Βυζαντινοί Αυτοκράτορες by Afroditi Fragkou

Βυζαντινοί αυτοκράτορες ανά δυναστεία

PDF που παράγονται χρησιμοποιώντας την ανοικτού περιεχομένου εργαλειοθήκη mwlib. Βλέπε http://code.pediapress.com/ για περισσότερες πληροφορίες. PDF generated at: Mon, 10 Jan 2011 15:48:56 UTC

Περιεχόμενα Άρθρα Κωνσταντίνεια Δυναστεία

Κωνσταντίνεια Δυναστεία

Γρατιανός Γρατιανός

Ιοβιανός Ιοβιανός

Ιουλιανός Ιουλιανός

2 2 3 3 4 4

Κωνσταντίνος Α' ο Μέγας

Κωνστάντιος Β'

Ουάλης Ουάλης

Θεοδοσιανή Δυναστεία Θεοδοσιανή Δυναστεία

Αρκάδιος Αρκάδιος

19 19 21 21 22 22

Θεοδόσιος Α'

Θεοδόσιος Β'

Μαρκιανός Μαρκιανός

29 29

Δυναστεία του Λέοντα

Αναστάσιος Α'

Βασιλίσκος (αυτοκράτορας)

Ζήνων (αυτοκράτορας) Ζήνων (αυτοκράτορας)

Λέων Α' Λέων Α'

Λέων Β' Λέων Β'

Δυναστεία του Ιουστίνου Δυναστεία του Ιουστίνου

41 41 42 42 44 44 45 45

Ιουστινιανός Α'

Ιουστίνος Α' Ιουστίνος Α'

Ιουστίνος Β' Ιουστίνος Β'

51 51 52 52

Μαυρίκιος (αυτοκράτορας)

Τιβέριος Β' Τιβέριος Β'

Φωκάς Φωκάς

55 55 56 56

Δυναστεία του Ηρακλείου

Αναστάσιος Β'

Αρτάβασδος

Ειρήνη η Αθηναία

Ηράκλειος Ηράκλειος

Ηρακλεωνάς Ηρακλεωνάς

Θεοδόσιος Γ' Θεοδόσιος Γ'

62 65 65 68 68 69 69

Ιουστινιανός Β'

Κωνσταντίνος Γ' Κωνσταντίνος Γ'

Κωνσταντίνος Δ' Κωνσταντίνος Δ'

73 73 74 74

Κωνσταντίνος Ε΄ ο Κοπρώνυμος

Κωνσταντίνος ΣΤ' Κωνσταντίνος ΣΤ'

Κώνστας Β' Κώνστας Β'

Λεόντιος Λεόντιος

Λέων Γ'

78 78 79 79 81 81 83

Λέων Γ'

Λέων Δ' Λέων Δ'

Λέων Ε΄

83 85 85 86

Λέων Ε΄

Μιχαήλ Α'

Νικηφόρος Α'

Σταυράκιος Σταυράκιος

Τιβέριος Γ' Τιβέριος Γ'

Φιλιππικός Βαρδάνης

92 92 93 93 94

Φιλιππικός Βαρδάνης

Φρυγική Δυναστεία

Θεόφιλος (αυτοκράτορας)

Μιχαήλ Β' Μιχαήλ Β'

Μιχαήλ Γ' Μιχαήλ Γ'

Μακεδονική Δυναστεία Μακεδονική Δυναστεία

98 98 99 99 101 101

Αλέξανδρος του Βυζαντίου

105

Αλέξανδρος του Βυζαντίου

105

Βασίλειος Α' Βασίλειος Α'

Βασίλειος Β' Βασίλειος Β'

Ζωή Α' Ζωή Α'

Θεοδώρα (11ος αιώνας) Θεοδώρα (11ος αιώνας)

Ιωάννης Τσιμισκής Ιωάννης Τσιμισκής

Κωνσταντίνος Ζ' Κωνσταντίνος Ζ'

Κωνσταντίνος Η' Κωνσταντίνος Η'

Κωνσταντίνος Θ' Κωνσταντίνος Θ'

Λέων ΣΤ' Λέων ΣΤ'

Μιχαήλ Δ' Μιχαήλ Δ'

Μιχαήλ Ε'

106 106 108 108 111 111 112 112 115 115 116 116 118 118 119 119 122 122 124 124 126

Μιχαήλ Ε'

126

Μιχαήλ ΣΤ'

127

Μιχαήλ ΣΤ'

127

Νικηφόρος Β'

128

Νικηφόρος Β'

128

Ρωμανός Β'

132

Ρωμανός Β'

Ρωμανός Γ' Ρωμανός Γ'

Δυναστεία Δουκάδων και Δυναστεία Κομνηνών

132 133 133 136

Δυναστεία Δουκάδων

136

Δυναστεία Κομνηνών

137

Αλέξιος Α' Κομνηνός Αλέξιος Α' Κομνηνός

Αλέξιος Β' Αλέξιος Β'

143 143 148 148

Ανδρόνικος Α'

149

Ανδρόνικος Α'

149

Ισαάκιος Α' Ισαάκιος Α'

Ιωάννης Β'

150 150 151

Ιωάννης Β'

151

Κωνσταντίνος Ι'

152

Κωνσταντίνος Ι'

152

Μανουήλ Α' Μανουήλ Α'

Μιχαήλ Ζ' Μιχαήλ Ζ'

153 153 155 155

Νικηφόρος Γ'

157

Νικηφόρος Γ'

157

Ρωμανός Δ' Διογένης Ρωμανός Δ' Διογένης

159 159

Οίκος Αγγέλων

162

Οίκος Αγγέλων

162

Αλέξιος Γ' Αλέξιος Γ'

Αλέξιος Δ' Αλέξιος Δ'

164 164 166 166

Αλέξιος Ε' Μούρτζουφλος

168

Αλέξιος Ε' Μούρτζουφλος

168

Βαλδουίνος Α' της Κωνσταντινούπολης Βαλδουίνος Α' της Κωνσταντινούπολης

169 169

Βαλδουίνος Β'

171

Βαλδουίνος Β'

171

Γιολάντα της Φλάνδρας Γιολάντα της Φλάνδρας

Ερρίκος της Φλάνδρας

172 172 173

Ερρίκος της Φλάνδρας

173

Θεόδωρος Α' Λάσκαρης

174

Θεόδωρος Α' Λάσκαρης

Θεόδωρος Β' Λάσκαρης Θεόδωρος Β' Λάσκαρης

Ισαάκιος Β' Ισαάκιος Β'

174 175 175 177 177

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης

178

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης

178

Ιωάννης Δ' Λάσκαρης Ιωάννης Δ' Λάσκαρης

Πέτρος του Κουρτεναί Πέτρος του Κουρτεναί

Ροβέρτος Β' του Κουρτεναί

189 189 190 190 191

Ροβέρτος Β' του Κουρτεναί

191

Δυναστεία των Παλαιολόγων

192

Δυναστεία των Παλαιολόγων

192

Ανδρόνικος Β'

193

Ανδρόνικος Β'

193

Ανδρόνικος Γ'

194

Ανδρόνικος Γ'

194

Ανδρόνικος Δ'

195

Ανδρόνικος Δ'

195

Ιωάννης Ε' Ιωάννης Ε'

Ιωάννης Ζ' Ιωάννης Ζ'

Ιωάννης Η'

196 196 197 197 198

Ιωάννης Η'

198

Ιωάννης ΣΤ'

199

Ιωάννης ΣΤ'

199

Κωνσταντίνος ΙΑ'

201

Κωνσταντίνος ΙΑ'

Μανουήλ Β' Μανουήλ Β'

Μιχαήλ Η' Μιχαήλ Η'

Μιχαήλ Θ' Μιχαήλ Θ'

201 205 205 206 206 207 207

Άλωση της Κωνσταντινούπολης

208

Άλωση της Κωνσταντινούπολης

208

Παραπομπές Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες

217

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες

220

Άδειες Άρθρου Άδεια

223

Κωνσταντίνεια Δυναστεία Κωνσταντίνεια Δυναστεία Η δυναστεία του Κωνσταντίνου ήταν αυτοκρατορικός Βυζαντινός Οίκος (324-378). Ιδρυτής και γενάρχης της ήταν ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α' ο Μέγας. Αναρρηθέντες αυτοκράτορες του Βυζαντίου από αυτή τη Δυναστεία ήταν οι: • • • •

Κωνσταντίνος Α' ο Μέγας (324-337) Κωνστάντιος Β' με συμβασιλείς τους Κωνσταντίνο Β' και Κώνστα (337-353) Κωνστάντιος Β' μονοκράτορας (353-361) Ιουλιανός (361-363)

Τα σημαντικότερα γεγονότα επί της Δυναστείας αυτής ήταν: • 325 Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α' ο Μέγας θεμελιώνει τη Νέα Ρώμη (Κωνσταντινούπολη) - Α' Οικουμενική Σύνοδος στη Νίκαια. • 330 Στις 11 Μαΐου 330 ο Κωνσταντίνος Α' εγκαινιάζει τη νέα πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας. • 337 Πεθαίνει ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α' ο Μέγας. • 353 Ο Κωνστάντιος Β' μένει μόνος αυτοκράτορας. • 363 Ο Ιουλιανός στην εκστρατεία του πέραν του Ευφράτη, κατά των Περσών, τραυματίζεται σε συμπλοκή και πεθαίνει. Τη δυναστεία αυτή διαδέχτηκε ο αυτοκράτορας Ιοβιανός, τον οποίο διαδέχτηκαν τα αδέλφια Βαλεντινιανός Α' και Βάλης. Ακολούθησε η Θεοδοσιανή Δυναστεία (379-518).

Γρατιανός Γρατιανός Ο Γρατιανός υπήρξε αυτοκράτορας του δυτικού ρωμαϊκού κράτους. Ήταν γιος του Ουαλεντινιανού Α' και κυβέρνησε από το 375 μέχρι το 383. Το 379, μπροστά στο φάσμα της γοτθικής απειλής, κάλεσε τον στρατηγό Θεοδόσιο να τους αντιμετωπίσει. Την ίδια χρονιά ο Θεοδόσιος στέφτηκε συναυτοκράτορας. Μέχρι τις αρχές του 381 πέτυχε ειρήνη με τους Γότθους, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στη Βαλκανική χερσόνησο ως υπήκοοι της Αυτοκρατορίας. Το 383, συγκέντρωσε στρατό προκειμένου να αντιμετωπίσει τη συνωμοσία ενός αξιωματούχου με το όνομα Μάξιμος. Το ίδιο έτος δολοφονήθηκε με ύπουλο τρόπο από μισθοφόρους του συνωμότη. Το έργο του δεν ήταν εξέχον, αν και ο ίδιος ήταν εξαιρετικά μορφωμένος. Η διοίκησή του επισκιάζεται σε μεγάλο βαθμό από την παρουσία του Θεοδοσίου Α'. Προηγούμενος Βαλεντινιανός Α'

Αυτοκράτορας της Ρώμης 375-383

Επόμενος Μάγνος Μάξιμος, Βαλεντινιανός Β'

Ιοβιανός Ιοβιανός Μετά το θάνατο του Ιουλιανού το 363, και ενώ αυτός βρισκόταν σε εκστρατεία, εκλέγεται από το ίδιο το στράτευμα ο Ιοβιανός Φλάβιος Κλαύδιος, ο οποίος διετέλεσε Αυτοκράτορας του Βυζαντίου κατά τα έτη 363 έως 364[1] . Γεννήθηκε περίπου το 331 στην Άνω Μοισία, στην περιοχή που βρίσκεται το σημερινό Βελιγράδι. Ο πατέρας του, Βαρρωνιανός, ήταν διοικητής της αυτοκρατορικής φρουράς του Κωνσταντίου Β΄. Παντρεύτηκε την κόρη του Λουκιλλιανού, αρχηγού του στρατού. Με την ιδιότητα του διοικητή της αυτοκρατορικής φρουράς ακολούθησε τον Ιουλιανό το 363 στην εκστρατεία του εναντίον του Πέρση Σαπώρ Β' στη Μεσοποταμία. Μετά το θάνατο του Ιουλιανού, ο Σαλούστιος αρνήθηκε την πρόταση να τον διαδεχτεί κι έτσι ανέβηκε στο θρόνο ο Ιοβιανός. Το χαρακτηριστικότερο σημείο της παρουσίας του ως αυτοκράτορας είναι ότι ότι αναίρεσε άμεσα όλα τα αντιχριστιανικά διατάγματα του προκατόχου του και επέτρεψε να επιστρέψουν από την εξορία οι επιφανείς επίσκοποι Ρώμης Λιβέριος, Αλεξανδρείας Αθανάσιος και Αντιοχείας Μελέτιος. Πέθανε κατά την επιστροφή του από την Συρία προς την Κωνσταντινούπολη στις 17 Φεβρουαρίου 364, στα Δαδάστανα της Βιθυνίας, χωρίς να προλάβει να ασκήσει ουσιαστική διοίκηση. Σύμφωνα με τον ιστορικό Αμμιανό Μαρκελλίνο, πιθανότερες αιτίες του θανάτου του ήταν δηλητηρίαση από μανιτάρια, αναθυμιάσεις ξυλάνθρακα ή δηλητηρίαση από εχθρούς του.

Παραπομπές [1] Κ. Παπαρρηγόπουλος, Ιστορικά και εθνικά (http:/ / users. att. sch. gr/ xtsamis/ IstorikaEthnika/ Paparigopoulos2. htm)

Βιβλιογραφία • Ammianus Marcellinus, Res gestae, Seyfarth, W. (ed.), Ammiani Marcellini Rerum gestarum libri qui supersunt (Leipzig 1978)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Άρθρο στη Livepedia (http://www.livepedia.gr/index.php/Î Î¿Î²Î¹Î±Î½Ï Ï _Î¦Î»Î¬Î²Î¹Î¿Ï _Î Î»Î±Ï Î´Î¹Î¿Ï ) • IME - Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Κόσμου (http://asiaminor.ehw.gr/Forms/fLemmaBody. aspx?lemmaid=4591) Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Ιουλιανός Ουαλεντινιανός Α'

Ιουλιανός Ιουλιανός Ιουλιανός

Ο Φλάβιος Κλαύδιος Ιουλιανός, γνωστός και ως Ιουλιανός ο Παραβάτης, υπήρξε ο τελευταίος παγανιστής αυτοκράτορας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Περίοδος βασιλείας:

Καίσαρας: 6 Νοεμβρίου 355- Φεβρουάριος 360 Αύγουστος: Φεβρουάριος 360 - 26 Ιουνίου 363

Προηγούμενος Αυτοκράτορας:

Κωνστάντιος Β'

Επόμενος Αυτοκράτορας:

Ιοβιανός

Δυναστεία:

Κωνσταντίνεια Δυναστεία

Ημερομηνία γέννησης:

331 - 332

Ημερομηνία θανάτου:

26 Ιουνίου 363

Ο Ιουλιανός (Φλάβιος Κλαύδιος Ιουλιανός, Λατ. Flavius Claudius Julianus), γνωστός ως Ιουλιανός ο Παραβάτης ή Ιουλιανός ο Αποστάτης, αλλά και Μέγας Ιουλιανός, ήταν Ρωμαίος αυτοκράτορας κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο. Συμβασίλευσε, ως Καίσαρας, με τον Κωνστάντιο Β' από το 355 ως το 360 και μόνος του, ως Αύγουστος, από το 361 ως το 363. Ο Ιουλιανός ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας της Κωνσταντίνειας δυναστείας και ο μοναδικός παγανιστής μετά τον Μέγα Κωνσταντίνο.

Νεανικά χρόνια Ο Ιουλιανός ήταν μέλος της αυτοκρατορικής οικογένειας, εξάδελφος του Κωνστάντιου Β' και γεννήθηκε το 331 ή 332. Η παιδική ηλικία του σημαδεύτηκε από εξαιρετικά βίαια γεγονότα που πιθανά σημάδεψαν ανεξίτηλα τον χαρακτήρα του. Αμέσως μετά τον θάνατο του Μ. Κωνσταντίνου το 337, ο στρατός λυντσάρισε τους ετεροθαλείς αδελφούς του Ιούλιο (πατέρα του Ιουλιανού και του Γάλλου) και Δαλμάτιο, τον μεγαλύτερο αδελφό του Ιουλιανού και άλλους συγγενείς και υποστηρικτές τους. Κατά την επίσημη εκδοχή, ο στρατός έδρασε αυθόρμητα, δίνοντας βάση στη φήμη οτι τα αδέλφια του Μ. Κωνσταντίνου δηλητηρίασαν τον αυτοκράτορα.[1] . Φαίνεται όμως πιθανότερο οτι ο ίδιος ο Κωνστάντιος Β' ενορχήστρωσε τη μαζική δολοφονία των συγγενών του και σ' αυτή την εκδοχή συνηγορεί η μετέπειτα, εκδικητική καθώς φαίνεται, εκτέλεση πολλών αυλικών του Κωνσταντίου από τον Ιουλιανό, με την ίδια πρόφαση οτι το είχε ζητήσει ο στρατός.[2] Μετά τη σφαγή του πατέρα τους, ο Κωνστάντιος παρέδωσε τα αδέλφια Ιουλιανό και Γάλλο στον επίσκοπο Ευσέβιο Νικομηδείας ο οποίος εμπιστεύτηκε τη μόρφωση του Ιουλιανού στον Μαρδόνιο, έναν μορφωμένο

Ιουλιανός Γότθο ευνούχο, για 4 χρόνια. Η ανάγνωση του Ομήρου υπό τη διδαχή του Μαρδονίου ήταν, σύμφωνα με τα ίδια τα γραπτά του Ιουλιανού, η χρυσή εποχή της παιδικής του ηλικίας.[3] Σε ηλικία 11 ετών, ανέθεσαν τη μόρφωση του Ιουλιανού και του Γάλλου στον επίσκοπο Γεώργιο Καππαδοκίας, στο υποστατικό του τελευταίου στην Καισάρεια. Αργότερα ο Ιουλιανός θυμόταν με φρίκη τα χρόνια αυτά κοντά στον ραδιούργο επίσκοπο. Ωστόσο είναι βέβαιο οτι υπερέβαλλε κάπως στην κρίση του αυτή καθώς, μαζί με τις δυσάρεστες χριστιανικές σπουδές, μπορούσε να διαβάσει ποικιλία μη χριστιανικών κειμένων από την πλούσια βιβλιοθήκη του Γεωργίου, τα οποία και θυμόταν αργότερα.[4] Ο Ιουλιανός είχε κλίση προς τη μόρφωση και έλαβε ευρύτατη κλασσική παιδεία. Έτσι, το [348] που του επιτράπηκε να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη, μαθήτευσε στον παγανιστή δάσκαλο Νικοκλή και τον χριστιανό Εκηβόλιο με τους οποίους διατήρησε επαφή και στη συνέχεια. Επίσης παρακολούθησε μαθήματα του παγανιστή Θεμίστιου. Το 350-51 πήγε στην Πέργαμο όπου μαθήτευσε κοντά στον φιλόσοφο Αιδέσιο, ο οποίος ήταν κάποτε μαθητής του νεοπλατωνικού φιλοσόφου Ιάμβλιχου και ανήκε στον κύκλο των νεοπλατωνικών που πίστευαν στην άμεση επαφή με το θείο (θεουργία).[4] Εκεί γνωρίστηκε με τον επίσης νεοπλατωνικό φιλόσοφο Μάξιμο με τον οποίο θα διατηρήσει στενή φιλία στην υπόλοιπη ζωή του. Μέσω του Μάξιμου, ο Ιουλιανός μεταστράφηκε οριστικά από το χριστιανισμό στις νεοπλατωνικές παγανιστικές αντιλήψεις, αν και κράτησε για καιρό κρυφή αυτή τη μεταστροφή[5] Εν τω μεταξύ, ο αδελφός του Γάλλος, ο οποίος δεν του έμοιαζε καθόλου στο χαρακτήρα γιατί ήταν βάναυσος και στενών αντιλήψεων,[6] είχε αναγορευτεί από τον Κωνστάντιο Καίσαρας και σταλεί στην Αντιόχεια, ως επικεφαλής των ανατολικών επαρχιών. Η κακοδιοίκησή του όμως ανάγκασε τον Κωνστάντιο να τον καθαιρέσει και να τον εκτελέσει το 354. Ο ίδιος ο Ιουλιανός τέθηκε σε απομόνωση στο Μεδιόλανο (Μιλάνο) για έξη μήνες, όπου φοβόταν συνεχώς οτι θα τον εκτελέσουν. Τελικά, χάρη στην γυναίκα του Κωνστάντιου, αυτοκράτειρα Ευσεβία, σώθηκε από τα χειρότερα και στάλθηκε στην Αθήνα όπου παρακολούθησε τις διαλέξεις του χριστιανού ρήτορα Προαιρεσίου και του νεοπλατωνικού Πρίσκου. Επίσης μυήθηκε στα Ελευσίνια Μυστήρια. Στη συνέχεια, ξαναέπεσε σε δυσμένεια αλλά, και πάλι χάρη στην Ευσεβία, απελευθερώθηκε και αναγορεύτηκε Καίσαρας από τον Κωνστάντιο σε ηλικία 24 ετών (6 Νοεμβρίου 355).[7]

Καίσαρας (355-360) Ο Κωνστάντιος έστειλε τον Ιουλιανό με μικρή στρατιωτική συνοδεία, με τη θεωρητική αποστολή να ηγηθεί του ρωμαϊκού στρατού στα δυτικά σύνορα και να αποκρούσει τις Γερμανικές φυλές που διέσχιζαν τον Ρήνο και λεηλατούσαν τις δυτικές επαρχίες. Επειδή όμως δεν εμπιστευόταν τις ικανότητες και την Ιουλιανός 361-363 μ.Χ. Σόλιδος (4.28 gm). [8] Προέλευση της εικόνας: CNG coins . αφοσίωση του νεαρού εξαδέλφου του, ο Κωνστάντιος του έδωσε ως συνεργάτες δικούς του αφοσιωμένους πολιτικούς και στρατιωτικούς αξιωματούχους. Ο ιστορικός Αμμιανός Μαρκελλίνος γράφει οτι αυτοί έκαναν οτιδήποτε περνούσε από το χέρι τους για να δυσκολέψουν το έργο του Ιουλιανού καθώς ο Κωνστάντιος φοβόταν την άνοδο της αίγλης του εξαδέλφου του. Όμως το πιο πιθανό είναι οτι αυτοί οι αξιωματούχοι στάθηκαν πολύτιμοι συμβουλάτορες του άπειρου ως τότε Καίσαρα.[9] [10] Παρά τη στρατιωτική και πολιτική απειρία του όμως, ο Ιουλιανος διεξήγαγε αποτελεσματικές επιχειρήσεις απόκρουσης και εκκαθάρισης των βαρβαρικών εισβολών και απέκτησε την εμπιστοσύνη των στρατιωτών του. Αν και στην αρχή δεν συνεργάστηκε καλά με τους εκεί Ρωμαίους στρατηγούς, πέτυχε μεγάλη νίκη εναντίον των Αλαμανών στη Μάχη του Στρασβούργου (357). Αυτή η νίκη έπεισε τον Κωνστάντιο για τις ικανότητες του Ιουλιανού.[11] Το έργο του πάντως δεν ήταν μόνο στρατιωτικό, καθώς ενδιαφέρθηκε για την αποτροπή της αύξησης της ήδη υπέρμετρης φορολόγησης των υπηκόων του, με αποτέλεσμα την ακύρωση σχετικής απόφασης του επάρχου του Φλωρέντιου. Στη συνέχεια, ανέλαβε ο ίδιος την πλήρη διαχείριση των οικονομικών

Ιουλιανός μιας επαρχίας (της Βελγικής Β'), με σκοπό να δείξει οτι η φορολογική ελάφρυνση των υπηκόων μπορούσε να οδηγήσει σε επιτυχέστερη συλλογή φόρων. Ταυτόχρονα όμως, η επιλογή του να διαμένει σε μια απομακρυσμένη επαρχία μακριά από το αυτοκρατορικό κέντρο στην πόλη Τρεβήροι (Τρίερ) και να ενισχύσει τους δεσμούς του με την τοπική αριστοκρατία, είναι ένδειξη οτι από τότε σχεδίαζε εξέγερση.[12] Τα επόμενα δύο χρόνια, η θέση του Ιουλιανού ισχυροποιήθηκε ακόμη περισσότερο, με νίκες εναντίων των Φράγκων και των Αλαμανών. Η ισχυροποίηση της εικόνας του στο στρατό άρχισε πια να ανησυχεί τον Αύγουστο Κωνστάντιο, ο οποίος έστειλε στον Ιουλιανό νέους συμβούλους, στην πραγματικότητα έμπιστους πράκτορές του διαβόητους για τη σκληρότητα και τις ραδιουργίες τους, προκειμένου να διερευνήσουν τις προθέσεις του Ιουλιανού.[13]

Αύγουστος (360-363) Το 360 κλήθηκε από τον Κωνστάντιο να στείλει μέρος του στρατού του στην Ανατολή, για να συμμετάσχει σε εκστρατεία εναντίον των Περσών. Στο άκουσμα αυτής της είδησης ή, κατά τους περισσότερους ιστορικούς,[14] [15] [16] [17] έπειτα από προσεκτικά ενορχηστρωμένη υποκίνηση του ίδιου του Ιουλιανού,[18] το στράτευμα επαναστάτησε εναντίον του Κωνσταντίου και ανακήρυξε τον Ιουλιανό Αύγουστο στο Παρίσι, τον Φεβρουάριο του 360. Αρχικά, ο Ιουλιανός έστειλε γράμματα στον Κωνστάντιο ζητώντας του αναγνώριση του νέου τίτλου του. Ο Κωνστάντιος δεν δέχτηκε αλλά δεν μπορούσε να κινηθεί εναντίον του, καθώς ο πόλεμος με τους Πέρσες συνεχιζόταν. Όλο το 360 πέρασε με τον Ιουλιανό να πραγματοποιεί επιχειρήσεις εναντίον των Φράγκων και των Αλαμανών και να προετοιμάζεται για εισβολή στην επικράτεια του Κωνστάντιου. Τέλος, την άνοιξη του 361 πέρασε αιφνιδιαστικά στην παραδουνάβια περιοχή και κατέλαβε το Σίρμιο, ήδη όμως ο Κωνστάντιος βάδιζε εναντίον του για την τελική σύγκρουση αλλά δεν πρόλαβε γιατί πέθανε στην Ταρσό της Κιλικίας στις 3 Νοεμβρίου 361.[19] Μάλιστα, λίγο πριν πεθάνει, ονόμασε τον Ιουλιανό διάδοχό του και αποφεύχθηκε ο εμφύλιος πόλεμος.[20] Ο Ιουλιανός ήταν πολύ επηρεασμένος από την κλασική Παιδεία, και τον ενοχλούσε η ραγδαία εξάπλωση του Χριστιανισμού,[21] τον οποίο θεωρούσε ασύμβατο με την Ελληνική Φιλοσοφία και εν γένει τον Ελληνικό Πολιτισμό ("Ημίν ανήκουσιν η ευγλωττία και αι τέχναι της Ελλάδος και η των Θεών αυτής λατρεία, υμέτερος δε κλήρος εστί η αμάθεια και η αγροικία και ουδέν πλέον. Αύτη εστίν η σοφία υμών"). Από θρησκευτικής άποψης δε, επιθυμούσε την επιστροφή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην Εθνική θρησκεία (την οποία οι χριστιανοί κατηγορούσαν ως "ειδωλολατρία", γι αυτό και προσέδωσαν στον Ιουλιανό επίθετα όπως "Παραβάτης", "Ειδωλιανός", "Αδωναίος", "Καυσίταυρος", "Αποστάτης" και "Πισαίος"). Σύμφωνα με τον Cousin, ολόκληρος ο κόσμος της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας τερματίσθηκε ουσιαστικά με τον θάνατο του Ιουλιανού.[22] Όμως, πολλοί σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν τον Ιουλιανό ως ένα από τους ικανότερους αυτοκράτορες σε όλη την ιστορία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, παρόλο που ουσιαστικά την κυβέρνησε επί μόλις δύο χρόνια. Αλλά ούτε και ο ασκητικός τρόπος ζωής του Ιουλιανού και η εμφάνισή του ήταν αγαπητά στους υπηκόους του, οι οποίοι είχαν συνηθίσει στην ιδέα του παντοδύναμου αυταρχικού μονάρχη που έπρεπε να στέκεται πολύ ψηλότερα από τους κοινούς θνητούς. Ούτε βοήθησε τη δημοτικότητά του η προσωπική συμμετοχή σε αιματηρές θυσίες.[23] Όπως παρατηρεί ο ιστορικός David S. Potter: (Οι υπήκοοί του) αναζητούσαν έναν ηγέτη απομακρυσμένο από αυτούς μέσω της αυτοκρατορικής ισχύος του ο οποίος, από το ύψος του Ολύμπιου μεγαλείου του, θα έδειχνε ενδιαφέρον για τα προβλήματά τους και τις επιθυμίες τους (...) Έπρεπε να ενδιαφέρεται για ότι ενδιέφερε τους υπηκόους του και να του αποδίδεται ταυτόχρονα ο ανάλογος σεβασμός. Δεν θεωρούσαν σωστό ένας αυτοκράτορας να σηκώνεται από τη θέση του για να συγχαρεί προσωπικά έναν ρήτορα, όπως έκανε κάποια φορά με τον Λιβάνιο, ούτε να περιφρονεί τις αρματοδρομίες.[24] Με σκοπό την προετοιμασία του στρατού για την επερχόμενη εκστρατεία εναντίον των Περσών, ο Ιουλιανός πέρασε τον χειμώνα του 361-362 στην Αντιόχεια, όπου και συνάντησε σοβαρά προβλήματα. Όταν προσπάθησε να αναβιώσει τη λατρεία τη σχετική με την αρχαία μαντική πηγή της Κασταλίας στο ναό του Απόλλωνα στο

Ιουλιανός προάστειο Δάφνη, οι ιερείς γνωμοδότησαν οτι τα λείψανα του χριστιανού μάρτυρα Βαβύλα απέτρεπαν την εμφάνιση του θεού. Τότε ο Ιουλιανός διέπραξε το μεγάλο σφάλμα να διατάξει την απομάκρυνση των λειψάνων από το χώρο του ιερού, με αποτέλεσμα αυτή να συνοδευτεί από μεγάλη πομπή πιστών χριστιανών. Λίγο αργότερα, ο ναός του Απόλλωνα καταστράφηκε από φωτιά και ο Ιουλιανός, ρίχνοντας βιαστικά την ευθύνη στους χριστιανούς, διέταξε σοβαρές ανακρίσεις. Επίσης, έκλεισε τη μεγαλύτερη εκκλησία της πόλης, πριν οι ανακρίσεις αποδείξουν οτι η πυρκαγιά ήταν προϊόν ατυχήματος.[25] Οι σχέσεις του με τους Αντιοχείς χειροτέρεψαν ακόμη περισσότερο μετά από μια σοβαρή έλλειψη τροφίμων. Ο Ιουλιανός προσπάθησε να σταθεροποιήσει την τιμή του σιταριού και να εισαγάγει από την Αύγυπτο. Τότε οι παραγωγοί αρνήθηκαν να πουλήσουν το δικό τους, υποστηρίζοντας οτι η συγκομιδή ήταν κακή και πως ήταν λοιπόν δίκαιο να αποζημιωθούν με υψηλότερες τιμές για το προϊόν τους. Ο Ιουλιανός τους κατηγόρησε για πρακτικές ανύψωσης τιμών και τους εξανάγκασε να πουλήσουν. Τμήματα των επιστολών του Λιβανίου[26] [27] υποδεικνύουν οτι και οι δύο πλευρές είχαν εν μέρει δίκιο ενώ ο Αμμιανός Μαρκελλίνος κατηγορεί τον Ιουλιανό για απλή δίψα για δημοσιότητα.[28] [25] Το 363, ο Ιουλιανός εισέβαλε στο περσικό κράτος, στο οποίο βασίλευε ο Σαπώρης Β', επικεφαλής ισχυρότατου εκστρατευτικού σώματος, ενώ έστειλε τον συγγενή του Προκόπιο επικεφαλής στρατού για να εισβάλλει κυκλωτικά από τα βόρεια. Γενικά η εκστρατεία αυτή έχει δεχτεί πολύ έντονη κριτική από τους σύγχρονους ιστορικούς, όχι μόνο γιατί θα μπορούσε να αποφευχθεί ο πόλεμος (ο Ιουλιανός απέπεμψε δημόσια την ειρηνευτική πρεσβεία των Περσών) αλλά και γιατί από την αρχή φαινόταν υπερβολικά φιλόδοξη και επικίνδυνη.[29] Πράγματι, παρά τις αρχικές επιτυχίες, το επιχείρημα αποδείχθηκε καταστροφικό για τον ρωμαϊκό στρατό που αντιμετώπισε μεγάλα επισιτιστικά προβλήματα και τη συνεχή παρενόχληση των περσικών δυνάμεων. Η στρατιά του Προκοπίου δεν εμφανίστηκε ποτέ στο εχθρικό έδαφος. Καθώς ο στρατός του Ιουλιανού εισχωρούσε όλο και περισσότερο στο εσωτερικό της περσικής Μεσοποταμίας, οι Πέρσες άνοιξαν τα αρδευτικά φράγματα πλημυρρίζοντας τη χώρα. Φτάνοντας εμπρός στην περσική πρωτεύουσα Κτησιφώντα, ο Ιουλιανός διαπίστωσε πως δεν διέθετε τον εξοπλισμό για την εκπολιόρκηση της πόλης. Τότε πήρε την απόφαση της επιστροφής και, καθώς η διαδρομή πίσω του ήταν πλημυρρισμένη, αναγκάστηκε να ακολουθήσε πορεία προς βόρεια, κατά μήκος του ποταμού Τίγρη. Η πορεία αυτή, μέσα στην εχθρική χώρα, κάτω από ανυπόφορο καύσωνα και υπό τη συνεχή παρενόχληση ενός εχθρού που απέφευγε την κατά μέτωπο σύγκρουση, ήταν εξαιρετικά προβληματική και όλα έδειχναν οτι ο ρωμαϊκός στρατός είχε πιαστεί σε θανάσιμη παγίδα. Οι Πέρσες γνώριζαν πως όχι μόνο ήταν επικίνδυνο να ριψοκινδυνεύσουν μια κατά μέτωπο σύγκρουση αλλά και οτι αυτό δεν ήταν αναγκαίο, καθώς το μόνο που χρειαζόταν ήταν να επιβραδύνουν την υποχώρηση των Ρωμαίων. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, στις 26 Ιουνίου 363, σε αψιμαχία με τους Πέρσες, ο Ιουλιανός χτυπήθηκε πισώπλατα από δόρυ και πέθανε μετά από λίγες ώρες στη σκηνή του, σε ηλικία 31 ετών. Παρ' όλη τη μετέπειτα χριστιανική παράδοση οτι χτυπήθηκε από άγιο και τις κατηγορίες των εθνικών, δεν φαίνεται να αληθεύει η εκδοχή της δολοφονίας από δικό του στρατιώτη.[30] Ο Λιβάνιος, 14 χρόνια μετά το γεγονός, ανέφερε οτι το δόρυ εκτοξεύτηκε από Άραβα ενώ σε κείμενο του Φιλοστόργιου αναφέρεται η γνωμάτευση του γιατρού του Ιουλιανού Ορειβάσιου ο οποίος, εξετάζοντας τη θανάσιμη πληγή, είχε διαπιστώσει πως προήλθε από ακόντιο που χρησιμοποιούσαν οι Άραβες σύμμαχοι των Περσών.[31] Ο διάδοχός του Ιοβιανός, για να περισώσει το εκστρατευτικό σώμα από τη δεινή θέση στην οποία βρισκόταν, συνθηκολόγησε με τους Πέρσες παραχωρώντας τους πέντε εξαιρετικά σημαντικές, από στρατιωτικής άποψης, συνοριακές επαρχίες καθώς και ισχυρά φρούρια της Μεσοποταμίας όπως η Νίσιβις και τα Σίνγκαρα.[30] Η συνθήκη δεν ήταν απλώς μια επαναφορά στην προ Διοκλητιανού εποχή αλλά δημιούργησε το εφαλτήριο για τις μετέπειτα εισβολές των Περσών στο ρωμαϊκό έδαφος.[32]

Ιουλιανός

Ἀκούσατε, λαοὶ, φυλαὶ, γλῶσσαι, πᾶν γένος ἀνθρώπων, καὶ ἡλικία πᾶσα, ὅσοι τε νῦν ἐστε, καὶ ὅσοι γενήσεσθε· [...] πᾶσα δύναμις τῶν οὐρανῶν, πάντες ἄγγελοι, οἷς ἔργον ἡ τοῦ τυράννου κατάλυσις, οὐ τὸν Σηὼν καθελοῦσι τὸν βασιλέα τῶν Ἀμοῤῥαίων, οὐδὲ τὸν Ὢγ βασιλέα τῆς Βασὰν, μικροὺς δυνάστας, καὶ μικρὸν μέρος τῆς οἰκουμένης κακοῦντας τὸν Ἰσραήλ· ἀλλὰ τὸν δράκοντα, τὸν ἀποστάτην, τὸν νοῦν τὸν μέγαν, τὸν Ἀσσύριον, τὸν κοινὸν ἁπάντων ἐχθρὸν καὶ πολέμιον, τὸν πολλὰ μὲν ἐπὶ γῆς μανέντα καὶ ἀπειλήσαντα, [33] πολλὴν δὲ ἀδικίαν εἰς τὸ ὕψος λαλήσαντά τε καὶ μελετήσαντα. . — Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Λόγος Κατά Ιουλιανού Βασιλέως Στηλιτευτικός Πρώτος (35.532)

Η πολιτική του Ιουλιανού H θρησκευτική πολιτική του Η πολιτική που ακολούθησε ο Ιουλιανός σήμερα χαρακτηρίζεται ως μια προσπάθεια αναβίωσης της Εθνικής θρησκείας και εξουδετέρωσης της επιρροής που ασκούσε ο χριστιανισμός στα κοινωνικά στρώματα της Αυτοκρατορίας. Ο Αμμιανός, ο οποίος παρουσιάζει με αρκετές λεπτομέρειες τις βλέψεις του Ιουλιανού, αναφέρει πως τα σχέδια του Ιουλιανού δεν περιορίσθηκαν σε μια απλή νομοθετική ανανέωση των προνομίων της εθνικής θρησκείας, αλλά στόχευαν σε μια βαθύτερη εσωτερική μεταρρύθμισή της. Η προσπάθεια αυτή της αναδιοργάνωσης έγινε στα πρότυπα της Χριστιανικής οργάνωσης και λειτουργίας της Εκκλησίας, παράλληλα διενεργώντας και μια προσπάθεια εξοβελισμού της χριστιανικής πίστεως τόσο με έμμεσους, όσο και άμεσους τρόπους. Η επίσημη αποκατάσταση της εθνικής θρησκείας συντελέστηκε το 362 και εκφράστηκε με μια σειρά απο μέτρα όπως • Απαγόρευση των χριστιανών να διδάσκουν ή να διδάσκονται την κλασσική παιδεία, αλλά και να εγγράφονται σε ανανεωμένα εκπαιδευτικά ιδρύματα • Ανάκληση αρειανοφρόνων, αλλά και άλλων εξορισμένων κληρικών με σκοπό την αύξηση των εσωτερικών εριδών στην Εκκλησία. Στην ίδια λογική θα πρέπει να ερμηνευτεί και η πολεμική πραγματεία του Ιουλιανού «Κατά Γαλιλαίων», μέσω της οποίας διαφαινόταν, με την επιλεκτικά στοχευμένη κριτική που ασκούσε, η γνώση του επί της χριστιανικής διδασκαλίας και ιδίως των εσωτερικών προβλημάτων της Εκκλησίας. Η προσπάθεια που κατέβαλε σε αυτή τη γενικότερη ανανέωση που επιχείρησε, αποτελούνταν από μια ιδιότυπη ενοθεϊστική σύνθεση χριστιανικής οργάνωσης, με Μιθραϊκό θεό, νεοπλατωνική θεολογία και ειδωλολατρική λατρεία με θεουργικές τελετές. Ο ενθουσιασμός που έδειξε ο Ιουλιανός για την επιτυχία του εγχειρήματος σήμερα κρίνεται μάλλον ανεδαφικός, καθότι η υπάρχουσα κατάσταση ήταν κατά τα φαινόμενα αδύνατον να αναστραφεί. Αυτό καταδείχθηκε με εμφατικό τρόπο κατά τη διάρκεια προσφορών θυσίας στην Αντιόχεια, οι οποίες πίστευε πως θα ήταν η αφετηρία της αναδιοργάνωσης της «εθνικής» θρησκείας, στο ναό του Απόλλωνα. Η τελετή βρήκε πενιχρή ανταπόκριση από τους κατοίκους, εν αντιθέσει με την πολυπληθή παρουσία χριστιανών την ημέρα εορτής του μάρτυρα Βαβύλα. Το γεγονός αυτό προκάλεσε τη μήνη του αυτοκράτορα ο οποίος διέταξε την ενώπιόν του απομάκρυνση των λειψάνων του μάρτυρα από την αρχική τους θέση, κάτι που θεωρήθηκε απο τους χριστιανούς ως ιεροσυλία, με αποτέλεσμα την πυρπόληση του ναού του Απόλλωνα. Η αντίδραση αυτή

Ιουλιανός βέβαια ήταν και αποτέλεσμα της ειλημμένης απόφασης του ιδίου να κλείσει το μεγάλο χριστιανικό ναό της πόλης, με αποτέλεσμα τη σύγκρουση με τους πολίτες της Αντιοχείας, οι οποίοι μάλιστα κατά τον Σωζομενό τον «βασιλέα καθύβριζον»[34] . Η Αντιόχεια, εν τέλει, αντί να καταδειχθεί το εφαλτήριο της αναγέννησης της εθνικής θρησκείας, αποτέλεσε την «ταφόπλακα» των σχεδίων του βασιλιά, ο οποίος πλέον αντιλαμβανόταν πως η πολιτική αυτή, με βάση τα δεδομένα της εποχής του δεν προσέφερε τίποτα περισσότερο από κώλυμα στο δημόσιο βίο και την οργάνωση του κράτους, αν και μέχρι τέλους της ζωής του δεν έπαψε να την υπερασπίζεται με κάθε τρόπο. Χαρακτηριστικό δε, του γεγονότος της προσγείωσης αυτής ήταν η άρνηση του επιστήθιου φίλου του και στενού συνεργάτη, επάρχου Σαλλουστίου, δις, να αναλάβει το θρόνο της αυτοκρατορίας, μετά το θάνατό του, αντιλαμβανόμενος προφανώς τον ουτοπικό οραματισμό της θρησκευτικής πολιτικής του Ιουλιανού.

Μέτρα του Ιουλιανού σε σχέση με τους Χριστιανούς Χαρακτηριστικό σημείο του νομικού του έργου είναι η απαγόρευση στους χριστιανούς ρητοροδιδασκάλους και γραμματικούς να διδάσκουν τα έργα της κλασικής Παιδείας, καθώς γι' αυτόν αυτή η ίδια η έννοια «Παιδεία» ταυτίζεται με την Ελληνορωμαϊκή Παράδοση σε όλες της τις εκφάνσεις και η τελευταία αποτελεί ένα θεόθεν δώρο που ποτέ δεν έπαψε να εποπτεύεται στην ιστορική του εξέλιξη από τον «Ελλάδος κοινόν ηγεμόνα και νομοθέτη και βασιλέα» Θεό Απόλλωνα – Ήλιο. [35] . Έτσι, στις 13 Μαρτίου του 362 μ.Χ., εξέδωσε, μεταξύ άλλων, διάταγμα με το οποίο απαγόρευε στους χριστιανούς ρητοροδιδασκάλους και γραμματικούς να διδάσκουν και να ερμηνεύουν τα έργα των Ελλήνων κλασικών. Το μέτρο αυτό, η ερμηνεία του και οι σκοπιμότητες που το υπαγόρευσαν αποτέλεσαν αντικείμενο διαμάχης ήδη από την εποχή του Ιουλιανού. Σώζεται πάντως (στο μεγαλύτερο μέρος της) επιστολή του τελευταίου (επιστολή #42) με την οποία προσπαθεί να δικαιολογήσει το μέτρο που πήρε. Στην επιστολή αυτή, ο Ιουλιανός εξηγεί ότι θεωρεί ασύμβατη τη διδασκαλία και ερμηνεία των κλασικών με τις Χριστιανικές αντιλήψεις περί της Εθνικής Ελληνικής Θρησκείας: "Παιδείαν ὀρθὴν εἶναι νομίζομεν οὐ τὴν ἐν τοῖς ῥήμασιν καὶ τῇ γλώττῃ πολυτελῆ εὐρυθμίαν, ἀλλὰ διάθεσιν ὑγιῆ νοῦν ἐχούσης διανοίας, καὶ ἀληθεῖς δόξας ὑπέρ τε ἀγαθῶν καὶ κακῶν, καλῶν τε καὶ αἰσχρῶν· ὅστις οὖν ἕτερα μὲν φρονεῖ, διδάσκει δὲ ἕτερα τοὺς πλησιάζοντας, αὐτὸς ἀπολελεῖφθαι δοκεῖ τοσούτῳ παιδείας, ὅσῳ καὶ τοῦ χρηστὸς ἀνὴρ εἶναι." (Σωστή παιδεία, νομίζω, δεν σημαίνει το να χειρίζεσαι τις λέξεις με ευρυθμία, αλλά το να σε διακρίνει η υγιής νοητική διάθεση να σκέφτεσαι λογικά, να 'χεις σωστές απόψεις για το καλό και το κακό, το ωραίο και το αισχρό. Αυτός, λοιπόν, που άλλα πιστεύει και άλλα διδάσκει σ' όσους μαθητεύουν πλάι του, νομίζω έχει απομακρυνθεί τόσο από την παιδεία όσο και από την τιμιότητα.) Ο Ιουλιανός θεωρεί πως η άρνηση των εθνικών θεών από τους χριστιανούς αποτελεί ασέβεια προς τους κλασικούς που τους τίμησαν: "Τὶ οὖν; Ὁμήρῳ μέντοι καὶ Ἡσιόδῳ καὶ Δημοσθένει καὶ Ἠροδότῳ καὶ Θουκυδίδῃ καὶ Ἰσοκράτει καὶ Λυσίᾳ θεοὶ πάσης ἡγοῦνται παιδείας· οὐχ οἱ μὲν Ἑρμοῦ σφᾶς ἱερούς, οἱ δὲ Μουσῶν ἐνόμιζον; Ἄτοπον μὲν οἶμαι τοὺς ἐξηγουμένους τὰ τούτων ἀτιμάζειν τοὺς ὑπ' αὐτῶν τιμηθέντας θεούς· οὐ μὴν ἐπειδὴ τοῦτο ἄτοπον οἶμαι, φημὶ δεῖν αὐτοὺς μεταθεμένους τοῖς νέοις συνεῖναι· δίδωμι δὲ αἵρεσιν μὴ διδάσκειν ἃ μὴ νομίζουσι σπουδαῖα, βουλομένους δέ, διδάσκειν ἔργῳ πρῶτον, καὶ πείθειν τοὺς μαθητὰς ὡς οὔτε Ὅμηρος οὔτε Ἡσίοδος οὔτε τούτων οὓς ἐξήγηνται [***] καὶ κατεγνωκότες ἀσέβειαν ἄνοιάν τε καὶ πλάνην εἰς τοὺς θεούς." (Τι λέτε, λοιπόν; Για τον Όμηρο, τον Ησίοδο, το Δημοσθένη, τον Ηρόδοτο, το Θουκυδίδη, τον Ισοκράτη και το Λυσία, δεν ήσαν κεφαλές της παιδείας οι θεοί; Μήπως δεν θεωρούσαν προστάτες τους, άλλοι τον Ερμή και άλλοι τις Μούσες; Είναι λοιπόν παράλογο, έτσι νομίζω, κάποιοι που δουλειά τους είναι να ερμηνεύουν τα έργα όλων αυτών, συγχρόνως να καταφρονούν τους θεούς που εκείνοι τίμησαν. Και παρ' όλο που το θεωρώ παράδοξο αυτό, δεν ισχυρίζομαι ότι πρέπει να αλλάξουν ιδέες οι δάσκαλοι της νεολαίας. Τους αφήνω να επιλέξουν ανάμεσα στο να μη διδάσκουν αυτά που δεν θεωρούν αξιόλογα και σημαντικά ή, αν επιθυμούν να συνεχίσουν τη διδασκαλία, πρώτα απ' όλα να κηρύξουν στους μαθητές ότι ούτε ο Όμηρος ούτε ο Ησίοδος ούτε κανείς από όσους

Ιουλιανός ερμηνεύουν [λείπουν λέξεις] αφού μέχρι και για ασέβεια τους έχουν κατηγορήσει και για ανοησία και θεολογικές πλάνες.) Με δεδομένες τις απόψεις του Ιουλιανού, πολλοί χριστιανοί θεώρησαν ότι το μέτρο τους απαγόρευε και να σπουδάζουν τα κλασικά γράμματα, ότι αποτελούσε δηλαδή αποκλεισμό των νεαρών χριστιανών σπουδαστών από την Παιδεία. Ωστόσο, στο τέλος της επιστολής ο Ιουλιανός διευκρινίζει: "Τους μὲν καθηγεμόσι καὶ διδασκάλοις οὐτωσὶ κοινὸς κεῖται νόμος· ὁ βουλόμενος δὲ τῶν νέων φοιτᾶν οὐκ ἀποκέκλεισται. Οὐδὲ γὰρ εἰκὸς οὐδὲ εὔλογον ἀγνοοῦντας ἔτι τοὺς παῖδας ἐφ' ὅ,τι τρέπωνται, τῆς βελτίστης ἀποκλείειν ὁδοῦ, φόβῳ τοῦ καὶ ἄκοντας ἄξειν ἐπὶ τὰ πάτρια·[...]" (Ιδού λοιπόν ο νέος νόμος που ισχύει για τους καθηγητές και διδασκάλους. Κανένας νέος που θέλει να φοιτήσει δεν αποκλείεται. Δεν θα ήταν ούτε λογικό ούτε δίκαιο, να κλείσω το δρόμο σε παιδιά που ακόμα δεν ξέρουν τι κατεύθυνση να ακολουθήσουν - από φόβο μήπως τα σπρώξω προς τα πατροπαράδοτα χωρίς να το θέλουν.) Παρά την όποια ερμηνεία του διατάγματος, γεγονός είναι πως το μέτρο αυτό, μαζί με μια σειρά άλλων μέτρων που εξέδωσε ο Ιουλιανός προς το τέλος της βασιλείας του, σηματοδοτούν μια υποχώρηση της ανεκτικότητας και μια σκλήρυνση της στάσης του προς τους χριστιανούς υπηκόους του. Μολονότι ο Ιουλιανός πιθανότατα θεωρούσε ειλικρινά ως υποκριτική στάση την ερμηνεία των Ελλήνων κλασικών από τους χριστιανούς, εντούτοις στο μέτρο αυτό διαφαίνεται η πρόθεσή του να ελαττώσει την επιρροή των χριστιανών δασκάλων στους νέους και να αφαιρέσει από τους πρώτους το κύρος και την αίγλη που τους προσέδιδε το επάγγελμα του ρητοροδιδασκάλου και κατ' επέκταση τα μέσα βιοπορισμού τους. Δεν ήταν μόνο οι Χριστιανοί που αποδοκίμαζαν τη στάση αυτή του Ιουλιανού. Ο εθνικός ιστορικός συγγραφέας Αμμιανός Μαρκελίνος, μολονότι γενικά ευνοϊκός απέναντί του, τον κατακρίνει για το μέτρο αυτό στην Ιστορία του, σχολιάζοντας ότι "ήταν σκληρός ο νόμος που απαγόρευε στους Χριστιανούς ρητοροδιδασκάλους και γραμματικούς να διδάσκουν, εκτός αν συναινούσαν στη λατρεία των θεών."

Κριτική του Ιουλιανού από τη νεότερη ιστοριογραφία Για μια τόσο σημαντική μορφή όπως ο Ιουλιανός, αναπόφευκτα υπάρχει ποικιλία απόψεων στους ιστορικούς της Βυζαντνής εποχής αλλά και στη νεότερη ιστοριογραφία. Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος δίνει μεγάλη σημασία στα δύσκολα παιδικά χρόνια του Ιουλιανού. Με σπουδή και διάθεση κατανόησης, αποδίδει την εχθρική στάση του Ιουλιανού απέναντι στη νέα θρησκεία όχι μόνο σε ψυχολογικούς και προσωπικούς λόγους αλλά και στην επίδραση που άσκησε σ’ αυτόν το λαμπρό κάλλος των -έστω παρηκμασμένων- Αθηνών, η δεινότητα των εθνικών ρητόρων της εποχής του και μεγάλη επίδραση από τις νεοπλατωνικές ιδέες των ανθρώπων οι οποίοι τον είχαν περιστοιχίσει. Αναφερόμενος ο ιστορικός στον χαρακτήρα και τις ικανότητες του Ιουλιανού, γράφει εγκωμιαστικά λόγια αν και χαρακτηρίζει ως αδικαιολόγητες κάποιες ενέργεές του κατά των Χριστιανών. Βλέπει επίσης ως άδικο να αποδίδεται στον Ιουλιανό μόνο η κατάργηση των προνομίων του Χριστιανικού κλήρου, αφού και οι μετέπειτα χριστιανοί αυτοκράτορες τα επανέφεραν εξ' ολοκλήρου. Αναφέρει επίσης την καθοριστική στιγμή που ο Ιουλιανός απέβαλε επίσημα την πίστη του και, εξ αιτίας αυτής του της πράξης, Ιστορία και Εκκλησία δεν έπαψαν να τον χαρακτηρίζουν αποστάτη και παραβάτη, παρά το οτι η πολιτική του θα μπορούσε να παρομοιαστεί σχεδόν με την πολιτική ανεξιθρησκείας του Μ. Κωνσταντίνου. Πλέκει το εγκώμιο του ανθρώπου που θα μπορούσε να αναδειχθεί "ενάμιλλος ενός Ξενοφώντος ή Αγησιλάου" και ο οποίος, επειδή γεννήθηκε σε λάθος εποχή, έπραξε έτσι που σαφώς η ιστορία δεν θα τον χαρακτηρίσει μέγα -αφού δεν ωφέλησε το έθνος του η την ανθρωπότηταο οποίος όμως "μοχθηρός άνθρωπος, όπως παρεστάθη υπό των χριστιανών, βεβαίως δεν ήτο".[36] Ο A. Vasiliev, αναφέρει τον Ιουλιανό με το γνωστό χαρακτηρισμό "Παραβάτης" και τον παρουσιάζει ως μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσωπικότητα. Και ο Vasiliev επικεντρώνει στα γεγονότα της παιδικής ηλικίας του Ιουλιανού και μάλιστα στις ψυχολογικές τους επιπτώσεις, στο φόβο του θανάτου που τον κατέτρεχε ως νέο και στην ανάγκη που τον έκανε να κρατά κρυφή την πίστη του στην αρχαία θρησκεία. Ο ιστορικός δεν συνηθίζει τους προσωπικούς χαρακτηρισμούς και απόψεις για την πολιτική του Ιουλιανού αλλά, μέσω των διαφορετικών

Ιουλιανός απόψεων των πρωταγωνιστών της τότε εποχής, προσπαθεί να μας βοηθήσει να συνάγουμε συμπεράσματα για την αλήθεια. Ωστόσο δεν αποφεύγει-στο ξεχωριστό τμήμα του έργου του που αναφέρεται στη Φιλολογία, την Επιστήμη, την Αγωγή και την Τέχνη- να ονομάσει τον Ιουλιανό "εξαιρετικά λαμπρή φυσιογνωμία του κόσμου των γραμμάτων του τετάρτου αιώνα".[37] Στο έργο του μεγάλου Ευρωπαίου ιστορικού G. Ostrogorsky οι αναφορές στον Ιουλιανό δεν είναι μεγάλες, ούτε φαίνεται να διακατέχεται από το θαυμασμό που δείχνουν σε αυτόν τον αυτοκράτορα οι Έλληνες συνάδελφοί του. Τον ξεχωρίζει αρχικά για τα έργα του στο χώρο της ρητορικής και περιορίζει το ενδιαφέρον του όχι σε όλα τα γεγονότα αλλά στη θρησκευτική του πολιτική και την προσπάθεια αναβίωσης της ειδωλολατρίας καθώς και στις αντιδράσεις των συγχρόνων του Χριστιανών.[38] Η καθηγήτρια Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου, στη Βυζαντινή της Ιστορία, αναφέρεται πολλές φορές στον Αυτοκράτορα Ιουλιανό. Η Χριστοφιλοπούλου δεν παραλείπει να αναφερθεί και στα γεγονότα των παιδικών χρόνων του Αυτοκράτορα, στην αγάπη του για τα βιβλία, στη ευγνωμοσύνη του προς την Ευσεβία, στις σχέσεις του με το Κωνστάντιο, καθώς και στα γεγονότα που οδήγησαν τον Ιουλιανό στο θρόνο. Μεγάλη σημασία αποδίδει η ιστορικός στην ψυχολογική επίδραση των τόσων δολοφονιών σε ένα μικρό παιδί, καθώς και στην επίδραση των παιδαγωγών του. Η αντιφατική εσωτερική του πολιτική, και κυρίως αυτή γύρω από τα θρησκευτικά θέματα, κατανοείται πρώτα και κύρια ως προϊόν σκοπιμοτήτων και αυτού που η ιστορικός ονομάζει "ιδιόμορφον θεολογίαν". Το στρατιωτικό και πολιτικό έργο του, παρά τα όποια λαμπρά κατορθώματα, εκτιμάται ως έργο που του λείπει πολιτικό ένστικτο και διπλωματική προπαρασκευή και για το οποίο "δεν σχεδιάζει πεπειραμένος και νουνεχής στρατηγός". Ομολογεί ωστόσο, οτι ο Ιουλιανός δεν υστερεί σε ανδρεία και τόλμη και οτι συμμερίζεται τις κακουχίες των στρατιωτών.[39] Ο ιστορικός Ιωάννης Καραγιαννόπουλος, στον πρώτο τόμο της Ιστορίας του Βυζαντινού κράτους, παρουσιάζει τον Ιουλιανό στο στρατιωτικό τομέα ως ταχύ, θαρραλέο και συνετό με μεγάλες επιτυχίες, ειδικά στα σύνορα του Ρήνου, οι οποίες τον κατέστησαν αγαπητό στα στρατεύματά του. Στον πολιτικό τομέα και ειδικά στη διαμάχη του με τον Κωνστάντιο ο Ιουλιανός παρουσιάζεται κατεχόμενος από ανησυχία και φόβο, έναν σχεδόν προληπτικό φόβο, προϊόντα όμως των συνθηκών. Ως άνθρωπος παρουσιάζεται ψυχικά υπερευαίσθητος και ασταθής, ευγενικός και προσηνής, αγαπητός στο περιβάλλον του και τον απλό κόσμο, φιλομαθής και με λαμπρή παιδεία. Η θρησκευτική του πολιτική χαρακτηρίζεται "ανεδαφική" και ο ίδιος "ρωμαντικός" αυτοκράτωρ. Αναλύονται διεξοδικά και με έντονη διάθεση κατανόησης τα υποκειμενικά και αντικειμενικά αίτια της πολιτικής του υπέρ της ειδωλολατρίας και το περιεχόμενο της θρησκευτικής του πίστης. Ο Καραγιαννόπουλος αποδίδει τις περισσότερες από τις πράξεις βίας εναντίον των Χριστιανών στους φανατισμένους εθνικούς αρχικά και αργότερα στο προσωπικό ολίσθημα του Ιουλιανού εξ αιτίας της αποτυχίας των προσπαθειών του να οργανώσει επί τη βάσει του Χριστιανισμού την αρχαία θρησκεία. Οι προσπάθειές του στην οικονομική πολιτική και τη βελτίωση της διοίκησης του κράτους, χαρακτηρίζονται "ειλικρινείς και σοβαρές".[40] Στο συλλογικό έργο της Εκδοτικής Αθηνών, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τα αφορούντα στον Ιουλιανό γράφει η Πολύμνια Αθανασιάδου, Διδάκτωρ ιστορικός. Η ιστορικός τον χαρακτηρίζει ως "ασυνήθιστα προικισμένο" παιδί και κάνει εκτενή αναφορά στις επιδράσεις -θετικές και αρνητικές- που άσκησαν πάνω του οι δάσκαλοί του καθώς και στο φόβο που επιβάρυνε τον ψυχισμό του και καθόρισε τη συμπεριφορά του. Πλάι στη θετική μορφή του Μαρδόνιου αναφέρεται αυτή του Γεώργιου Καππαδοκίας, στον οποίον οφείλει την εκπληκτική γνώση των Γραφών, και του οποίου η ποταπή φύση είχε αποφασιστική επίδραση στη θρησκευτική εκλογή του Ιουλιανού. Η δεκαεξάμηνη βασιλεία του Ιουλιανού, του οποίου το όνομα συνοδεύεται από το, εντός εισαγωγικών, επίθετο «Ο Μέγας», παρουσιάζεται θετική ως προς την πολιτική υπέρ της ανάπτυξης των πόλεων, ως προς το μεταρρυθμιστικό του έργο και τις αλλαγές που αφορούσαν στο στράτευμα και τη δικαιοσύνη. Ο αυτοκράτωρ Ιουλιανός χαρακτηρίζεται ως μία από τις πιο προικισμένες, ευγενείς και αξιολάτρευτες μορφές της παγκόσμιας ιστορίας.[41]

Ιουλιανός

Υποσημειώσεις [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8]

W.Treadgold 1997, σελ.52 D.S.Potter 2004, σελ.460-461 D.S.Potter 2004, σελ.496 D.S.Potter 2004, σελ.497 D.S.Potter 2004, σελ.498-499 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους 1978, τομ. Ζ', σελ. 52 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους 1978, τομ. Ζ', σελ. 53 http:/ / www. cngcoins. com

[9] D. Rohrbacher 2002, σελ.243,246 [10] D.S.Potter 2004, σελ.500 [11] D.S.Potter 2004, σελ.500-501 [12] D.S.Potter 2004, σελ.501-502 [13] D.S.Potter 2004, σελ.504 [14] D.S.Potter 2004, σελ.503,505 [15] W.Treadgold 1997, σελ.59 [16] D. Rohrbacher 2002, σελ.244 [17] G.W.Bowersock, Julian the Apostate, Harvard University Press, 1997, σελ. 46-50, ISBN 0-674-48882-2 [18] Hunt, David. Julian (http:/ / books. google. gr/ books?id=zdoUNivK_hsC& lpg=PA49& ots=S08m6xONr5& dq="Julian and his admirers might be at pains to stress his reluctance to forsake a life of study"& pg=PA57#v=onepage& q& f=false), στο The Cambridge Ancient

History: The Late Empire, A.D. 337-425 (επιμ. A.Cameron & P.Garnsey), Cambridge University Press, 1998, σσ. 57-58. ISBN 0-521-30200-5. [19] D.S.Potter 2004, σελ.505-508 [20] W.Treadgold 1997, σελ.59 [21] Τα ευνοϊκά μέτρα που έλαβε ο Κωνσταντίνος Α' υπέρ του Χριστιανισμού είχαν ως αποτέλεσμα τη ραγδαία αύξηση των Χριστιανών της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, καθώς σε μια περίοδο είκοσι ετών μετά την έναρξη του 4ου αιώνα, οπότε και επικρατούσαν αριθμητικά οι παγανιστές, οι Χριστιανοί αυξήθηκαν ως το σημείο να αποτελούν πιθανώς το μισό του συνολικού πληθυσμού. (James Allan Evans, The Emperor Justinian and the Byzantine Empire, Greenwood Press, 2005, σελ. xxvii). [22] Cousin Victor, Ιστορία της Ελληνικής Φιλοσοφίας (http:/ / anemi. lib. uoc. gr/ metadata/ b/ 6/ f/ metadata-413-0000138. tkl), Αθήνα 1885, σ. 119. [23] Αμμιανός Μαρκελλίνος, Res Gestae, 22.14.3 [24] D.S.Potter 2004, σελ.515-516. Ελεύθερη μετάφραση του: "They expected a man who was both removed from them by the awesome spectacle of imperial power, and would validate their interests and desires by sharing them from his Olympian height (...) He was supposed to be interested in what interested his people, and he was supposed to be dignified. He was not supposed to leap up and show his appreciation for a panegyric that it was delivered, as Julian had done on January 3, when Libanius was speaking, and ignore the chariot races." [25] D.S.Potter 2004, σελ.515 [26] Λιβάνιος, Επιστολές, 18.195 & 16.21 [27] Λιβάνιος, Επιστολές, 1.126 & 15.20 [28] Αμμιανός Μαρκελλίνος, Res Gestae, 22.14.1 [29] D.S.Potter 2004, σελ.516-517 [30] W.Treadgold 1997, σελ.62 [31] D.S.Potter 2004, σελ.518 [32] D.S.Potter 2004, σελ.519 [33] Μετάφραση: «Ακούστε λαοί, φυλές, γλώσσες, κάθε είδους άνθρωποι κάθε ηλικίας, όλοι όσοι υπάρχετε τώρα και όλοι όσοι θα υπάρξετε [...] κάθε δύναμη του ουρανού. Ακούστε άγγελοι, που ήταν έργο δικό σας το ρίξιμο του τυράννου, που δεν ανατρέψατε τον Σηών, τον βασιλιά των Αμορραίων, ούτε τον Ωγ, τον βασιλιά της Βασάν —οι οποίοι ήταν ασήμαντοι άρχοντες που έβλαψαν μόνο ένα μικρό μέρος της γης του Ισραήλ, αλλά τον δράκο, τον αποστάτη, τον μεγάλο εγκέφαλο, τον Ασσύριο, τον δημόσιο και ιδιωτικό εχθρό όλων ανεξαιρέτως, εκείνον που είχε εξοργιστεί και είχε απειλήσει πολύ επάνω στη γη, και που είχε διακηρύξει και εμβαθύνει σε τέτοια αδικία κατά του ουρανού». (Βλ. επίσης Robert Louis Wilken, The Christians as the Romans Saw Them 2nd ed., Yale University Press, 2003, σελ. 164, 165) [34] Σωζομενός Εκκλ. Ιστ. 5,19 [35] Π. Αθανασιάδη 2001, σελ. 186 [36] Παπαρρηγόπουλος 1886-87, τομ.3, σελ.532,535,537,539-545 [37] Vasiliev 1954, σελ.93,98 [38] Ostrogorsky 1995, σελ.81,110 [39] Χριστοφιλοπούλου 1975, σελ.79,124,119,153,154,156,157 [40] Καραγιαννόπουλος 1987, σελ.161-165,

Ιουλιανός

[41] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της Εκδοτικής Αθηνών, σελ.43,51,52,54,57,59,61,62,64,66

Πηγές • Αμμιανός Μαρκελλίνος. Res Gestae, Libri XV-XXV (βιβλία 15-25), στη Loeb Classical Library, Harvard University Press, 1939-2001, τόμοι 1-2 (πρωτότυπο και αγγλική μετάφραση). • Αθανασιάδη, Πολύμνια. Ιουλιανός, Μία Βιογραφία, Αθήναι, 2001 • Ιουλιανού έργα (Μισοπώγων - Κατά Χριστιανών - Επιστολές), εκδόσεις Θύραθεν ΕΠΙΛΟΓΗ • Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Ζ', Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1978 • Καραγιαννόπουλος, Ι. Το Βυζαντινό Κράτος, Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996 • Παπαρρηγόπουλος, Κωνσταντίνος Δ. Ιστορία του ελληνικού έθνους: Από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα / Κ. Παπαρρηγόπουλου, Π. Καρολίδη, Γ. Αναστασιάδη, Ν. Μουτσόπουλου., 2η έκδ., Αθήνα, Αλέξανδρος, 2001 (15 τόμοι). ISBN 960-8092-13-2 • Φειδάς, Βλάσιος. Εκκλησιαστικη Ιστορία, Αθήνα, 2002 • Χριστοφιλοπούλου, Αικατερίνη. Βυζαντινή Ιστορία, 3 τόμοι, Ηρόδοτος, Αθήνα, 2006 • Ostrogorsky, Georg. Ιστορία του Βυζαντινού κράτους, 3 τόμοι. Μτφρ. Ιωάννης Παναγόπουλος, Ιστορικές Εκδόσεις Στέφανος Δ. Βασιλόπουλος, Αθήνα, 2002 • Potter, David S. The Roman Empire at Bay AD180-395, Routledge, New York, 2004. ISBN 0-415-10058-5 • Rohrbacher, David. The Historians of Late Antiquity, Routledge, 2002. ISBN 0-415-20458-5 • Treadgold, Warren. A history of the Byzantine State and Society, Stanford University Press, 1997. ISBN 0-8047-2630-2 • Vasiliev, Α.Α. Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 324-1453. Μτφρ. Δημοσθ. Σαβράμη. Μπεργαδής, Αθήνα, 1954 Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Κωνστάντιος Β' Ιοβιανός

Κωνσταντίνος Α' ο Μέγας Κωνσταντίνος Α' ο Μέγας 1. ανακατευθυνση Κωνσταντίνος Α΄

Κωνστάντιος Β' Κωνστάντιος Β' Ο Κωνστάντιος Β' ήταν Αυτοκράτορας της Ρώμης (ή δεύτερος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου), δευτερότοκος γιος του Μεγάλου Κωνσταντίνου από τη δεύτερη σύζυγό του Φαύστα. Στον θρόνο ανήλθε 21 ετών το 337, έχοντας ήδη το 324 τιτλοφορηθεί από τον πατέρα του ως Καίσαρας.

Ο Κωνστάντιος ως Αυτοκράτορας Ο Κωνστάντιος ήταν ο πρώτος γιος που ευρισκόμενος στην Κωνσταντινούπολη πρόλαβε να αποδώσει τιμές στο νεκρό σώμα του πατέρα του, καθώς μετά ακολούθησε άγρια σφαγή των αρρένων συγγενών του προκειμένου να εξασφαλισθεί η διαδοχή από τους γιους του Κωνσταντίνου Α' με τη Φαύστα. Μόνο δύο μικρά ξαδέλφια του, οι Γάλλος και Ιουλιανός (παιδιά του Ιούλιου Κωνστάντιου, αδελφού του Κωνσταντίνου του Μεγάλου) κατάφεραν να σωθούν. Έτσι, το καλοκαίρι του 338 ο Κωνστάντιος και οι αδελφοί του Ο Κωνσταντίνος Β', σύγχρονο άγαλμα του στην Ρώμη συνέρχονται στην Παννονία και διαμοιράζουν τα εδάφη της Αυτοκρατορίας. Ο μεγαλύτερος, ο Κωνσταντίνος Β', διατήρησε τη Γαλατία, την Ισπανία και την Αγγλία όπου κυβερνούσε ως Καίσαρ, ο νεώτερος ο Κώνστας τη Ρώμη, Ιταλία, το Ιλλυρικό, την Παννονία και τις δυτικές αφρικανικές επαρχίες, ενώ ο Κωνστάντιος Β' έμεινε κάτοχος της Ανατολής και των υπόλοιπων Βαλκανίων πλην του Ιλλυρικού. Αργότερα ο Κωνσταντίνος Β', υπαναχωρώντας στη συμφωνία, εισέβαλε στην Ιταλία, όπου και σκοτώθηκε σε συμπλοκή, αφήνοντας τον αδελφό του Κώνστα μόνο κύριο σε όλη τη Δύση (340). Το 350 ένας αξιωματικός, ο Μάγνος Μαγνέντιος, ανακήρυξε αιφνίδια τον εαυτό του Αυτοκράτορα της Γαλατίας και καταδιώκοντας τον Κώνστα τον φονεύει. Ο Μάγνος, βοηθούμενος και από τον στρατηγό Βετράνιο, με πρεσβεία ζητούν από τον Κωνστάντιο την αναγνώρισή τους ως συνάρχοντες. Προς τον σκοπό αυτό ο Μάγνος ζητεί ως σύζυγο την αδελφή του Κωνστάντιου, την Κωνσταντία, προσφέροντας τη δική του αδελφή στον Κωνστάντιο. Ο Κωνστάντιος ρίπτει τους πρέσβεις στη φυλακή και εκστρατεύει κατά των σφετεριστών. Προκαλώντας συνάντηση για δήθεν αναγνώριση του Βετράνιου παρά τον Δούναβη, παρουσία του στρατού, με ρητορικό λόγο καταφέρθηκε κατά των προδοτών με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος του στρατού του Βετράνιου να τον εγκαταλείψει. Ο δε Βετράνιος αμαχητί αποθέτει τα σύμβολα της αρχής και ζητά συγγνώμη. Στη συνέχεια ο Κωνστάντιος με 80.000 στρατό βαδίζει κατά του Μαγνέτιου, του οποίου ο στρατός (30.000 άνδρες) κατατροπώνεται.

Κωνστάντιος Β'

Και ενώ είχε αναθέσει στον ξάδελφό του Γάλλο με τον τίλο του Καίσαρος τη φύλαξη των ασιατικών συνόρων με έδρα την Αντιόχεια (351) δίδοντάς του και την αδελφή του Κωνσταντία ως σύζυγο, η τυρρανική διαγωγή του Γάλλου τον φόβισε ότι μπορεί να εξελιχθεί σε νέο Μαγνέτιο, κάλεσε αυτόν στη Νόλα της Ίστριας (354) και τον αποκεφάλισε (εκεί που ο πατέρας του είχε σκοτώσει τον αδελφό του Κρίσπο).

Σόλιδος του Κωνσταντίνου Β με την μορφή του

Μετά τα γεγονότα αυτά ο Κωνστάντιος, έρμαιος των ευνούχων, γινόταν μέρα με τη μέρα πιό ωμός. Οι επιδρομές βαρβάρων και Περσών άρχισαν να πολλαλασιάζονται. Με παρέμβαση της συζύγου του Ευσεβίας ανακηρύσσει Καίσαρα τον μόνο ξάδελφό του Φλάβιο Κλαύδιο Ιουλιανό και του εμπιστεύεται την Γαλατία. Σε μια πολύχρονη εκστρατεία κατά των Περσών δεν κατάφερε τίποτε. Το 348 υπέστη δεινή ήττα από το βασιλιά των Περσών Σαπώρη Β'. Δέκα χρόνια μετά, ο Σαπώρης καλεί τον Κωνστάντιο να εγκαταλείψει την Αρμενία και τη Μεσοποταμία. Όταν αναγκάσθηκε ο Κωνστάντιος να ζητήσει τη βοήθεια του Ιουλιανού να σπεύσει κατά των Περσών με τα γαλατικά στρατεύματα, αυτά εξεγέρθηκαν και ανακήρυξαν τον Ιουλιανό Αυτοκράτορα με αποτέλεσμα να ξεσπάσει πόλεμος ανάμεσα στα ξαδέλφια. Ο Κωνστάντιος σπεύδοντας προς συνάντηση με τον Ιουλιανό έπεσε καθ΄οδόν και ασθένησε κοντά στην πόλη Μοψουκρήνη της Κιλικίας. Βλέποντας το τέλος του ζήτησε να βαπτιστεί και απεβίωσε στις 3 Νοεμβρίου του 361.

