izango dituzte. Nigerian aurkitutako elai etzaleku batzuetan milioitik gora ale elkartzen dira.

Ingurumen hezkuntza Gure proiektuan lortu nahi izan dugu gazteek natura hobeto ezagutzea elaien bitartez, eta, gainera, erakutsi diegu zer-nolako garrantzia duen gizakien portaerak espezie horren iraupenean. Jarduerak eraztunak jartzeko Gautegiz-Arteagako estazioan gauzatu dira, bai eta Gernika-Lumoko hainbat ikastetxetan ere. Eskolak eman dira ikus-entzunezkoen laguntzarekin, eta ikasle-irakasleei proiektuari buruzko guztia azaldu zaie, bereziki baserriaren eta elaiaren arteko lotura. Eskola horietan ikasteaz gain, ikasle batzuek zuzenean esku hartu dute proiektuan, elaiak hazi ohi diren baserriak aurkituz. Horretarako, triptiko batzuk eman zaizkie, non proiektuaren berri ematen baitzaie, eta laguntza eskatzen baserriak aurkitzen laguntzeko. Baserri horietako batzuetan jarri zaie eraztuna elai txitei ugaltze aldian zehar. Ikasleei material didaktikoa eman zaie, elaiari eta antzeko espeziei buruz gauzak ikas ditzaten. Azkenik, gazteek espezie honekiko interesa erakutsi ondoren, gure asmoa izan da haiek ulertzea eta balioestea baserritarrak, haietako asko ikasleen aitita-amamak, Euskal Herriko aberastasun handienetako baten jabe direla: baserria eta horren ingurua.

Baserrien parte-hartzea Urdaibaiko baserrietan, elai txiten eraztuntze zientifikoa ekainean eta uztailean egin ohi da. Lehenago, apirilean eta maiatzean, harremanetan jartzen gara baserritarrekin proiektuaren ezaugarriak jakinarazteko, eta jakiteko onartzen duten beren baserriko txitei eraztuna jartzea. 50 baserri ingururekin lan egiten da, eta gure eraztuna daramaten 250 txita inguru sakabanatu dira Europatik eta Afrikatik. Daturik garrantzitsuena Oma haraneko baserri batean jaso genuen: elai bikote batek zazpi txita atera zituen aurrera habia bakar batean. Guztiak onik atera ziren; are gehiago, horietako bat hilabete batzuk geroago berreskuratu genuen paduran. Hori ezohiko samarra da. Elaiek, eskuarki, lauzpabost txita izaten dituzte. Alemanian, lagintzat hartutako 800 habiatan, kasu bakar batean izan ziren zazpi txita. Onena dudarik gabeâ&#x20AC;Ś baserritarrekiko harremanaâ&#x20AC;Ś; txarrena, urtero gertatzen dela baserri batzuetan eraztunik ez jartzea, ezin garelako egunero horretan aritu hainbeste habia kontrolatzeko. Txitei eraztunak jartzen zaizkien baserri guztiei karpeta bat eman zaie, elaiari eta Afrikara egiten duen bidaiari buruzko material grafikoa jasotzen duena. Eskolako haurren kasuan bezala, material horietan nagusiki beren baserrietako elaiei buruz gehien interesatzen zaienaz egiten dizkiguten galderei erantzuten zaie. Baserritarrak oso esker oneko agertu dira, eta hitzeman diegu beren baserrietan eraztuna jarri zaien elaiez lortzen den edozein berri jakinaraziko zaiela. Lortzen den informazio hori paperean emango zaie, elaien karpetan gorde dezaten.

134

Baserritarrek beste inork baino hobeto dakizkite txori txiki honen ohiturak, biologia eta dauzkan arriskuak; baina proiektu honetan gure erronka da belaunaldi berriek zerbait ikastea nagusietatik, eta natura kontserbatzeko interesa agertzea, ingurumena gizarteratzeko honen moduko kanpainek lagunduta.

Eskerrak honako hauei Naturgintza Fundazioa, Urdaibaiko Patronatua, Eusko Jaurlaritzako Ingurumen eta Lurraldearen Antolaketa Saila, Bizkaiko Foru Aldundia, Urremendi, Gernika-Lumoko Udala, Gautegiz-Arteagako Udala, Aranzadi Zientzia Elkartea, eraztunak jartzeko gaueko saioetako boluntarioak eta, bereziki, Urdaibaiko baserritar guztiak, elaiaz dakiten guztia gurekin partekatzeagatik.

135

Agenda Pertsonala 21. ongizatearen, iraunkortasunaren zaleagoa den gizarte baten eta biosferaren hobekuntzaren aldeko apustua

Xabier Arana • Urdaibai Biosfera Erreserbako zuzendari-artatzailea (1996-2006)

Sarrera Ugariak eta askotarikoak dira ingurumena, gizarte-bizikidetza eta –kohesioa eta garapen iraunkorra direla– eta antolatzen diren gertakizun, jardunaldi eta ikastaroak. Eta etorkizunean, seguru asko, handiagoa izango da ingurumen –eta gizarte– ingurunearen egoerak eta tokiko, eskualdeko eta nazioarteko garapenak sortuko duten kezka, ongizate eta iraunkortasun kontzeptuen ikuspegitik. Baina egunera arte garapen iraunkorrari buruz antolatutako topaketak gutxietsi gabe, “Lurraren Gailurra” azpimarratu behar da, Nazio Batuen Erakundeak (NBE) babestuta Rio de Janeiron 1992an egin zena. Orduan, ingurumenaren eta garapenaren ardatzak modu integratuan aztertu, zenbait deklarazio eta hitzarmen (klima-aldaketa, bioaniztasuna eta basamortutzearen aurkako borroka) onetsi eta, azkenean, mundu osoan ekiteko tresna bat egin eta banatu zen: Agenda 21. Rio de Janeiron egindako Agenda 21ek zenbait helburu eta prozedura proposatzen ditu, 28. kapituluan, baina egokia edo baliagarria izango zen eskalan hedatu, egin eta inplementatu zituen. Horrenbestez, Agenda 21 teoriatik eta erretorikatik ekintzara igarotzen laguntzeko tresna da. Agenda 21ek eta planetan zehar sustatzen ari ziren ekimenek eskain zitzaketen aukerak ulertzeko eta bereganatzeko zenbait urte igarota, gobernuek eta gobernuz kanpoko erakundeek (GKE) lanari ekin zioten. HABITAT programa (giza kokalekuei buruzkoa), MaB programa (eta haren Biosfera Erreserben munduko sarea) eta Ingurumeneko Agintaritzen Ingurumen Agentzia (ICLEI) nazioartean garatzen ari den lanaren hiru adibide dira. Azkenik, eta kontuan hartuta udaletan eta tokiko beste administrazio batzuetan –ICLEIrekin elkarlanean– Agenda 21eko milaka prozesuri ekin zaiela eta gune babestuetan garapen iraunkorreko hainbat plan garatu direla, maila pertsonalean ekintzara pasatzeko filosofia sustatzeko ordua iritsi da.

Ekintzara pasatzea, globalki eta tokian pentsatuta Globalki pentsatu eta tokian ekin Lurraren Gailurrean proposatutako prozeduretako bat da, gizartean sakon sartzen ari dena. Ikuspegi global hura orokortu egin da –are gehiago, ahal bada–, nazioarteko arazoak denonak direla ulertu denean; esate baterako, ozono-geruzako zuloa, bioaniztasunaren galera itzulezina, energia-baliabide berriztaezinak agortzea eta gizakien artean heriotza-tasa handia eragiten duten egoerak eta gaixotasunak (gosea, gerrak, gaixotasun hilgarriak…). Baina, orain, gero eta hobeto ulertzen dugu planetak gordetzen duen altxorra: 6.400.000.000 laguneko biztanleria, naturaren miraria eta bioaniztasuna, eta zibilizazioek historian zehar utzi diguten kultura-ondarea, besteak beste. Ikuspegi globala izateak ez du esan nahi gairik hurbilenak alde batera utzi behar ditugunik, baina osotasun bizidun baten (biosfera) zati garela ulertzeak lañotasun –eta egoismo– egoeratik irteten lagunduko digu. Halaber, asmo eta kezka komunak bilatzeko eta haiekin bat egiteko aukera emango digu. Bestalde, baliorik edo arazorik gertuenek itzartzen eta nagiak ateratzen lagunduko digu, eta ekintzara pasatzen. Edonola ere, ez gara kezkatuko edo nahasiko zenbait kontzepturekin (10 faktorea, ekodiseinua eta biomimesia, besteak beste). Aitzitik, gure egunerokotasunean ekingo dugu, informatuz, kontzienteki eta erraz, ahal dugun leku guztietan.

136

Agenda Pertsonal 21 Zorionez, Agenda 21 barneratuz joan gara, eta gobernuak haren aukerak onartu dituzte. Beraz, egun, zenbait erakundek Agenda 21 sustatzen dute udaletan; esate baterako, ICLEIk. Bestalde, Garapen Iraunkorrerako Europar Batasunaren Estrategia erreferentziatzat hartuta, estrategiak, planak eta/edo eztabaida-guneak egin dituzte estatuko, eskualdeko eta tokiko zenbait gobernuk. Euskadin, honako hauek har ditzakegu adibidetzat: Eusko Jaurlaritzaren Garapen Iraunkorreko Euskal Estrategia, Bizkaiko Foru Aldundiaren Bizkaia 21 programa, Urdaibaiko Biosfera Erreserbaren Agenda 21 (eskualdekoa) eta Euskadiko berrehun udalerri baino gehiagoren Agenda 21etan diseinatutako Ekintza Planak. Beste ekintza-maila batean eta beste formatu batzuekin, zerbitzueta ekoizpen-enpresek ere bat egin dute mugimendu honekin, ingurumenaren babesa eta garapen sozio-ekonomiko hobea sustatzeko. Jakina, gizarte- eta ingurumen-erakundeak ere estrategiak eta ekintza-planak egiten eta aurkezten ari dira, iraunkortasuna ardatz hartuta. Esku hartzeko dinamika antolatu eta kateko (goranzkoa eta beheranzkoa) hura guztia Eskolako Agenda 21ekin amaitzen da; hezkuntza-komunitatean sartzen ari da, Eusko Jaurlaritzaren Ingurugela-CEIDAen bidez. Ildo horretan, aintzat hartuta gizakiok osatzen ditugula gobernuak, familiak, eskolak, auzo-elkarteak, enpresak, elkarteak eta abar, Agenda 21 gida edo erreferentzia pertsonal gisa erabiltzea proposatzen da, gure ongizatea lortzeko, ingurunea hobetzeko eta, horren ondorioz, ingurunearen, komunitatearen eta biosferaren iraunkortasuna handiagoa izaten laguntzeko. Pertsonek iraunkortasunaren alde kontzienteki parte hartzeko filosofia horri Agenda Pertsonal 21 esango diogu. Arazoak guk sortu baditugu –gure erabaki eta ekintza txikien eta handien bidez–, guri dagokigu, norberak ahal duen neurrian, okerrak eta hutsuneak konpontzeko eta/edo beharrezkoak diren konponbideak emateko positiboki lan egitea. Gure Agenda Pertsonal 21 martxan jarriz gero, beste bizimodu bat lortuko dugu, edo beste modu batera esanda, iraunkortasun-filosofia lortuko dugu. Jarrera horrek (balio berriez betea) herritar gisa jarduten dugun esparruetan gauzak hobetzeko aukera emango digu: etxean, eskolan, lantokian, aisialdian, gure elkarteetan… Den-denok izan gaitezke aldaketaren eragileak, mundu hobe baterantz abiatzeko. Edozein kasutan, helburua ez da ibilbide-mapatzat edo oheburuko liburutzat gidaliburu itxia egitea; izan ere, gure zereginaz jabetu behar dugu, eta ezkortasuna alde batera utzita, konponbideak martxan jartzen parte hartu. Horrenbestez, Agenda Pertsonal 21, egiten ditugun proposamenetan oinarrituta, zenbait aholku izan daitezke, edo gomendio-katalogoa, joko-multzoa, lehiaketa edo ingurunean izan dugun eragina (oinatz ekologikoa) kalkulatzen duen informatika-aplikazioa. Beraz, zenbait ikuspegi eta formatu izan ditzake, baina betiere, gure ongizatea, gure ingurunea eta Lurra hobetzeko asmoz. Nazio Batuek (PNUMA) bultzatutako GAP programaren (Ekintza Globaleko Plana) inguruan sustatzen ari den herritarren partaidetzaren esperientziak erakusten digu pertsonak nola inplika ditzakegun hobetzeko prozesuetan; banako prozesuetan zein kolektiboetan. Hauek dira Agenda Pertsonal 21en prozesuari ekiteko proposatzen diren orientabideak: Hasi eguneroko jarduerekin. Gure eguneroko jardueran, gure ongizatearekin eta garapen iraunkorrarekin zerikusi handia duten erabakiak hartzen eta ekintzak egiten ari gara etengabe. Hausnar dezagun etxean, lanean, eskolan eta aisialdian egiten dugunari buruz, eta ahal izanez gero, egin ditzagun aldaketa txikiak, ahalegin handirik gabe; esate baterako, hondakin gutxiago sortzea eta hondakinak gaika bereiztea, birziklatu ahal izateko. Nire ekarpena garrantzitsua da. Nire ekintza arduratsuek ondorio onuragarria dute niretzat eta nire ingurunerako. Horrez gain, nire ekarpenak, txikia izan ala handia izan, nik bakarrik egin ala familiaren laguntzarekin egin, areagotu egiten du ondorio onuragarri hori, ekintzara pasatu naizelako. Pertsonak eta komunitate eta gizarte bateko kideak garen aldetik, hainbat bide ditugu ekintzara pasatzeko; hala nola, ikasle, langile –ordainduta edo ordainsaririk jaso gabe– politikari, pentsiodun eta enpresari gisa. Bestalde, ekintza positiboen ondorioak erakusgarriak dira, eta horregatik, kate-erreakzio bat eragin ditzakete gure ingurunean, eta sekulako emaitzak lortu. Informatu eta ekin. Bilatu garapen iraunkorrari, Agenda 21i eta bidezko merkataritza sustatzeko, bioaniztasuna zaintzeko eta generoagatiko desberdintasunak ezabatzeko egin ditzakegun ekintzei buruzko informazioa. Hainbat lekutan aurki dezakezu informazioa; besteak beste, udal-zerbitzuetan, zure komunitateko gizarte-erakundeetan, eta Interneten. Bestalde, kontuan izan prestakuntzarik onena ekintza informatua dela. Beraz, zenbat eta gehiago egin, orduan eta gehiago jakingo dugu, eta horri esker, irmo eta pixkanaka egingo dugu aurrera. Ingurumen hezkuntza positiboa. Ingurumenaren ikuspegi negatiboaz eta naturaren egoeraren ikuspegi katastrofistaz harago, gure inguruan dagoen giza kapital bikainari, ezagutzen dugun natur eta kultura-ondareari eta gure inguruneko natur baliabide eta paisaiei erreparatu behar diegu. Pasa gaitezen ekintzara, ondare handia dugula kontuan hartuta, eta kontserbatu, hobetu eta harekin gozatzea merezi duela. Lan egin iraunkortasunaren alde. Zenbait kontzeptu –adibidez, garapen iraunkorra– zehaztugabeak eta urrutikoak direla iruditzen zaigu. Gainera, erreferente teoriko hutsek ez hotz ez bero uzten gaituzte. Hori dela –eta, arrangura– eta utzikeria-fasea gainditzea eta lanean hastea dira gure aukerarik onenak. Lan egin dezagun iraunkortasunaren alde, premia, aukera edo kausa on bat ikusten dugunean. Pentsatu tokian eta globalki, baina ekin zure ahalmenen arabera. Identifikatu hobe ditzakezun gauzak eta proposatu zure ustez zer egin dezakezun. Gairik hurbilenak dira zuretzat garrantzitsuenak, baina ia-ia konturatu gabe, askoz maila zabalago batean esku hartzen eta eragiten egongo gara.