Θρησκευτική πολιτική Ο Κωνστάντιος Β’ υποστήριξε εμφανώς τον χριστιανισμό, μη ακολουθώντας όμως τη μετριοπαθή θρησκευτική πολιτική του πατέρα του Κωνσταντίνου. Σε αντίθεση με τους αδελφούς του υπήρξε οπαδός του αρειανισμού και, έχοντας κοντά του τον Ευσέβιο Νικομηδείας, πολέμησε με πάθος τη χριστιανική ορθοδοξία, όπως αυτή είχε διαμορφωθεί στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο. Σε νέα Σύνοδο που συγκάλεσε σε Ρίμινι και Αριμίνο (δίδυμη, 359) ανακήρυξε τον αρειανισμό επίσημο θρησκευτικό δόγμα της Αυτοκρατορίας. Πολύκροτο ζήτημα υπήρξε επί της εποχής του εκείνο του Αθανασίου Αλεξανδρείας. Κατά την εποχή της βασιλείας του ισχυροί επίσκοποι, που πρόσκεινταν περισσότερο στους Ομοίους (αμιγής αρειανισμός) συνδέθηκαν στενά με τον γραφειοκρατικό μηχανισμό της Αυλής, αποτελώντας μία ακόμα προνομιούχο και ευνοημένη κοινωνική ομάδα. Ο Κωνστάντιος προώθησε ενεργητικά τον αρειανισμό θεωρώντας τον ως το πιο αποδεκτό φιλοσοφικά και συμβατό με τον νεοπλατωνισμό χριστιανικό δόγμα, βλέποντάς τον σαν θρησκεία "των μορφωμένων χριστιανών Απολογητών μιας προηγούμενης γενιάς, ενάντια στη νέα ύποπτη ευλάβεια του Αθανασίου που βασιζόταν στον αυξανόμενο ενθουσιασμό των Αιγυπτίων μοναχών"[1] . Η ριζοσπαστική, απροκατάληπτη άρχουσα τάξη που είχε καταλάβει τη δημόσια διοίκηση επί Ιλλυριών Αυτοκρατόρων και είχε αποκτήσει αυλικό προφίλ επί Κωνσταντίνου Α’, τώρα ως σκοπό θέτει τον προσεταιρισμό της χριστιανικής Εκκλησίας ως όργανο εξυπηρέτησης των φιλοδοξιών της. Παρόμοια είναι η κατάσταση και στις δυτικές επαρχίες, αλλά σε μικρότερο βαθμό καθώς ο χριστιανισμός δεν είχε τόση διάδοση στη ρωμαϊκή Δύση. Ο Κωνστάντιος εξέδωσε διατάγματα τα οποία υποβάθμιζαν την ελληνορωμαϊκή αστική λατρεία, απομακρύνοντάς την από την κρατική εξάρτηση και πρόταση. Χαρακτηριστικό είναι το διάταγμα το οποίο ανέφερε πως έπρεπε «Να παύσουν όλες οι δεισιδαιμονίες και να ξεριζωθεί η ανισορροπία των θυσιών»[2] , ενώ σταδιακά απέσυρε την κρατική χρηματοδότηση από τις επίσημες τελετουργίες της, αν και ουδέποτε τις διέκοψε[3] . Με διάταγμά του επίσης αποφάσισε το κλείσιμο όλων των ναών, πλην των χριστιανικών, στην υπαρχία της Ανατολής[4] , αλλά και την απαγόρευση επί ποινής θανάτου και κατάσχεσης της περιουσίας, σε όποιον προσέφερε θυσίες σε θεούς[5] . Εν τούτοις τα μέτρα αυτά φαίνεται πως είτε δεν είχαν γενικό χαρακτήρα, είτε δεν εφαρμόστηκαν πλήρως, αφού παρατηρούνται στην Ανατολή επί εποχής Ιουλιανού, τόσο εθνικοί ναοί, όσο και ιερατείο[6] . Παρόλα αυτά ο ίδιος επικύρωσε τα προνόμια των Εστιάδων Παρθένων (ιέρειες της θεάς Εστίας), δεν διέλυσε το σώμα των ιερέων της αστικής ελληνορωμαϊκής λατρείας, απένειμε δε

Κωνστάντιος Β' ιερατικά αξιώματα σε εξέχοντες Ρωμαίους πολίτες, όριζε με διάταγμα την εκλογή ιερέα για τις αφρικανικές επαρχίες, χορηγούσε οικονομικές ενισχύσεις στους ναούς ενώ ουδέποτε απαρνήθηκε τον ρόλο και τον τίτλο του Pontifex Maximus, του οποίου επικύρωσε τα δικαιώματα περί των ιερών θεσμών[7] . Κατά γενική ομολογία «η ειδωλολατρεία κατά τη διάρκεια της βασιλείας του έχανε έδαφος ενώ αντιθέτως ο χριστιανισμός, όπως τον δίδασκαν οι οπαδοί του Αρείου προόδευε»[8] . Τελικώς αυτές οι εξελίξεις αποτέλεσαν μεγάλο πλήγμα για την, έτσι κι αλλιώς ευρισκόμενη σε υποχώρηση μετά την κρίση της ρωμαϊκής κοινωνίας κατά τον τρίτο αιώνα, αστική ελληνορωμαϊκή λατρεία. Ωστόσο ο χριστιανισμός, αν και φανερά ευνοούμενος πλέον από το ρωμαϊκό κράτος, δεν επικρατεί ακόμα απόλυτα και ευρίσκεται σε μία ευαίσθητη ισορροπία με το παλαιότερο θρησκευτικό status quo, αφού παρά την πρότασή του η σειρά των διαταγμάτων σχετικά με την εθνική θρησκεία δεικνύουν πως «ο εθνισμός εξηκολούθει να είναι επίσημος θρησκεία του κράτους»[9] . Την εποχή άλλωστε αυτή οι πληθυσμοί των μεγάλων ρωμαϊκών πόλεων είναι στην πλειονότητά τους θρησκευτικά μεικτοί, ενώ στα χωριά της υπαίθρου ο χριστιανισμός ακόμα δεν έχει μπορέσει να διαταράξει μία παράδοση αιώνων. Η συμπάθεια που εξαρχής επέδειξε ο Κωνστάντιος στους Ομοίους (μία εκ των τριών αρειανικών ομάδων) οδήγησε τους χριστιανούς αντιπάλους του να τον αποκαλέσουν «εχθρό της ορθοδοξίας»[10] αφού ως «μονοκράτωρ...εθεώρησεν εύκολον την επιβολήν των αρειανικών απόψεων καθολικώς»[11] όχι μόνο στέλνοντας στην εξορία ορθοδόξους επισκόπους[12] , αλλά επιβάλλοντας και γενικότερο, «συστηματικό διωγμό εναντίον των οπαδών του Συμβόλου της Νικαίας»[13] . Για το ζήτημα των διώξεων επί Κωνσταντίου, ο παγανιστής Αυτοκράτορας Ιουλιανός ο οποίος τον διαδέχθηκε, έγραφε σε επιστολή του: «είχα τη γνώμη ότι οι αρχηγοί των Γαλιλαίων θα είχαν μεγαλύτερη ευγνωμοσύνη σ' εμένα παρά στον προκάτοχο μου στη διοίκηση, γιατί επί βασιλείας του έτυχε πολλοί απ' αυτούς να εξοριστούν, να καταδιωχτούν και να φυλακιστούν και μάλιστα πολλές φορές να σφαγεί μεγάλος αριθμός απ' αυτούς τους λεγόμενους αιρετικούς, όπως στα Σαμόσατα, στην Κύζικο, στην Παφλαγονία, στη Βιθυνία, στη Γαλατία και σε πολλά άλλα μέρη, όπου ολόκληρες κωμοπόλεις λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν»[14] . Ταυτόχρονα, την ίδια περίοδο περίπου (μέσα του 4ου αιώνα), «ήταν η εποχή που η φιλυποψία του Κωνσταντίου άρχισε να αποκτά διαστάσεις μανίας καταδιώξεως. Οι αμέτρητοι μυστικοί αστυνομικοί του αυτοκρατορικού περιβάλλοντος επωφελήθηκαν από αυτή την κατάσταση για να καταστρέψουν τη σταδιοδρομία κάθε ταλαντούχου στρατηγού και πολιτικού, που δεν ανήκε στην παράταξή τους»[15] . Ο Αμμιανός Μαρκελλίνος αναφέρει τον τρόμο που «ένιωθε ο Κωνστάντιος Β΄, όταν σκεπτόταν ότι μπορεί να υπήρχαν άνθρωποι που ζητούσαν χρησμούς σχετικά με τη ζωή και τον θάνατό του. Τον τρόμο αυτό φρόντιζαν να καλλιεργούν κόλακες οι οποίοι του υπέβαλλαν την ιδέα ότι πολλοί συνωμοτούσαν εναντίον του, ζητώντας χρησμούς από τα μαντεία για το μέλλον του, και ότι η μοίρα του εξόντωνε όλους όσους προσπαθούσαν να την επηρεάσουν»[16] . Επρόκειτο, για μια γενικευμένη κατάσταση της εποχής. «Ο φόβος της μαγείας δεν περιοριζόταν στους αδαείς. Άνθρωποι υψηλής παιδείας όπως ο Πλωτίνος και ο Λιβάνιος πίστευαν σοβαρά ότι είχαν δεχθεί μαγική επίθεση...Έτσι εξηγείται η ανελέητη εφαρμογή των νόμων του Κωνστάντιου Β΄...κατά της μαγείας [που] τώρα πια έγινε αιτία θανατικής ποινής»[17] .

Κωνστάντιος Β'

Προσωπική ζωή Δεν υπήρξε και τόσο ευτυχής οικογενειάρχης, αφού πέθανε άτεκνος, καθώς ούτε από την πρώτη σύζυγο, (ξαδέλφη του) κόρη του θείου του Ιουλίου Κωνστάντιου, ούτε από τη δεύτερη την από Θεσσαλονίκης Ευσεβία που νυμφεύθηκε στο Μεδιόλανο το 353 απέκτησε παιδί, από δε την τρίτη που νυμφεύθηκε στην Αντιόχεια το 361, την Φαυστίνα, απέκτησε ένα κορίτσι, το οποίο όμως γεννήθηκε μετά τον θάνατό του. Στα επίσημα έγγραφα υπέγραφε με την φράση «mea aeternitas» (η εμού αιωνιότης). Υπήρξε πολύ βαθύς τυπολάτρης. Απέφευγε και την παραμικρή χειρονομία για να μη μειωθεί το μεγαλείο του αξιώματός του. Προκειμένου να επιδεικνύει την μεγαλοπρέπειά του αναζητούσε ευκαιρίες εορτών. Γιόρτασε την 10ετηρίδα και 20ετηρίδα από της αναρρήσεώς του στο θρόνο (22 Μαΐου 357) στη Ρώμη με 30ήμερες εορτές και αγώνες. Στο στολισμό της Κωνσταντινούπολης συνέβαλε με το στήσιμο του οβελίσκου που σήμερα δεσπόζει του Λατερανού. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή των ιστορικών της εποχής του ότι ο Κωνστάντιος διερχόμενος με το άρμα κάτω από αψίδες έσκυβε ελαφρά φοβούμενος μήπως ακουμπήσει το κεφάλι του σε αυτές! Δύο όμως μεγάλα γεγονότα θεωρούσε ως θεία τιμωρία για τους φόνους των συγγενών του που καθόλου δεν εμπόδισε, τον ατέλειωτο Περσικό πόλεμο και την ατεκνία του. .

Πηγές και παραπομπές [1] Peter Brown, «Ο κόσμος της ύστερης Αρχαιότητας», σελ. 96 [2] Codex Theodosianus XVI, 10, 2 [3] Χαρακτηριστική είναι η ύμνηση από τον Σύμμαχο για το ενδιαφέρον του υπέρ της ρωμαϊκής θρησκείας, η οποία είχε

εκδηλωθεί με οικονομικές επιχορηγήσεις προς ναούς (Patrologia Latina 18, 391) [4] Codex Theodosianus X, 1, 8 [5] Codex Theodosianus XVI, 10, 3-6 [6] Βλάσιος Φειδάς, «Εκκλησιαστική Ιστορία», Εκδόσεις Διήγηση, Τόμος Α΄, σελίδα 338 [7] Codex Theodosianus IX, 17, 2 [8] A. Vasiliev, «Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας», Εκδόσεις Πάπυρος, Τόμος Α΄, σελίδα 97 [9] Βασίλειος Στεφανίδης, «Εκκλησιαστική Ιστορία», Εκδόσεις Παπαδημητρίου, σελίδα 145 [10] Κόλια-Δερμιτζάκη Αθηνά, «Ο Βυζαντινός Ιερός Πόλεμος», Ιστορικές Εκδόσεις Στέφανος Δ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1991, σελίς

353. [11] Χρήστου Παναγιώτης, «Ελληνική Πατρολογία», Τόμος Γ', Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη 1987,

σελίς 479. [12] Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, «Το Βυζαντινό Κράτος», Τόμος Β', Ερμής, Αθήνα 1988, σελίς 19. [13] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος Ζ', «Βυζαντινός ελληνισμός - πρωτοβυζαντινοί χρόνοι 324-642 μ.Χ.», Εκδοτική Αθηνών

Α.Ε., Αθήνα 1978, σελίς 54Β. [14] Επιστολή Ιουλιανού προς Βοστρήνους (362 μ.Χ.), μτφρ. "Κάκτος" στο Ιουλιανός-Άπαντα, τόμ. 5, Κάκτος, Αθήνα 1994, σελ.

193. [15] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, ενθ.αν., σελίς 51Α. [16] Βακαλούδη Αναστασία, «Η μαγεία ως κοινωνικό φαινόμενο στο πρώιμο Βυζάντιο, 4ος-7ος μ.Χ. αι.», Ενάλιος, Αθήνα 2001,

σελίς 155. [17] Dodds R. Ε., «Εθνικοί και Χριστιανοί σε μια Εποχή Αγωνίας», Αλεξάνδρεια, 1995, σελίς 193-194, υποσημ. #68. Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Κωνσταντίνος Α' ο Μέγας συναυτοκράτορες: Κωνσταντίνος Β' και Κώνστας Ιουλιανός

Ουάλης Ουάλης Ο Φλάβιος Ιούλιος Ουάλης (λατ. IMPERATOR CAESAR FLAVIUS IULIUS VALENS AUGUSTUS, 328 – 9 Αυγούστου 378), ή Βάλης, ήταν Ρωμαίος Αυτοκράτορας από το 364 έως το 378, αφότου ο αδελφός του Βαλεντινιανός Α' του παραχώρησε την υπαρχία της Ανατολής, την επικράτεια της κατοπινής Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ή (σήμερα αποκαλούμενης) Βυζαντινής. Αφού αντιμετώπισε επιτυχώς, μέχρι το 366 με τη μάχη στα Θυάτειρα της Λυδίας, την εξέγερση του σφετεριστή αξιωματικού Προκόπιου (326-366), εξαδέλφου του νεκρού Ιουλιανού και σύμφωνα με τις φήμες επιθυμητού διαδόχου του τελευταίου, προχώρησε στη ρύθμιση των θεμάτων τα οποία βασάνιζαν την επικράτειά του. Σε μία εποχή σφοδρών θρησκευτικών συγκρούσεων στον μεσογειακό κόσμο, αν και αρειανός χριστιανός, παρείχε θρησκευτική ελευθερία και ανεξιθρησκεία στους υπηκόους του, παρόλο που ανέχθηκε ορισμένες βεβηλώσεις παγανιστικών ιερών. Αρχικά, αντιμετώπισε με επιτυχία τις συνοριακές στρατιωτικές προκλήσεις.

Ουάλης

Ο Ουάλης ενεπλάκη σε μία νέα σύρραξη με τους Πέρσες του Σαπώρη Β’, ο οποίος ήθελε να εκμεταλλευτεί περαιτέρω τη νίκη του 363 (όπου ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Ιοβιανός είχε παραχωρήσει μεγάλες εκτάσεις και προνόμια στην Περσία) ανατρέποντας το ρωμαιόφιλο χριστιανικό καθεστώς της ανεξάρτητης Αρμενίας και εισβάλλοντας στην Καυκάσια Ιβηρία. Ο Ουάλης, σε μία προσπάθεια να αποτρέψει αυτές τις δυσάρεστες για την αυτοκρατορία εξελίξεις, αλλά και να αντισταθμίσει την ταπεινωτική συνθηκολόγηση του Ιοβιανού, αναμείχθηκε στις εσωτερικές υποθέσεις της Αρμενίας. Συγκεκριμένα, παραβίασε τους όρους της συνθήκης του 363, τοποθετώντας στον θρόνο του κράτους, ως ρωμαϊκό ανδρείκελο, έναν εκπρόσωπο του αρμενικού δυναστικού κλάδου των Αρσακιδών και συγκρουόμενος στρατιωτικά με τους Πέρσες το 371 για να υπερασπίσει την επιλογή αυτή. Ο Σαπώρης αναγκάστηκε να ζητήσει ανακωχή λόγω των κουσανικών επιδρομών στις ανατολικές περσικές επαρχίες αλλά το 376 ο πόλεμος μεταξύ των δύο Μεγάλων Δυνάμεων φαινόταν πια αναπότρεπτος. Ωστόσο τα σχέδια του Ουάλη ανατράπηκαν από μία εξέγερση των Τανούκ, εκχριστιανισμένων ομόσπονδων αραβικών φύλων τα οποία περιπολούσαν τα σύνορα με την έρημο της Συρίας για λογαριασμό της Ρώμης. Η εξέγερση ήταν θρησκευτικά υποκινούμενη καθώς οι Τανούκ επί καιρό ζητούσαν μάταια από την Κωνσταντινούπολη ορθόδοξο επίσκοπο στην περιοχή τους αντί για αρειανό, και υπό την ηγεσία της Βασίλισσας Μαβίας, της επικεφαλής τους υπό φοιδερατικό καθεστώς, ξεκίνησαν έναν επιτυχή ανταρτοπόλεμο φθοράς κατά των ρωμαϊκών φρουρών της Παλαιστίνης, της Φοινίκης και της Συρίας. Μάλιστα οι αραβικές δυνάμεις, έχοντας πολεμήσει ως σύμμαχοι με τους Ρωμαίους επί έναν αιώνα, αποδείχθηκαν ικανοί ακόμα και σε τακτικές μάχες. Την ίδια στιγμή μία ελεγχόμενη εγκατάσταση φοιδεράτων Γότθων στη Μοισία και στη Θράκη κατέληξε σε στάση, περαιτέρω γερμανική εισβολή και λεηλασίες στα Βαλκάνια. Ο Ουάλης παραμέρισε τις βλέψεις του

Ουάλης στην Αρμενία, σύναψε αμέσως ειρήνη με τη Μαβία ικανοποιώντας τα αιτήματά της και μάλιστα ζήτησε τη βοήθειά της για τη συγκράτηση της γοτθικής απειλής. Όμως η εκστρατεία του στη Θράκη κατέληξε σε καταστροφή: οι Ρωμαίοι ηττώνται στη μάχη της Αδριανούπολης (9 Αυγούστου 378) και στο τέλος της μέρας τα δύο τρίτα των στρατιωτών τους κείτονται νεκρά, μαζί με τον ίδιο τον Ουάλη. Επρόκειτο για τη χειρότερη ήττα της ρωμαϊκής στρατιωτικής μηχανής από την εποχή της μάχης του Τευτοβούργιου Δρυμού και έδειξε σε όλες τις ενδιαφερόμενες πλευρές ότι το, θεωρούμενο ως τότε σχεδόν ανίκητο, ρωμαϊκό πεζικό δεν μπορούσε να ανταγωνιστεί το συνδυασμό ισχυρών πεζών και έφιππων βαρβαρικών δυνάμεων. Ακόμη σπουδαιότερο ήταν το δυσαναπλήρωτο κενό από έμπειρους στρατιώτες το οποίο άφησε αυτή η δεινή ήττα. Αυτό το κενό ανάγκασε τον διάδοχο του Βάλη Θεοδόσιο Α' να προχωρήσει σε εκτεταμένη στρατολόγηση γερμανικών φύλων, με αντίστοιχη παραχώρηση σε αυτά ολόκληρων περιοχών της αυτοκρατορίας.

Θεοδοσιανή Δυναστεία Θεοδοσιανή Δυναστεία Αυτοκρατορικός Βυζαντινός Οίκος - Δυναστεία (379-457) με διάρκεια 78 χρόνια. Ιδρυτής και γενάρχης της ήταν ο Αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α'. Αυτοκράτορες αυτής της Δυναστείας ήταν οι: • • • •

Θεοδόσιος Α' ο Μέγας (379-395) Αρκάδιος (395-408) Θεοδόσιος Β' (408-450) Μαρκιανός (450-457)

Τα σημαντικότερα γεγονότα επί της Δυναστείας αυτής ήταν: • 379 Αυτοκράτορας ο Θεοδόσιος Α'. • • • • • • • • • • •

381 Β' Οικουμενική Σύνοδος στην Κωνσταντινούπολη. 390 Πεθαίνει ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος Ναζιανζηνός. 395 Πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α' - Οριστική διαίρεση της Αυτοκρατορίας. 404 Σε καθαίρεση και εξορία ο Πατριάρχης Ιωάννης ο Χρυσόστομος. 410 Ο Αλάριχος καταστρέφει τη Ρώμη. 421 Η Αθηναΐς βαφτίζεται Ευδοκία και παντρεύεται τον Αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β'. 425 Ίδρυση Πανεπιστημίου στην Κωνσταντινούπολη. 431 Γ' Οικουνενική Σύνοδος στην Έφεσο όπου καταδικάζεται ο Νεστόριος. 438 Δημοσιεύεται ο Θεοδοσιανός Κώδικας. 439 Κατασκευή του μεγάλου τείχους της Κωνσταντινουπόλεως. 446 Η Κωνσταντινούπολη παραδίδεται στις φλόγες. Η πυρκαϊά που εκδηλώθηκε κατέστρεψε σχεδόν ολόκληρη την πόλη. Ήταν μία από τις πιό Μεγάλες Πυρκαϊές στο κόσμο. • 449 Σύνοδος Εφέσου (η λεγόμενη "ληστρική"). • 450 Ο Μαρκιανός στέφεται Αυτοκράτορας (για πρώτη φορά από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως). • 451 Η Δ' Οικουμενική Σύνοδος συνέρχεται στη Χαλκηδόνα και καταδικάζεται ο Ευτυχιανισμός. Τη Δυναστεία του Θεοδοσίου διαδέχθηκε η Δυναστεία του Λέοντος Α' (518-610)

Αρκάδιος Αρκάδιος Ο Αρκάδιος ήταν Αυτοκράτορας της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, γιος του Μεγάλου Θεοδοσίου. Ανήκει και αυτός στη δυναστεία την οποία δημιούργησε ο Μεγάλος Θεοδόσιος. Βασίλευσε από το 395 ως το 408. Στην εποχή του Αρκαδίου τη διοίκηση την ασκούσε ο σύμβουλος Ρουφίνος και, μετά τη δολοφονία του Ρουφίνου, ο διεφθαρμένος επίτροπος Ευτρόπιος και η αυτοκράτειρα Ευδοξία. Όταν ανέβηκε στο θρόνο ο Αρκάδιος, ήταν δεκαοκτώ χρονών και υπήρξε ασθενικός και αδρανής. Ενώ οι Ούννοι έκαναν εισβολές στη Μικρά Ασία και ο Γότθος Αλάριχος λεηλατούσε σχεδόν όλη την Ελλάδα, ο Ρουφίνος και ο στρατηγός του Δυτικού Ρωμαϊκού Κράτους Στηλίχων βρίσκονταν σε διαμάχη. Τελικά, ο Στηλίχων κατόρθωσε να αντιμετωπίσει με επιτυχία τον Αλάριχο ενώ ο Ευτρόπιος απώθησε τους Ούννους. Ο Πατριάρχης Ιωάννης ο Χρυσόστομος καυτηρίαζε δημόσια τη Ο Αρκάδιος διαφθορά της αυλής κι αυτό έγινε αιτία σύγκρουσης μεταξύ αυτού και της αντίπαλης του αριστοκρατίας, με την οποία συμμάχησαν και οι αντίπαλοί του κληρικοί. Ο Αρκάδιος πέθανε, αφού βασίλεψε για 30 χρόνια.

[1] Το άρθρο βασίστηκε αρχικά σε αντίστοιχο άρθρο της Live-Pedia. (ιστορικό ). [2] Η εισαγωγή έγινε πριν την 1 Νοεμβρίου 2008, συνεπώς ισχύει η διπλή αδειοδότηση υπό την άδεια CC-BY-SA 3.0 και την GFDL [3] .

Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Θεοδόσιος Α' Θεοδόσιος Β'

Παραπομπές [1] http:/ / www. livepedia. gr/ index. php?title=Αρκάδιος& action=history [2] http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/ [3] http:/ / www. gnu. org/ copyleft/ fdl. html

Θεοδόσιος Α' Θεοδόσιος Α' Ο αυτοκράτορας Flavius Theodosius ή Θεοδόσιος Α' (Ισπανία 346 – Μιλάνο 395), o αποκαλούμενος «Μέγας», κάθισε στο θρόνο από το 379 έως το 395, μόνος αυτοκράτορας από το 392 και μετά, ενώ διαδοχικά συναυτοκράτορας με το Γρατιανό και Ουαλεντινιανό Β' μέχρι το 383 και κατόπιν μόνο με τον Ουαλεντινιανό Β'. Υπήρξε ο τελευταίος αυτοκράτορας της Ανατολικής και της Στον οπισθότυπο του νομίσματος που κόπηκε από τον Ουαλεντινινό II, Δυτικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. απεικονίζονται ο Ουαλεντινιανός και ο Θεοδόσιος με άλω και τα σύμβολα της σφαίρας και του σταυρού. Ικανότατος στρατιωτικός, ουσιαστικά άσκησε τη διοίκηση της αυτοκρατορίας όσο ο Ουαλεντινιανός Β' ήταν ανήλικος. Παντρεύτηκε την αδερφή του Ουαλεντινιανού Γάλλα, κόρη της Ιουστίνας. Καταγόταν από ρωμαϊκή οικογένεια της ιβηρικής χερσονήσου.

Η πολιτική του Θεοδοσίου Η διακυβέρνησή του Ο Θεοδόσιος αντιμετώπισε επιτυχώς τις βαρβαρικές εισβολές, την διείσδυση Γότθων κ.ά., οι οποίοι απειλούσαν ήδη την αυτοκρατορία με διάλυση (κάτι που για το δυτικό τμήμα του κράτους έγινε πραγματικότητα εκατό περίπου χρόνια μετά), και στερέωσε την αυτοκρατορία παραδίδοντας στους απογόνους κράτος στα όρια αυτού του Μεγάλου Κωνσταντίνου, με στρατιωτική και οικονομική ισχύ και, ακόμη περισσότερο, ενιαία και ισχυρή πολιτειακή ιδεολογία. Κατά τη διάρκεια λαϊκής εξέγερσης στη Θεσσαλονίκη και τη δολοφονίας του επικεφαλής της φρουράς Γότθου Βουθέριχου το 389, έδωσε την εντολή για την εκτέλεση 7.000 αμάχων (ή 15.000 κατά τους Κεδρηνό, Θεοφάνη, Μωϋσή Χωρηνό). Για την πράξη του αυτή προέβη σε «δημόσια απολογία» μπροστά στον αρχιεπίσκοπο Μεδιολάνων Αμβρόσιο.

Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Ι με άλω, σε σύγχρονο αργυρό δίσκο (Βασιλική Ακαδημία Επιστημών, Μαδρίτη)

Στις 27 Φεβρουαρίου του 380 αναγνώρισε τον Χριστιανισμό ως την επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας δηλώνοντας «επιθυμούμε όλα τα διάφορα υπήκοα έθνη [...] να ακολουθούν την Θρησκεία που παραδόθηκε στους Ρωμαίους από τον άγιο απόστολο Πέτρο» και στις 8 Νοεμβρίου του 392 έθεσε εκτός νόμου τις αρχαίες θρησκείες[1] [2] . Στις 2 Μαΐου του 381 εξέδωσε το λεγόμενο «έδικτο κατά των αποστατών»[3] με το οποίο

Θεοδόσιος Α'

τιμωρούσε με πλήρη στέρηση δικαιωμάτων δικαιοπραξίας όλους τους πρώην χριστιανούς που επέστρεφαν στην Εθνική Θρησκεία. Στις 21 Δεκεμβρίου του 382 απαγόρευσε με ποινή θανάτου και δήμευση της περιουσίας των ενόχων Εθνικών (που χαρακτηρίζονται «παράφρονες» και «ιερόσυλοι»), κάθε μορφή θυσίας, μαντικής, ψαλμωδιών προς τιμή των Θεών ή τις απλές επισκέψεις σε αρχαίους Ναούς[4] . Το 384 διέταξε την κατεδάφιση ή το σφράγισμα Εθνικών Ιερών[5] [6] και υπέγραψε νέα απαγόρευση των θυσιών, ενώ στις 24 Φεβρουαρίου του 391 ανανέωσε την πλήρη απαγόρευση των θυσιών, των επισκέψεων σε Εθνικούς Ναούς: «Κανείς δεν θα μολυνθεί με θυσίες και σφάγια, κανείς δεν θα πλησιάσει ή θα εισέλθει σε Ναούς, ούτε θα σηκώσει τα μάτια σε εικόνες φτιαγμένες από ανθρώπινο χέρι, διαφορετικά θα είναι ένοχος μπροστά στους ανθρώπινους και τους θεϊκούς νόμους»[7] . Ως συνέπεια της διογκούμενης έλλειψης ανεκτικότητας, το 392 καταστράφηκε ο μεγάλος ναός του Σέραπι στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Σταμάτησαν να δίνονται επιχορηγήσεις προς τα παγανιστικά ιερατεία, ενώ αυξήθηκε η οχλοκρατική βία εναντίον των παγανιστικών ναών και ομοιωμάτων με την υποκίνηση των μοναχών[8] . Ο Θεοδόσιος προσφέρει δάφνινο στεφάνι στον

Στις 5 και 6 Σεπτεμβρίου του 394 εξουδετέρωσε τα στρατεύματα νικητή. Βαθύ ανάγλυφο στη βάση του υπό τους Βίριο Νικόμαχο Φλαβιανό και Αρβογάστη, τα οποία είχαν οβελίσκου του ιππόδρομου (Κωνσταντινούπολη) την υποστήριξη της παγανιστικής πλειοψηφίας της ρωμαϊκής Συγκλήτου, νικώντας τον στρατό τους στην φονική μάχη του Φρίγδου και εξοντώνοντας μετά όλους τους πρωτεργάτες της ανταρσίας. Τα χριστιανικά στρατεύματα θεώρησαν αυτή τη νίκη ως σημείο στροφής καθώς ο Θεός είχε εκδηλώσει την οργή του κατά των παγανιστών. Η βασιλεία του Θεοδοσίου δεν παρουσιάζει συνταρακτικές επιτυχίες, ωστόσο ήλθε σε εποχή εξαιρετικά δύσκολη για την Αυτοκρατορία, και συνετέλεσε αποφασιστικά στη διάσωσή της. Ήταν ικανός στρατηλάτης και διπλωμάτης και σε όλη την διάρκεια της βασιλείας του πολεμούσε συνεχώς με επιτυχία εναντίον εξωτερικών εχθρών. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ακολούθησε αδιάλλακτη θρησκευτική πολιτική στη διάρκεια της οποίας έθεσε εκτός νόμου τις αρχαίες λατρείες. Η αρχαία θρησκεία επέζησε βέβαια τουλάχιστον ως την εποχή του Ιουστινιανού. Έως σήμερα είναι διαδεδομένη η άποψη ότι ο Μέγας Θεοδόσιος απαγόρευσε την τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων, με την αιτιολογία ότι είχαν πάρει πλέον μια καθαρά ωφελιμιστική κατεύθυνση, με επιδείξεις μονομάχων, θεάματα τσίρκων και εκτεταμένο επαγγελματισμό, θεάματα που ήταν ασύμβατα με την νοοτροπία του Χριστιανισμού. («Η μεγαλύτερη ευεργεσία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες», γράφει ο π. Γ. Μεταλληνός στο έργο του «Παγανιστικός Ελληνισμός ή Ελληνορθοδοξία;», «ήταν η παύση τους [«στο πλαίσιο όμως της απαγορεύσεως κάθε εθνικής θρησκευτικής εκδηλώσεως», σημειώνει και παραπέμπει], όπως είχαν καταντήσει».) Σύμφωνα με έρευνες νεωτέρων βυζαντινολόγων (Howell, Robinson κ.ά.· βλ. και Κορομηλά Μαριάννα, «Εν τω Σταδίω»), όμως, δεν απαγόρευσε ο Μέγας Θεοδόσιος τους Ολυμπιακούς Αγώνες, αλλά απλώς απαγόρευσε τις θυσίες κατά την διάρκειά τους. Μάλιστα, οι Αγώνες συνεχίστηκαν για περίπου 30 χρόνια ακόμη και ο λόγος που έσβησαν (όχι διεκόπησαν - οι συγκεκριμένοι ιστορικοί ομιλούν για φθορά και σβήσιμο) ήταν η έλλειψη χρημάτων (χορηγών) και κάποιες φυσικές καταστροφές, όπως η πυρκαγιά στον ναό στης Ολυμπίας. Πεθαίνοντας ο Θεοδόσιος τον Ιανουάριο του 395, σε ηλικία 50 ετών, κληροδότησε την αυτοκρατορία στους δύο γιους του: στον Αρκάδιο, το ανατολικό τμήμα και στον Ονώριο το δυτικό. Από τότε τα δύο τμήματα της αυτοκρατορίας ακολούθησαν διαφορετικές πορείες, γι’ αυτό πολλοί ιστορικοί θεωρούν το έτος 395 απαρχή της βυζαντινής ιστορίας.

Θεοδόσιος Α'

Η θρησκευτική πολιτική του Ο Μέγας Θεοδόσιος κατά τα αρχικά έτη της διακυβέρνησής του, εφήρμοσε μια μετριοπαθή θρησκευτική πολιτική, κυρίως λόγω της παρουσίας μικρών και αποδυναμωμένων ομάδων, που εξακολουθούσαν ακόμα να έχουν ως πίστη την «εθνική» θρησκεία. Σε κάθε περίπτωση, ενίσχυσε περαιτέρω την χριστιανική πίστη, χωρίς να μεταβάλει ουσιαστικά με κάποια διάταξη το περιεχόμενο της πολιτικής αντιμετώπισης της «εθνικής» θρησκείας, με εξαίρεση το 383 όταν και απαγόρευσε με ποινή θανάτου και δήμευση της περιουσίας τους όποιον τελούσε προσφορές θυσιών. Λίγο νωρίτερα, το 380 σε συνενόηση με το Γρατιανό, ο οποίος αν και δεν ήταν ο διάδοχος στο Δυτικό κομμάτι της Αυτοκρατορίας, κατείχε όμως στα χέρια του την εξουσία, είχε απαγόρευσει όλες τις Θρησκείες πλην της χριστιανικής, που όμως λόγο της μετριοπαθούς πολιτικής του, δεν τις εξεδίωξε. H μεγαλύτερη σπουδή του Θεοδοσίου αφορούσε κατά κύριο λόγο την αντιμετώπιση των αιρετικών ομάδων, δηλαδή όσων διαφωνούσαν με τις αποφάσεις της Ά Οικουμενικής συνόδου. Έτσι θέλοντας να εξουδετερώσει την εσωτερική διάσπαση του χριστιανισμού, συγκάλεσε, όπως και ο Κωνσταντίνος, σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη (Β’ Οικουμενική) το 381 για την καταπολέμηση των Αρειανών –που δεν είχαν εκλείψει– η οποία συμπλήρωσε το Σύμβολο της Πίστης. Ο διορισμός ως επάρχου της Ανατολής, του Ματέρνου Κυνηγίου το 384, φαίνεται πως αποτέλεσε την αφετηρία πιέσεων στους εναπομείναντες «εθνικούς» και ειδωλολάτρες. Την ίδια εποχή κατά τον ιστορικό Σωκράτη, καταστραφήκαν πολλοί ναοί των εθνικών και ειδωλολατρών, κατά κύριο λόγο στην Αίγυπτο και τη Συρία, ενώ πολλοί άλλοι μετατραπήκαν σε χριστιανικούς ναούς. Ο Θεοδόσιος αντιλαμβανόμενος όμως οτι αυτή η πολιτική ήταν αδιέξοδη, φρόντισε με το θάνατο του Κυνηγίου το 388, να τον διαδεχθεί ο Ευτόλμιος Τατιανός, ο οποίος ήταν ιδιαίτερα μετριοπαθής σε θρησκευτικά ζητήματα και ο οποίος με την άνοδό του στον επαρχικό αξίωμα, έπαυσε πλήρως τους διωγμούς, ενώ με διατάγματα υπό την ονομασία του Θεοδοσίου, απαγόρευε τις καταστροφές ναών. Η πολιτική του Μεγάλου Θεοδοσίου όμως οξύνθηκε μετά το 392 όταν στη Δύση ο Φλάβιος Ευγένιος και πολλοί αριστοκράτες εθνικοί, με προεξάρχοντα τον στρατηγό Αρβογάστη, στήριξαν υποψηφιότητα για τον Αυτοκρατορικό θρόνο, τον πρώην έμπιστο του Θεοδοσίου και εθνικό Νικόμαχο Φλαβιανό. Ο ίδιος μάλιστα αγωνίστηκε με πάθος για την αναβίωση της παλαιάς θρησκείας, φτάνοντας σε σημείο να υποσχεθεί, πως σε περίπτωση εκλογής του, θα μετατρέψει σε στάβλους το χριστιανικό ναό του Αμβροσίου. Η αντιπαράθεση αυτή έφτασε σε πολεμική σύρραξη στον ποταμό Φρίγδο της Ακηλυίας, με αποτέλσμα τη συντριβή των δυνάμεων του Αρβογάστη και του Νικόμαχου, οι οποίοι και αυτοκτόνησαν. Ο Θεοδόσιος συνέδεσε άρρηκτα τη νίκη αυτή με τον έναν Θεό των χριστιανών. Παρόλα αυτά με το πέρας της νίκης δεν έδειξε εκδικητικές διαθέσεις, αλλά με νέα διατάγματα ενίσχυσε και άλλο τη θέση του χριστιανισμού στην αυτοκτρατορία, όντας πανίσχυρος, μεταξύ 392 και 394. Σήμερα επίσης πιστεύεται οτι δεν εξέδωσε διάταγμα επι των ημερών του, για παύση των Ολυμπιακών αγώνων, όπως πολλοί του αποδίδουν. Εν τέλει ο Μέγας Θεοδόσιος με τη θρησκευτική πολιτική του, καθόρισε την εξαιρετική θέση της εκκλησίας στις δομές της λειτουργίας της αυτοκρατορίας, κατοχυρώνοντας το χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία.

Υποσημειώσεις [1] Θεοδοσιανός Κώδιξ 16.1.2. Διαθέσιμο το απόσπασμα στα λατινικά εδώ (http:/ / ancientrome. ru/ ius/ library/ codex/ theod/ liber16. htm#1), στον ιστότοπο ancientrome.ru (http:/ / ancientrome. ru/ ). [2] Παναγιώτης Δρακόπουλος, Μεσαίωνας - Ελληνικός και Δυτικός (Φιλοσοφία και προφητεία), εκδ. Παρουσία, Αθήνα 2002. Διαθέσιμο απόσπασμα εδώ (http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/drakopoulos_secular.html), στον ιστότοπο myriobiblos.gr (http:/ / www. myriobiblos. gr). [3] Θεοδοσιανός Κώδιξ 16.7.1. Διαθέσιμο το απόσπασμα στα λατινικά εδώ (http:/ / ancientrome. ru/ ius/ library/ codex/ theod/ liber16. htm#7), στον ιστότοπο ancientrome.ru (http:/ / ancientrome. ru/ ). [4] Θεοδοσιανός Κώδιξ 16.10.7. Διαθέσιμο το απόσπασμα στα λατινικά εδώ (http:/ / ancientrome. ru/ ius/ library/ codex/ theod/ liber16. htm#10), στον ιστότοπο ancientrome.ru (http:/ / ancientrome. ru/ ). [5] «Εάν κάποια αγάλματα βρίσκονται ακόμη μέσα στους Ναούς και τα Ιερά και έχουν δεχθεί ή δέχονται ακόμη την λατρεία των

ειδωλολατρών, όπου κι αν συμβαίνει αυτό, θα ξεριζωθούν εκ θεμελίων, αναγνωρίζοντας ότι αυτό έχει διαταχθεί κατ' επανάληψη και πολύ συχνά. Τα ίδια τα κτίρια των Ναών που βρίσκονται μέσα σε πόλεις ή κωμοπόλεις, ή έξω από αυτές, θα παραδοθούν σε δημόσια χρήση και θα καταστραφούν οι ανά τόπους βωμοί». (Θεοδοσιανός Κώδιξ 16.10.19. Διαθέσιμο το

Θεοδόσιος Α'

απόσπασμα στα λατινικά εδώ (http://ancientrome.ru/ius/library/codex/theod/liber16.htm#10), στον ιστότοπο ancientrome.ru (http:/ / ancientrome. ru/ ).) «Απαγορεύουμε σε εκείνους που έχουν μιαρές ειδωλολατρικές πεποιθήσεις να προσφέρουν τις καταραμένες τους θυσίες και να ασκούν όλες τις άλλες καταδικαστέες πρακτικές τους. Διατάσσουμε δε όλα τα Ιερά και οι Ναοί τους που στέκουν ακόμη, να καταστραφούν με πρωτοβουλία των τοπικών διοικητών και να εξαγνισθούν τα απομεινάρια τους με την ύψωση του σημείου της σεβαστής χριστιανικής θρησκείας. Όλοι ας γνωρίζουν ότι αν παραβάτης του παρόντος νόμου παραπεμφθεί με επαρκείς αποδείξεις ενώπιον δικαστού, θα τιμωρηθεί με την ποινή του θανάτου». (Θεοδοσιανός Κώδιξ 16.10.25. Διαθέσιμο το απόσπασμα στα λατινικά , στον ιστότοπο .) [6] Σύμφωνα με τις παραπομπές του Κυρ. Σιμόπουλου και άλλων ερευνητών, συγκεκριμένο διάταγμα για κατεδάφιση Ελληνικών ναών (με μικρή σχετικά εφαρμογή στην πράξη και αυτού ακόμη) εξεδόθη από τον Αρκάδιο και μετά, όχι από τον Μέγα Θεοδόσιο. [7] Θεοδοσιανός Κώδιξ 16.10.10. Διαθέσιμο το απόσπασμα στα λατινικά εδώ (http:/ / ancientrome. ru/ ius/ library/ codex/ theod/ liber16. htm#10), στον ιστότοπο ancientrome.ru (http:/ / ancientrome. ru/ ). [8] «Στο επίπεδο του λαού, οι πιο άσπονδοι εχθροί του παγανισμού ήταν οι μοναχοί. [...] Οι μοναχοί είχαν ενεργή συμμετοχή στις διαμάχες σχετικά με τα ορθά χριστιανικά δόγματα. [...] Οι μοναχοί δεν έδειχναν κανένα έλεος στους παγανιστές. Όταν οι όχλοι κατέστρεφαν παγανιστικούς ναούς, οι μοναχοί ήταν συνήθως στον πυρήνα τους». (James Allan Evans, The Emperor Justinian and the Byzantine Empire, Greenwood Press, 2005, σελ. xxvii, xxviii)

Βιβλιογραφία • Runciman Steven Sir, "Βυζαντινός πολιτισμός", εκδ. Γαλαξίας-Ερμείας. • Γιανναράς Χρήστος, "Ορθοδοξία και Δύση στη νεώτερη Ελλάδα", εκδ. Δόμος, 1992. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Μεταλληνός Γεώργιος, "Παγανιστικός Ελληνισμός ή Ελληνορθοδοξία;", εκδ. Αρμός, 2003. Μαριάννα Κορομηλά, "Εν τω Σταδίω", εκδ. Άγρα, 2004. Ρωμανίδης Ιωάννης, "Ρωμηοσύνη-Ρωμανία-Ρούμελη", εκδ. Πουρνάρας, 2001. Χατζηφώτης Ιωάννης, "Ορθοδοξία και Αρχαίος Ελληνισμός", εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 1998. Κιτσίκης Δημήτρης, "Το Βυζαντινό πρότυπο διακυβερνήσεως και το τέλος του κοινοβουλευτισμού", εκδ. Έσοπτρον, 2001. Γεωργαλάς Γεώργιος, "Χριστιανισμός και Ελληνικότης", εκδ. Πελασγός, 2001. Γεωργαλάς Γεώργιος, "Ειδωλομάχοι και χριστιανομάχοι", εκδ. Ερωδιός, 2003. Γεωργαλάς Γεώργιος, "Αντιβυζαντινισμός", εκδ. Ερωδιός, 2005. Σακκέτος Άγγελος, "Ιησούς Χριστός: Ελληνισμός-Χριστιανισμός", εκδ. Δημιουργία, 2000. Σιμόπουλος Κυριάκος, «Ο μύθος των Μεγάλων της Ιστορίας», Αθήνα, 1995 Pharr C., «The Theodosian Code», Princeton, 1952 Milman Henry Hart, «History of Christianity to the Abolition of Paganism in the Roman Empire », τόμοι 2 και 3, London, 1840 Klein Richard, «Symmachus, eine tragische Gestalt des ausgehenden Heidentums», Darmstadt, 1971 Ρασσιάς Βλάσης, «Μια.. Ιστορία Αγάπης. Η Ιστορία της χριστιανικής επικρατήσεως», τόμος Α (έτος 0 -400), Αθήνα, 2004 Καλαμαρά Αφροδίτη, επιμ., «Η Αντιπαγανιστική Νομοθεσία Της Ύστερης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Μέσα Από Τους Κώδικες», Αθήνα 2000 Chuvin Pierre, «A Chronicle of the Last Pagans», New York, 1990 Deschner Karlheinz, «Η Εγκληματική Ιστορία του Χριστιανισμού», τόμοι Α και Β, Αθήνα, 2004 Chuvin Pierre, «Χρονικό των τελευταίων Εθνικών», Θεσσαλονίκη, 2004 «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», ΤΟΜΟΙ Ζ', Η', Θ' εκδ. «ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ» εγκ. «Πάπυρος-Larousse-Britannica», λήμμα: «Θεοδόσιος» Βλασίου Φειδά «Εκκλησιαστική Ιστορία», Αθήνα, 2002 Προκάτοχος: Ρωμαίος Αυτοκράτορας Διάδοχος: Ουάλης Αρκάδιος και Ονώριος

Θεοδόσιος Β' Θεοδόσιος Β' Ο Θεοδόσιος ο Β΄ ή Θεοδόσιος ο Μικρός ανέβηκε στον Ανατολικό Ρωμαϊκό θρόνο το 408 μ.Χ. Ήταν εγγονός του Θεοδόσιου Α΄ και γιος του Αρκάδιου. Είχε νυμφευθεί την κόρη του Αθηναίου Λεόντιου, η οποία βαπτίστηκε χριστιανή με το όνομα Ευδοκία. Ο Θεοδόσιος υποστήριξε τα ελληνικά γράμματα και εμφύσησε στο Βυζάντιο ελληνική νοοτροπία. Ο Θεοδόσιος είχε εκδώσει το Θεοδοσιανό κώδικα (438 μ.Χ.) ο οποίος περιείχε όλα τα αυτοκρατορικά διατάγματα από το 312 μ.Χ. μέχρι το 438 μ.Χ. Μετά το θάνατό του το 450 μ.Χ. τον διαδέχθηκε ο Μαρκιανός. Ο Θεοδόσιος ανακηρύχθηκε Αυτοκράτορας σε ηλικία επτά μόλις ετών. Ως επίτροποί του ορίστηκαν, σύμφωνα με την διαθήκη του πατρός του, ο ύπατος Ανθέμιος, η αδελφή του και μετέπειτα αυτοκράτειρα Πουλχερία και ο βασιλιάς των Περσών Ισδιγέρδης. Πρέπει, ωστόσο, να λεχθεί ότι ο Ισδιγέρδης δεν ήταν ένας οιονεί Ο Θεοδόσιος Β' αντιβασιλεύς, εις τρόπον ώστε να διεκπεραιώνει κρατικές υποθέσεις του ρωμαϊκού (βυζαντινού) κράτους, αλλά ήταν συνυπεύθυνος για την περιφρούρηση της ζωής του μικρού παιδιού και για την φροντίδα παραμονής του στον θρόνο. Αρχικώς η διοίκηση της αυτοκρατορίας ησκείτο από τον συνετό ύπατο (έπαρχο) Ανθέμιο, ωστόσο, προοδευτικά περιήλθε στα χέρια της Πουλχερίας, η οποία το 414 έθεσε ουσιαστικώς εκποδών τον Ανθέμιο και αναγορεύτηκε Αυγούστα. Η Πουλχερία ήταν μορφωμένη, ενώ δεν εστερείτο και πολιτικών ικανοτήτων. Επειδή ο κατά δύο έτη μικρότερος αδελφός της ήταν άβουλος και ασθενούς χαρακτήρος, ήσκησε, καθ’ όλην την διάρκεια της μακράς του βασιλείας, σημαντική επιρροή στις αποφάσεις του. Σημαντική επιρροή στις αποφάσεις του Θεοδοσίου ήσκησαν επίσης ο ευνούχος Χρυσάφιος, καθώς και η σύζυγός του Ευδοκία. Η Ευδοκία (αρχικώς Αθηναΐς) επελέγη από την Πουλχερία ως σύζυγος του νεαρού αυτοκράτορος. Κόρη του καθηγητή της ρητορικής στην Φιλοσοφική Σχολή των Αθηνών Λεοντίου, ήταν εθνική (ειδωλολάτρις) στην αρχή. Καταγόταν από την Αθήνα και ήταν εξαιρετικά μορφωμένη. Αφού πρώτα βαπτίσθηκε χριστιανή, παντρεύτηκε τον εικοσαετή Θεοδόσιο το έτος 421, σε ηλικία είκοσι επτά ετών. Οι σύμβουλοι του Θεοδοσίου έστρεψαν το ενδιαφέρον του σε πράγματα που δεν είχαν να κάνουν με την εκπαίδευση ενός αυτοκράτορος σε θέματα διοικητικά, στρατιωτικά ή οικονομικά. Εκμεταλλευόμενοι και την φυσική του νωθρότητα, φρόντισαν απλώς να του δώσουν μια ούτως ειπείν πνευματική-θρησκευτική ανατροφή. Έτσι ο Θεοδόσιος, φρόντιζε μεν να είναι ένας καλός χριστιανός, να εκκλησιάζεται και να νηστεύει, να μελετά και να αντιγράφει εκκλησιαστικά βιβλία, αλλά σχεδόν καθόλου δεν αναμειγνυόταν στα διοικητικά της αυτοκρατορίας. Δεν μάθαινε για τα εκτός της αυλής γινόμενα, εκτός από αυτά που ήθελαν οι σύμβουλοί του και με τον τρόπο που τους συνέφερε, υπέγραφε δε χωρίς να εξετάσει τα διάφορα θεσπίσματα και διατάγματα των συμβούλων του. Επί βασιλείας του Θεοδοσίου ανεφύησαν σημαντικά προβλήματα, τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά. Στο εσωτερικό ο λαός βρισκόταν σε κατάσταση εξαιρετικής φτώχειας, ενώ οι μικρογαιοκτήμονες ήσαν

Θεοδόσιος Β' καταχρεωμένοι. Ακόμη υπήρχαν οι θρησκευτικές έριδες, οι οποίες ταλάνισαν την Εκκλησία αλλά και την κοινωνία, αφού ο λαός διαιρέθηκε σε αντιμαχόμενες παρατάξεις. Η θρησκευτική πολιτική του Θεοδοσίου υπήρξε ασταθής και ανακόλουθη. Παρέσχε προστασία σε αιρεσιάρχες όπως ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Νεστόριος, ο οποίος είχε καταδικασθεί από την Γ΄ Οικουμενική σύνοδο της Εφέσου (431) και ο Ευτυχής, ο οποίος είχε καταδικασθεί από ενδημούσα σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη (448). Η έκρυθμη εκκλησιαστική κατάσταση που δημιουργήθηκε κληροδοτήθηκε στον διάδοχο του Πατριαρχικού θρόνου Φλαβιανό. Στην εξωτερική πολιτική η βυζαντινοπερσική σύγκρουση έληξε με νίκη των ‘βυζαντινών’ και με την συνομολόγηση ειρήνης, που εξασφάλισε προσωρινή ηρεμία στα ανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας. Οι βανδαλικές επιδρομές αντιμετωπίστηκαν επιτυχώς με την στρατιωτική επέμβαση των αυτοκρατορικών δυνάμεων στην Βόρειο Αφρική. Ο ουννικός κίνδυνος αντιμετωπίστηκε –όχι όμως οριστικώς– διά της εξαγοράς της ειρήνης και της παροχής δώρων, ενώ αργότερα ο αρχηγός των Ούννων Αττίλας εστράφη προς την Δύση. Γενικώς, η αυτοκρατορία απέφυγε να εμπλακεί σε μεγάλες περιπέτειες, ενώ έδειξε έτοιμη είτε διά της διπλωματίας είτε διά των όπλων να εξουδετερώσει κάθε εχθρική απειλή. Κατά την περίοδο της βασιλείας του Θεοδοσίου κατασκευάστηκαν τα περίφημα Θεοδοσιανά τείχη της Κωνσταντινουπόλεως σε τρεις φάσεις: (επί των επάρχων Ανθεμίου το 413, Κύρου το 439 και Κωνσταντίνου το 447). Τμήμα των τειχών αυτών σώζεται μέχρι σήμερα. Ακόμη, δι’ ενέργειών του επάρχου Ανθεμίου καθιερώθηκαν ναυτικές περιπολίες στον Δούναβη, για την παρεμπόδιση του διάπλου του ποταμού από τους βαρβάρους που κατοικούσαν πέραν αυτού. Θετικό έργο επί της βασιλείας του Θεοδοσίου συντελέσθηκε στους τομείς της παιδείας και της νομοθεσίας. Υπό την επιρροή της Ευδοκίας αναδιοργανώθηκε η παιδεία, ιδρύθηκε το Πανδιδακτήριο (πανεπιστήμιο) της Κωνσταντινουπόλεως και ευνοήθηκε έναντι της λατινικής η ελληνική γλώσσα, γεγονός που συνετέλεσε στον βαθμιαίο εξελληνισμό της αυτοκρατορίας. Η απονομή της δικαιοσύνης επιταχύνθηκε μετά την σύνταξη του Θεοδοσιανού Κώδικος, μιας νομοθετικής συλλογής, η οποία περατώθηκε το 438, και δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την περαιτέρω εξέλιξη του δικαίου. Σε γενικές γραμμές ο Θεοδόσιος ο Β΄, παρά την θετική του συμβολή στους τομείς της παιδείας και της νομοθεσίας, θεωρείτο άβουλος και κατηγορήθηκε για έλλειψη πρωτοβουλίας. Ο Θεοδόσιος πέθανε άτεκνος αφήνοντας διάδοχό του την αδελφή του Πουλχερία. Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 29 Ιουλίου.

Βιβλιογραφία • Καραγιαννόπουλου Ιωάννη, Το Βυζαντινό κράτος, εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 19964 • Παπαρρηγόπουλου Κωνσταντίνου, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ.Β΄, εκδόσεις Ελευθερουδάκης, Αθήναι 1930 • Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνης, Βυζαντινή Ιστορία, τ.Α΄, εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 19962 • Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα, τ.27, Αθήνα 1996 • Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία, τ.6, εκδόσεις Μαρτίνος, Αθήναι 1965

Μαρκιανός Μαρκιανός Ο Μαρκιανός ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (450-457), της Θεοδοσιανής δυναστείας, ο οποίος διαδέχτηκε τον Θεοδόσιο Β'. Γεννήθηκε το 392 στη Θράκη από γονείς άσημους και έγινε αξιωματικός υφιστάμενος του παντοδύναμου στρατηγού Άσπαρ. Ο τελευταίος τον επέλεξε ως διάδοχο του Θεοδοσίου, Νομίσματα με τη μορφή του Μαρκιανού όταν απευθύνθηκε σ' αυτόν η αδελφή του Θεοδοσίου Πουλχερία. Η ανάρρησή του στο θρόνο έγινε όταν ήταν σε ηλικία περίπου 60 ετών.[1] Για τη δράση του ο Προκόπιος αφηγείται πολλά περίεργα. Υπήρξε ο πρώτος που στέφτηκε Αυτοκράτορας από τον Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης. Ως αυτοκράτορας, αρνήθηκε να καταβάλει τον βαρύτατο ετήσιο φόρο στον ηγεμόνα των Ούννων Αττίλα, ο οποίος τότε στράφηκε εναντίον της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Στη συνέχεια τακτοποίησε τις εσωτερικές υποθέσεις του κράτους, περιορίζοντας την τότε παντοδυναμία των ευνούχων, τις καταχρήσεις των διοικητών και αρχόντων κι επέβαλε σωστή διοίκηση. Αν και χάρισε πολλούς φόρους, άφησε μεγάλα περισσεύματα στο δημόσιο ταμείο. Ασχολήθηκε επίσης με θρησκευτικά και εκκλησιαστικά θέματα. Προήδρευσε της «εν Χαλκηδόνι» Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου, κατά την οποία και καταδικάστηκε η αίρεση του Ευτυχή και του Νεστορίου, περιορίζοντας όμως την τότε εκδηλωθείσα παντοδυναμία του μοναχικού κλήρου και την ανάμιξή του στα της Εκκλησίας και της πολιτικής του Κράτους. Πέθανε το 457 άτεκνος, είχε όμως ήδη υιοθετήσει τον στρατηλάτη του Ιλλυρικού και μετέπειτα αυτοκράτορα της Δύσης Ανθέμιο. Όμως, ο πανίσχυρος Άσπαρ προτίμησε και πάλι έναν δικό του (και εξίσου άγνωστο όπως ο Μαρκιανός) υφιστάμενο, τον αξιωματικό Λέοντα.[2] Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του Μαρκιανού στις 17 Φεβρουαρίου. Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Θεοδόσιος Β' Λέων Α'

Παραπομπές [1] Warren Treadgold 1997, σελ. 97 [2] Warren Treadgold 1997, σελ. 149

• Warren Treadgold. A history of the Byzantine State and Society, Stanford University Press 1997. ISBN 0-8047-2630-2

Το άρθρο βασίστηκε αρχικά σε αντίστοιχο άρθρο της Live-Pedia. ( ιστορικό (http:/ / www. livepedia. gr/ index. php?title=Μαρκιανός& action=history)). Η εισαγωγή έγινε πριν την 1 Νοεμβρίου 2008, συνεπώς ισχύει η διπλή αδειοδότηση υπό την άδεια CC-BY-SA 3.0 (http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/ ) και την GFDL (http:/ / www. gnu. org/ copyleft/ fdl. html).

Δυναστεία του Λέοντα

Αναστάσιος Α' Αναστάσιος Α' Ο Αναστάσιος Α΄ ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 491 έως το 518.

Καταγωγή Ο Φλάβιος Αναστάσιος γεννήθηκε περί το 430 στο Δυρράχιο από γονείς ταπεινής καταγωγής και είχε ένα ιδιαίτερο φυσικό χαρακτηριστικό. Οι κόρες των ματιών του είχαν διαφορετικό χρώμα, έτσι το ένα μάτι φαινόταν μαύρο ενώ το άλλο γαλανό, γι’ αυτό και τον ονόμαζαν Δίκορο. Πολύ νέος ήλθε στην Κωνσταντινούπολη και έγινε δεκτός στην υπηρεσία των ανακτόρων. Με την πάροδο του χρόνου, προήχθη σε δευτερεύουσα θέση αυλικού, αυτή του σιλεντιάριου. Απέκτησε όμως φήμη για τις διοικητικές του ικανότητες και εξασφάλισε την εύνοια της κόρης του αυτοκράτορα Λέοντα Α’, Αριάδνης.

Ανάρρηση στο θρόνο Δίπτυχο του 6ου αιώνα από ελεφαντόδοντο που παριστάνει είτε τον

Μετά το θάνατο του Ζήνωνα, η χήρα πλέον Αναστάσιο Α΄ είτε τον Ιουστινιανό Α΄. αυτοκράτειρα, Αριάδνη, προώθησε και ανέβασε στο θρόνο, στις 11 Απριλίου 491, τον εκλεκτό της αυλικό Αναστάσιο. Σαράντα μέρες μετά την αναγόρευσή του σε αυτοκράτορα, τον παντρεύτηκει, εξακολουθώντας έτσι να αναμειγνύεται στις υποθέσεις της αυτοκρατορίας. Ο Αναστάσιος πρέσβευε το δόγμα της αίρεσης του Ευτυχούς, ήταν δηλαδή μονοφυσίτης. Για το λόγο αυτό, ο Πατριάρχης Ευφήμιος προέβαλλε αντιρρήσεις για την άνοδό του στο θρόνο. Η διένεξη όμως αυτή διευθετήθηκε με την έγγραφη ομολογία πίστης του Αναστασίου στο Ορθόδοξο δόγμα.

Στρατιωτική δραστηριότητα και πόλεμοι Από τις πρώτες πράξεις του ως αυτοκράτορας ήταν ο περιορισμός της δύναμης των Ισαύρων. Έτσι κατέστειλε τη στάση του Λογγίνου, αδελφού του αποθανόντα αυτοκράτορα Ζήνωνα, ο οποίος ήταν Ίσαυρος στην καταγωγή και προσπάθησε να σφετεριστεί το θρόνο ως διάδοχος του Ζήνωνα. Στη συνέχεια, υποχρέωσε τους Ισαύρους να εγκαταλείψουν την Κωνσταντινούπολη, περιορίζοντας και τις υπέρογκες αμοιβές που τους είχε παραχωρήσει ο Ζήνων. Οι Ίσαυροι εξοργισμένοι στασίασαν και, με ορμητήριο την Ισαυρία, κατέστρεφαν τις γύρω περιοχές της Φρυγίας. Τελικά το 496, ύστερα από εξαετή πόλεμο, ο στρατός τους διαλύθηκε και έχασαν όλα τους τα προνόμια. Το 502, οι Σασσανίδες Πέρσες κατέλαβαν την πόλη Άμιδα (σημ. Ντιγιάρμπακιρ) στη

Αναστάσιος Α' Μεσοποταμία και τη Θεοδοσιούπολη (σημ. Ερζερούμ). Αναγκάστηκαν όμως να επιστρέψουν τις κατακτημένες περιοχές και συνομολόγησαν ειρήνη το 505. Για την εξασφάλιση των συνόρων ο Αναστάσιος έκτισε το οχυρό Δάρας, το οποίο αναπτύχθηκε σε πόλη που ονομάστηκε Αναστασιούπολη.

Οικονομική πολιτική και δημόσια έργα Από τις πρώτες ενέργειες του Αναστασίου ήταν η κατάργηση του μισητού στους Βυζαντινούς κεφαλικού-επαγγελματικού φόρου του χρυσάργυρου. Το 498 αναμόρφωσε το νομισματικό σύστημα, εκδίδοντας νέα χρυσά solidus καθώς και υποδιαιρέσεις σε μισά και τρίτα καθώς Φλάβιος Αναστάσιος. και σε μικρότερης αξίας χάλκινα νομίσματα. Κατάργησε το παλιό σύστημα συλλογής των φόρων, δημιουργώντας μία κεντρική υπηρεσία φοροσυλλογής. Ήταν από τους ελάχιστους αυτοκράτορες που άφησε γεμάτα τα δημόσια ταμεία, εφ’ όσον μετά τον θάνατό του υπήρχαν στο κρατικό θησαυροφυλάκιο 350.000 λίτρες χρυσού. Από τα μεγαλύτερα δημόσια έργα του ήταν η κατασκευή νέου τείχους γύρω από την πρωτεύουσα, το οποίο περιέλαβε όλα τα κτίσματα που είχαν κτισθεί πέρα από το Θεοδοσιανό τείχος. Έτσι έκτισε το Αναστασιανό τείχος της Κωνσταντινούπολης, ενισχυμένο με πύργους που επικοινωνούσαν με εσωτερικούς διαδρόμους. Φρόντισε επίσης να οχυρώσει πολλές πόλεις της περιφέρειας, άνοιξε τη διώρυγα που ένωσε την λίμνη Βοάνη κοντά στη Νικομήδεια με τον Αστακινό κόλπο, έκτισε υδραγωγεία και δημόσια λουτρά.

Θρησκευτικές διαμάχες Την εποχή του Αναστασίου, το Βυζάντιο σπαρασσόταν από θρησκευτικές διαμάχες ανάμεσα στους Ορθοδόξους και τους Μονοφυσίτες της αίρεσης του Ευτυχούς. Ο αυτοκράτορας, αν και μονοφυσιτικών τάσεων, δήλωσε επίσημα την αποδοχή του Ορθόδοξου (Χαλκηδόνιου) δόγματος και προσπάθησε να ακολουθήσει ήπια πολιτική ανάμεσα στις αντιμαχόμενες μερίδες εφαρμόζοντας το ενωτικό του Ζήνωνα. Η διαμάχη όμως είχε πάρει τεράστιες διαστάσεις με τους πληθυσμούς της Αιγύπτου, Συρίας και Παλαιστίνης να ασπάζονται τον μονοφυσιτισμό ενώ στην πρωτεύουσα και τις ευρωπαϊκές κτήσεις επικρατούσε το Χαλκηδόνιο δόγμα. Φανατικοί και από τις δύο πλευρές ξεσήκωναν τον πληθυσμό και ταραχές ξεσπούσαν στην Αλεξάνδρεια και την Κωνσταντινούπολη. Το 496 ο Αναστάσιος αναγκάστηκε να καθαιρέσει τον Πατριάρχη Ευφήμιο, ο οποίος αντιπολιτεύονταν τον αυτοκράτορα ερχόμενος σε κρυφές συνεννοήσεις με τον Πάπα της Ρώμης. Στην θέση του τοποθέτησε τον Μακεδόνιο, ο οποίος ενώ στην αρχή έδειξε κάποια διαλλακτικότητα, στη συνέχεια αντιτάχθηκε και αυτός στον Αναστάσιο, κατηγορώντας τον ότι προστατεύει τους αιρετικούς. Το 514 καθαιρέθηκε και ο Μακεδόνιος και στη θέση του τοποθετήθηκε ο Τιμόθεος, ο οποίος διοίκησε την Εκκλησία με μετριοπάθεια.

Στάση του Βιταλιανού Μετά την καθαίρεση του Πατριάρχη Μακεδόνιου, οι φανατικοί Ορθόδοξοι της Κωνσταντινούπολης υποκίνησαν σοβαρή στάση στην πρωτεύουσα, η οποία όμως κατεστάλη. Στη συνέχεια όμως εκδηλώθηκε κίνημα στη Θράκη υπό την ηγεσία του Βιταλιανού που ήταν εγγονός του Άσπαρος. Ο Βιταλιανός – κόμης των φοιδεράτων, δηλαδή αρχηγός των Γότθων, Αλανών και άλλων βαρβάρων μισθοφόρων του Βυζαντινού στρατού - κατευθύνθηκε προς τις βορειότερες επαρχίες του κράτους όπου συγκέντρωσε στρατό από

Αναστάσιος Α'

Βουλγάρους και Ούννους. Στη συνέχεια ναυπήγησε στόλο και εμφανίστηκε μπροστά στην πρωτεύουσα, απειλώντας να την κυριεύσει, ζητώντας την επαναφορά του Μακεδόνιου και το διορισμό του ίδιου ως γενικού διοικητή της Θράκης. Η επανάστασή του όμως απέτυχε. Σύμφωνα με τον ιστορικό Μαλάλα, ο στόλος του καταστράφηκε από εύφλεκτη ουσία κατασκευασμένη με βάση το θειάφι. Αυτό ήταν το περίφημο ελληνικόν πυρ (υγρό πυρ), που επινόησε ο Αθηναίος φιλόσοφος, φυσικός και χημικός Πρόκλος, το οποίο εκτοξευόταν πάνω στα ξύλινα καράβια και άναβε με μόνη τη θερμότητα του ήλιου, κατακαίγοντας το στόλο των πολιορκητών.

Επίλογος Ο Αναστάσιος πέθανε το 518 χωρίς να αφήσει απογόνους. Είχε βέβαια τρεις ανεψιούς, από τους οποίους όμως δεν εξέλεξε κανένα για διάδοχό του. Πολλοί σύγχρονοί του έγραψαν ατελείωτους επαίνους για τα έργα του και την προσφορά του στην αυτοκρατορία, ενώ άλλοι τον πολέμησαν με φανατισμό, επικρίνοντας τα θρησκευτικά του πιστεύω και τη στάση του απέναντι στην Εκκλησία. Όπως και να έχουν τα πράγματα, μπορεί μεν να μην έφερε το χρυσό αιώνα στο Βυζάντιο, πέτυχε όμως όσο λίγοι να αντιμετωπίσει πολλούς εξωτερικούς κινδύνους, να ανακουφίσει τις λαϊκές μάζες, να προάγει την τεχνολογία, την οικονομία και τη δικαιοσύνη. Ήταν ο τελευταίος Ρωμαίος-Βυζαντινός Αυτοκράτορας που θεοποιήθηκε. Nέος αυτοκράτορας αναγορεύτηκε ο αρχηγός των βασιλικών σωματοφυλάκων Ιουστίνος. Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Ζήνων Ιουστίνος Α'

Βασιλίσκος (αυτοκράτορας) Βασιλίσκος (αυτοκράτορας)

Τρήμισυ του Βασιλίσκου Βυζαντινός Αυτοκρατόρας Περίοδος εξουσίας 9 Ιανουαρίου 475 - Άυγουστος 476 Στέψη

9 Ιανουαρίου

Προκάτοχος

Ζήνων (αυτοκράτορας)

Διάδοχος

Ζήνων (αυτοκράτορας)

Βασιλικός Οίκος Δυνάστεια του Λέων Θάνατος

476 μ.Χ Καππαδοκία

Ο Φλάβιος Βασιλίσκος (λατ. Flavius Basiliscus) ήταν βυζαντινός αυτοκράτορας από το 475 μέχρι το 476. Μέλος της οικογένειας του Λέοντος Α', ανέλαβε την εξουσία όταν ο αυτοκράτορας Ζήνων αναγκάστηκε να φύγει από την Κωνσταντινούπολη, μετά από εξέγερση. Ο Βασιλίσκος ήταν αδερφός της αυτοκράτειρας Βηρίνας, η οποία παντρεύτηκε τον Λέοντα Α'. Οι σχέσεις του με τον αυτοκράτορα του επέτρεψαν να αρχίσει στρατιωτική καριέρα, η οποία τελείωσε το 468, μετά την ήττα των Βυζαντινών στην καταστροφική γι αυτούς εκστρατεία κατά των Βανδάλων στην Αφρική. Ο Βασιλίσκος ανέλαβε την εξουσία το 475, όταν ο Ζήνων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πρωτεύουσα. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του μικρού χρονικού διαστήματος της εξουσίας του, ο Φλάβιος έχασε την υποστήριξη της Εκκλησίας και του λαού, αφού πρόωθησε τον μονοφυσιτισμό. Όταν ο Ζήνων επιχείρησε να επιστρέψει στο θρόνο, δεν συνάντησε αντίσταση και μπήκε ως θριαμβευτής στη Κωνσταντινούπολη, αιχμαλωτίζοντας τον Βασιλίσκο και την οικογένειά του και στέλνοντας τους στη Καππαδοκία, όπου και πέθαναν. Οι διαμάχες μεταξύ του Βασιλίσκου και του Ζήνωνα δεν επέτρεψαν στην Ανατολική Αυτοκρατορία να σώσει τη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία από την τελική κατάλυση, η οποία συνέβη τον Σεπτέμβριο του 476. Τότε ο αρχηγός των Ερούλων του ρωμαϊκού στρατού, Οδόακρος, κατέβασε από τον θρόνο τον Ρωμύλο Αυγουστύλο, τελευταίο αυτοκράτορα της Δύσης. Ο Ζήνων κράτησε το αξίωμα για τον εαυτό του και έδωσε στον Οδόακρο τον τίτλο του δούκα της Ιταλίας, και χάρη σε αυτό το γεγονός καταστράφηκε τελείως η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Βασιλίσκος (αυτοκράτορας)

Καταγωγή και στρατιωτική καριέρα Με βαλκανική καταγωγή,[1] ο Βασιλίσκος ήταν αδερφός της Βηρίνας, συζύγου του Λέοντα Α'. Κατά μία εκδοχή ήταν θείος του Οδόακρου. Κύρια πηγή για αυτή τη θεωρία αποτελεί απόσπασμα από κείμενο του Ιωάννη της Αντιοχείας (209.1), ο οποίος κατέγραψε πώς ο Οδόακρος και ο Άρματος, ανιψιός του Βασιλίσκου, ήταν αδέλφια.[2] Ωστόσο, αυτή η εκδοχή δεν είναι αποδεκτή.[3] Είναι γνωστό πως ήταν σύζυγος της Ζηνωνίδας και είχε ένα γιο, τον Μάρκο.

Τρίμισυς με το όνομα της Βηρίνας, συζύγου και χήρας του Λέοντος Α'. Ως αδελφή του Βασιλίσκου, η Βηρίνα τον βοήθησε στη στρατιωτική και την πολιτική του καριέρα

Η στρατιωτική καριέρα του Βασιλίσκου άρχισε την εποχή του Λέοντα Α'. Ο αυτοκράτορας τον τιτλοφόρησε δούκα της Θράκης.[4] Το 463, νίκησε τους Βούλγαρους, το 464 έγινε μάγιστρος του στρατού της Θράκης, ενώ το 466 (ή το 467) σημείωσε επιτυχίες κατά των Γότθων και τους Ούννων.[5] Χάρη στην υποστήριξη της αδερφής του, ο Βασιλίσκος έλαβε τον τίτλο του πατρικίου, το 465.[6] Ωστόσο, η άνοδος του διακόπηκε εξαιτίας μιας σοβαρής αποτυχίας.[1]

Η καταστροφική εκστρατεία κατά των Βάνδαλων Το 468, ο Λέων επέλεξε τον Βασιλίσκο για αρχηγό της εκστρατείας κατά της Καρχηδόνας. Η εισβολή στο βασίλειο των Βάνδαλων ήταν μια από τις μεγαλύτερες εκστρατείες που καταγράφηκαν στα χρονικά της ιστορίας, μια συνδυασμένη αμφίβια επιχείρηση με 10.000 πλοία και 100.000 στρατιώτες. Σκοπός της επιχείρησης ήταν να τιμωρηθεί ο βασιλιάς των Βανδάλων, Γιζέριχος, για τη λεηλασία της Ρώμης το 455, κατά τη διάρκεια της οποίας αιχμαλωτίστηκε η αυτοκράτειρα Λικινία Ευδοξία (χήρα του Αυτοκράτορα Βαλεντινιανού Γ') και οι κόρες της.[1] [4]

Το ακρωτήριο Μερκούριον (σημ. Καπ Μπόν), στη σύγχρονη Τυνησία είναι το μέρος όπου ο Βασιλίσκος οδήγησε τον στόλο του, στην εκστρατεία κατά των Βανδάλων στη Καρχηδόνα

Το σχέδιο είχε καταρτιστεί σε συνεννόηση μεταξύ των αυτοκρατόρων Λέοντα, Ανθέμιου και του στρατηγού Μαρκελλίνου, ο οποίος απολάμβανε την ανεξαρτησία του στο Ιλλυρικό. Ο Βασιλίσκος έλαβε διαταγή να πλεύσει κατευθείαν στη Καρχηδόνα, καθώς ο Μαρκελλίνος κατέλαβε τη Σαρδηνία, ενώ μια τρίτη στρατιά, υπό τη διοίκηση του Ηράκλειου, αποβιβάστηκε στην ακτή της Καρχηδόνας. Αυτές οι τρείς στρατιές συναντήθηκαν στη Σικελία.[4] Οι βυζαντινές πηγές και οι μεταγενέστεροι ιστορικοί καταγράφουν διαφορετικούς αριθμούς για τη δύναμη του εκστρατευτικού σώματος του Βασιλίσκου, καθώς και διαφορετικές πληροφορίες για την εκστρατεία. Ο Νικηφόρος Γρηγοράς καταγράφει πως συμμετείχαν 100.000 πλοία, ο (πιο αξιόπιστος) Κεδρηνός καταγράφει πως στη Καρχηδόνα έπλευσαν 1.113 πλοία, με 100 άνδρες στο καθένα.[7] Θεωρείται πως, με τον πιο συντηρητικό υπολογισμό, τα έξοδα για την αποστολή έφθασαν τις 64.000 λίβρες χρυσού, ποσό που ξεπερνούσε τα κρατικά έσοδα μιας ολόκληρης χρονιάς.[8]

Βασιλίσκος (αυτοκράτορας)

Η Σαρδηνία και η Λιβύη κατελήφθησαν από τον Μαρκελλίνο και τον Ηράκλειο, ενώ ο Βασιλίσκος κατάλαβε το Ακρωτήριο Μερκούριον (σημ. Καπ Μπόν), απέναντι από τη Σικελία, 40 μίλια από την Καρχηδόνα. Ο βασιλιάς των Βάνδαλων ζήτησε 5 μέρες για να σκεφθεί τους όρους της ειρήνης.[9] Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, ο βασιλιάς των Βανδάλων συγκέντρωσε τον στόλο του και επιτέθηκε αιφνιδιαστικά τη νύχτα στον ανύποπτο ρωμαϊκό στόλο, στέλνοντας πάνω του πλοία γεμισμένα με εύφλεκτες ύλες (πυρπολικά). Οι Βυζαντινοί διοικητές προσπάθησαν να σώσουν κάποια πλοία από τη καταστροφή, αλλά οι Βάνδαλοι απέτρεψαν τη διαφυγή τους.[4] Ο Βασιλίσκος τράπηκε σε φυγή.[10] Ο μισός ρωμαϊκός στόλος καταστράφηκε ενώ ο υπόλοιπος στόλος ακολούθησε τον Βασιλίσκο. Η επιχείρηση απέτυχε παταγωδώς. Ο Ηράκλειος υποχώρησε στην Τριπολίτιδα, ενώ ο Μαρκελλίνος έφθασε στη Σικελία, όπου συνάντησε τον Βασιλίσκο[11] . Ωστόσο, ο στρατηγός δολοφονήθηκε, ίσως από πρωτοβουλία του πατρικίου Ριχομέρη ή των διοικητών του.[4] Η Αγία Σοφία. Εκεί κατέφυγε ο Βασιλίσκος για να

Όταν επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, ο Βασιλίσκος γλιτώσει από την οργή του αυτοκράτορα, μετά την ήττα στην εκστρατεία κατέφυγε στην Αγία Σοφία για να γλιτώσει την οργή του αυτοκράτορα. Όμως η Βηρίνα μεσολάβησε ώστε ο Βασιλίσκος να λάβει αυτοκρατορική χάρη και έτσι εξορίστηκε στην Ηράκλεια Σιντική της Θράκης.[12]

Άνοδος στην εξουσία Το 471 και το 472, ο Βασιλίσκος βοήθησε τον Λέοντα Α' να απαλλαγεί από την επίδραση των Γερμανών στην αυλή του, βοηθώντας στη δολοφονία του Φλάβιου Άσπαρ. Ο θάνατος του Άσπαρ προκάλεσε εξέγερση στη Θράκη, από τους Οστρογότθους του Θεοδώριχου Στράβωνα, και ο Βασιλίσκος στάλθηκε για να καταστείλει την εξέγερση, κάτι που διεκπεραίωσε με επιτυχία, χάρη στη βοήθεια του ανιψιού του, Άρματου. Το 474 έλαβε τον βαθμό του πρώτου μεταξύ των συγκλητικών.[5] Με τον θάνατο του Λέοντα, ο Ζήνων, «βάρβαρος» Ίσαυρος και γαμπρός του Λέοντα, έγινε αυτοκράτορας, μετά τη μικρή χρονική περίοδο εξουσίας του Λέοντα Β' (474). Η βαρβαρική καταγωγή του Ζήνωνα δεν άρεσε στους πολίτες της Κωνσταντινούπολης. Επιπλέον, οι ισχυρές γοτθικές δυνάμεις, με αρχηγό τον Στράβωνα, αντιπαθούσαν τους Ισαύρους που έφερε ο Λέων Α' για να μειώσει την εξάρτηση του από τους Οστρογότθους. Τελικά, ο Ζήνων προδόθηκε από τον, επίσης Ίσαυρο, στρατηγό Ιλλού, ο οποίος δωροδοκήθηκε από τον Βασιλίσκο. Πίσω από αυτή την επιχείρηση ήταν η Βηρίνα, η οποία οργάνωσε εξέγερση κατά του Αυτοκράτορα. Η εξέγερση, υπό την ηγεσία του Θεοδώριχου Στράβωνα, του Ιλλού και του Άρματου, ήταν επιτυχής, και η Βηρίνα ανάγκασε τον αυτοκράτορα να φύγει από την πόλη. Ο Ζήνων, με κάποιους διοικητές του, μετέφεραν λίγους από τους αυτοκρατορικούς θησαυρούς στη πατρίδα τους. Στις 9 Ιανουαρίου 475, ο Βασιλίσκος έλαβε τον τίτλο του αυγούστου[13] στον ανάκτορο Έβδομον, με τους υπουργούς του και τη Σύγκλητο.[14] Οι εχθροί του Ζήνωνα εκμεταλλεύτηκαν τη κατάσταση και σκότωσαν αρκετούς Ισαύρους της πόλης.[11] [12] Στην αρχή, όλα πήγαιναν καλά για τον νέο Αυτοκράτορα, ο οποίος προσπάθησε να δημιουργήσει νέα δυναστεία δίνοντας τον τίτλο της αυγούστας στη σύζυγό του και του καίσαρα στον γιό του και μετέπειτα αύγουστο[15] ωστόσο, εξαιτίας των σφαλμάτων του, έχασε πολλούς από τους υποστηρικτές του.