137

Komunitatean ekitea oso pozgarria da. Kezkak baditugu baina ez badugu bakarrik hasi nahi, taldean has gaitezke. Hona hemen hasteko zenbait aukera on: gizarte-erakundeen ekimenak babestea, udal-foroetan parte hartzea eta natura ikertzeko eta babesteko taldeari laguntzea. Parte hartzeak, gure bizimodua hobetzeaz gain, komunitateko gainerako kideekin batera esku hartzeko aukera ematen digu. Ekintza interesatuek zein ekintza altruistek gizartearekiko elkarrekintza positiboa izatea ahalbidetuko digute. Nahiago baduzu, zure kabuz egin dezakezu. Erakundeekin edo talde-lanarekin esperientzia positiboak ez badituzu izan, ez etsi eta jarraitu zure kabuz. Ez baduzu gehiegi ahalegindu nahi, ezagutzen eta balioesten dituzun gizarte-erakundeei dirua emanez lagun dezakezu. Herritarrengan ereduaren bidea eragina izatea. Geldirik geratzen bagara, besteek ere zain egoteko tentazioa izango dute. Ekintzari helduz gero, ondarea zaintzearen edo baliabideen bidezko erabileraren arduradunek edo arazoak sortu dituztenek ezin izango dute besoak gurutzaturik jarraitu. Aldian behin, balantzea egin dezagun. Gehiegi estutu edo kezkatu gabe, baina gure asmorik onenekin aurrera eraman ditugun jarrerak eta ekintzak baloratzeko, gomendagarria eta onuragarria da aurrera egin dugun tartea aztertzea eta hari buruz hausnartzea. Non hasi gara, nora goaz? Lortutako emaitzengatik gogobeteta, beste aurrerapauso bat egiteko prest gaude. Agenda Pertsonal 21en bidez gure izena eta abizenak eramango dituen prozesuari edo esperientziari ekiteko, honako urrats hauek proposatzen dira:

10 ideia erraz, babestuta egotea nahi dugun eremu baten esparruan ekiten hasteko • Badakizu zure ingurunean zer gune edo espezie babestuta dauden? Natur eta kultura-balioei eta natura eta kultura-ondarea babesteko figurei buruzko informazioa lortzea hasteko modu egokia izan daiteke, ingurumenarekiko errespetuzko filosofia hartzen hasteko. • Ezagutu natura, hura suntsitu gabe. Landara irteten zarenean, atsegina, lasaitasuna eta gozamena lortu behar dugu. Hala ere, horretarako, ez da beharrezkoa loreak errotik ateratzea, zuhaitz-adarrak apurtzea, garrasika komunikatzea edo animaliarik hiltzea. Oroimenari eta argazki-kamerari esker gordeko dituzun uneak izango dira oroitzapenik onenak. Perretxikotara joaten bazara, badakizu selektiboa izan behar duzula eta ez dituzula errotik atera behar. • Katua, txintxirrinarekin. Landan edo landatik hurbil bizi eta etxean katuak badituzu, txintxarria edo antzeko zerbait jarri behar diozu katu bakoitzari. Sinestea zaila bada ere, gauza jakina da etxeko katuek milioika txori harrapatzen dituztela. Kontua ez da zure katuen sena erreprimitzea, baina txintxarria jarrita, hegazti txikiek eta beste animalia batzuk bizirauteko aukera gehiago izango lituzkete. • Zure lagunik onenarekin zoazenean. Gogoan izan behar duzu gune sentikorretan –hegaztiek habia egiteko edo atseden hartzeko lekuetan, eta florarako gune interesgarrietan, besteak beste– edo azienda dagoen lekuetan ez duzula txakurra aske eraman behar. Natur ingurunean edo landa-jardueran kalterik egin ez daitekeen lekuetan eraman dezakezu aske. • Ez xahutu natur baliabideak, ezta zure dirua ere. Aurreztu eta erabili zentzuz ura, energia, papera… Erosotasuna txikitu gabe egin dezakezu. Zauden lekuan zaudela, natura lotuta dago, eta zure ekintza guztiek eragina dute ingurunean. • Kontsumitu elikagai freskoak, tokikoak eta kalitatekoak. Zure gorputzak eta tokiko ekonomiak eta naturak eskertuko dizute, eta natur baliabide gutxiago kontsumituko dira; adibidez, energia eta petrolioaren deribatuak. • Saiatu erosketen hondakin-kopurua txikitzen. Behin hori eginda, bereizi sortu dituzun azpiproduktuak (materia organikoa, papera-kartoia,, beira, etab.) edukiontzi egokietan sartu ahal izateko. Erabili pilarik behar ez duten tresnak, eta pilarik behar baduzu, erosi berriz kargatzekoak. • Ez bota frijituen olioa komunetik edo harraskatik. Bildu ontzi edo botila batean eta utzi horretarako aurreikusitako lekuan. Zure udalerrian edo eskualdean etxeko olioa biltzeko zerbitzua ote dagoen jakiteko, deitu udaletxera. Bildutako olioa erabiliz, biogasolioa egiten da, eta beharbada, egunen batean zuk ere erabiliko duzu. • Ez badaukazu zure helmugara oinez edo bizikletaz iristerik, erabili garraio iraunkorra. Derrigorrez autoa erabili behar baduzu, saiatu zurekin ahalik pertsona gehien eramaten. • Erreferentea eta aholku-iturria zara. Elkarbanatu zure esperientziak –baita Agenda Pertsonal 21i buruz duzun ideia ere– zure familiako kideekin, lagunekin eta lankideekin. Erakuts iezaiezu natura eta zuen udalerriko eta eskualdeko ondarea maitatzen ikasteko bidea. Erakutsi zeinen pozgarria den zerbaiten alde lan egitea; esaterako, bizi-balio paregabe baten alde, bioaniztasunaren alde, alegia.

138

Tokiko eztabaida-guneak edo ekintza-taldeak Seguru asko, zure komunitateko eta/edo udalerriko zenbait eztabaida-gunetan parte hartzeko aukera duzu. Zure ekarpena egin, antolatzen diren jardueretan parte hartu eta oso gauza praktikoak ikasiko dituzu. Hainbat aukera daude etxetik oso hurbil; hauek dira zenbait adibide: auzokoen bilerak, ikastetxeetako taldeak, gazteriaren edo emakumearen kontseiluak, Agenda 21eko eztabaida-guneak, landa-garapeneko taldeak, eztabaida-gune berdeak, elikagaien eta arroparen bankuak, erretiratuen elkarteak eta babes zibileko taldeak. Horrez gain, naturaren behaketarako eta kontserbaziorako elkarte ugari daude, eta ziur etxetik gertu baduzula horietako bat.

Kalkulatu zure oinatz ekologikoa Batzuetan, gure ekintzek eta jokabideek ingurumenean zer eragin duten jakin nahi dugu. â&#x20AC;&#x153;Oinatz ekologikoaâ&#x20AC;? delakoak gure bizimoduak ingurunean duen eragina (positiboa eta negatiboa) nolakoa den jakiteko aukera ematen digu. Paperezko galdetegiez gain, Interneteko zenbait orriren bidez ere kalkulatu ahal izango dugu gure ingurumen-oinatza. Horrenbestez, Agenda Pertsonal 21eko prozesua zer â&#x20AC;&#x153;oin-zenbakirekinâ&#x20AC;? hasten garen jakin eta, gure ekintzak burutzen ditugun heinean, alderatzeko aukera izango dugu.

Ondorioa Pertsonek, gizarte bat eta gizadia osatzen duten herritarrak diren aldetik, beren ongizatea, beren ingurumena eta, azkenik, biosfera, hobetzeko duten zuzeneko esku-hartzearen garrantzia azaldu da. Horretarako, Agenda 21eko filosofia eta prozesua erabiliko ditugu, positiboki eta iraunkortasuna aintzat hartuta ekiten hasteko. Beraz, Agenda Pertsonal 21ek ematen dizkigu filosofia eta bizimodua, herritar gisa gure bizimodua eta harekin lotutako alderdi guztiak hobetzeko aldaketari ekin diezaiogun. Eta hori guztia, etxetik hurbil gertatzen den guztiaren gainean gauden bitartean, baina gizadiak aurrean dituen erronkez eta Lurreko bizitza zaintzeko duen behar bitalaz eta moralaz jabetuta.

Interneteko helbide interesgarriak www.ingurumena.net www.euskadi.net/urdaibai www.unesco.org www.unescoeh.org

139

Posterrak

MarBrasil Elkartea, itsaso iraunkor bat agerian uzten

David Eyvind Meyer â&#x20AC;˘ MarBrasil Elkartea

Sarrera Urteak dira Brasil hegoaldean eskuz lan egiten duten arrantzaleek arazo larriak dituztela. 70eko urteetatik, arraste arrantza industrialak garapen bizia izan du Brasilgo kostalde osoan. Itsasoko baliabideak gero eta urriagoak izatearen erantzule nagusia da. Arrantza baliabideak gutxitu ahala, arrantzale horien arazoak handitzen dira, eta langabezia, pobrezia eta gizarte bazterketa sortzen. Hala ere, duela hainbat urtetatik, MarBrasil Elkartea lan berritzailea egiten ari da irtenbideak bilatzeko. Ekintza integratuen eta jakintza anitzeko ezagutza zientifikoteknologikoaren bitartez, arrantzale komunitateen bizi kalitatea hobetu, natur baliabidea babestu eta bioaniztasuna kontserbatu nahi dira. MarBrasil elkartea 2004ko ekainaren 15ean sortu zuten askotariko zientzia, teknika eta administrazio prestakuntza zuten ozeanografo, soziologo, enpresaburu, kazetari eta abokatu batzuek. Pontal do Parana herrian kokatuta dago, Parana estatuko kostaldean, Brasil hegoaldean. Helburua da Brasilgo kostaldearen garapen iraunkorrean laguntzea, eta, PREAMAR zein PROMERO programen bitartez, itsas baliabideak, kostaldeko paisaia eta kultur balioak berreskuratu eta kontserbatzeko lan egiten du.

PREAMAR (Arrantza eta Itsas kultura Hedatu eta Laguntzeko Programa) PREAMAR-en helburua ekintza eta helburu artikulatuak integratzea da, arrantza kudeaketan teknologia berriak ezartzetik prestakuntza eta gaitze ikastaroetaraino. Programak lau azpi-proiektu ditu:

Arrezife artifizialak Arrezife artifizial izendapena erabiltzean egitura multzo jakin batez ari gara: eskuarki, hormigoiz eginda daude, eta itsas hondoan sartzen dira alboko komunitate biologikoak koloniza dezan. Itsasoko arrain eta ornogabe gehiago biltzeaz gain, arrezife artifizialek habitat andeatuak berreskuratzen dituzte, eta itsas inguruneen gaineko presio antropogenikoa gutxitzen dute. Teknika hori arrakastaz erabili izan da hainbat herrialdetan. MarBrasil elkarteak aurrez ikusita dauka hainbat arrezife artifizial ezartzea Paranako ia kostalde osoan 2007. urtean.

Arrastearen aurkako sistemak Hondoko arrasteko sareekin egindako arrantza da itsas habitatetan eragin handienetakoa duten jardueretako bat. Basoetako suteekin konpara daiteke, hain baita handia eragiten duen desoreka. Sareen bidezko arrastea ez da selektiboa, hau da, hondoko ingurunea hondatzen du, eta ingurune berean batera bizi diren animalia guztiak harrapatzen ditu. Brasilgo hegoaldean, izkiren arrasteak harrapatutako produktu guztiaren %50-90 baztertzea ekartzen du. Milioika tona hildako organismo dira urtero, eta itsasora botatzen dira. Gehienak ornogabeak eta merkataritza

143

baliorik gabeko arrainak dira, baina garrantzitsuak bioaniztasunerako eta arrantza baliabideak zein artisauarrantza mantentzeko. MarBrasil elkartea batera lan egiten ari da Paranako Unibertsitate Federalarekin, erakunde federal zein estatukoekin eta enpresa pribatuekin arrasteko arrantza galarazita dagoen eremuak ezartzeko. Proiektuak, 2007. urtean, arrastearen aurkako unitateak aurrez ikusten ditu hamabi tarte perpendikularretan, Paranako ia kostalde osoan.

Itsas kultura Brasilgo hegoaldean, itsas kultura zabaldu da gehien azken urteetan, eta langabezi arazoak zein arrantzaren eraginari lotutakoak konpontzen lagundu du. Hala ere, haztegiak ezartzeko eskari handia eta estuario inguruetan itsas kulturarako egokiak diren guneen kopuru urria direla eta, horietan beste jarduera batzuk garatzen baitira, beharrezkoa izan zen erabilera-gatazkarik ez duten eta oraindik okupatu gabe dauden beste esparru geografiko batzuk bilatzea. Hori da Paranako itsasertzeko plataforma lauko eremu handien kasua, horietan ingurumen inpaktuak eta jardueren arteko gatazkak txikiagoak baitira. MarBrasil elkartearen itsas kultura proiektuaren helburua da molusku haztegiak ezartzea hurrengo urteetan, Paranako itsasertzeko plataforma lauko uren produkzio ahalmena baliatuz.

Egoitza (ingurumen hezkuntza, irrati igorgailua eta beste jarduera batzuk) Pontal do Sul-go lehengo arrantza kooperatibaren eraikina berritzen ari da, MarBrasil elkartearen operazio zentroa izan dadin. Etorkizuneko egoitzan, komunitate zerbitzuak eta trebakuntza teknikorako ikastaroak eskainiko dira kostaldeko herritarrentzat. Operazio babesa emateko guneak ezarriko dira Portuetako Kapitaintzarentzat, Polizia Militarrarentzat (Suhiltzaileak eta Baso Polizia), Paranako Ingurumen Institutuarentzat, IBAMArentzat eta arrantzale elkarteentzat. Aurrez ikusita dago, halaber, osasun gune bat sortzea, zerbitzu medikoz, odontologikoz eta laborategiz hornituta, unibertsitate zein enpresekiko lankidetzaren bidez. Ekimen publiko eta pribatuaren babesarekin, MarBrasilek hornidurak eta hezkuntza softwarea eduki nahi ditu tokiko eskolentzat, eta lagundu komunitate horien txertatze digitalean. Era berean, ikastaro praktikoak emango dira, adibidez: motorrak mantentzea, ontzi-zurgintza, nabigazioa tresnen bitartez, nabigazio segurtasuna eta lehen laguntza. MarBrasil komunitate irratiak ere jardungo du. Etengabeko hedatze eta babes tresna izango da. Eta, orobat, informazio mekanismo nagusietako bat bertako herritarren, udatiarren eta turisten ingurumen kontzientzia garatzeko. Horren programazioan aurrez ikusita daude albistegiak, elkarrizketak, ingurumen hezkuntza, arrantzari buruzko informazioa, turismoari buruzkoa, jendearentzako kontu baliagarriak eta aholkuak itsasertzaren eta ondoko itsasoaren babesaz eta balioaz. MarBrasil elkartearen etorkizuneko egoitza 2007an eraikitzen hastea aurrez ikusita dago.

PROMERO (Mero Arraina Babesteko Programa) Mero arraina Seeanida familiakoa da, Epinephelus itajara espeziekoa. Arrain handia eta otzana da, eta 400 kiloko pisua ere izan dezake. Bere ezaugarriengatik, harrapatzeko erraza da, eta izugarri ustiatua izan da azken urteetan Ozeano Atlantikoko hainbat aldetan. Paranako itsasertzean mero gazte eta helduen pilatze handiak daude. PROMEROren helburua gizarteak parte hartzeko prozesu bat abiaraztea da, ingurumen hezkuntza eta jakintzaren demokratizazioa baliatuz, mero arraina kontserbatzeko Paranako itsasertz osoan. Proiektuaren abantaila da modua ematen duela ingurumen kontserbazioa eta kontzientzia harraraztea sustatzeko, arriskuan dagoen espezie karismatiko bat erabiliz.