Βασιλίσκος (αυτοκράτορας)

Διοίκηση Διαφθορά και η πυρκαγιά της Κωνσταντινούπολης Το πιο επείγον πρόβλημα που έπρεπε να αντιμετωπίσει ο νέος αυτοκράτορας ήταν η έλλειψη πόρων στο αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο. Ο Βασιλίσκος, για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, αύξησε τη φορολογία προκαλώντας ταραχές στην Κωνσταντινούπολη. Επίσης απέσπασε χρήματα από την Εκκλησία.[11] Στις αρχές της βασιλείας του, ξέσπασε πυρκαγιά στη Κωνσταντινούπολη, η οποία κατέστρεψε σπίτια, εκκλησίες και αποτέφρωσε εντελώς τη βιβλιοθήκη που είχε χτίσει ο αυτοκράτορας Ιουλιανός.[16] Η πυρκαγία θεωρήθηκε ως κακός οιωνός για τη βασιλεία του Βασιλίσκου.[12]

Εντάσεις με τους συνεργάτες του Ο Βασιλίσκος βασίζονταν σε σημαντικά πρόσωπα της αυτοκρατορικής αυλής, καθώς πίστευε πως αυτά θα μπορούσαν να τον βοηθήσουν να μείνει στην εξουσία. Ωστόσο, γρήγορα έχασε τους πιο πολλούς από αυτούς. Πρώτα, ο Βασιλίσκος έχασε την υποστήριξη της Βηρίνας, αφού εκτέλεσε τον μάγιστρο Πατρίκιο. Ο Πατρίκιος ήταν ο εραστής της Βηρίνας, η οποία σχεδίαζε να τον ανεβάσει στο αυτοκρατορικό αξίωμα και να τον παντρευτεί - η επανάσταση κατά του Ζήνωνα είχε ως στόχο να κάνει τον Πατρίκιο και όχι τον Βασιλίσκο αυτοκράτορα, αλλά η Σύγκλητος διάλεξε τον Βασιλίσκο για την ηγεσία της Αυτοκρατορίας. Αργότερα, ο Βασιλίσκος διέταξε τον θάνατο του Πατρίκιου, και η πράξη αυτή είχε ως συνέπεια να στραφεί η Βηρίνα εναντίον του Βασιλίσκου.[17] Επίσης, ο Βασιλίσκος έχασε την υποστήριξη του Θεοδώριχου Στράβωνα, ο οποίος, λόγω του μίσους του για τους Ισαύρους, είχε υποστηρίξει τον Βασιλίσκο στην εξέγερση κατά του Ζήνωνα. Ο Βασιλίσκος έχασε και την υποστήριξη του Άρματου, ο οποίος θεωρείται εραστής της συζύγου του Βασιλίσκου. Επίσης ήταν αβέβαιη η υποστήριξη του Ιλλού, λόγω της σφαγής των συμπατριωτών του στρατιωτών Ισαύρων, την οποία επέτρεψε ο Βασιλίσκος.[4] [11]

Θρησκευτικές διαμάχες Εκείνη την εποχή, υπήρχαν διαμάχες μεταξύ των υποστηρικτών του Μονοφυσιτισμού και του Χαλκηδονικού Χριστιανισμού - ο Μονοφυσιτισμός υποστήριζε ότι ο Χριστός είχε μόνο μία φύση από τις δύο (θεϊκή και ανθρώπινη), ενώ οι Χαλκηδόνιοι (σημ. Ορθόδοξοι) πίστευαν πώς κατείχε και τις 2 φύσες. Η Σύνοδος της Χαλκηδόνας, η οποία διεξήχθη μετά από προτροπή του Αυτοκράτορα Μαρκιανού, το 451, καταδίκασε τον Μονοφυσιτισμό και οι πατριάρχες Τιμόθεος Β' της Αλεξανδρείας και Πέτρος Β' της Αντιοχείας καθαιρέθηκαν.[18] Από την αρχή της εξουσίας του, ο Βασιλίσκος ήταν υποστηρικτής του Μονοφυσιτισμού. Ο Ζαχαρίας Σχολάστικος καταγράφει πως μια ομάδα από Αιγύπτιους μοναχούς, πιστούς στον Μονοφυσιτισμό, έφθασαν στη Κωνσταντινούπολη, μετά τον θάνατο του Λέοντα Α'. Ο μάγιστρος Θεόκτιστος, γιατρός του Βασιλίσκου βοήθησε ώστε οι Αιγύπτιοι μοναχοί να γίνουν δεκτοί από τον Βασιλίσκο και τον έπεισαν να διατάξει την επιστροφή των εξορισμένων Μονοφυσιτών πατριαρχών.[19] Ο Βασιλίσκος επέστρεψε στους εξορισμένους Τιμόθεο της Αλεξανδρείας (γνωστό και ως Τιμόθεο Αίλουρο) και Πέτρο της Αντιοχείας (γνωστό και ως Πέτρο Γναφέα) τις έδρες τους,[20] και έστειλε επιστολή στους επισκόπους (γνωστή ως Εγκύκλιο) πιέζοντάς τους να θεωρήσουν έγκυρες τις πρώτες 3 Οικουμενικές Συνόδους και άκυρη τη Σύνοδο της Χαλκηδόνας.[18] Όλοι οι επίσκοποι υπέγραψαν το έγγραφο, εκτός από τον πατριάρχη Ακάκιο, δείχνοντας καθαρά το μίσος της Κωνσταντινούπολης προς τον Βασιλίσκο.[21] Αργότερα ο Βασιλίσκος, βλέποντας την αντίδραση του Ακακίου και μη έχοντας διαθέσιμο στρατό, αναίρεσε την προηγούμενη εγκύκλιο εκδίδοντας την Αντεγκύκλιο.[22]

Βασιλίσκος (αυτοκράτορας)

Πτώση και θάνατος Λίγο μετά την ανάρρησή του, ο Βασιλίσκος κατάφερε να κάνει τον Ιλλού και τον αδερφό του, Τροκούνδο, εχθρούς του Ζήνωνα, ο οποίος είχε επανέλθει στην προηγούμενη ιδιότητά του ως Ίσαυρος φύλαρχος. Ο Βασιλίσκος, ωστόσο, δεν τήρησε τις υποσχέσεις που έδωσε στους δύο στρατηγούς. Επιπλέον, αυτοί είχαν λάβει επιστολές από τους βασικούς υπουργούς στην αυτοκρατορική αυλή, οι Τρίμισυς του αυτοκράτορα Ζήνωνα. Ο Ζήνωνας (πραγματικό όνομα οποίοι τους ζητούσαν να εξασφαλίσουν Ταρασικοντίσσα) ήταν από την Ισαυρία, και θεωρούνταν βάρβαρος από τους την επιστροφή του Ζήνωνα γιατί τώρα η κατοίκους της Κωνσταντινούπολης πόλη προτιμούσε έναν Ίσαυρο από έναν αυτοκράτορα που η αντιδημοτικότητά του αυξανόταν λόγω της αρπακτικότητας των οικονομικών του επιτελών.[12] Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων του στην Ισαυρία, ο Ιλλούς φυλάκισε τον αδερφό του Ζήνωνα, Λογγίνο. Το καλοκαίρι του 476, ο Ιλλούς και ο Ζήνωνας επέστρεψαν στη Κωνσταντινούπολη. Όταν ο Βασιλίσκος έμαθε το νέο, αναίρεσε την Εγκύκλιο και προσπάθησε να συμφιλιωθεί με τον πατριάρχη και τον λαό αλλά ήταν πια αργά.[12] Ο Άρματος στάλθηκε στη Μικρά Ασία για να σταματήσει τον Ζήνωνα, αλλά ο τελευταίος του υποσχέθηκε τον τίτλο του μάγιστρου στον στρατό και τον τίτλο του καίσαρα για τον γιο του.[23] Η προδοσία του Άρματου καθόρισε την τύχη του Βασιλίσκου.[12] Τον Άυγουστο του 476, ο Ζήνων πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη.[24] Η Σύγκλητος άνοιξε της πύλες της πόλης στον Ζήνωνα. Ο Βασιλίσκος ζήτησε άσυλο σε εκκλησία, αλλά προδόθηκε από τον Ακάκιο. Τότε παραδόθηκε με την οικογένειά του, καθώς ο Ζήνων υποσχέθηκε να μην χύσει αίμα. Όταν όμως ο Βασιλίσκος και η οικογένεια του οδηγήθηκαν σε φρούριο της Καππαδοκίας, ο Ζήνων έδωσε εντολή να τους αφήσουν χωρίς νερό, για να πεθάνουν από δίψα.[1] [25] Ο Βασιλίσκος βασίλεψε για 20 μήνες. Οι πηγές τον περιγράφουν ως επιτυχημένο στρατηγό, αλλά αργής αντίληψης και εύκολο να εξαπατηθεί.[5]

Παραπομπές [1] Elton. [2] Krautschick. [3] Macgeorge. [4] Smith. [5] Martindale. [6] Martindale. Είναι επίσης δυνατό ο Βασιλίσκος να έλαβε αυτό τον τίτλο το 471 ή το 472, ή ακόμα και το 468. [7] Smith (πηγή: Γεώργιος Κεδρηνός). [8] Boardman. [9] Προκόπιος [10] Κατά τον Προκόπιο, ο υποδιοικητής του Βασιλίσκου, Ιωάννης, όταν νικήθηκε από τους Βανδάλους, έπεσε στη θάλασσα με την πανοπλία του και πνίγηκε, λέγοντας πώς αρνείται να παραδοθεί σε «ασεβή σκυλιά» - οι Βάνδαλοι ήταν υποστηρικτές του Αρειανισμού. [11] Friell. [12] Bury. [13] Barton, Tamsyn (December 2002). Power and knowledge: Astrology, physiognomics, and medicine under the Roman Empire. University of Michigan Press. σελ. 60. ISBN 0-472-08852-1.

Βασιλίσκος (αυτοκράτορας) [14] Παραδοσιακά η Σύγκλητος δεν αναγνώριζε ένα σφετεριστή ως αυτοκράτορα, αλλά ο Βασιλίσκος ήταν ο νέος νόμιμος Αυτοκράτορας (Friell). [15] Ο Βασιλίσκος έκοψε νομίσματα απεικονίζοντας τον εαυτό του και τον Μάρκο ( εδώ (http:/ / www. romancoins. info/ Byzantines. html#basiliscus)). Επίσης, κόπηκαν χρυσά και χάλκινα νομίσματα προς τιμή της σύζυγου του ( εδώ (http:/ / www. wildwinds. com/ coins/ ric/ zenonis/ i. html)). Δες επίσης: Yonge Akerman, John (2002) [1834]. A Descriptive Catalogue of Rare and Unedited Roman Coins. Adamant Media Corporation. σελ. 383. ISBN 1-4021-9224-X. [16] Η βιβλιοθήκη περιείχε 120.000 βιβλία, συμπεριλαμβανομένης της Ιλιάδας και της Οδύσσειας του Ομήρου (με χρυσά γράμματα). [17] Bury. Σύμφωνα με τον Κανδίδο, μετά τον θάνατο του Πατρίκιου, η Βηρίνα αποφάσισε να βοηθήσει τον Ζήνωνα, ωστόσο το σχέδιό της έγινε γνωστό στον Βασιλίσκο. Η Βηρίνα σώθηκε χάρη στη παρέμβαση του Άρματου. [18] "Pope St. Simplicius", Catholic Encyclopedia. [19] Zαχαρίας Σχολαστικός. [20] Samuel. [21] Ευάγριος. [22] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τ. Ζ', 1978, σελ.127. [23] Σύμφωνα με τον Προκόπιο, ο Άρματος παραδόθηκε στον Ζήνωνα, ζητώντας ως αντάλλαγμα να αναγορεύσει τον γιο του καίσαρα. Όταν ο Ζήνων πήρε τον θρόνο έδωσε τον τίτλο στον γιο του Άρματου, Βασιλίσκο, αλλά αργότερα ακύρωσε την απόφασή του και διέταξε τον θάνατο του Άρματου. [24] Heather, Peter (May 1998). Goths. Blackwell Publishing. σελ. 158–159. ISBN 0-631-20932-8. [25] Προκόπιος.

Πηγές και βιβλιογραφία Πρωτογενείς πηγές • Ευάγριος Σχολαστικός, Εκκλησιαστική Ιστορία iii. 4–8 • Γεώργιος Κεδρηνός (1647). Goar and Fabrot. ed (στα Λατινικά). Compendium Historiarum ab Orbe Condita ad Isaacum Comnenum (1057). Paris. σελ. 349–350. • Προκόπιος, Βανδαλικός πόλεμος i.6–8 • Zαχαρίας Σχολαστικός, Συριακόν Χρονικόν, τ.1.

Δευτερογενείς πηγές • Boardman, John (1982). The Cambridge Ancient History. Cambridge University Press. σελ. 49. ISBN 0-521-32591-9. • Bury, John Bagnall (1958) [1923]. "XII.1 The Usurpation of Basiliscus (A.D. 475‑476)" (http://penelope. uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/12*.html). History of the Later Roman Empire (http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/home.html). Dover Books. σελ. 389–395. Ανακτήθηκε την 23 August 2006. • Elton, Hugh (10 June 1998). Flavius Basiliscus (AD 475–476) (http://www.roman-emperors.org/basilis.htm). De Imperatoribus Romanis (ανακτήθηκε 23 August 2006 ) • Friell, Gerard; and Stephen Williams (December 1998). The Rome That Did Not Fall. Routledge. σελ. 184–186. ISBN 0-415-15403-0. • Krautschick, Stephen (1986). "Zwei Aspekte des Jahres 476". Historia (35): 344–371. • Macgeorge, Penny (2003). Late Roman Warlords. Oxford University Press. σελ. 284–285. ISBN 0-19-925244-0. • Martindale, J.R. (1980). The Prosopography of the Later Roman Empire. Cambridge University Press. σελ. 212–214. ISBN 0-521-20159-4. • "Pope St. Simplicius" (http://www.newadvent.org/cathen/14002a.htm). Catholic Encyclopedia. 1917. Ανακτήθηκε την 23 August 2006. • Samuel, Vilakuvel Cherian (2001). The Council of Chalcedon Re-Examined. Xlibris Corporation. σελ. 134–139. ISBN 1-4010-1644-8. • Smith, William (1870). Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology (http://www.ancientlibrary. com/smith-bio/index.html). Boston: C. Little and J. Brown. σελ. 466. Ανακτήθηκε την 23 August 2006.

Βασιλίσκος (αυτοκράτορας)

Εξωτερικές συνδέσεις • Η Εγκύκλιος του Βασιλίσκου προς τους επισκόπους, η οποία προωθεί τον Μονοφυσιτισμό (http://en. wikisource.org/wiki/Circular_letter_of_Basiliscus)(Αγγλικά) • Νομίσματα του Βασιλίσκου: • στο wildwinds.com (http://www.wildwinds.com/coins/ric/basiliscus/i.html) • στο dirtyoldcoins.com (http://www.dirtyoldcoins.com/natto/id/basil.htm) Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Λέων Β' Ζήνων

Στο άρθρο αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το άρθρο Basiliscus (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Basiliscus) της Αγγλόγλωσσης Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0 (http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/ ). ( ιστορικό/συντάκτες (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Basiliscus)).

Ζήνων (αυτοκράτορας) Ζήνων (αυτοκράτορας) Ο Ζήνων (περ. 425 - 491) ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (474-475, 476-491). Ονομαζόταν Καίσαρ Φλάβιος Ζήνων Αύγουστος, αλλά το αρχικό του όνομα ήταν Tarasicodissa ή Trascalissaeus. Καταγόταν από την Ισαυρία. Κλήθηκε από τον αυτοκράτορα Λέοντα Α' στην Κωνσταντινούπολη για να δημιουργήσει στρατό από πολεμιστές της Ισαυρίας, ώστε ν' απαλλαγεί το κράτος από τους Γότθους απ' τους οποίους εξαρτιόταν στρατιωτικά. Το 474 πέθανε ο Λέοντας Α' και όρισε ως διάδοχό του τον εξαετή γιο του Ζήνωνα. Ο Ζήνωνας ανακηρύχτηκε συμβασιλιάς και μετά το θάνατο του γιου του έγινε απόλυτος μονάρχης. Η πεθερά του όμως Βηρίνα, τον ανάγκασε να εγκαταλείψει το θρόνο και να φύγει στην Ισαυρία. Τότε στο θρόνο ανέβηκε ο αδελφός της Βηρίνας Βασιλίσκος. Στην Ισαυρία ο Ζήνωνας ετοίμασε στρατό και, με τη βοήθεια του στρατηγού Αρμάτου, τον οποίο έστειλαν εναντίον του, έδιωξε τη Βηρίνα και το Βασιλίσκο και ξαναπήρε τον θρόνο. Ο Ζήνων ήταν Αυτοκράτορας από τις 9 Φεβρουαρίου 474 ως τις 9 Απριλίου 491. Παντρεύτηκε την Αριάδνη. Στη βασιλεία του αντιμετώπισε και άλλες εσωτερικές επαναστάσεις, τις οποίες και κατέπνιξε. Πολέμησε με τον αρχηγό των Οστρογότθων Θευδέριχο, με τον οποίο υπέγραψε ειρήνη, επιτρέποντας σ' αυτόν να κατέχει τις επαρχίες της Δακίας και της Μυσίας. Αργότερα του υπέδειξε να καταλάβει την Ιταλία και έτσι απαλλάχτηκε απ' αυτόν. Το 478, όταν βρέθηκε στην Κύπρο το λείψανο του Αποστόλου Βαρνάβα, ο Ζήνων επιβεβαίωσε το αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Κύπρου το οποίο είχε ψηφιστεί το 431 στη Σύνοδο της Εφέσου. Επιπρόσθετα, παραχώρησε τρία προνόμια στον Αρχιεπίσκοπο της Κύπρου: Να υπογράφει με κινναβάρι (κόκκινο μελάνι), να φορά πορφυρό ράσο, και να βαστά βασιλικό σκήπτρο αντί το κανονικό επισκοπικό. Ο Ζήνων απέφευγε να συναριθμήση τη σύνοδο της Χαλκηδόνας στις προγενέστερες τρεις Οικουμενικές συνόδους και τελικά παραμέρισε δια διαταγμάτων την Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο η οποία πλέον δεν μνημονευόταν ως υποχρεωτική. Έτσι, προσπάθησε να ενώσει τους Ορθοδόξους και τους Μονοφυσίτες με διάταγμα, το γνωστό ως Ενωτικό. Ο Πάπας Φήλικας όμως δε δέχτηκε και έτσι άρχισαν οι πρώτες αντιθέσεις ανάμεσα στις δυο Εκκλησίες. Ο Ζήνωνας πέθανε στις 9 Απριλίου 491 χωρίς να αφήσει διάδοχο. Προηγούμενος Λέων Β'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Συναυτοκράτορας Λέων Β'

Επόμενος Βασιλίσκος

Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Βασιλίσκος Αναστάσιος Α'

Λέων Α' Λέων Α' Το άρθρο αφορά το Βυζαντινό Αυτοκράτορα. Για τον ομώνυμο άγιο Πάπα Ρώμης, δείτε: Πάπας Λέων Α΄ Ο Λέων Α΄ ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 457 έως το 474. Μετά τον θάνατο του Μαρκιανού ο θρόνος του Βυζαντίου έμεινε κενός, διότι ο αποθανών αυτοκράτορας δεν είχε ορίσει διάδοχό του. Ο παντοδύναμος αρχηγός του Βυζαντινού μισθοφορικού στρατού, ο Aλανός Άσπαρ, μη μπορώντας ο ίδιος να γίνει αυτοκράτορας επειδή ήταν «βάρβαρος» και είχε ασπασθεί τον Αρειανισμό, ανέβασε στον θρόνο τον Λέοντα, ο οποίος ήταν έμπιστος χιλίαρχός του, καταγόταν από την Θράκη και ήταν Ορθόδοξος. Έλπιζε έτσι, ότι έχοντάς τον υποχείριο, θα κυβερνούσε στην ουσία ο ίδιος. Η στέψη του Λέοντα Α΄ έγινε από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ανατόλιο το 457. Ήταν άνθρωπος συνετός και δραστήριος και για τον λόγο αυτό δεν μπόρεσε να ανεχθεί την επιβολή των απόψεων του Άσπαρ.

Προτομή του Αυτοκράτορα Λέοντα Α΄ στο Λούβρο

Θέλοντας να εξασφαλιστεί απέναντι στην παντοδυναμία των μισθοφόρων, αποφάσισε να οργανώσει στρατό από αυτόχθονες δυνάμεις. Έτσι ο Λέων στράφηκε προς τους Ίσαυρους, φυλή που ζούσε στην ορεινή περιοχή του Ταύρου της Μικράς Ασίας, οι οποίοι ήταν φιλοπόλεμοι και σκληροτράχηλοι. Προσέλαβε τον Τρασκαλισαίο, που μετονόμασε σε Ζήνωνα και του ανέθεσε την Κέρματα με τη μορφή του Λέοντα Α΄ συγκρότηση στρατιωτικής μοίρας από ομογενείς του, τιμώντας τον με το αξίωμα του Πατρικίου και δίνοντάς του για σύζυγο τη θυγατέρα του Αριάδνη το 459. Η πρώτη αυτή απόπειρα δημιουργίας ιθαγενούς στρατεύματος, με την πάροδο του χρόνου οδήγησε στη δημιουργία αξιόλογου εθνικού στρατού και συνετέλεσε στο να μην καταλυθεί το ανατολικό κράτος, όπως συνέβη στο δυτικό, από τις βαρβαρικές φυλές που είχαν διεισδύσει και τελικά επικρατήσει μέσα σε αυτό. Εν τω μεταξύ οι Βάνδαλοι, ορμώμενοι από την Αφρική, έκαμαν επιδρομές στα παράλια της Ιταλίας και της Ελλάδας υπό την αρχηγία του βασιλιά τους Γιζέριχου, με αποκορύφωμα την επιδρομή τους κατά της Ζακύνθου, όπου συνέλαβαν πεντακόσιους από τους κατοίκους της, τους οποίους κατάσφαξαν και στην συνέχεια πέταξαν τα σώματά τους στην Αδριατική. Έτσι το 463 ο Λέων εξαπέστειλε εναντίον τους στρατό που κατέλαβε την Τρίπολη και άλλες Αφρικανικές πόλεις, εξαναγκάζοντας τον Γιζέριχο να υπογράψει ειρήνη. Επειδή όμως οι Βάνδαλοι επανέλαβαν τις επιδρομές τους, ο Λέων αποφάσισε να διαλύσει το κράτος τους, στέλνοντας το 468 εκατό χιλιάδες στρατιώτες με στόλο από 1.113 πλοία υπό την αρχηγία του Βασιλίσκου, αδελφού της αυτοκράτειρας Βηρίνας και με σύμβουλό του τον Άσπαρ. Η εκστρατεία αυτή απέτυχε οικτρά λόγω της ατολμίας του Βασιλίσκου και της ύποπτης στάσης του Άσπαρ, η οποία οδήγησε στην θανάτωσή του από τον αυτοκράτορα το 471.

Λέων Α'

Ο Λέων πέθανε στις 3 Φεβρουαρίου 474, αφού προηγουμένως όρισε για διάδοχό του τον εγγονό του Λέοντα Β΄. Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Μαρκιανός Λέων Β'

Λέων Β' Λέων Β' Ο Λέων Β΄ ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το Φεβρουάριο έως το Νοέμβριο του 474. Ο Λέων Α΄ πέθανε στις 3 Φεβρουαρίου 474. Δύο μήνες πριν, όρισε σαν διάδοχο τον ανήλικο εγγονό του, Λέοντα Β΄, που ήταν γιος της κόρης του Λέοντα Α΄ Αριάδνης και του Ίσαυρου στην καταγωγή, Ζήνωνα. Την ημέρα της στέψης του Λέοντα Β΄ στον ιππόδρομο στις 9 Φεβρουαρίου 474 και την στιγμή που έφθασε ο πατέρας του για να τον προσκυνήσει σαν Αυτοκράτορα, ο μικρός, μιλημένος από την μητέρα του Αριάδνη, τοποθέτησε το βασιλικό στεφάνι στο κεφάλι του Ζήνωνα, ο οποίος με την συναίνεση της Συγκλήτου και την αποδοχή του Δήμου ανακηρύχτηκε συναυτοκράτορας του γιου του. Ο Λέων Β΄ πέθανε δέκα μήνες αργότερα στις 17 Νοεμβρίου 474, από άγνωστη ασθένεια. Υπήρξαν έντονες φήμες ότι τον δηλητηρίασε η μητέρα του Αριάδνη για να καταστήσει τον σύζυγό της Ζήνωνα μόνο κυρίαρχο του θρόνου, όπως και έγινε. Ο θάνατός του όμως έδωσε αφορμή στην γιαγιά του Βηρίνα, χήρα του Λέοντα Α' να συνωμοτήσει κατά του Ζήνωνα και να πετύχει την απομάκρυνσή του από την Κωνσταντινούπολη στις 9 Ιανουαρίου 475, οπότε και ανακηρύχτηκε αυτοκράτορας ο αδελφός της Βασιλίσκος. Προηγούμενος Λέων Α'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Συναυτοκράτορας Ζήνων

Επόμενος Ζήνων

Δυναστεία του Ιουστίνου Δυναστεία του Ιουστίνου Αυτοκρατορικός Βυζαντινός Οίκος - Δυναστεία (518-610) διάρκεια 92 έτη. Ιδρυτής και γενάρχης της ήταν ο Αυτοκράτορας Ιουστίνος Α'. Αυτοκράτορες του Βυζαντίου που ανήκαν σε αυτήν τη Δυναστεία ήταν: • O Ιουστίνος Α' (518-527) • Ο Ιουστινιανός Α' (527-565) • Ο Ιουστίνος Β' (565-578) • Ο Τιβέριος Β' (578-582) • Ο Μαυρίκιος (582-602) και • Ο Φωκάς (602-610) Τα σημαντικότερα γεγονότα επί της Δυναστείας αυτής ήταν: • 518 Στέφεται Αυτοκράτορας ο Ιουστίνος Α' • 527 Στέφεται Αυτοκράτορας ο Ιουστινιανός Α' • 529 Δημοσιεύεται ο Ιουστινιάνειος Κώδικας - Κλείσιμο παγανιστικών νεοπλατωνικών σχολών Αθηνών • 532 Η Στάση του Νίκα καταπνίγεται από τη Θεοδώρα και τον στρατηγό Βελισσάριο - Συνθήκη ειρήνης προς τους Πέρσες.

Ιουστινιανός Α' (527-565)

• 533 Εκδίδονται οι Πανδέκτες και οι Εισηγήσεις. • 534 O Βελισσάριος νικά τους Βανδάλους στην Αφρική και καταλαμβάνει τις κτήσεις τους. • 535 Εκδίδονται οι Νεαρές - Ο Βελισσάριος νικά τους Οστρογότθους και καταλαμβάνει τη Σικελία, Νεάπολη και Ρώμη. • 537 Εγκαινιάζεται η Αγία Σοφία (κτισθείσα 532-37). • 540 O Βελισσάριος κυριεύει την Ραβέννα - Ο Σάχης των Περσών Χοσρόης Α' καταλαμβάνει τη Συρία Σλάβοι και Ούννοι εισβάλουν σε εδάφη της Αυτοκρατορίας. • 542-546 Επικρατεί φοβερός λοιμός σε όλη τη Μεσόγειο. • 552 Το Βασίλειο των Οστρογότθων καταλύεται. • 559 Οι Ούννοι προ της Κωνσταντινούπολης. • 562 Συνθήκη ειρήνης με την Περσία. • 568 Οι Λογγοβάρδοι καταλαμβάνουν την μισή Ιταλία. • 581 Καταλαμβάνεται το Σίρμιο από Άραβες. • 582 Οι υπαρχίες Αφρικής και Ιταλίας μεταλλάσσονται διοικητικά σε Εξαρχάτο Αφρικής, με έδρα την Καρχηδόνα, και Εξαρχάτο Ιταλίας, με έδρα της Ραβέννα. • 591 Ειρήνη με τους Πέρσες. • 601 Ο μάγιστρος Πρίσκος νικά τους Αβάρους. • 602 Αυτοκράτορας ο Φωκάς - Επικρατεί τρομοκρατία. • 608 Οι Πέρσες αφού κυρίευσαν τη Συρία φθάνουν στη Χαλκηδόνα. • 610 Ο Ηράκλειος προκαλεί επανάσταση και ανατρέπει τον Φωκά. Τη Δυναστεία του Ιουστινιανού διαδέχθηκε η Ηράκλεια Δυναστεία (610-717)

Ιουστινιανός Α' Ιουστινιανός Α' Ο Ιουστινιανός Α' (Λατινικά: Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus, 11 Μαΐου 483-14 Νοεμβρίου 565), γνωστός και ως Μέγας Ιουστινιανός, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Ρωμαίους αυτοκράτορες της Ανατολής, κυβερνώντας από το 527 έως το 565.

Πρώτα χρόνια και άνοδος στον θρόνο Ο Πέτρος Σαββάτιος, ιλλυρικής καταγωγής, γεννήθηκε στην περιοχή Tauresium[1] και ήταν ανιψιός του στρατηγού (και αργότερα αυτοκράτορα) Ιουστίνου Α'. Με την άνοδο του θείου του στην εξουσία το 518 ονομάστηκε πατρίκιος. Υπήρξε ο σημαντικότερος σύμβουλος και ουσιαστικός αντιβασιλέας του θείου του, και το 527, λίγο πριν τον θάνατο του τελευταίου, ονομάστηκε συναυτοκράτορας, παίρνοντας το όνομα Ιουστινιανός. Η μορφή του Ιουστινιανού στα περίφημα Βυζαντινά μωσαϊκά του Ήταν εξαιρετικά ικανός αλλά και αυταρχικός ναού του Αγίου Βιταλίου, στη Ραβέννα της Ιταλίας. κυβερνήτης, με βαθιά λατινική και κλασσική μόρφωση. Η γυναίκα του Θεοδώρα, την οποία γνώρισε και παντρεύτηκε τον καιρό της εξουσίας του θείου του μέσω των κοινών τους επαφών με τους Βένετους, ήταν ταπεινής καταγωγής, αλλά ταυτόχρονα υπέρμετρα φιλόδοξη, ικανή, οξυδερκής και κυρίως πολύ όμορφη. Παρά την ταπεινή της καταγωγή, ο Ιουστίνος Α' τη δέχτηκε, όχι όμως και η γυναίκα του, η οποία δεν επέτρεψε το γάμο μέχρι το θάνατό της το 524. Ακόμα και αν το παρελθόν της Θεοδώρας ήταν όντως σκοτεινό, είναι σίγουρο ότι με το γάμο της με τον Ιουστινιανό μεταμορφώνεται σε ιδανική σύζυγο και Αυτοκράτειρα.

Από τις πρώτες ενέργειες του Ιουστινιανού ήταν η βελτίωση των οικονομικών, μέσω είσπραξης των φόρων, εργασία που ανέθεσε στον ικανό αλλά αντιπαθή στο λαό Ιωάννη Καππαδόκη. Επίσης, αναθέτει τον ίδιο καιρό στον Τριβωνιανό την επανακωδικοποίηση των νόμων του Θεοδοσίου, απαλείφοντας αντικρουόμενες διατάξεις και μειώνοντας δραστικά το μέγεθος και την έκταση των ισχυουσών διατάξεων. Αντιμετώπισε τους Σασσανίδες Πέρσες ήδη από το 532, οπότε και υπέγραψε συμφωνία ειρήνης με το βασιλιά Χοσρόη Α', ώστε να μπορέσει να ασχοληθεί απερίσπαστος με το μεγάλο του όνειρο, την ανακατάκτηση της Δύσης.

Ιουστινιανός Α'

Η Στάση του Νίκα Το Ιανουάριο του ίδιου έτους όμως, ξέσπασαν σοβαρές ταραχές μετά την καταδίκη κάποιων Πράσινων και Βένετων σε θάνατο, για επεισόδια στον Ιππόδρομο. Εκφράζοντας την αντιπάθειά του στο πρόσωπο του απόμακρου αυτοκράτορά τους, που στα μάτια τους ήταν ο εισηγητής της σκληρής φορολογικής πολιτικής που πραγματοποιούσε ο Ιωάννης Καππαδόκης, ο λαός ξεχύθηκε στους δρόμους της Πόλης, προκαλώντας καταστροφές και χρίζοντας αυτοκράτορα τον Υπάτιο, ανιψιό του Αναστασίου Α'. Η κατάσταση ξέφευγε του ελέγχου του Ιουστινιανού, ο οποίος την παραμονή της εγκατάλειψης του θρόνου προς διαφυγή, μεταπείθεται (κατά μία εκδοχή) από τη Θεοδώρα και παραμένει για μάχη μέχρις εσχάτων. Έτσι, υπό τις εντολές του Βελισάριου, του Μούνδου και του διοικητή της φρουράς στρατηγού Ναρσή, ο ρωμαϊκός στρατός σφαγιάζει στον Ιππόδρομο 30.000 περίπου στασιαστές και μη, δίνοντας τέλος στην περίφημη "Στάση του Νίκα", η οποία έλαβε το όνομά της από το σύνθημα των επαναστατών. Η καταστροφή του ναού της Αγίας Σοφίας κατά τις ταραχές, αποτελεί το έναυσμα για την ανάθεση από τον Ιουστινιανό της κατασκευής ενός νέου μεγαλοπρεπούς ναού. Έτσι, την ίδια χρονιά οι αρχιτέκτονες από τις Τράλλεις της Μ.Ασίας Ανθέμιος και Ισίδωρος ξεκινούν τις εργασίες κατασκευής, που ολοκληρώνονται το 537, χρησιμοποιώντας πολύχρωμα μάρμαρα από την Ελλάδα (κυρίως από τις Κυκλάδες) και ψηφιδωτά από διάφορα μέρη της Ιταλίας και της Ελλάδας. Ο Ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας, έργο για το οποίο ο αυτοκράτορας δε φείσθηκε χρημάτων ή εργασίας, αποτελεί ορόσημο στην παγκόσμια ιστορία της αρχιτεκτονικής, με μέγεθος και μεγαλοπρέπεια που ως τις μέρες μας συγκινούν και προκαλούν δέος.

Η Επανάκτηση της Δύσης Μετά τη Στάση του Νίκα, ο Αυτοκράτορας καταπιάνεται με έναν από τους βασικούς του στόχους: την ανακατάληψη των δυτικών επαρχιών. Ο Βελισάριος, επικεφαλής του ρωμαϊκού στρατού (magister militum), εκστρατεύει κατά του βασιλείου των Βανδάλων της Βόρειας Αφρικής, κατακτά την Καρχηδόνα το 533, και προετοιμάζεται για την απόβαση

Το μέγεθος της Αυτοκρατορίας επί Ιουστινιανού

Ιουστινιανός Α' στην Ιταλική χερσόνησο. Με το θάνατο του βασιλιά των Οστρογότθων Θεοδώριχου (ή Θευδέριχου) το 526, τη διακυβέρνηση αναλαμβάνει η φιλόδοξη γυναίκα του Αμαλασούνθα, κηδεμόνας του διαδόχου Αθαλάριχου, την οποία όμως εκθρονίζει και θανατώνει ο Θεοδοχάδ (ή Θευδάτος). Αυτή είναι και η αφορμή που ζητά η Ανατολική Αυτοκρατορία για να επιτεθεί. Άμεσα ο Βελισάριος καταλαμβάνει τη Νάπολη και τη Ρώμη. Ο αρχηγός των Γότθων Ουΐτιγγης υποχωρεί στη Ραβέννα, αλλά σύντομα επιστρέφει για να πολιορκήσει τη Ρώμη. Ο Βελισάριος, ενισχυμένος από την πρωτεύουσα καταλαμβάνει τη γύρω περιοχή και υποχρεώνει τους Γότθους σε τελική υποχώρηση το 538, σε μάχη κοντά στη γέφυρα της Μουλβίας, στην ίδια περίπου θέση όπου ο Μέγας Κωνσταντίνος νίκησε το Μαξέντιο. Κατόπιν σειράς ασυνεννοησιών και αμφισβήτησης της πρωτοστρατηγίας του Βελισάριου από τους απεσταλμένους του αυτοκράτορα, Ναρσή και Ιωάννη, οι Γότθοι ανακαταλαμβάνουν το Μιλάνο, εξοντώνοντας τους 300.000 κατοίκους του. Χρονικά την ίδια στιγμή περίπου, η Αυτοκρατορία δέχεται και την επίθεση του Χοσρόη και των Περσών στα ανατολικά. Ενώ λοιπόν ο Ιουστινιανός είναι έτοιμος να ανακαλέσει το Βελισάριο για ενίσχυση στα ανατολικά, ο ιδιοφυής αυτός στρατηγός με δόλιο τέχνασμα καταλαμβάνει τη Ραβέννα, συλλαμβάνει τον Ουΐτιγγη και την οικογένειά του, δίνοντας τέλος στην εκστρατεία και ολοκληρώνοντας φαινομενικά για λογαριασμό του Ιουστινιανού την ανακατάληψη της Ιταλίας. Μετά την επιστροφή του στην πρωτεύουσα το 539, ο Βελισάριος φεύγει σύντομα για να συναντήσει το Χοσρόη. Μετά από δύο χρόνια μαχών (και υπό το ψυχολογικό βάρος των απιστιών της γυναίκας του Αντωνίνας), ο Βελισάριος με τέχνασμα και πάλι εξουδετερώνει το Χοσρόη. Το 542 ξεσπά η επιδημία βουβωνικής πανώλης, η οποία πλήττει και τον Αυτοκράτορα. Ο Βελισάριος επιστρέφει στην Ιταλία, η οποία λόγω της ανικανότητας των ορισμένων από τον Ιουστινιανό διοικητών της έχει περιέλθει εκ νέου στους Γότθους. Δυστυχώς, υπό την πίεση της Θεοδώρας ο Ιουστινιανός πείθεται ότι ο Βελισσάριος έχει τάσεις σφετερισμού, και έτσι τον εξοπλίζει δυσανάλογα φτωχά σε σχέση με τη φιλόδοξη αποστολή που του αναθέτει. Στην αντιπαράθεσή τους με τον ικανό Γότθο βασιλιά, Τωτίλα, οι Ρωμαίοι δεν μπορούν να κυριαρχήσουν. Ο Γότθος αρχηγός καταλαμβάνει τη Ρώμη το 546. Μετά από 5 χρόνια ατελέσφορων μαχών και διπλωματικών προσπαθειών, ο Βελισάριος ανακαλείται στην Πόλη το 549, χωρίς να έχει επιτύχει την επανάκτηση της Ιταλικής χερσονήσου, έχοντας όμως αναχαιτίσει του Γότθους σε βαθμό που δε θα μπορέσουν ποτέ να εδραιώσουν την κυριαρχία τους. Έτσι, θα μπορέσει εύκολα ο Ναρσής, που τον αντικαθιστά το 551, με πολλαπλάσιο μάλιστα εξοπλισμό και μέσα, να ολοκληρώσει το έργο του Βελισάριου. Η επιστροφή του στρατηγού στην πρωτεύουσα το 549 συμπίπτει χρονικά με το θάνατο της Θεοδώρας. Το γεγονός αυτό επιτρέπει τη συμφιλίωση των δύο ανδρών. Εν τω μεταξύ, στην Ιταλία, ο Ναρσής επικρατεί των βαρβάρων, καταφέρνοντας δύο συντριπτικές νίκες στην Μάχη των Βουσταγαλλόρων και στη Μάχη του Βεζουβίου, σκοτώνοντας τον Τωτίλα και τερματίζοντας την οστρογοτθική αντίσταση. Το 551-555, ένα μικρό εκστρατευτικό σώμα, υπό τις διαταγές του 80χρονου συγκλητικού Λιβέριου, στάλθηκε στην Ιβηρική χερσόνησο, για να υποστηρίξει τον Αθανάγιλδο, που είχε εξεγερθεί εναντίον του βασιλιά Αγίλα. Το εκστρατευτικό σώμα σημείωσε εκπληκτική επιτυχία, καταλαμβάνοντας εύκολα τις παραλιακές πόλεις και το μεγαλύτερο μέρος της νότιας Ισπανίας, και με τη βοήθειά του, ο Αθανάγιλδος στέφεται βασιλιάς των Βησιγότθων το 554. Παρότι ο νέος βασιλιάς απαίτησε την επιστροφή των ρωμαιοκρατούμενων εδαφών, αναγκάστηκε να προβεί σε συμβιβασμό, μέσω του οποίου το νότιο τέταρτο της Ισπανίας έγινε ρωμαϊκή επαρχία, ενώ το βησιγοτθικό βασίλειο αναγνώρισε την επικυριαρχία του Ιουστινιανού.

Οι Περσικοί Πόλεμοι Ο Ιουστινιανός κληρονόμησε από τον προκάτοχό του ανειλημμένες στρατιωτικές υποχρεώσεις στα ανατολικά σύνορα. Με αφορμή την επέμβαση των Περσών υπό τον Καβάδη Α' στην Λαζική και στην Ιβηρία, οι δύο αυτοκρατορίες ενεπλάκησαν σε αναμετρήσεις στην ρωμαιοπερσική μεθόριο. Το 529 ο στρατηγός Βελισάριος ηττήθηκε κοντά στο συνοριακό οχυρό Δάρας, αλλά την επόμενη χρονιά μπροστά στο ίδιο οχυρό συνέτριψε διπλάσιες περσικές δυνάμεις κατά την περίφημη μάχη του Δάρας. Αμφίβολο αποτέλεσμα είχε η σύγκρουση στο Καλλίνικο της Συρίας το 531 με συνέπεια και οι δύο αντίπαλοι να αποσυρθούν, αν και οι Πέρσες ήταν σε

Ιουστινιανός Α' πλεονεκτικότερη θέση. Η σύρραξη φάνηκε να κλιμακώνεται, αλλά ο θάνατος του Σασσανίδη μονάρχη (531) απέτρεψε αυτό το ενδεχόμενο. Ο Ιουστινιανός και ο διάδοχος του περσικού θρόνου Χοσρόης Α' συνομολόγησαν την Απέραντο Ειρήνη το 532 με βαριές χρηματικές αποζημιώσεις εις βάρος των Ρωμαίων. Η επέμβαση των Ρωμαίων στα εσωτερικά της Αρμενίας (540) έδωσε στον Χοσρόη την αφορμή να ξεκινήσει νέο κύκλο επιδρομών κατά της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Παρακινούμενος και από Οστρογότθους πρέσβεις εισέβαλε το 540 στην Συρία. Οι Ρωμαίοι, που ήταν απασχολημένοι στη Ιταλία με τον πόλεμο εναντίον των Οστρογότθων, προέβαλαν ασθενική αντίσταση με συνέπεια το ίδιο έτος οι Πέρσες να εκπορθήσουν και να λεηλατήσουν τις πλούσιες πόλεις Βέροια (Χαλέπι) και Αντιόχεια (Ιούνιος 540). Ιδίως η καταστροφή της τελευταίας, που ήταν η τρίτη σημαντικότερη πόλη της αυτοκρατορίας, υπήρξε μεγάλο πλήγμα για τους αμυνομένους. Ακολούθως, ο Χοσρόης βάδισε προς το μικρό, περιφερειακό αλλά στρατηγικά σπουδαίο βασίλειο της Λαζικής απαιτώντας λύτρα από τις πόλεις που συναντούσε καθ’ οδόν. Η κατάσταση είχε γίνει κρίσιμη για την αυτοκρατορία. Ο Βελισάριος ανακλήθηκε από την Ιταλία (541) και εστάλη στην περιοχή για να οργανώσει την αντίδραση των Ρωμαίων. Σε σύντομο διάστημα ανακλήθηκε εκ νέου χωρίς να έχει σημειώσει κάποια μεγάλη επιτυχία. Μια επιδημία πανώλης, που ξέσπασε το επόμενο έτος, καταπόνησε και τους δύο αντιπάλους αλλά οι περσικές επιδρομές συνεχίστηκαν, κυρίως στις περιοχές της Έδεσσας και της Θεοδοσιούπολης (σημερινή Ερζερούμ της ανατολικής Τουρκίας). Η καλύτερα οργανωμένη αντεπίθεση των Ρωμαίων κατά τα επόμενα χρόνια όπως και η σθεναρή αντίσταση της Έδεσσας στην επίμονη πολιορκία των Περσών, οδήγησαν σε συμφωνία πενταετούς ανακωχής (545). Καθώς όμως οι όροι της ανακωχής δεν διευθετούσαν την κατάσταση της Λαζικής, ο πόλεμος ουσιαστικά μεταφέρθηκε στη χώρα αυτή. Ωστόσο οι μακροχρόνιες εχθροπραξίες είχαν εξουθενώσει τις δύο αυτοκρατορίες. Επιπλέον, ο Χοσρόης αντιμετώπιζε εσωτερικά προβλήματα στο βασίλειό του. Το 551 και το 557 ανανεώθηκε η πενταετής ανακωχή του 545 και το 562 υπεγράφη 50ετής συνθήκη ειρήνης, που σε γενικές γραμμές τηρήθηκε και από τα δύο μέρη.

Θρησκευτική πολιτική Ο Ιουστινιανός θεωρούσε τον εαυτό του πρωτίστως ως ορθόδοξο Αυτοκράτορα, και έλαβε μέτρα για την ενεργό επιβολή του χαλκηδονιανού Χριστιανισμού (Γ’ Οικουμενική Σύνοδος) σε όλη την επικράτειά του. Έτσι, από νωρίς (το 529), έλαβε σκληρά μέτρα κατά των εναπομεινάντων ειδωλολατρών, και έκλεισε την περίφημη Ακαδημία των Αθηνών. Περιόρισε με νομοθετικά μέτρα τα δικαιώματα των Εβραίων, και συνέτριψε με σκληρότητα την εξέγερση των Σαμαριτών. Ακόμα καταδίωξε τους μανιχαϊστές, οι οποίοι, λόγω της συσχέτισής τους με την εχθρική Σασσανιδική Περσία, υπέφεραν ιδιαίτερα. Η αντιμετώπιση της πιο μεγάλης και επικίνδυνης αίρεσης, του Μονοφυσιτισμού, ποίκιλλε. Η επιρροή της Θεοδώρας, που υποστήριζε τον Μονοφυσιτισμό και παρείχε προστασία σε σημαίνοντες εκπροσώπους του, μετρίασε την στάση του κατά το πρώτο μισό της βασιλείας του. Μετά τον θάνατό της όμως, σε συνδυασμό με την έντονη πίεση της δυτικής εκκλησίας και την έντονη ενασχόλησή του με την θρησκεία προς το τέλος της ζωής του, η κρατική καταπίεση εντάθηκε. Η αυταρχική του πολιτική και η τάση του να ελέγχει πλήρως την Εκκλησία, φάνηκαν τόσο στην συμπεριφορά του απέναντι στον πάπα Βιγίλιο, τον οποίο διαπόμπευσε δημοσίως, όσο και κατά την Ε’ Οικουμενική Σύνοδο που συγκάλεσε το 553 στην Κωνσταντινούπολη, η οποία λειτούργησε υπό το καθεστώς της κυριαρχίας των απόψεών του, δια της συνηθισμένης οδού της επιλεκτικής αποδοχής των συμμετεχόντων. Η ιεραποστολική του δραστηριότητα ήταν εξίσου έντονη, και απέστειλε ιερείς για να προσηλυτίσουν τους λαούς πέριξ της Αυτοκρατορίας, επιτυγχάνοντας να εκχριστιανίσει την Νουβία, τους Έρουλους και τους Αβασγούς. Η εισβολή των Κουτρίγουρων το 559, που έφτασε μέχρι έξω από την πρωτεύουσα, αντιμετωπίζεται από το Βελισάριο με επιτυχία. Ο στρατηγός θα βρεθεί ξανά σε δυσμένεια το 562, στερούμενος τόσο τη δόξα που του άρμοζε, όσο και τη θέση του στην ρωμαϊκή ιεραρχία, αλλά αποκαταστάθηκε σύντομα.

Ιουστινιανός Α'

Συμπεράσματα Τις ημέρες του Ιουστινιανού η Αυτοκρατορία επεκτείνει τα σύνορά της από τους Άγιους τόπους και τα βάθη της Ανατολίας και της Αρμενίας, έως τις Ηράκλειες Στήλες (Γιβραλτάρ), και καθίσταται η κυρίαρχη δύναμη στον Μεσογειακό χώρο. Πέρα από το μεγαλόπνοο σχέδιο της (μερικής έστω) επανάκτησης της Δυτικής Αυτοκρατορίας, για το οποίο χρειάστηκαν περίπου 25 χρόνια, και τις συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών, η περίοδος βασιλείας του Ιουστινιανού περιλαμβάνει πλήθος σημαντικών εξελίξεων. Η κωδικοποίηση των νόμων, η κατασκευή οχυρωματικών έργων σε όλη την επικράτεια (ορατών ακόμα και σήμερα σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου), η ανέγερση δημοσίων οικοδομημάτων με αποκορύφωμα το διαχρονικό μεγαλειώδες μνημείο της Αγίας Σοφίας, η ενίσχυση του εμπορίου και η δόλια εισαγωγή της καλλιέργειας του μεταξιού από την Κίνα, οι θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις, η ενίσχυση των δημοσίων οικονομικών είναι ίσως τα σημαντικότερα σημεία της διακυβέρνησής του. Ταυτόχρονα όμως αυτή η έντονη δραστηριότητα, και ειδικά η ανάγκη χρηματοδότησης των πολέμων και των συνθηκών με τους Πέρσες, εξάντλησε τα οικονομικά του κράτους, ενώ η ανάγκη υπεράσπισης των νέων συνόρων, σε συνδυασμό με την μείωση του στρατού και τις συνεχείς επιδημίες εξασθένισαν την άμυνά του. Η δε θρησκευτική πολιτική του Ιουστινανού, ιδίως μετά τον θάνατο της Θεοδώρας, αποξένωσε πολλούς από τους μονοφυσιτικούς πληθυσμούς της Συρίας και της Αιγύπτου. Έτσι, μετά τον θάνατό του, η Αυτοκρατορία, αποδυναμωμένη, θα χρειαστεί να αντιμετωπίσει νέες επιθέσεις, με αποκορύφωμα τις αραβικές κατακτήσεις, που θα αναιρέσουν το μεγαλύτερο μέρος των εξωτερικών επιτευγμάτων του Ιουστινιανού.

Δείτε επίσης • Ιουστινιάνειος Κώδικας • Δυναστεία του Ιουστινιανού

Παραπομπές [1] Η ακριβής θέση της πόλης Ταυρέσιον δεν έχει ταυτοποιηθεί. Εικάζεται ότι είναι η σημερινή πόλη Λέμπανε της Σερβίας ή η θέση Τάορ κοντά στα Σκόπια Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Ιουστίνος Α' Ιουστίνος Β'

Ιουστίνος Α' Ιουστίνος Α' Ο Φλάβιος Ιουστίνιος Αύγουστος ή Ιουστίνος Α' (περ.450 - 1 Αυγούστου 527) ήταν Βυζαντινός Αυτοκράτορας και ιδρυτής της Ιουστινιάνειας Δυναστείας. Βασίλευσε από το 518 εώς το 527. Ανελίχθηκε μέσα από τους βαθμούς του Βυζαντινού στρατού για να γίνει αυτοκράτορας παρά τα 70 του χρόνια και το γεγονός πως ήταν αναλφάβητος. Κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορίας του ιδρύθηκε η δυναστεία που περιελαμβανε τον ανηψιό του και μετέπειτα αυτοκράτορα Ιουστινιανό Α'. Ο Ιουστίνος δέχτηκε το χρίσμα του διαδόχου από τον προηγούμενο αυτοκράτορα Αναστάσιο Α', στου οποίου την φρουρά υπηρετούσε. Ορισμένες μάλιστα πηγές αναφέρουν ότι η επιλογή του είχε γίνει με βάση διάφορες προλήψεις του γηραιού Αναστάσιου. Ήταν ταπεινής καταγωγής από τη Θράκη. Παρά το ότι ήταν αμόρφωτος, ήταν άξιος και ικανός στρατιωτικός. Φαίνεται πώς ήταν επίσης αρκετά πονηρός και ευέλικτος στην πολιτική, και σίγουρα φιλόδοξος, όπως απέδειξε από τον τρόπο που χειρίστηκε το θέμα της ανάληψης της εξουσίας. Επί των ημερών του συντάχτηκαν νόμοι που περιόριζαν την επιρροή της παλαιάς τάξης των Βυζαντινών ευγενών. Μαζί του είχε πάντα τον ανηψιό του Ιουστινιανό, ο οποίος αποτελούσε το βασικό του σύμβουλο. Υπό τις οδηγίες του ανηψιού του, επούλωσε το επονείδιστο σχίσμα μεταξύ των Εκκλησιών της Ρώμης και της Κωνσταντινούπολης, που είχε προκύψει με το αμοιβαίο ανάθεμα επί Αναστάσιου. Πέθανε το 527 από καρκίνο, έχοντας ήδη ορίσει διάδοχο τον αγαπημένο του ανηψιό. Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Αναστάσιος Α' Ιουστινιανός A'

Ιουστίνος Β' Ιουστίνος Β' Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ιουστίνος Β' βασίλεψε από το 565 μέχρι το θάνατό του το 578. Καθότι ο Ιουστινιανός ήταν άτεκνος, ο ανηψιός του και σύζυγος της ανηψιάς της Θεοδώρας Σοφίας Ιουστίνος, είχε οριστεί διάδοχος πρίν το θάνατό του. Λίγο μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Ιουστίνο, εισβάλλουν και καταλαμβάνουν την Ιταλική χερσόνησο οι Λομβαρδοί (το 569). Παρά την αποστολή του στρατηγού Τιβέριου και τον τριετή πόλεμο που ακολούθησε, οι Βυζαντινοί δεν κατόρθωσαν να επικρατήσουν και αναγκάστηκαν να συνάψουν ειρήνη, με ετήσια καταβολή ενός σημαντικού ποσού. Το 569 εμφανίζονται για πρώτη φορά στην Ευρωπαϊκή ιστορία τουρκικά φύλα, οι Άβαροι, οι οποία επιτίθενται και καταλαμβάνουν ένα σημαντικό λιμένα στην Κριμαία. Ο Ιουστίνος, αν και εμφανίστηκε αρχικά υπεροπτικός απέναντι στους πολυπληθείς βαρβάρους εχθρούς του που είχαν εμφανιστεί σε όλα τα μέτωπα, αναγκάστηκε σύντομα να επιστρέψει στις διπλωματικές τακτικές της εξαγοράς, που ήταν τόσο προσφιλείς στον θείο του Ιουστινιανό. Στην αλαζονεία του αυτή οφείλεται και η άρνησή του να καταβάλει τον συμφωνημένο ετήσιο φόρο στους Πέρσες, που οδήγησε σε νέα και μακρόχρονη βυζαντινοπερσική σύρραξη το 572. Στο εσωτερικό μέτωπο, εξαπέλυσε διωγμούς κατά των μονοφυσιτών, προκαλώντας αντιπάθεια στις ανατολικές επαρχίες. Τα τελευταία του χρόνια, έδειξε σαφή σημάδια τρέλας. Το 574, υπό την επιρροή της Αυγούστας Σοφίας, όρισε ως διάδοχό του το στρατηγό Τιβέριο, ονομάζοντάς τον Καίσαρα. Από τότε και μέχρι το θάνατό του, η διακυβέρνηση του κράτους βρισκόταν ουσιαστικά στα χέρια του Τιβέριου και της αυτοκράτειρας.

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου '

Επόμενος Τιβέριος Β'

Μαυρίκιος (αυτοκράτορας) Μαυρίκιος (αυτοκράτορας) Ο Φλάβιος Μαυρίκιος Τιβέριος Αύγουστος (λατινικά: Flavius Mauricius Tiberius Augustus) (539 - Νοέμβριος 602) ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 582 έως το 602. Ο Μαυρίκιος ήταν διακεκριμένος στρατηγός και χρίστηκε διάδοχος του Τιβέριου μια εβδομάδα πριν τον θάνατο του τελευταίου, νυμφευόμενος ταυτόχρονα την κόρη του Ένας σόλιδος από την βασιλεία του Μαυρίκιου. Αυτοκράτορα. Ο Μαυρίκιος, ικανός ηγέτης και διπλωμάτης, γρήγορα αντελήφθη την ανάγκη για ειρήνη με τους Πέρσες ύστερα από σχεδόν δύο δεκαετίες εξαντλητικού πολέμου στην Αρμενία και τη Μεσοποταμία. Με τον θάνατο του Χοσρόη Α' το 579, διαδέχεται τον τελευταίο ο γιος του Ορμίσδας ο οποίος συνέχισε ανεπιτυχώς τον πόλεμο κατά των Ρωμαίων και απέρριψε προτάσεις της Κωνσταντινούπολης για ειρήνη. Ο Ορμίσδας ανατράπηκε τελικώς το 590 και ο γιος του, Χοσρόης Β', κατέφυγε στο Βυζάντιο για να ζητήσει βοήθεια. Ο Μαυρίκιος, παρά τις αντιρρήσεις της Συγκλήτου, παρείχε βοήθεια και επανέφερε τον Χοσρόη Β' στον θρόνο, για να λάβει ως ανταμοιβή το μεγαλύτερο μέρος της περσικής Αρμενίας και το δυτικό τμήμα της Καυκάσιας Ιβηρίας, ολοκληρώνοντας έτσι επιτυχώς τον πόλεμο που μαινόταν από το 572. Επί των ημερών του, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ήταν ο Ιωάννης, ο επονομαζόμενος Νηστευτής. Αυτός για πρώτη φορά στην ιστορία θα υιοθετήσει τον τίτλο "Οικουμενικός", γεγονός που θα πυροδοτήσει το μένος του Πάπα Γρηγορίου του Μεγάλου. Ο Ιωάννης όμως, υποστηριζόμενος από τον Αυτοκράτορα, δεν υποχωρούσε μπροστά στις αντιδράσεις του Πάπα, με αποτέλεσμα η Εκκλησία να προχωρήσει ένα σημαντικό βήμα προς το Σχίσμα που έμελλε να οριστικοποιηθεί το 1054. Ο Μαυρίκιος διεξήγαγε επιτυχείς αγώνες κατά των Αβάρων και Σλάβων στα δυτικά, αποκαθιστώντας τη βυζαντινή κυριαρχία στη Βαλκανική. Για την αντιμετώπιση των Λομβαρδών που εισέβαλαν στην Ιταλία πραγματοποίησε διοικητικές μεταρρυθμίσεις, με βασική αυτήν της δημιουργίας των εξαρχάτων της Ιταλίας, με έδρα τη Ραβέννα, και της Αφρικής, με έδρα την Καρχηδόνα, αντί για τις παλαιότερες διοικητικές περιφέρειες των ομώνυμων υπαρχιών (καταγόμενες από την εποχή του Διοκλητιανού και επανιδρυμένες από τον Ιουστινιανού). Μπόρεσε με αυτόν τον τρόπο να διατηρήσει τον έλεγχο της χερσονήσου, έως έναν βαθμό, ενόσω αυτή κατακλυζόταν από τους Λομβαρδούς. Λέγεται ότι σκόπευε να επαναφέρει το σύστημα της Τετραρχίας προκειμένου η Αυτοκρατορία να ανταποκρίνεται καλύτερα στις προκλήσεις των καιρών. Σε κάθε ευκαιρία προσπαθούσε να εξοικονομήσει χρήματα από το δημόσιο ταμείο καθώς, καθ’ όλη τη διάρκεια της βασιλείας του, αντιμετώπιζε σοβαρότατα οικονομικά προβλήματα λόγω του μακρόχρονου πολέμου. Έτσι έλαβε σειρά αντιλαϊκών μέτρων όπως η μείωση του μισθού των στρατιωτών. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός κατά το οποίο αρνήθηκε την εξαγορά με λύτρα 12.000 αιχμαλώτων βυζαντινών στρατιωτών από τους Αβάρους, με αποτέλεσμα τη θανάτωσή τους. Το 602 διέταξε τα στρατεύματά του να παραμείνουν κατά τη διάρκεια του χειμώνα στα φυλάκιά τους βόρεια του Δούναβη, προκειμένου να εξοικονομήσει τα έξοδα της επιστροφής τους στην Κωνσταντινούπολη. Αποτέλεσμα ήταν να ξεσπάσει ανταρσία στις τάξεις του στρατεύματος με την ηγεσία ενός χαμηλόβαθμου αξιωματικού (εκατόνταρχου) ονόματι Φωκά. Ο Φωκάς βάδισε κατά της πρωτεύουσας, όπου κατάφερε να συλλάβει τον Μαυρίκιο και τα άρρενα τέκνα του και να τους θανατώσει.

Μαυρίκιος (αυτοκράτορας)

Ο Μαυρίκιος είναι επίσης γνωστός για τη συγγραφή ενός εξαιρετικού εγχειριδίου στρατιωτικής τακτικής, του Στρατηγικού, που αποτέλεσε τη βάση της βυζαντινής στρατιωτικής μηχανής μέχρι και τον 11ο αιώνα. Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Τιβέριος Β' Φωκάς

Τιβέριος Β' Τιβέριος Β' Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Φλάβιος Τιβέριος Κωνσταντίνος (Τιβέριος Β') κυβέρνησε το ρωμαϊκό κράτος από το 578 μέχρι το 582. Ήταν αξιωματικός και είχε πολεμήσει εναντίον των Λομβαρδών στην Ιταλική Χερσόνησο. Ανήλθε στο αξίωμα του κόμη των εξκουβιτόρων και το 574 ορίστηκε διάδοχος από τον Ιουστίνο Β' ο οποίος είχε αρρωστήσει ψυχικά. Για τέσσερα χρόνια κυβέρνησε ως αντιβασιλέας από κοινού με τη σύζυγο του Ιουστίνου Β' (και ανιψιά της συζύγου του Ιουστινιανού Θεοδώρας) Σοφία. Μετά τον θάνατο του προκατόχου του στέφθηκε και επίσημα Αύγουστος. Έλαβε μέτρα εκδημοκρατισμού απέναντι σε αυταρχικά μέτρα του Ιουστίνου. Επανέφερε εξουσίες και προνόμια των Δήμων (Πράσινων και Βένετων) που είχαν αφαιρεθεί μετά τις ταραχές του 532 από τον Ιουστινιανό Α' (Στάση του Νίκα). Έλαβε σημαντικά μέτρα ενίσχυσης του ρωμαϊκού Στρατού, και ο μάγιστρος (και κατόπιν διάδοχός του) Μαυρίκιος πέτυχε σημαντικές νίκες κατά των Περσών στην Ανατολή, καθώς ο μεθοριακός πόλεμος μαζί τους μαινόταν από το 572 στην Αρμενία και τη Μεσοποταμία. Τη μικρή περίοδο που πρόλαβε να κυβερνήσει ο Τιβέριος Β' έδειξε σημάδια ικανού, ευέλικτου και αποφασισμένου Αυτοκράτορα. Απεβίωσε μόλις το 582, κατά μία εκδοχή δηλητηριασμένος από τη Σοφία. Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Ιουστίνος Β' Μαυρίκιος

Φωκάς Φωκάς Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Φωκάς έμεινε στο θρόνο από το 602 έως το 610. Ο Φωκάς, χαμηλόβαθμος αξιωματικός του βυζαντινού στρατού (εκατόνταρχος) κατέλαβε την εξουσία μετά από ανταρσία στις τάξεις του στρατεύματος, όταν ο έως τότε Αυτοκράτορας Μαυρίκιος τους διέταξε να παραμείνουν κατά τη διάρκεια του χειμώνα στα φυλάκιά τους στα βόρεια του Δούναβη. Η δυσαρέσκεια των στρατωτών που επιθυμούσαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους για το χειμώνα ήταν αρκετή για να ακολουθήσουν το Φωκά στις παραινέσεις του για ανταρσία. Υπό την ηγεσία του, τα στρατεύματά βαδίζουν κατά της πρωτεύουσας, όπου με λαϊκή ανοχή καταφέρνει να συλλάβει το Μαυρίκιο και τα άρρενα τέκνα του και να τους θανατώσει. Ο σφετεριστής του θρόνου Φωκάς δεν άργησε να αποκαλύψει τον ειδεχθή του χαρακτήρα, αφήνοντας το λαό να αναρωτιέται άν έπραξε σωστά με την επιλογή του αυτή. Άσχημος στην όψη, ήταν πολύ χειρότερος στη διοίκηση. Σκληρός και αδίστακτος, με τη χρήση βίας να αποτελεί το μοναδικό του τρόπο επιβολής. Εισήγαγε και εφάρμοσε μεθόδους βασανιστηρίων και τιμωρίας, όπως η τύφλωση και ο ακρωτηριασμός, που έμελλε να καταστούν παράδοση στο Βυζάντιο. Την εκτέλεση του Μαυρίκιου και των γιών του, ακολούθησε ο απηνής πολιτικός διωγμός των αντιπάλων του. Δυστυχώς, μεταξύ των ανθρώπων που θεώρησε ο Φωκάς επικίνδυνους, ήταν και οι δύο ικανότεροι αρχιστράτηγοί του. Με το θάνατο σε μάχη και του τρίτου, Η κολώνα του Φωκά στην Αγορά της Ρώμης ο Βυζαντινός στρατός βρέθηκε ουσιαστικά ακέφαλος, υπό την τυπική διοίκηση του ανίκανου ανηψιού του Φωκά, Δομέντζιολου. Βλέποντας τη δεινή κατάσταση της άμυνας της αυτοκρατορίας, οι πολυπληθείς εχθροί της άδραξαν την ευκαιρία. Πέρσες υπό τον Χοσρόη Β' στα ανατολικά, Άβαροι και Σλάβοι από τα δυτικά, προέλασαν ανενόχλητοι ως τις παρυφές της πρωτεύουσας. Ταυτόχρονα, ξέσπασαν και μεγάλες ταραχές στο εσωτερικό, λόγω μιας εκστρατείας διωγμών κατά των Εβραίων. Το αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν η πραγματοποίηση σειράς πραξικοπημάτων από ισχυρούς άνδρες της εποχής, χωρίς όμως επιτυχή κατάληξη. Ο έξαρχος της Καρχηδόνας Ηράκλειος, πατέρας του μετέπειτα αυτοκράτορα Ηράκλειου, απέστειλε ισχυρή ναυτική δύναμη εναντίον του, υπό τη διοίκησή του ίδιου του γιού του το 609. Ο Ηράκλειος φτάνει στη Βασιλεύουσα το 610, όπου εισέρχεται θριαμβευτής χωρίς μάχη. Ο Φωκάς συλλαμβάνεται και εκτελείται το ίδιο έτος. Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Μαυρίκιος Ηράκλειος

Δυναστεία του Ηρακλείου Δυναστεία του Ηρακλείου Η Δυναστεία του Ηρακλείου αποτέλεσε αυτοκρατορικό βυζαντινός Οίκο-Δυναστεία (610-717), με διάρκεια 107 έτη. Ιδρυτής και γενάρχης αυτής ήταν ο Αυτοκράτορας Ηράκλειος.

Μέλη της Δυναστείας Αυτοκράτορες του Βυζαντίου εξ αυτής της Δυναστείας ήταν: • Ο Ηράκλειος, (610-641) • Ο Κωνσταντίνος Γ' και ο Ηρακλεωνάς, (641-642) • Ο Κώνστας Β', (642-668) • • • • • • • •

Ο Κωνσταντίνος Δ' (ο Πωγωνάτος), (668-685) Ο Ιουστινιανός Β' (ο Ρινότμητος), (685-695) Ο Λεόντιος, (695-698) Ο Τιβέριος Γ' (ο Αψίμαρος), (698-705) Ο Ιουστινιανός Β' (2η φορά), (705-711) Ο Φιλιππικός Βαρδάνης, (711-713) Ο Αναστάσιος Β' (Αρτέμιος), (713-716) και Ο Θεοδόσιος Γ' (Αδραμυττηνός), (716-717)

Γεγονότα Τα σημαντικότερα γεγονότα επί της Δυναστείας αυτής ήταν: • • • • • • • • • • • • • • •

615 Άλωση της Ιερουσαλήμ από τους Πέρσες. Οι Πέρσες μεταφέρουν τον Τίμιο Σταυρό στην Κτησιφώντα. 617 Οι Πέρσες κατακτούν την Αίγυπτο. 624 Απώλεια των Ισπανικών κτήσεων που κατέλαβαν οι Βησιγότθοι 626 Άβαροι και Πέρσες προσβάλουν την Κωνσταντινούπολη - Ακάθιστος Ύμνος. 627 Νικηφόρα μάχη στη Νινευή. 629 Επαναφορά του Τιμίου Σταυρού και Ύψωση αυτού εις Ιερουσαλήμ, Συνθήκη ειρήνης με Πέρσες, Κροάτες και Σέρβοι εγκαθίστανται στο Ιλλυρικό. 634 Οι Άραβες εισβάλλουν στη Συρία. 635 Πτώση της Δαμασκού. 636 Ατυχή μάχη παρά τον ποταμό Ιερομίακα. 637 Παράδοση της Ιερουσαλήμ στον Ομάρ. 638 Ο Ηράκλειος δημοσιεύει την έκθεση περί των Μονοθελητών. 639 Οι Άραβες κύριοι της Μεσοποταμίας. 640-642 Οι Άραβες ολοκληρώνουν την κατάκτηση της Αιγύπτου. 647 Οι Άραβες καταλαμβάνουν την Βόρεια Αφρική. 648 Ο Κώνστας Β' δημοσιεύει τον Τύπον.

• 649 Η Κύπρος καταλαμβάνεται από τους Άραβες. • 654 Η Ρόδος καταλαμβάνεται από τους Άραβες.

Δυναστεία του Ηρακλείου • 655 Ο Βυζαντινός στόλος καταστρέφεται παρά την Λυκία. Δημιουργούνται τα Ασιατικά Θέματα. • 664 Οι Άραβες καταλαμβάνουν την Σμύρνη. • 668 Οι Άραβες καταλαμβάνουν την Χαλκηδόνα, Ο Κώνστας Β' δολοφονείται στις Συρακούσες όπου είχε μεταβεί. • 673-678 Μεγάλη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες. • 679 Οι Βούλγαροι εγκαθίστανται νότια του Δούναβη. • 685-717 Τριακονταετής περίοδος αναρχίας. • 692 Ήττα Αράβων στη Σεβαστούπολη της Κιλικίας. • 697-698 Άλωση της Καρχηδόνας υπό των Αράβων. Απώλεια της Αφρικής. • 708 Ανεπιτυχής εκστρατεία κατά των Βουλγάρων. • 710 Επανάσταση της Ιταλίας. Την Δυναστεία των Ηράκλειων διαδέχθηκε η Δυναστεία Ισαύρων (717-820).

Αναστάσιος Β' Αναστάσιος Β' Ο Αναστάσιος Β΄ ήταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 713 έως το 716.

Ανάρρηση στον Θρόνο Κατά την εορτή της Πεντηκοστής του 713, ο λαός που συναθροίστηκε στην Αγία Σοφία ανακήρυξε Αυτοκράτορα τον αρχιγραμματέα επικρατείας του Φιλιππικού Αρτέμιο, τον οποίο έστεψε σαν Αναστάσιο Β΄, άνθρωπο συνετό και έμπειρο.

Ο Αναστάσιος Β΄ διατήρησε το όνομάτου, Αρτέμιος στα νομίσματα που έκοψε.

Παλινόρθωση της Ορθοδοξίας Από τις πρώτες πράξεις του ως Αυτοκράτορας ήταν να ανορθώσει το κράτος της Ορθοδοξίας σύμφωνα με τις αποφάσεις της ΣΤ΄ Οικουμενικής Συνόδου, ενώ ταυτόχρονα τιμώρησε με τύφλωση τους δύο στρατηγούς που συνωμότησαν κατά του Φιλιππικού και τους εξόρισε στην Θεσσαλονίκη.

Ο Αραβικός κίνδυνος Ο Αναστάσιος Β΄ ανέλαβε με επιδεξιότητα τη διοίκηση των πολιτικών και στρατιωτικών υποθέσεων της Αυτοκρατορίας, έχοντας στραμμένη την προσοχή του στους Άραβες, από τους οποίους ο κίνδυνος συνεχώς μεγάλωνε. Για να εξασφαλίσει την καλύτερη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης, διόρισε άνδρες ικανούς σε όλα τα αξιώματα, ενώ ανέθεσε την άμυνα των ανατολικών επαρχιών στον στρατηγό Λέοντα, τον μετέπειτα γενάρχη της νέας δυναστείας. Σύμφωνα με τις ειδήσεις που κατέφθαναν στην πρωτεύουσα, ο χαλίφης Ουαλίντ ετοιμαζόταν για μια νέα πολιορκία της Κωνσταντινούπολης, στρατολογώντας μεγάλες ναυτικές και πεζικές δυνάμεις. Το 714 ο αυτοκράτορας έστειλε τον Έπαρχο της Πόλης Δανιήλ Σιναπίτη στον ηγεμόνα των Αράβων για να προτείνει ειρήνη, αλλά με πραγματικό σκοπό να κατασκοπεύσει την κατάσταση και τις προθέσεις του Ουαλίντ. Επιστρέφοντας ο απεσταλμένος διαβεβαίωσε τις φήμες για την κινητοποίηση των Αράβων. Έτσι άρχισαν αμέσως οι προετοιμασίες για την αντιμετώπιση της πολιορκίας με αποθήκευση τροφίμων, ενίσχυση των τειχών και εξοπλισμό τους με αμυντικές μηχανές. Στις αρχές του 715 ο Ουαλίντ πέθανε και τον διαδέχθηκε ο αδελφός του Σουλεϊμάν, ο οποίος συνέχισε με μεγαλύτερο ζήλο την προσπάθεια του προκατόχου του. Δάση ολόκληρα κόπηκαν στον Λίβανο για να κατασκευαστεί ο νέος Αραβικός στόλος. Ο Αναστάσιος Β΄, θέλοντας να καταστρέψει τις Αραβικές δυνάμεις στον τόπο όπου συναθροίζονταν, διέταξε την συγκέντρωση στόλου στην Ρόδο υπό την αρχηγία του γενικού λογοθέτη Ιωάννη και εντολή την αιφνίδια επίθεση στα παράλια του Λιβάνου για την καταστροφή του Αραβικού στόλου.

Αναστάσιος Β'

Καθαίρεση του Αναστασίου Β΄ Οι δυνάμεις όμως που συγκεντρώθηκαν στην Ρόδο στασίασαν κατά του Ιωάννη και αφού τον σκότωσαν κήρυξαν έκπτωτο τον Αναστάσιο Β΄ και ξεκίνησαν κατά της πρωτεύουσας. Καθ’ οδόν συνάντησαν στο Αδραμύτιο της Μυσίας τον φοροεισπράκτορα Θεοδόσιο, τον οποίο αναγόρευσαν αυτοκράτορα με το όνομα Θεοδόσιο Γ΄. Συνεχίζοντας το ταξίδι τους για την Κωνσταντινούπολη στρατολόγησαν οπαδούς από τους Γραικογότθους της Φρυγίας, Βιθυνίας και της Λυδίας και κατέληξαν απέναντι από την πρωτεύουσα στα μέσα του 715. Ύστερα από προδοσία πέρασαν μέσα στην Πόλη στο τμήμα των Βλαχερνών και την κατέλαβαν τον Φεβρουάριο του 716. Ο Αναστάσιος, θέλοντας να αντιμετωπίσει τους στασιαστές, κατευθύνθηκε στη Νίκαια, όπου όμως τελικά αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τον Θρόνο και να γίνει μοναχός. Εξορίστηκε από τον Θεοδόσιο Γ΄ στη Θεσσαλονίκη.

Προσπάθεια ανάκτησης της εξουσίας Το 719 ο Αναστάσιος προσπάθησε να ανακτήσει την εξουσία. Για το σκοπό αυτό ήλθε σε συνεννόηση με διάφορους πολιτικούς και στρατιωτικούς άρχοντες της πρωτεύουσας που πρόσκεινταν φιλικά προς αυτόν. Στην συνέχεια απέβαλε το μοναχικό σχήμα και κατέφυγε στους Βουλγάρους για να ζητήσει την βοήθειά τους. Αφού εξασφάλισε τη συμμαχία τους, ξεκίνησαν για την Κωνσταντινούπολη, την οποία πλησίασαν αρκετά. Μετά όμως από τις απειλές του αυτοκράτορα Λέοντα, οι Βούλγαροι παρέδωσαν τον Αναστάσιο στον αυτοκράτορα, ο οποίος διέταξε την θανάτωσή του.

Βιβλιογραφία Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Αθήνα 1886 Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Φιλιππικός Βαρδάνης Θεοδόσιος Γ'

Αρτάβασδος Αρτάβασδος Ο Αρτάβασδος ήταν Βυζαντινός στρατηγός. Στις αρχές του 8ου αι. φέρεται να έχει τιμηθεί με το αξίωμα του «στρατηγού» θέματος των Αρμενιακών. Για τη βοήθεια που πρόσφερε στον στρατηγό του θέματος των Ανατολικών, Λέοντα Γ', ώστε να καταλάβει τον θρόνο του Βυζαντίου και να ανακηρυχθεί Αυτοκράτορας (717-741), έλαβε το αξίωμα του «κουροπαλάτη» και αργότερα το αξίωμα του «Κόμη» του Οψικίου θέματος. Παρά ταύτα δεν συμφωνούσε με την πολιτική που ακολουθούσε ο Αυτοκράτορας επί της εικονομαχίας. Αντίθετα έδειχνε συμπάθεια στις εικονολατρικές διαθέσεις του λαού. Μετά το θάνατο του Λέοντα Γ'(741) ο Αρτάβασδος, αφού εξασφάλισε την υποστήριξη τριών θεμάτων (Οψικίου, Αρμενιακών και Θράκης) προκειμένου να αντιμετωπίσει τους εικονομάχους, επαναστάτησε κατά του νόμιμου διαδόχου Κωνσταντίνου Ε' και καταφέροντας να επικρατήσει στην Κωνσταντινούπολη, με την βοήθεια των εικονολατρών εστέφθη Αυτοκράτορας από τον Πατριάρχη Αναστάσιο το 742. Αμέσως ο νέος Αυτοκράτορας ακύρωσε όλα τα εικονομαχικά διατάγματα που είχαν εκδοθεί, αποκατέστησε τις τιμές στις εικόνες, ενίσχυσε τις θέσεις των εικονολατρών στις δημόσιες θέσεις ενώ τον αναγνώρισε ως νόμιμο Αυτοκράτορα και ο εικονόφιλος Πάπας Ζαχαρίας. Η γενικότερη όμως πολιτική του δυσαρέστησε τη στρατιωτική ηγεσία, η οποία και τάχθηκε υπέρ του νομίμου διαδόχου που ήταν ο Κωνσταντίνος Ε' και τον βοήθησε να επανέλθει στο θρόνο. Έτσι, μετά δεκαέξι μήνες βασιλείας ο Αρτάβασδος συνελήφθη και επεβλήθη στον ίδιο και στους γιούς του η προβλεπόμενη από το Βυζαντινό δίκαιο ποινή, για στασιαστές κατά του Αυτοκράτορα, που ήταν η τύφλωση. Η πολιτειακή περιπέτεια όμως αυτή ανέδειξε την δυναμική των εικονολατρών και συνέβαλε στην προσεκτικότερη αντιμετώπιση θρησκευτικών θεμάτων. Ο Αρτάβασδος είχε νυμφευθεί την Πριγκίπισσα Άννα, μοναχοκόρη του Αυτοκράτορα Λέοντα Γ', με την οποία είχε αποκτήσει δύο ή τρεις γιούς. Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Κωνσταντίνος Ε' Κωνσταντίνος Ε'

Ειρήνη η Αθηναία Ειρήνη η Αθηναία Η Ειρήνη η Αθηναία (περ. 752-9 Αυγούστου 803) υπήρξε αυτοκράτειρα του Βυζαντίου από το έτος 797 έως το 802. Καταγόταν από την πλούσια οικογένεια των Σαρανταπήχων της Αθήνας και διακρινόταν για τη μόρφωση και την ομορφιά της. Ήταν ορφανή και την έφερε ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε' στην Κωνσταντινούπολη, όπου το 769 παντρεύτηκε τον μετέπειτα Βυζαντινό αυτοκράτορα Λέοντα Δ' (775-780).

Νόμισμα με τη μορφή της Ειρήνης

Η ανάληψη της εξουσίας Μετά το θάνατο του Λέοντα ανέλαβε την κηδεμονία του δεκαετή διαδόχου Κωνσταντίνου ΣΤ΄, που ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας. Εξουδετέρωσε με επιτυχία τις στάσεις των αδελφών του Λέοντος Δ', που διεκδικούσαν τον θρόνο, και τους επέβαλε να γίνουν μοναχοί. Το ίδιο έπραξε και με τον στρατηγό της Σικελίας Ελπίδιο, που στασίασε εναντίον του ανήλικου αυτοκράτορα (781-782). Ωστόσο οι αντιδράσεις του στρατού την ανάγκασαν να συνάψει ταπεινωτική ειρήνη με τους Άραβες, οι οποίοι είχαν χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες διασχίσει τη Μικρά Ασία και είχαν φθάσει απέναντι από την Κωνσταντινούπολη, στη σημαντική πόλη της Χρυσούπολης. Η επιρροή του μυστικού συμβούλου της, ευνούχου Σταυρακίου, προκαλούσε ευρύτερες αντιδράσεις στον στρατό, αλλά όταν ο Σταυράκιος πέτυχε να εξουδετερώσει τις εξεγέρσεις διαφόρων σλαβικών φύλων του ελλαδικού χώρου γιόρτασε τη νίκη του με επίσημο θρίαμβο στην Κωνσταντινούπολη και ενίσχυσε την επιρροή του στα δημόσια πράγματα. Η ειρήνη με τους Άραβες και η εξουδετέρωση των εσωτερικών αντιδράσεων ισχυροποίησαν την Ειρήνη, η οποία αναζήτησε ερείσματα στην πολιτική αριστοκρατία και την Εκκλησία.

Η Ζ' Οικουμενική Σύνοδος Εικονόφιλη από πεποίθηση, ήταν αντίθετη με την εικονομαχική πολιτική. Ωστόσο απέφυγε να έλθει σε ανοιχτή σύγκρουση με την εικονομαχική ηγεσία του στρατού μέχρι την ισχυροποίηση της και την επάνδρωση των κυριότερων δημόσιων αξιωμάτων με εικονόφιλους. Η σύγκληση της Ζ' Οικουμενικής Συνόδου (786) για την αναστήλωση των εικόνων κατέδειξε ότι δεν είχαν ακόμη δημιουργηθεί οι κατάλληλες προϋποθέσεις, καθώς ο στρατός παρεμπόδισε την πραγματοποίησή της. Η Ειρήνη συγκάλεσε τελικά τη σύνοδο το επόμενο έτος (787) μακριά από την Κωνσταντινούπολη, στη Νίκαια της Βιθυνίας. Η σύνοδος καταδίκασε τις αποφάσεις της εικονομαχικής συνόδου της Ιέρειας (754), ψήφισε τις δικές της αποφάσεις με βάση τη θεολογία του Ιωάννη του Δαμασκηνού και τερμάτισε την έριδα για τις εικόνες. Εν τούτοις, οι αποφάσεις της συνόδου δεν αποκατέστησαν την εσωτερική γαλήνη, γιατί οι μεν εικονομάχοι δεν δέχονταν τις αποφάσεις, οι δε εικονόφιλοι δεν ήταν ικανοποιημένοι από τα ήπια μέτρα της Ειρήνης εναντίον των εικονομάχων. Οι δυσαρέσκειες αυτές

Ειρήνη η Αθηναία συνδέθηκαν με τα κύρια πρόσωπα της εξουσίας, γιατί οι εικονομάχοι υποστήριζαν την ανάληψη της εξουσίας από τον ενήλικο πλέον νόμιμο διάδοχο Κωνσταντίνο ΣΤ', οι δε εικονόφιλοι, με επικεφαλής τον Σταυράκιο, επέμεναν στην άσκηση της εξουσίας από τη βασιλομήτορα.

Η αντιπαράθεση για το θρόνο Το 790 οι εικονομάχοι στρατιωτικοί έπεισαν τον Κωνσταντίνο ΣΤ' να κινηθεί για την απομάκρυνση της μητέρας του και του ευνούχου Σταυρακίου από την εξουσία, αλλά η κίνηση αυτή απέτυχε και ο Κωνσταντίνος ταπεινώθηκε με αυστηρές ποινές. Η πανίσχυρη πλέον Ειρήνη υποχρέωσε τους υποστηρικτές του Κωνσταντίνου στρατιωτικούς να ορκιστούν ότι δεν θα αναγνώριζαν τον γιο της ως βασιλιά κατά τη διάρκεια της ζωής της. Ωστόσο ξέσπασε στάση με επικεφαλής το θέμα των Αρμενιακών και, με τη συνδρομή και των άλλων στρατιωτικών θεμάτων, ο Κωνσταντίνος ανακηρύχθηκε μόνος αυτοκράτορας. Ο ευνούχος Σταυράκιος φυλακίστηκε και η Ειρήνη απομακρύνθηκε από την εξουσία και περιορίστηκε. Ο Κωνσταντίνος όμως έδειξε μετριοπάθεια και σύντομα, παρά τις αντιδράσεις του στρατού, αποκατέστησε (στις 15 Ιανουαρίου του 792) τη μητέρα του στο αξίωμα της Αυγούστας και τον Σταυράκιο στα καθήκοντά του. Το θέμα των Αρμενιακών στασίασε και πάλι, χωρίς όμως επιτυχία, και απομακρύνθηκε από την Κωνσταντινούπολη. Η αναταραχή συνεχίστηκε, ιδιαίτερα μετά την οδυνηρή ήττα του βυζαντινού στρατού από τους Βουλγάρους. Η προσπάθεια του θείου του Κωνσταντίνου, Νικηφόρου, να καταλάβει με στάση την εξουσία απέτυχε και οι ηγέτες της ανταρσίας τιμωρήθηκαν υποδειγματικά. Η Ειρήνη ήταν πλέον κυρίαρχη της κατάστασης και υποχρέωσε τον γιο της Κωνσταντίνο να νυμφευθεί μία από τις πιστές ακολούθους της. Με αφορμή τα γεγονότα αυτά οργανώθηκαν νέες προσπάθειες για την απομάκρυνση της Ειρήνης από την εξουσία, που ενθαρρύνθηκαν και από τον γιο της Κωνσταντίνο, ο οποίος ηγήθηκε του αγώνα. Η Ειρήνη, με τα πιστά σε αυτήν στρατεύματα, πέτυχε να εξουδετερώσει τους στασιαστές και να συλλάβει τον γιο της, τον οποίο υπέβαλε στη σκληρή ποινή της τύφλωσης (του έβγαλαν τα μάτια), όπως προβλεπόταν από το Βυζαντινό Δίκαιο για τους στασιαστές. Η ποινή της τύφλωσης εκτελέστηκε στην περίφημη αίθουσα της Πορφύρας του παλατιού, στην οποία ο Κωνσταντίνος είδε το φως της ζωής με τη γέννησή του από την ίδια την Ειρήνη. Η Ειρήνη έμεινε έτσι μόνη «αυτοκράτωρ των Ρωμαίων» (15 Αυγούστου 797). Μια έκλειψη ηλίου και ένα θόλωμα στην ατμόσφαιρα που κράτησε δεκαεπτά μέρες αποδόθηκε από το λαό στην οργή του θεού για τον τρόπο με τον οποίο η Ειρήνη μεταχειρίστηκε το γιο της. Η Ειρήνη θα βασίλευε για πέντε χρόνια, από το 797 έως το 802. Η ενθρόνισή της προκάλεσε εξελίξεις στη Δύση. Ο Πάπας Λέων Γ΄, που χρειαζόταν υποστήριξη εναντίον των εχθρών του στη Ρώμη, θεωρούσε ότι ο θρόνος ήταν κενός χωρίς άντρα αυτοκράτορα, και έτσι έστεψε τον Καρλομάγνο αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το έτος 800. Αυτό αποτέλεσε προσβολή για την ανατολική αυτοκρατορία και προκάλεσε περαιτέρω ένταση στις σχέσεις μεταξύ της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Παρόλα αυτά, η Ειρήνη λέγεται ότι διαπραγματεύτηκε το γάμο της με τον Καρλομάγνο· σύμφωνα όμως με τον Θεοφάνη τον Εξομολογητή, που είναι ο μόνος που αναφέρει το γεγονός, το σχέδιό της σαμποτάρισε ο σύμβουλός της Αέτιος, που σκόπευε να κάνει αυτοκράτορα τον αδερφό του Λέοντα.

Η πτώση Η ανάληψη της ευθύνης της εξουσίας κάτω από τέτοιες προϋποθέσεις είχε φθείρει σημαντικά το κύρος της Ειρήνης ακόμη και στους κύκλους των εικονοφίλων. Η ανάκληση των εξόριστων μοναχών και η μείωση των φόρων δεν αρκούσαν πλέον για να εξουδετερώσουν τις αντιδράσεις της κοινής γνώμης, οι οποίες έγιναν εντονότερες μετά την αναγκαστική υπογραφή νέας ταπεινωτικής ειρήνης με τους Άραβες. Η έκρυθμη κατάσταση ενίσχυε την εκδήλωση στασιαστικών τάσεων ακόμη και στο στενό και έμπιστο περιβάλλον της Ειρήνης. Ο Σταυράκιος οργάνωσε συνωμοσία εναντίον της αυτοκράτειρας αλλά στο μεταξύ πέθανε, ενώ ο διάδοχος του Αέτιος οργάνωσε νέα συνωμοσία με σκοπό να φέρει στο θρόνο τον αδελφό του. Η κρίση ήταν μόνιμη και η φιλόδοξη Ειρήνη έχανε συνεχώς τα ερείσματά της. Με συνεργασία των μετριοπαθών

Ειρήνη η Αθηναία παραγόντων των διαφόρων τάσεων τελικά απομακρύνθηκαν από την εξουσία η Ειρήνη, ο Αέτιος και άλλοι συνεργάτες τους, αυτοκράτορας δε ανακηρύχθηκε ο οικονομικός αξιωματούχος και λογοθέτης Νικηφόρος (31 Οκτωβρίου 802). Ο Νικηφόρος εξόρισε την Ειρήνη στη νήσο Λέσβο, όπου και σύντομα πέθανε, αλλά οι αντιθέσεις της βυζαντινής κοινωνίας δεν θεραπεύθηκαν. Η Ειρήνη υπήρξε οπωσδήποτε μία από τις πιο δυναμικές προσωπικότητες του 8ου αιώνα, αλλά οι άμετρες προσωπικές φιλοδοξίες της εξουδετέρωσαν τα θετικά στοιχεία των πολιτικών της επιλογών. Προσπάθησε να θεραπεύσει τον διχασμό της βυζαντινής κοινωνίας με τη μετριοπαθή πολιτική της στο ζήτημα των εικόνων, αλλά τόνωσε τις αντιθέσεις με την εσφαλμένη επιλογή των συμβούλων και των στόχων της, για να αποδειχθεί τελικά τραγική φυσιογνωμία. Και αυτές ακόμη οι πληροφορίες ότι συζητήθηκε θέμα γάμου της με τον Καρλομάγνο περιείχαν στοιχεία μιας λανθασμένης εκτίμησης του πολιτικού προβλήματος της Δύσης για την αυτοκρατορία, ενώ η αποδιοργάνωση της άμυνας του Βυζαντίου και οι ταπεινωτικές συνθήκες ειρήνης εξασθένισαν σημαντικά τη διεθνή του ακτινοβολία.

Ηράκλειος Ηράκλειος Ο Φλάβιος Ηράκλειος Αύγουστος (λατινικά: Flavius Heraclius Augustus)(π. 575 - 11 Φεβρουαρίου 641) ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 610 ως τις 11 Φεβρουαρίου 641. Ο πατέρας του (επίσης με το όνομα Ηράκλειος) ήταν έξαρχος της Καρχηδόνας και ένας από τους παλαιούς στρατηγούς του αυτοκράτορα Μαυρίκιου, Ο Ηράκλειος και οι γιοί του Ηράκλειος Κωνσταντίνος και Ηρακλεωνάς. με σημαντικό ιστορικό θριάμβων στο περσικό μέτωπο κατά τον πόλεμο της περιόδου 572-591. Τον καιρό της βάναυσης βασιλείας του σφετεριστή αυτοκράτορα Φωκά, ο οποίος είχε ανατρέψει τον Μαυρίκιο το 602, και της νέας περσικής επέλασης στην Εγγύς Ανατολή με αφορμή το πραξικόπημά του, όπου οι Πέρσες για πρώτη φορά δεν περιορίστηκαν σε μεθοριακές συγκρούσεις στην Αρμενία και τη Μεσοποταμία αλλά εισέβαλαν μαζικά στις ανατολικές ρωμαϊκές επαρχίες, ο Ηράκλειος διέκοψε αρχικά την επικοινωνία με την πρωτεύουσα και την τροφοδοσία της με αφρικανικά σιτηρά. Τελικά συγκέντρωσε ισχυρές ρωμαϊκές στρατιωτικές δυνάμεις προκειμένου να κινηθεί εναντίον του Φωκά. Υπό τη διοίκηση του γιου του Ηράκλειου, ο στόλος σαλπάρει από την Καρχηδόνα το 609 ενώ ταυτόχρονα ξεκινά ο στρατός από την ξηρά, υπό τη διοίκηση του ανιψιού του Νικήτα, και οι δυο με τελικό προορισμό την Κωνσταντινούπολη. Συναντώντας παντού θερμή υποδοχή, και ενισχύοντας καθ’ οδόν το ήδη σημαντικό στράτευμά του, ο νεαρός Ηράκλειος φτάνει πρώτος στη Βασιλεύουσα το 610. Μεγαλόσωμος, με ξανθά μαλλιά και επιβλητικό παρουσιαστικό, εισέρχεται θριαμβευτής στην Πόλη με την υποστήριξη των Πρασίνων και χωρίς μάχη. Η ανακτορική φρουρά των Εξκουβιτόρων αυτομολεί στην πλευρά του και τελικώς ο Φωκάς συλλαμβάνεται και εκτελείται. Τον Οκτώβριο του 610 ο Ηράκλειος παντρεύεται την αγαπημένη του Ευδοκία, και αμέσως μετά στέφεται Ρωμαίος Αυτοκράτορας, σε ηλικία μόλις 36 ετών. Ο νεαρός ηγεμόνας αμέσως ξεκινά την προετοιμασία του κράτους του για την αντιμετώπιση των εχθρών του. Το 614 η Παλαιστίνη πέφτει στα χέρια του Πέρση στρατηγού Σαρ-Μπαράζ του βασιλιά Χοσρόη Β', ο οποίος σφαγιάζει 90.000 χριστιανούς, και παίρνει ως λάφυρο το θρησκευτικό κειμήλιο του Τίμιου Σταυρού από τον ναό του Παναγίου Τάφου στην Ιερουσαλήμ. Το 618, με την Κωνσταντινούπολη υπό διπλή πολιορκία από Πέρσες και Άβαρους, καταστρώνει σχέδιο μεταφορά της ρωμαϊκής πρωτεύουσας στην Καρχηδόνα και στο σταθερότερο εξαρχάτο της Αφρικής, σχέδιο το οποίο τελικά εγκαταλείπει μεταπειθόμενος από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Σέργιο Α'. Ξεκινά τελικά την εκστρατεία του το 622, μετά από 12 χρόνια σκληρής προετοιμασίας. Αντιμετωπίζει τον Πέρση στρατηγό Σαρ-Μπαράζ στον Ισσό όπου σημειώνει λαμπρή στρατιωτική επιτυχία. Κατόπιν το 623 κατευθύνεται βόρεια προς την Τραπεζούντα. Αντιμετωπίζει ξανά νικηφόρα τον περσικό στρατό στην πόλη Νινευή. Από την Τραπεζούντα περνά προς την πρωτεύουσα των Περσών Κτησιφώντα. Το 624, σημειώνει νέα νίκη κατά των Περσών, ενώ το Μάρτιο του 625, χωρίς να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη, ξεκινά μεγάλη πορεία βόρεια ως τον Αμύντα. Εκεί συναντά ξανά τον Σαρ-Μπαράζ στο πεδίο της μάχης και με το προσωπικό του θάρρος μετατρέπει μια διαφαινόμενη ήττα σε

Ηράκλειος νίκη. Στην Τραπεζούντα, ματαιώνει τα σχέδια του Αβάρου Χαγάνου να επιτεθεί στη Βασιλεύουσα. Χωρίζει τον ρωμαϊκό στρατό σε τρία σώματα, στέλνοντας το ένα στην Πόλη, το άλλο στη Μεσοποταμία, ενώ το τελευταίο και μικρότερο υπό την προσωπική του ηγεσία παραμένει στην Τραπεζούντα. Με τον Αυτοκράτορα μακριά, η Πόλη τελεί υπό την άτυπη πολιτική ηγεσία του Πατριάρχη Σέργιου, ο οποίος καταφέρνει να λάβει μέτρα επιτυχούς υπεράσπισης με μαζική λαϊκή κινητοποίηση. Στη Μεσοποταμία δε, ο αδελφός του Ηράκλειου Θεοδόσιος καταστρέφει τον εκεί περσικό στρατό, ενώ ο Αυτοκράτορας πραγματοποιεί εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην Αρμενία, στον Καύκασο και στη βόρεια Ανατολία. Το 626 ο Ηράκλειος αντιμετωπίζει ξανά τους Πέρσες πάλι στη Νινευή. Η νίκη έρχεται μετά από προσωπική μονομαχία του Αυτοκράτορα με τον Πέρση επικεφαλής στρατηγό Ραζάτη. Οι συνεχείς ήττες προκαλούν την πτώση του καθεστώτος του Χοσρόη Β' και το οριστικό τέλος του περσικού κινδύνου για την Κωνσταντινούπολη. Ο Ηράκλειος, έχοντας πετύχει μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες και έχοντας εξουδετερώσει τον από αιώνων εχθρό της Αυτοκρατορίας, επιστρέφει στη Βασιλεύουσα, όπου εισέρχεται θριαμβευτικά από τη Χρυσή Πύλη, στις 14 Σεπτεμβρίου 628. Μπροστά του βρισκόταν το ανακτηθέν από τους Πέρσες κειμήλιο του Τίμιου Σταυρού. Ο Αυτοκράτορας είναι πια 54 ετών, ευτυχής, αλλά καταβεβλημένος. Την ίδια περίπου εποχή, κάνει την εμφάνισή του το Ισλάμ αντικαθιστώντας τον περσικό κίνδυνο. Η Παλαιστίνη πέφτει στα χέρια των μωαμεθανών το 633, ενώ η Βόρεια Αφρική, η Ιβηρική Χερσόνησος, η Συρία και η Αντιόχεια θα συμπληρώσουν τις κτήσεις τους μέσα σε λιγότερο από έναν αιώνα. Ο Ηράκλειος παρακολουθεί συντετριμμένος την πτώση των επαρχιών, για την απελευθέρωση των οποίων αφιέρωσε όλη του τη ζωή. Η ψυχική του υγεία θα διαταραχθεί, ιδιαίτερα μετά την τρομερή ήττα και πλήρη συντριβή βυζαντινής δύναμης 80.000 ανδρών στο Γιαρμούκ της Γαλιλαίας, το 637. Δεν ανέκτησε ούτε την ψυχική ούτε και τη σωματική του υγεία και πέθανε τον Φεβρουάριο του 641. Ο Ηράκλειος εισάγει για πρώτη φορά στην Αυτοκρατορία το σύστημα των Θεμάτων, αντικαθιστώντας την παραδοσιακή ρωμαϊκή διοικητική διαίρεση η οποία είχε μείνει σχεδόν ίδια από τους χρόνους του Διοκλητιανού, υπό τη διοίκηση ενός στρατηγού και με στρατιώτες γαιοκτήμονες. Το σύστημα αυτό θα επιτρέψει για αιώνες στην Αυτοκρατορία τη διατήρηση αξιόμαχου στρατεύματος και αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης για τους υπηκόους του. Ταυτόχρονα, ο Ηράκλειος λαμβάνει μέτρα προς την οικονομική ενίσχυση των δημοσίων ταμείων. Εκτός από το στρατιωτικό και διοικητικό του έργο άξιες μνείας είναι και οι θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις που επιχείρησε να επιβάλλει, προσπαθώντας να καταπολεμήσει τις αποκλίσεις από το επίσημο χριστιανικό θρησκευτικό δόγμα των Οικουμενικών Συνόδων και, περισσότερο, τον μονοφυσιτισμό ο οποίος προκαλούσε σημαντική πολιτικά αστάθεια. Για την αντιμετώπισή του και τη συμφιλίωση των υπηκόων του, εισήγαγε διάφορα συμβιβαστικά θεολογικά δόγματα, όπως ο μονοθελητισμός, τα οποία όμως δε βρήκαν γόνιμο έδαφος και απορρίπτονταν από τους εκάστοτε θρησκευτικούς ηγέτες. Ο Ηράκλειος είναι ο Αυτοκράτορας που καθιέρωσε την ελληνική γλώσσα ως την επίσημη γλώσσα του ρωμαϊκού κράτους, αντικαθιστώντας στα επίσημα έγγραφα, επιγραφές και νομίσματα το “Imperator Caesar, Augustus” με το “Βασιλεῦς”. Είναι γενικώς αποδεκτό ότι με τη βασιλεία του Ηράκλειου η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία εγκατέλειψε οριστικά την Αρχαιότητα και εισήλθε για τα καλά στη μεσαιωνική φάση της, αυτήν του (σήμερα αποκαλούμενου) βυζαντινού κράτους. Ο Ηράκλειος κατατάσσεται αναμφισβήτητα ανάμεσα στους μεγαλύτερους των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων. Είναι παροιμιώδης η παρουσία του στα πεδία των μαχών. Εμπνευσμένος από μια βαθιά πίστη ότι έχει τη θεία εύνοια, πάντα ετίθετο προσωπικά επικεφαλής του στρατού του, κατά τρόπο που ενέπνεε και τον πλέον ολιγόψυχο στρατιώτη, και προκαλούσε τον τρόμο και το δέος στις τάξεις του αντιπάλου. Αναλογιζόμενος κανείς τη δεινή θέση της Αυτοκρατορίας στις αρχές του 7ου αιώνα, αντιλαμβάνεται πώς η καταλυτική παρουσία του, τόσο στο στρατιωτικό επίπεδο, αλλά και χάρη στη διοικητική καινοτομία των Θεμάτων, ανέκοψε την πορεία εξαφάνισης του Βυζαντίου και εξασφάλισε την επιβίωσή του για τους επόμενους δύσκολους αιώνες.

Ηράκλειος

67 Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Φωκάς Ηρακλεωνάς, Κωνσταντίνος Γ'

Ηρακλεωνάς Ηρακλεωνάς Διάδοχος του αυτοκράτορα Ηρακλείου, ο Ηρακλεωνάς κάθισε στο βυζαντινό θρόνο ελάχιστους μόνο μήνες του 641, σε ηλικία 15 ετών. Ήταν γιός του Ηράκλειου από τη δεύτερη σύζυγο του Μαρτίνα, μια γυναίκα με ισχυρή προσωπικότητα, η οποία επιχείρησε να συγκεντρώσει την εξουσία στα χέρια της και να παρακάμψει τον πρωτότοκο γιό του Ηρακλείου από την πρώτη του σύζυγο Ευδοκία, τον Κωνσταντίνο Γ'. Μετά τον θάνατο από άγνωστη αιτία του Κωνσταντίνου Γ', ο Ηρακλεωνάς και η Μαρτίνα ήρθαν σε σύγκρουση με τη γερουσία, της οποίας ο ρόλος είχε αναβαθμιστεί από τον Ηράκλειο. Μητέρα και γιός κατηγορήθηκαν ότι δολοφόνησαν το συναυτοκράτορα Κωνσταντίνο. Ο Ηρακλεωνάς καθαιρέθηκε και ορίστηκε νέος Αυτοκράτορας ο γιος του Κωνσταντίνου Κώνστας Β'. Καταδικάστηκαν σε εξορία στη Ρόδο και τιμωρήθηκαν με ακρωτηριασμό.

Βιβλιογραφία: • Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. I-The Early Years • Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453" • Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State" Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Ηράκλειος Συναυτοκράτορας: Κωνσταντίνος Γ' Κώνστας Β'

Θεοδόσιος Γ' Θεοδόσιος Γ' Ο Θεοδόσιος Γ΄ ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 715 έως το 717. Ο Θεοδόσιος Γ΄ καταγόταν από το Αδραμύττιο της Μυσίας και ήταν εισπράκτορας φόρων στη πατρίδα του.

Ανάληψη της εξουσίας Όταν την άνοιξη του 715 ο αυτοκράτορας Αναστάσιος Β' προετοιμαζόμενος να φέρει αποφασιστικό χτύπημα εναντίον του Αράβων, αφού συγκέντρωσε τον Βυζαντινού στόλο στην Ρόδο από όπου θα εξορμούσε για τα παράλια της Φοινίκης, διέταξε την επιβίβαση στα Βυζαντινά πλοία ταγμάτων από το Θέμα του Οψικίου το οποίο περιελάμβανε την Μυσία, Βιθυνία και Φρυγία. Τα τάγματα όμως αυτά στασίασαν και κήρυξαν έκπτωτο τον αυτοκράτορα Αναστάσιο Β΄ και αναγόρευσαν στο Αδραμύττιο αυτοκράτορα τον φοροεισπράκτορα Θεοδόσιο. Αφού στρατολόγησαν πολλούς Γοτθογραικούς -εξελληνισμένους Οστρογότθους, από την Φρυγία και την Λυκία- ξεκίνησαν κατά της Κωνσταντινούπολης συλλαμβάνοντας κατά τον πλού τους και όσα εμπορικά πλοία συναντούσαν. Στόλος και στρατός των στασιαστών έφθασαν μπροστά από την Πρωτεύουσα το καλοκαίρι του 715 και τελικά την κατέλαβαν τα Παλάτια με προδοσία τον Φεβρουάριο του 716. Ο Θεοδόσιος τήρησε την συμφωνία με τον Αναστάσιο Β΄ και τον άφησε να ζήσει εξορίζοντάς τον στην Θεσσαλονίκη. Ήταν όμως άνθρωπος ανάξιος για να κυβερνήσει. Το κράτος παρέλυσε. Φοβερή αναρχία επικράτησε σε όλους τους κλάδους της διοίκησης, η πειθαρχία του στρατού εξαφανίστηκε και οι εχθροί της Αυτοκρατορίας άρχισαν να λεηλατούν τις επαρχίες. Ο στρατηγός των ανατολικών επαρχιών Λέων – ο μετέπειτα αυτοκράτορας Λέων Γ' ο Ίσαυρος – μαζί με τον στρατηγό των Αρμένίων Ατράβασδο, δεν αναγνώρισαν την κυριαρχία του Θεοδοσίου.

Η προέλαση των Αράβων Εν τω μεταξύ οι Άραβες ολοκλήρωσαν τις ετοιμασίες τους και αφού συγκέντρωσαν μία τεράστια για την εποχή τους στρατιωτική δύναμη ξεκίνησαν για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Το πρώτο κύμα του στρατού τους υπό τον στρατηγό Σουλεϊμάν πέρασε στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας, ενώ ακολουθούσε άλλος στρατός υπό την αρχηγία του Μωσλεμά αδελφού του Χαλίφη. Ο στόλος υπό την αρχηγία του Ομάρ παράπλεε τα Μικρασιατικά παράλια. Ο στρατηγός Λέων διαβλέποντας τον κίνδυνο της φοβερής αυτής Αραβικής επέλασης οχύρωσε το μεγάλο φρούριο της Φρυγίας Αμόριο, αναγκάζοντας τους Άραβες να κατευθυνθούν προς την Καππαδοκία οι κάτοικοι της οποίας κάτω από την πίεση του πολυάριθμου στρατού συνθηκολόγησαν. Στη συνέχεια οι Άραβες κατευθύνθηκαν στην μέχρι την Βιθυνία και την Μυσία και κατέλαβαν την Έφεσο όπου και αποφάσισαν να περάσουν τον χειμώνα του 716 αναβάλλοντας την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης για την επόμενη άνοιξη.

Παραίτηση από τον Θρόνο Εκμεταλλευόμενος ο Λέων την στρατοπέδευση των Αράβων στην Έφεσο και φοβούμενος ότι εάν ο Θεοδόσιος συνέχιζε να βρίσκεται στον Θρόνο, η Κωνσταντινούπολη θα έπεφτε στα χέρια των Μωαμεθανών, κατά τα τέλη του 716 προήλασε μέχρι την Νικομήδεια όπου κατατρόπωσε τον γιο του Θεοδοσίου ο οποίος είχε σταλεί για να αναχαιτίσει τον Λέοντα. Στην συνέχεια φθάνει στην Χρυσούπολη όπου ήλθε σε συνεννόηση με την Σύγκλητο και τον Πατριάρχη Γερμανό, υποσχόμενος να αφήσει αβλαβή τον Θεοδόσιο και τον γιο του. Έτσι εισέρχεται στην Κωνσταντινούπολη όπου στέφεται στην Αγία Σοφία αυτοκράτορας στις 25 Μαρτίου 717. Ο θεοδόσιος

Θεοδόσιος Γ'

που ποτέ δεν είχε την φιλοδοξία να γίνει αυτοκράτορας, αλλά προήχθη στο ανώτατο αξίωμα από τον στρατό ο οποίος τον ήθελε υποχείριό του, παραιτήθηκε αμέσως και μαζί με τον γιο του έγιναν μοναχοί και έζησε το υπόλοιπο της ζωής του στην Έφεσο όπου μετά τον θάνατό του τάφηκε στον Ναό του Αγίου Φιλίππου. Στο μνήμα του διέταξε να γραφεί μία μόνο λέξη : <ΥΓΕΙΑ> Προηγούμενος Αναστάσιος Β'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου 715 – 717

Επόμενος Λέων Γ'

Βιβλιογραφία • Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου : Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Αθήνα 1886

Ιουστινιανός Β' Ιουστινιανός Β' Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Ιουστινιανός Β', επονομαζόμενος Ρινότμητος βασίλεψε σε δύο περιόδους, από το 685 έως το 695, και κατόπιν από το 705 έως τον θάνατό του το 711. Σε ηλικία μόλις 17 ετών (γεννημένος όταν ο πατέρας του Κωνσταντίνος Δ' ήταν 16), ο Ιουστινιανός Β' στέφεται αυτοκράτορας. Ο Ιουστινιανός γρήγορα θα δείξει τον ισχυρό του χαρακτήρα, την εξυπνάδα, τη διορατικότητα και τις μεγάλες διοικητικές ικανότητές του. Δυστυχώς όμως θα παρουσιάσει σημάδια σκληρότητας, που είχαν εκλείψει από τις ημέρες του Φωκά, καθώς και δείγματα διανοητικής ανισορροπίας, ανάλογα με αυτά που έδειξε ο Ηράκλειος προς το τέλος της ζωής του. Στην αρχή της βασιλείας του πραγματοποιεί επιτυχημένες εκστρατείες κατά των Αράβων στα ανατολικά. Έθεσε σε ισχύ τον «Νόμο των Αγροτών», μια ρύθμιση που επέτρεψε την ισχυροποίηση της αγροτικής τάξης. Διατηρώντας τη διοικητική διαίρεση των θεμάτων, διατάζει τη μεταφορά Σλάβων από τη Βαλκανική στη Βιθυνία της Μ. Ασίας για να την εποικήσουν, πιστεύοντας ότι έτσι θα τη θωρακίσει απέναντι στον αραβικό κίνδυνο. Το 691, συγκάλεσε την Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδο, προκειμένου να ρυθμιστούν ορισμένες λεπτομέρειες των Ε' και ΣΤ' Οικουμενικών Συνόδων. Από τα ψηφίσματά της πολλά είναι εξαιρετικά ασήμαντες λεπτομέρειες, παρά ταύτα όμως ο Ιουστινιανός αξίωσε την άμεση υιοθέτησή τους από τη Ρώμη, χωρίς δε καν να καλέσει απεσταλμένους του Πάπα Σέργιου στη Σύνοδο. Αποτέλεσμα ήταν η ρήξη στις σχέσεις τους. Τον ίδιο καιρό αναθέτει στον Μέγα Λογοθέτη Θεόδοτο και τον ευνούχο Στέφανο της Περσίας τη συλλογή φόρων. Οι αξιωματούχοι αυτοί εξήντλησαν τη σκληρότητά τους στους φορολογούμενους με αποτέλεσμα τη γενική δυσαρέσκεια. Το 695 ο στρατός εξεγείρεται και ανακηρύσσει Αυτοκράτορα έναν αξιωματικό με το όνομα Λεόντιος. Ο Λεόντιος, όντας παλαιός φίλος του πατέρα του, χαρίζει τη ζωή στον Ιουστινιανό αλλά τον τιμωρεί με ρινοκοπία (δηλαδή ακρωτηριασμό της μύτης) και τον εξορίζει στη Χερσώνα της Κριμαίας. Εκεί ο Ιουστινιανός παρέμεινε για δέκα χρόνια, δηλαδή μέχρι το 705. Τη χρονιά αυτή απέδρασε από τη Χερσώνα και, συνάπτοντας στρατηγικές συμμαχίες με τους Βούλγαρους και τους Χαζάρους, διέσπασε την άμυνα της πόλης και ανακατέλαβε την εξουσία από τον Αυτοκράτορα Τιβέριο που είχε στο μεταξύ εκθρονίσει τον Λεόντιο το 698. Τιμώρησε με θάνατο και ακρωτηριασμό εκατοντάδες συνεργάτες και αξιωματούχους των προηγούμενων δύο Αυτοκρατόρων, ενώ για ανταμοιβή έχρισε Καίσαρα τον Χάζαρο χάνο Ιβουζίρ, έναν βάρβαρο κατά τα βυζαντινά πρότυπα, δίνοντάς του ένα αξίωμα για το οποίο συνήθως προορίζονταν μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας, προκαλώντας την έκπληξη και τον τρόμο στους Βυζαντινούς. Πραγματοποίησε το 709 και το 711 δύο εκστρατείες καταστολής εξεγέρσεων στη Ραβέννα και τη Χερσώνα. Η δεύτερη αυτή και αποτυχημένη εκστρατεία, θα προκαλέσει το πραξικόπημα και την ανάληψη της εξουσίας από τον αρμενικής καταγωγής Βαρδάνη ή Φιλιππικού. Η καταστροφή του συνόλου του βυζαντινού στόλου στη Μαύρη Θάλασσα το 711 κατά το ταξίδι επιστροφής από τη Χερσώνα, και ο χαμός περίπου 70.000 ανδρών στα μανιασμένα κύματα, λέγεται ότι προκάλεσε το γέλιο του Αυτοκράτορα. Η θανάτωση, από τον ίδιο το Βαρδάνη, του Ρινότμητου και του εξάχρονου γιου του Τιβέριου από τους άνδρες του Βαρδάνη, σηματοδοτεί το τέλος της δυναστείας του Ηρακλείου. Ο Ιουστινιανός Β', παρά τη σκληρότητα και την πνευματική του αστάθεια, ήταν ικανός Αυτοκράτορας, και εργάστηκε σκληρά για το καλό της αυτοκρατορίας, διατηρώντας και ενισχύοντας τη διοικητική και κοινωνική συνοχή που ήταν απαραίτητη για τη σωτηρία της. Οι εκρήξεις εκδίκησής του όμως ήταν τόσο βίαιες που τον κατέστησαν εξαιρετικά αντιδημοφιλή. Το πάθος του και το άσβεστο κουράγιο του, απέδειξαν ότι δεν αρκεί ο

Ιουστινιανός Β'

ακρωτηριασμός για να εξουδετερώσει τη φιλοδοξία ενός αποφασισμένου για την εξουσία ανθρώπου. Έτσι, το σκληρό έθιμο της τιμωρίας με ρινοκοπία δε θα εφαρμοστεί ξανά στη Βυζαντινή ιστορία.

Προηγούμενος Τιβέριος Γ'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Πρώτη βασιλεία 685 – 695

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Δεύτερη βασιλεία 705 – 711

Επόμενος Λεόντιος

Επόμενος Φιλιππικός Βαρδάνης

Κωνσταντίνος Γ' Κωνσταντίνος Γ' Διάδοχος του αυτοκράτορα Ηρακλείου και γιος του από την πρώτη του γυναίκα Ευδοκία, ο Κωνσταντίνος Γ' έμεινε στο βυζαντινό θρόνο για 3 μήνες, μέχρι το θάνατό του το 641 σε ηλικία 29 ετών. Ο Κωνσταντίνος Γ', συναυτοκράτορας του ετεροθαλούς από μητέρα αδελφού του Ηρακλεωνά, φέρεται να είχε εκμυστηρευθεί πρίν το θάνατό του σε πολιτικούς του φίλους την ανησυχία του για ενδεχόμενη απόπειρα θανάτωσής του από τη μητέρα του συναυτοκράτορα Μαρτίνα. Μετά το θάνατό του, η γερουσία κατηγόρησε τη Μαρτίνα ότι συνωμότησε και δηλητηρίασε τον Κωνσταντίνο, καθαίρεσε το γιό της, και τους καταδίκασε σε εξορία και ακρωτηριασμό. Όρισε επίσης ως διάδοχό του το γιο του Κωνσταντίνου Κώνστα, που κυβέρνησε ως αυτοκράτορας Κώνστας Β'. Δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένο αν ο θάνατος του Κωνσταντίνου Γ' επήλθε όντως από δηλητηρίαση ή από φυματίωση, όπως αναφέρουν άλλες πηγές. Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 3 Σεπτεμβρίου.

Βιβλιογραφία • Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. I-The Early Years • Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453" • Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State" Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Ηράκλειος Συναυτοκράτορας: Ηρακλεωνάς Κώνστας Β'

Κωνσταντίνος Δ' Κωνσταντίνος Δ' Κωνσταντίνος Δ΄

Ο Κωνσταντίνος Δ' και η συνοδεία του, μωσαϊκό στη Βασιλική του Αγίου Απολλινάριου στη Ραβένα Περίοδος βασιλείας:

668-685

Προηγούμενος Αυτοκράτορας:

Κώνστας Β'

Επόμενος Αυτοκράτορας:

Ιουστινιανός Β'

Δυναστεία:

Δυναστεία του Ηρακλείου

Ημερομηνία γέννησης:

652

Ημερομηνία θανάτου:

Σεπτέμβριος 685

Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Δ', ο οποίος εσφαλμένα αποκαλείται με το προσωνύμιο του πατέρα του, Πωγωνάτος[1] , βασίλεψε από το 668 μέχρι το θάνατό του το 685. Γιός του Κώνστα Β, ο Κωνσταντίνος αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας, διέταξε τον ακρωτηριασμό των ρινών των δύο μικρότερων αδελφών του, προκειμένου να τους καταστήσει αδύναμους στον ανταγωνισμό για το θρόνο. Η σκληρότητα της πρώτης του αυτής σημαντικής απόφασης, θυμίζει την απροκάλυπτη αδελφοκτονία από τον πατέρα του του αδελφού του Θεοδόσιου, για τους ίδιους λόγους. Από κεί και έπειτα όμως, ο Κωνσταντίνος επέδειξε αξιοσημείωτη ικανότητα ηγέτη και στρατιωτικού. Μέχρι το έτος της ανάληψης της εξουσίας από τον Κωνσταντίνο, οι Άραβες είχαν συντελέσει την κατάκτηση του Αιγαίου, προσθέτοντας τη Χίο, τη Σμύρνη και την Κύζικο της Βιθυνίας, έως την άφιξή τους στα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης το 674. Την εμφάνισή του κάνει όμως τον ίδιο καιρό, το περίφημο ὑγρόν πῦρ, ένα όπλο που θα καταστεί σύντομα το αποτελεσματικότερο μέσον για την αντιμετώπιση των εχθρικών στόλων. Μέχρι το 679, ο χαλίφης Μουαΐγια, μη μπορώντας να διασπάσει την βυζαντινή άμυνα, συμφωνεί στους όρους ειρήνης που του προτείνει ο Αυτοκράτορας και λύνει την πολιορκία. Η πενταετής αντίσταση στους Άραβες έκανε τον Αυτοκράτορα πολύ δημοφιλή.

Χρυσό νόμισμα που εικονίζει τον Κωνσταντίνο (στη μία όψη) και τους δύο αδελφούς του, τον Ηράκλειο και τον Τιβέριο

Έχοντας εξασφαλίσει το μέτωπο των Αράβων, στρέφεται κατά ενός νέου εχθρού, των Βουλγάρων. Το 680 ξεκινά εκστρατεία εναντίον τους, κατευθυνόμενος μέσω του Βοσπόρου προς το δέλτα του Δούναβη, στον Εύξεινο Πόντο. Εκεί αποβιβάζονται τα στρατεύματά του σε ακατάλληλη ελώδη περιοχή, συναντώντας μεγάλες δυσχέρειες στην κίνηση και ανάπτυξη. Το σοβαρό αυτό λάθος τακτικής θα δώσει την ευκαιρία στους Βούλγαρους να επιτύχουν μια ανέλπιστη νίκη και να συμφωνήσουν ευνοϊκούς όρους ειρήνης.

Κωνσταντίνος Δ'

Ο Κωνσταντίνος ασχολήθηκε και αυτός, όπως και ο Κώνστας με το θέμα του μονοθελητισμού. Συγκάλεσε στην Κωνσταντινούπολη το 678 την ΣΤ' Οικουμενική Σύνοδο, οι εργασίες της οποίας ολοκληρώθηκαν το 681, καταδικάζοντας το μονοθελητισμό. Οι αποφάσεις αυτής της συνόδου αποτελούν και το τέλος της παρουσίας του χριστιανικού αυτού δόγματος. Ο Κωνσταντίνος πέθανε το 685 από δυσεντερία, μόλις 33 ετών, αφήνοντας το Βυζαντινό κράτος σε σημαντικά ισχυρότερη θέση από ότι το παρέλαβε.

Οικογένεια Ο Κωνσταντίνος απέκτησε με τη γυναίκα του, Αναστασία, δύο παιδιά: • Τον Ιουστιανιανό, ο οποίος τον διαδέχθηκε. • Τον Ηράκλειο.

Βιβλιογραφία • Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. I-The Early Years • Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453" • Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

Παραπομπές [1] Norwich, John Julius, 'Byzantium: The Early Centuries', pg 316 Προηγούμενος Κώνστας Β'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Συναυτοκράτορας:'

Επόμενος Ιουστινιανός Β'

Κωνσταντίνος Ε΄ ο Κοπρώνυμος Κωνσταντίνος Ε΄ ο Κοπρώνυμος Κωνσταντίνος Ε'

Ο Κωνσταντίνος με τον πατέρα του Λέοντα, σε νόμισμα της εποχής Περίοδος βασιλείας:

741-775

Προηγούμενος Αυτοκράτορας: Λέων Γ' ο Ίσαυρος Επόμενος Αυτοκράτορας:

Λέων Δ'

Δυναστεία:

Δυναστεία Ισαύρων

Πατέρας:

Λέων Γ' ο Ίσαυρος

Μητέρα:

Μαρία

Ημερομηνία γέννησης:

718

Τόπος γέννησης:

Κωνσταντινούπολη

Ημερομηνία θανάτου:

14 Σεπτεμβρίου 775

Ο Κωνσταντίνος Ε΄ ο Κοπρώνυμος (718-775) ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου. Ήταν γιoς του Λέοντος Γ΄. Επονομάστηκε υβριστικά από τους αντιπάλους του εικονοφίλους Κοπρώνυμος, με την εξήγηση ότι κατά το βάπτισμά του ρύπανε την κολυμβήθρα. Γεννήθηκε το 718 και ανακηρύχθηκε συμβασιλιάς το 720. Μετά τον θάνατο του πατέρα του, το 743, ανήλθε στον θρόνο και συνέχισε την πολιτική του πατέρα του σε όλους τους τομείς. Από την αρχή της βασιλείας του αντιμετώπισε τη στάση του Αρταβάσδου, συζύγου της αδελφής του, ο οποίος διεκδίκησε τον θρόνο με την υποστήριξη πολιτικών αξιωματούχων και των εικονοφίλων. Ο Κωνσταντίνος κατά τη διάρκεια εκστρατείας εναντίον των Αράβων δέχθηκε αιφνιδιαστική επίθεση των στασιαστών και πέτυχε με δυσκολία να διαφύγει στο Αμόριο, ενώ ο Αρτάβασδος εισήλθε στην Κωνσταντινούπολη με την υποστήριξη της ιεραρχίας των πολιτικών αξιωματούχων και στέφθηκε αυτοκράτορας από τον Πατριάρχη Αναστάσιο. Ο Κωνσταντίνος όμως αναδιοργάνωσε τον στρατό του με την υποστήριξη των «θεμάτων» των Ανατολικών και των Θρακησίων, κατανίκησε τον Αρτάβασδο κοντά στις Σάρδεις (743) και επέστρεψε θριαμβευτής στην Κωνσταντινούπολη, στην οποία εισήλθε χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία και τιμώρησε σκληρά τους στασιαστές. Ο Αρτάθασδος και οι γιοι του Νικηφόρος και Νικήτας διαπομπεύθηκαν και τυφλώθηκαν, οι δε συνεργοί του θανατώθηκαν ή ακρωτηριάστηκαν ή εξορίστηκαν. Ο Κωνσταντίνος ήταν πλέον παντοδύναμος. Οι πόλεμοι εναντίον των Αράβων και των Βουλγάρων απασχολούσαν τον Κωνσταντίνο στο μεγαλύτερο διάστημα της βασιλείας του. Η αποδυνάμωση των Αράβων από τις εσωτερικές δυναστικές έριδες των

Κωνσταντίνος Ε΄ ο Κοπρώνυμος

Ομεϋαδών και των Αμπασιδών, που κατέληξαν στην επικράτηση της δυναστείας των Αμπασιδών, διευκόλυναν το έργο του Βυζαντινού αυτοκράτορα. Οι νίκες του Κωνσταντίνου εναντίον των Αράβων στη βόρεια Συρία, που κορυφώθηκαν με την ανάκτηση της γενέτειρας της οικογένειας, Γερμανίκειας (746), και του βυζαντινού στόλου του «θέματος» των Κιβυρραιωτών εναντίον του αραβικού στόλου (747) αποτελούσαν απόδειξη της παντοδυναμίας των Βυζαντινών στην ξηρά και στη θάλασσα. Οι εκστρατείες συνεχίστηκαν μέχρι την Αρμενία και τη Μεσοποταμία (751) και σφραγίστηκαν με την ανάκτηση της Θεοδοσιούπολης, της Μελιτινής και άλλων στρατηγικών πόλεων. Η εκμηδένιση της αραβικής απειλής στην Ανατολή συμπληρώθηκε με τις επιτυχίες εναντίον των Βουλγάρων, οι οποίες εξουδετέρωσαν κάθε κίνδυνο στη Βαλκανική Χερσόνησο. Ερέθισμα για τους Βουλγαρικούς πολέμους υπήρξε η επιδρομή των Βουλγάρων στα βυζαντινά εδάφη (756). Ο Κωνσταντίνος απώθησε τους Βουλγάρους και οργάνωσε συστηματικά τον αγώνα εναντίον τους. Η νίκη του στο φρούριο των Μαρκελλών (759) ολοκληρώθηκε με τη συντριβή των Βουλγάρων στην Αγχίαλο (763), η οποία επιτεύχθηκε με συνδυασμένη αξιοποίηση του στρατού και του στόλου και εορτάστηκε με θρίαμβο στην Κωνσταντινούπολη. Οι μετά τη συντριπτική ήττα εσωτερικές έριδες στη Βουλγαρία εξουδετέρωσαν κάθε προοπτική απειλής, ο δε χάνος των Βουλγάρων Τελέριγος υποχρεώθηκε να συνάψει ειρήνη με επαχθείς γι' αυτόν όρους (772-773). Στη Δύση όμως ο Κωνσταντίνος συνέχισε την εσφαλμένη πολιτική του πατέρα του και αδιαφόρησε για τις σημαντικές πολιτικές εξελίξεις στην Ιταλία με την επέκταση των Λογγοβάρδων, οι οποίοι προσάρτησαν στις κτήσεις τους και το βυζαντινό εξαρχάτο της Ραβέννας (751). Έτσι, έθεσαν τέρμα στη βυζαντινή επιρροή στην κεντρική Ιταλία και εξανάγκασαν τον παπικό θρόνο να αναζητήσει την προστασία των Φράγκων, αφού οι αυτοκράτορες της δυναστείας των Ισαύρων δεν μπορούσαν να εκτιμήσουν τη σημασία των εξελίξεων αυτών για τις προοπτικές της αυτοκρατορίας. Εγκλωβισμένοι στη μονοσήμαντη εικονομαχική πολιτική τους, έχαναν από το οπτικό τους πεδίο τις πολυσήμαντες παρενέργειες της πολιτικής αυτής. Βεβαίως, ο Κωνσταντίνος ήταν συνειδητός εικονομάχος, γιατί η προσωπικότητα του είχε διαμορφωθεί σε αυστηρά εικονομαχικό περιβάλλον και η εικονομαχία αποτελούσε γι' αυτόν προσωπική θρησκευτική πεποίθηση με βαθύτατο θεολογικό περιεχόμενο. Ο ίδιος συνέδεε την εικονομαχία με το χριστολογικό δόγμα και δεν δίστασε να κυκλοφορήσει με το όνομα του εικονομαχικές θεολογικές πραγματείες (Πεύσεις), οι οποίες επιδοκιμάστηκαν από την εικονομαχική Σύνοδο της Ιέρειας (754) και αποδοκιμάστηκαν από τους εικονοφίλους. Η σύγκληση της εικονομαχικής Συνόδου, της Ιέρειας (754) αποτελεί οπωσδήποτε υποχώρηση από τις θεοκρατικές αντιλήψεις για τη βασιλική εξουσία του πατέρα του, ο οποίος απέρριπτε την ανάγκη σύγκλησης συνόδου, με τη διακήρυξη «βασιλεύς ειμί και ιερεύς», αλλά είναι βέβαιο ότι η κινητοποίηση του συνοδικού θεσμού κατανοήθηκε ως μέσο για την επιβολή των θέσεων του στην Εκκλησία. Με βάση τις εικονομαχικές αποφάσεις της συνόδου αυτής θεμελιώθηκαν τα σκληρά μέτρα εναντίον των εικονοφίλων και ιδιαίτερα εναντίον του μοναχισμού, τα οποία συνοδεύθηκαν με διωγμούς, ακρωτηριασμούς, εξορίες των εικονοφίλων μοναχών και κλείσιμο πολλών μονών. Η Σύνοδος αυτή αναθεμάτισε τον Γερμανό Α' και τον Ιωάννη Δαμασκηνό, ενώ διόρισε ως νέο Πατριάρχη τον επίσκοπο Κωνσταντίνο. Ο Κωνσταντίνος πέθανε κατά τη διάρκεια εκστρατείας εναντίον των Βουλγάρων (775) και άφησε στον διάδοχο του Λέοντα Δ' (775-780) μια πανίσχυρη αυτοκρατορία, η οποία όμως αδυνατούσε να αντιμετωπίσει την εσωτερική διάσπαση από την εικονομαχική έριδα. Προκάτοχος: Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος: Λέων Γ΄ Λέων Δ'

Κωνσταντίνος ΣΤ' Κωνσταντίνος ΣΤ' Ο Κωνσταντίνος ΣΤ' ήταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου (780-797). Γιος του Λέοντος Δ' (775-780) και της Ειρήνης της Αθηναίας. Γεννήθηκε το 770 και στέφθηκε συμβασιλιάς το 776. Μετά τον θάνατο του πατέρα του υπήρξε ο νόμιμος διάδοχος του θρόνου και επιτροπευόταν από τη βασιλομήτορα Ειρήνη, η οποία ασκούσε ουσιαστικά την εξουσία. Νόμισμα με τον Κωνσταντίνο ΣΤ' και τον πατέρα του, Λέοντα Δ'

Οι ταραχές στην αυτοκρατορία Η πολιτική της στο ζήτημα της τιμής των ιερών εικόνων, που σφραγίστηκε με το έργο της Ζ' Οικουμενικής Συνόδου (787), προκάλεσε την αντίδραση της στρατιωτικής ιεραρχίας, η οποία υποστήριζε την εικονομαχία και ευνοούσε την ανάληψη της εξουσίας από τον νεαρό Κωνσταντίνο. Η φιλόδοξη Ειρήνη αξίωσε όρκο πίστεως της στρατιωτικής ιεραρχίας για την αναγνώριση της αυτοδύναμης εξουσίας της και της πρωτοκαθεδρίας της έναντι του γιου της, ο οποίος τασσόταν έτσι σε δεύτερη μοίρα (790). Η αντίδραση του στρατού των ανατολικών θεμάτων υπήρξε μεγάλη και η Ειρήνη αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το Παλάτι, αλλά ο Κωνσταντίνος την επανέφερε σύντομα στο Παλάτι χωρίς να της περιορίσει το πεδίο δραστηριότητας. Η φίλαρχη Ειρήνη ανέκτησε την προηγούμενη επιρροή της στον δημόσιο βίο μετά τις αποτυχίες στους Βυζαντινοβουλγαρικούς πολέμους, ιδιαίτερα μετά τις μεγάλες απώλειες κοντά στο φρούριο των Μαρκελλών (792) και την υπογραφή ταπεινωτικής για το Βυζάντιο ειρήνης. Η δυσφορία των στρατιωτικών ήταν εύλογη, αλλά η αποτυχία της στάσης του Νικηφόρου ενίσχυσε τη θέση του Κωνσταντίνου.

Ο γάμος του με την Θεοδότη Ο γάμος του όμως με την αυλική Θεοδότη μετά τον χωρισμό της νόμιμης συζύγου του Μαρίας προκάλεσε την αντίδραση και της κοινής γνώμης. Η Στάση του Σταυρακίου, η οποία οργανώθηκε με την ενθάρρυνση και της Ειρήνης, βρήκε ισχυρά ερείσματα στο Παλάτι, ο δε Κωνσταντίνος συνελήφθη και τυφλώθηκε στην αίθουσα της πορφύρας του Παλατιού (797). Η εξουσία περιήλθε πλέον στη βασιλομήτορα Ειρήνη την Αθηναία.

Το συνοικέσιο με την κόρη του Καρλομάγνου Το Βυζάντιο όταν είδε ότι ο Καρλομάγνος ανερχόταν στην εξουσία, τότε προσπάθησε να τον προσεγγίσει με διπλωματικό τρόπο. Έτσι, το 781 μ.Χ τελέστηκαν με κάθε επισημότητα οι αρραβώνες του Κωνσταντίνου με την κόρη του Καρλομάγνου, τη Ροτρούδη. Ωστόσο,το συνοικέσιο ακυρώθηκε.

Κώνστας Β' Κώνστας Β' Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Κώνστας Β', αναφερόμενος και ως Πωγωνάτος (δηλαδή γενειοφόρος) [1] , κάθισε στο θρόνο από το 641 μέχρι το θάνατό του το 668. Ήδη από τα χρόνια του παππού του Ηρακλείου, ο ισχυρότερος εχθρός της Αυτοκρατορίας ήταν οι Σαρακηνοί (οι Μουσουλμάνοι Άραβες), οι οποίοι προχώρησαν δυτικά στα Ο Κώνστας Β' και ο γιός του βορειοαφρικανικά παράλια, καταλαμβάνοντας την Αλεξάνδρεια. Το 647, συνέτριψαν το στρατό του Εξάρχου της Ραβέννας Γρηγορίου, ενώ το 650 ο στρατός του χαλίφη Μουαΐγια κατέστρεψε την Κύπρο και το 654 τη Ρόδο και την Κώ. Ο Κώνστας, που στο μεταξύ όπως και ο παππούς του για τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του, παρακολουθούσε ανήμπορος και ανέτοιμος να τους αντιμετωπίσει, πέτυχε να συνάψει συμφωνία με τον Μουαΐγια το 659. Η συμφωνία έγινε δυνατή λόγω των εσωτερικών δυσκολιών που αντιμετώπιζε ο χαλίφης. Σε όλα αυτά τα χρόνια, οι Άραβες εκτός των άλλων ανέπτυξαν ναυτική δύναμη, την οποία ως εκείνα τα χρόνια δε διέθεταν. Με το στόλο τους κατάφεραν να κυριαρχήσουν στο Αιγαίο και την υπόλοιπη νοτιοανατολική Μεσόγειο. Κατά τα χρόνια που οι Άραβες ανεμπόδιστοι ήλεγχαν τη θάλασσα και αντιλαμβανόμενος την ισχύ των εχθρών του, ο Κώνστας εξέτασε σοβαρά το ενδεχόμενο μεταφοράς της πρωτεύουσας στα δυτικά. Για το σκοπό αυτό, πραγματοποίησε ταξίδι στην Ιταλία, επιλέγοντας τη σικελική Μεσσήνη ως πιθανότερη θέση της νέας πρωτεύουσας. Την ίδια εποχή, διέταξε την εκτέλεση του αδελφού του Θεοδοσίου, προκειμένου να μή μοιραστούν την εξουσία, ορίζοντας διαδόχους του τους γιούς του Κωνσταντίνο, Ηράκλειο και Τιβέριο. Στη Μεσσήνη πέθανε απροσδόκητα και ο ίδιος, το 668 σε ηλικία 37 ετών, κατά μια εκδοχή δολοφονημένος. Ο Κώνστας δεν πραγματοποίησε μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες. Ασχολήθηκε πάντως με λεπτά θεολογικά ζητήματα, προσπαθώντας να εξουδετερώσει τις διάφορες αιρέσεις. Το 648, σε ηλικία μόλις 17 ετών, δημοσίευσε τον Τύπο, ένα έδικτο (edictum) που καθιστούσε ανενεργό το δόγμα του μονοθελητισμού. Το έδικτο καταδίκασε ο πάπας Μαρτίνος Α, με συνέπεια να συλληφθεί από τα αυτοκρατορικά αποσπάσματα και να οδηγηθεί στην Πόλη. Εκεί διαπομπεύθηκε και φυλακίστηκε. Χωρίς να είναι εξέχον πρόσωπο, ο Κώνστας κατάφερε να διατηρήσει ζωντανή την αυτοκρατορία στα χρόνια του, δείχνοντας ικανότητα και θέληση. Τόσο η διαπόμπευση του πάπα, όσο και η δολοφονία του αδελφού του για την εξασφάλιση της εξουσίας, φανερώνει πάντως ιδιαίτερη σκληρότητα στο χαρακτήρα του.

Κώνστας Β'

Πηγές και Υποσημειώσεις [1] Μέχρι τη δεκαετία του 1990, επικρατούσε η εσφαλμένη αντίληψη ότι ως Πωγωνάτος χαρακτηριζόταν ο Κωνσταντίνος Δ', γιος του Κώνστα Β'. Norwich, John Julius, 'Byzantium: The Early Centuries', pg 316.

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Συναυτοκράτορας: '

Επόμενος Κωνσταντίνος Δ'

Λεόντιος Λεόντιος Ο Λεόντιος ήταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου κατά την περίοδο 695-698.

Ανάρρηση στον Θρόνο Ήταν στρατηγός στην αρχή της βασιλείας του Ιουστινιανού Β΄ και διακρίθηκε στις νικηφόρους μάχες της αυτοκρατορίας ενάντια στους Άραβες στην περιοχή της Αρμενίας και της Μ. Ασίας. Έπεσε όμως Νόμισμα απεικονίζον τον Λεόντιο και τα σύμβολα εξουσίας. Πίσω όψη ο σταυρός σε τρία σκαλοπάτια. στην δυσμένεια του Αυτοκράτορα και φυλακίστηκε. Το 695 λόγω της μεγάλης δυσαρέσκειας εναντίον του ο Ιουστινιανός Β΄ θέλοντας να προλάβει την εκδήλωση επανάστασης υπό την αρχηγία του Λεοντίου, τον αποφυλάκισε τον ονόμασε στρατηγό Ελλάδος και τον διέταξε να αποπλεύσει με τον στόλο. Ο Λεόντιος προσποιήθηκε ότι ετοιμάζεται να αναχωρήσει, αλλά το ίδιο βράδυ βγαίνοντας από το πλοίο του με τους έμπιστούς του κατευθύνθηκε στις φυλακές όπου απελευθέρωσε όλους τους κρατουμένους, πολίτες και στρατιωτικούς. Στην συνέχεια οι άνθρωποί του κάλεσαν τον λαό της πρωτεύουσας στην Αγία Σοφία όπου ο Πατριάρχης Καλλίνικος τον έστεψε Αυτοκράτορα. Την επομένη ο Ιουστινιανός Β΄ σύρθηκε στον Ιππόδρομο όπου, αφού του έκοψαν την μύτη, τον εξόρισαν στην Χερσώνα της Κριμαίας. Έκτοτε πήρε το προσωνύμιο Ρινότμητος.

Άλωση και καταστροφή της Καρχηδόνας από τους Άραβες Επωφελούμενοι οι Άραβες από την ανώμαλη πολιτική κατάσταση στην Κωνσταντινούπολη έστειλαν το 697 μεγάλη στρατιωτική δύναμη στην βόρεια Αφρική για να την κατακτήσουν. Η πρώτη μεγάλη τους επιτυχία ήλθε όταν εκπόρθησαν την Καρχηδόνα. Ο Λεόντιος αντέδρασε στέλνοντας στρατό και στόλο υπό τον πατρίκιο Ιωάννη, ο οποίος κατόρθωσε να ελευθερώσει την κατακτημένη πόλη και τα περίχωρά της. Ο χαλίφης όμως Αμπντ ελ Μάλεκ έστειλε το 698 νέο ισχυρότερο στρατό και στόλο και κατέλαβε την Καρχηδόνα οριστικά, αναγκάζοντας τον Ιωάννη να αναχωρήσει για την Κωνσταντινούπολη. Στην συνέχεια οι Άραβες κατεδάφισαν τα τείχη της πόλης και τα οικοδομήματά της εξαφανίζοντάς την από τον χάρτη για να μην μπορέσουν ξανά οι Βυζαντινοί να την χρησιμοποιήσουν σαν ορμητήριο εναντίον τους.

Καθαίρεση και θάνατος του Λεοντίου Κατά την επιστροφή του ο Βυζαντινός στόλος σταμάτησε στην Κρήτη όπου ο στρατός στασίασε και αφού σκότωσε τον αρχηγό του στόλου Ιωάννη, αναγόρευσε νέο αυτοκράτορα τον αρχηγό των Κιβυρραιωτών Αψίμαρο που μετονόμασε Τιβέριο. Ο νέος αυτοκράτορας κατέπλευσε στην Κωνσταντινούπολη το 698 όπου ύστερα από μικρή αντίσταση συνέλαβε τον Λεόντιο και αφού του έκοψε την μύτη τον έκλεισε στο μοναστήρι του Δελμάτη. Όταν το 705 ο Ιουστινιανός Β' επανήλθε στον θρόνο, συνέλαβε τον Λεόντιο και αφού τον εξευτέλισε τον αποκεφάλισε.

Λεόντιος

82 Προηγούμενος Ιουστινιανός Β'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου 695 - 698

Επόμενος Τιβέριος Γ'

Βιβλιογραφία • Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου : Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Αθήνα 1886

Λέων Γ' Λέων Γ' Λέων Γ'

Ο Λέων με το γιο του Κωνσταντίνο σε νόμισμα της εποχής Περίοδος βασιλείας:

25 Μαρτίου 717-18 Ιουνίου 741

Προηγούμενος Αυτοκράτορας: Θεοδόσιος Γ' Επόμενος Αυτοκράτορας:

Κωνσταντίνος Ε΄

Δυναστεία:

Δυναστεία Ισαύρων

Ημερομηνία γέννησης:

685

Τόπος γέννησης:

Γερμανίκεια της Συρίας

Ημερομηνία θανάτου:

18 Ιουνίου 841

Ο Λέων ο Γ' ο Ίσαυρος ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 717 ως το 741. Ο Λέων γεννήθηκε στη Γερμανικεία της Συρίας που βρίσκεται στη Συρία. Ήταν στρατιωτικός καριέρας. Ήταν στρατηγός του Θεματος των Ανατολικών με το όνομα Κόνων και απέκρουσε τους Άραβες στη δεύτερη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης (717-718). Ήταν ο πρώτος εικονομάχος αυτοκράτορας. Ίδρυσε τη Συριακή Δυναστεία, γνωστή και ως Ισαυρική Δυναστεία, που βασίλευσε για 80 χρόνια. Τον διαδέχτηκε ο γιος του, Κωσταντίνος Ε'. Οι λόγοι που άρχισε την εικονομαχια ήταν: -Οι άγροτες που ήταν στη Μ.Ασία ήταν επηρεασμένοι απο τις ανεικονικές αντιλήψεις του Μουσουλμανισμού.Οι Ισαυροί ευνοούσαν αυτούς τους πληθυσμούς γιατί οι αγρότες τους πλήρωναν φορους. -Η επιθυμία του να μειώσει την επιρροή των μοναχών. -Οι υπερβολές και οι δεισδαιμονίες γυρώ απο τη λατρεία των εικόνων. -Η αντιλήψη οτι οι επίτυχιες εχθρών του Βυζαντίου οφείλεται στη δίκαιη οργή του Θεού για το τι γίνεται στο χώρο λατρείας. Το 730 δημοσίευσε το αυτοκρατορικό διάταγμα κάτα της λατρείας των εικόνων το οποίο περιείχε: -Απομάκρυνσή της εικόνας του Χριστού απο τη Χαλκή πυλη. -Εξοριές αυτών που ήταν οπαδός των εικόνων(εικονόφιλοι) Αυτή ηταν η πρώτη φαση της εικονομαχίας η οποια τερματίτηστε στο τέλος της βασιλείας του με την Ζ' Οικουμενική Συνοδο απο την αυτοκράτειρα Ειρήνη την Αθηναία,με την οποια στις εικόνες απομονέμεταν μονο

Λέων Γ' τιμητικη προσκύνηση.

Λέων Δ' Λέων Δ' Το άρθρο αυτό αφορά Αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Για προσωπικότητες με το ίδιο όνομα, δείτε Λέων Δ΄ (αποσαφήνιση) Ο Λέων Δ' ο Χάζαρος υπήρξε αυτοκράτορας του Βυζαντίου την περίοδο 775 - 780 μ.Χ. Γιος του Κωνσταντίνου Ε' και της πριγκήπισσας των Χαζάρων Σισάκ (η οποία μετονομάστηκε Ειρήνη), γεννήθηκε το 749 ή τo 750 και σε ηλικία ενός έτους στέφθηκε από τον πατέρα του συμβασιλεύς. Ανατράφηκε σε εικονομαχικό περιβάλλον, παντρεύτηκε όμως το 770 την εικονόφιλη Ειρήνη την Αθηναία από την οποία απέκτησε το διάδοχό του Κωνσταντίνο ΣΤ'. Το 776 ο Κωνσταντίνος στέφθηκε με τη σειρά του συμβασιλεύς ώστε να εξασφαλιστεί από τις βλέψεις των ετεροθαλών αδελφών του Λέοντος. Η πολιτική του Λέοντος σε σχέση με το ζήτημα των εικόνων υπήρξε αμφιλεγόμενη. Αφενός μεν προώθησε σε μητροπολιτικούς θρόνους ηγουμένους μοναστηριών και δέχτηκε τη χειροτονία του εικονόφιλου Παύλου του Κύπριου ως Πατριάρχη, από την άλλη πλευρά όμως τιμώρησε με δημόσια διαπόμπευση εικονόφιλους αξιωματούχους του παλατιού. Στο αραβικό μέτωπο δεν ηγήθηκε προσωπικά κάποιας εκστρατείας. Τις επιχειρήσεις διηύθηνε ο στρατηγός του θέματος των Θρακησίων Μιχαήλ Λαχανοδράκων. Οι σχέσεις με του Βουλγάρους υπήρξαν ειρηνικές μετά τους μακροχρόνιους πολέμους του Κωνσταντίνου Ε'. Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Τέλεριγ ασπάστηκε το Χριστιανισμό και παντρεύτηκε μια ξαδέλφη της Ειρήνης, η κίνησή του όμως αυτή δεν είχε ως συνέχεια τον εκχριστιανισμό του λαού του. Ο πρόωρος θάνατός του έφερε στην εξουσία τη σύζυγό του Ειρήνη, ως επίτροπο του ανήλικου διαδόχου.

Βιβλιογραφία • Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Η' (Εκδοτική Αθηνών) • Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, τόμος Β', σσ. 46-49,Εκδόσεις Κανάκη 1998 Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Κωνσταντίνος Ε΄ Κωνσταντίνος ΣΤ'

Λέων Ε΄ Λέων Ε΄ Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 813 έως το 820.

Πρώιμα χρόνια Ο Λέων γεννήθηκε στην Αρμενία και ήταν γιός του αρμενικής (κατά το Συνεχιστή του Θεοφάνους,[1] και "ασσυριακής") Χρυσός σόλιδος με τις μορφές του Λέοντα και του καταγωγής πατρικίου Βάρδα. Υπηρέτησε στην προσωπική πρωτότοκου γιου και συναυτοκράτορά του, φρουρά του πατρικίου και στρατηγού του Θέματος των Συμβάτιου-Κωνσταντίνου Ανατολικών Βαρδάνη Τούρκου μαζί με τον μέλλοντα στασιαστή Θωμά τον Σλάβο και τον μέλλοντα αυτοκράτορα Μιχαήλ. Όταν ο Βαρδάνης στασίασε το 803 κατά του αυτοκράτορα Νικηφόρου Α', ο Λέων και ο Μιχαήλ τον εγκατέλειψαν. Ο αυτοκράτορας αντάμειψε τον Λέοντα με ένα αρχοντικό στην Κωνσταντινούπολη και το αξίωμα του κόμη των φοιδεράτων[2] αλλά αργότερα τον εξόρισε. Σε πηγή της εποχής αναφέρεται οτι ένας Λέων, στρατηγός του Θέματος των Αρμενιακών, τιμωρήθηκε με καθαίρεση, ξυλοδαρμό, κούρεμα και εξορία για την ταπεινωτική ήττα του από Άραβες επιδρομείς, οι οποίοι επιπλέον διέφυγαν με τους μισθούς του θεματικού στρατού.[3] Υπάρχει πιθανότητα να είναι το ίδιο πρόσωπο με τον μέλλοντα αυτοκράτορα, αν και αυτή η υπόθεση δεν έχει γίνει αποδεκτή από όλους τους σύγχρονους ιστορικούς.[4] Το 811, μετά την καταστροφική ήττα του βυζαντινού στρατού από τους Βουλγάρους του Κρούμου στη Μάχη της Πλίσκας και το θάνατο του Νικηφόρου Α', ο νέος αυτοκράτορας Μιχαήλ Α' Ραγκαβές ανακάλεσε τον Λέοντα από την εξορία και τον αναγόρευσε στρατηγό του Θέματος των Ανατολικών. Ο Λέων ήταν ήδη φίλος του Μιχαήλ πριν ο δεύτερος γίνει αυτοκράτορας αλλά έχει διατυπωθεί και η βάσιμη υποψία ότι η γυναίκα του Λέοντα ήταν ερωμένη του αυτοκράτορα. [5] Ως στρατηγός των Ανατολικών, Ο Λέων καταδίωξε, σύμφωνα με την τότε πολιτική του Μιχαήλ Α', τους αιρετικούς Παυλικιανούς και Αθιγγάνους. Το 812, απέκρουσε και κατατρόπωσε Άραβες επιδρομείς από την Ταρσό.[6]

Άνοδος στην εξουσία Το 813, ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Α' ανέλαβε, καθυστερημένα, δράση εναντίων των Βουλγάρων του Κρούμου οι οποίοι συνέχιζαν να λεηλατούν τη Θράκη και κατέλαβαν τη Μεσημβρία. Στο μεγάλο εκστρατευτικό σώμα που συγκέντρωσε, συμμετείχαν και δυνάμεις του μικρασιατικού θεματικού στρατού υπό τον Λέοντα Αρμένιο. Όμως ο Μιχαήλ, ακόμη μια φορά, επέδειξε αδράνεια καθυστερώντας αδικαιολόγητα να επιτεθεί εναντίον των Βουλγάρων. Τελικά, αυτοί εισέβαλλαν πάλι στη Θράκη και πλησίασαν το στρατό του ο οποίος είχε στρατοπεδεύσει κοντά στην Αδριανούπολη. Η συνεχής αναβλητικότητα του αυτοκράτορα επέτεινε την πτώση του ηθικού του βυζαντινού στρατού. Όταν τελικά, στη Βερσινικία, άρχισε η σύγκρουση, ολόκληρα σώματα του βυζαντινού στρατού τράπηκαν σε φυγή κατά την πρώτη συμπλοκή και η ήττα ήταν ξανά ολοκληρωτική για την αυτοκρατορία. Κάποιες βυζαντινές πηγές κάνουν λόγο για εσκεμμένη φυγή του Λέοντα, με σκοπό να ηττηθεί ο αυτοκράτορας και να καταλάβει αυτός το θρόνο, άλλοι όμως τον αθωώνουν από αυτή τη βαριά κατηγορία. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι και σήμερα οι ιστορικοί δεν μπορούν να συμφωνήσουν στο αν

Λέων Ε΄ πράγματι ο Λέοντας, ενεργώντας κατ' αυτό τον τρόπο, από πρόθεση πρόδωσε τον αυτοκράτορά του. [7] Έτσι, άλλοι στηρίζουν την εκδοχή της εγκληματικής αμέλειας ή προδοσίας [5] και άλλοι δίνουν βάρος στο χαμηλό ηθικό και την ελλειπή εκπαίδευση των βιαστικά στρατολογημένων νεοσύλλεκτων από τα μικρασιατικά θέματα, απορρίπτοντας την εκδοχή της προδοσίας ως προπαγάνδα των εικονόφιλων.[8] Μετά την ολοκληρωτική ήττα του αυτοκρατορικού στρατού, ο Κρούμος ήταν πια ελεύθερος να λεηλατεί ολόκληρη τη Θράκη, φτάνοντας μέχρι την Κωνσταντινούπολη. Τα εναπομείναντα στην Αδριανούπολη σώματα του στρατού στασίασαν και προκάλεσαν την παραίτηση του Μιχαήλ Α', ως υπευθύνου της καταστροφής. Μετά από επανηλειμμένες παρακλήσεις στρατού και φίλων, και τη σύμφωνη γνώμη του παραιτηθέντα αυτοκράτορα Μιχαήλ, και παρά τους αρχικούς (και, κατά μία άποψη, σκηνοθετημένους[5] ) δισταγμούς, ο Λέων δέχτηκε το αξίωμα. Στη συνέχεια, έστειλε επιστολή στον Πατριάρχη Νικηφόρο, καθησυχάζοντας τις ανησυχίες του τελευταίου για πιθανή αναβίωση της εικονομαχίας. Έτσι, στις 11 Ιουλίου 813, στέφθηκε αυτοκράτορας ως Λέων Ε' από τον πατριάρχη Νικηφόρο, με τη συγκατάθεση του ανώτερου κλήρου και των εικονοφίλων.[9] . Ο Μιχαήλ και τα αρσενικά παιδιά, τα οποία ευνουχίστηκαν για να μη μπορούν, μελλοντικά, να προβάλλουν ως ανταπαιτητές του θρόνου, κλείστηκαν σε μοναστήρι.[5]

Αντιμετώπιση των Βουλγάρων και άλλες στρατιωτικές επιτυχίες Οι Βούλγαροι του Κρούμου συνεχίζοντας τις επιδρομές τους στα ανυπεράσπιστα πλέον εδάφη της αυτοκρατορίας, έφθασαν με πολύ στρατό έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης στις 17 Ιουλίου του 813. Εκεί, μπροστά στους βυζαντινούς οι οποίοι παρακολουθούσαν μέσα από τα τείχη, ανήμποροι να αντιδράσουν, θυσίασε ανθρώπους και ζώα. Είναι φανερό ότι, μετά τις δύο διαδοχικές συντριπτικές ήττες των αυτοκρατορικών δυνάμεων στην Πλίσκα και τη Βερσινικία, ο Λέων δεν είχε τη δυνατότητα συγκρότησης νέου αξιόμαχου στρατεύματος. Αλλά και ο Κρούμος σύντομα κατάλαβε πως δεν μπορούσε να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη και πρότεινε διαπραγματεύσεις ζητώντας να αποχωρήσει έναντι αδρής εισφοράς.[10] Ο Λέων προσποιήθηκε πως δέχεται να συναντηθεί με τον Κρούμο, με σκοπό τις διαπραγματεύσεις, σχεδίαζε όμως να τον παγιδέψει και να τον σκοτώσει. Η συνάντηση έγινε έξω από την πύλη των Βλαχερνών, όπου όμως από την προηγούμενη νύχτα είχαν κρυφτεί τρεις βυζαντινοί ένοπλοι με διαταγή να σκοτώσουν τον Κρούμο μόλις δοθεί το σύνθημα. Τελικά, η παγίδα απέτυχε και ο Κρούμος, έξαλλος με την παρασπονδία των βυζαντινών, κατέστρεψε με μανία τα προάστεια της Κωνσταντινούπολης, τη Σηλυβρία, την Ηράκλεια, τη Ραιδεστό και άλλα μικρότερα φρούρια της ανατολικής Θράκης. Στη συνέχεια κατέλαβε την Αδριανούπολη και μετέφερε τους 12.000 κατοίκους της (κατ' άλλη εκδοχή, 40.000) πέραν του Δούναβη.[11] [12] Το 814, ο Κρούμος επέστρεψε στη θράκη καταλαμβάνοντας την Αρκαδιόπολη και άλλες θρακικές πόλεις και οργάνωσε την πρώην βυζαντινή επαρχία ως τμήμα πλέον του κράτους του.[12] Στη συνέχεια άρχισε σοβαρές προετοιμασίες με σκοπό να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη. Οι προετοιμασίες περιλάμβαναν την κατασκευή μεγάλου αριθμού πολιορκητικών μηχανών τις οποίες θα έσερναν χιλιάδες βόδια.[13] . Η σειρά των γεγονότων που ακολούθησαν δεν είναι βέβαια. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο Κρούμος πέθανε ξαφνικά και πως ο Λέων, επί κεφαλής του ανασυγκροτημένου στρατού του, πέτυχε, μετά από στρατήγημα, μεγάλη νίκη εναντίων των Βουλγάρων στη Μεσημβρία, την άνοιξη του 814. Οι περισσότεροι ιστορικοί πιστεύουν πως ο θάνατας του Κρούμου οφειλόταν σε εγκεφαλική αιμοραγία και προηγήθηκε της μάχης της Μεσημβρίας. Άλλοι υποθέτουν πως ο Βούλγαρος αρχηγός πέθανε από τα τραύματά του, αρκετό διάστημα μετά τη μάχη αυτή, και ενώ ετοιμαζόταν για να πολιορκήσει τη βυζαντινή πρωτεύουσα.[10] Το βέβαιο είναι πως, με το θάνατο του Κρούμου και τη βουλγαρική ήττα στη Μεσημβρία, τα δύο αντίπαλα μέρη συμφώνησαν επιτέλους στους όρους της ειρήνης η οποία θα ήταν τριακονταετής και επανέφερε τα σύνορα των δύο κρατών στην κατάσταση που βρισκόταν το 780.[14] . Το 817, ο Λέων, βλέποντας το αραβικό Χαλιφάτο των Αββασιδών να σπαράσσεται από εσωτερικές έριδες, έστειλε στόλο σε επιδρομή εναντίον των αιγυπτιακών παραλίων και ανακατέλαβε ένα συνοριακό φρούριο στη Μικρά Ασία. Επίσης δημιούργησε στον Πόντο το Θέμα της Παφλαγονίας στα δυτικά και το δουκάτο της

Λέων Ε΄

Χαλδίας στα ανατολικά, με σκοπό την καλύτερη άμυνα των ποντιακών παραλίων από τις επιδρομές των πρωτοεμφανιζόμενων τότε Βίκινγκ-Ρως. Ήταν φανερό πια πως η βασιλεία του Λέοντα ήταν επιτυχής και ότι άρχισε να παίρνει με το μέρος του ακόμη και εικονόφιλους.[14] .

Αναβίωση της εικονομαχικής μεταρρύθμισης Εξασφαλίζοντας την αυτοκρατορία από τον εξωτερικό κίνδυνο, ο Λέων Ε' άρχισε να εφαρμόζει το μεταρρυθμιστικό και εικονομαχικό πρόγραμμα των Ισαύρων, γνωρίζοντας ότι πολλοί πίστευαν ότι η εικονομαχία ήταν συνδεδεμένη με την επιτυχία του στρατού και την βελτίωση του κράτους. Αποφάσισε λοιπόν να επαναφέρει το ζήτημα της εικονομαχίας προκαλώντας την αντίδραση του Πατριάρχη Νικηφόρου, ο οποίος επέμενε ότι η εικονομαχία είχε καταδικαστεί με την Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο. Η διαμάχη, οξυνόμενη από την δράση του εικονόφιλου μοναχού Θεόδωρου Στουδίτη προκάλεσε ατμόσφαιρα μίσους και αδιαλλαξίας που οδήγησε στην απομάκρυνση του Νικηφόρου και την τοποθέτηση το 815, του Φόλλις με τη μορφή του Λέοντα. Θεόδοτου Κασσιτερά στον πατριαρχικό Θρόνο. Ο νέος Πατριάρχης κάλεσε αμέσως Εκκλησιαστική Σύνοδο στην Αγία Σοφία η οποία επανέφερε πάλι της εικονομαχικές αποφάσεις της Συνόδου του 754 και καταδίκασε την εικονολατρία. Οι εικόνες έπρεπε και πάλι να απομακρυνθούν από τις Εκκλησίες.