Non gaude MarBrasil elkartea Pontal do Parana herrian dago, Parana estatuko kostaldean, Brasil hegoaldean. Brasilen aldi berean gune turistiko ospetsua eta ondare ekologiko garrantzitsua den leku batetik hurbil gaude: Ilha do Mel. Honako hauek ere hemen daude: Área de Proteção Ambiental de Guaraqueçaba, Parque Nacional do Superagüi, Estação Ecológica de Guaraqueçaba eta Área de Relevante Interesse Ecológico das Ilhas do Pinheiro e Pinheirinho. Eskualdea benetako mosaiko naturala da, eta hainbat ondare soziokultural barne hartzen ditu. Unescoren arabera, Hego Amerikako biosfera erreserba garrantzizkoenetako bat da.

144

Ingurumen Hezkuntza Programa mediterranear dortoka berreskuratu eta kontserbatzeko “Mas de les Tortugues” Zentroan

Cristina Pérez Paratge Nart Desert de les Palmes

Mediterranear dortoka berreskuratu eta kontserbatzeko “Mas De Les Tortugues” zentroa mediterranear dortoka (Testudo hermanni) Valentziako Erkidegoan berriz sartzeko proiektua garatzeko sortu zen. Espezie hori Desagertzeko Arriskuan dagoen espezietzat hartu zuen Generalitateko Kontseiluaren 32/2004 Dekretuak, otsailaren 27koa bera; izan ere, horren bidez, Arriskuan dauden Faunako Espezieen Valentziar Katalogoa sortu eta arautu zen, eta haiek babesteko mailak eta arauak ezarri. Instalazioak Desert de les Palmes natur inguruan kokatuta daude (Benicàssim, Castelló), eta gune horretan zentralizatuta daude dortoka horiek jaso, hazi, zaindu, berriz ere beren habitatean sartu eta ondoren segimendua egiteko lanak. Era berean, dortoka aloktonoen presentzia kontrolatzeko, bertako espezieentzat arriskua baitira, bereziki Emys orbicularis delakoa, beste edozein dortoka mota ere jasotzen da. Jarduera zientifikoaz gain, zentro honek Ingurumen Hezkuntza arloko programa bat garatzen du, bai hitzartutako taldeentzat, nagusiki ikastetxeentzat, bai bisita partikularrentzat, hurrengo helburu hauekin: • Mediterranear dortoka berriz sartzeko proiektua gizarteratu, eta herritarrak laguntzera bultzatu beren dortokak emanez. • Espezie hau dagoen arriskuaren kontzientzia harraraztea. • Aldarrikatu babestutako dortoka bat maskota gisa izatearen erantzukizunari lotutako printzipio etikoak. • Arrazoitu espezie aloktonoak jasotzeko zentro bat izan beharra, eta azaldu larria dela espezie exotiko bat askatzea bere habitat naturaletik kanpo. Programa honek Ingurumen Hezkuntza eta Herri Sentiberatzea bereizten ditu.

Ingurumen Hezkuntza Edozein hezkuntza mailatako hezkuntza formalean, egokitutako hainbat material didaktiko daude, eta prestakuntza osorako eduki progresiboak dauzkate, eta beren curriculum edukiari egokitutako kontzeptuak lantzen dituzte: espezieak berriz sartzeko proiektua, desagertzeko arriskua, emaitzak, maskota, espezie exotikoa eta abar. Hezkuntza zikloetan landutako kontzeptu nagusiak honela antolatuta daude:

Haur Hezkuntza • Identifikatu eta ezagutu inguruneko elementuak. • Pertsonaren eta animaliaren arteko harremana. • Sormenaren garapena. Horretarako, zentroan idatzitako ipuin bat erabiltzen da, eta, ahal denean, hainbat jarduera lagungarri egiten dira, hainbat jolas, adibidez, “Dortoka bat zizelatu”, edo “Dortokek jaten dute”, hau da, janaria prestatu eta jaten eman.

145

Lehen Hezkuntza 1. zikloa: “Dortoka ez da etxe aberea”. Testu batean animalia horien hiru habitatak azaltzen dira (lehorra, ur geza, itsasoa). Mediterranear dortoka deskribatzen da, eta hori desagertzeko arrazoiak. Era berean, zentroan zergatik dauden espezie desberdinak azaltzen da. Helburua da dortoka basa animalia ere delako kontzeptua zabaltzea, oso sustraituta dagoelako maskotatzat hartzen duen definizioa. 2. zikloa: “Zentro hau ez da zoo bat”. Mediterranear dortokaren desagerpena eta berriz sartzeko proiektua azaldu nahi dira. Ez da erraza ulertaraztea bertako aleak ez daudela erakusteko, eta hainbat arrazoirengatik iritsi direla bertara (konfiskazioengatik, etxean ezin izateagatik, jadanik ez dutelako balio maskota gisa, eta abar). 3. zikloa: “Harrera zentroa”. Azaldu zergatik egon behar duen espezie bakoitzak bere habitatean. Trachemys scripta sp.-ren arazoa, espezie inbaditzailea den aldetik.

DBH 1. zikloa. Lana nagusiki “Desagertzeko arriskua” kontzeptuaren ingurukoa da. 2. zikloa. Gai hauek azaltzen dira: “Berriz sartzeko proiektua; biologia; legedia”.

Sentiberatze publikoa Hezkuntza eta Sentiberatze programa hitzartutako bisitekin lan egiteko prestatu zen, mediterranear dortokaren arazoaz kontzientzia harrarazten ahalegintzeko. Hala ere, “Mas de les Tortugues” zentroak aurreikusi baino bisita partikular gehiago izan zuen, eta horrek argi uzten du espezie hori oso erakargarria dela pertsonentzat. Biztanleriaren sektore horri eskaintzen zaion arretan hain pertsonalizatua ez denez gero, triptikoak erabili ziren zentroaren zeregina eta helburua zabaltzeko. Bestalde, kanpaina nagusia mediterranear dortokaren ingurukoa izan arren, hori izaki emaitzen kanpainaren helburua, ikusi zen beste gizarte behar bat sortzen zela, hau da, nola jokatu maskotekin gatibu izaterik ez dagoenean. Emaitzen bidez jasotako espezie exotikoen kopuru handiaren ondorioz (Trachemys scripta, gehienak), eta ikusirik larria dela dortoka horiek inportatu eta saltzea, askotan, azkenean, batere kontrolik gabe askatzen baitira istingadi, erreten eta abarretan, jendea sentiberatzeko beste kanpaina bat egitea erabaki zen, azken fenomeno horri heltzeko, eta arazoa konpontzen ahalegintzeko. Horrenbestez, espezie horretarako gune independente bat egokitu zen; animalia horien sarrera eta irteeren kopurua kontrolatzen da; hitzarmenak egiten dira Valentziako Unibertsitatearekin eta zooarekin, non espezie hori adopzioan hartzeko kanpaina egiten baitute. Dortokei mikrotxip bat jartzen zaie. “Ez askatu zure dortoka” kanpainak oinarritzat dauka, alde batetik, eta ezagutarazten du, bestetik, Ingurumen Zuzendaritza Nagusiak 2006ko martxoaren 1ean hartutako Erabakia, Valentziako Erkidegoko hezeguneetan Floridako dortoka (Trachemys scripta) kontrolatzeko eta desagerrarazteko jardueren programa onartu zuena. Erabaki horrek dortoka saltzea debekatzen du, fauna berreskuratzeko zentroak bultzatzen ditu, espezie hori jasotzeko, bai emaitzen bidez, bai ingurunetik hor aurkituz gero, eta, era berean, basa egoeran aurkitutako aleak hiltzea sustatzen du. “Mas de les Tortugues” zentroa 2004ko irailean ireki zen, eta, horregatik, hezkuntza programaren emaitzez eta egokitzapenez aritzean, uler daitekeenez ez baitzen berehala abian jarri, ondorioak oso gorabeheratsuak izan daitezke.