Δολοφονία του Λέοντα Ε' Η νέα εικονομαχία οδήγησε σε διωγμούς και φυλακίσεις των εικονόφιλων. Ο Θεόδωρος Στουδίτης εξορίστηκε και οι επίσκοποι που διαφωνούσαν αφορίστηκαν. Η εσωτερική κατάσταση ήταν πολύ ταραγμένη και οι εικονολάτρες άρχισαν πάλι να συνωμοτούν. Όλα αυτά προκάλεσαν την αντίδραση του στρατεύματος με αρχηγό τον παλιό σύντροφο του Λέοντα στρατηγό Μιχαήλ που καταγόταν από το Αμόριο της Φρυγίας. Ο Μιχαήλ συνελήφθη και φυλακίστηκε στο παλάτι, όπου όμως υπήρχαν αρκετοί συνωμότες. Δεν πέρασε αρκετός καιρός και την νύχτα των Χριστουγέννων του 820 οι συνωμότες, μεταμφιεσμένοι σε μοναχούς, μπήκαν κρυφά στην εκκλησία του παλατιού όπου έψελνε ο αυτοκράτορας και του επιτέθηκαν με μαχαίρια και σπαθιά. Ο Λέων αμύνθηκε με ένα μεγάλο βαρύ σταυρό. Οι δολοφόνοι όμως ήταν πολλοί και τελικά τον σκότωσαν. Στην συνέχεια απελευθέρωσαν τον Μιχαήλ και τον ανακήρυξαν αυτοκράτορα σαν Μιχαήλ Β' και εξόρισαν την οικογένεια του Λέοντα στο νησί Πρώτη. Στην Πρώτη παίχτηκε η τελευταία σκηνή του δράματος. Όπως έγινε και με τα παιδιά του προκατόχου του Μιχαήλ Α', οι τέσσερεις γιοί του Λέοντα, μεταξύ αυτών και ο πρώην συναυτοκράτορας Συμβάτιος, ευνουχίστηκαν για να μη μπορέσουν να διεκδικήσουν, μελλοντικά, το θρόνο (το νεότερο από αυτά πέθανε από το τραύμα). Όλη η οικογένεια, συμπεριλαμβανόμενης της δεύτερης γυναίκας του Λέοντα, Θεοδοσίας, κλείστηκε σε μοναστήρια των νησιών Πρώτη και Χάλκη.[15] [14] Κρίνοντας τον Λέοντα, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η βασιλεία του χαρακτηρίστηκε από σημαντικές επιτυχίες, σε μια πολύ δύσκολη εποχή για την αυτοκρατορία. Είναι χαρακτηριστικό ότι τις ικανότητές του στη διαχείριση των υποθέσεων του κράτους παραδέχτηκαν ακόμη και άσπονδοι εχθροί του όπως ο πατριάρχης Νικηφόρος: "ει και αλάστορα, αλλ' ουν επιμελητήν των κοινών η πόλις άνδρα απώλεσεν"[16]

Λέων Ε΄

Υποσημειώσεις και Βιβλιογραφία Συνεχιστής Θεοφάνους 6, 4-5 Κορρές (1996), σ. 73 Κορρές (1996), σ. 74 π.χ. βλ. David Turner, The Origins and Accession of Leo V (813-820), Jahrburch der Osterreichischen Byzantinistik, 40, 1990, σ. 179 Treadgold (1997), σ.431 Κορρές (1996), σ. 74-75 Κορρές (1996), σ. 50-51, συνοψίζει κάποιες απόψεις ως εξής: Οι Γ. Ostrogorsky, J.B.Bury, M.V.Anastos, R.Jenkins, Αικ.Χριστοφιλοπούλου δέχονται την κατηγορία της εσκεμμένης φυγής του Λέοντα ενώ οι Κ.Παπαρρηγόπουλος, N.V.Zlatarski, Κ.Άμαντος, Ι.Καραγιαννόπουλος μιλούν για γενική φυγή, όπως κι ο Κορρές. [8] Haldon (2000), σ. 77 [9] Κορρές (1996), σ. 54-55 [10] Κορρές (1996), σ. 81-82. [11] Κορρές (1996), σ. 82-84. [12] Treadgold (1997), σ.432 [13] Κορρές (1996), σ. 92. [14] Treadgold (1997), σ.433 [15] Κορρές (1996), σ. 150-151 [16] Κορρές (1996), σ. 151 [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7]

• Κορρέ, Θεόδωρου. Λέων Ε' ο Αρμένιος και η εποχή του. Μια κρίσιμη δεκαετία για το Βυζάντιο (811-820). Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1996. • Κορδάτου, Γιάννη. Ακμή και παρακμή του Βυζαντίου. Αθήνα 1953 • Παπαρρηγόπουλου, Κωνσταντίνου. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Αθήνα 1886 • Treadgold, Warren. A history of the Byzantine State and Society. Stanford University Press, 1997. ISBN 0-8047-2630-2 • Haldon, John. The Byzantine Wars. Tempus, 2001. ISBN 0-7524-1795-9 Προκάτοχος: Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος: Μιχαήλ Α' Μιχαήλ Β'

Μιχαήλ Α' Μιχαήλ Α' Ο Μιχαήλ Α' ο Ραγκαβές1 ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (811-813). Καταγόταν από την ευγενή οικογένεια των Ραγκαβέ και παντρεύτηκε τη φιλόδοξη Προκοπία, κόρη του αυτοκράτορα Νικηφόρου Α' και αδελφή του αυτοκράτορα Σταυράκιου. Στην καταστροφική για τους Βυζαντινούς μάχη της Πλίσκας, σκοτώθηκε ο ίδιος ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Α' και τραυματίστηκε ο συναυτοκράτορας Σταυράκιος. Πολύ σύντομα έγινε φανερό ότι ο Σταυράκιος δεν μπορούσε, εξαιτίας της κατάστασης της υγείας του, να ασκήσει τα καθήκοντά του και, κατόπιν πιέσεων παραιτήθηκε υπέρ του Μιχαήλ. Ο Μιχαήλ, επηρεασμένος από τους κληρικούς και μοναχούς οι οποίοι αντιδρούσαν στην εικονομαχία, ανακάλεσε από την εξορία τον Θεόδωρο και τους άλλους Στουδίτες. Δεν κατάφερε όμως να αντισταθεί στους επερχόμενους Βούλγαρους οι οποίοι το 812, αφού εισέβαλαν στη Μακεδονία και τη Θράκη, κυρίευσαν την οχυρή Μεσημβρία (σημ. Νεσεμπάρ). Μετά δε τη μεγάλη ήττα που υπέστη το 813 στη μάχη της Βερσινικίας, κοντά στην Αδριανούπολη, από το βασιλιά των Βουλγάρων Κρούμο, εκθρονίστηκε από το στρατό και πέθανε σε μοναστήρι, το 845. Τον διαδέχτηκε ο Λέων Ε' ο Αρμένιος.

Δείτε επίσης • Δυναστεία Ραγκαβέ Σημείωση 1: Το προσωνύμιο του Μιχαήλ Α' είναι το επίθετο της οικογενείας του, το οποίο ακριβώς λόγω της ευγενούς καταγωγής φέρεται ως Ραγκαβέ ή Ραγκαβή ή Ρανγκαβή ή Ρανγκαμπέ. Προκάτοχος: Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος: Σταυράκιος Λέων Ε'

Νικηφόρος Α' Νικηφόρος Α' Ο Νικηφόρος Α' ήταν Αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μεταξύ των ετών 802 και 811. Ήταν μορφωμένος, δραστήριος και ικανός αξιωματούχος της Αυτοκρατορίας, ο οποίος τιμήθηκε με υψηλά αξιώματα από την Αυτοκράτειρα Ειρήνη, η οποία τον διόρισε λογοθέτη του γενικού Ο Νικηφόρος Α' και ο γιος του και διάδοχός του Σταυράκιος σε νόμισμα της (πρωθυπουργό) της Αυτοκρατορίας την εποχής περίοδο 797-802. Την εποχή εκείνη ο Καρλομάγνος επεδίωκε να παντρευτεί την Ειρήνη, προκειμένου να ισχυροποιήσει τη θέση του ως Αυτοκράτορα. Ο Νικηφόρος, μαζί με άλλους συγκλητικούς, παρενέβη κατά του γάμου. Τελικά, η Ειρήνη ανατράπηκε και στις 31 Οκτωβρίου 802 Αυτοκράτορας ανακηρύχθηκε ο Νικηφόρος. Ο Νικηφόρος στέφθηκε στην Αγία Σοφία από τον Πατριάρχη Ταράσιο. Αμέσως μετά (803), κατέστειλε στάση του στρατηγού Βαρδάνη Τούρκου. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την αντιμετώπιση των Αράβων και των Βουλγάρων, οι οποίοι ήταν το βασικό πρόβλημα της Αυτοκρατορίας την εποχή εκείνη. Υπέστη την επιφυλακτικότητα του Πατριάρχη Ταράσιου, αλλά και αντιδράσεις των Στουδιτών μοναχών. Μετά το θάνατο του Ταράσιου, προώθησε στο Θρόνο τον λαϊκό Νικηφόρο. Η εκλογή του επέτεινε την αντιπαράθεσή του με τους Στουδίτες, τους οποίους καταδίωξε ανελέητα. Αύξησε τους φόρους (κακώσεις όπως ονομάστηκαν από τους εχθρούς του Βυζαντίου τα τολμηρά οικονομικά μέτρα του που απέβλεπαν την ανάκαμψη του εμπορίου και την αύξηση των εσόδων του κράτους), πράγμα το οποίο βελτίωσε τα οικονομικά και την άμυνα της Αυτοκρατορίας. Κατέστειλε με ευκολία την επανάσταση των Σλάβων της Πελοποννήσου το 805 και τους επέβαλε ακόμη βαρύτερη φορολογία. Οργάνωσε την άμυνα της αυτοκρατορίας στα βουλγαρικά σύνορα στην περιοχή της Ροδόπης και του Στρυμόνα, αλλά αρνήθηκε να καταβάλει φόρους προς τους Άραβες, πράγμα που οδήγησε στην εισβολή του χαλίφη Χαρούν αλ Ρασίντ στη Μικρά Ασία και στη νίκη του εκεί. Μετά τη λεηλασία της Ηράκλειας και των Τυάνων, ο Νικηφόρος δέχθηκε βαρείς όρους ειρήνης. Το 809, μετά το θάνατο του Χαρούν αλ Ρασίντ, ο Νικηφόρος ηγήθηκε προσωπικά μεγάλου εκστρατευτικού σώματος που εισέβαλλε στη Βουλγαρία. Αν και πέτυχε σημαντικές νίκες εναντίον των Βουλγάρων, ο βασιλιάς τους Κρούμμος κατάφερε, στις 26 Ιουλίου 811, να αιφνιδιάσει τους Βυζαντινούς στη Μάχη της Πλίσκας και να τους επιφέρει τεράστιες απώλειες. Ο Νικηφόρος σκοτώθηκε, ενώ ο γιος του Σταυράκιος πληγώθηκε σοβαρά και με μεγάλες δυσκολίες κατάφερε να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη όπου πέθανε αργότερα από τα τραύματά του. Ο βυζαντινός στρατός εισβολής διαλύθηκε. Κατά μία παράδοση, ο Κρούμμος αναγνώρισε το πτώμα του Νικηφόρου, έκοψε το κεφάλι του, το επαργύρωσε και το χρησιμοποιούσε ως κύπελλο στα συμπόσιά του.

Σταυράκιος Σταυράκιος Ο Σταυράκιος ήταν Βυζαντινός αυτοκράτορας. Γιος του Νικηφόρου Α΄ και συμβασιλέας με τον πατέρα του από το 803, ο οποίος ηγείτο του τιμητικού σώματος των Ικανάτων. Μετά το θάνατο του πατέρα του στις 26 Ιουλίου του 811 και λόγω του σοβαρού τραυματισμού του στην μάχη εκείνης της ημέρας, ο Σταυράκιος καταλάβαινε ότι δεν μπορούσε να διοικήσει και σκέφτηκε να ορίσει ως διάδοχο του τη σύζυγο του Θεοφανώ. Φοβούμενος το ενδεχόμενο της ανόδου της Θεοφανούς στο θρόνο, ο Πατριάρχης Νικηφόρος, ο μάγιστρος Θεόκτιστος και ο δομέστικος Στέφανος συμφιλιώθηκαν και συμφώνησαν να αναγορεύσουν αυτοκράτορα τον Μιχαήλ Α΄ Ραγκαβέ. Μετά την ανατροπή του στις 2 Οκτωβρίου του 811, ο Σταυράκιος έσπευσε να καρεί μοναχός και να καταφύγει σε μοναστήρι. Εκεί πέθανε στις 11 Ιανουαρίου του 812 από το τραύμα του που είχε μολυνθεί.

Τιβέριος Γ' Τιβέριος Γ' Ο Τιβέριος Γ' ήταν Βυζαντινός Αυτοκράτορας από το 698 έως το 705. Το αληθινό του όνομα ήταν Αψίμαρος και ήταν δρουγγάριος στο θέμα των Κιβυραιωτών. Ο Δρουγγάριος ήταν υψηλό στρατιωτικό αξίωμα αντίστοιχο του χιλιάρχου. Το 698, μετά την αποτυχία της εκστρατείας στη Βόρεια Αφρική, ο Αψίμαρος κατέφυγε στην Κρήτη και εκεί τα στρατεύματα τον ανακήρυξαν αυτοκράτορα. Καθαιρέθηκε και καρατομήθηκε απο τον Ιουστινιανό Β' το 705.

Πηγές • Απόστολου Κουζέλη, Οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου από τον Μ. Κωνσταντίνο έως τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, Αθήνα 1998, ISBN 960-90904-0-0 Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Λεόντιος Ιουστινιανός Β'

Φιλιππικός Βαρδάνης Φιλιππικός Βαρδάνης Ο Φιλιππικός, που το πραγματικό του όνομα ήταν Βαρδάνης, ήταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 711 μέχρι το 713. Η θανάτωση του Ιουστινιανού Β' Ρινότμητου και του εξάχρονου γιου του, Τιβέριου, από τους άνδρες του Βαρδάνη σηματοδοτεί το τέλος της δυναστείας του Ηρακλείου. Ήταν γιος του Αρμενικής καταγωγής Νόμισμα του Βαρδάνη Φιλιππικού που πανηγυρίζει τις στρατιωτικές του νίκες. πατρικίου Νικηφόρου. Κατέλαβε το θρόνο με την υποστήριξη του μονοφυσιτικού κόμματος[1] και μετά την άνοδό του απομάκρυνε τον πατριάρχη Κύρο και τοποθέτησε τον Ιωάννη ΣΤ'. Επίσης συγκάλεσε σύνοδο στα ανάκτορα, όπου καταδίκασε την ΣΤ' Οικουμενική Σύνοδο. Σε εφαρμογή αυτής της απόφασης διέταξε την καταστροφή της εικόνας της Συνόδου που βρισκόταν στα ανάκτορα. Η ενέργεια αυτή θεωρείται από πολλούς ως η αρχή της Εικονομαχίας. Το 712, για να αντιμετωπίσει μια βουλγαρική επιδρομή, μετέφερε τα στρατεύματα του θέματος του Οψικίου. Στα τέλη Μαΐου 713 τα στρατεύματα αυτά επαναστατούν, καταλαμβάνουν την Κωνσταντινούπολη και στις 3 Ιουνίου τυφλώνουν τον Φιλιππικό και στο θρόνο εγκαθιστούν τον Αναστάσιο Β'[2] . Γενικά, αν και ο Βαρδάνης ανήλθε στο θρόνο ως ένας επιτυχημένος στρατιωτικός, κατά τη σύντομη βασιλεία του έδωσε προτεραιότητα στις θρησκευτικές υποθέσεις.

Παραπομπές [1] Μέση Βυζαντινή Περίοδος - Μονοφυσιτισμός (http:/ / www. ime. gr/ chronos/ 09/ gr/ p/ 610/ main/ p4d. html) [2] Αμαλία Κ. Ηλιάδη. H κρίση του τέλους του 7ου αιώνα στο Βυζάντιο (http:/ / www. matia. gr/ 7/ 78/ 7806/ 7806_2_11. html) (ανακτήθηκε 09/02/21 )

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Άρθρο στην Britannica (http://www.britannica.com/EBchecked/topic/456361/Philippicus-Bardanes) Προηγούμενος Ιουστινιανός Β'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου 711 – 713

Επόμενος Αναστάσιος Β'

Φρυγική Δυναστεία Φρυγική Δυναστεία Αυτοκρατορική Βυζαντινή Δυναστεία (820-867) η οποία είναι γνωστή και ως Δυναστεία του Αμορίου, από τον τόπο καταγωγής του ιδρυτή της (το Αμόριο της Φρυγίας, στη Μικρά Ασία). Ιδρυτής και γενάρχης ήταν ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Μιχαήλ Β'. Αυτοκράτορες αυτής της Δυναστείας ήταν οι: • Μιχαήλ Β' (ο Τραυλός), (820-829) • Θεόφιλος, (829-842) • Μιχαήλ Γ' (ο Μέθυσος), (842-867), με αντιβασίλισσα τη Θεοδώρα, (842-856)

Γενεαλογία Φρυγικής Δυναστείας Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Β' γεννήθηκε περί το 770 και πέθανε το 829. Παντρεύτηκε σε 1ο γάμο τη Θέκλα (πεθ. το 824), κόρη του Βαρδάνη Τούρκου και σε 2ο γάμο την πριγκίπισσα Ευφροσύνη (γεν. το 790, πεθ. το 840), κόρη του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΣΤ'. Από τον πρώτο γάμο του, απέκτησε τον μετέπειτα αυτοκράτορα Θεόφιλο. • α1. Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος γεννήθηκε περί το 813 και πέθανε το 842. Παντρεύτηκε τη Θεοδώρα (γεν. 815, πεθ. 867), κόρη του Μαρίνου και αδελφή του στρατηγού Πετρωνά, με την οποία απέκτησε δύο γιούς και τρεις κόρες: • β1. Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ' (ο Μέθυσος) γεννήθηκε το 840 και πέθανε το 867. Παντρεύτηκε, το 855, την την Ευδοξία Δεκαπολίτισσα. Από την ερωμένη του Ευδοξία Ιγγερίνα, απέκτησε δύο γιούς, τον μετέπειτα αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ' τον Σοφό και τον Στέφανο (τυπικά, παιδιά του αυτοκράτορα Βασιλείου Α'). • β2. Κωνσταντίνος (γεν. 834, πεθ. 835). • β3. Άννα {?} • β4. Μαρία (γεν. 835, πεθ. 839). • β5. Θέκλα (γεν. 831), ερωμένη του μετέπειτα αυτοκράτορα Βασιλείου Α' ο οποίος γεν. το 811 και πεθ. 29 Αυγούστου 886. Ευφροσύνη

Μιχαήλ Β'

Θέκλα Θεοδώρα Θεόφιλος

Κωνσταντίνος

Μιχαήλ Γ' Μαρία

Άννα

Φρυγική Δυναστεία

Σημαντικότερα γεγονότα επί της Φρυγικής Δυναστείας • • • • • • • •

826 Οι Άραβες κατακτούν την Κρήτη. 827 Οι Άραβες στη Σικελία. 832 Διάταγμα του Θεοφίλου κατά των Εικονολατρών. 838 Άλωση Αμορίου από τους Άραβες. 842 Άλωση της Μεσσήνης από τους Άραβες - Αναστήλωση των εικόνων - Κυριακή της Ορθοδοξίας. 857 Ο Φώτιος ανεβαίνει στον Πατριαρχικό Θρόνο. 863 Αποστολή Κυρίλλου και Μεθοδίου στους Μοραβούς. 864 Εμφανίζονται οι Ρως.

Τη Φρυγική Δυναστεία διαδέχθηκε η Μακεδονική Δυναστεία.

Πηγές • Treadgold, Warren. A history of the Byzantine State and Society. Stanford University Press, 1997. ISBN 0-8047-2630-2.

Θεόφιλος (αυτοκράτορας) Θεόφιλος (αυτοκράτορας) Ο Θεόφιλος ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 829 ως το 842. Ήταν γιος του Μιχαήλ Β', με θαυμάσια εκπαίδευση. Ήταν φανατικός εικονομάχος. Προσπάθησε να πολεμήσει, όσο μπορούσε, τις εικόνες. Αλλά επειδή έβλεπε ότι δεν το κατάφερνε, κατέφυγε σε σκληρούς διωγμούς των εικονολατρών και αυστηρές τιμωρίες. Την εποχή της βασιλείας του, τα γράμματα και οι τέχνες βρήκαν μεγάλη υποστήριξη στην Κωνσταντινούπολη. Στην εξωτερική του πολιτική αντιμετώπισε πολλά προβλήματα με τους Άραβες, που τους νίκησε στην αρχή, αλλά που τελικά ξεκίνησαν ιερό πόλεμο εναντίον του, κατέστρεψαν πολλές περιοχές της Μικράς Ασίας και παραλίγο να διαλύσουν το Βυζάντιο. Ο Αυτοκράτωρ Θεόφιλος, μικρογραφία σε χειρόγραφο

Παντρεύτηκε τη Θεοδώρα, την οποία προτίμησε από την Κασσιανή, μετά την απάντηση που του έδωσε για τις γυναίκες, σε διαγωνισμό που έκανε στο παλάτι του.

Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Μιχαήλ Β' Μιχαήλ Γ΄

Παραπομπές [1] http:/ / www. livepedia. gr/ index. php?title=Θεόφιλος& action=history

Μιχαήλ Β' Μιχαήλ Β' Ο Μιχαήλ Β' ο Τραυλός ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (820-829). Το προσωνύμιο οφείλετο στο γεγονός ότι τραύλιζε. Γεννήθηκε από φτωχούς γονείς στο Αμόριο της άνω Φρυγίας και παρέμεινε αμόρφωτος. Παρα ταύτα κατάφερε να ανέλθει σε στρατιωτικά αξιώματα και να φθάσει να γίνει διοικητής μαγάλων στρατιωτικών μονάδων. Διατηρούσε όμως φθόνο για τον Λέοντα Ε' τον Αρμένιο και συνωμοτόντας εναντίον του οργάνωσε την δολοφονία του με έμπιστούς του.

Ο Μιχαήλ (αριστερά) σε Βυζαντινό νόμισμα

Αναλαμβάνοντας Αυτοκράτορας το 820 αντιμετώπισε επιτυχώς την ανταρσία του στρατηγού Θωμά του Καππαδόκη που τον υποστήριζαν οι Παυλικιανοί αλλά και από το εξωτερικό οι Άραβες. Στη διαμάχη μεταξύ εικονομάχων και εικονολατρών (ή εικονόφιλων)προσπάθησε να τηρήσει ουδέτερη στάση. Οι Άραβες επωφεληθέντες των εσωτερικών προβλημάτων του Βυζαντίου κατέλαβαν την Κρήτη (824) και μέρος της Σικελίας 827. Ο Αυτοκράτορας Μιχαήλ Β' είναι ο ιδρυτής και γεννάρχης της Φρυγιανής δυναστείας Προκάτοχος: Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος: Λέων Ε' Θεόφιλος

Μιχαήλ Γ' Μιχαήλ Γ' Το άρθρο αυτό αφορά Αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Για προσωπικότητες με το ίδιο όνομα, δείτε: Μιχαήλ Γ΄ (αποσαφήνιση) Ο Μιχαήλ Γ΄ ο Μέθυσος (839 - 867) ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (842-867). Γιος και Διάδοχος του Θεόφιλου, ανήλθε στο θρόνο σε ηλικία τριών ετών υπό την εποπτεία της μητέρας του Θεοδώρας και τη συμπαράσταση του αδελφού της Βάρδα.

Νόμισμα με την Θεοδώρα από την μία πλευρά και τον Μιχαήλ Γ' με την αδελφή του Θέκλα από την άλλη.

Με τη ενηλικίωσή του το 855 ο Μιχαήλ Γ΄ έδωσε δείγματα κακίας. Φαίνεται ότι συμμετείχε σε συνωμοσία με την οποία θανατώθηκε ο Θεόκτιστος, ισχυροποιώντας έτσι την εξουσία του έναντι των συμβούλων της μητέρας του. Επιδιδόμενος με τους φίλους του σε όργια, χλεύαζε τακτικά και δημόσια τα δόγματα και τους τύπους της Εκκλησίας, εξ ου και το προσωνύμιο «Μέθυσος». Νυμφεύθηκε την Ευδοκία την Δεκαπολίτισσα, αλλά εξακολουθούσε να άγεται και να φέρεται από την παλαιά του ερωμένη Ευδοκία Ιγγερίνη. Την εξουσία ασκούσε ουσιαστικά ο θείος του Καίσαρ Βάρδας ενώ το Βυζάντιο διερχόταν κρίσιμες στιγμές στη Πελοπόννησο, την οποία άρχισαν να καταστρέφουν οι Σλάβοι, στη Κρήτη όπου απέτυχαν οι επιχειρήσεις κατά των Αράβων, στη Σικελία και την Καλαβρία που είχαν καταληφθεί από τους Άραβες και τους Φράγκους, και στη Μικρά Ασία όπου αδυνατούσε να αντιμετωπίσει τους Παυλικιανούς και τους Άραβες. Το 865 οι Ρώσοι επετέθηκαν κατά του Βυζαντίου και πολιόρκησαν από την θάλασσα την Κωνσταντινούπολη, όμως τελικά αναγκάσθηκαν να λύσουν την πολιορκία λόγω σφοδρής τρικυμίας.

Ο Μιχαήλ Γ' σε χειρόγραφο.

Ο Μιχαήλ καθαίρεσε τον Πατριάρχη Ιγνάτιο και τον αντικατέστησε με έναν λαϊκό, τον Φώτιο, πολύ μορφωμένο και ικανό άνθρωπο. Αμέσως αυτός βρέθηκε σε αντιπαράθεση με τον Πάπα Νικόλαο Α΄ για θέματα πρωτοκαθεδρίας, δικαιοδοσίας επί των νεοφωτισθέντων Σλάβων και για το «filioque». Την εποχή του έδρασαν επίσης οι ιεραπόστολοι Κύριλλος και Μεθόδιος, εφευρέτες του Σλαβικού αλφαβήτου και εκχριστιανιστές των Σλάβων. Το 863 μάλιστα, όταν βαφτίστηκαν Χριστιανοί οι Βούλγαροι, ο ίδιος ήταν ανάδοχος του βασιλιά τους, Βόριδα, ο οποίος για το λόγο αυτό πήρε και το χριστιανικό όνομα «Μιχαήλ»[1] . Μετά τη δολοφονία του Βάρδα το 866 ο Μιχαήλ Γ΄ προσέλαβε ως συμβασιλέα τον παρακοιμώμενο Βασίλειο και αργότερα Αυτοκράτορα Βασίλειο Α΄ τον Μακεδόνα. Ο Μιχαήλ συνέχισε σταθερά την έκλυτη ζωή του. Τελικά ο ο ίδιος ο Βασίλειος τον δολοφόνησε το 867 και κατέλαβε το θρόνο, ιδρύοντας έτσι την Μακεδονική Δυναστεία η οποία διαδέχθηκε τη Φρυγική Δυναστεία.

Μιχαήλ Γ'

100

Παραπομπές [1] Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, Γιατί το Βυζάντιο, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2009, ISBN 978-960-19-0326-2, σελ. 38

Βιβλιογραφία • Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. II-The Apogee • Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453" • Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

Δείτε επίσης • Φρυγική Δυναστεία (Γενεαλογία - Σημαντικότερα γεγονότα). Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Θεόφιλος Βασίλειος Α'

101

Μακεδονική Δυναστεία Μακεδονική Δυναστεία Η Μακεδονική Δυναστεία ήταν αυτοκρατορική δυναστεία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (867-1057), που κράτησε 190 χρόνια. Ιδρυτής και γενάρχης της δυναστείας ήταν ο αυτοκράτορας Βασίλειος Α'.

Κατάλογος Βυζαντινών Αυτοκρατόρων της Δυναστείας Διάφορα νομίσματα της Μακεδονικής δυναστείας.

• Βασίλειος Α' (ο Μακεδών), (867-886) • Λέων ΣΤ' (ο Σοφός ή Φιλόσοφος), (886-912) • Αλέξανδρος (συναυτοκράτορας) (879-912) αυτοκράτορας (912-913) • Κωνσταντίνος Ζ' (ο Πορφυρογέννητος), (912-959) - συναυτοκράτορας με τον Ρωμανό Α' (τον Λεκαπηνό), (920-944) • Ρωμανός Β', (959-963) • Νικηφόρος Β' Φωκάς, (963-969) • Ιωάννης Α' Τσιμισκής (969-976) • Βασίλειος Β' (ο Βουλγαροκτόνος), (976-1025) • Κωνσταντίνος Η', συναυτοκράτορας (976-1025), αυτοκράτορας (1025-28) • Ζωή Α' (συμβασίλισσα με τους διαδοχικούς συζύγους της Ρωμανό Γ' Μιχαήλ Δ' και τον Μιχαήλ Ε'(ανηψιό του Μιχαήλ Δ'), (1028-1042) • Ρωμανός Γ' Αργυρός, (1028-1034) • Μιχαήλ Δ' (ο Παφλαγών), (1034-1041) • Μιχαήλ Ε' Καλαφάτης, (1041-1042) • Ζωή Α' (1042) • Θεοδώρα συναυτοκράτειρα (1042) • Κωνσταντίνος Θ' (ο Μονομάχος), (3ος σύζυγος της Ζωής), (1042-1054) • Θεοδώρα, (1054-1056) • Μιχαήλ ΣΤ' (ο Στρατιωτικός)- ορίστηκε διάδοχος του Θρόνου από τη Θεοδώρα (1056-1057)

Γενεαλογία της Μακεδονικής Δυναστείας Ο αυτοκράτορας Βασίλειος Α' (ο Μακεδών) γεν. το 812 στην Αδριανούπολη, πρωτεύουσα τότε του θέματος της Μακεδονίας, εξ ου και το προσωνύμιο, και πεθ. στις 29 Αυγούστου 886. Σε 1ο γάμο, παντρεύτηκε την επίσης Μακεδόνισσα Μαρία και σε 2ο γάμο την Ευδοκία Ιγγερίνα (πεθ. 882), ερωμένη του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ' (του Μέθυσου), της Φρυγιανής Δυναστείας. Από τον 1ο γάμο απέκτησε ένα γιό τον Κωνσταντίνο και από τον 2ο,τρεις, τον Λέοντα, μετέπειτα αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ',τον Αλέξανδρο, μετέπειτα συναυτοκράτορα και αυτοκράτορα,και τον Στέφανο (μετέπειτα Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως). • α1. Ο αυτοκράτορας Λέων ΣΤ' γενήθηκε 1 Σεπτεμβρίου 866 και πέθανε 11 Μαΐου 912. Ανέβηκε στο θρόνο, όταν πέθανε ο πατέρας του, σε ηλικία 20 ετών. Σε 1ο γάμο, παντρεύτηκε τη Θεοφανώ (γεν. 865,

Μακεδονική Δυναστεία

102

πεθ. 10 Νοεμβρίου 897), σε 2ο τη Ζωή Ζαουτζίνα (γεν. 870, πεθ. 899), σε 3ο γάμο την Ευδοξία Βαγιανά και σε 4ο τη Ζωή Καρβουνοψίνα (γεν. 885, πεθ. 920). Από τον 4ο γάμο και μόνο, απέκτησε ένα γιό, τον διάδοχο και μετέπειτα αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ' Πορφυρογέννητο και δύο κόρες, τις Ευδοξία και Άννα. • β1. Ο Κωνσταντίνος Ζ' Πορφυρογέννητος γεν. Σεπτ./Οκτ. 905 και πεθ. 959. Ανέβηκε στο θρόνο, όταν πέθανε ο πατέρας του, σε ηλικία 7 ετών. Παντρεύτηκε την Ελένη, κόρη του συναυτοκράτορα Ρωμανού Α' του Λεκαπηνού της Δυναστείας Λεκαπηνών, με την οποία απέκτησε το διάδοχο και μετέπειτα αυτοκράτορα Ρωμανό Β' και τέσσερες κόρες, τις Ζωή, Αγαθή, Άνα και Θεοδώρα. • γ1. Ο αυτοκράτορας Ρωμανός Β' γεν. το 939 και πέθανε δηλητηριασμένος από τη 2η σύζυγό του, το 963. Παντρεύτηκε σε 1ο γάμο την Ευδοξία (πεθ. 949) και σε 2ο γάμο τη Θεοφανώ Αναστασία (γεν. 941, πεθ. 976), η οποία στη συνέχεια παντρεύτηκε τον αυτοκράτορα Νικηφόρος Β' Φωκά. Από το 2ο γάμο του απέκτησε τέσσερα παιδιά, τον διάδοχο και αργότερα αυτοκράτορα Βασίλειο Β' Βουλγαροκτόνο, τον μετέπειτα συμβασιλέα και αυτοκράτορα Κωνσταντίνος Η', τη Θεοφανώ και την Άννα (από τα παιδιά του Ρωμανού Β', πορφυρογέννητοι ήταν ο Κωνσταντίνος και η Άννα). • δ1. Ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β' ο Βουλγαροκτόνος , γεννήθηκε το 957, ανέβηκε στο Θρόνο σε ηλικία 19 ετών και πέθανε το 1025, άτεκνος. • δ2. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Η' γεννήθηκε το 961 και πέθανε το 1028. Από το γάμο του απέκτησε δύο κόρες, τις μετέπειτα αυτοκράτειρες Θεοδώρα και Ζωή. • ε1. Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα πέθανε το 1056, ανύπαντρη - άτεκνη. • ε2. Η αυτοκράτειρα Ζωή Α' η Πορφυρογέννητη, υπήρξε η αυτοκράτειοα με τις περισσότερες ερωτικές σσχέσεις. Διατηρώντας τη συμβασιλεία και προσφέροντας τον θρόνο στους διαδοχικούς συζύγους της, συνήψε τρείς γάμους: 1ο με το συναυτοκράτορα Ρωμανό Γ' Αργυρό (πεθ. 1034), 2ο με το συναυτοκράτορα Μιχαήλ Δ' τον Παφλαγόνα (πεθ. 1041) και 3ο με το συναυτοκράτορα Κωνσταντίνο Θ' τον Μονομάχο (γεν. 980, πεθ. 1054). Παρά τους τρείς γάμους της, πέθανε το 1050, άκληρη. • δ3. Η Θεοφανώ γεννήθηκε το 956 και παντρεύτηκε τον αυτοκράτορα Όθωνα Β' της Γερμανίας (γεν. 955, πεθ. 983). • δ4. Η αυτοκράτειρα Άννα η Πορφυρογέννητη γεννήθηκε το 963 και πέθανε το 1011. Παντρεύτηκε τον Βλαδίμηρο Α', Μέγα Ηγεμόνα του Κιέβου (πέθ. 15 Ιουλίου 1015). • γ2. Ζωή. • γ3. Αγαθή. • γ4. Άνα (με ένα ν). • γ5. Θεοδώρα. Παντρεύτηκε τον αυτοκράτορα Ιωάννη Α' Τσιμισκή (ο οποίος γεννήθηκε το 924, πέθανε 10 Ιανουαρίου 976). • β2. Ευδοξία (γεν. 888, πεθ. 8992, 4ετών). • β3. Άννα (γεν. 898, πεθ. 914). Παντρεύτηκε, το 905, τον Λουδοβίκο Γ' τον Τυφλό (πεθ. 928). • α2. Αυτοκράτορας Αλέξανδρος, γεννήθηκε το 867, πέθανε 6 Ιουνίου 913. Παντρεύτηκε τη Ζωή Καρβουνοψίνα (4η σύζυγο του αδελφού του, Λέοντα ΣΤ'). • α3. Στέφανος, έγινε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.

Μακεδονική Δυναστεία

Σημαντικότερα γεγονότα επί της Μακεδονικής Δυναστείας (867-1057) • • • • • • • • • • • • •

867 Ο Βασίλειος Α' ο Μακεδών ανακηρύσσεται αυτοκράτορας του Βυζαντίου. 876 Άλωση της Βάρεως (Μπάρι) από τους Βυζαντινούς. 878 Άλωση των Συρακουσών από τους Άραβες. 887-893 Δημοσίευση των Βασιλικών. 893 Διάρρηξη σχέσεων μεταξύ Λέοντα ΣΤ' και Τσάρος Συμεών Α' των Βουλγάρων. 902 Άλωση της Ταορμίνα από τους Άραβες - Απώλεια Σικελίας. 904 Άλωση της Θεσαλονίκης από τους Άραβες. 916 Μεγάλη ήττα των Βυζαντινών από τους Βουλγάρους του Συμεών, παρά την Αγχίαλο (Πομόριε). 915 Μάχη του Garigliano. 919 Σφετερισμός του Ρωμανού Α' Λεκαπηνού. 924 Ο Τσάρος Συμεών των Βουλγάρων έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης. 927 Θάνατος του Τσάρου Συμεών και ειρήνη με το Βυζάντιο -Αναγνώριση του Βουλγαρικού Πατριαρχείου. 928 Μεγάλος λιμός. Οι μεγάλοι γαιοκτήμονες (δυνατοί) εκμεταλλεύονται την ευκαιρία για να αποκτήσουν τη γη των μικρών ιδιοκτητών. Μέτρα του Ρωμανού Λεκαπηνού για να το αποτρέψει. • 942 Μεγάλη επιτυχής επιδρομή του στρατηγού Ιωάννη Κουρκούα στις κατεχόμενες από τους Άραβες Αρμενία και Μεσοποταμία. • 944 Επιτυχής πολιορκία της Έδεσσας. • 949 Αποτυχημένη απόπειρα ανακατάληψης της Κρήτης από τους Σαρακηνούς Άραβες. • 961 Ανάκτηση της Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά, επικεφαλής στόλου από 307 πολεμικά πλοία και εκατοντάδες άλλα μικρότερα - Μεγάλη ήττα του σκληροτράχηλου Άραβα στρατηγού Sayf al-Dawla, στα βουνά του Ταύρου, κατά την επιστροφή του από επιδρομή στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας. • 963 Αυτοκράτορας Βυζαντίου ο Νικηφόρος Β' Φωκάς. • 965 Κατάκτηση της Κιλικίας. • 967 Αναθερμαίνεται ο Βουλγαρικός πόλεμος. • 968 Οι Ρως στη Βουλγαρία. - Άλωση της Αντιόχειας. • 969 Δολοφονία Νικηφόρου Β' Φωκά. Αυτοκράτορας ο Ιωάννης Α' Τσιμισκής. • 971 Στάση του Βάρδα Φωκά, οποία καταστέλλεται από τον Βάρδα Σκληρό. • 975 Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Α' εκστρατεύει στη Συρία • 976 Ανάρρηση του Βασιλείου Β' στο θρόνο - Επανάσταση του Βάρδα Σκληρού στη Μικρά Ασία. • 978-979 Η αυτοκρατορία στέλνει τον πρώην εξόριστο Βάρδα Φωκά εναντίον του Βάρδα Σκληρού. Ο Σκληρός ηττάται και καταφεύγει στους Άραβες. • 977-986 Ο Τσάρος Σαμουήλ της Βουλγαρίας καταλαμβάνει τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία και εισχωρεί στην Πελοπόννησο. • 986 Υπό την ηγεσία του άπειρου Βασιλείου Β', οι Βυζαντινοί ηττώνται από τους Βουλγάρους, στα στενά της Πύλης Τραϊανού. Με αφορμή την ήττα του αυτοκράτορα, ο Βάρδας Σκληρός ξαναρχίζει ανταρσία. • 987 Ο Βασίλειος στέλνει ξανά τον Βάρδα Φωκά εναντίον του Βάρδα Σκληρού, όμως οι δύο Βάρδες συμμαχούν μεταξύ τους. • 989 Συμμαχία με τους Ρως και έναρξη του εκχριστιανισμού των - Με τη βοήθεια των Ρως, ο Βασίλειος καταπνίγει, τελικά, την ανταρσία. • 995 Ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β' ο Βουλγαροκτόνος εκστρατεύει στη Συρία. • 996 Ήττα των Βουλγάρων παρά τον Σπερχειό ποταμό. • 998 Οι Φατιμίδες της Αιγύπτου ανακαταλαμβάνουν βυζαντινές θέσεις στη Συρία. • 999 Μεγάλη εκστρατεία του Βασιλείου στη Συρία. Οι Φατιμίδες αναγκάζονται να συνθηκολογήσουν. • 1000-1004 Συντονισμένη επιτυχής επίθεση εναντίων των Βουλγάρων. • 1014 Οι Βούλγαροι ηττώνται αποφασιστικά στη μάχη στο Κλειδί. Ο Τσάρος Σαμουήλ πεθαίνει λίγο αργότερα.

103

Μακεδονική Δυναστεία • 1018 Πλήρης καθυπόταξη της Βουλγαρίας - Επανάσταση στη Νότια Ιταλία. • 1021-1022 Προσάρτηση της Αρμενίας. • 1022 Ο στρατηγός Νικηφόρος Ξιφίας επαναστατεί, μαζί με τον Νικηφόρο Φωκά, γίο του Βάρδα Φωκά. Η επανάσταση καταστέλλεται. • 1031 Απώλεια της Έδεσσας (Ούρφα) και ανακατάληψή της από τους Βυζαντινούς υπό το στρατηγό Γεώργιο Μανιάκη. • 1038 Επιτυχίες του Γεωργίου Μανιάκη στη Σικελία. • 1040 Ανταρσία της Βουλγαρίας. • 1042 Στάση στην Κωνσταντινούπολη - Πτώση του Μιχαήλ Ε' και τύφλωσή του - Συναυτοκράτειρες η Θεοδώρα και η Ζωή. • 1054 Ο Πατριάρχης Μιχαήλ Α΄ Κηρουλάριος διαρρηγνύει οριστικά τις σχέσεις με τον Πάπα της Ρώμης. Τη Μακεδονική Δυναστεία διαδέχθηκε η Δυναστεία των Δουκάδων.

104

105

Αλέξανδρος του Βυζαντίου Αλέξανδρος του Βυζαντίου 1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Αλέξανδρος (Βυζαντινός αυτοκράτορας)

106

Βασίλειος Α' Βασίλειος Α' Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Βασίλειος Α΄ ο Μακεδών, (811 – 29 Αυγούστου 886) υπήρξε ο ιδρυτής της Μακεδονικής δυναστείας. Ταπεινής καταγωγής, κέρδισε την εύνοια του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ', ο οποίος τον έστεψε συμβασιλέα το 866, προτού ο Βασίλειος τον ανατρέψει με πραξικόπημα το 867. Ο Βασίλειος βασίλεψε μέχρι το θάνατό του το 886. Η διακυβέρνησή του σημαδεύτηκε από μια σειρά επιτυχίες στην Ανατολή κατά των Αράβων και των Παυλικιανών, και στη Δύση, όπου η Δαλματία και η νότια Ιταλία επανήλθαν υπό βυζαντινή κυριαρχία. Ήταν άνθρωπος ταπεινής καταγωγής, γεννήθηκε στην Χαριούπολη της Θράκης από οικογένεια χωρικών, ανέβηκε στο θρόνο μετά από μια ανοδική πορεία στη διοικητική ιεραρχία της Πρωτεύουσας, έως ότου γίνει ευνοούμενος και φίλος του Αυτοκράτορα Μιχαήλ, και χρισθεί τελικά συναυτοκράτορας. Η ταπεινή του καταγωγή οδήγησε τους απογόνους του να δημιουργήσουν το θρύλο ότι κατάγονται από την αρμενική βασιλική οικογένεια των Αρσακιδών. Ωστόσο, την ελληνική του καταγωγή επιβεβαιώνει και το όνομα της μητέρας του (Παγκαλώ).[1] Ήταν μεγαλόσωμος, δυνατός και ρωμαλέος, εξαιρετικά φιλόδοξος, αλλά εντελώς αγράμματος. Συνωμότησε στη δολοφονία του θείου και σύμβουλου του Μιχαήλ Βάρδα, αλλά και του ίδιου του αυτοκράτορα, τον οποίο δυστύχησε η μητέρα του Θεοδώρα να δει να πεθαίνει με αυτόν τον τρόπο, έχοντας επαληθευθεί η πρόβλεψή της ότι ο Βασίλειος θα ήταν το τέλος της δυναστείας της οικογένειάς της. Υπό την απαίτηση δε του ίδιου του Μιχαήλ, παντρεύτηκε την ερωμένη του αυτοκράτορα Ευδοκία Ιγγερίνα, από την οποία απέκτησε τρεις γιους (είχε ήδη άλλον ένα, τον Κωνσταντίνο, από τον πρώτο του γάμο με την συντοπίτισσα του Μαρία). Εξεδίωξε τον πατριάρχη Φώτιο, και εγκατέστησε τον Ιγνάτιο, αλλά με το θάνατο του τελευταίου, επανέφερε το Φώτιο στον πατριαρχικό θρόνο. Οι λόγοι της αρχικής απομάκρυνσης του Φώτιου σχετίζονται με τη στάση του απέναντι στον Πάπα και την ένταση που είχε προκληθεί ανάμεσα στις δυο εκκλησίες. Ο Βασίλειος αρχικά θέλησε να προσεταιριστεί τον Πάπα ως τμήμα της πολιτικής του στην Ιταλία, αλλά η πολιτική του αυτοκράτορα κατά των εκχριστιανισμό των Βουλγάρων και την οργάνωση της νέας εκκλησίας οδήγησε σε νέα διαφωνία ανάμεσα στις δυο εκκλησίες.

Ο Βασίλειος και ο γιος του Λέων ΣΤ' στο Χρονικό του Σκυλίτζη.

Υπήρξε ικανός αυτοκράτορας. Με τα μέτρα που έλαβε για τη δικαιοσύνη και τα δικαστήρια έθεσε τις βάσεις για την ισχυροποίηση του κράτους, ενώ φρόντισε για την προστασία των μικροκαλλιεργητών από την απληστία των «δυνατών» και από τη διαφθορά των δημόσιων υπαλλήλων. Το νομοθετικό του έργο είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Ανάμεσα στα έτη 879-886 εξέδωσε την «Επαναγωγή», μια αναθεωρημένη συλλογή νόμων. Έκανε λαμπρές στρατιωτικές εκστρατείες, αποκαθιστώντας τη βυζαντινή κυριαρχία στη Δαλματία και την Αδριατική, και έθεσε τις βάσεις για την επάνοδο του Βυζαντίου στη Ν. Ιταλία. Στην Ανατολή πέτυχε σημαντικές νίκες κατά των Σαρακηνών, και εξουδετέρωσε τους παυλικιανούς αιρετικούς που με την υποστήριξη των Αράβων είχαν γίνει ιδιαίτερα ισχυροί, καταλαμβάνοντας τη βάση τους στην Τεφρική. Τέλος ακολούθησε σημαντικότατο πρόγραμμα επισκευών, αποκαταστάσεων και ανεγέρσεων μνημείων, με

Βασίλειος Α'

107

αποκορύφωμα τη Νέα Εκκλησία στην Κωνσταντινούπολη. Αγαπούσε υπερβολικά τον πρωτότοκο γιο του Κωνσταντίνο ο οποίος όμως πέθανε νωρίς, βυθίζοντας τον Αυτοκράτορα στη θλίψη. Χωρίς προφανή λόγο, δε συμπαθούσε διόλου τον δεύτερο γιο του και μετέπειτα αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ' το Σοφό, τον οποίο μάλιστα είχε συστηματικά διώξει, μέχρι του σημείου της φυλακίσεώς του. Ο Βασίλειος σκοτώθηκε σε ατύχημα με το άλογό του ενώ κυνηγούσε. Είναι πιθανό να δολοφονήθηκε και από τον Λέοντα σε συνωμοσία του με τον στενό σύμβουλο του Βασιλείου Στυλιανό Ζαούτζη, τον πατέρα της ερωμένης του Λέοντα, Ζωής.

Υποσημειώσεις [1] Καργάκος, Σαράντος (2001). Ιστορία του Ελληνικού Κόσμου και του Μείζονος Χώρου. Α'. Αθήνα: Gutenberg. σελ. 580, 581. ISBN 960-01-0822-6.

Βιβλιογραφία • Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. ΙΙ-The Apogee • Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453" • Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State" Προκάτοχος: Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος: Μιχαήλ Γ' Λέων ΣΤ'

108

Βασίλειος Β' Βασίλειος Β' Το άρθρο αυτό αφορά Αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Για προσωπικότητες με το ίδιο όνομα, δείτε: Βασίλειος Β΄ (αποσαφήνιση) Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας (976-1025) Βασίλειος Β', συχνά επονομαζόμενος Βουλγαροκτόνος, θεωρείται ο τελευταίος μεγάλος αυτοκράτορας της Μακεδονικής δυναστείας. Ήταν γιός του αυτοκράτορα Ρωμανού Β' και της Θεοφανούς που είχε Ελληνική καταγωγή[1] [2] [3] [4] [5] [6] , γεννημένη στη Λακωνία[7] . Ανέλαβε τη διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας σε ηλικία 18 ετών έχοντας όμως επιτροπευθεί από δύο εξαίρετους στρατιώτες-αυτοκράτορες, τον Νικηφόρο Φωκά, δεύτερο σύζυγο της Θεοφανούς, και τον Ιωάννη Τσιμισκή των οποίων το έργο ανέλαβε να συνεχίσει. Η αρχή της βασιλείας του σημαδεύτηκε από τις εξεγέρσεις των Βάρδα Σκληρού και Βάρδα Φωκά οι οποίοι στην προσπάθειά τους να αναρριχηθούν στο θρόνο της Κωνσταντινούπολης οδήγησαν το κράτος Ο Βασίλειος Β' σε χειρόγραφο. σε εμφύλια σύρραξη. Για την αντιμετώπισή τους, μεταξύ άλλων ενεργειών, ο Βασίλειος ζήτησε τη συμμαχία του πρίγκηπα Βλαδίμηρου των Ρως. Ως μέρος αυτών των επαφών, ο αυτοκράτορας έδωσε ως γυναίκα του στο Βλαδίμηρο την πορφυρογέννητη αδελφή του Άννα, ενώ ο ίδιος ο πρίγκηπας του Κιέβου βαφτίστηκε χριστιανός με συνέπεια τον μαζικό εκχριστιανισμό και του ρωσικού λαού. Ο Βασίλειος αφού εδραίωσε την κυριαρχία του με κατανίκηση και παραδειγματική τιμωρία των στασιαστών, έστρεψε την προσοχή του προς την Βουλγαρική λαίλαπα. Έχοντας την προσοχή του στραμμένη στην καταστολή της εξέγερσης, βρήκαν ευκαιρία οι Βούλγαροι, που ήταν υποτελείς της αυτοκρατορίας, και με αρχηγό τους τον Σαμουήλ ξεκίνησαν έναν αγώνα κατά του Βυζαντίου που διήρκησε κοντά 30 έτη. Η μάχη εναντίον τους κοντά στη Λάρισα το 987, κατέληξε σε βαριά ήττα του Βασιλείου, γεγονός που σημάδεψε για όλη του τη ζωή την πολιτική του έναντί τους. Οι Βούλγαροι κατόπιν, επιδόθηκαν σε σφαγές και λεηλασίες όλου του ελλαδικού χώρου μέχρις ότου ο Βασίλειος με τη βοήθεια των στρατηγών του Νικηφόρου Ουρανού και Νικηφόρου Ξιφία κατάφερε και τους νίκησε σε διάφορες μάχες. Το τέλος του Βουλγαρικού κινδύνου, ήρθε με την μάχη στη θέση Κλειδί (κοντά στις Σέρρες) το 1014, όπου ο Βασίλειος κατέστρεψε τον στρατό του Σαμουήλ και συνέλαβε 14.000 αιχμαλώτους. Θεωρώντας τους Βούλγαρους στασιαστές (γιατί ήδη ανήκαν στην αυτοκρατορία) τους επέβαλε την ανάλογη ποινή, έτσι τύφλωσε όλους τους αιχμαλώτους φροντίζοντας όμως ανα 100 άνδρες να αφήνει ένα μονόφθαλμο ώστε να οδηγήσουν του υπόλοιπους στον Σαμουήλ. Εκείνος μόλις αντίκρυσε το οικτρό θέαμα που παρουσίαζε ο στρατός του έπαθε συμφόρηση και πέθανε σε φρικτούς πόνους. Ο Βασίλειος στη συνέχεια έκανε περιοδεία σε

Βασίλειος Β' όλη τη Ελλάδα και έφτασε μέχρι την Αθήνα όπου παρέμεινε αρκετό χρονικό διάστημα και προσκύνησε στην Παναγία την Αθηνιώτισσα (Παρθενώνα), σημερινή ονομασία Παναγία Σουμελά. Εκτός από τους Βούλγαρους ο Βασίλειος πολέμησε και νίκησε τους Άραβες στη Συρία, τους Λογγοβάρδους στη Νότια Ιταλία, τους Αρμένιους στην Κιλικία και τους Νορμανδούς στη Σικελία. Απεβίωσε το 1025 σε ηλικία 68 ετών, έχοντας περάσει σχεδόν ολόκληρη τη ζωή του επάνω στο άλογο πολεμώντας διαρκώς. Άφησε το Βυζάντιο στην ισχυρότερη Χάρτης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1025 θέση μετά την εποχή του Ιουστινιανού, αλλά δυστυχώς ο αδερφός του Κωνσταντίνος που τον διαδέχθηκε δεν του έμοιαζε ούτε στο ελάχιστο, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει σχεδόν αμέσως μια περίοδος διάλυσης της αυτοκρατορίας που συνεχίσθηκε μέχρι την άνοδο στο θρόνο του Αλέξιου Α' του Κομνηνού. Εκτός από τους πολέμους όμως ο Βασίλειος ασχολήθηκε και με τη νομοθεσία, θεσπίζοντας νέους νόμους στον αγώνα του εναντίον των «δυνατών», των μεγάλων γαιοκτημόνων δηλαδή που αμφισβητούσαν την κεντρική εξουσία και απομυζούσαν το λαό. Για την καταστροφή των Βουλγάρων, ο λαός που τον λάτρεψε τον ονόμασε Βουλγαροκτόνο, ένα όνομα με το οποίο έμεινε γνωστός στην ιστορία. Ο Βασιλειος Β ζητησε την βοηθεια του Βλαδημιρου για να εξωντωσει την ανταρσια των γαιοκτημονων.Ο Βλαδημιρος δεχτηκε και σε ανταλλαγμα ζητησε να παντρευτει την αδερφη του Βασιλειου,Αννα.Το ρωσικο στρατιωτικο σωμα που σταλθηκε συνετριψε την ανταρσια των γαιοκτημονων,αλλα ο Βασιλειος δεν τηρησε την υποσχεση του.Οταν ομως ο Βλαδημιρος κατεβαλε την Χερσωνα,ο Βασιλειος δεχτηκε να δωσει σε γαμο την αδερφη φτανει ο Βλάδημιρος να ασπαζοταν τον Χριστιανισμο.Ο Βλαδημιρος δεχεται και ετσι στην Χερσωνα γινεται η βαπτιση του Βλαδημιρου και ο γαμος.Μετα ακολουθησε η ομαδικη βαπτιση των Ρωσων στα νερα του ποταμου Δνειπερου.

Παραπομπές [1] McCabe, Joseph (1913). The empresses of Constantinople. R.G. Badger. σελ. 140. OCLC 188408 (http:/ / worldcat. org/ oclc/ 188408). "(Theophano) came from Laconia, and we may regard her as a common type of Greek." [2] Diacre, Léon le – Talbot, Alice-Mary – Sullivan, Denis F. (2005). The History of Leo the Deacon: Byzantine Military Expansion in the Tenth Century. Dumbarton Oaks. σελ. 99 - 100. ISBN 0884023249. "Nikephoros himself claimed that he wished to maintain his customary moderate lifestyle unaltered, avoiding cohabitation with a wife..And he took in marriage the wife of Romanos, who was distinguished in beauty, and was indeed a Laconian woman." [3] Bury, John Bagnell – Gwatkin, Henry Melvill – Whitney, James Pounder – Tanner, Joseph Robson - Previté-Orton, Charles William Brooke, Zachary Nugent (1923). The Cambridge medieval history. Camb. Univ. Press. σελ. 67-68. OCLC 271025434 (http:/ / worldcat. org/ oclc/ 271025434). "The new ruler, Romanus II… took possession of the government, or rather handed it over to his wife Theophano. We have already seen who this wife was. The daughter of Craterus, a poor tavern-keeper of Laconian origin, she owed the unhoped-for honour of ascending the throne solely to her beauty and her vices." [4] Durant, Will – Durant, Ariel (1950). The Story of Civilization: The age of Faith; a history of medieval civilization - Christian, Islamic, and Judaic - from Constantine to Dante: A.D. 325-1300.. Simon and Schuster. σελ. 429. OCLC 245829181 (http:/ / worldcat. org/ oclc/ 245829181). "Perhaps Romanus II (958-63) was like other children, and did not read his father's books. He married a Greek girl, Theophano; she was suspected of poisoning her father-in-law and hastening Romanus' death" [5] Nicol, Donald MacGillivray (1992). Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations. Cambridge University Press. σελ. 44. ISBN 0521428947. "Basil II was aware that Otto had been made susceptible to Byzantine influence and ideas by his Greek mother Theophano."

109

Βασίλειος Β'

110

[6] Hyslop, R. (2008). Varangian. Cuthan Books. σελ. 545. ISBN 0955871824. "Theophana, a Greek inn-keeper's daughter, married the emperor Romanus II in 958. She was alleged to have murdered this husband to marry the general Nicephorus" [7] Goodacre, Hugh George (1957). A handbook of the coinage of the Byzantine Empire. Spink. σελ. 203. OCLC 2705898 (http:/ / worldcat. org/ oclc/ 2705898). "Theophano, in spite of her accomplishments, was but of the humblest birth…she came from Laconia, no doubt bringing with her thence the peerless beauty of the Greek type. Romanus II and Theophano were married about the year 956"

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Οι μάχες του Ελληνισμού: Κλειδί (http://tovima.dolnet.gr/front_page.php?fyllo=13825&section=Y) (αφιέρωμα της εφημερίδας «Το Βήμα») • Βασίλειος Β' ο Μακεδόνας (http://www.agiasofia.com/greek/greek3.html) Προηγούμενος Ιωάννης Τσιμισκής

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου 976–1025

Επόμενος Κωνσταντίνος Η'

111

Ζωή Α' Ζωή Α' Η Ζωή η Πορφυρογέννητη (περ. 978 – Ιούνιος 1050) υπήρξε Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου 1042. Χαρακτηρίστηκε ως η περισσότερο ερωτομανής Αυτοκράτειρα. Διατηρώντας τη συμβασιλεία και προσφέροντας τον θρόνο στους διαδοχικούς συζύγους της συνήψε τρεις γάμους με τους εξής συζύγους: α) τον Αυτοκράτορα Ρωμανό Γ' τον Αργυρό (+1034), β) τον Αυτοκράτορα Μιχαήλ Δ' τον Παφλαγώνα (+1041) και γ) τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Θ' τον Μονομάχο (*980, +1054). Παρά τους τρεις γάμους της πέθανε το 1050 άκληρη.

Δείτε επίσης • Μακεδονική Δυναστεία Η Αυτοκράτειρα Ζωή όπως απεικονίζεται σε μωσαϊκό της Αγίας Σοφίας

Προκάτοχος: Βυζαντινή Αυτοκράτειρα Διάδοχος: Μιχαήλ Ε' Κωνσταντίνος Θ'

112

Θεοδώρα (11ος αιώνας) Θεοδώρα (11ος αιώνας) Το άρθρο αφορά την Αυτοκράτειρα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, του 11ου αιώνα. Για άλλες γυναίκες με το ίδιο όνομα, δείτε: Θεοδώρα Η Θεοδώρα (981 - 31 Αυγούστου 1056) ήταν αυτοκράτειρα του Βυζαντίου από τις 11 Ιανουαρίου 1055 ως τις 31 Αυγούστου 1056. Κατά πάσα πιθανότητα άθελά της, η μικρή κόρη του Κωνσταντίνου Η' ήδη άνω των εξήντα ετών, αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση μετά το θάνατο του Κωνσταντίνου Θ'. Κυβερνά με σύνεση, σε όποιο βαθμό της επέτρεπε η ηλικία και το φύλο της, Νόμισμα με τη μορφή του Χριστού από τη μια πλευρά και της δεδομένου ότι δεν ήταν ιδιαίτερα δυναμική, ενώ είχε Θεοδώρας από την άλλη επανέλθει από πολυετή μοναστική ζωή. Σημαντικότερη απόφασή της και όχι ιδιαίτερα επιτυχημένη, είναι ο ορισμός ως διαδόχου του Μιχαήλ Βρίνγκα, μετέπειτα γνωστού ως "Στρατιωτικού", απόγονο του Ιωσήφ Βρίνγκα, αξιωματούχου τον καιρό της βασιλείας του παππού της του Ρωμανού Β’. Η Θεοδώρα, η νεότερη από τις κόρες του Κωνσταντίνου του Η’ ήταν - όπως μας μαρτυρεί ο Μιχαήλ Ψελλός σκιαγραφώντας το χαρακτήρα της, σε αντιπαραβολή με αυτόν της Ζωής - ψηλή, αδύνατη, απότομη και γρήγορη στο λόγο, χαμογελαστή, όχι ιδιαίτερα εύστροφη και όμορφη, και ιδιαίτερα φειδωλή.[1] Διέθετε δυναμικό και φιλόδοξο χαρακτήρα καθώς στην αρχή της βασιλείας του Ρωμανού Γ’ Αργυρού (1029) φαίνεται ότι έπαιξε κάποιο ρόλο στην εκδήλωση των συνωμοσιών του Προυσιανού και του Κωνσταντίνου Διογένη, οδηγώντας τη Ζωή στην απόφαση να την περιορίσει στη μονή Πετρίου. Ο Ψελλός αναφέρει ότι «ο φθόνος [...] χώρισε τις δύο αδελφές» και πως η θέση της στο μοναστήρι ήταν «αξιοσέβαστη».[2] Η κουρά της Θεοδώρας, ισοδυναμούσε με ποινή και αποκλεισμό από την πολιτειακή οργάνωση της αυτοκρατορίας. Συμμετείχε επίσης και στην τιμωρία με τύφλωση του Μιχαήλ Ε’ και του Ιωάννη Ορφανοτρόφου το 1043. Η Θεοδώρα, θα αναλάβει για δεύτερη φορά την αυτοκρατορική εξουσία - ως μόνη κάτοχός της - στις 11 Ιανουαρίου του 1055,[3] αμέσως μετά το θάνατο του Μονομάχου, αφού πρώτα εξουδετέρωσε τις απειλές που είχαν εμφανισθεί. Από την μιά πλευρά οι άνθρωποι του Κωνσταντίνου του Θ΄ προσπάθησαν να αναγορεύσουν αυτοκράτορα τον δούκα Βουλγαρίας Νικηφόρο Πρωτεύοντα. Απέτυχαν όμως και έχασαν τις θέσεις τους. Από την άλλη πλευρά, ο πατρίκιος Βρυέννιος, εκπρόσωπος της στρατιωτικής αριστοκρατίας και αρχηγός των Μακεδονικών δυνάμεων (των δυνάμεων δηλαδή που είχαν υποστηρίξει τον πατρίκιο Λέοντα Τορνίκιο οκτώ χρόνια νωρίτερα) αποπειράθηκε φαίνεται και αυτός να στασιάσει. Απέτυχε και εξορίστηκε, ενώ η μεγάλη περιουσία του δημεύτηκε[4] . Τα παραπάνω γεγονότα παραλείπονται από την εξιστόρηση του Ψελλού. Αποφάσισε να μην παντρευτεί και απέκρουσε κάθε προσπάθεια από στρατό ή κλήρο - ο πατριάρχης Μιχαήλ Α΄ Κηρουλάριος δυσανασχετούσε επειδή αυτοκράτωρ ήταν μια γυναίκα[5] - να πάρει σύζυγο συνάρχοντα[6] , υπερασπίσθηκε δραστικότατα την ανεξαρτησία της από τις επιβουλές και επιρροές της στρατιωτικής τάξης, αλλά και της κοινής γνώμης που σύμφωνα με τον Ψελλό δεν ήταν σύμφωνη με μία τέτοια διευθέτηση των πραγμάτων. «Όλοι βέβαια το θεωρούσαν απρεπές να εκθηλύνεται έτσι η άλλοτε αρρενωπή εξουσία των Ρωμαίων»[7] . Όχι τόσο από την επιθυμία για μονοκρατορία, όσο όπως παρατηρεί ο Ψελλός, επειδή ίσως δεν ήθελε να ακολουθήσει τη μοίρα της Ζωής[8] . Έτσι, παίρνοντας την έγκριση των ικανών αξιωματούχων που

Θεοδώρα (11ος αιώνας) πρόσκεινταν ευνοϊκά,[9] παραχώρησε τη διοίκηση του κράτους στον έμπιστό της πρωθυπουργό πρωτοσύγκελο Λέοντα Παρασπόνδυλο, έναν δυσπρόσιτο αλλά ικανό πολιτικό τον οποίο ο Ψελλός μέμφεται, καθώς κατακρίνει τη Θεοδώρα για την επιλογή της αυτή.[10] Παρά το ότι ο Ψελλός καταρχάς χαρακτηρίζει τη διακυβέρνηση της Θεοδώρας συνετή, κατόπιν παρατηρεί ότι ήταν απαραίτητη η ανάληψη των κρατικών ηνίων από έναν άνδρα. Εντούτοις, ο Ψελλός μαρτυρεί την ύπαρξη ενός γενικότερου κλίματος δυσαρέσκειας, εξαιτίας του ότι η Ρωμαϊκή αρχή βρισκόταν στα χέρια μιας γυναίκας, ενώ τέλος, ακόμη και τα θετικά στοιχεία που αποδίδει στη βασιλεία της Θεοδώρας έχουν να κάνουν περισσότερο με τη διεθνή και εσωτερική πολιτική συγκυρία και πολλή λιγότερο με τις πραγματικές της ικανότητες στην άσκηση της αυτοκρατορικής εξουσίας.[11] Κυβέρνησε όπως οι αυτοκράτορες: ήταν προϊσταμένη της αυλής, διόριζε αξιωματούχους, εξέδιδε διατάγματα, ρύθμιζε δικαστικές διαφορές, δέχονταν πρέσβεις και αρχηγούς κρατών, εκπλήρωνε τυπικό ρόλο του αυτοκράτορα και λάμβανε αποφάσεις σχετικά με ζητήματα οικονομικής ή εξωτερικής πολιτικής, πάντα με «σοβαρή φωνή» όπως μας πληροφορεί ο Ψελλός.[12] Το μοναδικό ίσως μειονέκτημα ήταν ότι δεν μπορούσε να οδηγήσει προσωπικά το στρατό στη μάχη. Φαίνεται πως είχε πλήρη συναίσθηση της δύναμής της. Όταν ανέβηκε στο θρόνο, ενώ κατά το έθιμο, για να πάρει με το μέρος της αρχές και λαό έπρεπε να κάνει δωρεές, εκείνη αρνήθηκε δικαιολογώντας την απόφασή της αυτή, σύμφωνα με τον Ψελλό, ως ανανέωση αρχής που ανήκε στη νόμιμη κληρονόμο.[13] Εδώ έχουμε και μια πρόσθετη πληροφορία που αφορά στη φιλαργυρία της αλλά και την οικονομική πολιτική που εφάρμοσε κατά την περίοδο που ήταν στην εξουσία. Η Θεοδώρα κατά την περίοδο της βασιλείας της έκοψε χρυσά νομίσματα. Πέθανε τον Αύγουστο του 1056 σε ηλικία περίπου εβδομήντα ετών, από κάποιο γαστρεντερικό πρόβλημα, όπως αναφέρει ο Ψελλός και έστεψε διάδοχό της τον Μιχαήλ ΣΤ΄ τον Στρατιωτικό, χωρίς όμως να έχει προνοήσει για τη διαδοχή. Η βασιλεία της Θεοδώρας της πορφυρογέννητης σήμανε και το τέλος της Μακεδονικής δυναστείας. Φαίνεται πως οι βυζαντινές αυτοκράτειρες που κατάφεραν να αναρριχηθούν στο ύπατο αξίωμα και πιο συγκεκριμένα η Θεοδώρα, εκτός από την ευγλωττία της, την φιλοδοξία και την ανάμειξή της στις δολοπλοκίες και τις ίντριγκες του παλατιού της Κωνσταντινούπολης, έδρασε ως ικανή αυτοκρατόρισσα-μονάρχης που εκμεταλλεύθηκε τις προσωπικές ατέλειες και αδυναμίες του κύκλου της, χωρίς να παραιτηθεί από τα προνόμια που της παρείχε η θέση της ως μέλους της Μακεδονικής δυναστείας.

Σημειώσεις - παραπομπές [1] Χρονογραφία, 193-194. [20] ό.π., 180. [2] Οικονομίδης Ν., στο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, «Η ενοποίηση του Ευρασιατικού χώρου 945-1071» στο «Η Θεοδώρα

(1055-1056) τόμος Ζ', Εκδοτική Αθηνών, 2000, Αθήνα, 140. [3] Schlumberger G, Η Βυζαντινή εποποία κατά τα τέλη της Ι’ εκατονταετηρίδος , Τρίτο μέρος , Αι πορφυρογέννηται Ζωή και

Θεοδώρα (1025-1057), μτφ. Λαμπρίδου Ι., Σακελλαρίου Δ., Αθήνα 1906. [4] Χρονογραφία, 304. [5] ό.π., 300. [6] Νικολάου Κ., ό.π., 35. [7] Χρονογραφία, 296. [8] {ό.π., 296. [9] ό.π., 298. [10] ό.π., 297. [11] ό.π., 296. [12] ό.π., 297. [13] ό.π., 306.

113

Θεοδώρα (11ος αιώνας)

Βιβλιογραφία • Ψελλός Μιχαήλ, Χρονογραφία, τόμ. Β’, (μτφρ-εισ-σχ. Βρ. Καραλής, Άγρωστις, Αθήνα, 1992. • Οικονομίδης Ν., «Η ενοποίηση του Ευρασιατικού χώρου 945-1071» στο Το Βυζαντινό κράτος στην ακμή της δυνάμεως του τόμ. Ζ΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000. • Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. II-The Apogee • Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453" • Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

Δικτυακοί τόποι • Ζωή Γκίνη, Θεοδώρα η πορφυρογέννητη: η τελευταία Μακεδόνισσα αυτοκράτειρα, στο archive.gr (http:// www.archive.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=210) Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Κωνσταντίνος Θ' ο Μονομάχος Μιχαήλ ΣΤ' ο Στρατιωτικός

114

115

Ιωάννης Τσιμισκής Ιωάννης Τσιμισκής Ο Ιωάννης Τσιμισκής (925-10 Ιανουαρίου 976) ήταν ένας από τους μεγαλύτερους αυτοκράτορες και στρατηγούς του Βυζαντίου. Η ανάρρησή του στο θρόνο στις 11 Δεκεμβρίου 969, έγινε μετά από συνομωσία και κατόπιν δολοφονία του θείου του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά. Ήταν πάντως ικανότατος ηγέτης με πολύπλευρες δυνατότητες. Ήταν φιλόπτωχος, ευγενής και δίκαιος και έλαβε φιλολαϊκά μέτρα. Στη συνομωσία του εναντίον του Νικηφόρου συμμετείχε ή ίσως και πρωτοσταστούσε η Θεοφανώ, η οποία υπήρξε σύζυγος αρχικά του Ρωμανού Β΄ και στη συνέχεια σύζυγος του Νικηφόρου Φωκά. Η Θεοφανώ κρίνοντας ότι ο Φωκάς με τα αυστηρά μέτρα του προκαλούσε λαϊκή δυσαρέσκεια, συνωμότησε με τον εραστή της Τσιμισκή να τον σκοτώσουν και να αναλάβει αυτός τη διακυβέρνηση ως νέος σύζυγός της. Η Θεοφανώ έβαλε στο παλάτι τους δολοφόνους συνωμοτώντας και με άλλα μέλη του αυλικού περιβάλλοντος και αυτοί σκότωσαν τον αυτοκράτορα στο υπνοδωμάτιό του. Ομως η συνωμοσία ήταν πασιφανής και όλο το βάρος έπεσε στη Θεοφανώ, με αποτέλεσμα ο Πατριάρχης να δηλώσει στον Τσιμισκή ότι δεν θα τον έχριζε αυτοκράτορα αν δεν απομάκρυνε τη Θεοφανώ από το παλάτι[1] . Προκειμένου ο Τσιμισκής να αποφύγει το προφανές σκάνδαλο, την αποκήρυξε και την έκλεισε σε μοναστήρι. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, είχε στη διάθεσή του ικανούς στρατηγούς, και κυρίως τους Βάρδα Σκληρό και Πέτρο Φωκά (ανηψιό του Νικηφόρου). Με τη βοήθειά τους, εξουδετέρωσε την απειλή των Ρως υπό τον Σβυατισλάβο. Αντιμετώπισε επίσης με επιτυχία το πραξικόπημα του αδελφού του Πέτρου Βάρδα Φωκά, ενώ ταυτόχρονα ήταν μεγαλόψυχα ευγενικός με τους συνωμότες. Παντρεύτηκε μία από τις αδελφές του Ρωμανού Β’, τη Θεοδώρα, μια γυναίκα θεοσεβή και ήπια το 971. Πάντρεψε την ανηψιά του Θεοφανώ με το Δυτικό πρίγκηπα και διάδοχο Όθωνα Γ’ (Όττο Γ'), για διπλωματικούς λόγους. Διεξήγαγε σημαντικές μάχες στη Βουλγαρία αλλά και στην Ανατολή, κατακτώντας αχανείς εκτάσεις σε Βορρά και Ανατολή για λογαριασμό της Αυτοκρατορίας. Ο θάνατός του επήλθε από κάποιου είδους δηλητηρίαση. Απολογιστικά το έργο του είναι λαμπρό, και είναι σίγουρα από τους συντελεστές της πορείας προς την κορύφωση της δύναμης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, που έμελλε να γίνει κατά την περίοδο του επόμενου αυτοκράτορα, Βασιλείου Β' Βουλγαροκτόνου.

Βιβλιογραφία • • • •

Λέοντος τοῦ Διακόνου, Ἱστορίαι Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. II-The Apogee Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453" Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

Παραπομπές [1] Μεγάλη Ελληνικη Εγκυκλοπαίδεια Παύλου Δρανδάκη Προκάτοχος: Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος: Νικηφόρος Β' Βασίλειος Β'

116

Κωνσταντίνος Ζ' Κωνσταντίνος Ζ' Ο Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Κωνσταντίνος Ζ' Πορφυρογέννητος, γιός του αυτοκράτορα Λέοντος ΣΤ' του Σοφού, βασίλεψε επισήμως ως διάδοχος του αυτοκράτορα Αλέξανδρου από το 913 μέχρι το θάνατό του το 959. Ο θάνατος του Αλέξανδρου, βρίσκει τον Κωνσταντίνο ανήλικο. Η μητέρα του Ζωή Καρβουνοψίνα αναλαμβάνει τη διοίκηση ως κηδεμών του. Η Ζωή κυβέρνησε στο όνομα του νεαρού γιού της, σημείωσε δε και ορισμένες στρατιωτικές επιτυχίες κατά των εξωτερικών εχθρών της. Ο Βυζαντινός στρατός υπό τον Λέοντα Φωκά γνώρισε δύο σημαντικότατες ήττες από τα Βουλγαρικά στρατεύματα υπό τον ηγεμόνα Συμεών, στην Αγχίαλο (σημερινό Μπουργκάς). Ακριβώς τον καιρό αυτό, ο διοικητής του Βυζαντινού στόλου Ρωμανός Α' Λεκαπηνός, ορισμένος ως προστάτης του νεαρού Αυτοκράτορα, επέστρεψε στην Πόλη, όπου έδωσε το χέρι της κόρης του Ελένης στον Κωνσταντίνο. Ο Ρωμανός είχε στόχους σφετερισμού του θρόνου και επιβολής του γένους του ως νέας αυτοκρατορικής δυναστείας, η δε δράση του και λοιπές κινήσεις του κατά τη διάρκεια των στρατιωτικών επιχειρήσεων με τους Βουλγάρους ήταν ύποπτη. Ο Ρωμανός σταδιακά συγκεντρώνει στα χέρια του την εξουσία και από το 919 και μέχρι το θάνατό του, ο Κωνσταντίνος δεν έχει ουσιαστική συμμετοχή στη διακυβέρνηση, ενώ η μητέρα του Ζωή απομακρύνεται δια της βυζαντινής μεθόδου του υποχρεωτικού εγκλεισμού σε μοναστήρι. Ο Κωνσταντίνος επιστρέφει ώριμος πλέον στην εξουσία το 945. Ήταν εξαιρετικά μορφωμένος και διανοούμενος όπως και ο πατέρας του. Έχοντας περάσει μεγάλο μέρος της ζωής του στη σκιά της διακυβέρνησης του πεθερού του Λεκαπηνού, αφιερώθηκε στη μελέτη. Άφησε τεράστιο συγγραφικό έργο, με εξέχον το σύγγραμμά του περί του Βυζαντινού πρωτοκόλλου "De Ceremoniis Aulae Byzantinae", το οποίο έχει σωθεί και αποτελεί τη βασική πηγή των ιστορικών σχετικά με το πολύπλοκο και βαρύ πρωτόκολλο που ακολουθούσαν οι Βυζαντινοί αξιωματούχοι και κυρίως η Αυτοκρατορική οικογένεια. Ως Αυτοκράτορας ήταν συνετός. Ενίσχυσε τους φτωχούς έναντι των πλουσίων φεουδαρχών, αποκαθιστώντας μια καλή κοινωνική ισορροπία. Η γυναίκα τoυ Ελένη Λεκαπηνή ήταν από τους βασικούς του συμβούλους και τον επηρρέαζε, στάθηκε κοντά του σε όλες του τις διαμάχες με τον πατέρα της. Ήταν πολύ αγαπητός στο λαό, ο οποίος σεβόταν τόσο τη μόρφωση, όσο και τα παθήματά του από τους Λεκαπηνούς. Η διακυβέρνησή του σφραγίζει μια σταθερά ανοδική πορεία της ισχύος της Αυτοκρατορίας, που ξεκίνησε από τον παππού του Βασίλειο, ιδρυτή της δυναστείας των Μακεδόνων. Πέθανε από ανεξήγητη ασθένεια το 959.