146

Landatu zuhaitz bat eta zaindu mila

Montse Simarro, MarivĂ Corella, Aurelio HernĂĄndez â&#x20AC;˘ Calderona Mendilerroko Parke Naturala

Proiektuaren zergatikoa Baso-gabetzea da mediterranear eremuko natur ingurunearen degradazio eragile nagusietako bat. Basogabetze hori lurraldearen etengabeko erabilerak eragin du, bai eta XX. mendearen bigarren erdialdeko suteek eragindako mendi eremua gero eta handiagoa izateak ere. Horri gehitu egin behar diogu inguru hauetako plubiometria aldakortasun handiaren ondorioz izaten diren gorabehera klimatikoek bertan ezarritako landaredian eta haren birsortze ahalmenean duten eragina. Hori guztia gertatzen da Calderona mendilerroko parke naturalaren lurralde eremuan, eta ondorioa izan da landarediak atzera egitea, bai eta landare segidan aldi pobre eta aniztasun gutxikoak izatea ere. Horrenbestez, landare barruti onenak gizakiarentzat iristeko zailenak diren inguruetan edo klima baldintza hobeak dituztenetan aurki ditzakegu (gune itzaltsuak, sakanetatik hurbil daudenak eta abar). Hala, gizakiaren parte-hartzea garrantzitsua da gure landaredia birsortzen laguntzeko, eta modu horretan landaredi egoera aberats eta anitzetara iristeko, arriskuen aurrean erantzuteko ahalmena handiagoa izan dadin. Hori guztia kontuan hartuta, eta jakinik parte-hartzea funtsezko tresna dela natur ingurunearen kontserbaziorako, hezkuntza estrategia bikaina izateaz gain, Calderona Mendilerroko Parke Naturalak abiada hartu du landaredia birsortzeko proiektu bati ekiteko, eta, horren inguruan, hainbat gizarte sektore erakartzeko, basotze horretan ahaleginak batu eta lankide izan daitezen, eta hezkuntza helburuak ez ezik, kontserbazioarekin zein landaredia birsortzearekin zerikusia dutenak ere lor ditzagun.

Deskribapena Proiektu honek epe luzean lortu nahi du hainbat kolektibok (ikastetxeek, elkarteek, udalekâ&#x20AC;Ś) edo pertsonak esku hartzea basotze eremu baten abiarazte, jarraipen eta kontserbazioan. Basotze hori batez ere hezkuntzari lotuta egongo da, eta bide emango du mediterranear landarediaren osaera, haren dinamika, ekosisteman duen garrantzia, ekartzen dizkigun onurak eta abar jakiteko, inola ere galdu gabe gure ingurunearen aniztasuna areagotzeko eta haren osaera kualitatiboa hobetzeko aukera.

Gauzatu beharrekoak, etorkizuneko erabilerak zehaztuz edo horiek desagerraraziz Proiektua 2005. urtean abiatu zen, hasieran bi ikastetxek esku hartu zutela, eta hurrengo urteetan beste ikastetxe eta elkarte batzuek ere esku hartuko dute; ondorioz, epe luzean, hezkuntza proiektu bat abiarazi nahi da. Hezkuntza prozesuak hainbat jarduera dauzka, denboran zehar banatuta, eta horien segida parte-hartzaileen ezaugarrien arabera bereiziko da. Lurralde eta Etxebizitza Sailari herri lurra eskatu zaio.

147

Inguru horretan, zuhaitz espezieekin basotzea egingo da hezkuntza helburuekin, eta lahardi garatu eta ernaberritzen denari lotutako beste espezie batzuk ere erabiliko dira. Inguruan ez dago horrelako lahardi onik, baina ez da ahaztu behar proiektuaren hezkuntza xedea, eta horregatik sartzen dira aipatu espezie horiek. Hortaz, zuhaitz espezieak baino kopuru txikiagoan bada ere, basotzean erabiliko dira, ekosistemarentzat duten garrantziagatik.

Proiektuarekin lortu beharreko helburuak zehaztea Helburu Orokorrak 1. Valentziako baso lurren zeharkako onurak jakinaraztea, besteak beste: bioaniztasunaren eta ekosistemen kontserbazioa, paisaia zaintzea, lurra higaduratik babestea, ur geruzak berriz betetzea, onura sozial eta ekonomikoak. 2. Natur Baliabideen Kudeaketa Programa (PORN) programak jaso bezala, gizartearen parte-hartzea sustatzea babestutako gune natural honen kudeaketa eta kontserbazioan. 3. Zuzeneko neurriak hartzea mediterranear landaredia kontserbatu, lehengoratu eta balioesteko. 4. Ikertzen den gunearen bioaniztasuna handitzea, eta haren osaera kualitatiboa hobetzea. 5. Beste tresna bat eskaintzea, Calderona Mendilerroko Parke Naturalaren beste balio natural eta kultural batzuk jendartean zabaltzeko.

Helburu Espezifikoak 1. Mediterranear landaredia nolakoa den, zeinek osatzen duten, zein dinamika duen eta ekosistemaren funtzionamenduan zer-nolako garrantzia duen jakitea. 2. Gizakiaren eta ingurunearen arteko afektibitatezko harremana bultzatzea, horretarako gune bat babestuz, natur ingurunea ezagutu, aintzat hartu eta harekiko atxikimendua izateak kontserbatzeko motibazioa areagotu egingo duelako ideian oinarrituta. Horri esker, gauza bera egin ahal izango da parke natural osoan.

Jarduerak garatzeko lan plana 1. Fasea: diagnosiaurrekoa eta prestakuntza Fase honetan, proiektuari ekiteko aukera aztertzen da, bai teknikaren, bai zientziaren, bai hezkuntzaren ikuspegitik. Izan daitezkeen hartzaileekiko lehen harremanak egiten dira hainbat bileraren bidez.

2. Fasea: motibazioa Parte-hartzaileak proiektuan barneratzen dira ingurunea ezagutzearekin, landarediak ekosistemetara dakartzan onurak, landarediak faunarekin duen lotura estuagatik daukan garrantzi handia eta abar jakitearekin zerikusia duten hezkuntza jardueren bidez. Gainera, munduko beste toki batzuetan emaitza ona eman duten antzeko beste esperientzia batzuk ere erakutsiko dira; izan ere, horietako batek Bakearen Nobel Saria irabazi zuen 2004. urtean. Jarduerak mota guztietako pertsonentzat â&#x20AC;&#x201C;eskolako haurrak, helduak, elkarteak eta abarâ&#x20AC;&#x201C;, horretarako teknika narratiboak zein ikusizkoak erabiliz, proiektuaren inguruan sentiberatu, motibatu eta informazioa emateko. Calderona Mendilerroko Parke Naturalaren balio naturalen ezagutzari zuzen lotutako jarduerak egingo dira, eta ez da galduko balio kulturalak hedatu eta jendartean zabaltzeko aukera, parke naturalaren barruan dauden herriak sustatzen ahalegintzeaz gain; horrela, beste eginkizun bat beteko da: gure herritarren garapen sozioekonomikoa.

3. Fasea: ekin, basotu Landareak mintegian aldi batez zaindu ondoren, natur ingurunera eramaten dira. Fase hau gauzatzeko funtsezkoa da parke naturaleko mantentze taldearen lankidetza, eta, jakina, Ingurumen Hezkuntza Taldea ere bertan izango da.

4. Fasea: kontserbazioa eta jarraipena Fase honetan, xedea da prozesuan esku hartzen duen bakoitzak basotutako gunearen kontserbazioan bere burua inplikatuta ikustea. Hala, konpromiso pertsonalen bidez, bisitak egingo dira landareak ureztatzeko eta

148

hutsuneak (hil diren birlandatutako landareak) berriz betetzeko. Horretarako, komenigarria da esku hartzen duen kolektiboak ureztatze egutegi bat egitea, eta kontuan hartzea udaldian gehiago ureztatu behar dela negualdian baino.

5. Fasea: ebaluazioa eta jarraipena Urtero, Parke Naturaleko Bulego Teknikoak basotzearen emaitzen zenbakizko jarraipena egingo du. Landare guzti-guztien jarraipena egitea praktikoa ez denez gero, birlandatze bakoitzean landare adierazgarri batzuk hautatuko dira, eta jarraipen fotografikoa egingo zaie. Lagin adierazgarri horiekin arrakastaren edo porrotaren arrazoiak jakin nahi dira, eta erkaketak egin gainerako birlandaketekin. Mantentze taldeak ere ureztatze egutegi bat egingo du birlandatutako gunerako. Datuok urtero jasoko dira, eta hurrengo kanpainetarako oinarria izango dira.