Κωνσταντίνος Ζ'

117

Βιβλιογραφία • Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. ΙΙ-The Apogee • Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453" • Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Κωνσταντίνος Ζ΄ Πορφυρογέννητος: Ο λόγιος αυτοκράτορας [1], άρθρο στο διαδικτυακό περιοδικό Αντίβαρο [2] Προκάτοχος: Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος: Αλέξανδρος Ρωμανός Β'

Παραπομπές [1] http:/ / www. antibaro. gr/ index. php?option=com_content& view=article& id=854:2008-10-18-10-17-47& catid=106:history-byzantium& Itemid=292 [2] http:/ / www. antibaro. gr/

118

Κωνσταντίνος Η' Κωνσταντίνος Η' Ο Κωνσταντίνος Η΄, γιος του Ρωμανού Β’ και της Θεοφανούς, γεννήθηκε γύρω στα 960. Ήταν ο μικρότερος αδελφός του Βασιλείου Β’ και συμβασίλευσε μαζί του από το 963 μέχρι το 1025. Τα πρώτα χρόνια της βασιλείας τους, τα δύο αδέλφια είχαν επισκιασθεί από τους στρατιωτικούς Νικηφόρο Φωκά και Ιωάννη Τσιμισκή, καθώς και από τον ευνούχο θείο τους Βασίλειο. Αυτήν την Νόμισμα με τη μορφή του Κωνσταντίνου Η' περίοδο ο ευνούχος Βασίλειος είχε ωθήσει τα δύο αδέλφια στον έκλυτο βίο και τις κάθε είδους διασκεδάσεις προκειμένου να τους κρατάει μακριά από την εξουσία και να είναι πάντοτε εξαρτώμενοι απ’ αυτόν. Όταν ο Βασίλειος ανέλαβε την εξουσία, ο Κωνσταντίνος συνέχισε να αδιαφορεί για τις κρατικές υποθέσεις και να ασχολείται μόνο με τις διασκεδάσεις του. Λέγεται μάλιστα ότι περνούσε περισσότερο καιρό στον Ιππόδρομο απ’ ότι στην αίθουσα του θρόνου. Ο Κωνσταντίνος αρχικά είχε αρραβωνιαστεί με μια κόρη του τσάρου Βόρι Β’ της Βουλγαρίας, τελικά όμως παντρεύτηκε με μια Βυζαντινή αριστοκράτισσα, την Ελένη, με την οποία απέκτησε τρεις κόρες, την Ευδοκία, που έγινε μοναχή, τη Ζωή και τη Θεοδώρα. Μετά το θάνατο του αδελφού του και του ίδιου, οι δυο αδελφές έμειναν οι τελευταίοι απόγονοι της Μακεδονικής δυναστείας. Στέφθηκε συναυτοκράτορας το 962 και φορούσε το στέμμα ήδη επί 63 χρόνια, όταν στις 25 Δεκεμβρίου 1025, μετά το θάνατο του αδελφού του, κλήθηκε να αναλάβει ως μονοκράτορας την διακυβέρνηση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Ο έκλυτος βίος των νεανικών του χρόνων είχαν επιβαρύνει σοβαρότατα την υγεία του, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να ασκήσει αποτελεσματικά την εξουσία. Όμως είναι άδικο να θεωρηθεί η βασιλεία του καταστροφική. Μέσα στα λιγότερο από τρία χρόνια κατάφερε να κινητοποιήσει την κρατική μηχανή, με αποτέλεσμα αυτή να συγκεντρώσει φόρους πέντε ετών (δηλαδή και τους καθυστερούμενους από τα χρόνια του Βασιλείου Β’ φόρους). Επίσης παρά τις συνεχείς πιέσεις της αριστοκρατίας της γης δεν δέχτηκε να ακυρώσει το αλληλέγγυον και τους υπόλοιπους νόμους, οι οποίοι προστάτευαν τους μικροκαλλιεργητές από τους δυνατούς. Κύριο μέλημα της βασιλείας του ήταν να βρεθούν σύζυγοι για τις ηλικιωμένες κόρες του, που θα τον διαδεχόντουσαν. Τελικά, ήδη βαρύτατα ασθενής, κατάφερε να παντρέψει τη Ζωή με τον Ύπαρχο Κωνσταντινουπόλεως και παλιό αριστοκράτη Ρωμανό τον Αργυρό. Λίγες μέρες μετά το γάμο, στις 15 Νοεμβρίου 1028, πέθανε. Τον διαδέχτηκε ο γαμπρός του Ρωμανός. Κυριότερη πηγή της βασιλείας του είναι η χρονογραφία του Μιχαήλ Ψελλού. Προκάτοχος: Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος: Βασίλειος Α' Ζωή και Ρωμανός Γ'

119

Κωνσταντίνος Θ' Κωνσταντίνος Θ' Ο Κωνσταντίνος Θ' ήταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου από τις 11 Ιουνίου 1042 έως τις11 Ιανουαρίου 1055, γνωστός ως Κωνσταντίνος ο Μονομάχος.

Η επιλογή του στο Αυτοκρατορικό αξίωμα Μετά την φυγή του Μιχαήλ Ε' η αυτοκράτειρα Ζωή έμεινε η μόνη κυρίαρχη στο Παλάτιον. Πρώτη της φροντίδα ήταν να απομακρύνει την αδελφή της Θεοδώρα ώστε να μείνει μόνη στην διακυβέρνηση Μωσαϊκό από την Αγία Σοφία με τον Κωνσταντίνο Θ΄ και την της αυτοκρατορίας. Επειδή όμως ο λαός αντέδρασε Αυτοκράτειρα Ζωή και την υποχρέωσε να συμβασιλεύει με την αδελφή της, σκέφθηκε να παντρευτεί κάποιον που στην συνέχεια θα αναγόρευε Βασιλέα για να μπορεί μέσω αυτού να κυβερνά ανενόχλητη. Υποψήφιος για τον ρόλο αυτό ήταν ο Κατεπάνω Κωνσταντίνος ο Αρτοκλίνης ο οποίος ήταν παντρεμένος. Όταν όμως η σύζυγός του έμαθε της προθέσεις της Ζωής έσπευσε να τον δηλητηριάσει. Έτσι η Ζωή έστρεψε την προσοχή της στον Κωνσταντίνο τον Μονομάχο. Τον ανακάλεσε από την εξορία του στην Λέσβο και τον διόρισε Δικαστή Ελλήνων. Στην συνέχεια τον παντρεύτηκε και την επομένη 11 Ιουνίου 1042, τον έστεψε Βασιλέα.

Οικονομική και διοικητική πολιτική Ο Κωνσταντίνος Θ΄ ήταν άνθρωπος μέτριος, που η τύχη τον ανάγκασε να αντιμετωπίσει, χωρίς επιτυχία όμως, τις μεγάλες δυσκολίες της εποχής του. Για να γίνει αγαπητός στον λαό της Κωνσταντινούπολης άρχισε να μοιράζει άφθονα χρήματα στο πλήθος και στην προσπάθεια εξασφάλισης χρημάτων, καθιερώνει την συνήθεια της εκμίσθωσης των φόρων σε ιδιώτες. Εφάρμοσε επίσης την πρακτική εξαγοράς της στρατιωτικής θητείας ενώ πιθανότατα εισάγεται και ο θεσμός της «πρόνοιας». Οι εκμισθωτές των

Η Αυτοκρατορία και η διοικητική της διαίρεση επί Κωνσταντίνου Θ' (1045).

Κωνσταντίνος Θ' φόρων πλήρωναν άμεσα στην αυτοκρατορία τους φόρους που έπρεπε να καταβάλει μια περιοχή και στη συνέχεια τους εισέπρατταν οι ίδιοι από τους φορολογούμενους. Το μέτρο αυτό αποδείχθηκε ολέθριο αφού οι ιδιώτες εισέπρατταν από τους πολίτες ποσά πολύ μεγαλύτερα από εκείνα που σύμφωνα με τους νόμους έπρεπε να καταβληθούν. Ο εξαργυρισμός της θητείας, η δυνατότητα δηλαδή των πολιτών να εξαγοράζουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις, αποδυνάμωνε τους στρατούς των Θεμάτων και αύξανε τις ανάγκες σε μισθοφόρους. Τέλος η «πρόνοια», η παραχώρηση δηλαδή μεγάλων κρατικών εκτάσεων σε σημαντικούς πολίτες, με την υποχρέωση να παρέχουν προστασία στους κατοίκους αυτών των περιοχών, επιδείνωσε τη θέση του κράτους, της εκκλησίας και των πολιτών διότι οι προστάτες θα συνέλεγαν τους φόρους των περιοχών για δικό τους όφελος.

Στάσεις στο εσωτερικό της Αυτοκρατορίας Η επανάσταση του Στέφανου Βόϊσλαβ Ο Μονομάχος αφού εξόρισε όσους ήταν αντίθετοι στην πολιτική της Ζωής, έστρεψε την προσοχή του στον Σέρβο επαναστάτη Στέφανο Βόϊσλαβ ο οποίος επιχειρούσε επιδρομές στα εδάφη της αυτοκρατορίας. Ανάθεσε την αντιμετώπισή αυτής της στάσης στον άρχοντα του Δυρραχίου, Μιχαήλ. Αυτός μη έχοντας πολεμική πείρα, ξεκίνησε με εξήντα χιλιάδες στρατό και αφού λεηλάτησε την Σερβία αποφάσισε να επιστρέψει χωρίς να έχει αντιμετωπίσει τον επαναστάτη ο οποίος όμως του επετέθη, αποδεκατίζοντας το Βυζαντινό στράτευμα.

Η επανάσταση του στρατηγού Γεωργίου Μανιάκη. Ο στρατηγός Μανιάκης είχε σταλθεί από την Ζωή για να ανακτήσει τη Σικελία και την Κάτω Ιταλία για λογαριασμό των Βυζαντινών. Η διαφθορά όμως στο παλάτι, η υπέρογκη φορολόγηση, η ασυδοσία του αυτοκρατορικού περιβάλλοντος και των αξιωματούχων της αυλής, τον οδήγησαν σε ανταρσία όταν το 1042, ανακλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Ο στρατηγός ξεκίνησε με τον στρατό του για να ανατρέψει τον Μονομάχο, αλλά σκοτώθηκε το 1043 στην μάχη με τα αυτοκρατορικά στρατεύματα γύρω από τον Οστροβό.

Επιδρομή των Ρώσων Στα μέσα του 1043 έγινε η τελευταία μεγάλη επίθεση των εκχριστιανισμένων πια Ρώσων του Κιέβου κατά της Κωνσταντινούπολης. Λαβαίνοντας αφορμή την δολοφονία ενός Ρώσου εμπόρου στην Πόλη, ο ηγεμόνας τους Γιαροσλάβ, έστειλε τον γιο του Βλαδίμηρο με στρατιά 100.000 ανδρών που κατέπλευσε στο λιμάνι που βρίσκονταν στο στόμιο του Πόντου και απείλησε πολιορκία της Κωνσταντινούπολης. Ο Μονομάχος προσπάθησε να έλθει σε διαπραγματεύσεις οι οποίες όμως απέτυχαν. Έτσι ο Βυζαντινός στόλος εισπλέοντας στο λιμάνι όπου βρίσκονταν οι Ρώσοι, έκαψε επτά πλοία τους με το υγρόν πύρ και βύθισε άλλα τρία. Οι Ρώσοι πανικοβλήθηκαν και έχοντας αντίθετο τον άνεμο οδήγησαν τα πλεούμενά της στην στεριά όπου εξώκειλαν στα βράχια. Ελάχιστα πλοία διασώθηκαν και πήραν τον δρόμο της επιστροφής, ενώ το μεγαλύτερο τμήμα των στρατιωτών ξεκίνησαν την επιστροφή τους πεζοί. Στην Βάρνα οι βυζαντινοί τους επιτέθηκαν σκοτώνοντας τους περισσοτέρους ενώ αιχμαλώτισαν 800 και τους έστειλαν στην Πόλη. Το 1046 Βυζαντινοί και Ρώσοι υπέγραψαν νέα εμπορική συνθήκη ειρήνης.

Προσάρτηση της Μεγάλης Αρμενίας στο Βυζάντιο Πριν τον θάνατό του ο Βασίλειος Β΄ εξασφάλισε ότι ο μάγιστρος Ιωβανεσίκης, ισόβιος άρχοντας του Ανίου και της Μεγάλης Αρμενίας θα κληροδοτούσε τα εδάφη του στο Βυζάντιο. Ο γιος του Ιωβανεσίκη όμως , Κακίκιος, δεν παρέδωσε τα εδάφη στο Βυζάντιο μετά τον θάνατο του πατέρα του. Ο Μονομάχος διέταξε τότε τον στρατηγό της Ιβηρίας Μιχαήλ Ιασίτη να πολεμήσει τον Κακίκιο και να καταλάβει τα εδάφη του. Ο Μιχαήλ νικήθηκε. Έτσι ο Κωνσταντίνος αναγκάστηκε να στείλει άλλο στράτευμα υπό τον Στρατηγό Κεκαυμένο ζητώντας ταυτόχρονα και την βοήθεια του Μωαμεθανού ηγεμόνα της Περσαρμενίας Αβουλσεβάρ για την από

120

Κωνσταντίνος Θ'

121

κοινού κατάκτηση της Αρμενίας πράγμα που επιτεύχθηκε το 1044.

Ίδρυση της νομικής Σχολής στην Κωνσταντινούπολη Η σχολή, που με τα σημερινά δεδομένα θα χαρακτηρίζονταν σαν το πρώτο Πανεπιστήμιο, ιδρύθηκε το 1045 στην Κωνσταντινούπολη και είχε σαν αποστολή την εκπαίδευση ανωτάτων υπαλλήλων που θα θέτονταν στην υπηρεσία της αυτοκρατορίας και νομικών. Ήταν χωρισμένη σε δύο τομείς, τον φιλοσοφικό με προϊστάμενο τον ύπατο των φιλοσόφων, θέση την οποία υπηρέτησε ο λόγιος Μιχαήλ Ψελλός, και τον νομικό με προϊστάμενο τον νομοφύλακα.

Επιθέσεις των Πετσενέγων Γύρω στα 1045 μερικές φυλές Πετσενέγων αφού επιτέθηκαν κατά της αυτοκρατορίας συνθηκολόγησαν, έγιναν Χριστιανοί και εγκαταστάθηκαν μόνιμα ως φοιδεράτοι σε αυτοκρατορικά εδάφη.

Πρώτη επέλαση των Τούρκων στη Μικρά Ασία Το 1045 οι Σελτζούκοι Τούρκοι κυρίευσαν μέρος της Περσίας και ο ηγεμόνας τους Τογρουλβέγ (ή Τογρούλ Μπεγ) αναγορεύτηκε Σουλτάνος με έδρα το Χαμαντάν. Το 1048 ο Σουλτάνος Τογλουβέγ έστειλε τον ανεψιό του Ασλάν με 20.000 άνδρες να κυριεύσει την Μηδία. Αντιμετωπίστηκε όμως από τους Στρατηγούς Ααρών και Κεκαυμένο και σκοτώθηκε στην Μάχη. Ο Σουλτάνος εξαγριώθηκε και έστειλε τον ετεροθαλή αδελφό του Ιμπραήμ Ινάλ με 100.000 στρατιώτες για την κατάκτηση της Μηδίας. Οι Βυζαντινοί λόγω διχογνωμίας στην τακτική, καθυστέρησαν να τους αντιμετωπίσουν. Έτσι οι Τούρκοι με την άνεσή τους κυρίεψαν μία από τις πλουσιότερες πόλεις της περιοχής. Σε μάχη που έγινε στις 18 Σεπτεμβρίου 1048 κοντά στο φρούριο Καπετρού οι Βυζαντινοί νικήθηκαν. Ήταν η πρώτη επέλαση των Τούρκων στην Μικρά Ασία.

Το Σχίσμα του 1054 Κύριο άρθρο: Σχίσμα του 1054 Κατά την διάρκεια της Βασιλείας του Κωνσταντίνου του Μονομάχου, ο Πάπας Λέων Θ΄, αντιδρώντας στην ένταξη μητροπόλεων της νότιας Ιταλίας στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης, ανακίνησε τις δογματικές, λειτουργικές και εθιμικές διαφορές (το filioque, το πρωτείο του Πάπα κλπ.) μεταξύ των δυο Εκκλησιών. Οι αντιπρόσωποι της παπικής Εκκλησίας που ήλθαν στην Πόλη για να συνομιλήσουν με τον Πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριο και τους θεολόγους της Ανατολής, δεν κατέληξαν τελικά σε συνεννόηση. Η αντιπαράθεση οδήγησε σε αμοιβαίους αναθεματισμούς και στο οριστικό σχίσμα, το οποίο επηρέασε κατά τους επόμενους αιώνες τις πολιτικές εξελίξεις σε Δύση και Ανατολή.

Θάνατος του Κωνσταντίνου Θ΄ Ο Κωνσταντίνος Θ ΄ο Μονομάχος πέθανε στις 11 Ιανουαρίου 1055 ενώ προετοιμαζόταν για εκστρατεία κατά των Τούρκων.

Βιβλιογραφία • Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Αθήνα 1886 Προκάτοχος: Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος: Ζωή Θεοδώρα

122

Λέων ΣΤ' Λέων ΣΤ' Λέων Στ'

Χάλκινο νόμισμα με τη μορφή του Λέοντος Στ' Περίοδος βασιλείας:

886-912

Προηγούμενος Αυτοκράτορας: Βασίλειος Α' Επόμενος Αυτοκράτορας:

Αλέξανδρος του Βυζαντίου

Δυναστεία:

Μακεδονική Δυναστεία

Πατέρας:

Βασίλειος Α'

Ημερομηνία γέννησης:

19 Σεπτεμβρίου 866

Ημερομηνία θανάτου:

11 Μαΐου 912

Ο Λέων ΣΤ' ο Σοφός (866 – 912) ήταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 886 μέχρι το θάνατό του το 912. Γεννήθηκε το 866 και ήταν γιος του ιδρυτή της Μακεδονικής δυναστείας Βασιλείου Α'. Ανέλαβε την εξουσία σε ηλικία 20 ετών, μετά το θάνατο του πατέρα του. Ο πατέρας του είχε σαφέστατη προτίμηση στον πρωτότοκο γιο του Κωνσταντίνο για τη διαδοχή του θρόνου, όμως αυτός πέθανε πρόωρα. Η αντιπάθεια του Βασιλείου στο πρόσωπό του συνεχίστηκε μέχρι το τέλος της ζωής του. Ο ίδιος πάντως πίστευε ότι ήταν γιος του Μιχαήλ Γ', αφού η μητέρα του ήταν ερωμένη του, υπόθεση που ευσταθεί, αλλά δεν μπορεί να αποδειχθεί με βεβαιότητα. Ήταν λόγιος, εξαιρετικά μορφωμένος, εξ ού και το προσωνύμιο Σοφός. Ήταν συμβασιλέας με τον αδελφό του Αλέξανδρο, ο οποίος όμως αδιαφορούσε για τις κρατικές υποθέσεις. Διόρισε επίσης πατριάρχη τον μικρότερο αδερφό του Στέφανο. Βασικός του σύμβουλος ήταν ο Στυλιανός Ζαούτζης, πατέρας της ερωμένης του Λέοντα, Ζωής. Παντρεύτηκε όμως για πολιτικούς λόγους την Θεοφανώ με την οποία απέκτησε μια κόρη, την Ευδοκία. Όταν πέθανε η Θεοφανώ, δόθηκε η δυνατότητα στο Λέοντα να παντρευτεί την αγαπημένη του Ζωή, η οποία όμως πέθανε άτεκνη σε δύο χρόνια. Κατόπιν παντρεύτηκε την Ευδοκία Βαϊανή, η οποία πέθανε κατά τη διάρκεια της γέννησης του γιου του, ο οποίος επίσης δεν επιβίωσε. Έχοντας συνάψει τρεις γάμους, κατέφυγε σε μεθοδεύσεις ούτως ώστε να γίνει δεκτός από την Εκκλησία ένας τέταρτος γάμος, πράγμα που πέτυχε αντικαθιστώντας τον πατριάρχη Νικόλαο το Μυστικό που αντιδρούσε με τον Ευθύμιο, ο οποίος και δέχτηκε τον τέταρτο γάμο. Παντρεύτηκε εν μέσω θυελλωδών διαμαρτυριών από τους αυστηρότερους εκπροσώπους του κλήρου τη Ζωή Καρβουνοψίνα, η οποία πριν το γάμο τους ακόμα γέννησε τον μετέπειτα αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ' Πορφυρογέννητο.

Λέων ΣΤ'

123

Έκανε πόλεμο με τους Βούλγαρους και τους Σαρακηνούς, με ανάμικτα αποτελέσματα. Ολοκλήρωσε το ευρύ νομοθετικό και διοικητικό έργο του πατέρα του, στο οποίο βοήθησε και η βαθιά του μόρφωση. Ο Λέων ήταν ικανότατος αυτοκράτορας και το γενικότερο έργο του κρίνεται θετικό, καθιστώντας ακατανόητη την απόρριψη του Βασιλείου.

124

Μιχαήλ Δ' Μιχαήλ Δ'

Ο Mιχαήλ Δ' από το "Promptuarii Iconum Insigniorum " Αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας Περίοδος εξουσίας 11 Απριλίου 1034 - 10 Δεκεμβρίου 1041 Στέψη

15 Ιανουαρίου, 1559

Προκάτοχος

Ρωμανός Γ'

Διάδοχος

Μιχαήλ Ε'

Σύζυγος

Ζωή Πορφυρογέννητη

Βασιλικός Οίκος

Μακεδονική Δυναστεία (εκ γάμου)

Γέννηση

περ. 1010 Παφλαγονία

Θάνατος

10 Δεκεμβρίου 1041 Μονή των Αγίων Αναργύρων, Κωνσταντινούπολη

Τοποθεσία Ταφής Μονή των Αγίων Αναργύρων, Κωνσταντινούπολη

Ο Μιχαήλ Δ' ο Παφλαγών ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1034-1041) Θαλαμηπόλος των Ανακτόρων επί Ρωμανού Γ' του Αργυρού, ταπεινής καταγωγής και πάσχων από επιληψία και αργότερα από υδρωπικία, ανήλθε στο θρόνο χάριν της ομορφιάς του και τον έρωτα που ενέπνευσε στην ερωτομανή Αυτοκράτειρα Ζωή Α' την Πορφυρογέννητη, η οποία τον παντρεύτηκε και τον επέβαλε ως Αυτοκράτορα. Από την αρχή παραμέρισε τους αντιπάλους του και μοίρασε αξιώματα και θέσεις σε φίλους, συγγενείς και συμπατριώτες του. Λόγω της ασθένειάς του, την εξουσία ουσιαστικά ασκούσε ο πανίσχυρος αδελφός του Ιωάννης ο Ορφανοτρόφος. Ο Ιωάννης αύξησε σημαντικά τη φορολογία, με σκοπό να καλύψει τις αμυντικές ανάγκες, αλλά και για την επανόρθωση ζημιών από θεομηνίες, όπως ένας σεισμός που κατέστρεψε τη Σμύρνη. H σκληρή φορολογική του πολιτική όμως είχε άσχημες συνέπειες στις σχέσεις του Βυζαντίου με γειτονικούς λαούς, κυρίως με τους Βουλγάρους, από τους οποίους ζητήθηκε να πληρώνουν τους φόρους τους σε χρήμα, και όχι πλέον σε είδος, κάτι που τους δημιούργησε οικονομικά προβλήματα. Επίσης, ο Ιωάννης επέβαλε έλληνα αρχιεπίσκοπο στην Αχρίδα, σε αντίθεση με το Βασίλειο Β', ο οποίος είχε επιτρέψει να εκλεγεί Βούλγαρος, προκειμένου να αποφύγει αισθήματα κατωτερότητας. Tο αποτέλεσμα της

Μιχαήλ Δ'

125

πολιτικής αυτής ήταν να προκληθεί το επαναστατικό κίνημα του Πέτρου Δελεάνου ή Οδελεάνου ενάντια στους Βυζαντινούς. Παρά ταύτα, επί Βασιλείας του Μιχαήλ Δ' το Βυζάντιο χάριν των διαπρεπών στρατηγών του (τον Μανιάκην, τον Χαγέν, τον Β. Συναδηνόν, και τον νορβηγό Χάραλντ Σίγκουρντσον με τους μισθοφόρους Βαρράγγους) διεξήγαγε επιτυχείς εκστρατείες, κατά τις οποίες κατελήφθη η Σικελία και καταστράφηκαν οι στόλοι των Αράβων στο Αιγαίο. Επίσης, κατεπνίγη τελικά και η επανάσταση των Βουλγάρων. Οι αυλικές ραδιουργίες όμως, δεν επέτρεψαν στους στρατηγούς αυτούς να συμπληρώσουν τις αποστολές τους, οι δε αντικαταστήσαντες αυτούς απόλεμοι και άπειροι έγινε αφορμή να απωλεσθεί η Σικελία, να κατέβουν οι Βούλγαροι το 1041 μέχρι την Θεσσαλονίκη, από την οποία τελικά εξεδιώχθηκαν από τον Αλουσιάνο, και να παραμείνει ανεξάρτητη η επαναστατημένη Σερβία. Ο Μιχαήλ Δ', αφού συνεννοήθηκε με τη Ζωή και τον αδελφό του Ιωάννη, όρισε διάδοχό του τον ανιψιό του Μιχαήλ Ε' και το καλοκαίρι του 1041 ζήτησε να τον μεταφέρουν στη μονή Αγίων Αναργύρων, όπου πέθανε τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς, γεμάτος ενοχές για το θάνατο του προκατόχου του, Ρωμανού Γ'. Προκάτοχος: Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος: Ρωμανός Γ' Μιχαήλ Ε'

126

Μιχαήλ Ε' Μιχαήλ Ε' Ο Μιχαήλ Ε' ο Καλαφάτης ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1041-1042) Γιος του πατρίκιου και ναυάρχου Στέφανου, ανεψιός του Αυτοκράτορα Μιχαήλ Δ', ανήλθε στο θρόνο χάριν της Ζωής της Πορφυρογέννητης Αυτοκράτειρας, η οποία και τον είχε υιοθετήσει. Αυτός όμως ενώ φερόταν στην αρχή με σεβασμό προς την ευεργέτιδά του, αργότερα νόμισε ότι δεν είχε πλέον την ανάγκη της και κατά διαταγή του την εξόρισε στη Πρίγκηπο τον Απρίλιο του 1042, με την πρόσθετη μάλιστα εντολή να καρεί μοναχή. Όταν ο Πολίαρχος της Κωνσταντινούπολης ανάγνωσε στη πλατεία του Κωνσταντίνου τη σχετική Διαταγή (προκήρυξη), στην οποία ο Καλαφάτης προσπαθούσε να δικαιολογήσει στο λαό τους λόγους της καταδίκης της Ζωής ακούσθηκε κραυγή από το συγκεντρωμένο πλήθος: «Ημείς σταυροπάτην και καλαφάτην Βασιλέα ού θέλομεν αλλά την αρχέγονον και ημετέραν μητέρα Ζωήν» Στη φωνή αυτή απάντησε σύσσωμος ο παριστάμενος λαός: «Ανασκαφείη τα οστά του Καλαφάτου» και με αυτό δόθηκε το σύνθημα ένοπλης στάσης, από την οποία ανακηρύχθηκαν νόμιμες Βασίλισσες η Ζωή Α' και η αδελφή της Θεοδώρα. Αμέσως μετά ο Μιχαήλ Ε' καθαιρέθηκε και, αφού τυφλώθηκε, εξορίστηκε στη Μονή Στουδίου. (Από την κραυγή-σύνθημα της στάσης εκείνης έμεινε στην ιστορία ως Καλαφάτης). Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Μιχαήλ Δ' Κωνσταντίνος Θ'

127

Μιχαήλ ΣΤ' Μιχαήλ ΣΤ' Μιχαήλ ΣΤ' (ο Στρατιωτικός) Βυζαντινός Αυτοκράτορας (1056-1057). Είχε ορισθεί διάδοχος του Βυζαντινού Θρόνου από την Αυτοκράτειρα Θεοδώρα, αδελφή της Ζωής. Ανήλθε στο θρόνο μετά τον θάνατο της Θεοδώρας τον Αύγουστο του 1056 σε πολύ προχωρημένη ηλικία. Στερούμενος πρωτοβουλίας και βλέποντας να παρασύρεται από τους ραδιούργους αυλικούς εξαναγκάσθηκε να παραιτηθεί το 1057 και να αποσυρθεί σε Μοναστήρι εγκαταλείποντας τον θρόνο στον ιδρυτή της Δυναστείας Κομνηνών τον Ισαάκιο Α' τον Κομνηνό. Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Θεοδώρα Ισαάκιος Α'

128

Νικηφόρος Β' Νικηφόρος Β' Ο Αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας Νικηφόρος Φωκάς έμεινε στο θρόνο από το 963 μέχρι το θάνατό του το 969.

Αρχική σταδιοδρομία O Νικηφόρος Φωκάς καταγόταν από τη μεγάλη στρατιωτική οικογένεια των Φωκάδων της Καππαδοκίας. Ακολούθησε και ο ίδιος στρατιωτική σταδιοδρομία και τιμήθηκε με τον τίτλο του μαγίστρου. Το 960, με την ιδιότητα του δομέστικου των σχολών της Ανατολής, ο μετέπειτα αυτοκράτορας ανέλαβε επικεφαλής της εκστρατείας για την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Σαρακηνούς (Άραβες). Συγκέντρωσε το βυζαντινό στρατό στα Φύγελα της Μ. Ασίας, κατέπλευσε στον κόλπο του Αλμυρού και άρχισε τις επιχειρήσεις εναντίον του αραβικού στρατού. Στρατοπέδευσε κοντά στο Xάνδακα (σημ. Ηράκλειο), την πρωτεύουσα της Κρήτης, επιχειρώντας ταυτόχρονα επιθέσεις εναντίον των τειχών και εξορμήσεις στο εσωτερικό, για να υποτάξει ολόκληρο το νησί. Ύστερα από εννέα μήνες δραματικής πολιορκίας, το Μάρτιο του 961, κατέλαβε το Χάνδακα και Ο Νικηφόρος Β' Φωκάς επανέφερε την Κρήτη στους κόλπους της βυζαντινής αυτοκρατορίας για τα επόμενα 250 χρόνια. Μέρος από τα λάφυρα παραχώρησε στο φίλο του Αθανάσιο Αθωνίτη, ο οποίος τον είχε ακολουθήσει στην εκστρατεία της Κρήτης, για να ιδρύσει τη Μονή Μεγίστης Λαύρας στο Άγιον Όρος. Πριν από την αναχώρησή του, ο Φωκάς οργάνωσε διοικητικά, στρατιωτικά και θρησκευτικά το νησί και άφησε αξιόλογη φρουρά για την προστασία του από νέες αραβικές επιδρομές. Επιχείρησε μάλιστα τη μεταφορά της πρωτεύουσας σε άλλο σημείο και για το σκοπό αυτό οχύρωσε ένα λόφο νότια του Χάνδακα, όπου έχτισε το φρούριο Τέμενος. Ωστόσο, η νέα πρωτεύουσα δεν κατάφερε να επιβληθεί, με αποτέλεσμα ο Χάνδακας να αναβιώσει και να γίνει έπειτα από λίγο το διοικητικό και εκκλησιαστικό κέντρο της Κρήτης. Κατά την επιστροφή στην Κωνσταντινούπολη, τελέστηκε θρίαμβος ενώπιον του αυτοκράτορα Ρωμανού Β' και μεγάλου πλήθους.

Αυτοκράτορας Μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Ρωμανού Β', η χήρα του Θεοφανώ κάλεσε το Νικηφόρο στην πρωτεύουσα, έχοντας πρόθεση να του ζητήσει προστασία για τα παιδιά της και την ίδια. Με την άφιξή του στην Πόλη, και μπροστά στην απαστράπτουσα ομορφιά της Θεοφανούς, φαίνεται ότι την ερωτεύτηκε ειλικρινά και ξέχασε τους προηγούμενους όρκους του. Όμως, τα αισθήματα δεν ήταν αμοιβαία. Η αυτοκράτειρα, παρ' όλα αυτά, με χαρά δέχτηκε το γάμο που της πρότεινε ο Νικηφόρος, διότι προστάτευε σε μεγάλο βαθμό τα οικογενειακά και προσωπικά της συμφέροντα, με προστάτη έναν αδέκαστο και αφοσιωμένο στρατιώτη.

Νικηφόρος Β' Μετά το θάνατο του Ρωμανού Β', ο Νικηφόρος Φωκάς παντρεύτηκε τη σύζυγό του Θεοφανώ και τον Αύγουστο του 963 στέφθηκε αυτοκράτορας στο ναό της Αγίας Σοφίας από τον πατριάρχη Πολύευκτο. Βασική κατεύθυνση της πολιτικής του υπήρξε η συνέχιση των αγώνων εναντίον των Αράβων στην Ανατολή, τους οποίους είχε εγκαινιάσει με επιτυχία σε όλα τα επίπεδα. Απομάκρυνε τους Άραβες από την Κιλικία, ανακατέλαβε την Κύπρο και προσάρτησε μεγάλο μέρος της Συρίας, προχωρώντας έως την Τρίπολη. Παράλληλα, έδειξε ενδιαφέρον για την περιφρούρηση των βυζαντινών συμφερόντων στις επαρχίες της Νότιας Ιταλίας και της Σικελίας. Επιβεβαίωσε έτσι τη βυζαντινή κυριαρχία στη Μεσόγειο και εκτίναξε τα σύνορα της αυτοκρατορίας έως πέρα από τον ποταμό Ευφράτη. Με ανάλογη ευαισθησία αντιμετώπισε και τα προβλήματα στα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας, επιχειρώντας σύντομη εκστρατεία κατά μήκος των βυζαντινο-βουλγαρικών συνόρων και καταλαμβάνοντας χωρίς δυσκολίες όλα τα σημαντικά φρούρια. Ωστόσο, η συνεχής πολεμική δραστηριότητα των Βυζαντινών για μια ολόκληρη εξαετία (963-969) είχε κουράσει το βυζαντινό στρατό και είχε προκαλέσει τη δυσφορία του λαού από τις επαχθείς φορολογικές επιβαρύνσεις.

Δολοφονία του Νικηφόρου Φωκά Ο ανηψιός του Φωκά Ιωάννης Τσιμισκής εκμεταλλεύτηκε τη δυσφορία αυτή, συνεργάστηκε με την αυτοκράτειρα Θεοφανώ και οργάνωσε συνωμοσία για την εκθρόνισή του, η οποία και συντελέστηκε με τη δολοφονία του αυτοκράτορα τη νύχτα της 10ης Δεκεμβρίου του 969. Δολοφονήθηκε με απεχθή τρόπο, την ώρα που κοιμόταν (σαν στρατιωτικός κοιμόταν στο δάπεδο του δωματίου, μια συνήθεια που παρ' ολίγο να του έσωζε τη ζωή) από συνεργάτες του Ιωάννη. Τα μέλη της συνομωσίας είχαν ορίσει την 10η Δεκεμβρίου ως την ημέρα εκτέλεσης του σχεδίου τους για την δολοφονία του αυτοκράτορα. Νωρίς το απόγευμα της ίδιας ημέρας η Θεοφανώ (από τους πρωτεργάτες της συνομωσίας) είχε βοηθήσει στην είσοδο των υπολοίπων μελών κρυφά στο παλάτι ντύνοντας τους με γυναικεία ρούχα, κάτω από τα όποια έκρυβαν τα φονικά τους όπλα. Ο Ιωάννης Τσιμισκής, ο όποιος είχε ηγετικό ρολό σε αυτήν την συνομωσία, για να μην κινήσει υποψίες βρισκόταν στο Πέραν. Ωστόσο οι ενέργειες αυτές δεν πέρασαν απαρατήρητες και έφτασαν στα αυτιά του Νικηφόρου. Αυτός ανήσυχος έστειλε τον Μιχαήλ, έναν από τους πιο έμπιστους ευνούχους του, όπως πίστευε, για να ερευνήσει το παλάτι. Αυτός όμως απ ότι φαίνεται είχε ταχθεί με το μέρος της Θεοφανούς και έτσι δεν ανέφερε τίποτα το ασυνήθιστο στον αυτοκράτορα. Τη νύχτα αυτή, όπως αναφέρεται από τον Λέοντα τον Διάκονο, μια τρομερή χιονοθύελλα είχε ξεσπάσει στην Πόλη. Οι συνεργάτες του Τσιμισκή φοβόντουσαν μήπως δεν κατάφερνε να διασχίσει εγκαίρως τον φουρτουνιασμένο Κεράτιο κόλπο καθώς επέβαινε σε μικρή βάρκα και δεν είχε δάδα αναμμένη, ώστε να μην γίνει αντιληπτός από τους φρουρούς των τειχών. Τελικά λίγο πριν τα μεσάνυχτα βρέθηκε και αυτός στο παλάτι, έτοιμος για δράση. Ο αυτοκράτορας, ανυποψίαστος για τα γεγονότα που διαδραματίζονταν δίπλα του, είχε ξαπλώσει στο πάτωμα, συνήθεια που είχε αποκτήσει όσο καιρό ήταν στρατιωτικός, σε μια γωνία του αυτοκρατορικού δωματίου. Την προκαθορισμένη ώρα οι συνωμότες οδηγημένοι από κάποιον έμπιστο του αυτοκράτορα βρέθηκαν στην κάμαρά του. Όταν είδαν το αυτοκρατορικό κρεβάτι άδειο τους κυρίευσε τρόμος και πανικός γιατί πίστευαν ότι η συνομωσία τους είχε αποκαλυφθεί και οι αυτοκρατορικοί σωματοφύλακες τους είχαν στήσει παγίδα για να τους συλλάβουν την ώρα που θα εκτελούσαν την αποτρόπαια ενέργειά τους. Τελικά τη λύση την έδωσε πάλι ο έμπιστος του Φωκά που τους είχε οδηγήσει ως εδώ, δείχνοντας τους την σκοτεινή γωνία του δωματίου που κοιμόταν ο Νικηφόρος. Τότε ο ταξίαρχος Λέων Βαλάντης τράβηξε το ξίφος του και κατάφερε ένα δυνατό κτύπημα στον αυτοκράτορα με σκοπό να τον αποκεφαλίσει. Την στιγμή αυτή φαίνεται να ξύπνησε ο Νικηφόρος και στην απεγνωσμένη του προσπάθεια να ξεφύγει, χτυπήθηκε στο πρόσωπο από το σπαθί του ταξίαρχου αλλά δεν σκοτώθηκε. Στην τραγική κατάσταση που βρισκόταν, τυφλωμένος απ τα αίματα, ανήμπορος να αντιδράσει και εγκαταλελειμμένος από όλους, έστρεψε τις τελευταίες του ελπίδες στην Παναγία που τόσο ευλαβούταν. Τελικά άφησε την τελευταία του πνοή με το όνομα της Παναγίας στα χείλη

129

Νικηφόρος Β' του. Οι αυτοκρατορικοί φρουροί θορυβημένοι από τον φασαρία μπήκαν στην καμάρα. Όταν αντίκρισαν το ακέφαλο σώμα του Νικηφόρου μέσα σε μια λίμνη αίματος κατάλαβαν ότι είχαν φτάσει πολύ αργά. Στο μεταξύ λίγες στιγμές μετά την δολοφονία, άνθρωποι του Ιωάννη Τσιμισκή ξεχύθηκαν στους δρόμους της βασιλεύουσας φωνάζοντας «Ιωάννης, Αύγουστος και Βασιλεύς των Ρωμαίων». Η παγωμένη ατμόσφαιρα που επικρατούσε στην Πόλη από την στυγερή δολοφονία του αυτοκράτορα συνέβαλε στην αδράνεια των πολιτών να αντισταθούν στην ενθρόνιση του πρωτεργάτη της συνομωσίας Ιωάννη Τσιμισκή. Το σώμα του Νικηφόρου πετάχτηκε από το παράθυρο του δωματίου και έμεινε εκεί παραπεταμένο για την υπόλοιπη ημέρα. Μόλις βράδιασε, κάποιοι από τους υπηρέτες που είχαν παραμείνει πιστοί, πήραν το σώμα του και το μετέφεραν μέσα από τους άδειους δρόμους της Πόλης στο νεκροταφείο των βασιλέων στην εκκλησία των Αγίων Απόστολων και το έβαλαν σε μαρμάρινη σαρκοφάγο. Χαρακτηριστικό γεγονός είναι, όπως φαίνεται από τα λεγόμενα του Λέοντος του Διακόνου, ότι επίσημα δεν έγινε κηδεία του πρώην αυτοκράτορα. Αυτό το φρικιαστικό τέλος επεφύλαξε η μοίρα για τον Nικηφόρο Β΄ Φωκά, τον γενναίο στρατηγό, τον ευσεβή χριστιανό αλλά και τον προδομένο αυτοκράτορα. Πάνω στον τάφο του ήταν χαραγμένη η εξής επιγραφή: «Τους νίκησε όλους εκτός από μια γυναίκα».

Κριτική Ο Νικηφόρος Φωκάς ήταν φύση δυναμική και ιδιόρρυθμη και αισθανόταν ιδιαίτερη ικανοποίηση τόσο στο πεδίο των μαχών όσο και στην εμπειρία της ασκητικής ησυχίας. Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους αυτοκράτορες του Βυζαντίου και μεγαλόπνοος οραματιστής της παγκόσμιας ακτινοβολίας της αυτοκρατορίας. Πριν γίνει αυτοκράτορας, ο Νικηφόρος Φωκάς αναδείχθηκε μεγαλος στρατηγός σε όλα τα μέτωπα της εποχής του. Χαρακτηρίζονταν από μεγάλη ευσέβεια και αγαπούσε τον μοναχισμό. Ο Νικηφόρος ήταν πάντως γεννημένος στρατιώτης. Είχε τη σωματική αντοχή και διανοητική ικανότητα ενός μεγάλου στρατιωτικού ηγέτη, ήταν βραχύσωμος, αλλά εξαιρετικά ρωμαλέος. Η ζωή του ήταν αφιερωμένη στα στρατεύματά του, τα οποία αγαπούσε και προστάτευε πάση θυσία, και τα οποία του ήταν πιστά μέχρι θανάτου. Πέρα από τη βαθιά του πίστη προς το χριστιανισμό, δεν είχε άλλα ενδιαφέροντα. Πριν παντρευτεί τη Θεοφανώ, ήταν χήρος και είχε ορκιστεί αποχή. Έδειξε ιδιαίτερη πολιτική ευελιξία, και, αφού εξουδετέρωσε τους εχθρούς του και υποψήφιους αυτοκράτορες, στέφθηκε ο ίδιος. Λίγο αργότερα, με ιδιαίτερη διακριτικότητα παντρεύτηκε τη Θεοφανώ, αντιμετωπίζοντας όμως εκκλησιαστικές αντιδράσεις, κυρίως του πατριάρχη Πολύευκτου, διότι ήταν νονός κάποιου από τα παιδιά της Θεοφανούς. Η στρατιωτική του πολιτική ήταν απόλυτα επιτυχής, ήταν όμως μάλλον κακός διπλωμάτης, προκαλώντας αναταραχή στις σχέσεις του Βυζαντίου με τους Δυτικούς, τους Βούλγαρους και τους Ρως. Γνωστό είναι το περιστατικό με το Λιουτπράνδο, απεσταλμένο του Γερμανού αυτοκράτορα Όθωνα Α'. Ατυχώς δε, έλαβε μέτρα ευνοϊκά για τη μεγάλη γαιοκτησία, με αποτέλεσμα να γίνει αντιπαθής στο λαό. Βοήθησε τον Όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη να χτίσει την πρώτη μονή του Αγίου Όρους, τη σημερινή Μεγίστη Λαύρα, θέτοντας ένα επίσημο πλαίσιο λειτουργίας της μονής και όλης της περιοχής. Λέγεται ότι κάτω από το αυτοκρατορικό ένδυμα φορούσε ράσα και είχε εκδηλώσει την επιθυμία να εγκαταλείψει το θρόνο και να γίνει μοναχός. Αξίζει να σημειωθεί η προσπάθειά του να τιμήσει ως μάρτυρες όλους τους στρατιώτες που έπεσαν κατά τη διάρκεια των αγώνων του με τους μουσουλμάνους. Η προσπάθεια αυτή όμως βρήκε αντίθετους την Εκκλησία και ως εκ τούτου ο αυτοκράτορας αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σχέδιό του.

130

Νικηφόρος Β'

131

Βιβλιογραφία • • • •

Λέοντος του Διακόνου, Ιστορίαι Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. ΙΙ-The Apogee Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453" Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State" Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Ρωμανός Β' Ιωάννης Τσιμισκής

132

Ρωμανός Β' Ρωμανός Β' Ο Ρωμανός Β' ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (959-963) Γιος του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ' του Πορφυρογέννητου και της Ελένης, κόρης του Αυτοκράτορα Ρωμανού Α' του Λεκαπηνού, γεννήθηκε στη Κωνσταντινούπολη το 939. Το 944 , μόλις πενταετής, νυμφεύθηκε τη Βέρθα, κόρη του Γάλλου Ηγεμόνα Ούγου. Mετά το θάνατό της το 949, ερωτεύτηκε την ωραία Ο θάνατος του Ρωμανού Β΄ Αναστασία (κόρη ταβερνιάρη) την οποία μετονόμασε Θεοφανώ. Εικοσαετής διαδέχθηκε τον πατέρα του που πέθανε στις 6 Νοεμβρίου 959. Αργότερα, υπακούοντας στις διαβολές της συζύγου του, απομάκρυνε από το Παλάτι και έκλεισε σε μοναστήρι τη μητέρα του Ζωή Α' και τις πέντε αδελφές του Ζωή, Θεοδώρα, Αγάθη, Θεοφανώ και Άννα. Ο Ρωμανός Β' ήταν νέος ωραίος αθλητικού παραστήματος, νοήμων, ευπαίδευτος και φίλαθλος, συνεχώς ασχολούμενος με το κυνήγι και παραμελώντας ενίοτε τα καθήκοντά του. Είχε όμως τη δεξιότητα να αναθέτει τα μεγαλύτερα του κράτους υπουργήματα σε άνδρες ικανούς και δραστήριους. Τη διαχείριση όλης της βασιλικής εξουσίας εμπιστεύθηκε στον Ιωσήφ Βρίγγα και αρχιστρατήγους του όρισε για τα μεν στην Ασία στρατεύματα τον περιφανή στρατηγό Νικηφόρο Φωκά, των δε ευρωπαϊκών περιοχών τον αδελφό του Λέοντα Φωκά. Το 960 θέλησε να απαλλάξει την Κρήτη από τον αραβικό ζυγό παρά την αντίθετη άποψη των περισσοτέρων συγκλητικών, φοβουμένων τη δυσχέρεια της επιχείρησης. Έτσι κάλεσε από τη Μικρά Ασία τον Νικηφόρο Φωκά και του ανέθεσε την αρχηγία της εκστρατείας που τελικά στέφθηκε με επιτυχία. Στο μεταξύ οι Άραβες της Κιλικίας, επωφελούμενοι από την απομάκρυνσης του Νικηφόρου, εισέβαλαν με πολύ στρατό στο βυζαντινό έδαφος υπό τον Εμίρη Χαμβντά. Εναντίον αυτών ο Ρωμανός έστειλε τον Λέοντα Φωκά, το έργο του οποίου ολοκλήρωσε ο Νικηφόρος Φωκάς. Αυτός μετά την επιστροφή του από τη Κρήτη (961) επαναδιορίστηκε στρατηγός στη Μικρά Ασία και πολύ σύντομα κατατρόπωσε τελείως τους Άραβες, εκπορθώντας 60 κάστρα και παίρνοντας χιλιάδες αιχμαλώτους και αμύθητη λεία. Στο μέσο των μεγάλων αυτών επιτυχιών, στις 15 Μαρτίου 963, ο Ρωμανός Β' πέθανε αιφνίδια, κατ΄ άλλους δηλητηριασμένος από τη σύζυγό του, κατ΄ άλλους από συγκοπή καρδίιάς λόγω βιαίων ασκήσεων. τον διαδέχθηκαν οι γιοί του Βασίλειος Β' και Κωνσταντίνος Η' επιτροπευόμενοι από τη μητέρα τους Θεοφανώ, οποία όμως σύντομα παντρεύτηκε τον Νικηφόρο Φωκά. Ο Ρωμανός Β' είχε και δύο κόρες, τη Θεοφανώ που παντρεύτηκε τον αυτοκράτορα της Γερμανίας Όθωνα Β’ το 972, και την Άννα που το 989 παντρεύτηκε τον Ρως ηγεμόνα του Κιέβου Βλαδίμηρο τον Μέγα. Κύρια πηγή για το βίο του Ρωμανού είναι ο Λέων ο Διάκονος. Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Ρωμανός Α' ο Λεκαπηνός Νικηφόρος Β' Φωκάς

133

Ρωμανός Γ' Ρωμανός Γ' Ο Ρωμανός Γ' ο Αργυρός ή Αργυρόπουλος ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1028-1034).

Romanus III.

Ζωή Γόνος ευγενούς οικογένειας από την Ιεράπολη της Φρυγίας, λόγιος και πατρίκιος. Κατά χρόνο που ιδιώτευε στη Κωνσταντινούπολη, το Νοέμβριο του 1028, κλήθηκε αιφνίδια στα ανάκτορα από τον ψυχορραγούντα Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Η’ (άτεκνο) και διατάχθηκε να διαζευχθή την σύζυγό του και να νυμφευθεί την 48έτιδα Πριγκίπισσα Ζωή και με αυτή να τον διαδεχθεί στο θρόνο. Αν και ο Ρωμανός ήταν τότε 60 ετών στην αρχή αρνήθηκε αλλά φοβούμενος μη τυφλωθεί, η δε Ζωή για να τον σώσει «εκάρει» μοναχή, τελικά νυμφεύθηκε την Ζωή Α' (Νοέμβριος 1028). Μετά τρεις μέρες ο Κωνσταντίνος Η’ πέθανε .

Η βασιλεία του

Χρυσό νόμισμα του Ρωμανού Γ', με τον Ιησού ένθρονο.

Ο Ρωμανός Γ' αναλαμβάνοντας Αυτοκράτορας, αφενός μεν ανακάλεσε όλους τους αδίκως καταδιωχθέντες από τον προκάτοχό του, αφετέρου παρασυρόμενος στις διαβολές των αυλικών του καταδίωξε με σκληρότητα πολλούς διακεκριμένους άνδρες μέχρι και την γυναικαδέλφη του τη Θεοδώρα, την οποία έκλεισε σε μοναστήρι. Ήταν όμως και αδέξιος στην επιλογή κατάλληλων ανδρών στα ανώτερα υπουργήματα ενόσω η χώρα απειλούταν από πλείστους εχθρούς. Οι Άραβες στα σύνορα της Κιλικίας, από την ανικανότητα και την ανανδρία του στρατηγού της Αντιοχείας Σπονδύλη (από Κωνσταντίνου Η') είχαν καταστεί επικίνδυνοι. Ο Εμίρης του Χαλεπίου με συνεχείς επιδρομές αιχμαλώτιζε κατοίκους, καταστρέφοντας κάστρα και θανατώνοντας τις φρουρές. Μετά τη αντικατάσταση του Σπονδύλη από τον Κωνσταντίνο Καραντινό και όταν η κατάσταση επιδεινώθηκε αποφάσισε ο Ρωμανός Γ' το 1030 να εκστρατεύσει κατά των Αράβων. Αυτό φαίνεται κατατρόμαξε τον Εμίρη και όταν ο Ρωμανός έφτασε στο Φιλομίλιο ( σημ. κοντά στη Κόνια δηλαδή το Ικόνιο) συνάντησε την πρεσβεία του Εμίρη φέρουσα δώρα και αποζητούσα «συμπάθεια» δηλώνοντας ότι με «ευγνωμοσύνη τους ετήσιους φόρους θα προσφέρουν». Οι περί τον Αυτοκράτορα

Ρωμανός Γ' πεπειραμένοι, ζήτησαν από τον Αυτοκράτορα να δεχθεί τις προτάσεις και να αποφύγει την εκστρατεία κατά τη θερμή εκείνη εποχή του έτους. Ο Ρωμανός όμως φανταζόμενος ότι θα μπορούσε να επαναλάβει τα ανδραγαθήματα των άλλων προκατόχων, του Νικηφόρου Β' Φωκά, του Ιωάννη Α' Τσιμισκή και του Βασιλείου Β' απέπεμψε τους πρέσβεις και μετά πορεία 2 ημερών στρατοπέδευσε στο Αζάζιο. Οι Άραβες διασκορπίζοντας το αναγνωριστικό απόσπασμα του πατρικίου Λέοντα Χοιροσφάκτη προήλασαν και περικύκλωσαν τον Ρωμανό στερούμενα έτσι τα στρατεύματα τροφών και νερού. Ο Ρωμανός καταληφθείς από τρόμο διέταξε την υποχώρηση στην Αντιόχεια. Επειδή όμως ο στρατός τελούσε σε πλήρη εξάντληση η υποχώρηση έγινε φυγή με πλήρη αποσύνθεση. Ο δε Ρωμανός που κινδύνεψε πολλές φορές να αιχμαλωτιστεί και μόλις που τον διέσωζαν οι σωματοφύλακές του, από δε την Αντιόχεια επέστρεψε στη Κωνσταντινούπολη. Παρά ταύτα απερχόμενος διόρισε στρατηγό Αντιοχείας ένα θεράποντα των Ανακτόρων τον Συμεών. Μετά την κατατρόπωση και αυτού από τους Άραβες ο Ρωμανός έπεμψε επιτέλους τον ικανό στρατηγό Θεόκτιστο ο οποίος και κατατρόπωσε τους Άραβες, εκπόρθησε τα φρούριά τους και εξανάγκασε τον Εμίρη του Χαλεπίου να ζητήσει ειρήνη. Στο μεταξύ οι Άραβες στη Σικελία επωφελούμενοι την ανικανότητα του εκεί στρατηγού Ορέστη αφού κατατρόπωσαν τα βυζαντινά στρατεύματα εισήλθαν στη χώρα. Το 1032 ο Ρωμανός εκστράτευσε πάλι κατά των Αράβων αλλά καθ' οδόν πληροφορηθείς ότι εξυφαίνονταν συνομωσία (υπό του Κ. Διογένη και της Θεοδώρας) και ότι οι Πατζινάκοι διαβαίνοντας τον Δούναβη εισήλθαν στη χώρα ενώ ο στόλος των Αράβων λεηλατεί τις ακτές της Πελοποννήσου και τα Ιόνια έσπευσε να επανέλθει. Αλλά πριν αφιχθεί ο Διογένης, είχε αυτοκτονήσει, η δε Θεοδώρα είχε κλειστεί σε Μοναστήρι από τη Ζωή Α'. Και ενώ συνέβαιναν αυτά ο στρατηγός Ευφρατησίας Γ. Μανιάκης νικούσε τους Άραβες και εκπόρθησε το φρούριο της Έδεσσας (σημ. Ούρφας), ο δε ναύαρχος Νικηφόρος Καραντινός κατατρόπωσε όλους τους Αραβικούς στόλους. Το επόμενο δε έτος 1033, ο ναύαρχος Τεκνέας επερχόμενος κατά των Αράβων της Αιγύπτου κατέλαβε την Αλεξάνδρεια και καταλαμβάνοντας πλείστα πλοία και άφθονη λεία επέστρεψε θριαμβευτής στη Κωνσταντινούπολη. Οι νίκες αυτές κατατρόμαξαν τους Άραβες τόσο ώστε ο Εμίρης Αλέμ παρέδωσε αμαχητί το φρούριο Περκρίν, παρά τη Βαβυλώνα, ενώ συγχρόνως έπεμψε τον γιο του στη Κωνσταντινούπολη αλλά μη τυχών των τιμών (λόγω ασθενείας του γέροντα πλέο Ρωμανού) επέστρεψε δυσαρεστημένος κι έπεισε το πατέρα του να διαρρήξει την προς το Βυζαντινή Αυτοκρατορία φιλία. Και πράγματι ο Αλέμ επιτεθείς αιφνίδια ανακατέλαβε το Φρούριο και θανάτωσε τη φρουρά. Όμως ο στρατηγός Νικήτας Πηγονίτης ανέκτησε το φρούριο και για τη παρασπονδία του Εμίρη θανάτωσε τον ίδιο και το γιο του. Έτσι αναστηλώθηκε το βυζαντινό γόητρο στη περιοχή ώστε η Αλδή ηγεμονίδα της Αβασγίας (Καυκάσου) έσπευσε να δηλώσει αυτοπροαίρετα υποτέλεια και συμμαχία και συνάμα παρέδωσε το παραμεθόριο φρούριο της Ανακουφής.

Θάνατος Στη Κωνσταντινούπολη όμως η Ζωή οργίαζε με τους εραστές της. Καταληφθείσα από έντονο ερωτικό πάθος με τον νεαρό και ωραίο Μιχαήλ, αδελφό του πρωτοευνούχου και παρακοιμώμενου Ιωάννη, αποφάσισε να τον παντρευτεί και προς τούτο άρχισε να ποτίζει καθ' εκάστη το σύζυγό της Ρωμανό με διάφορα δηλητήρια βραδείας ενέργειας μέχρι που η ανυπομονούσα Ζωή και ο εραστής της Μιχαήλ (Μιχαήλ Δ') (ως νέοι Κλυταιμνήστρα και Αίγισθος) έπνιξαν τον Ρωμανό Γ’ μέσα στο λουτρό (11 Απριλίου 1034) και την ίδια μέρα τέλεσαν τους γάμους τους, ενώ ακόμη ο νεκρός βρισκόταν «παρερριμμένος» σε δωμάτιο του Παλατιού.

134

Ρωμανός Γ'

135

Κληρονομιά Ο Ρωμανός Γ' υπήρξε μονάρχης συνετός αλλά είχε την ατυχία να ανέλθει στο θρόνο σε μεγάλη ηλικία. Η μόνη του δράση στα εσωτερικά της Αυτοκρατορίας υπήρξε η κατάργηση του «αλληλέγγυου», η επιεικής είσπραξη των φόρων, η απαλλαγή χρεών πολλών πολιτών και η διανομή άφθονων χρημάτων σε ναούς και Μοναστήρια (εξ' ου κατά κάποιους και το προσωνύμιο).

Δείτε επίσης • Άραβες • Βυζαντινή Αυτοκρατορία Προκάτοχος: Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος: Κωνσταντίνος Η' Μχαήλ Δ' Παφλαγόνας

136

Δυναστεία Δουκάδων και Δυναστεία Κομνηνών Δυναστεία Δουκάδων Η Δυναστεία των Δουκάδων ήταν αυτοκρατορική βυζαντινή δυναστεία που κυβέρνησε το Βυζάντιο για 28 χρόνια (1059-1087). Γενάρχης της δυναστείας ήταν ο Ανδρόνικος Δούκας και ιδρυτής της ο Κωνσταντίνος Ι' Δούκας. Από την δυναστεία των Δουκάδων, έγιναν αυτοκράτορες του Βυζαντίου οι: • • • •

Κωνσταντίνος Ι' Δούκας (1059-1067) Κωνσταντίνος Δούκας ο Πορφυρογέννητος (συμβασιλεύς) (1067-1078) Μιχαήλ Ζ' Δούκας (ο Παραπινάκης) (1071-1078) Κωνσταντίνος Δούκας ο Πορφυρογέννητος ο νεώτερος (συμβασιλεύς) (1074-1078) και (1081-1087)

Γενεαλογία Ο Ανδρόνικος Δούκας που έζησε γύρω στα 1020 ήταν συγγενής του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ' του Πορφυρογέννητου. Απέκτησε δύο γιους, τον Κωνσταντίνο και τον Ιωάννη. • Κωνσταντίνος Ι' Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1059-1067). Πέθανε το 1067. Πρώτη του σύζυγος ήταν η κόρη του Κωνσταντίνου Δαλασσηνού, δεύτερη σύζυγος πριν το 1050 η Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα (+1096). Από το δεύτερο γάμο του απέκτησε 4 γιους και 3 κόρες: τους Μιχαήλ αργοτ. Αυτοκράτορα, ένα γιο, Ανδρόνικο, Κωνσταντίνο (Πορφυρογέννητος), Άννα, Θεοδώρα και Ζωή. • Μιχαήλ Ζ' Δούκας (ο Παραπινάκης), Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1071-1078). Το 1978 κατόπιν ένοπλης στάσης εκάρη μοναχός και αργότερα Μητροπολίτης Εφέσου. Πέθανε το 1090. Νυμφεύτηκε μετά το 1071 την Πριγκίπισσα Μαρία της Γεωργίας, με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Κωνσταντίνο (Πορφυρογέννητος). • Κωνσταντίνος Δούκας ο Πορφυρογέννητος. Συναυτοκράτορας του Βυζαντίου (1074-1078) και (1081-1087). • ένας γιος, πέθανε μικρός 1059. • Ανδρόνικος Δούκας. Συναυτοκράτορας του Βυζαντίου (1071-1081). Γεννήθηκε το 1057, πέθανε μετά το 1081. Νυμφεύτηκε το 1068 την Πριγκίπισσα Μαρία της Ουγγαρίας. • Κωνστάντιος Δούκας ο Πορφυρογέννητος ο νεώτερος. Συναυτοκράτορας του Βυζαντίου (1067-1078). Γεννήθηκε το 1060 και πέθανε το 1081. • Άννα Δούκαινα. Γεννήθηκε πριν το 1057 και πέθανε μετά το 1075. • Θεοδώρα Άννα Δούκαινα. Γεννήθηκε το 1058 και πέθανε το 1083. Παντρεύτηκε το 1071 τον Ντομένικο Σέλβο, Δόγη της Βενετίας. • Ζωή Δούκαινα. Γεννήθηκε το 1062 και πέθανε το 1136. • Ιωάννης Δούκας. Πέθανε το 1088. Νυμφεύτηκε το 1045 την Ειρήνη Πηγονίτισσα, με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Ανδρόνικο Δούκα. • Ανδρόνικος Δούκας. Πέθανε το 1077. Νυμφεύτηκε πριν το 1066 την Πριγκίπισσα Μαρία της Βουλγαρίας.

Δυναστεία Κομνηνών

Δυναστεία Κομνηνών Αυτοκρατορική Βυζαντινή Δυναστεία - Οίκος (1057-1185) με διάρκεια 128 έτη. Γενάρχης της Δυναστείας ο Μανουήλ Κομνηνός (+1020) και ιδρυτής της Δυναστείας ο Ισαάκιος Α' ο Κομνηνός.

Αυτοκράτορες • Ισαάκιος Α' Κομνηνός (1057-1059) • Αλέξιος Α' Κομνηνός (1081-1118) • Ιωάννης Β' Κομνηνός Δούκας (1118-1143) • Μανουήλ Α' Κομνηνός (1143-1180) • Αλέξιος Β' Κομνηνός (1180-1183) • Ανδρόνικος Α' Κομνηνός (1183-1185)

Γενεαλογία Γενάρχης της Δυναστείας φέρεται ο Μανουήλ Κομνηνός (+1020) ο οποίος ήταν γιος ενός άσημου μικροκαλλιεργητή από την Κόμνη της Θράκης(εξ'ου και το όνομα Κομνηνός) ενώ κατ' άλλους η Μανουήλ Α' Κομνηνός οικογένεια κατάγεται από τα Κόμανα του Πόντου [1] χωρίς να έχει αποδειχθεί με βεβαιότητα ο τόπος καταγωγής της[2] . Το 978 βρίσκεται αμυνόμενος απέναντι από τον Σκλορό. Παντρεύτηκε δύο φορές αλλά τα ονόματα των συζύγων του είναι άγνωστα. Εκ των γάμων αυτών απέκτησε τρεις γιούς τους Νικηφόρο, Ισαάκιο ή Ισαάκ (μετέπειτα Αυτοκράτορα), τον Ιωάννη και μία κόρη. • α1. - Νικηφόρος Κομνηνός (+1026) • α2. - Ισαάκιος Α' Κομνηνός, Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1059-1059), Ιδρυτής της Δυναστείας. Γεν. 1007 και πέθ. 1061. Πρίν το 1057 νυμφ. την Πριγκίπισσα Αικατερίνη της Βουλγαρίας με την οποία απέκτησε τον Μανουήλ και την Μαρία. • β1. - Μανουήλ Κομνηνός, νυμφ. τη κόρη του Έλιος. • β2. - Μαρία Κομνηνή. • α3. - Ιωάννης Κομνηνός, (*1015), (+1067). Νυμφ. το 1042 την Άννα Δαλασήνη, κόρη του Αλέξιου Χάρων Αξιωματούχου της Ιταλίας, με την οποία απέκτησε 8 παιδιά (5 γιούς και 3 κόρες) τους: Μανουήλ, Ισαάκιο, Αλέξιο (μετέπειτα Αυτοκράτορα), Ανδριανό, Νικηφόρο,Μαρία, Ευδοκία και Θεοδώρα. • β1. - Μανουήλ Κομνηνός, (+1071), το 1068 νυμφ. την Διόγεννη με την οποία απέκτησε μία κόρη. • γ1. - Μία κόρη (*1069) το 1081 αρραβ. ένα συγγενή του Νικηφόρου του Βοτανιάτη. • β2. - Ισαάκιος Κομνηνός, Δούκας της Αντιοχείας, Κυβερνήτης της Κωνσταντινουπόλεως *1047, + 1104/7. Το 1072/1073 νυμφ. την Ειρήνη της Αλανίας, κόρη του Δημήτριου Αντιβασιλέως της Γεωργίας με την οποία και απέκτησε 8 παιδιά τους Ιωάννη, Αλέξιο, Κωνσταντίνο, Ανδριανό, Άννα, Μαρία, Σοφία και Ευδοκία. • γ1. - Ιωάννης Κομνηνός, Δούκας του Δυράχιου, *1073, +1106, νυμφ. την Άννα Δούκαινα με την οποία απέκτησε 3 γιούς και μία κόρη τους Ανδρόνικο, Αλέξιο, Ανδριανό και την Ευδοκία. • δ1. - Ανδρόνικος Κομνηνός, νυμφ. την Ευδοκία Δούκαινα με την οποία απέκτησε μία κόρη την Άννα. • ε1. - Άννα Κομνηνή Δούκαινα, παντρ. τον Αλέξιο Κομνηνό Ανεμά. • δ2. - Αλέξιος Κομνηνός, νυμφ. την Ειρήνη Συναδινή με την οποία απέκτησε ένα γιο τον Ανδριανό.

137

Δυναστεία Κομνηνών

138

• ε1. - Ανδριανός Κομνηνός, νυμφ. την Άννα Κοντοστεφανίνα. • δ3. - Ανδριανός Κομνηνός. • δ4. - Ευδοκία Κομνηνή, παντρ. τον Αλέξιο Ταρσανιώτη. • γ2. - Αλέξιος Κομνηνός, Δούκας του Δυράχιου, νυμφ. τη Ζωή, πέθ. μετά από θεραπεία ενός μάγου. • γ3. - Κωνσταντίνος Κομνηνός, Δούκας της Βέροιας, νυμφ. μάλλον τη Ευφορβίνη από την Αντιόχεια με την οποία απέκτησε δύο γιούς τον Ιωάννη και τον Στέφανο. • δ1. - Ιωάννης Κομνηνός, "εκάρει" μοναχός. • δ2. - Στέφανος Κομνηνός, νυμφ. την Ευδοκία (1147/51) κόρη του Ιωάννη Αξούς, με την οποία απέκτησε τον Κωνσταντίνο και την Ειρήνη. • ε1. - Κωνσταντίνος Κομνηνός (καμία άλλη πληροφορία) • ε2. - Ειρήνη Κομνηνή, *1115, παντρ. 1170; Ισαάκιο Βατατζή. • γ4. - Ανδριανός Κομνηνός, Μητροπολίτης Οχρίδας, νυμφ. (..;..) το 1110 και απέκτησε μία κόρη την Θεοδώρα. • δ1. - Θεοδώρα Κομνηνή *1110 παντρ. τον Ανδρόνικο Κοντοστέφανο. • γ5. - Άννα Κομνηνή, παντρ. τον Ιωάννη Δούκα. • γ6. - Μαρία Κομνηνή, αρραβ. τον Γρηγόριο Γαβρά τον οποίο και χώρισε από τους συγγενείς. • γ7. - Σοφία Κομνηνή, παντρ. τον Νικόλαο Δοκειάνο. • γ8. - 'Ευδοκία' Κομνηνή, παντρ. τον Νικηφόρο Βοτανιάτη. • β3. - Αλέξιος Α' Κομνηνός, Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1081-1118). Γενν. 1048/57, πέθ. 15 Αυγούστου 1118. Νυμφ. 1ο το 1075 την Αργυροπουλίνα (+1077) και 2ο το 1078 την Ειρήνη Δούκαινα (*1066, +1123/36). από τους δύο γάμους απέκτησε 9 παιδιά (4 γιούς και 5 κόρες) τους: Ιωάννη, μετέπειτα Αυτοκράτορα, Ανδρόνικο, Ισαάκιο, Μανουήλ, Άννα, Μαρία, Ευδοκία, Θεοδώρα και Ζωή. • γ1. - Ιωάννης Β' Κομνηνός Δούκας, Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1118-1143). Γενν. 1087, πέθ 8 Απριλίου 1143 Νυμφ. το 1104/5 την Πιρόσκα (= Αγ. Ειρήνη της Ουγγαρίας) (+13 Αυγούστου 1134) με την οποία απέκτησε 8 παιδιά (4 γιούς και 4 κόρες) τους: Αλέξιο - μετέπειτα συναυτοκράτορα του Βυζαντίου, Ανδρόνικο, Ισαάκιο, Μανουήλ - μετέπειτα Αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Μαρία, Άννα, Θεοδώρα και Ευδοκία. • δ1. - Αλέξιος Κομνηνός συνΑυτοκράτορας του Βυζαντίου. *1106, +1142. Νυμφ. 1ο τη Πριγκίπισσα Ευπραξία του Κιέβου (+1136) και 2ο τη Πριγκίπισσα Κάτα (=Ειρήνη της Αλανίας). Εκ των γάμων του απέκτησε δύο κόρες την Μαρία και ... μιά ακόμη.

Αλέξιος Α'

• ε1. - Μαρία Κομνηνή +1167, το 1120 παντρ. τον Αλέξιο Αξούς, Δούκας της Κιλικίας. • ε2. - μία κόρη Κομνηνή που παντρ. τον Θεόδωρο Μαυροζόμη. • δ2. - Ανδρόνικος Κομνηνός, *1108, +1142. Νυμφ. το 1124 την Ειρήνη Αινείδασα (+1150/1) με την οποία απέκτησε 5 παιδιά, 2 γιούς και 3 κόρες τους Ιωάννη, Αλέξιο, Μαρία, Ευδοκία και θεοδώρα. • ε1. - Ιωάννης Κομνηνός, Δούκας της Κύπρου, *1128, +1176. Νυμφ. το 1146 την Μαρία Ταρονίτισσα με την οποία απέκτησε ένα γιο και τρεις κόρες, τους: Αλέξιο, Ειρήνη, Μαρία και Θεοδώρα.

Δυναστεία Κομνηνών

139

• στ1. - Αλέξιος Κομνηνός (με την βοήθεια των Νορμανδών εξελέγει Αυτοκράτορας της Θεσαλονίκης (φυλακίσθηκε και τυφλώθηκε το 1185), +1187. • στ2. - Ειρήνη Κομνηνή (καμία άλλη πληροφορία) • στ3. - Μαρία Κομνηνή της Ναυπλίας ή Ακροναυπλίας, *1154, +1217. Παντρ. 1ο το 1167 τον Αμαλρίκιο της Αντζού, Βασιλέα της Ιερουσαλήμ, (*1136, +1174), 2ο το 1177 τον Βαλιάνο του Ιμπελίν, Λόρδου του Νάμπλους (+1193). • στ4. - Θεοδώρα Κομνηνή, παντρ. 1ο το 1175 (διαζ.1180) τον Βοεμούνδο Γ' της Αντιόχειας (+1201) και 2ο τον Γκοντιέρ ντε Μπεθούν, Λόρδο του Μπεσάν. • ε2. - Αλέξιος Κομνηνός, ο εραστής της Αυτοκράτειρας Μαρίας Κομνηνής και αρχηγός του επί καθηκόντων αντιβασιλείας συμβουλίου της.*1136, +δολοφονήθηκε 1183. Νυμφ. την Μαρία Δούκαινα με την οποία απέκτησε ένα γιο και μιά κόρη τον Ανδρόνικο και την Ευδοκία. • στ1. - Ανδρόνικος Κομνηνός, πεθ. σε μικρή ηλικία σε πτώση από άλογο. • στ2. - Ευδοκία Κομνηνή +1183. Παντρ. το 1178 ή 1179 τον Γουλιέλμο Η' του Μονπελιέ (+1218). • ε3. - Μαρία Κομνηνή *1126, +;. Παντρ. 1ο το 1139 τον Θεόδωρο Δασιώτη (+1143/4), 2ο το 1145/50 τον Ιωάννη Καντακουζηνό (+1176). • ε4. - Ευδοκία Κομνηνή. Παντρ. 1ο και διαζ.1149 τον Θόρο Β' Λόρδο των Μάουταινς και 2ο τον Μιχαήλ Γαβρά (+ μετά το 1170). • ε5. - Θεοδώρα Κομνηνή, +1183. Παντρ. το 1148 τον Δούκα Ερρίκο Β' της Αυστρίας και Βαυαρίας (*1112, +1177). Με αυτό το γάμο το αίμα της Βυζαντινής Δυναστείας Κομνηνών πέρασε στους Αυτοκρατορικούς Οίκους της Αυστρίας και Βαυαρίας - Γερμανίας. • δ3. - Ισαάκιος Κομνηνός *1115, +1154/74. Νυμφ. 1ο την Θεοδώρα Καματερίνα (+1144), 2ο 1146 την Ειρήνη Διπλοσυναδίνη. Εκ του 1ου γάμου απέκτησε 5 παιδιά τους: Αλέξιο, Ιωάννη, Ειρήνη, Άννα, Μαρία και εκ του 2ου δύο κόρες τις Θεοδώρα και Ευδοκία. • ε1. - Αλέξιος Κομνηνός (+1136). • ε2. - Ιωάννης Κομνηνός (+1136/7. • ε3. - Ειρήνη Κομνηνή. Παντρ. έναν άγνωστο και υπήρξε μητέρα του Ισαάκιου Δούκα Κομνηνού. • στ1. - Ισαάκιος Δούκας Κομνηνός, Αυτοκράτορας της Κύπρου (1184-1191), *1155/60, +δηλητηριασθείς 1195/6. Νυμφ. 1ο το 1175/6 μία κόρη του Θόρου Β' Λόρδου των Μάουνταινς. 2ο το1185/6 μία νόθη κόρη του Βασιλέως Γουλιέλμου Α' της Σικελίας. Εκ του 1ου γάμου απέκτησε ένα γιο και μία κόρη. • ζ1. ένας γιός +1187. • ζ2. μία κόρη "La Damsel de Chypre" *1177/8, +μετά το 1204. Το 1194 αρραβ. τον Δούκα Λεοπόλδο της Αυστρίας αλλά τελικά δεν τον παντρεύτηκε. Αντίθετα παντρ. 1ο το 1200 (διαζ.1202/3) τον Κόμη Ρεϋμούνδο Στ' της Τουλούζης, και 2ο το 1203 τον Τιερρύ της Φλάνδρας, νόθο γιό του Φιλίππου της Λωραίνης Κόμη της Φλάνδρας. • ε4. - Άννα Κομνηνή. Παντρ. πριν το 1166 τον Κωνσταντίνο Δούκα (+1185). • ε5. - Μαρία Κομνηνή. Παντρ. το 1156 τον Βασιλέα Στέφανο Δ' της Ουγγαρίας (+1165. • ε6. - Θεοδώρα Καλουσύνη Κομνηνή, *1145/6, +μετά το 1184. Παντρ. το 1158 τον Βαλδουίνο Γ' ντ΄ Αντζού, Βασιλέα της Ιερουσαλήμ (+1163). Υπήρξε ερωμένη του Αυτοκράτορα Ανδρόνικου Α'. Το Βυζάντιο στο τέλος της βασιλείας του Μανουήλ Κομνηνού (1180)

Δυναστεία Κομνηνών • ε7. - Ευδοκία Κομνηνή. Παντρ. 1ο το 1170 τον Οδώνη Φρατζιπάνη και 2ο το 1179 τον Γκουέλφο ντι Πορκάρια. • δ4. - Μανουήλ Α' Κομνηνός, Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1143-1180). Γενν.1118, πέθ. 24 Σεπτεμβρίου 1180. Νυμφ. 1ο το 1146 την Πριγκίπισσα Βέρθα = Ειρήνη φον Σούλτσμπαχ (+1159/60), 2ο το 1161 την Πριγκίπισσα Μαρία ντε Πουατιέ (*1145, +27 Αυγούστου1182). Εκ του 1ου γάμου απέκτησε δύο κόρες τις Μαρία και Άννα και εκ του 2ου τον Αλέξιο μετέπειτα Αυτοκράτορα, και τον επίσης Αλέξιο μάλλον νόθο. • ε1. - Μαρία Κομνηνή, *1152, +δηλητηριασθείσα 1182. Είχε αρραβ. τον Βέλα Γ' Βασιλέα της Ουγγαρίας και τον Γουλιέλμο Β' Βασιλέα Σικελίας αλλά οι βυζαντινή πολιτική τους κράτησε μακρυά για γαμήλια τελετή. Τελικά το 1180 παντρ. τον Ραινιέ του Μοντφεράτ (Μονακό) (*1163, +1182). • ε2. - Άννα Κομνηνή, *1154, +1158 4ετών. • ε3. - Αλέξιος Β' Κομνηνός, Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1180-1183), Γενν.14 Σεπτεμβρίου 1169, πέθ. στραγγαλισθείς το Σεπτ.1193. Νυμφ. το 1180 την Πριγκίπισσα Αγνή της Γαλλίας, (*1171, +1240) κόρη του Βασιλέως Λουδοβίκου Ζ'. • ε4. - (νόθος) Αλέξιος Κομνηνός, +μετά το 1188, τυφλωθείς από τον Ανδρόνικο Α' το 1184. Νυμφ. το 1183 την Ειρήνη Κομνηνή (νόθη κόρη του Ανδρόνικου Α'. • δ5. - Μαρία Κομνηνή, *1106, +1144/51. Παντρ. τον Ιωάννη Δαλασσινό Ρογήρο. • δ6. - Άννα Κομνηνή, *110, Παντρ. το 1125 τον Στέφανο Κοντοστέφανο (ή Κοντεστέφανο), (+1149). • δ7. - Θεοδώρα Κομνηνή, *1116. Παντρ. τον Μανουήλ Ανεμά (+1146/7). • δ8. - Ευδοκία Κομνηνή, *1119,(+1176. Παντρ. τον Θεόδωρο Βατατζή. • γ2. - Ανδρόνικος Κομνηνός, *1090, +1130/31. Νυμφ. το 1104 την Πριγκίπισσα Ειρήνη του Πρτζέμισλ. • γ3. - Ισαάκιος Κομνηνός, *μετά τις 16-1-1093, +μετά το 1152. Νυμφ. το 1112/16 την Πριγκιπισσα Κάτα της Γεωργίας, με την οποία απέκτησε 7 παιδιά, τους Ιωάννη, Ανδρόνικο μετέπειτα Αυτοκράτορα, Μαρία, Άννα, Ευδοκία, Ελένη και ένα νόθο τον Αλέξιο. • δ1. - Ιωάννης Κομνηνός Τζελέπης ένας Μωαμεθανός διάσημος με ειδικές σπουδές. Νυμφ. 1ο το 1131 την κόρη του Λέοντος, Λόρδου των Μαουντμπάντενς και 2ο 1140 την κόρη του Συλτάνου Μασούντ των Ρουμς. Εκ του 1ου γ. απέκτησε τον Ισαάκιο και από το 2ο τον Σουλεϊμάν Σαχ. • ε1. - Ισαάκιος Κομνηνός, πέθ υπό βασανιστήρια. • ε2. - Σουλεϊμάν Σαχ οι απόγονοί του ήταν μουσουλμάνοι. • δ2. - Ανδρόνικος Α' Κομνηνός, Αυτοκράτορας Βυζαντίου (1183-1185) Γεν.1123, πέθ. κατακρεουργούμενος στον ύπνο από συμμορία στη Κωνσταντινούπολη 12 Σεπτεμβρίου1185. Νυμφ. 1ο μιά Παλαιολογίνα και 2ο το 1183 τη κόρη του Βασιλέα της Γαλλίας Λουδοβίκου Ζ', Πριγκίπισσα Αγνή της Γαλλϊας (*1171 +1240). Από τους γάμους του αυτούς απέκτησε δύο γιούς και μία κόρη (Μανουήλ, Ιωάννη και Μαρία αλλά και άλλα πέντε παιδιά νόθα από μη νόμιμους γάμους (Αλέξιο, Ειρήνη, Αλέξιο, Ειρήνη και μία ακόμη κόρη. • ε1. - Μανουήλ Κομνηνός. *πριν το 1152, τυφλώθηκε και φυλακίστηκε το 1185. Νυμφ. τη Πριγκίπισσα Ρουσουντάν ή Ρουσντάνα της Γεωργίας. • ε2. - Ιωάννης Κομνηνός. *1158, +1185 δολοφονηθείς. • ε3. - Μαρία Κομνηνή. *πριν1160, +μετά το 1184. Παντρ. τον Θεόδωρο Συναδηνό. • ε4. - (νόθο από την Ευδοκία, κόρη του Ανδρόνικου Κομνηνού) (βλ.α3/β3/γ2), Αλέξιος Κομνηνός. Εξαφανίστηκε στη Κωνσταντινούπολη το1185. • ε5. - (νόθο από την Ευδοκία) (βλ.α3/β3/γ2) Ειρήνη Κομνηνή. Παντρ. τον Νικηφόρο Παλαιολόγο. • ε6. - (νόθο από την Θεοδώρα Καλουσύνη Κομνηνή) (βλ. ) Αλέξιος Κομνηνός. *1170. • ε7. - (νόθο από την Θεοδώρα Καλουσύνη Κομνηνή) (Βλ. ) Ειρήνη Κομνηνή. *μετά το 1168. Παντρ. το 1183 τον Αλέξιο Κομνηνό (βλ. ). +μετά το 1188 και

140

Δυναστεία Κομνηνών • ε8. - μία κόρη. Παντρ. τον Ρωμανό Δούκα του Δυρράχιου. • δ3. - Μαρία. Παντρ. πριν το 1166 τον Ιωσήφ Βρυέννιο. • δ4. - Άννα Κομνηνή. παντρ. τον Ιωάννη Αρβαντινό ή Αραβαντινό. • δ5. - Ευδοκία Κομνηνή. Παντρ. μάλλον τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. • δ6. - Ελένη Κομνηνή. *1183, +1258 Παντρ. τον Γιούρι Α' Μέγα Ηγεμόνα του Κιέβου. • δ7. - (νόθο) Αλέξιος Κομνηνός. • γ4. - Μανουήλ Κομνηνός. *1097 • γ5. - Άννα Κομνηνή Δούκαινα. Συγγραφέας, γεν. 2 Δεκεμβρίου]] 1083, +1149/54. Παντρ. τον Νικηφόρο Βρυέννιο (+1136/7). • γ6. - Μαρία Κομνηνή. *1085, +μετά το 1136. Παντρ. 1ο Γρηγόριο Γαβρά, 2ο τον Νικηφόρο Κατάκαλο Ευφόρβανο. • γ7. - Ευδοκία Κομνηνή *1094. Παντρ. τον Ιασίτη. • γ8. - Θεοδώρα Κομνηνή. *1096. Παντρ. τον Κωνσταντίνο Άγγελο (+1166). • γ9. - Ζωή Κομνηνή.(*1098). • β4. - Ανδριανός Κομνηνός. +1105. Νυμφ. την Ζωή Δούκαινα (*1062, +1136) κόρη του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Δούκα, με την οποία απέκτησε δύο παιδιά τον Αλέξιο και την Αλεξία. • γ1. - Αλέξιος Κομνηνός. Άφησε μία κόρη. • δ1. - μία κόρη. Παντρ. τον Αλέξιο Παλαιολόγο. • γ2. - Αλεξία ή Αλεξέια Κομνηνή. +1105. Παντρ. ένα Γκριμάλντο ένα Λομβάρδο.΄ • β5. - Νικηφόρος Κομνηνός. *1060, +1136/43. Άφησε ένα γιο και μία κόρη. • γ1. - Αλέξιος Κομνηνός. • γ2. - μία κόρη . Παντρ. τον Γρηγόριο Πακουριάνο. • β6. - Μαρία Κομνηνή. *1045. Παντρ. το 1062 τον Μιχαήλ Ταρωνίτη. (εξαφαν.1093). • β7. - Ευδοκία Κομνηνή. *1050. Παντρ. το 1067 Νικηφόρο Μελισσηνό. • β8. - Θεοδώρα Κομνηνή. *1053. Παντρ. τον Κωνσταντίνο Διογένη. • α4. - Μία κόρη. *1012. Παντρ. το 1031 τον Μιχαήλ Δοκιάνο Ιταλό αξιοματούχο. Η Δυναστεία Κομνηνών ήταν από τις μεγαλύτερες Βυζαντινές Δυναστείες. Οι Βυζαντινοί Πρίγκηπες αυτής της Δυναστείας ενώθηκαν σχεδόν με όλες τις Ηγεμονικές Δυναστείες της εποχής της.

141

Δυναστεία Κομνηνών

142

Σημαντικότερα γεγονότα επί της Δυναστείας Κομνηνών • 1057 Στάση του Ισαάκιου Α' Κομνηνού. • 1064 Άλωση του Άνι από Τούρκους Σελτζούκους. • 1071 Άλωση της Βάρεως από τους Νορμανδούς. Απώλεια της Ιταλίας. • 1071 Μάχη του Ματζικερτίου. • 1078 Στάση του Βρυέννιου και του Βοτανειάτη. • 1078 Οι Τούρκοι στη Νίκαια της Βιθυνίας. • 1081 Αυτοκράτορας Αλέξιος Α' ο Κομνηνός. • 1082 Συνθήκη με την Βενετία. • 1091 Ήττα των Πετσενέγκων στο Λεβούνιο της Θράκης. • 1096 Οι Σταυροφόροι στη Κωνσταντινούπολη. Α' Σταυροφορία • 1097 Άλωση της Νίκαιας από τους Σταυροφόρους. • 1107-1108 Πόλεμος κατά του εγκατασταθέντος στην Αντιόχεια Βοϊμούνδο. • 1116 Μάχη στο Φιλομήλιο. • 1118 Αυτοκράτορας Ιωάννης Β' Κομνηνός. • 1122 Ήττα των Πετσενέγκων. • 1122-1126 Πόλεμος με την Βενετία. • 1124-1126 Επέμβαση στην Ουγγαρία. • • • • • • • •

1137-1138 Ο Ιωάννης Β' Κομνηνός εκστρατεύει στη Κιλικία και Συρία. 1147 Β' Σταυροφορία. 1147-1149 Πόλεμος με τον Ρογήρο Β' Βασιλιά της Σικελίας 1151 Οι Βυζαντινοί στην Αγκώνα. 1152-1154 Πόλεμος κατά της Ουγγαρίας. 1158 Ο Μανουήλ Α' Κομνηνός εκστρατεύει στη Συρία. 1168 Προσάρτηση της Δαλματίας. 1171 Διακοπή σχέσεων με την Βενετία.

• • • •

1176 Μάχη στο Μυριοκέφαλο. 1182 Στάση του Ανδρόνικου Κομνηνού. 1185 Άλωση Θεσσαλονίκης από τους Νορμανδούς. 1185 Ίδρυση του Βλαχοβουλγαρικού κράτους.

Παραπομπές [1] Σάββας Ιωαννίδης "Ιστορία και Στατιστική Τραπεζούντος" (1870) σελ. 50 [2] Κατσαρός, Β., «Το “πρόβλημα της καταγωγής” των Κομνηνών», Βυζαντιακά 3 (1983), σελ. 111-122

Ιωάννης Β'

143

Αλέξιος Α' Κομνηνός Αλέξιος Α' Κομνηνός Ο Αλέξιος Α' Κομνηνός ήταν αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από το 1081 ως το 1118.

Άνοδος στο θρόνο Ήταν ανηψιός του αυτοκράτορα Ισαάκιου Α' Κομνηνού και γιος του Ιωάννη Κομνηνού και της Άννας Δαλασηνής. Ο Αλέξιος από πολύ νωρίς κατατάχθηκε στον αυτοκρατορικό στρατό και αντιμετώπισε αρκετούς στασιαστές και διεκδικητές του αυτοκρατορικού θρόνου. Το 1078 ορίστηκε αρχηγός του στρατού της Δύσης από τον αυτοκράτορα Νικηφόρο Γ' Βοτανειάτη Οι μεγαλύτερες επιτυχίες του ήταν η νίκη και σύληψη πρώτα του Νικηφόρου Βρυέννιου και αργότερα του Νικηφόρου Βασιλάκιου. Το 1081 στασίασε και ο ίδιος με τους αδερφούς του και πήρε το θρόνο από το Νικηφόρο Γ' μετά από παρότρυνση και με τη βοήθεια του Ιωάννη Δούκα, θείου του Μιχαήλ Ζ' Δούκα. Για αρκετό καιρό υπήρξε εραστής της αυτοκράτειρας Μαρίας της Αλανής, συζύγου των αυτοκρατόρων Μιχαήλ Ζ' και Νικηφόρου Γ'. Η εύνοια της του φάνηκε πολύ χρήσιμη τα χρόνια που προσπαθούσε να ανέβει στη στρατιωτική ιεραρχία.Μετά από την άνοδό του στο θρόνο, όμως, Αλέξιος Α' Κομνηνός παντρεύτηκε την Ειρήνη Δούκα, εγγονή του Ιωάννη Δούκα, θείου του Μιχαήλ Ζ'. Για να εξασφαλίσει την υποστήριξη των Δουκών επανέφερε τον Κωνσταντίνο Δούκα, γιο Μιχαήλ Ζ' και της Μαριάς της Αλανής ως συναυτοκράτορα. Μάλιστα αργότερα τον αρραβώνιασε με πρωτότοκη κόρη του, Άννα. Η γέννηση του γιου του Αλέξιου, Ιωάννη, το 1087 τερμάτισε την αναγνώριση Κωνσταντίνου ως συναυτοκράτορα. Ο Κωνσταντίνος, όμως, συνέχισε να έχει φιλικές σχέσεις με αυτοκράτορα μέχρι το θανατό του, περίπου το 1095.

του την του τον

Οικονομικά και διοικητικά μέτρα Ως αυτοκράτορας ο Αλέξιος προσπάθησε να συγκρατήσει τις φυγόκεντρες δυνάμεις των τοπικών αρχόντων στις επαρχίες, να εξυγιάνει αναζωογονήσει την οικονομία και το εμπόριο αλλά και να σταματήσει το κατρακύλισμα του βυζαντινού νομίσματος. Η κοπή του υποτιμημένου σε μεγάλο βαθμό σολδίου σταμάτησε και ένα καινούριο χρυσό νόμισμα κόπηκε, το υπέρπυρον. Για να ισχυροποιήσει τη συνοχή του κράτους και το στρατό στράφηκε στην αριστοκρατία η οποία ενισχύθηκε πολύ στην εποχή των Κομνηνών. Για να βρει πόρους αναγκάστηκε να επιβάλει επιπλέον φόρους στο λαό. Νέοι αυλικοί και διοικητικοί τίτλοι εφευρέθηκαν όπως αυτός του σεβαστοκράτορα για να αντικαταστήσουν τους παλιούς, που είχαν χάσει τη αξία τους με την πρακτική των προηγούμενων αυτοκρατόρων να τους μοιράζουν αφειδώς, αλλά και για να ικανοποιήσει και για να εντάξει στον κρατικό μηχανισμό όσα περισσότερα μέλη της αριστοκρατίας μπορούσε. Παράλληλα έπρεπε να αντιμετωπίσει σωρεία συνομωσιών και εξωτερικών απειλών.

Αλέξιος Α' Κομνηνός

144

Εξωτερικές απειλές τα πρώτα χρόνια Την ίδια χρονιά που ο Αλέξιος ανέβηκε στο θρόνο οι Νορμανδοί που είχαν καταλάβει τη βυζαντινή Ιταλία από το 1071 αποβιβάστηκαν στις αλβανικές ακτές και με αρχηγό το Ροβέρτο Γυισκάρδο πολιόρκησαν το Δυρράχιο. Ο Αλέξιος έσπευσε να τους αντιμετωπίσει αλλά ηττήθηκε και αναγκάστηκε για να εξασφαλίσει τη συνεργασία των Βενετών να τους παραχωρήσει αποκλειστικά Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία το 1081. προνόμια (διομολογήσεις[1] ) σε όλη την αυτοκρατορία. Ο πόλεμος με τους Νορμανδούς τερματίστηκε το 1085 με το θάνατο του Ροβέρτου Γυισκάρδου και τη σύγκρουση για τη διαδοχή του μεταξύ του Βοημούνδου και του μικρότερου αδελφού του, Ρογήρου Μπόρσα. Μετά από λίγο καιρό, όμως, ο Αλέξιος χρειάστηκε να αντιμετωπίσει τουρκικούς λαούς που περνούσαν το Δούναβη και έκαναν επιδρομές στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας, τους Πετσενέγκους και τους Κουμάνους. Οι επιδρομές αυτές συνεχίστηκαν με μικρότερη ή μεγαλύτερη ένταση για αρκετά χρόνια, και μάλιστα οι Πετσενέγκοι συνεργάστηκαν το 1090 με τον εμίρη της Σμύρνης, Τζαχά που είχε βλέψεις στο βυζαντινό θρόνο, και επιτέθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Ο Αλέξιος χρησιμοποιώντας τους Κουμάνους εναντίον τους κατάφερε να τους νικήσει στην μάχη του Λεβουνίου το 1091. Το 1094 ήταν η σειρά των Κουμάνων να επιδράμουν εναντίον των Βυζαντινών, ξεσηκωμένοι από έναν διεκδικητή του θρόνου που υποκρινόταν ότι ήταν ο Κωνσταντίνος Διογένης, ένας γιος του Ρωμανού Διογένη που στην πραγματικότητα είχε πεθάνει χρόνια πριν. Οι Κουμάνοι αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν όταν ο ψευδο-Διογένης εξουδετερώθηκε στην Αδριανούπολη. Ο Αλέξιος κατάφερε να εξουδετερώσει και την απειλή του Τζαχά, στρέφοντας εναντίον του τον γαμπρό του, τον Κιλίτζ Αρσλάν Α', ο οποίος και τον δολοφόνησε στη διάρκεια ενός συμποσίου το 1094. Έχοντας σταθεροποιήσει την ειρήνη στα ευρωπαϊκά εδάφη της αυτοκρατορίας ο Αλέξιος έστρεψε την προσοχή του στην Μικρά Ασία, που είχε χαθεί σχεδόν ολόκληρη από τους Σελτζούκους Τούρκους. Έστειλε μία επιστολή στον πάπα της Ρώμης Ουρβανό B’ για να πάρει βοήθεια από τη δύση με την μορφή αποστολής μισθοφόρων για να μπορέσει να ανακαταλάβει τα χαμένα εδάφη. Αυτό το αίτημα του Αλέξιου για βοήθεια από τη Δύση ήταν μία από τις αφορμές της Πρώτης Σταυροφορίας.

Αλέξιος Α' Κομνηνός

145

Η Πρώτη Σταυροφορία και οι συνέπειές της Ο Αλέξιος προσπάθησε να αντιμετωπίσει με τη διπλωματία τους σταυροφόρους που κατέφθαναν κατά ομάδες στα εδάφη του. Η Σταυροφορία του Λαού, με κυριότερο αρχηγό τον Πέτρο τον Ερημίτη ήταν το πρώτο μεγάλο σώμα σταυροφόρων που έφτασε στην Κωνσταντινούπολη, τον Αύγουστο του 1096. Η πλειοψηφία των σταυροφόρων που συμμετείχαν στη σταυροφορία του Πέτρου του Ερημίτη δεν είχαν κάποια στρατιωτική πείρα ή εκπαίδευση ή τον κατάλληλο εξοπλισμό. Μάλιστα, πολλοί από τους σταυροφόρους ήταν γυναικόπαιδα και ηλικιωμένοι. Είχαν προξενήσει αναταραχή και καταστροφές στην πορεία τους προς την Κωνσταντινούπολη και η παραμονή τους στα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης ήταν επίσης προβληματική. Ο Αλέξιος τους παραχώρησε πλοία για να περάσουν στην Μικρά Ασία και τους προειδοποίησε να περιμένουν τους υπόλοιπους σταυροφόρους πριν επιτεθούν στους Τούρκους γιατί δεν ήταν αρκετά ισχυροί. Οι προστριβές ανάμεσα στους σταυροφόρους και η διαίρεσή τους σε μικρότερες ομάδες συνετέλεσαν στην καταστροφή τους και στο σφαγιασμό τους από τους Τούρκους. Οι λίγοι που γλίτωσαν επέστρεψαν στην Κωνσταντινούπολη.

Ο Γοδεφρείδος του Μπουιγιόν και οι άλλοι βαρώνοι της Πρώτης Σταυροφορίας στο αυτοκρατορικό παλάτι του Αλέξιου Κομνηνού.

Το Νοέμβριο του 1096 άρχισαν να φτάνουν στην Κωνσταντινούπολη νέα σώματα σταυροφόρων, άλλοι από τα σύνορα με την Ουγγαρία και άλλοι από τις δυτικές ακτές της αυτοκρατορίας. Αυτή τη φορά επρόκειτο για οργανωμένα σώματα πολεμιστών. Σημαντικότεροι αρχηγοί τους ήταν ο Γοδεφρείδος του Μπουιγιόν, ο Ραϋμόνδος της Τουλούζης και ο Βοημούνδος του Τάραντα. Διάφορα επεισόδια λεηλασιών και συγκρούσεων και με το νέο κύμα σταυροφόρων έπεισαν τον Αλέξιο να ακολουθήσει επιθετική πολιτική όσο οι σταυροφόροι δεν ήταν ακόμη τόσοι πολλοί ώστε να τον απειλήσουν και να τους αρνηθεί τη βοήθεια του. Ακόμη διέταξε το στρατό στην Κωνσταντινούπολη να επαγρυπνεί. Χαρακτηριστικότερο το επεισόδιο του με τον Σταυροφόρο Ούγο των Βερμαντουά, αδελφό του βασιλιά της Γαλλίας. Αυτά τα μέτρα πέτυχαν και έπειτα από πολλές διαπραγματεύσεις και μικροσυγκρούσεις οι αρχηγοί των σταυροφόρων δήλωσαν υποταγή και υποσχέθηκαν όσα εδάφη κατελάμβαναν από τους Τούρκους και προηγουμένως ανήκαν στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία να τα παραδώσουν σε βυζαντινή διοίκηση (δηλαδή όλα τα εδάφη από τη Νίκαια ως την Αντιόχεια). Από την μεριά του, ο Αλέξιος υποσχέθηκε να τους παραχωρήσει πλοία για να περάσουν στην Μικρά Ασία,τρόφιμα και οδηγούς. Με αυτό τον τρόπο ο Αλέξιος προσπαθούσε να ελέγξει τους σταυροφόρους και να τους θέσει κάτω από βυζαντινή κηδεμονία. Την άνοιξη του 1097 οι σταυροφόροι είχαν πλέον συγκεντρωθεί όλοι στα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης και ο Αλέξιος τους έδωσε καράβια για να μεταφερθούν στην απέναντι ακτή και ένα μικρό εκστρατευτικό σώμα υπό τον στρατηγό Τατίκιο για να τους οδηγήσει μέχρι την Αντιόχεια. Εκεί, κατάφεραν να νικήσουν τους Τούρκους της Νίκαιας και απέκλεισαν την πόλη. Οι Τούρκοι όμως ήρθαν σε συνεννόηση με τους Βυζαντινούς, οι οποίοι διέσχισαν με πλοιάρια τη λίμνη στην πίσω μεριά της πόλης, και τους παρέδωσαν τη Νίκαια χωρίς να μπορέσουν να αντιδράσουν σε αυτό οι σταυροφόροι. Αυτό το συμβάν ψύχρανε τελείως τις σχέσεις των σταυροφόρων και Βυζαντινών. Μετά από πορεία αρκετών εβδομάδων οι σταυροφόροι έφτασαν στην Αντιόχεια και τον Οκτώβριο ξεκίνησαν την πολιορκία της πόλης. Όταν πέρασαν μερικοί μήνες ο Βοημούνδος κατάφερε με ένα τέχνασμα να απομακρύνει τους λίγους βυζαντινούς στρατιώτες που τους είχαν οδηγήσει μέχρι εκεί, μη θέλοντας να τους παραδώσει την Αντιόχεια αλλά να γίνει αυτός ο κυρίαρχός της. Διακήρυξε ότι η συμφωνία ήταν άκυρη και έπεισε τους άλλους σταυροφόρους να δεχθούν να γίνει αυτός ο κυρίαρχος της Αντιόχειας. Οι συγκρούσεις Σελτζούκων και Βυζαντινών είχαν αναζωπυρωθεί και ο Αλέξιος δεν μπόρεσε να αντιδράσει άμεσα. Παρ'όλο

Αλέξιος Α' Κομνηνός που η συμφωνία που είχε γίνει στην Κωνσταντινούπολη είχε αθετηθεί οι Βυζαντινοί επωφελήθηκαν από την αναστάτωση που έφεραν οι σταυροφόροι στους Τούρκους και από τη νίκη τους στην μάχη του Δορυλαίου. Στα χρόνια 1097-1099 ανακατέλαβαν την Χίο, τη Ρόδο, τη Σμύρνη, τη Φιλαδέλφεια, την Έφεσο και τις Σάρδεις. Η διπλωματία και οι προσπάθειες του Αλέξιου δικαιώνονταν. Ο Βοημούνδος πιάστηκε αιχμάλωτος του Μαλίκ Γαζί των Δανισμενδιδών το 1100 και αφέθηκε ελεύθερος το 1103. Συγκρούστηκε με τους γειτονικούς μουσουλμάνους ηγεμόνες, αλλά ηττήθηκε στην μάχη της Χαρράν. Ακολούθησε μεγάλη επίθεση των Βυζαντινών στην Κιλικία και στη Συρία που ανάγκασε το Βοημούνδο να επιστρέψει στη Δύση σε αναζήτηση ενισχύσεων. Τελικά, νέα σύγκρουση μεταξύ Νορμανδών και Βυζαντινών έλαβε χώρα το 1107, όταν ο Βοημούνδος αποβιβάστηκε και πάλι στις αλβανικές ακτές αλλά αυτή τη φορά ο αναδιοργανωμένος και φανερά ισχυρότερος από το 1081 αυτοκρατορικός στρατός απέκλεισε τους Νορμανδούς ενώ αδυνατούσαν να καταλάβουν το Δυρράχιο και ο Βοημούνδος αναγκάστηκε να παραδοθεί. Με τη συνθήκη της Δεαβόλεως (1108) δήλωνε υποτέλεια στην αυτοκρατορία και αναλάμβανε την υποχρέωση να δεχθεί Ορθόδοξο Πατριάρχη στην Αντιόχεια.

Τελευταία χρόνια και θάνατος Τα χρόνια 1110-1116 ο Αλέξιος εξεστράτευσε ξανά στην Μικρά Ασία προσπαθώντας να περιορίσει τους Τούρκους και να υπερασπίσει τις περιοχές που ήταν στα χέρια των Βυζαντινών. Κατάφερε τελικά να ανακαταλάβει τα εδάφη από την Τραπεζούντα ως το Αμόριο και το Φιλομήλιο της Φρυγίας, και από εκεί ως τις εκβολές του ποταμού Μαιάνδρου. Ακόμη, προσπάθησε να περιορίσει την αίρεση των Βογομίλων που εκείνη την εποχή είχε εξαπλωθεί αρκετά και είχε κέντρο της τη Φιλιππούπολη. Μία από τις τελευταίες ενέργειες του ήταν να κάψει στην πυρά τον Βασίλειο, έναν αρχηγό των Βογομίλων. Η ποδάγρα και η ραγδαία επιδείνωση της σε συνδιασμό με την κόπωση δεκαετιών οδήγησαν τον Αλέξιο Κομνηνό στον θάνατο. Ήδη το 1116 είχε επιδεινωθεί τόσο πολύ ώστε ο Αλέξιος δεν μπορούσε να περπατήσει. Ενάμιση χρόνο μετά τα πρώτα συμπτώματα, σύμφωνα με τον προσωπικό γιατρό του αυτοκράτορα, Νικόλαο Καλλικλή, είχε αρχίσει η μετάσταση. Η επιδείνωση ήταν ραγδαία σε βαθμό που ο Αλέξιος υποχρεωνόταν να παραμένει συνέχεια καθιστός. Φλεγμονές, οιδήματατα και διάρροιες ταλαιπώρησαν τον αυτοκράτορα προκαλώντας του περιπλοκές και φριχτούς πόνους, εως ότου εξέπνευσε στις 15 Αυγούστου 1118. Τις τελευταίες ημέρες της ζωής του δεν τις πέρασε σε ηρεμία. Η συζυγός του, Ειρήνη, και η κόρη του, Άννα, συνομωτούσαν για να μην τον διαδεχθεί ο Ιωάννης στο θρόνο, αλλά ο σύζυγος της Άννας, Νικηφόρος Βρυέννιος. Το σχέδιο τους, όμως, απέτυχε. Ο Ιωάννης πήγε μυστικά στο μοναστήρι των Μαγγάνων, όπου βρισκόταν ο πατέρας του και πήρε το αυτοκρατορικό δαχτυλίδι από το χέρι του λίγες ώρες πριν πεθάνει. Ετάφη στη Μονή Παμμακάριστου στην Κωνσταντινούπολη. Το σθένος που έδειξε ο Αλέξιος στη ζωή του ήταν πραγματικά αξιοθαύμαστο. Αναλύοντας τον προσωπογραφικά θα μπορούσε κανείς να πει πως ήταν ένας άνθρωπος γεννημένος ηγέτης. Είχε εξάλλου όλα τα χαρακτηριστικά που απαιτούσε η βυζαντινή αυτοκρατορική ιδεολογία από εναν ιδανικό αυτοκράτορα. Ο Αλέξιος ήταν φανατικά ορθόδοξος, όχι από πηγαία πίστη ή εξαιτίας της επιρροής της θρησκόληπτης μητέρας του, αλλά από σκοπιμότητα. Παρ’όλο που ο Αλέξιος παρέδωσε στο γιο του, Ιωάννη, ένα σταθερότερο και ισχυρότερο κράτος από ότι το βρήκε το 1081, γεγονός είναι ότι η ενδυνάμωση των δυνατών καθώς και η παραχώρηση υπέρογκων προνομίων στις ιταλικές ναυτικές δημοκρατίες μακροπρόθεσμα έπληξαν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η κόρη του, Άννα Κομνηνή, έγραψε την Αλεξιάδα, ένα βιβλίο που εξιστορεί τα γεγονότα της εποχής του πατέρα της και σε πολλά σημεία τον εξυμνεί.

146

Αλέξιος Α' Κομνηνός

147

Οικογένεια Από τον γάμο του με την Ειρήνη Δούκα ο Αλέξιος απέκτησε τα εξής παιδιά: • Άννα Κομνηνή, που παντρεύτηκε τον καίσαρα Νικηφόρο Βρυέννιο. • Μαρία Κομνηνή, που παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο τον Γρηγόριο Γαβρά και σε δεύτερο τον Νικηφόρο Ευφορβηνό Κατακαλών. • Ιωάννης Β' Κομνηνός, που τον διαδέχθηκε ως αυτοκράτορας. • Ανδρόνικος Κομνηνός, σεβαστοκράτωρ. • Ισαάκιος Κομνηνός, σεβαστοκράτωρ. • Ευδοκία Κομνηνή, που παντρεύτηκε τον Μιχαήλ Ιασίτη. • Θεοδώρα Κομνηνή, που παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο τον Κωνσταντίνο Κουρτίκη και σε δεύτερο γάμο τον Κωνσταντίνο Άγγελο. • Μανουήλ Κομνηνός. • Ζωή Κομνηνή.

Δείτε επίσης • Δυναστεία Κομνηνών • Βυζαντινό νόμισμα • Βυζαντινή αριστοκρατία και γραφειοκρατία

Παραπομπές [1] Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, Γιατί το Βυζάντιο, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2009, ISBN 978-960-19-0326-2, σελ. 42 Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Νικηφόρος Γ' Βοτανειάτης Ιωάννης Β'

Στο άρθρο αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το I Komnenos άρθρο Alexios I Komnenos (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Alexios) της Αγγλόγλωσσης Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0 (http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/ ). ( I Komnenos ιστορικό/συντάκτες (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Alexios)).

148

Αλέξιος Β' Αλέξιος Β' 1. ανακατευθυνση Αλέξιος Β' Κομνηνός

149

Ανδρόνικος Α' Ανδρόνικος Α' 1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Ανδρόνικος Α΄

150

Ισαάκιος Α' Ισαάκιος Α' Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ισαάκιος Α' Κομνηνός, βασίλεψε από το 1057 μέχρι το θάνατό του το 1059. Ήταν υψηλόβαθμος αξιωματικός του στρατού, βασικό στέλεχος της ομάδας που ανάγκασε σε παραίτηση τον προκάτοχό του Μιχαήλ ΣΤ'. Βασικός στόχος της ομάδας αυτής, ήταν η αποκατάσταση του αξιομάχου του στρατεύματος, το οποίο είχε περιέλθει σε δεινή κατάσταση, λόγω της άφρονος πολιτικής των αξιωματούχων της Πόλης. Οι τελευταίοι, αισθανόμενοι πολιτική απειλή από ισχυρό στρατό, είχαν επί σειρά ετών και μετά το θάνατο του Βουλγαροκτόνου λάβει σειρά μέτρων εναντίον του. Το γεγονός αυτό όμως είχε ανησυχήσει τους ίδιους τους επικεφαλής, οι οποίοι έβλεπαν τη ραγδαία επιδείνωση της ικανότητας του κράτους να αμυνθεί από τους πολυάριθμους εξωτερικούς εχθρούς του. Συνετός, ικανότατος στρατηλάτης, έχοντας την άπλετη υποστήριξη του στρατεύματος, ο Ισαάκιος αμέσως ξεκινά εκτεταμένη εκστρατεία εκσυγχρονισμού της άμυνας και βελτίωσης της διοίκησης. Έχει τη σοφία και τη διορατικότητα να προβεί σε καίριες επεμβάσεις τηρώντας ευαίσθητες ισορροπίες, για να μη βρεθεί αντιμέτωπος με τους ισχυρούς γραφειοκράτες της Πόλης. Με τα αποτελέσματα των αλλαγών άμεσα ορατά, και κύριο στρατιωτικό επίτευγμα την εξουδετέρωση των Πετσενέγκων, η αυτοκρατορία παρουσιάζει σημεία ανάκαμψης από τη βαθιά παρακμή των αναξίων διαδόχων του Βουλγαροκτόνου. Δυστυχώς όμως, ένας ξαφνικός πυρετός απέβη μοιραίος για τον Ισαάκιο, ο οποίος απεσύρθη στη Μονή Στουδίου και πέθανε πρόωρα το 1059. Αντιλαμβανόμενος τη μοίρα του, ο Ισαάκιος λίγο πριν πεθάνει και υπό τις πιέσεις και υποδείξεις του Μιχαήλ Ψελλού, επιλέγει διάδοχο. Η προτίμησή του όμως για έναν άνθρωπο που ήταν σε ευθεία αντίθεση με το όραμα και τις ενέργειές του, φανερώνει και την απόλυτη εξάρτησή του από τον ίδιο τον Ψελλό. Με έναν νέο και ισχυρό εχθρό πρό των πυλών, η επιλογή του στο πρόσωπο του Κωνσταντίνου Δούκα, θα αποβεί μοιραία για το μέλλον της Αυτοκρατορίας.

Βιβλιογραφία: • Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. II-The Apogee • Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453" • Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State" Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Μιχαήλ ΣΤ' Στρατιωτικός Κωνσταντίνος Ι' Δούκας

151

Ιωάννης Β' Ιωάννης Β' Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Ιωάννης Β' Κομνηνός κάθισε στο θρόνο από το 1118 μέχρι το θάνατό του το 1143. Ο Καλοϊωάννης, όπως αποκαλείται συχνά ο Ιωάννης Β', βρέθηκε άμεσα στο στόχαστρο της αδελφής του Άννας και της μητέρας του Ειρήνης, οι οποίες προτιμούσαν για διάδοχο το σύζυγο της Άννας Καίσαρα Νικηφόρο Βρυέννιο, απόγονο του πραξικοπηματία κατά του αυτοκράτορα Μιχαήλ Ζ’. Ακολουθώντας τις ύστατες συμβουλές του πατέρα του, ο Ιωάννης εξασφάλισε το θρόνο και έφερε τους πολιτικούς του αντιπάλους προ τετελεσμένων. Ο Ιωάννης Β' και η Ειρήνη (Μωσαϊκό της Αγίας Σοφίας

Ήταν ήπιος και ευγενής χαρακτήρας, με βαθειά ευσέβεια, ενώ ήταν και ικανότατος ηγέτης, διπλωμάτης και στρατιωτικός. Η βασιλεία του χαρακτηρίζεται από ατέρμονες στρατιωτικές επιχειρήσεις για την επανάκτηση του ελέγχου στις επαρχίες της Μ.Ασίας. Ξεκίνησε ήδη το 1119 για τη Λαοδικεία, την οποία απελευθέρωσε το ίδιο έτος. Συνέχισε εξουδετερώνοντας τους Πετσενέγκους και τους Ούγγρους. Είχε λιγότερη επιτυχία εναντίον των Βενετών. Το 1130 επέστρεψε στη Μ.Ασία για να αντιμετωπίσει με επιτυχία τους Τούρκους αλλά και τους Φράγκους της Αντιοχείας. Καθ’ οδόν απελευθέρωσε πλήθος μικρασιατικών πόλεων από τα νότια παράλια μέχρι τον Πόντο. Το 1136 εξουδετέρωσε τους Αρμένιους στον Ταύρο. Το 1139 συνέχισε προς τα νότια για τις πόλεις Χάμα, Χαλέπι, Σεϋζάρ. Είχε καταφέρει με συνδυασμένη στρατιωτική δράση και εξαίρετη διπλωματία σχεδόν να αναιρέσει πλήρως τις επιπτώσεις της συντριβής του Μάντζικερτ το 1071. Δυστυχώς για την Αυτοκρατορία όμως, ένα μικρό τραύμα κατά τη διάρκεια κυνηγιού το 1143, εξελίχθηκε σε σοβαρή μόλυνση και απέβη μοιραίο, βάζοντας τελεία στο τιτάνιο έργο του σημαντικού αυτού βυζαντινού αυτοκράτορα.

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Συναυτοκράτορας: -

Επόμενος Μανουήλ Α' Κομνηνός

152

Κωνσταντίνος Ι' Κωνσταντίνος Ι' Ο Κωνσταντίνος Ι' Δούκας ήταν Αυτοκράτορας της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από το 1059 έως το θάνατό του το 1067. Ήταν γιος του Ανδρόνικου Δούκα, ενός Παφλαγόνα ευγενή, ο οποίος υπηρέτησε κατά πάσα πιθανότητα ως κυβερνήτης του θέματος της Μοισίας. Ο Κωνσταντίνος απέκτησε δύναμη όταν Ο Κωνσταντίνος Ι' Δούκας σε χρυσό νόμισμα παντρεύτηκε τη δεύτερη σύζυγό του, Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα, ανιψιά του Πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριου. Το 1057 υποστήριξε το σφετερισμό του θρόνου από τον Ισαάκιο Α’ Κομνηνό αλλά σταδιακά τάχθηκε με την αυλική γραφειοκρατία ενάντια στις μεταρρυθμίσεις του νέου Αυτοκράτορα. Παρά τη σιωπηρή αντίδρασή του, το Νοέμβριο του 1059 επελέγη από τον ασθενή Ισαάκ ως διάδοχός του, υπό την επίδραση του Μιχαήλ Ψελλού. Έπειτα από λίγο ο Ισαάκιος εγκατέλειψε το θρόνο, καταφεύγοντας σε μοναστήρι και στις 24 Νοεμβρίου 1059 ο Κωνσταντίνο Ι’ Δούκας στέφθηκε Αυτοκράτορας. Η άνοδός του στο θρόνο ήταν ένας θρίαμβος της αριστοκρατίας αλλά ο θρίαμβος αυτός αποδείχθηκε αλγηρός για την Αυτοκρατορία δεδομένου ότι φάνηκε ανίκανος στη διοίκησή της. Ο νέος ηγεμόνας έδωσε εξουσία σε δύο νεαρούς γιους του, διόρισε τον αδελφό του, Ιωάννη Δούκα, Καίσαρα και αποδύθηκε σε μια ευνοϊκή πολιτική έναντι της αυλικής αριστοκρατίας και του κλήρου. Περικόπτοντας ικανά την εκπαίδευση και την οικονομική ενίσχυση των στρατιωτικών δυνάμεων, μοιραία αποδυνάμωσε τη βυζαντινή άμυνα σε ένα κρίσιμο χρονικό σημείο, που συμπίπτει με τη δυτική πρόοδο των Σελτζούκων Τούρκων και των Τουρκομάνων συμμάχων τους. Ο Κωνσταντίνος έγινε σύντομα αντιδημοτικός για τους υποστηρικτές του Ισαάκιου μέσα στη στρατιωτική αριστοκρατία, που αποπειράθηκαν να τον δολοφονήσουν το 1061. Επιπλέον, έχασε κάθε δημοφιλία στις λαϊκές τάξεις, έπειτα από την αύξηση που επέβαλε στους φόρους, προσπαθώντας να πληρώσει μετά από πολύ καιρό τα μέλη του στρατεύματος. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του το Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος απώλεσε το μεγαλύτερο μέρος της Βυζαντινής Ιταλίας από τους Νορμανδούς εκτός από την περιοχή γύρω από το Μπάρι, αν και υπήρξε μία αναβίωση του ενδιαφέροντός του για τη διατήρηση της Απουλίας διορίζοντας τουλάχιστον τέσσερις στρατηγούς στην Ιταλία. Υπέστη, επίσης, επιδρομές από τον Αλπ Αρσλάν στη Μικρά Ασία το 1064 και τους Ούζους στη Βαλκανική το 1065. Γέρος, ήδη, και με κλονισμένη υγεία όταν ανέβηκε στο θρόνο, πέθανε στις 22 Μαΐου 1067. Τον διαδέχθηκαν οι νεαροί γιοί του υπό την κηδεμονία της μητέρας τους, Ευδοκίας Μακρεμβολίτισσας. Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Ισαάκιος Α' Ρωμανός Δ'

153

Μανουήλ Α' Μανουήλ Α' Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Μανουήλ Α' ο Κομνηνός έμεινε στο θρόνο από το 1143 μέχρι το θάνατό του το 1180. Ο Μανουήλ ήταν ο νεώτερος από τους τέσσερις γιούς του Ιωάννη Β' Κομνηνού. Έχοντας χάσει τους δύο μεγαλύτερους πρόωρα, ο Ιωάννης τον θεώρησε καταλληλότερο έναντι του πρεσβύτερου Ισαάκ. Με όμορφο παρουσιαστικό, βαθειά μόρφωση και μεγάλες στρατιωτικές και ηγετικές ικανότητες, ο Μανουήλ είχε όλα τα φόντα ενός άξιου διαδόχου. Το 1144, ο Άραβας Ιμάντ ελ-Ντιν Ζένγκι κατέλαβε την Έδεσσα (σημερινή Ούρφα), και την έπνιξε στο αίμα. Ο Πάπας Ευγένιος Γ΄, κάλεσε το βασιλέα Λουδοβίκο Γ’ της Γαλλίας και τον Κονράδο Χοχενστάουφεν της Γερμανίας σε νέα Σταυροφορία. Η είδηση της επικείμενης νέας Σταυροφορίας προκάλεσε μεγάλο πονοκέφαλο στο Μανουήλ, ο οποίος είχε πολύ καλά υπόψη του το τι είχε συμβεί κατά τη διάρκεια της βασιλείας του παππού του στην Α' Σταυροφορία. Όντως, τα Γαλλικά και Γερμανικά στρατεύματα της Β' Σταυροφορίας περνώντας από τα βυζαντινά εδάφη, επέφεραν το χάος. Ο Μανουήλ Ο Μανουήλ Α΄ Κομνηνός κατάφερε να τους διοδεύσει άμεσα προς τη Μικρά Ασία, παρακάμπτοντας τη Βασιλεύουσα, όπου σταδιακά συνετρίβησαν από τους Τούρκους και τους Άραβες, καθότι δε διέθεταν ούτε τα μέσα, ούτε την εκπαίδευση, αλλά ούτε και την κατάλληλη ηγεσία για να επιτύχουν στο φιλόδοξο εγχείρημά τους. Δεν κατόρθωσαν να απελευθερώσουν ούτε μια σπιθαμή γης. Η τραγική αποτυχία της Β’ Σταυροφορίας εμβάθυνε το σχίσμα και την αμοιβαία αντιπάθεια Βυζαντινών και Δυτικών, ενώ καταβαράθρωσε την εικόνα στρατιωτικής ισχύος που είχε η Δύση απέναντι στους βαρβαρικούς λαούς των Τούρκων και Αράβων. Τον ίδιο καιρό, ο στόλος του βασιλιά Ρογήρου της Σικελίας εξεστράτευσε κατά Δυτικών επαρχιών του Βυζαντίου, προκαλώντας την οργή του Μανουήλ, που αναγκάστηκε να λάβει τα μέτρα του. Μετά τη Β’ Σταυροφορία ο Μανουήλ στράφηκε προς μια προσπάθεια επανάκτησης των Ιταλικών επαρχιών, που αποτελούσε προσωπικό του όραμα. Μετά από σύντομες αντιπαραθέσεις εναντίον Σέρβων και Ούγγρων εισβολέων, αποφάσισε να αντιμετωπίσει το βασιλιά Ρογήρο της Σικελίας. Ο Ρογήρος όμως πέθανε, και ο διάδοχος γιός του Γουλιέλμος δεν είχε τις ικανότητες του πατέρα του. Έτσι, Βυζαντινά στρατεύματα υπό τους στρατηγούς Ιωάννη Δούκα και Μιχαήλ Παλαιολόγο, με τη σύμφωνη γνώμη του Πάπα Αδριανού Δ΄, προσωρινά απελευθέρωσε όλη τη νότια Ιταλία. Δυστυχώς όμως ο Γουλιέλμος επανήλθε με σειρά συμμαχιών, και η όλη προσπάθεια κατέληξε σε μια συμφωνία του 1158, με την οποία ουσιαστικά οι βυζαντινές βλέψεις προς την Ιταλία έλαβαν τέλος.

Μανουήλ Α'

154

Ο Μανουήλ στράφηκε ξανά προς την Ανατολή. Ταξίδεψε στην Αντιόχεια, όπου επέβαλε τη βυζαντινή εξουσία. Συμμάχησε με το βασιλέα του Σταυροφορικού βασιλείου της Ιερουσαλήμ Βαλδουΐνο, παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Μαρία της Αντιοχείας και συνήψε ειρήνη με τον Τούρκο Κιλίτζ-Αρσλάν και το Σαρακηνό Νουρ-Ελ-Ντιν. Προσπάθησε να περιορίσει τη Βενετική ισχύ, καθώς και να επιλύσει τα προβλήματα από συνεχείς απειλές των Δυτικών επαρχιών, χωρίς όμως απόλυτη επιτυχία. Παράλληλα,ο Μανουήλ αναμείχθηκε ενεργά στις υποθέσεις του Ουγγρικού βασιλείου. Το 1167 ο Μπέλα, διεκδικητής του ουγγρικού θρόνου έγινε, με τη βοήθεια του Μανουήλ, βασιλιάς της Ουγγαρίας και συνήψε συνθήκη με τη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Τον επόμενο χρόνο, πιθανόν εκπληρώνοντας μυστικό όρο της συμφωνίας ανάμεσα στα δύο μέρη, βυζαντινά στρατεύματα εισέβαλαν στις ουγγρικές επαρχίες της Δαλματίας και της Βοσνίας και τις κατέλαβαν. Δυστυχώς, η στροφή ενδιαφέροντος προς τη Δύση, έδωσε περιθώριο στον Κιλίτζ να κινηθεί ενάντιά του. Ο Μανουήλ συγκέντρωσε μεγάλες δυνάμεις και εξεστράτευσε εναντίον του. Όμως,ένα σοβαρό στρατιωτικό λάθος οδήγησε το 1176 το σύνολο του Βυζαντινού στρατού σε ενέδρα στην περιοχή του Μυριοκεφάλου της Μικράς Ασίας. Τα Βυζαντινά στρατεύματα κατεσφάγησαν, αν και ο Μανουήλ κατόρθωσε την ύστατη στιγμή να συνάψει ειρήνη. Η ήττα του Μυριοκεφάλου αποτέλεσε μεγάλο χτύπημα για τον ίδιο τον Μανουήλ, και συγχρόνως ήταν αποφασιστικής σημασίας για την τύχη της Μικράς Ασίας. Τα επόμενα χρόνια και παρ'όλη την αντίσταση που συνέχισαν να προβάλουν οι Βυζαντινοί , οι Τούρκοι σταθεροποιήθηκαν και συνέχισαν να προχωρούν δυτικά. Το 1180, ο Μανουήλ αρρώστησε και λίγο αργότερα πέθανε, αφήνοντας τον ανήλικο γιό του Αλέξιο ως τυπικό διάδοχο. Μοναδική φυσιογνωμία της Βυζαντινής ιστορίας, ο Μανουήλ συνέχισε την παράδοση του πατέρα και του παππού του με τις αδιαμφισβήτητες ικανότητές του στο στρατιωτικό, διπλωματικό και πολιτικό τομέα. Το Βυζάντιο στο τέλος της βασιλείας του Μανουήλ Παρορμητικός και ασυγκράτητος, εκμεταλλευόταν κάθε Κομνηνού (1180) ευκαιρία που του παρουσιαζόταν. Κατάφερε μεγάλες επιτυχίες, τελικά όμως πάντα ένα μικρό σφάλμα, μια ασημαντότητα, ήρθε να τις ανατρέψει. Η συμπάθεια που έτρεφε προς τη Δύση και τον πολιτισμό της, τον οδήγησε στο να διατηρεί πάντα το βλέμμα προς τις εκεί πρώην και νυν επαρχίες, με αποτέλεσμα να μην επικεντρώσει τις προσπάθειές του, όπως όφειλε, προς τον μέγα εξ’ Ανατολών κίνδυνο των Τούρκων. Τέλος, το ανήλικο του διαδόχου του έμελλε να οδηγήσει σε μεγάλες περιπέτειες το κράτος.

Βιβλιογραφία: • Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. III-The Decline and Fall • Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453" • Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State" Προκάτοχος: Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος: Ιωάννης Β' Αλέξιος Β'

155

Μιχαήλ Ζ' Μιχαήλ Ζ' Ο Μιχαήλ Ζ' Δούκας (ο Παραπινάκης) ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1071-1078). Ήταν πρωτότοκος γιος του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ι' Δούκα (1059-1067) και της Ευδοκίας. Νήπιο σχεδόν εστέφθη συμβασιλεύς από τον πατέρα του και δεκαετής περίπου τον διαδέχθηκε, όταν εκείνος πέθανε το Μάιο του 1067. Μετά λίγους μήνες η μητέρα του παντρεύτηκε το στρατηγό Ρωμανό Διογένη, οπότε τον Ιανουάριο του 1068 του παρέδωσε τη βασιλική αρχή. Το φθινόπωρο του 1071, όταν έγινε γνωστό ότι οι Τούρκοι αιχμαλώτισαν τον Αυτοκράτορα Ρωμανό, οι φίλοι του Δούκα Ο Μιχαήλ Ζ' πρωτοστατούντος του καίσαρα Ιωάννη Δούκα αναγόρευσαν Αυτοκράτορα τον Μιχαήλ και εξόρισαν την Ευδοκία στο μοναστήρι της Πιπερούς, που η ίδια είχε ιδρύσει στην Προποντίδα, όπου δια της βίας εκάρη μοναχή. Στο μεταξύ ο Ρωμανός ελευθερωθείς από τον Σουλτάνο Άλπ Αρσλάν ερχόταν να διεκδικήσει το θρόνο. Τότε ο Μιχαήλ Ζ’ θορυβηθείς εξαπέστειλε στρατεύματα τα οποία συνέλαβαν τον Ρωμανό και τον τύφλωσαν. Ο Μιχαήλ αναλαμβάνοντας την Αρχή προσέλαβε ως λογοθέτη των δρόμων τον ευνούχο Νικηφόρο (τον Νικηφορίτζη), ο οποίος απομάκρυνε από τα ανάκτορα όλους τους συγγενείς και φίλους του Αυτοκράτορα. Είχε καταστεί δε πανίσχυρος κυβερνήτης με αδικίες και καταχρήσεις. Έφθασε δε να πουλά το σίτο στο λαό αντί ενός μεδίμνου και τούτο ελλιπή «παρά πινάκιο» εξ ου και το προσωνύμιο "ο Παραπινάκης". Στη σιτοδεία και στο λοιμό που ενέσκηψαν ήρθε να προστεθεί και η επιδρομή των Τούρκων, που θεώρησαν άκυρες τις συνομολογηθείσες συμφωνίες με τον Ρωμανό και εισβάλλοντας στη Μικρά Ασία κατέλαβαν τις εκεί χώρες. Τον ίδιο καιρό συνέβη και η ανταρσία του Φράγκου Ουρσιλίου, η επανάσταση της Βουλγαρίας, η επιδρομή των Χρωβατών (Κροατών) στην Ιλλυρία και των Νορμανδών στην κάτω Ιταλία, οι οποίοι στη συνέχεια στράφηκαν στα αλβανικά παράλια. Εναντίον αυτών εστάλη ο στρατηγός Δαμιανός Δαλασσηνός, ο οποίος ηττήθηκε κατά κράτος από τους Βούλγαρους και τους συμμάχους τους Σέρβους. Αποσταλείς στη συνέχεια ο στρατηγός Νικηφόρος Βρυέννιος κατόρθωσε να ειρηνεύσει τις χώρες εκείνες και να καθυποτάξει τους Βούλγαρους και να εκδιώξει τους Χρωβάτες, τους Σέρβους και τους Νορμανδούς. Νέες όμως θύελλες εξερράγησαν. Ο στρατηγός Νέστωρ στη Δρίστρια (σημερ. Σιλίστρια) της Βουλγαρίας, δυσαρεστηθείς για την αργοπορία της μισθοδοσίας του και του στρατού του, απαίτησε τη καθαίρεση του Νικηφορίτζη. Αρνούμενος ο Μιχαήλ, στασίασε προσλαμβάνοντας για συμμάχους του τους Πατσινάκες ή Πατσενέγκες φθάνοντας στα προάστια της Κωνσταντινούπολης, όπου οι κάτοικοι πέθαιναν σωρηδόν από τον λοιμό μένοντας άταφοι. Μπροστά σ΄ αυτές τις συμφορές ο Μιχαήλ παρέμεινε ανάλγητος και προχώρησε στην καθαίρεση του δαφνοστεφή στρατηγού Νικηφόρου Βρυέννιου και του στρατηγού Βασιλάκιου. Τότε ο Βρυέννιος στασίασε και αναγορεύθηκε «Αυτοκράτορας πασών των επαρχιών από Δυρραχίου μέχρι Αδριανούπολης» και αυτής της Κωνσταντινουπόλεως. Τότε στασίασε και ο Νικηφόρος Βοτανειάτης από τη Μικρά Ασία που έφθασε στη Χαλκηδόνα και Χρυσόπολη κυριεύοντας τα στενά του Βοσπόρου. Τότε εξερράγη λαϊκή εξέγερση: πρόκριτοι

Μιχαήλ Ζ'

156

και λαός πήραν τα όπλα την Κυριακή του Λαζάρου 1078, επιτέθηκαν στη φρουρά των ανακτόρων και τελικά αιχμαλώτισαν τον Μιχαήλ και εξανάγκασαν αυτόν και την αυτοκράτειρα Μαρία να καρούν μοναχοί. Τη μεθεπομένη εισήλθε στη πόλη επευφημούμενος ο νέος Αυτοκράτορας Νικηφόρος Γ' Βοτανειάτης. Μετά κάποιο χρόνο ο Μιχαήλ προεχειρίσθη Μητροπολίτης Εφέσου, αλλά μεταμεληθείς επέστρεψε στη μονή Στουδίου, κατ΄ άλλους στην Μονή του Μανουήλ (1071 -1078) όπου παρέμεινε μέχρι το θάνατό του. Ο Μιχαήλ Ζ’ από το γάμο του με τη Μαρία απέκτησε ένα γιο, τον Κωνσταντίνο, τον οποίο σε μικρή ηλικία μνήστευσε με την κόρη του Ηγεμόνα της Κάτω Ιταλίας Νορμανδού Ροβέρτου Γισκάρδου. Ο Αλέξιος Α' Κομνηνός, ανεβαίνοντας στο θρόνο το 1081, εμνήστευσε αυτόν με τη κόρη του, Άννα. Από αυτό λαμβάνοντας αφορμή ο Ροβέρτος Γισκάρδος επιχείρησε το 1081 την κατά του Βυζαντίου μεγάλη εκστρατεία. Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Ρωμανός Δ' Διογένης Νικηφόρος Γ' Βοτανειάτης

157

Νικηφόρος Γ' Νικηφόρος Γ' Ο Νικηφόρος Γ' Βοτανειάτης ήταν βυζαντινός αυτοκράτορας από το 1078 έως το 1081. Ο Νικηφόρος Βοτανειάτης υπηρέτησε ως στρατηγός υπό τους αυτοκράτορες Κωνσταντίνο Θ' και Ρωμανό Δ' Διογένη, και την περίοδο βασιλείας του Μιχαήλ Ζ' Δούκα έγινε κυβερνήτης του θέματος Ανατολής και διοικητής του στρατού στην Ασία. Το 1078 επαναστάτησε ενάντια στο αυτοκράτορα Μιχαήλ Ζ' και στον υπουργό οικονομικών του Νικηφορτζή και με τη σύμπραξη των Σελτζούκων Τούρκων βάδισε προς τη Νίκαια, όπου ανακήρυξε τον εαυτό του αυτοκράτορα. Αντιμέτωπος με έναν άλλο επαναστάτη στρατηγό, το Νικηφόρο Βρυέννιο, η εκλογή του επικυρώθηκε από την αριστοκρατία και τον κλήρο, ενώ ο Μιχαήλ ο Ζ' παραιτήθηκε από το θρόνο και έγινε μοναχός. Το Μάρτιο ή Ιούνιο του 1078, ο Νικηφόρος Γ' Βοτανειάτης μπήκε θριαμβευτικά στην Κωνσταντινούπολη και στέφθηκε αυτοκράτορας από τον Πατριάρχη Κοσμά Ο Αυτοκράτορας Νικηφόρος Γ' Βοτανειάτης Α΄. Με τη βοήθεια του στρατηγού του Αλέξιου Κομνηνού, αντιμετώπισε το Βρυέννιο και άλλους αντιπάλους, αλλά απέτυχε να εκδιώξει τους Τούρκους από τη Μικρά Ασία. Για να ενισχύσει τη θέση του, ο Νικηφόρος Γ' επεδίωξε να παντρευτεί την Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα, μητέρα του Μιχαήλ Ζ' και χήρα του Κωνσταντίνου Ι' και Ρωμανού Δ'. Αυτό το σχέδιο υπονομεύτηκε από τον Καίσαρα Ιωάννη Δούκα και ο Νικηφόρος τελικά παντρεύτηκε τη Μαρία της Αλανίας, τη χήρα του Μιχαήλ Ζ', κατά παράβαση των εκκλησιαστικών κανόνων. Παρόλα ταύτα, ο Νικηφόρος δεν αναγνώρισε τα δικαιώματα διαδοχής του γιου της Μαρίας Κωνσταντίνου Δούκα, κάτι που τον εξέθεσε στις υποψίες και συνωμοσίες του εναπομείναντος τμήματος της οικογένειας των Δουκών. Ο τρόπος διοίκησης του δημιούργησε αντιπάθειες, καθώς οι σύμβουλοι του αποξένωσαν πολλούς παλιούς αυλικούς, και απέτυχε να βάλει φρένο στην υποτίμηση του βυζαντινού νομίσματος. Ο Νικηφόρος σταδιακά εξαρτήθηκε από την υποστήριξη του Αλέξιου Κομνηνού, που αντιμετώπισε με επιτυχία την επανάσταση του Νικηφόρου Βασιλάκη στα Βαλκάνια (1079) και επιφορτίστηκε να καταστείλει την επανάσταση του Νικηφόρου Μελισσήνου στην Ανατολή (1080). Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας ήρθε επίσης αντιμέτωπος με εισβολές ξένων λαών, καθώς ο Νορμανδός Δούκας Ροβέρτος Γυισκάρδος της Απουλίας κήρυξε πόλεμο με το πρόσχημα της υπεράσπισης των δικαιωμάτων στο θρόνο του νεαρού Κωνσταντίνου Δούκα, που είχε μνηστευτεί την κόρη του Ροβέρτου Έλενα. Ενώ εμπιστεύτηκε στον Αλέξιο σημαντικές ένοπλες δυνάμεις για να αντιμετωπίσει την επικείμενη επίθεση των Νορμανδών, οι Δούκες, καθοδηγούμενοι από τον καίσαρα Ιωάννη, συνωμότησαν για να καταλύσουν την εξουσία του και να τον αντικαταστήσουν με τον Αλέξιο. Αποτυγχάνοντας να εξασφαλίσει την υποστήριξη είτε των Σελτζούκων Τούρκων είτε του Νικηφόρου

Νικηφόρος Γ'

158

Μελισσηνού (και οι δύο παραδοσιακοί εχθροί του), ο Νικηφόρος αναγκάστηκε να παραιτηθεί από το θρόνο ύστερα από ένα αιματηρό πραξικόπημα το 1081. Ο εκθρονισμένος αυτοκράτορας αποσύρθηκε σε μοναστήρι, που ο ίδιος είχε επιχορηγήσει, και πέθανε αργότερα τον ίδιο χρόνο. Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Μιχαήλ Ζ΄ Δούκας Αλέξιος Α' Κομνηνός

159

Ρωμανός Δ' Διογένης Ρωμανός Δ' Διογένης Αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ο Ρωμανός Δ' Διογένης έμεινε στο θρόνο από το 1068 ως το 1071. Γεννήθηκε το 1032 στην Καππαδοκία και καταγότανε από οικογένεια γαιοκτημόνων. Διακρίθηκε ως στρατιωτικός διοικητής στην υπηρεσία του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ι' Δούκα και του Ισαάκιου Α' Κομνηνού. Μάλιστα το 1064 ως διοικητής της Σερδικής (Σόφια) απώθησε τους Πετσενέγγους επιδρομείς των Βαλκανίων. Μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ι' Δούκα, η νεαρή χήρα του Ευδοκία, αποφάσισε να ξαναπαντρευτεί, παρά τον όρκο της στον άντρα της λίγο πριν πεθάνει να μην ξαναπαντρευτεί ποτέ. Σύντομα κατόρθωσε να πείσει τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως να την απαλλάξει από τη δέσμευσή της, ενώ ταυτόχρονα επιλέγει ως νέο της σύζυγο έναν ευγενή απόγονο στρατιωτικής οικογένειας από την Καππαδοκία, γενναίο και ικανό στρατηλάτη, ταυτόχρονα όμως ισχυρογνώμονα και συχνά βίαιο, το Ρωμανό Δ’ Διογένη. Φαίνεται ότι βασικό κριτήριο στην επιλογή του Ρωμανού από την Ευδοκία ήταν όχι μόνο η προσωπικότητα του Ρωμανού, αλλά και η συναίσθηση από πλευράς της του κινδύνου που αντιμετώπιζε το κράτος υπό την απειλή των εξωτερικών εχθρών του και τη διάλυση του στρατού.

Ο Ρωμανός Διογένης και η σύζυγός του Ευδοκία σε πλάκα από ελεφαντόδοντο

Υπό διωγμό τον καιρό του Δούκα, ο Ρωμανός είχε αντιληφθεί έγκαιρα τον τουρκικό κίνδυνο. Αμέσως μετά το γάμο και τη στέψη του, ξεκινά προσπάθεια ανασυγκρότησης του Βυζαντινού στρατεύματος. Ο Ρωμανός για να ενδυναμώσει το βυζαντινό στράτευμα στρατολόγησε, εκπαίδευσε και τοποθέτησε σε όλη την επικράτεια της αυτοκρατορίας, Χρυσό ιστάμενον του Ρωμανού, που απεικονίζει τον μισθφόρους που συνολικά αριθμούσανε τους 100.000. Οι ίδιο και τους συμβασιλείς του: στην πρόσθια πλευρά, ο Μιχαήλ Ζ' Δούκας, πλαισιωμένος από καταγωγή αυτών ήταν από την Ιβηρία της Αρμενίας, ήταν τους αδερφούς του Ανδρόνικο και Κωνστάντιο, κασι Σλάβοι, Τουρκομάνοι, Χαζάροι, Γότθοι, Αλανοί, Κουμάνοι, στην οπίσθια ο Ρωμανός και η Ευδοκία Πετσενέγοι, Φράγκοι και Νορμανδοί. Σύντομα όμως, έγινε Μακρεμβολίτισσα, στεφόμενοι από το Χριστό στόχος των αριστοκρατών της Κωνσταντινούπολης, του Μιχαήλ Ψελλού, εκπρόσωπου του κατεστημένου της Πρωτεύουσας, αλλά κυρίως της οικογένειας των Δουκών, που προόριζαν τον ανηψιό του Κωνσταντίνου και γιό της Ευδοκίας, Μιχαήλ για διάδοχο. Το 1068 και 1069 τον βρίσκει να πραγματοποιεί εκστρατείες στα ανατολικά σε αναζήτηση του τούρκου πολέμαρχου Αλπ Αρσλάν. Είναι εκπληκτικό το ότι παρά την κακή κατάσταση του στρατού, είχε κάποιες επιτυχίες στα μέτωπα. Παρ’ όλα αυτά δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει τους Τούρκους όπως επιθυμούσε, δηλαδή

Ρωμανός Δ' Διογένης

160

σε μάχη εκ παρατάξεως. Είναι γεγονός ότι βασικός στόχος των Τούρκων ήταν η Αίγυπτος, βάσει θρησκευτικών διαφορών με τους Φατιμίδες, και όχι το Βυζάντιο. Στην πορεία όμως ο Αλπ Αρσλάν αναγκάστηκε για διάφορους λόγους να στραφεί κατά του Ρωμανού, ο οποίος προσπαθούσε να επανακτήσει την Αρμενία και να εξασφαλίσει τα ανατολικά σύνορα. Διάφορες συμφωνίες που έκαναν είχαν χαρακτήρα προσωρινής εκεχειρίας, μέχρι την αναμενόμενη από τις δύο πλευρές και αναπόφευκτη τελική σύγκρουση. Κάποια στιγμή το 1070, ο Ρωμανός χώρισε το στράτευμα σε δύο περίπου ίσα τμήματα, στέλνοντάς το ένα υπό το στρατηγό Ιωσήφ Ταρχανειώτη σε χωριστή αναζήτηση του εχθρού. Δυστυχώς το τμήμα αυτό του στρατεύματος εξαφανίστηκε ξαφνικά κοντά στη Μελιτηνή, χωρίς να γίνει ποτέ γνωστό το γιατί. Πιθανότερη εξήγηση είναι ότι επειδή αποτελείτο από ξένους μισθοφόρους, απλά διαλύθηκε μετά την απομάκρυνση από την ηγεσία του Ρωμανού, γιατί οι στρατιώτες ήταν κακοπληρωμένοι. Τελικά, ο Ρωμανός φτάνει το καλοκαίρι του 1071 στην περιοχή της πόλης Μάντζικερτ. Εκεί, αφού απορρίπτει τις προτάσεις εκεχειρίας του Αρσλάν, προετοιμάζεται για μάχη. Έτσι, την Παρασκευή 26 Αυγούστου του 1071, λαμβάνει χώρα η μάχη που υποθήκευσε το μέλλον του Βυζαντινού Ελληνισμού. Άν και η μάχη ξεκίνησε με καλές προοπτικές για τους Βυζαντινούς, ο εχθρός επιμελώς απέφευγε την κατά μέτωπο σύγκρουση, προσπαθώντας να αντιμετωπίσει τους Βυζαντινούς με ένα είδος ανορθόδοξου πολέμου. Κατά το δειλινό, και ενώ δεν είχε γίνει ουσιαστική μάχη, ένα σήμα επιστροφής του Ρωμανού, προκάλεσε σύγχυση στο στράτευμα. Τη σύγχυση πιθανόν ενέτειναν οι προδοτικές φήμες που διέδωσε ο στρατηγός Ανδρόνικος Δούκας για συντριβή της εμπροσθοφυλακής. Το χάος που επακολούθησε έδωσε τη δυνατότητα στον ικανότατο και οξύνου Τούρκο φύλαρχο να εξαπολύσει αντεπίθεση και να συντρίψει τους Βυζαντινούς, συλλαμβάνοντας τον ίδιο τον Αυτοκράτορα και πετυχαίνοντας αναπάντεχα περίτρανη νίκη. Η μάχη του Μάντζικερτ αποτελεί τραγικό ιστορικό σταθμό του Βυζαντινού Ελληνισμού. Η απώλεια της Ανατολίας, βασικού τροφοδότη σε έμψυχο υλικό και τρόφιμα, σημαίνει την ανεπανόρθωτη αποδυνάμωση του κορμού του κράτους, που άν και μπόρεσε να ορθοποδήσει, ποτέ ξανά δεν έφτασε τα επίπεδα ακμής της δυναστείας των Μακεδόνων. Ακόμα και την ύστατη ώρα, το κακό θα μπορούσε να είχε αποσοβηθεί. Ο Αλπ Αρσλάν, για στρατηγικούς λόγους, πρότεινε όρους ειρήνης μάλλον ευνοϊκούς στο Ρωμανό, και τον άφησε ελεύθερο. Στην πρωτεύουσα όμως και πριν την επιστροφή του αυτοκράτορα, οι εχθροί του με αρχηγό τον Ιωάννη Δούκα, και επηρρεαζόμενοι από τον Μιχαήλ Ψελλό, με πρόφαση την ήττα του Ρωμανού έστεψαν βασιλέα το Μιχαήλ Ζ’ Δούκα. Απέρριψαν κοντόφθαλμα και ασυζητητί τους όρους του Αρσλάν, πολιτική που καταδεικνύει τόσο την έλλειψη διορατικότητας, όσο και την άσβεστη προσωπική τους φιλοδοξία. Η Ευδοκία εξορίστηκε σε μοναστήρι στην Πρίγκηπο. Κατά την επιστροφή του ο Ρωμανός δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Δοκίμασε να ανακαταλάβει το θρόνο του αλλά ηττήθηκε στη μάχη της Αμάσειας από τον ιδιωτικό στρατό του Ιωάννη Δούκα και λίγους μήνες μετά παραδόθηκε στον Ανδρόνικο Δούκα. Συνελήφθη, τυφλώθηκε με βάναυσο τρόπο, εξορίστηκε στην Πρώτη της Προποντίδας και τελικά πέθανε λίγο αργότερα, το καλοκαίρι του, στις 4 Αυγούστου του 1072.

Βιβλιογραφία: • • • •

Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. II-The Apogee Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453" Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State" ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΜΑΝΤΖΙΚΕΡΤ, Ψαρουλάκης Γεώργιος, τεύχος 5, Ιούνιος 2006

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Ρωμανός Δ' Διογένης [1] • Το έπος ενός προδομένου αυτοκράτορα [2] Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Κωνσταντίνος Ι' Δούκας Μιχαήλ Ζ' Δούκας

Ρωμανός Δ' Διογένης

Παραπομπές [1] http:/ / users. sch. gr/ fstav/ greek/ greek6. html [2] http:/ / imansolas. freeservers. com/ Angelos/ romanos_diogenes. html

161

162

Οίκος Αγγέλων Οίκος Αγγέλων Ο Οίκος Αγγέλων υπήρξε βυζαντινή οικογένεια από τη Φιλαδέλφεια της Μικράς Ασίας που ήλθε στο προσκήνιο χάρη στον Κωνσταντίνο Άγγελο που παντρεύτηκε την κόρη του Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Αλεξίου Ά Θεοδώρα. Τον 12ο αιώνα αρκετά μέλη του Οίκου διακρίθηκαν ως Στρατιωτικοί Διοικητές, ενώ στις 12 Σεπτεμβρίου του 1185 ένα μέλος τους, ο Ισαάκιος Β΄Άγγελος έγινε Αυτοκράτορας του Βυζαντίου με το όνομα Ισαάκιος Β' ιδρύοντας την τελευταία δυναστεία μέχρι την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204. Καθ' όλη την ιστορία του, το Βυζάντιο διακρινόταν από έντονα συγκεντρωτικές δομές, με αποτέλεσμα τα πάντα να εξαρτώνται από την Πρωτεύουσα. Κατά τα τελευταία πριν από την Άλωση χρόνια όμως, την εποχή των Αγγέλων, οι δομές αυτές καταρρέουν, με αποτέλεσμα η κυβέρνηση να χάσει τον έλεγχο των φυγόκεντρων δυνάμεων και να εμφανιστούν έντονες αποσχιστικές τάσεις. Αποτέλεσμα αυτού ήταν ότι όταν οι Σταυροφόροι της Δ΄Σταυροφορία να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη να υπάρχουν ήδη σχηματισμένες μικρές ανεξάρτητες οντότητες, οι οποίες και ανέλαβαν την υποχρέωση να αντιτάξουν την πρώτη οργανωμένη αντίσταση στον κατακτητή. Μετά το 1204 ο Οίκος των Αγγέλων επέβαλε την εξουσία του στην Ήπειρο και στη Θεσσαλονίκη.

Σημαντικά Μέλη Μέλη του ανωτέρω Αυτοκρατορικού Οίκου υπήρξαν: • Βυζαντινή Αυτοκρατορία • • • •

Ισαάκιος Β' Άγγελος Αλέξιος Γ' Άγγελος Αλέξιος Δ' Άγγελος Αλέξιος Ε' Μούρτζουφλος (Ο επονομαζόμενος και Μούρτζουφλος)

• Δεσποτάτο της Ηπείρου • • • • •

Μιχαήλ Α' Κομνηνός Δούκας Άγγελος Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας Μιχαήλ Β' Κομνηνός Δούκας Νικηφόρος Α' Κομνηνός Δούκας Θωμάς Κομνηνός Δούκας

• Δεσποτάτο της Θεσσαλίας • Ιωάννης Α΄ Άγγελος • Κωνσταντίνος Α΄ Άγγελος • Ιωάννης Β΄ Άγγελος • Βασίλειο της Θεσσαλονίκης • Μανουήλ Α΄ Άγγελος • Ιωάννης Α΄ Άγγελος • Δημήτριος Α΄ Άγγελος

Οίκος Αγγέλων

Δράση Με την κατάκτηση του ελλαδικού χώρου από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ο Οίκος δεν έπαψε να επηρεάζει τον Βαλκανικό και διεθνή χώρο. Συνέχεια του Οίκου υπήρξε ο Οίκος Μπούα, με λαμπρή στρατιωτική δράση στην φεουδαρχική Ευρώπη. Διέπρεψαν επίσης και ως Αξιωματούχοι της Πατριαρχικής αυλής του Φαναρίου. Σήμερα διάδοχος του Οίκου των Αγγέλων είναι ο Οίκος Στύλου που κατάγεται απο την πόλη Στύλος της Κάτω Ιταλίας .