Egin litezkeen jarduera osagarriak • Basotu baino lehen, “Hazien bilketa” egiten da. Horretarako, parte-hartzaileek, Ingurumen Hezkuntzako Taldearekin batera, txango atsegin bat egin behar dute espezie gehien dagoen inguru bateraino –bai zuhaitz espezieak (Quercus ilex, Quercus suber...), bai zuhaixka itxurako espezie mediterranearrak (Quercus coccifera, Pistacea lintiscus...)–, eta ondoren haziak bildu egin behar dituzte. Hazi horiek, geroago, ernamuindu, landatu eta zaindu egingo dira, eta aldaxkak etorkizuneko birlandaketetan erabiliko. • “Baso mintegia”: kasu honetan, parte-hartzaileek baso landareak sortzeko konpromisoa hartzen dute, betiere irabazi asmorik gabe, nork bere landareak izan ditzan hurrengo landaketetarako.

Giza eta ekonomia baliabideak. Aurrekontua Giza baliabideak 1. Proiektuaren jarraipena, parke naturaleko zuzendari-kontserbatzailearen bidez. 2. Calderona Mendilerroko Parke Naturaleko Ingurumen Hezkuntzako Taldea: bi irakasle eta administrari bat. 3. Calderona Mendilerroko Parke Naturaleko Mantentze Taldea; horren lana funtsezkoa izango da. 4. Parte hartzen duten taldeekin –udalak, ikastetxeak, elkarteak eta abar– lotura eginkizuna beteko duten koordinatzaileak. Erakunde horietako irakasleak eta arduradunak izango dira.

Ekonomia baliabideak Aurrekontua: 0 euro. Ikus daitekeen bezala, oraingoz, erabiltzen diren bitarteko material guztiak maileguan eskatzen dizkiegu VAERSA herri enpresari (aitzurrak, identifikatzeko zintak, babestekoak…) eta Saileko Hazi Bankuari (aldaxkak eta haziak).

Proiektuaren eragina babestutako gune naturalean eta gizarte ingurunean Basotzeak hezkuntza helburuak izango ditu, eta, nagusiki, balioak eta ezaguerak zabaltzeko tresna gisa erabiliko da, baina ez da gutxietsi behar landarediari laguntzeak dakarren onura. Ernaberritzen diren zuhaitz espezieak eta zuhaixka-itxurakoak natur ingurunean sartzeak modua ematen du landarediak ahalmen handiagoa izan dezan askotariko erasoei aurre egiteko. Inoiz ez da baso heldurik lortuko, ez bagara horretan ahalegintzen hasten.

149

Ingurumen Hezkuntza EHUko hainbat titulazioetan

Araitz Uskola, Gurutze Maguregi, Lola FernĂĄndez â&#x20AC;˘ EHUko Matematikaren eta Zientzia Esperimentalen Didaktika Saila, Irakasleen Unibertsitate Eskola

Sarrera Ingurumenari, ingurumen arazoei edo garapen iraunkorrari buruzko literatura guztian (NBE 1972, 1982, 1992, 2002) behin eta berriro azpimarratzen da Ingurumen Hezkuntzaren garrantzia, ingurumen arazoa delakoa konpontzeko ezinbesteko tresna den aldetik. Ingurumen Hezkuntza, behin eta berriro diote, hezkuntza aldi guztietan sartu behar da eta, gainera, egokitu jende eta testuinguru mota guztietara, pertsona eta gizarte talde guzti-guztiek beren errealitatearen eraldaketaren eragile kontziente izatea lortu nahi baita. Ingurumen Hezkuntza 70eko hamarkadan sendotu zen, Belgraden (Unesco, 1975) eta Tbilisin (UNESCO, 1977) egindako konferentzia handietan, hark zein helmuga eta xede izan behar zituen zehaztu baitzuten. Ordudanik asko idatzi da, ezin konta ahala plan eta proiektu abiarazi dira eta, teorian behintzat, herrialde guztietako ikasketa planetan sartu da. Hala ere, proposatu eta abiarazitako programek ez zituzten beti kontuan hartzen helburu guztiak, eta askotan helburu bat edo bi bete baino ez zuten egiten, ziurtzat jota gainerako helburuak ikasketa prozesuaren ondorio logiko gisa beteko zirela. Eta, hala, pentsatzen zen arazoen kontzientzia hartzea arazoak ezagutzearen ezinbesteko ondorioa zela, eta ingurumena hobetzen aritzea izango zela mundu guztiak arazo baten kontzientzia hartu ondoren egingo zuena. Hala ere, begi-bistakoa da arazoak ongien ezagutzen dituzten pertsonak ez direla beti kontzientzia handiena dutenak, ez eta joera handiena dutenak ere arazoen konponketaren aldeko ekintzetan parte hartzeko; izan ere, ingurumen hezkuntzaren helburuek eta egiten den lanak beste osagai garrantzitsu bat dute, jakitea ez bezalako ikaskuntza mota bat eskatzen duten jarrera eta balioei lotuta dagoena. Gure iritziz, pertsonak ez ditu bultzatzen arazoez gehiago jakiteak ingurumen arazoak konpontzera, edo bere ingurumena hobetzera, herritar kontzientzia izateak baizik, arazoen sorreran dagokien erantzukizuna onartzeak, eta eragile aktibo gisa haiek konpontzeko ahalmena dutelako konfiantza izateak, eta, horregatik, hezkuntzak alderdi horiek sustatzeko lan egin beharko du. Uste sendo hori egon da EHUko Matematikaren eta Zientzia Esperimentalen Didaktika Sailak ematen dituen ingurumen hezkuntza ikasgaietarako gure curriculum proposamenen oinarrian.

Esparru Teorikoa Logikoa dirudi ikasgaien helburuen oinarrian 1975ean Belgradeko konferentzian (UNESCO, 1975) ingurumen hezkuntzaren inguruan zehaztutako helmuga eta xedeak egoteak. Bai ikasgai horiek abiarazteko, bai horiei oinarri filosofiko-teorikoa emateko, gainera, oso tresna ideologiko eta metodologiko ahaltsuak ditugu, hala nola teoria kritikoa, paradigma sistemikoa edo konplexutasunarena eta konstruktibismoa, eta horiek gure zeregin didaktikoan nondik jo erabakitzen laguntzen digute. Ikus dezagun zertan laguntzen diguten ingurumen hezkuntzaren tratamenduan:

150

• Teoria kritikoari dagokionez, uste dugu eraikuntza zientifikoa ez dela neutrala, ideologikoki konprometitua baizik, ingurumen arazoen ikasketak ez lukeela ezkutatu behar horiek gertatzen diren munduan kulturaren ikuspuntutik onartu egiten dela gizarte talde batzuek beste batzuk esplotatu eta zapaltzea, eta ingurumen arazoak ezin direla era teknikoan bakarrik konpondu, beharrezkoa delako sistemaren beraren egiturazko baldintzak aldatzea. • Konplexutasunaren teoriatik ondorioztatzen dugu arazoei lotutako ikuspuntua erabili behar dugula gaikako ohikoaren ordez, arazoen ikuspuntu hori hainbat mailatan edo aldetatik gauzatuko dela, mikro edo partikularretik makro edo orokorreraino, edo alderantziz, ingurumen arazoen azterketa beren konplexutasun osoan egin behar dela, kontuan hartuta alderdi naturalak, ekonomikoak, sozialak, kulturalak eta abar, ikuspuntuak ebolutiboa izan behar duela, kontuan hartu behar dituela arazoak konpontzeko egon daitezkeen moduak, eta taldean lan egitea, azalpenak batera eskaintzea eta beste informazio iturri batzuk erabiltzea ezinbesteko baldintzak direla hezkuntza konplexua lortzeko. • Teoria konstruktibistatik ikasten dugu ikaskuntza eraikuntza pertsonal eta soziala dela, pertsonek eskuhartze eraginkorra dutela esanahiaren eraikuntzan eta beren aldez aurreko ikusmoldeak ekartzen dituztela egoera berriak interpretatzeko, eta ikaskuntza norberaren ideien, esperientziaren eta gainerakoen ideien arteko interakzioaren bidez gertatzen dela, eta interakzio horren ondorioz aldatu egiten direla aldez aurreko ideiak.

Testuingurua Matematikaren eta Zientzia Esperimentalen Didaktika Sailak Ingurumen Hezkuntzarekin zerikusia duten lau ikasgai ematen ditu EHUn. Ikasgaien helmuga eta xedeak ingurumen hezkuntzarenak berak dira. Horiek kontuan hartuta, proposatzen dugu ikasleek gure geletan honako hauek lortzea: • • • • • • •

Ingurumen arazoak ezagutzea eta ebaluatzea. Dokumentazio iturriak era kritikoan erabiltzen ikastea. Ingurumen arazoetan, herritarren kontzientzia eta, beraz, erantzukizuna sustatzea. Arazoen konponketan autokonfiantza sortzea. Konponbideak bilatzeko orduan bestela pentsatzearen sustapena. Tresnen erabilpenean gaitzea taldeen kudeaketan. Parte-hartzea eta lankidetzazko ikasketa sustatzea.

Ikasgaietako edukiak hurrengo gai-ardatz hauen inguruan egituratzen dira: • Ingurumenaren kontzeptu sistemikoa, sistema faktore natural, ekonomiko, sozial eta kulturalek beren arteko interakzioan osatu dutela ulertuta. • Gizaki-ingurune harremanaren eboluzioa. • Ingurumen arazoak eta horiek ulertzeko beharrezko kontzeptu zientifikoak. • Garapen iraunkorraren kontzeptua. • Mundu konferentzietan hartutako konpromisoak eta, bereziki, Agenda 21 izenekoa. • Aztarna ekologikoaren kontzeptua. • Ingurumen hezkuntza aldaketa tresna gisa. Ardatz egituratzaile komunak horiek izan arren, desberdintasunak daude ikasgaietan lantzen diren edukietan, eta honela laburbil daitezke: 1. IH hezkuntza formalean: Ingurumen hezkuntza ikasgaia, hautazkoa Lehen Hezkuntzako Irakasleentzat. Lehen Hezkuntzako ikasleek berezikiago lantzen duten eduki gida, Eskolako Agenda 21 delakoa azpimarra dezakegu; horren arabera, hezkuntza komunitateak ikastetxearen antolaketa eta kudeaketan parte hartzen du hiru alderdi honetatik: • Eskola ingurunearen kudeaketa iraunkorra: eraikina eta barne zein kanpo ingurunea, zarata, hondakinak eta birziklatzea, materialak eta bitartekoak, energia eta ura, eta garraioa. • Curriculum berrikuntza: parte-hartzea, jakintza artekotasuna, kudeaketa demokratikoa, gizarte eta ingurumen arazoaren ikerketa, bizikidetasuna, talde lana, koherentzia helburuen eta metodologiaren artean, kalitatea, eta giza garapena. • Komunitatearen parte-hartzea: komunitatearen baliabideak aprobetxatzea, komunitatean txertatzea, desberdintasunak berdintzea, esku hartzea Tokiko Agenda 21ean, komunitatera irekitzea, gizarte dinamizazioa, komunitateko hezkuntza eragileen integrazioa eta balioestea komuna den oro. 2. IH hezkuntza ez-formalean: Ingurumen Hezkuntza, hautazkoa Ingurumen Zientzietan; Ingurumen Hezkuntza eta Ekologia, derrigorrezkoa Gizarte Hezkuntzan; Ingurumen Hezkuntza ez formala, hautazkoa Gizarte Hezkuntzan. Hezkuntza ez-formalaren barruan sartzen ditugu bi titulazio hauetan ematen ditugun ikasgaiak: Ingurumen Zientziak eta Gizarte Hezkuntza; izan ere, bi titulazio horietatik abiatuta, arlo honetan lan aukera interesgarriak

151

egongo lirateke. Hala ere, bi titulazioetako ikasleen abiapuntua oso desberdina denez gero, ikasgaiei heltzeko era ere desberdina da. Ingurumen Zientzietako ikasleen kasuan, gure asmoa da, lehenik eta behin, hezkuntza mundura hurbiltzea, eta, horretarako, hezkuntzan, oro har, eta Ingurumen Hezkuntzan, zehazkiago, oinarrizkoak diren paradigmak azpimarratzen ditugu. Tokiko Agenda 21 ere lantzen dugu, erabiltzen den tresna delako, eta gure komunitateetan gero eta ahalmen handiagoa duelako. Gizarte Hezkuntzako ikasleen abiapuntua kontuan hartuta, begi-bistakoa da beharrezkoa dela haiek zientzia kontzeptu jakin batzuen berri izatea, ingurumen arazo asko errazago uler ditzaten. Ondorioz, derrigorrezko ikasgai bat dute, Ingurumen Hezkuntza eta Ekologia izenekoa, eta horretan ikasten dituzten ekologia kontzeptuak lagungarriak dira bai elkarrekiko erlazioen konplexutasunean lehen urratsak egiteko, bai zientzia bereizteko haiek â&#x20AC;&#x153;ekologiaâ&#x20AC;? esaten ohi diotenetik, printzipio ekologistekin nahasten baitute. Aukera dute, halaber, Ingurumen Hezkuntza eta Hezkuntza Ez-formala hautazko ikasgaia egiteko ere; horretan, parte-hartze proiektuak gauzatzeko baliagarriak diren askotariko bitartekoak lantzen dituzte. Bitarteko horiek, alde batetik, parte-hartzea sustatzeko, taldean lan egiteko eta ingurunea aztertzeko tresnak dira, eta, bestetik, gure ingurunean dauden hornidura egokiak.

Bibliografia NAZIO BATUEN ELKARTEA (1972): Giza inguruneari buruzko Adierazpena. Giza Inguruneari buruzko Nazio Batuen Konferentzia, Stockholm. NAZIO BATUEN ELKARTEA (1982): Nairobiko Adierazpena. NBEren Konferentzia (Stockholm + 10), Nairobi. NAZIO BATUEN ELKARTEA (1992): Rioko Adierazpena Ingurumen eta Garapenari buruz. NBEren Konferentzia Ingurumen eta Garapenari buruz, Rio de Janeiro. NAZIO BATUEN ELKARTEA (2002): Garapen Iraunkorrari buruzko Johannesburgeko Adierazpen Politikoa, (Rio + 10). Garapen Iraunkorrari buruzko Munduko Goi Bilera, Johannesburg. UNESCO-Nazio Batuen Ingurumen Programa (1975): Belgradeko Gutuna. Ingurumen Hezkuntzari buruzko Nazioarteko Mintegia, Belgrad. UNESCO-Nazio Batuen Ingurumen Programa (1977): Tbilisiko Adierazpena. Ingurumen Hezkuntzari buruzko I. Gobernu arteko Konferentzia, Tbilisi.

152

Jardunaldietan parte hartutako jendea PĂşblico asistente a las Jornadas

Bermeoko portuaren ikuspegia Vista del puerto de Bermeo

Jardunaliden inaugurazioa, ezkerretik eskumara, Juanjo Agirrezabala, Miguel Ángel Gutiérrez, Ibon Galarraga, Josean Apraiz, Ruper Ormaza eta Mikel Mancisidor Inauguración de las Jornadas. De izquierda a derecha: Juanjo Agirrezabala, Miguel Ángel Gutiérrez, Ibon Galarraga, Josean Apraiz, Ruper Ormaza y Mikel Mancisidor

Jardunaldietan parte hartutako jendea Público asistente a las Jornadas

Lehenengo lan taldea “Tokiko komunitateen parte-hartzea eta inplikazioa” Participación e implicación de las comunidades locales

Bigarren lan taldea “Ingurumen hezkuntza esparru ez-unibertsitarioan” Educación Ambiental en el ámbito no universitario

“Babestutako guneen erabilera publikoa” lan taldearen ondorioen azalpena Lectura de conclusiones del grupo “Uso público de espacios protegidos”

Jardunaldien itxiera, Elisa Sainz de Murieta eta Mikel Mancisidor Clausura de las Jornadas, Elisa Sainz de Murieta y Mikel Mancisidor