Βιβλιογραφία • "Η Δυναστεία των Αγγέλων του Ελληνικού Έθνους Αθήνα 1979, Η Δυναστεία των Αγγέλων του Γεώργιου Παπαδόπουλου Θεσ/νίκη

163

164

Αλέξιος Γ' Αλέξιος Γ' Ο Αλέξιος Γ΄ Άγγελος ήταν Βυζαντινός Αυτοκράτορας από το 1195 έως 1203 και αυτοαποκαλείτο Αλέξιος Γ΄ Κομνηνός. Ήταν δευτερότοκος γυιος του Ανδρόνικου Αγγέλου, ενός εξαδέλφου του Αυτοκράτορα Αλεξίου Β΄ Κομνηνού. Το 1195, και ενώ ο αδελφός του Ισαάκιος Β' βρισκόταν για κυνήγι στη Θράκη ανακηρύχθηκε από τα στρατεύματα Αυτοκράτορας. Συνέλαβε τον Νόμισμα Αλέξιου Γ' Κομνηνού. Α' όψη: Ισαάκιο στα Στάγειρα της Μακεδονίας, και αφού τον τύφλωσε, τον Χριστός σε θρόνο. Β' όψη: Αλέξιος και Αγ. φυλάκισε μαζί με τον ανήλικο γιο του Αλέξιο, μολονότι είχε Κωνσταντίνος. ελευθερωθεί από αυτόν από την αιχμαλωσία του στην Αντιόχεια και είχε περιβληθεί με τιμές.Θέλοντας να λησμονηθεί το έγκλημά του και να σταθεροποιήσει την θέση του απέβαλε το επίθετο των Αγγέλων και μετονομάσθηκε Αλέξιος Γ΄ Κομνηνός για να δώσει περισσότερη λαμπρότητα στον εαυτό του, παριστάνοντας τον απόγονο του μεγάλου οίκου των Κομνηνών. Ο Αλέξιος Γ΄Αγγελος στηρίχθηκε καταρχάς στην αντιλατινική παράταξη για να αναριχηθεί στον θρόνο της Κωνσταντινούπολης έπειτα επεδίωξε την προσέγγιση του με τον παπικό θρόνο με επιστολή του συνεχάρη τον Πάπα Ιννοκέντιο Γ΄ για την εκλογή του(1198)και του πρότεινε συμμαχία αλλα ο Πάπας του γνωστοποίησε με απεσταλμένους του ότι δεν ήταν δυνατή η συμμαχία του Παπικού Θρόνου τότε ο Αλέξιος Γ΄ με νέα του επιστολή προς τον Πάπα Ιννοκέντιο παρατήρησε "ότι η ένωση των εκκλησιών ήταν υπόθεση όχι του αυτοκράτορα,αλλα μιας οικουμενικής συνόδου,στην οποία,υπο την καθοδήγηση του αγίου πνεύματος θα ήταν δυνατή η ανεύρεση μιας ορθής λύσης με την επιβουλή της θείας θελήσεως."Αναλόγου περιεχομένου επιστολή του Πάπα Ιννοκέντιου Γ΄επέδωσαν και στον πατριάρχη Ιωάννη ΙΙ Καματηρό οι παπικοί αντιπρόσωποι:Υποδιάκονος Αλβέρτος και Νοτάριος Αλβερτίνος.Τέλος ο Αλέξιος Γ΄ανανέωσε της ενωτικές συζητήσεις με τον ηγεμόνα των Αρμενίων Λέων β΄ για την ένωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας και της Αρμενικής Εκκλησίας που είχαν ξεκινήση επι Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Φωτίου.Μάλιστα η σύνοδος των αρμενίων προκαθημένων στην πόλη Ταρσό το 1196 δέχθηκε τους βυζαντινούς όρους αλλα στις μετέπειτα συζητήσεις στην Κωνσταντινούπολη προσέκρουσαν σε αδιέξοδο λόγω τον υπερβολικών βυζαντινών αξιώσεων,έτσι οι ενωτικές αυτες προσπάθειες απέτυχαν.Αναφισβήτητα ο Αλέξιος Γ΄ άσκησε πετυχημένη εκκλησιαστική πολιτική δεν μπορούμε να ισχυρισθούμε το ίδιο και για τους υπόλοιπους τομείς του Βυζαντινού κράτους πχ Οικονομία,Εξωτερική πολιτική,Στρατός,κλπ. Η ικανή και ισχυρή αυτοκράτειρα Ευφροσύνη επιχείρησε μάταια να σταματήσει την καταστροφή, διότι ο καλύτερος σύμβουλός της στην απόπειρα μεταρρύθμισης, ο Βατάτζης, δολοφονήθηκε με εντολή του αυτοκράτορα.Ταυτόχρονα δαπάνησε πολλά χρήματα για να πετύχει την αναγνώρισή του, με αποτέλεσμα να εξαντλήσει το δημόσιο ταμείο. Έδωσε δε τόση ελευθερία στους αξιωματούχους του, ώστε πρακτικά το βασίλειο παρέμεινε χωρίς άμυνα. Έτσι ολοκλήρωσε την οικονομική καταστροφή της Αυτοκρατορίας. Στα ανατολικά, το κράτος ερημωνόταν από τους Σελτζούκους. Μόνον ο θάνατος του Σουλτάνου τους Κελιτζέ Αρσλάν Β΄ το 1193 και η διχόνοια ανάμεσα στους γιους του για την μοιρασιά, έσωσαν τις υπολειπόμενες επαρχίες του Βυζαντίου στη Μικρά Ασία. Στα βόρεια οι Βούλγαροι και οι Βλάχοι ατιμώρητα ισοπέδωναν τη Θράκη και τη Μακεδονία, ενώ ο Αλέξιος σπαταλούσε τους θησαυρούς του κράτους για τα παλάτια του και τους κήπους του, αναγκασθείς να υπογράψει συνθήκη ειρήνης με τον Βασιλιά τους Ιωαννίση παραχωρώντας του όλες τις περιοχές που είχε καταλάβει. Το 1200 ο Αλέξιος Κομνηνός, εγγονός του Αυτοκράτορα Ανδρόνικου

Αλέξιος Γ'

165

Κομνηνού με τη βοήθεια της θείας του Θάμαρ, βασίλισσας της Γεωργίας, κατέλαβε την Τραπεζούντα, την Παφλαγονία και όλα τα παράλια του Εύξεινου Πόντου και εγκαθίδρυσε την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Σύντομα όμως ο Αλέξιος Γ΄ θα απειλούνταν από έναν νέο, πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο. Κατά το έτος 1202 οι Ευρωπαίοι πρίγκιπες της Δ’ Σταυροφορίας συναθροίστηκαν στην Βενετία. Ο Αλέξιος, γιος του εκθρονισμένου Αυτοκράτορα Ισαακίου Β΄ Αγγέλου, έφυγε από την Κωνσταντινούπολη και απευθυνόμενος στη σύναξη των Σταυροφόρων τούς υποσχέθηκε την ακύρωση του σχίσματος ανάμεσα στην Καθολική και την Ορθόδοξη Εκκλησία, εάν αυτοί τον βοηθούσαν να εκθρονίσει το θείο του Αλέξιο Γ΄, καθώς και πλούσια αποζημίωση και δώρα για τις υπηρεσίες τους. Την 1η Οκτωβρίου 1202 ξεκίνησε ο βενετικός στόλος μεταφέροντας τους σταυροφόρους στις Δαλματικές ακτές, όπου κατέλαβαν την Ζάρα και στην συνέχεια το Δυρράχιο, όπου ο Αλέξιος ανακηρύχθηκε Αυτοκράτορας ως Αλέξιος Δ΄. Στις 23 Ιουνίου 1203, ο στόλος των Σταυροφόρων υπό την ηγεσία του Δόγη της Βενετίας Δάνδολου, μεταφέροντας τον νέο Αυτοκράτορα, αγκυροβόλησε μπροστά από την Κωνσταντινούπολη. Στις 17 Ιουλίου οι σταυροφόροι προχώρησαν στην πρώτη κατάληψη της Πόλης και ο Αλέξιος Γ΄ χωρίς καμία αντίσταση και δείχνοντας όλη του τη δειλία δραπέτευσε νύχτα δια θαλάσσης στο Δεβελτό παίρνοντας μαζί τα τιμαλφέστερα κειμήλια του στέμματος και την κόρη του Ειρήνη και Ευδοκία.Περιπλανήθηκε σε όλη την έκταση της πρώην Αυτοκρατορίας του έχοντας μαζί του τα διάσημα του αξιωματός του και τα κειμήλια που απέσπασε φεύγοντας απο την Κωνσταντινούπολη, στην Λάρισα συναντήθηκε με τον Λέοντα Σγουρό στον οποίο έδωσε την κόρη του Ευδοκία.Έτσι τον συνάντησαν τα μισθοφορικά στρατεύματα του Βονιφάτιου του Μομφερά κατά την είσοδό τους στην Πόλη της Λάρισας και τον δολοφόνησαν. Προηγούμενος Ισαάκιος Β΄ Άγγελος

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Συναυτοκράτορας: -

Επόμενος Αλέξιος Δ' Άγγελος

Βιβλιογραφία: • • • • •

Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος "Ιστορία Ελληνικού Έθνους", 1886 Χρ.Παπαδόπουλου "Απόπειραι ενώσεως των Εκκλησιών(1204-1261)" Αθήνα 1935 Βλάσιου Ιω.Φειδά "Εκκλησιαστική Ιστορία" τόμος β΄ " Αθήνα 1998 C.Jirecek "Geshichte der Serdem" 1911 B.Roberg"Die union zwishen der griechischen und der latienischen Kirche auf den II konzil von Lyon(1274)" Bonn 1964

166

Αλέξιος Δ' Αλέξιος Δ' Ο Αλέξιος Δ΄ Άγγελος ήταν Βυζαντινός Αυτοκράτορας από το 1203 έως το 1204 με συναυτοκράτορα τον πατέρα του Ισαάκιο Β`. Μετά τη φυγή του Αλέξιου Γ΄ ελευθερώθηκε από τις φυλακές και ανακηρύχθηκε στις 18 Ιουλίου 1203 Αυτοκράτορας ο εκθρονισθείς Ισαάκιος Β', ο οποίος κάλεσε αμέσως τους αρχηγούς της Δ’ Σταυροφορίας στις Βλαχέρνες για να επικυρώσει την συνθήκη που είχε υπογράψει μαζί τους ο γιος του Αλέξιος. Ο Αλέξιος είχε δραπετεύσει από την Κωνσταντινούπολη το 1202 και ήλθε σε συνεννόηση με τους αρχηγούς της Δ’ Σταυροφορίας. Αρχικά συνεννοήθηκε με τον εκλεγμένο αρχηγό της Σταυροφορίας Βονιφάτιο τον Μομφερατικό, αλλά η συμφωνία σκόνταψε στην άρνηση του πάπα. Στην συνέχεια στην Βενετία συννενοήθηκε με τον τελικό αρχηγό της Σταυροφορίας δόγη Ερρίκο Δάνδολο υποσχόμενος την ακύρωση του σχίσματος ανάμεσα στην Καθολική Αλέξιος Δ΄ Άγγελος. και την Ορθόδοξη Εκκλησία, εάν αυτοί τον βοηθούσαν να εκθρονίσει τον Θείο του Αλέξιο Γ΄, καθώς και πλούσια αποζημίωση και δώρα για τις υπηρεσίες τους. Οι συνεννοήσεις αυτές κατέληξαν σε συνθήκη που υπογράφτηκε από τον Αλέξιο το 1203, σύμφωνα με την οποία όταν θα γινόταν αυτοκράτορας θα ανελάμβανε την συντήρηση των Σταυροφορικών στρατευμάτων για ένα χρόνο, θα πλήρωνε στους Βενετούς 100.000 αργυρά μάρκα και άλλες 100.000 στους Σταυροφόρους. Θα συντηρούσε δέκα χιλιάδες μαθητές επί ένα χρόνο και πεντακόσιους από αυτούς εφ’ όρου ζωής για την άμυνα της Παλαιστίνης. Τέλος δε, θα φρόντιζε να καθυποτάξει την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία στον Παπικό θρόνο. Μετά την επικύρωση λοιπόν αυτής της συνθήκης και από τον Ισαάκιο Β’, ο Αλέξιος στέφθηκε συναυτοκράτορας την 1η Αυγούστου 1203 ως Αλέξιος Δ΄και οι Σταυροφόροι αποσύρθηκαν από την Πόλη αφήνοντας μόνο ένα μικρό απόσπασμα για να τον προστατεύει και ταυτόχρονα να τον επιτηρεί. Μη μπορώντας όμως να πληρώσει τα υπέρογκα ποσά που είχε υποσχεθεί, αναγκάστηκε να επιβάλλει δυσβάστακτη φορολογία, αφού προηγουμένως αφαίρεσε ότι είχε εναπομείνει στα δημόσια ταμεία καθώς και τα ιερά σκεύη των Εκκλησιών. Στις 25 Αυγούστου 1203 έστειλε στον Πάπα Ρώμης ομολογία πίστεως και ανάγκασε τον Πατριάρχη Ιωάννη Καματηρό να ανακηρύξει μέσα στην Αγία Σοφία τον Πάπα Ιννοκέντιο Γ΄ πρώτο επί της γης επίτροπο του Σωτήρος. Η υπαγωγή της Ανατολικής Εκκλησίας στην Δυτική και η συνεχιζόμενη οικονομική εξάντληση του πληθυσμού για την εξασφάλιση των υπολοίπων χρημάτων που ο Αλέξιος Δ΄ είχε υποσχεθεί στους Σταυροφόρους, οδήγησαν λαό και μοναχούς σε εξέγερση στις 25 Ιανουαρίου 1204,υποκινημένη από τον ευγενή Αλέξιο Δούκα Μούρτζουφλο,που οδήγησε στην καθαίρεση των τελευταίων Αγγέλων συναυτοκρατόρων Ισαακίου Β΄και Αλεξίου Δ΄. Επί τρεις ημέρες επικρατούσε αναρχία επειδή κανένας δεν δεχόταν να αναλάβει την ηγεσία και η Αυτοκρατορία παρέμεινε ακέφαλη . Στις 28 Ιανουαρίου 1204 ο λαϊκός ηγέτης Νικόλαος Καναβός αποδέχθηκε την αρχηγία και ανακηρύχτηκε από τον Λαό αυτοκράτορας στην Αγία Σοφία. Ο Πατριάρχης όμως καθώς και οι άρχοντες της πρωτεύουσας δεν τον αναγνώρισαν σαν αυτοκράτορα. Στις 5 Φεβρουαρίου 1204 ο Αλέξιος Δούκας Μούρτζουφλος ανέτρεψε τον Νικόλαο Καναβό και ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας με το όνομα Αλέξιος

Αλέξιος Δ'

167

Ε΄. Αμέσως συνέλαβε και σκότωσε τον Καναβό και τον πρώην αυτοκράτορα Αλέξιο Δ΄. Όσο για τον πατέρα του, Ισαάκιο Β΄, πέθανε αμέσως μόλις έμαθε τον θάνατο του γιου του. Προηγούμενος Αλέξιος Γ΄ Άγγελος

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ισαάκιος Β'

Επόμενος Αλέξιος Ε’ Δούκας

168

Αλέξιος Ε' Μούρτζουφλος Αλέξιος Ε' Μούρτζουφλος Ο Αλέξιος Ε' Μούρτζουφλος ήταν ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου για ένα σύντομο χρονικό διάστημα το 1204. Κατά τη διάρκεια της θητείας του, η Κωνσταντινούπολη έπεσε στα χέρια των Σταυροφόρων οι οποίοι ίδρυσαν την Λατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης. Ο Αλέξιος Ε΄ Δούκας, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, ήταν μέγας δομέστικος τον οποίο ο λαός αποκαλούσε Μούρτζουφλο επειδή είχε σμιχτά φρύδια. Ανήκε σε παλαιά αυτοκρατορική οικογένεια και ήταν γενναίος άνθρωπος αλλά αδύναμης ηθικής. Πλούσιος, πονηρός, αγαπητός στον λαό και κατέχων το αξίωμα του πρωτοβεστιάριου επέμενε για πόλεμο εναντίον των Λατίνων και ανέλαβε τον αγώνα για την αντιμετώπιση των ληστρικών επιδρομών των σταυροφόρων. Η ευκαιρία να ανέβει στον θρόνο που εποφθαλμιούσε παρουσιάστηκε με την εξέγερση της αντιλατινικής παράταξης. Αφού εγκατέλειψε τη νόμιμη σύζυγό του, παντρεύτηκε την Ευδοκία, την μικρότερη από τις κόρες του Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Αλέξιου Γ΄Αγγέλου, ώστε να μπορεί να διεκδικήσει Ο Αλέξιος Ε΄ το θρόνο. Κατόπιν πρωτοστάτησε στις εξεγέρσεις εναντίον του φιλολατίνου αυτοκράτορα Αλεξίου Δ' και κατόρθωσε, με τη βοήθεια των Βαράγγων, να ανεβεί στο θρόνο και να στεφθεί αυτοκράτορας με το όνομα Αλέξιος Ε'. Μερικές μέρες αργότερα δολοφόνησε τον προηγούμενο αυτοκράτορα Αλέξιο Δ΄ Άγγελο, αλλά και τον διεκδικητή του θρόνου Νικόλαο Κανναβό. Μόλις ανέβηκε στο θρόνο, ο Αλέξιος Ε' άρχισε να οργανώνει την άμυνα της Κωνσταντινούπολης, γιατί προαισθανόταν τη θανάσιμη σύγκρουση με τους Σταυροφόρους. Πραγματικά τον Απρίλιο του 1204 οι Σταυροφόροι έκαναν την πρώτη έφοδο εναντίον της πόλης, αλλά απέτυχαν. Στη δεύτερη όμως έφοδο, στις 12 Απριλίου, και παρά την ηρωική άμυνα των πολιορκουμένων, κατόρθωσαν να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη, η οποία ποτέ μέχρι τότε δεν είχε πέσει στα χέρια ξένων. Μέσα στη σύγχυση και το σκοτάδι ο Μούρτζουφλος κατόρθωσε να διαφύγει και το πρωί οι Σταυροφόροι μπήκαν στην πόλη με τις νικηφόρες φάλαγγές τους και επιδόθηκαν σε ένα πρωτοφανές όργιο σφαγών, λεηλασιών και άλλων κακουργημάτων. Όταν έμαθε ο Αλέξιος Ε' πως ο πεθερός του, ο πρώην βασιλιάς Αλέξιος Γ', διέμενε στη Μοσυνούπολη, κατευθύνθηκε προς αυτόν μαζί με την γυναίκα του -και κόρη του Αλέξιου Γ'- Ευδοκία. Ο Αλέξιος Γ', όμως, τον αποστρεφόταν. Υποδυόμενος λοιπόν το ρόλο του πεθερού υποδέχθηκε τον Αλέξιο Ε' κι αφού βόλεψε το χώρο των λουτρών, τον προέτρεψε να λουστεί μαζί με την κόρη του. Μόλις ο Αλέξιος Ε' βρέθηκε μέσα στο λουτρό, όρμησαν όλοι μαζί εναντίον του οι υπηρέτες του Αλεξίου Γ' και του έβγαλαν τα μάτια. Η Ευδοκία όρθια, δίπλα στην πόρτα των λουτρών, έβριζε τον πατέρα της κι αυτός την προπηλάκιζε για τον αδιάντροπο και λάγνο έρωτά της. Όντας πλέον τυφλός ο Αλέξιος Ε’ περιπλανιόταν στην περιοχή της Μοσυνούπολης σαν αλήτης. Όταν όμως οι Σταυροφόροι πραγματοποίησαν εξόρμηση από την Κωνσταντινούπολη και πέρασαν από τα μέρη της Μοσυνούπολης, ανακαλύπτοντας εκεί τον Αλέξιο Ε’, τον έσυραν μαζί τους στην Κωνσταντινούπολη και, αφού τον βασάνισαν, τον καταδίκασαν σε θάνατο, γκρεμίζοντάς τον από τον κίονα του Θεοδοσίου.

169

Βαλδουίνος Α' της Κωνσταντινούπολης Βαλδουίνος Α' της Κωνσταντινούπολης Ο Βαλδουίνος Α' της Κωνσταντινούπολης (Ιούλιος 1172 - 1205), ως ο πρώτος αυτοκράτορας της Λατινικής αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης, επίσης Βαλδουίνος Θ' της Φλάνδρας ως ένατος κόμης της Φλάνδρας και Βαλδουίνος ΣΤ' του Αινώ ως έκτος κόμης του Αινώ, ήταν ένας από τους εξέχοντες ηγέτες της Τέταρτης Σταυροφορίας. Ο Βαλδουίνος ήταν πρωτότοκος γιος του Βαλδουίνου Η΄ της Φλάνδρας και της Μαργαρίτας Α΄ της Αλσατίας, αδελφής του Φιλίππου της Αλσατίας, κόμισσας της Φλάνδρας. Όταν πέθανε ο θείος του άτεκνος (1191) τον διαδέχθηκε στην Φλάνδρα σαν Βαλδουίνος Ε'. Το 1186 ο νεαρότατος Βαλδουίνος παντρεύτηκε την Η στέψη του Βαλδουίνου Α' Μαρία της Καμπανίας, κόρη του Ερρίκου Α', κόμη της Καμπανίας. Ο χρονογράφος Γκίλσμπερτ περιγράφει τον Βαλδουίνο σαν ξεμυαλισμένο με την γυναίκα του. Ο αδελφός της Ερρίκος ο 2ος της Καμπανίας είχε γίνει βασιλιάς των Ιεροσολύμων (1190), και πέθανε χωρίς να αφήσει γιο παρά μονάχα δύο κόρες. Οι θείοι της Ριχάρδος Β' της Αγγλίας, και Φίλιππος Β' της Γαλλίας συμμετείχαν μαζί στην 3η Σταυροφορία, ενώ η γιαγιά του Βαλδουίνου ήταν θεία της Ισαβέλλας, βασίλισσας των Ιεροσολύμων, και ήθελε να την βοηθήσει σε αυτή την προσπάθεια. Οπότε είχαν και κοινά ενδιαφέροντα για την συμμετοχή τους σε αυτή. Η μητέρα του Μαργαρίτα πέθανε (1194), και ο πατέρας του το επόμενο χρόνο οπότε έμεινε ο μοναδικός κυβερνήτης στις κομητείες της Φλάνδρας και του Αινώ. Στα 8 χρόνια που κυβέρνησε την περιοχή προσπάθησε να κερδίσει τις χαμένες εκτάσεις, και με την Συνθήκη του Περόν (1200), ο γαμπρός του βασιλιάς της Γαλλίας Φίλιππος Β' της Γαλλίας του επέστρεψε τα περισσότερα εδάφη του Αρτουά. Το Αρτουά είχε δοθεί στον Γάλλο βασιλιά σαν προίκα με άλλες περιοχές στον Γάλλο βασιλιά σαν προίκα στον γάμο του με την αδελφή του, Ισαβέλλα του Αινώ, που είχε πεθάνει το 1190.

Πρώτος Λατίνος αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης Το 1195 ένωσε στην εξουσία του τις κομητείες Αινώ και Φλάνδρας. Το 1200 ορίσθηκε ως ένας από τους αρχηγούς της Δ΄ Σταυροφορίας και μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης εξελέγη αυτοκράτορας στις 9/5/1204. Ενώ η Λατινική αυτοκρατορία είχε υποσχεθεί να δοθεί στον πρώην εκλεγμένο αρχηγό της Σταυροφορίας Βονιφάτιο τον Μομφερατικό ο ηγέτης της 4ης Σταυροφορίας γηραιότατος δόγης της Βενετίας Ερρίκος Δάνδολος προτίμησε αυτόν. Ένας απο τους σημαντικότερους λόγους που οδήγησαν τον δόγη στην συγκεκριμένη επιλογή να προτιμήσει αυτόν απο όλους τους υπόλοιπους μνηστήρες γιατί ήταν νέος, γενναίος, μαχητικός και ευλαβής. Ο αδικημένος Βονιφάτιος εξευμενίστηκε με το βασίλειο της Θεσσαλονίκης και περιοχές της Κρήτης, κάτι που δέν τον άφησε ευχαριστημένο και γι'αυτό όσο ζούσαν οι δύο άντρες βρίσκονταν σε συνεχή διαμάχη μεταξύ τους. Η σύζυγος του περιχαρής πήγε να τον συναντήσει αλλά δέν πρόλαβε γιατί πέθανε στην διαδρομή απο πανώλη. Εισέπραξε το 1/4 της αυτοκρατορίας και τα 5/8 της Πόλης. Τα υπόλοιπα 3/8 της Πόλης με επέμβαση του αρχηγού της Σταυροφορίας γηραιότατου Βενετού δόγη Δάνδολου δόθηκαν στους Βενετούς, ώστε να μπορεί να

Βαλδουίνος Α' της Κωνσταντινούπολης εξασκεί επιρροή στον νέο αυτοκράτορα, και να απαλλαγούν οι Βενετοί απο την φορολογία. Με την παρέμβαση του Δάνδολου πρώτος Λατίνος αρχιεπίσκοπος στην Κων/πολη εξελέγη ο Θωμάς Μοροζίνι. Η περιοχή επικρατείας του ήταν εκτός απο την πόλη της Κων/πολης τμήματα της Θράκης και της Ασίας όπως και τα νησιά Λέσβος, Χίος, Λήμνος, Ίμβρος και Τένεδος. Για να ικανοποιηθεί ο μεγάλος του ανταγωνιστής Βονιφάτιος ο Μομφερατικός του δόθηκε η Θεσσαλονίκη και οι περιοχές της Μακεδονίας. Το καλοκαίρι που ακολούθησε ο αδελφός του Ερρίκος κατέλαβε την Βιθυνία.

Θάνατος και θρύλοι γύρω απο το όνομα του Επιδεικνύοντας παντελή έλλειψη διπλωματικότητας προσέβαλε τον βασιλιά των Βουλγάρων Ιωαννίτση ή Σκυλογιάννη και τον προκάλεσε σε πόλεμο. Κατά τη διάρκεια εκστρατείας για την απόκρουσή του συγκρούστηκε μαζί του κοντά στην Αδριανούπολη και συνελήφθη αιχμάλωτος το 1205. Πέθανε κατά την κράτησή του υπό ανεξιχνίαστες συνθήκες περί το 1205/6, πιθανότατα δολοφονημένος από τον Ιωαννίτση. Ένας Βουλγαρικός θρύλος λέει οτι τον σκότωσε βίαια ο Καλογιάννης γιατί ήθελε να ξελογιάσει την γυναίκα του. Ο Βυζαντινός ιστορικός Γ.Ακροπολίτης λέει οτι χρησιμοποιούσε το κρανίο του σάν κύπελλο. Ο Καλογιάννης που είχε ασπαστεί τον Καθολικισμό ανέφερε στον πάπα Ιννοκέντιο 3ο οτι απλά πέθανε στην φυλακή, κρύβοντας το πιθανό του έγκλημα. Ένας πύργος στο τσαρικό φρούριο του Τάρνοβο αναγνωριζόταν σάν "πύργος του Βαλδουίνου". Το 1225, 20 χρόνια αργότερα, εμφανίστηκε ένας άντρας στην Φλάνδρα που ισχυρίστηκε οτι είναι ο αυτοκράτορας Βαλδουίνος, και περιπλέχτηκε σε μιά σειρά εξεγέρσεων ενάντια στην ηγεμονία της κόρης του Ιωάννας. Πολλοί παλιοί γνωστοί του Βαλδουίνου αναγνώρισαν την πλάνη και εκτέλεσαν τον άγνωστο άντρα το 1226.

Κληρονόμοι Με την σύζυγο του Μαρία της Καμπανίας είχε δύο κόρες • Ιωάννα της Κωνσταντινούπολης • Μαργαρίτα Β΄ της Φλάνδρας

Πηγές • Αγγλική Wikipedia • John C. Moore, 'Baldwin IX of Flanders, Philip Augustus and the Papal Power', Speculum, volume 37, issue 1 (January 1962), 79-89 • Robert Lee Wolff, 'Baldwin of Flanders and Hainault, First Latin Emperor of Constantinople: His Life, Death, and Resurrection, 1172-1255', Speculum, volume 27, issue 3 (July, 1952), 281-322

170

171

Βαλδουίνος Β' Βαλδουίνος Β' Ο Βαλδουίνος Β' (1217 - 1273) ήταν ο τελευταίος Λατίνος αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης (1228 1261). Ήταν ο μικρότερος γιος του Γάλλου πρίγκηπα Πέτρου του Κουρτεναί και της Γιολάντας της Φλάνδρας. Διαδέχθηκε το 1228 τον αδελφό του Ροβέρτος Β' του Κουρτεναί σε ηλικία μόλις 11 ετών. Όσο ήταν ανήλικος, την αντιβασιλεία ασκούσε σύμφωνα με απόφαση των ευγενών ο ισχυρός γηραιός ευγενής Ιωάννης της Βρυέννης, τιτουλάριος βασιλιάς των Ιεροσολύμων του οποίου παντρεύτηκε την κόρη Μαρία (1225 - 1275), μητέρα του γιου του, Φιλίππου. Η Λατινική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης είχε παρακμάσει μετά τον θάνατο του Ερρίκου της Φλάνδρας (1216) και όλοι περίμεναν τον νέο αυτοκράτορα να βοηθήσει την ανάκαμψη της. Μόλις ενηλικιώθηκε η κατάσταση ήταν απελπιστική, η αυτοκρατορία του περιοριζόταν μόνο στην πόλη της Κωνσταντινούπολης. Κατέφυγε στις μεγάλες συγγενείς του Ευρωπαϊκές χώρες (Ρώμη, Γαλλία, Φλάνδρα) για χρήματα και στρατό. Επέστρεψε στην Κων/πολη απογοητευμένος χωρίς καμιά υπόσχεση για βοήθεια (1240), επανέλαβε την ίδια διαδικασία (1245) με τα ίδια αποτελέσματα. Ξόδεψε όλη του την ζωή ως αυτοκράτορας σε επετειακά ταξίδια στην Ευρώπη χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Η τραγική οικονομική του κατάσταση οδήγησε σε ακόμα χειρότερα γεγονότα. Αναγκάστηκε να δώσει τον μοναδικό του γιο Φίλιππο όμηρο σε Βενετούς εμπόρους λόγω των χρεών του. Ο Φίλιππος εξαγοράστηκε αργότερα από τον βασιλιά Αλφόνσο της Καστίλλης. Το 1261 η Κωνσταντινούπολη καταλήφθηκε από τον αυτοκράτορα της Νίκαιας Μιχαήλ Παλαιολόγο, και ο ίδιος δραπέτευσε μέσω Αθήνας στην Γαλλία. Αργότερα (1267) κατέφυγε στον μακρινό ξάδελφο του βασιλιά της Σικελίας Καρόλου του Ανζού, αδελφού του Γάλλου βασιλιά. Ζήτησε από τον Κάρολο να οργανώσουν εκστρατεία κατά του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μιχαήλ Η', στάθηκε πρόθυμος αλλά λόγω δικών του οικονομικών δυσκολιών καθυστέρησε η εκστρατεία, αναγκάζοντας να υπογράψουν την συνθήκη του Βιτέρμπο (1267). Τα υπόλοιπα χρόνια έζησε με σύνταξη που του παρείχε ο Κάρολος, το 1273 πάντρεψε τον γιο του Φίλιππο με την Βεατρίκη κόρη του Καρόλου και πέθανε την ίδια χρονιά.

172

Γιολάντα της Φλάνδρας Γιολάντα της Φλάνδρας Η Γιολάντα ή Ιολάνδη της Φλάνδρας (1175 – 1219) διοίκησε τη Λατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης από το 1217 έως το 1219 αντικαθιστώντας το σύζυγό της Πέτρο του Κουρτεναί. Ήταν κόρη του Βαλδουίνου Ε’, Κόμη της Φλάνδρας και της Κόμισσας Μαργαρίτας της Αλσατίας. Δύο από τους αδελφούς της, ο Βαλδουίνος της Φλάνδρας και έπειτα ο Ερρίκος της Φλάνδρας, υπήρξαν Λατίνοι Αυτοκράτορες της Κωνσταντινουπόλεως. Μετά το θάνατο του δεύτερου το 1216 μεσολάβησε μία σύντομη περίοδος χωρίς κάτοχο του θρόνου, πριν εκλεγεί ο Πέτρος Β’ του Κουρτεναί. Ο Πέτρος έστειλε τη Γιολάντα στην Κωνσταντινούπολη ενόσω αυτός Ο Θυρεός της Λατινικής βρισκόταν σε πόλεμο με το Δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο Δούκα, από Αυτοκρατορίας της τον οποίο και αιχμαλωτίστηκε. Εξ αιτίας της αβέβαιης τύχης του (αν και Κωνσταντινουπόλεως πιθανότατα είχε σκοτωθεί) η Γιολάντα κυβέρνησε ως αντιβασίλισσα. Συμμάχησε με τους Βούλγαρους ενάντια των διάφορων, επίγονων Βυζαντινών κρατών και ήταν έτοιμη να κάνει ειρήνη με το Θεόδωρο Α’ Λάσκαρη της Αυτοκρατορίας της Νικαίας, ο οποίος είχε παντρευτεί την κόρη της. Ωστόσο το 1219 πέθανε ξαφνικά. Τη διαδέχθηκε ο δευτερότοκος γιός της Ροβέρτος του Κουρτεναί, λόγω της άρνησης του μεγαλύτερου αδελφού του στα δικαιώματά του στο θρόνο. Καθώς ο Ροβέρτος βρισκόταν ακόμα στη Γαλλία εκείνη την εποχή, τεχνικά, ο θρόνος παρέμεινε κενός έως την άφιξή του το 1221.

173

Ερρίκος της Φλάνδρας Ερρίκος της Φλάνδρας Ο Ερρίκος της Φλάνδρας (1174 - 1216) ήταν Λατίνος αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 1206 έως το 1216. Ήταν γιος του Βαλδουίνου Ε' της Φλάνδρας και της Μαργαρίτας της Αλσατίας, διαδέχθηκε στον Λατινικό θρόνο της Κων/πολης τον αιχμαλωτισθέντα πρώτο Λατίνο αυτοκράτορα και αδελφό του Βαλδουίνου Α' της Φλάνδρας. Ανακατέλαβε περιοχές της Θράκης μετά τη δολοφονία του Ιωαννίτση στην πολιορκία της Θεσσαλονίκης (1207), νικώντας με 2.000 στρατό τους Βουλγάρους. Υπέγραψε διετή ανακωχή με τον Θεόδωρο Α' Λάσκαρη της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας. Πέτυχε σημαντική νίκη στην Βιθυνία (1211), και με την Συνθήκη του Νυμφαίου (1214) εξασφάλισε την Β.Δ. Μικρά Ασία. Το 1209 ο Ερρίκος της Φλάνδρας προσπάθησε να καταστείλει το Λομβαρδικό κίνημα ευγενών της Θεσσαλονίκης. Για να εξασφαλίσει τα νώτα του από τον δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ τον Α' Κομνηνό Δούκα (1204 - 1215) ζήτησε, χωρίς όμως αποτέλεσμα, συμμαχία μαζί του. Ο Μιχαήλ επιτέθηκε στην Θεσσαλονίκη (1210) έσπευσε να υπερασπιστεί την πόλη. Πέθανε (11/6/1216) ενώ επέβλεπε την αμυντική οχύρωση της Θεσσαλονίκης, δηλητηριασμένος από την σύζυγο του Μαρία. Μετά το θάνατό του, κλήθηκε από τη Γαλλία ο γαμπρός του Πέτρος του Κουρτεναί για να αναλάβει τη θέση του Λατίνου Αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης.

174

Θεόδωρος Α' Λάσκαρης Θεόδωρος Α' Λάσκαρης Ο Θεόδωρος Λάσκαρης ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας της Νίκαιας (1204-1222). Ήταν στρατιωτικός και γαμπρός του αυτοκράτορα Αλεξίου Γ΄ Αγγέλου (1195-1203). Γεννήθηκε γύρω στα 1175 και όντας μέλος επιφανούς οικογένειας του Βυζαντίου προωθήθηκε γρήγορα σε υψηλά στρατιωτικά αξιώματα, στα οποία και διακρίθηκε για την γενναιότητα και τις ικανότητές του. Το 1204, την παραμονή της πτώσης της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους κατά τη Δ' Σταυροφορία Η Λατινική Αυτοκρατορία, η Αυτοκρατορία της Νίκαιας, η Αυτοκρατορία της και ενώ ο Αλέξιος Ε΄ Μούρτζουφλος είχε Τραπεζούντας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Τα όρια είναι ασαφή. εγκαταλείψει την Πόλη, ο λαός εξέλεξε ως αυτοκράτορα τον αδελφό του Κωνσταντίνο. Οι συνθήκες όμως οδήγησαν στη φυγή των Λασκαριδών από την Πόλη και τη διαφυγή τους στη Μικρά Ασία. Εκεί την ηγεσία της αντίστασης ανέλαβε ο Θεόδωρος, ο οποίος αφού κατάφερε να επιβληθεί στους Μικρασιάτες μεγιστάνες άρχισε τον πόλεμο κατά των Σταυροφόρων, των συμμάχων τους Σελτζούκων Τούρκων και των αυτοκρατόρων της Τραπεζούντας. Μεταξύ των προσφύγων από την Πόλη συγκαταλέγονταν και ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως με πολλούς κληρικούς, έτσι γύρω στο 1208 στέφθηκε αυτοκράτορας. Οι επιτυχίες του, καθώς και τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι Λατίνοι στα Βαλκάνια από τους Βουλγάρους οδήγησαν τελικά στην υπογραφή συνθήκης ειρήνης το 1214 στο Nυμφαίο, με βάση την οποία οι Λατίνοι περιορίζονταν σε μια στενή λωρίδα στη βορειοδυτική Μικρά Ασία. Τα επόμενα χρόνια ασχολήθηκε με την οργάνωση του κράτους του, την ενίσχυση της οικονομία και του στρατού πάνω σε υγιείς βάσεις και την προετοιμασία της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη. Πέθανε το 1222 αφήνοντας ως διάδοχό του τον γαμπρό του, Ιωάννη Γ' Δούκα Βατάτζη.

175

Θεόδωρος Β' Λάσκαρης Θεόδωρος Β' Λάσκαρης Ο Θεόδωρος Β' Λάσκαρης ή Λάσκαρις (συχνά αναφέρεται ως «Θεόδωρος Β' Δούκας Λάσκαρις») γεννήθηκε το 1222 μ.Χ. στη Νίκαια και ήταν αυτοκράτορας της Νίκαιας από το 1254 έως το 1258, οπότε και πέθανε.

Ζωή και δράση Ο Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης ήταν γιος του Ιωάννη Βατάτζη και της Ειρήνης Λάσκαρη, και εγγονός του Θεόδωρου Α' Λάσκαρη, δημιουργού του κράτους της Νικαίας. Κληρονόμησε μια πολύ δυνατή αυτοκρατορία, και το ίδιο δυνατή την παρέδωσε στους διαδόχους του. Ήταν πολύ μορφωμένος, και είχε πλούσια φιλοσοφική και θεολογική κατάρτιση. Δάσκαλοί του ήσαν οι Νικηφόρος Βλεμμύδης και Θεόδωρος Ακροπολίτης. Ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για το θέμα της εκπαίδευσης, και ίδρυσε βιβλιοθήκες Πορτραίτο του αυτοκράτορα Θεόδωρου Β' από ένα και σχολεία. Από στρατιωτικής απόψεως, έκανε δυο δύσκολες χειρόγραφο του 15ου αιώνα αλλά νικηφόρες εκστρατείες κατά των Βουλγάρων, οι οποίοι μετά το θάνατο του Βατάτζη προσπάθησαν να ανακαταλάβουν περιοχές της Μακεδονίας και Θράκης που είχε απελευθερώσει από αυτούς ο Βατάτζης. Φρόντιζε να κλείνει τα ανοιχτά μέτωπα με διπλωματικές μεθόδους. Όταν πάντρεψε την κόρη του με το γιο του δεσπότη της Ηπείρου, του παραχωρήθηκαν το Δυρράχιο και τα Σέρβια. Επίσης βοήθησε το σουλτάνο του Ικονίου, τον οποίο απειλούσαν οι Μογγόλοι, και παράλληλα δέχθηκε μογγολική πρεσβεία στην Αυλή του με μεγάλες τιμές. Καθώς επεδίωκε τη βοήθεια του Πάπα Ρώμης για ν' ανακαταλάβει την Κωνσταντινούπολη, επανέλαβε τις διαπραγματεύσεις για την ένωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας με την Ρωμαιοκαθολική, όμως αργότερα τις διέκοψε. Στον κοινωνικό τομέα, υποστήριξε ιδιαίτερα τους χωρικούς και τους αστούς, και προώθησε ικανά άτομα από αυτές τις τάξεις σε ανώτερα αξιώματα, προκαλώντας έτσι την αντίδραση των μελών της αριστοκρατίας, η οποία σταδιακά στοιχίστηκε γύρω από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο. Υπήρξε ιδιαίτερα ευσεβής και θρησκευόμενος. Πάσχοντας από επιληψία βαριάς μορφής αδυνατούσε να ασκεί τακτικά τα καθήκοντά του και με το πέρασμα του χρόνου η επιδείνωση της υγείας του, του προκαλούσε έντονες εμμονές, στρέφοντας πολλούς υψηλόβαθμους αξιωματούχους εναντίον του. Πέθανε στο Νυμφαίο το 1258 σε ηλικία 36 ετών από βαρειά ασθένεια. Πεθαίνοντας άφησε διάδοχο τον μόλις 7 ετών γιο του Ιωάννη Δ΄. Σαν κηδεμόνα άφησε τον πρωτοβεστιάριο Γεώργιο Μουζάλωνα, άτομο ταπεινής καταγωγής, προκαλώντας την αντίδραση της αριστοκρατίας. Τελικά ο Γεώργιος θα δολοφονηθεί από επίθεση στρατιωτών, που υπηρετούσαν σε σώμα που διοικητής του ήταν ο Μιχαήλ Παλαιολόγος, ο οποίος θα επιβληθεί

Θεόδωρος Β' Λάσκαρης ως κηδεμόνας του νεαρού αυτοκράτορα, γεγονός που θα σημάνει την αρχή του τέλους της δυναστείας των Λασκαριδών.

Συγγραφική δραστηριότητα Έγραψε διάφορα έργα, που άλλα εκδόθηκαν και άλλα όχι (όπως μια κωμωδία «εις τον βαγιούλον αυτού, κάκιστο και χείριστο όντα». Paris. Supl. Grec. 472 f. 102 v - 103r). Υπήρξε ο ποιητής του Μεγάλου Παρακλητικού Κανόνα που χρησιμοποιεί μέχρι σήμερα η Ορθόδοξη Εκκλησία, και δημιουργός διάφορων άλλων θεολογικών έργων, όπως ο «Λόγος εις τε το Μέγα Σάββατο και εις το Πάθος του Κυρίου και εις την Αγίαν Ανάστασιν» που εκφωνήθηκε προς το τέλος της ζωής του. Από τα πιο γνωστά θεολογικά έργα του είναι τα θεωνύμια[1] . Έγραψε επίσης και πολλές επιστολές.

Δείγματα γραφής • «Απασών γλωσσών το ελληνικόν υπέρκειται γένος». «Πάσα τοίνυν φιλοσοφία και γνώσις Ελλήνων εύρεμα... Συ δε, ω Ιταλέ, τίνος ένεκεν εγκαυχά;» • «Πένθιμος ημέρα, χαράς μεγίστης παραίτιος. Πενθηρόν γαρ Χριστού, την χθες σταυρουμένου, του λυτρωτού, το σύμπαν περιεβάλλετο, μεταβολή των στοιχείων, αθρόα των φώτων αλλοίωσις, του σύμπαντος οδυρμός, πολλά τα επόμενα...» (Οι πρώτες φράσεις από το «Λόγος εις τε το Μέγα Σάββατο και εις το Πάθος του Κυρίου και εις την Αγίαν Ανάστασιν», όπως είναι στο πρωτότυπο κείμενο). • «Χριστός Ανέστη εκ νεκρών· οι νεφέλες ας ράνουν (ραντίσουν) με νερό αγαλλιάσεως, τα φυτά ας φέρουν χλωρά φύλλα κι ας δώσει η γη τον καρπό της· ο Δημιουργός των πάντων ανέστη εκ των νεκρών, και σεις βλαστήσατε· της αρετής οι κλάδοι ανθήσατε, γιατί ο Αρχηγός της ζωής ανέστη εκ νεκρών. Ποιός δεν χαίρει σήμερα; ποιος δεν ενθουσιάζεται; ποιός δεν τέρπεται; και ποιός, για να το ειπώ έτσι, δεν ευφραίνεται;» (Από το ίδιο έργο, σε νεοελληνική απόδοση υπό των πατέρων της Ι. Μονής Χρυσοποδαριτίσσης Νεζερών Πατρών).

Εξωτερικές Συνδέσεις • Θεόδωρος Δούκας Λάσκαρις [2], άρθρο στο διαδικτυακό περιοδικό Αντίβαρο [2]

Υποσημειώσεις [1] Τα θεωνύμια: λόγος τέταρτος περί θεωνυμίας / του σοφωτάτου βασιλέως κύρου Θεόδωρου Δούκα του Λάσκαρι ; προοίμιο - επιμέλεια Αλέξανδρος Κοσματόπουλος. - Αθήνα : 'Αγρα, 1987. [2] http:/ / www. antibaro. gr/ node/ 452

• Το παρόν λήμμα προέρχεται κατά ένα μεγάλο μέρος από το αντίστοιχο της Ορθόδοξης Βικιπαίδειας (http:// el.orthodoxwiki.org/), και συγκεκριμένα από τη διεύθυνση (http://el.orthodoxwiki.org/index. php?title=Î ÎµÏ Î´Ï Ï Î¿Ï _Î Î _Î Î¬Ï ÎºÎ±Ï Î¹Ï &diff=1668&oldid=1667), έκδοση της 22:06, 7 Σεπτεμβρίου 2007.

176

177

Ισαάκιος Β' Ισαάκιος Β' 1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Ισαάκιος Β΄

178

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης Ο Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης (Διδυμότειχο 1193 - Νυμφαίο 3 Νοεμβρίου 1254) ήταν ο δεύτερος αυτοκράτορας της Νικαίας (1222-1254), διάδοχος και γαμπρός του Θεοδώρου Α΄ Λάσκαρη. Συνετός κυβερνήτης και ικανός στρατιωτικός, υπήρξε συνεχιστής του έργου του προκατόχου του πετυχαίνοντας να υπερδιπλασιάσει τις κτήσεις που παρέλαβε και να ανορθώσει κοινωνικά και οικονομικά το κράτος, θέτοντας τις βάσεις για την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Η τριανταδιάχρονη βασιλεία του χαρακτηρίζεται από συνεχή πρόοδο σε όλους τους τομείς της ζωής τής εξόριστης αυτοκρατορίας. Αρκετά χρόνια μετά τον θάνατό του αναγνωρίστηκε ως Άγιος και η μνήμη του ετιμάτο με ιδιαίτερη ευλάβεια από τους μικρασιατικούς πληθυσμούς μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα.

Καταγωγή - Πρώιμη δράση

Ο Ιωάννης αναγνωρίστηκε ως Άγιος και ετιμάτο με ιδιαίτερη ευλάβεια από τους μικρασιατικούς πληθυσμούς (βιβλιοθήκη Estense, Modena)

Γεννήθηκε στο Διδυμότειχο της Θράκης το 1193. Παρόλο που από τα μέσα του 12ου αιώνα αρκετές επιφανείς προσωπικότητες του Βυζαντίου (κυρίως στρατιωτικοί) φέρουν το επώνυμο Βατάτζης, δεν μπορεί να ανασυντεθεί με ακρίβεια το γενεαλογικό του δένδρο. Κάποιες πηγές τον θέλουν γιο του στρατηγού Βασιλείου Βατάτζη και κάποιας ανεψιάς των αυτοκρατόρων Ισαάκιου Β΄ Αγγέλου και Αλεξίου Γ΄ Αγγέλου, της οποίας το όνομα δεν μας διασώζεται. Αλλού πάλι φέρεται ως εγγονός του Κωνσταντίνου Βατάτζη, στρατοπεδάρχη του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού (1148). Όλες αυτές οι πληροφορίες ελέγχονται για την ακρίβειά τους καθώς προέρχονται, κατά ένα μεγάλο μέρος, από συναξάρια που γράφτηκαν αρκετούς αιώνες μετά την εποχή του και σε πολλές περιπτώσεις συγχέουν τον βίο του Ιωάννη με γεγονότα που συνέβησαν κατά τη βασιλεία του Θεοδώρου Α΄ Λάσκαρη.[1] Πάντως, είχε προγόνους και στην περίφημη οικογένεια των Δουκών, ενώ αδελφός του ήταν ο περίφημος σεβαστοκράτωρ Ισαάκιος Δούκας. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους της Δ΄ Σταυροφορίας βρέθηκε στην Νίκαια, προφανώς ακολουθώντας το ρεύμα μετανάστευσης από τις λατινοκρατούμενες προς τις υπό βυζαντινό έλεγχο περιοχές. Εκεί, οι αρετές του αλλά και η ευγενική του καταγωγή εκτιμήθηκαν από τον Θεόδωρο Α΄, ο οποίος τίμησε τον νεαρό Ιωάννη με το αξίωμα του πρωτοβεστιάριου (επικεφαλής του πρώτου τμήματος της αυτοκρατορικής φρουράς). Τέλος, ελλείψει άρρενος διαδόχου, ο Θεόδωρος επέλεξε τον Ιωάννη ως διάδοχό του δίδοντάς του την κόρη του Ειρήνη ως σύζυγό του.

Συνωμοσίες και πρώτες κατακτήσεις Η άνοδος του Ιωάννη στον θρόνο της Νικαίας δεν βρήκε σύμφωνους τους αδερφούς του Θεοδώρου, Ισαάκιο και Αλέξιο Λάσκαρη. Δυσαρεστημένοι, κατέφυγαν στην αυλή του Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης Ροβέρτου Β΄ ντε Κουρτεναί ζητώντας βοήθεια για την ανατροπή του Ιωάννη. Μάλιστα προς επισφράγιση της συμμαχίας τους, τού πρόσφεραν το χέρι της ανηψιάς τους, κόρης του Θεοδώρου, Ευδοκίας, την οποία είχαν απαγάγει και φέρει μαζί τους στην Κωνσταντινούπολη. Το συνοικέσιο μάλλον δεν ευόδωσε αλλά ο Ροβέρτος βοήθησε τους αδερφούς Λάσκαρη να στρατολογήσουν μισθοφόρους όπως επίσης

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης και προσφέροντάς τους στρατό. Οι εχθροπραξίες ξεκίνησαν στις αρχές του 1223 όταν ο φραγκικός στρατός των Λασκαριδών διεκπεραιώθηκε στην Βιθυνία. Η αποφασιστική μάχη δόθηκε στο Ποιμανηνό το επόμενο έτος, όπου ο στρατός του Βατάτζη, με τον ίδιο επικεφαλής, συνέτριψε τους αντιπάλους. Πρόκειται για μεγάλης σπουδαιότητας νίκη: οι Φράγκοι έχασαν τις περισσότερες μικρασιατικές κτίσεις τους, προς όφελος της Νικαίας, εξαιρουμένων των παραλίων απέναντι από την Πόλη και την Νικομήδεια, η δε εξασθένισή τους λόγω της καταστροφής μεγάλου τμήματος του στρατού τους, έκανε τον Ιωάννη ακόμα τολμηρότερο. Πράγματι ο αυτοκράτορας της Νίκαιας μετέφερε τον πόλεμο στα ευρωπαϊκά λατινοκρατούμενα εδάφη καθώς και στα απέναντι των παραλίων της Μικράς Ασίας νησιά του Αιγαίου. Με τη βοήθεια στόλου που ναυπηγήθηκε κοντά στην Λάμψακο (απ’ όπου εξεδιώχθησαν οι Ενετοί) τα στρατεύματα του Βατάτζη διέσχισαν τον Ελλήσποντο και κυρίευσαν αρκετές πόλεις της Θράκης, ενώ οι Λατίνοι περιορίστηκαν πίσω από τα τείχη της Πόλης, μη δυνάμενοι να υπερασπίσουν τις κτίσεις τους. Από τα νησιά του Αιγαίου κατελήφθησαν η Χίος, η Λέσβος, η Σάμος, η Ικαρία, η Κως και άλλα μικρότερα. Το σημαντικό νησί της Ρόδου, καθώς και άλλα των Δωδεκανήσων, εκυβερνάτο από τον βυζαντινό άρχοντα Λέοντα Γαβαλά, ο οποίος, κατόπιν αρκετών αμφίρροπων εχθροπραξιών, δέχτηκε εν τέλει την επικυριαρχία του Βατάτζη (1233). Ενώ όμως όλα έβαιναν καλώς για το κράτος της Νίκαιας, και ενώ ο Ιωάννης είχε ξεκινήσει τη βασιλεία του με τόσο καλούς οιωνούς, άρχισε να εξυφαίνεται στην Νίκαια συνομωσία κατά του αυτοκράτορα. Επικεφαλής των συνομωτών, που θέλησαν να εκμεταλλευτούν την απουσία του αυτοκράτορα, ήταν ο εξάδελφος και στενός συνεργάτης του, Ανδρόνικος Νέστογγος. Ο Ιωάννης, όμως, πληροφορήθηκε εγκαίρως τα περί συνομωσίας και εγκαταλείποντας τις επιχειρήσεις, επέστρεψε ταχέως στην Νίκαια σώζοντας έτσι τον θρόνο του. Ωστόσο μέχρι το 1235 δεν επιχείρησε να ηγηθεί προσωπικά στρατιωτικών επιχειρήσεων για την επέκταση των συνόρων, έχοντας ως πρώτιστο σκοπό την εδραίωση της θέσης του και την ρύθμιση εσωτερικών ζητημάτων.

Η διεκδίκηση του αυτοκρατορικού τίτλου Οι σχέσεις με τους Βυζαντινούς της Ηπείρου Στον αντίποδα της μικρασιατικής αυτοκρατορίας είχε δημιουργηθεί το Δεσποτάτο της Ηπείρου, το οποίο ενσάρκωνε τις ελπίδες των Βυζαντινών της Βαλκανικής χερσονήσου για την αποτίναξη του λατινικού όσο και του βουλγαρικού ζυγού. Το Δεσποτάτο, με πρωτεύουσα την Άρτα, περιλάμβανε τμήματα της σημερινής Αλβανίας, Δυτικής Ελλάδας (Ήπειρος, Δυτ. Μακεδονία, Δυτ. Στερεά). Σύντομα, υπό την ηγεσία του ικανού, θυελλώδους όσο και τυχοδιώκτη Θεοδώρου Δούκα Αγγέλου, ακολούθησε επεκτατική πολιτική καταλαμβάνοντας το 1223 την Θεσσαλονίκη καθώς και μεγάλα τμήματα της Μακεδονίας, της Θεσσαλίας και της Θράκης. Φαινόταν λοιπόν, ότι η Ήπειρος θα πετύχαινε την ανακατάληψη της Βασιλεύουσας. Το 1227 μάλιστα ο μονάρχης της Ηπείρου εγκατέλειψε τον τίτλο του Δεσπότη και στέφθηκε αυτοκράτορας στην Θεσσαλονίκη. Επίσης, ο βασιλέας των Βουλγάρων Ιωάννης Β΄ Ασάν (1218-1241) διεκδικούσε κι αυτός τον αυτοκρατορικό τίτλο φέροντας την προσωνυμία «αυτοκράτωρ Βουλγάρων και Ρωμαίων». Μέσα σ’ αυτόν τον γεμάτο αυτοκράτορες[2] βυζαντινό κόσμο, ο Ιωάννης Βατάτζης έπρεπε να υπερασπιστεί τον αυτοκρατορικό τίτλο που είχε κληρονομήσει από τον προκάτοχό του. Η πρώτη σύγκρουση με το Δεσποτάτο της Ηπείρου ήρθε το 1225 για την κατοχή της Αδριανούπολης. Οι κάτοικοι της πόλης έστειλαν πρεσβεία στον Βατάτζη ζητώντας του να στείλει δυνάμεις για την εκδίωξη την φραγκικής φρουράς. Ο τελευταίος άδραξε την ευκαιρία και το απόσπασμα που έστειλε κατέλαβε αναίμακτα την πόλη. Επίσης αναίμακτα αποχώρησαν, όταν ο Θεόδωρος Δούκας, ευρισκόμενος στην Θράκη, έσπευσε με τον στρατό του να εκδιώξει την μικρασιατική φρουρά. Κατά τη στιγμή της παράδοσης, ο διοικητής των Νικαέων Ιωάννης Καμμύτζης δεν αφίππευσε, ούτε προσκύνησε τον Θεόδωρο μη αναγνωρίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο άλλον αυτοκράτορα Ρωμαίων, πέραν του Βατάτζη. Τα πνεύματα οξύνθηκαν (ο Θεόδωρος λίγο έλλειψε να προβεί σε χειροδικία εναντίον του Καμμύτζη)

179

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης αλλά τελικά δεν δόθηκε συνέχεια. Το γεγονός αυτό είναι χαρακτηριστικό της έντονης ιδεολογικής αντιπαράθεσης μεταξύ Ηπείρου και Νικαίας. Μάλιστα, ο Καμμύτζης για την πράξη αυτή, τιμήθηκε με αξιώματα από τον Βατάτζη, κατά την επιστροφή του στη Νίκαια, αφού έδειξε στους κατοίκους της Θράκης ότι μόνον ο μονάρχης της Νικαίας ήταν ο γνήσιος «αυτοκράτωρ Ρωμαίων». Ασχολούμενος με εσωτερικά θέματα, όπως προαναφέρθηκε, και με στρατιωτικές επιχειρήσεις στο Αιγαίο, ο Ιωάννης δεν αντέδρασε σθεναρά στην απώλεια της Αδριανούπολης. Απέστειλε πρεσβεία με τον πατριάρχη Γερμανό Β΄ (1222-1240) στον Θεόδωρο (μετά την στέψη του τελευταίου) απαιτώντας να αποποιηθεί τον τίτλο του αυτοκράτορα και να δεχθεί αυτόν του δεσπότη, κυβερνώντας ανενόχλητος τα εδάφη του υπό την τυπική επικυριαρχία της Νίκαιας. Ωστόσο και πάλι δεν προχώρησε σε ουσιαστικές ενέργειες εναντίον του Θεοδώρου όταν εκείνος απέρριψε τις προτάσεις του. Και αυτό επειδή είχε να αντιμετωπίσει νέα εισβολή των Φράγκων της Πόλης, που υπό την ηγεσία του νέου Το Δεσποτάτο της Ηπείρου από το 1205 έως το 1230 (μάχη της Κλοκότνιτζα). τους αυτοκράτορα, του ηλικιωμένου όσο Με το ανοιχτό πράσινο συμειώνονται οι κατακτήσεις τού Θεοδώρου Δούκα και ιπποτικού Ιωάννη Βριέννου (de Αγγέλου (1215-1230). Brienne) προσπάθησαν να ανακαταλάβουν τα μικρασιατικά εδάφη που είχαν χάσει μετά την μάχη στο Ποιμανηνό. Τελικά οι Φράγκοι εκδιώχθηκαν, ενώ οι βλέψεις της Ηπείρου εξανεμίστηκαν μετά τη μάχη της Κλοκοτνίτσα ή Κλοκοτινίτζα, κατά την οποία ο Ιωάννης Ασάν συνέτριψε τον στρατό του Θεοδώρου Δούκα. Στον θρόνο της Θεσσαλονίκης ανήλθε ο αδελφός του Θεοδώρου και γαμπρός τού Ασάν, Μανουήλ, ο οποίος εξακολουθούσε να φέρει τα αυτοκρατορικά διάσημα μολονότι ήταν ουσιαστικά υποτελής τού πεθερού του.

Οι σχέσεις με τους Βουλγάρους και προσπάθειες κατάληψης της Πόλης Ο ισχυρότερος, πλέον, άνδρας της Βαλκανικής ήταν ο Βούλγαρος ηγεμόνας και ο Βατάτζης έσπευσε να συμμαχήσει μαζί του. Η συμμαχία επισφραγίστηκε, κατά το έθος της εποχής, με τον γάμο τού γιου τού Βατάτζη, Θεοδώρου, με την κόρη του Ασάν Ελένη. Μετά την υπογραφή των συμφωνιών, οι δύο σύμμαχοι ξεκίνησαν εκστρατείες στην Θράκη. Αμφότεροι έφτασαν μέχρι τα τείχη της Κωνσταντινούπολης την οποία και πολιόρκησαν από κοινού το 1235 και το 1236, χωρίς όμως επιτυχία. Η επέμβαση Βενετών και Φράγκων της Πελοποννήσου αντίστοιχα απέτρεψε την πτώση της Πόλης. Είχε γίνει όμως σαφές ότι η πτώση της λατινοκρατούμενης Κωνσταντινούπολης δεν ήταν παρά θέμα χρόνου. Ο ίδιος ο Πάπας αφόρισε τον Ασάν,[3] απαίτησε από τον βασιλέα της Νίκαιας να σταματήσει τις εχθροπραξίες και κάλεσε τους ηγεμόνες της Δύσης να συνδράμουν με στρατεύματα τούς εν τη Πόλει ομοεθνείς τους. Τότε, ο ηγεμόνας των Βουλγάρων αποκήρυξε τη συμμαχία του με τον Βατάτζη, αντιλαμβανόμενος ότι ο σύμμαχός του ωφελείται πολύ περισσότερο από τον ίδιο. Επεδίωξε, μάλιστα, και πέτυχε να προσεταιριστεί τους Λατίνους της Πόλης, με την ελπίδα να γίνει κύριός της κατόπιν κάποιου διακανονισμού ή συνοικεσίου. Τελικά, εξ αιτίας αστάθμητων παραγόντων,[4] η συμμαχία Βουλγάρων και Φράγκων δεν ευόδωσε. Εγκαταλείποντας τις κοινές με τους Λατίνους επιχειρήσεις, ο Ιωάννης Ασάν ανανέωσε τις συνθήκες και τις συμφωνίες με τον Βατάτζη. Το 1241 ο Βούλγαρος ηγεμόνας απεβίωσε,

180

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης αφήνοντας στον θρόνο τον δεκαετή γιο του, Καλλιμάν. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η αυτοκρατορία της Νίκαιας απαλλάχθηκε από έναν επικίνδυνο και ικανό αντίπαλο και ο Βατάτζης έστρεψε την προσοχή του στο Δεσποτάτο της Ηπείρου. Ήθελε να στερεώσει τις ευρωπαϊκές κτίσεις του πριν δώσει το οριστικό χτύπημα στην παραπαίουσα Κωνσταντινούπολη.

Επιχειρήσεις στα Βαλκάνια και τελική σύγκρουση με τους Βυζαντινούς της Δύσης Εν τω μεταξύ, τα πράγματα στην αυτοκρατορία της Θεσσαλονίκης εξελίχτηκαν ως εξής: ο Θεόδωρος Δούκας, μετά τη μάχη της Κλοκότνιτζα, κατέστη αιχμάλωτος του Ιωάννη Ασάν. Μερικά χρόνια αργότερα, συνελήφθη να συνωμοτεί εναντίον του τελευταίου και τιμωρήθηκε με την ποινή της τύφλωσης. Τον θρόνο της Θεσσαλονίκης είχε καταλάβει ο Μανουήλ, αδερφός του τυφλού Θεοδώρου και την Ήπειρο ο Μιχαήλ Β' Κομνηνός Δούκας, ανηψιός του τελευταίου. Όταν ο Ιωάννης Ασάν χήρεψε, ο Θεόδωρος του πρόσφερε την κόρη του. Έτσι, κατάφερε τελικά να αφεθεί ελεύθερος. Μπήκε κρυφά στην Θεσσαλονίκη όπου ανέτρεψε τον αδερφό του, Μανουήλ, και ανέβασε στον θρόνο τον γιο του, Ιωάννη. Ο Μανουήλ κατέφυγε αρχικά στους Σελτζούκους του Ικονίου και κατόπιν στην Νίκαια. Υποσχέθηκε στον Βατάτζη ότι αν τον συνέδραμε ώστε να καταλάβει την συμβασιλεύουσα, θα την κυβερνούσε υπό την επικυριαρχία του. Όντως, ο αυτοκράτορας του έδωσε στρατό και στόλο και ο Μανουήλ απέπλευσε για την Ελλάδα. Αποβιβάστηκε στην Θεσσαλία, στον Παγασητικό το 1239. Χρησιμοποιώντας τον στρατό του ως μέσω πίεσης και χωρίς να πραγματοποιηθούν στρατιωτικές επιχειρήσεις, κατάφερε να γίνει διανομή των εδαφών του Βασιλείου της Θεσσαλονίκης. Ο ίδιος έλαβε την Θεσσαλία, ο αδερφός του, Θεόδωρος τη δυτική Μακεδονία και ο Ιωάννης παρέμεινε στην Θεσσαλονίκη. Δύο χρόνια αργότερα, απεβίωσαν ο Μανουήλ και ο Ιωάννης Β΄ Ασάν, αφήνοντας τον Θεόδωρο (που ουσιαστικά κινούσε τα νήματα πίσω από τον Ιωάννη της Θεσσαλονίκης) και τον Μιχαήλ Β΄ της Ηπείρου κυριάρχους στην νότια Βαλκανική. Με τον θάνατο του Μανουήλ, ο Βατάτζης βρήκε το κατάλληλο πρόσχημα για να διεκδικήσει ενεργά την υποταγή της περιοχής. Πρώτη ενέργειά του ήταν ο αφοπλισμός του ενεργητικού και πανούργου Θεοδώρου. Το πέτυχε με έναν ειρηνικό και “έντιμο” τρόπο: προσκάλεσε τον Θεόδωρο στην Νίκαια όπου τον υποδέχτηκε με τιμές. Όταν όμως αυτός ετοιμάστηκε να επιστρέψει στην Μακεδονία… πληροφορήθηκε ότι ήταν αιχμάλωτος. Την άνοιξη του 1242, ο αυτοκράτορας εκστράτευσε κατά της Θεσσαλονίκης με στρατό και στόλο. Δεν πολιόρκησε την πόλη, αλλά απέσπασε όρκο υποταγής από τον συνονόματό του κυβερνήτη της και γύρισε εσπευσμένα στην Μικρά Ασία. Αιτία της αιφνίδιας διακοπής των επιχειρήσεων ήταν η εμφάνιση των μογγολικών ορδών που σάρωσαν την ανατολική Μ. Ασία καθιστώντας υποτελείς τους Σελτζούκους Τούρκους και τους Βυζαντινούς της Τραπεζούντας. Μπροστά στον κοινό κίνδυνο η Νίκαια και οι Σελτζούκοι συμμάχησαν. Η τύχη όμως ευνόησε ακόμα μια φορά τον Ιωάννη. Οι Μογγόλοι εγκατέλειψαν ξαφνικά την περιοχή, λόγω εσωτερικών προβλημάτων, αφήνοντας αλώβητο το κράτος της Νίκαιας και αρκούμενοι σε έναν φόρο υποτελείας από τον Βατάτζη. Έτσι ακολούθησε μια περίοδος ανάπαυλας καθώς όλα τα γύρω κράτη ήταν εξασθενημένα (Ικόνιο, Λατινική Κωνσταντινούπολη, Βουλγαρία) ή υποτελή (Θεσσαλονίκη) στον Βατάτζη. Το 1246 βρέθηκε στην Θράκη, όπου επιθεωρούσε τις φρουρές των πόλεων, εν όψει της λήξης ανακωχής με τους Φράγκους. Μαθαίνοντας ότι ο βασιλιάς της Βουλγαρίας Καλιμάν, πέθανε αφήνοντας στον θρόνο τον ανήλικο αδερφό του, επετέθη κατά των Βουλγάρων. Σε σύντομο διάστημα προσαρτήθηκε στο βασίλειο της Νικαίας ολόκληρη η νότια και νοτιοδυτική Βουλγαρία και τμήματα της Μακεδονίας. Σημαντικές πόλεις, όπως οι Σέρρες, η Βέροια, το Μελένικο και τα Σκόπια περιήλθαν υπό βυζαντινό έλεγχο, οι περισσότερες εξ αυτών αμαχητί. Στράφηκε τότε και κατά της Θεσσαλονίκης την οποία κατέλαβε σε συνεργασία με δυσαρεστημένους από την διακυβέρνηση του νέου δεσπότη Δημήτριου, αριστοκράτες της πόλης. Με την συμβασιλεύουσα υπό την κατοχή του, ο Βατάτζης εδραίωσε τη θέση του ως μοναδικός βυζαντινός αυτοκράτορας στη συνείδηση του λαού. Προσεταιρίστηκε, επίσης, τον δεσπότη της Ηπείρου, Νικηφόρο, διάδοχο του Μιχαήλ Β΄ με την

181

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης προοπτική συνοικεσίου. Μα ο Νικηφόρος αθέτησε τη συμφωνία και το 1251 επιτέθηκε κατά των πόλεων της Μακεδονίας που υπάγονταν στην Νίκαια. Χρειάστηκε μια ακόμα εκστρατεία και πολλές αμφίρροπες μάχες μέχρι τελικά να συνθηκολογήσει ο Νικηφόρος – με την προοπτική συνοικεσίου πάλι και λαμβάνοντας τον τίτλο του δεσπότη όπως οι προκάτοχοί του, αλλά με ακόμα λιγότερα εδάφη.

Οι σχέσεις με τις δυτικοευρωπαϊκές δυνάμεις Συμμαχία με τον Γερμανό αυτοκράτορα Φρειδερίκο Β΄ Χοενστάουφεν Αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην εποχή του Ιωάννη Βατάτζη ήταν ο Φρειδερίκος Β' Χοενστάουφεν (1194 – 1250, αυτοκράτορας από το 1220). Μεγαλωμένος στην νορμανδική Σικελία, όπου συνυπήρχαν Άραβες, Έλληνες, Ιταλόφωνοι και Ιουδαίοι, είχε αναπτύξει μια πολύ διαφορετική αντίληψη και νοοτροπία από τους υπόλοιπους ηγεμόνες της Δύσης.[5] Υπέρμαχος της «ελέω Θεού μοναρχίας», δεν συμμεριζόταν την τάση του Ποντίφηκα για επιβολή και κυριαρχία της εκκλησιαστικής εξουσίας επί της πολιτικής. Δεν άργησε, λοιπόν, να έρθει σε σύγκρουση με το παπικό κράτος. Από την άλλη πλευρά, ο Βατάτζης, για να αντισταθμίσει την επιρροή και τη δύναμη του πάπα, του οποίου οι ενέργειες μπορούσαν ανά πάσα στιγμή να κατευθύνουν ακόμα μία σταυροφορία εναντίον των βυζαντινών χωρών, αναζητούσε έναν βάσιμο σύμμαχο στη Δύση. Τα κοινά συμφέροντα αλλά και οι κοινές εκκλησιαστικές και πολιτικές αντιλήψεις των δύο μοναρχών οδήγησαν στη σύναψη συμμαχίας με τον Ιωάννη τύποις υποτελή του Γερμανού αυτοκράτορα.[6] Η συμμαχία σφραγίστηκε με τον γάμο του Ιωάννη (η πρώτη σύζυγός του, Ειρήνη, πέθανε το 1239) με την κόρη του Φρειδερίκου, Κονστάνς, το 1245. Μετά από αυτό, ο Πάπας Ιννοκέντιος Δ΄ αφόρισε τον Φρειδερίκο και αποκύρηξε το γένος των Βυζαντινών. Ενδεικτική των αντιλήψεων του Γερμανού μονάρχη είναι η επιστολή που έστειλε στον Ιωάννη, σχολιάζοντας την πολιτική του πάπα. Θεωρεί ότι κακώς η Κωνσταντινούπολη είχε αφαιρεθεί από τους Βυζαντινούς, τους δικαιωματικούς κατόχους της, και ότι κακώς πάλι οι τελευταίοι θεωρούνταν σχισματικοί, αφού ο πρωταίτιος του σχίσματος ήταν ο ίδιος ο πάπας.[7] Αν και η συμμαχία δεν απέδωσε όσο θα ήθελε ο Βατάτζης, υπήρξε αρκετά συμφέρουσα και για τα δύο κράτη. Ο Φρειδερίκος εμπόδισε τα στρατεύματα, που κατόπιν αιτήματος του πάπα ετοιμάζονταν να συνδράμουν τους Λατίνους της Πόλης, να περάσουν από την επικράτειά του στην Βόρειο Ιταλία, ενώ έλαβε από τον σύμμαχό του ενισχύσεις (κυρίως πεζούς και τοξότες) για τις επιχειρήσεις του στην Νότιο Ιταλία.

Οι σχέσεις με τον πάπα Έντονη διπλωματική δραστηριότητα αναπτύχθηκε μεταξύ Νίκαιας και Αγίας Έδρας, επί των ημερών του Ιωάννη Βατάτζη. Έχοντας απέναντί του τον πανίσχυρο πάπα Γρηγόριο Θ΄ (1227-1241), που ακολουθούσε την ανατολική πολιτική των προκατόχων του προτρέποντας του ηγεμόνες της Δύσης να ενισχύσουν τους Λατίνους της Πόλης, ο αυτοκράτορας απέστειλε αίτηση διά του πατριάρχη Γερμανού Β΄ για την ένωση των Εκκλησιών. Συνήλθε, λοιπόν, σύνοδος στο Νυμφαίο το 1232 που όμως γρήγορα διαλύθηκε χωρίς να επέλθη κάποια συμφωνία. Ο Βατάτζης είχε θέσει ως όρο την μη αποστολή βοήθειας προς τους Φράγκους της Κωνσταντινούπολης, πράγμα που ο πάπας απέρριπτε ασυζητητί. Παρόμοια προσπάθεια κατά τα επόμενα έτη (1234) κατέληξε σε ανταλλαγή ύβρεων.[8] Μολονότι ο αυτοκράτορας αντιλήφθηκε ότι δεν μπορούσε να κερδίσει πολλά μέσω διαπραγματεύσεων, εξακολούθησε να κρατά επαφές με το Βατικανό. Οι θέσεις και οι επιδιώξεις του, όμως, παρέμεναν σταθερές, έτσι ώστε οι υπήκοοί του (κλήρος και λαός) δεν αισθάνθηκαν ποτέ ότι θίγονται οι θρησκευτικές πεποιθήσεις τους χάριν πολιτικών στόχων.

182

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ο πάπας Γρηγόριος είχε ενεργό ρόλο στη λύση της συμμαχίας μεταξύ Βουλγάρων υπό τον Ιωάννη Ασάν και Νίκαιας αφού αφόρισε τον Βούλγαρο βασιλέα. Κατόπιν έστειλε επιπλητική επιστολή στον Βατάτζη απαιτώντας να σταματήσει τις εχθροπραξίες εναντίον της Πόλης. Χαρακτηριστική είναι η απάντηση[9] του αυτοκράτορα: θεωρεί το γένος των Ρωμαίων (Βυζαντινών) ως το μόνο που έχει δικαιώματα στον θρόνο του Μεγάλου Κωνσταντίνου. «Τις αγνοεί ότι ο κλήρος της διαδοχής εκείνου (σ.σ. του Μ. Κωνσταντίνου) εις το ημέτερον διέβη γένος, και ότι ημείς είμεθα οι τούτου κληρονόμοι και διάδοχοι;» Επίσης βεβαιώνει τον πάπα ότι δεν θα σταματήσει τις εχθροπραξίες εάν δεν καταλάβει την Πόλη («ως ουδέποτε παυσόμεθα μαχόμενοι και Ο Πάπας Γρηγόριος Θ', δεινός διπλωμάτης και πολεμούντες τοις κατέχουσι την Κωνσταντινούπολιν»). Στις δε φανατικός υποστηρικτής της Λατινικής απειλές περί σταυροφορίας υπέρ των δοκιμαζόμενων Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης, αποτέλεσε Φράγκων, απαντά ότι «εάν δε τις δια τούτο αγανακτή και επί μία δεκαπενταετία έναν ικανότατο αντίπαλο του Βατάτζη. δυσχεραίνη και οπλίζηται καθ’ ημών, έχομεν πως κατά τούτου να αμυνθώμεν, πρώτον μεν διά της βοηθείας του Θεού, έπειτα δε διά των υπαρχόντων και παρ’ ημίν αρμάτων και ίππων και πλήθους ανδρών μαχίμων και πολεμιστών, οίτινες πολλάκις επολέμησαν τους σταυροφόρους». Μετά το γεγονός αυτό, οι σχέσεις Ρώμης και Νικαίας επιδεινώθηκαν περισσότερο. Μάλιστα, ο πάπας απέτρεψε και σύναψη συμμαχίας μεταξύ Νίκαιας και Ουγγαρίας, εξοργισμένος από την κατάληξη της συνόδου στο Νυμφαίο. Και πάλι, όμως, ο μονάρχης της Νίκαιας δεν διέκοψε τις επαφές με την παπική έδρα. Πληροφόρησε τον διάδοχο τού Γρηγορίου Θ΄, Ιννοκέντιο Δ΄ (1243-1254), ότι επιθυμεί την ένωση των Εκκλησιών και άρχισαν εκ νέου συζητήσεις με τους απεσταλμένους του πάπα στην Νίκαια. Πάντως, φαίνεται ότι δεν έτρεφε, πλέον, ελπίδες για κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα πέραν της καθυστέρησης αποστολής φραγκικών ενισχύσεων στην Κωνσταντινούπολη. Εν τούτοις, ο νέος πάπας ήταν πιο διαλλακτικός και διατεθημένος να θυσιάσει την Κωνσταντινούπολη με αντάλλαγμα την υποταγή την Ανατολικής Εκκλησίας. Από την άλλη, ο αυτοκράτορας χάριν της Κωνσταντινούπολης σκεπτόταν σοβαρά να συμβιβαστεί στο θέμα του πρωτείου της παπικής Έδρας. Η αντίδραση όμως του ορθόδοξου Πατριάρχη πάνω σε δογματικά ζητήματα, εμπόδισε την περαιτέρω προσέγγιση. Ένας ακόμη βασικός λόγος καθυστέρησης των προσπαθειών προσέγγισης (η οποία, ομολογουμένως, ήταν μεγαλύτερη από ποτέ) ήταν η ισχυροποίηση της θέσης της Νίκαιας έναντι όλων των γειτονικών κρατών. Δεν ήθελε ο Ιωάννης να έρθει σε σύγκρουση με το ιερατείο, αλλά και τον λαό του από την στιγμή που δεν συνέτρεχε κάποια ουσιαστική εξωτερική αιτία. Οριστικό τέρμα στο θέμα αυτό έθεσε ο σχεδόν ταυτόχρονος θάνατος των Ιννοκέντιου Δ' και Βατάτζη.

Αντιπαράθεση με τις ιταλικές ναυτικές δημοκρατίες Τον 13ο αιώνα η Μεσόγειος βρισκόταν υπό την κυριαρχία και τον έλεγχο των ιταλικών ναυτικών δημοκρατιών. Ιδίως η Βενετία διήνυε το χρυσό αιώνα της. Είχε αποκομίσει τεράστια οφέλη από την υποταγή της Κωνσταντινούπολης στους σταυροφόρους το 1204, από τα οποία προσπαθούσε ζηλότυπα να κρατήσει μακριά τις υπόλοιπες ανταγωνίστριές της, κυρίως τη Γένουα. Ο Ιωάννης εκμεταλλευόμενος τις αντιζηλίες των ιταλικών πόλεων (που αρκετές φορές έφταναν μέχρι και την ανοικτή σύγκρουση), προσπάθησε να αποκομίσει ποικίλα οφέλη, κυρίως την οικονομική αποδέσμευση από αυτές και τον περιορισμό του εμπορικού μονοπωλίου, από τα οποία υπέφερε το Βυζάντιο κατά τις τελευταίες δεκαετίες πριν την άλωση. Έτσι αρνήθηκε επίμονα να ανανεώσει τα προνόμια που ο προκάτοχός του είχε παραχωρήσει στην Βενετία.[10] Επιπλέον, εκδίωξε τους Βενετούς από αρκετές παραλιακές πόλεις της Μικράς

183

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης

184

Ασίας, όπως η Λάμψακος. Εναντίον της Βενετίας στρέφονταν και οι κινήσεις προσέγγισης με την Γένουα, που επιδίωξε κατά τα πρώτα έτη της βασιλείας του, αν και δεν τελεσφόρησαν. Ωστόσο, φρόντισε για την κατασκευή στόλου, ώστε να έχει τη δυνατότητα έμπρακτης αμφισβήτησης της κυριαρχίας των Ιταλών στο Αιγαίο. Σε ευθεία σύγκρουση με την Βενετία ήρθε, όταν η τελευταία υποστήριξε τον άρχοντα της Ρόδου Λέοντα Γαβαλά στην προσπάθειά του να μείνει μακριά από την επιρροή του Βατάτζη. Την ίδια εποχή, ο στόλος της Νίκαιας έφτασε μέχρι την Κρήτη προς βοήθεια των επαναστατημένων Κρητών. Τελικά οι Βενετοί απώθησαν τους Νικαείς από την Κρήτη, αλλά η Ρόδος δέχτηκε την επικυριαρχία του Ιωάννη (1233). Η ένοπλη αντιπαράθεση με τους Βενετούς συνεχίστηκε καθώς ο κλοιός έσφιγγε γύρω από την Κωνσταντινούπολη. Επανειλημμένως ο μικρασιατικός στόλος της Νίκαιας καταναυμαχήθηκε από τον αντίστοιχο βενετικό, αλλά και πάλι, χάριν της οικονομικής ευρωστίας της Νίκαιας, αναγεννιόταν και εμφανιζόταν στο Αιγαίο και την Προποντίδα. Οι σχέσεις με τη Γένουα ήταν πιο πολύπλοκες. Τις προσπάθειες προσέγγισης και συνεργασίας διαδέχονταν περίοδοι συγκρούσεων μικρής εμβέλειας. Η οριστική ρήξη ήρθε το 1247, όταν ο συνασπισμένος στόλος Γένουας και Πριγκιπάτου της Αχαΐας επιτέθηκε κατά της Ρόδου, τη στιγμή που ο αυτοκράτορας ετοιμαζόταν να πολιορκήσει την Πόλη. Εν τούτοις, αντέδρασε ταχύτατα αποσπώντας μεγάλο μέρος των δυνάμεών του για να υπερασπίσει το σημαντικό αυτό νησί που πάντοτε εποφθαλμιούσαν οι ιταλικές πόλεις.

Εσωτερική πολιτική Σπουδαίο έργο επιτέλεσε ο Βατάτζης και ως προς την εσωτερική αναδιοργάνωση της χώρας, σε όλα τα επίπεδα. Ακολουθώντας ένα πρόγραμμα οικονομικής ανόρθωσης, έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για ευημερία των υπηκόων του και κυρίως των χαμηλών και μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων. Αναζωογονήθηκαν η γεωργία και η κτηνοτροφία, το εμπόριο γνώρισε σπουδαία άνθηση, ενώ παράλληλα υπήρξε ιδιαίτερα αυστηρός απέναντι στις καταχρήσεις και σπατάλες που παρατηρούντο από την μεριά της διοίκησης. Έτσι μπόρεσε να εφαρμόσει πολιτική ελαφριάς φορολογίας, χωρίς να παρατηρηθεί ποτέ έλλειψη οικονομικών πόρων.[11] Περιόρισε τις εισαγωγές ειδών πολυτελείας και με το προσωπικό του παράδειγμα προέτρεψε τον λαό να αποφεύγει την πολυτέλεια και τη χλιδή χάριν της λιτότητας. Αναφέρεται ότι επέπληξε τον γιο και διάδοχό του όταν κάποια μέρα τον είδε ντυμένο με ακριβά ενδύματα.[12] Στην ιστορία έμεινε το «ωάτον» στέμμα που πρόσφερε στην γυναίκα του. Επρόκειτο για ένα στέμμα κατασκευασμένο από μαργαριτάρια, το οποίο χρηματοδοτήθηκε αποκλειστικά από τις πωλήσεις αυγών του κτήματός του.[13] Μ’ αυτόν τον τρόπο ήθελε να δείξει που μπορεί να φτάσει κάποιος με συνετή και συνεπή διαχείριση. Μάλιστα, αναφέρεται ότι ασχολείτο και ο ίδιος με αγροτικές εργασίες στα κτήματά του, όταν του το επέτρεπαν οι κρατικές υποθέσεις. Η μείωση των εισαγωγών ακολουθήθηκε από αύξηση των εξαγωγών. Ειδικά μετά την επιδρομή των Μογγόλων, το καταστραμμένο Σουλτανάτο του Ικονίου εισήγαγε από την Νίκαια είδη διατροφής έναντι χρυσού, ακριβών υφασμάτων και άλλων πολυτελών ειδών.

Ο Ιωάννης Βατάτζης στέφεται από την Παναγία σε υπέρπυρον (χρυσό νόμισμα)

Σπουδαία άνθηση, επίσης, γνώρισαν τα γράμματα και οι τέχνες. Ο αυτοκράτορας έδειξε προσωπικό ενδιαφέρον για την παιδεία και τις επιστήμες. Σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο ιστορικός Γεώργιος Ακροπολίτης και ο μοναχός και λόγιος Νικηφόρος Βλεμμύδης, έδρασαν την εποχή εκείνη στην Νίκαια. Ακόμη, με ειδική μέριμνα του Ιωάννη και της πρώτης συζύγου του, ιδρύθηκαν μοναστήρια, ναοί, νοσοκομεία και άλλα φιλανθρωπικά ιδρύματα.

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης Όλα αυτά διασφαλίστηκαν με την ισχυρή φρούρηση των συνόρων, που επετεύχθη με μια σειρά αποτελεσματικών μέτρων που ελήφθησαν προς αυτήν την κατεύθυνση. Συγκεκριμένα χτίστηκαν ή/και επανδρώθηκαν ισχυρά φρούρια κατά μήκος των συνόρων και χορηγήθηκαν ατέλειες και πρόνοιες σε συνοριακούς πληθυσμούς. Ουσιαστικά αναβίωσε ο θεσμός των ακριτών, χάρις στην επανίδρυση των στρατιωτικών αγροκτημάτων.[14] Η άμυνα και προστασία των συνόρων ήταν αποτελεσματική όσο λίγες φορές, ακόμα και εναντίον των αεικίνητων τουρκομανικών φυλών που ζούσαν στις παρυφές της βυζαντινοσελτζουκικής μεθορίου, και από τις οποίες η Μικρά Ασία υπέφερε από τα μέσα σχεδόν του 11ου αιώνα

Προσωπική ζωή Ο Ιωάννης Γ΄ νυμφεύτηκε δύο φορές: • Την Ειρήνη Λασκαρίνα το 1212, κόρη του Θεοδώρου Α΄ Λάσκαρη. Μαζί της απέκτησε ένα γιο, τον διάδοχό του Θεόδωρο Β΄ Λάσκαρη. Η Ειρήνη κατά τη διάρκεια ενός κυνηγιού, έπεσε από το άλογό της και τραυματίστηκε άσχημα με αποτέλεσμα να μην μπορέσει να τεκνοποιήσει έκτοτε. Πέθανε το 1239 αφού πρώτα είχε αποσυρθεί σε ιερά μονή με το όνομα Ευγενία. • Την Κονστάνς (Κωνσταντία) το 1245, κόρη του Γερμανού αυτοκράτορα Φρειδερίκου Β΄ Χοενστάουφεν, η οποία κατά το έθιμο πήρε το πιο “βυζαντινό” όνομα Άννα. Δεν απέκτησαν παιδιά. Επίσης, συνήψε, σχέσεις με μια γυναίκα από την ακολουθία της Κονστάνς-Άννας, που οι βυζαντινές πηγές αποκαλούν «Μαρκεσίνα» (ίσως από τον τίτλο της ‘‘μαρκησίας’’ που πιθανώς έφερε). Η επιρροή αυτής της γυναίκας πάνω στον αυτοκράτορα ήταν μεγάλη για ένα διάστημα. Αυτό είχε ως συνέπεια η «Μαρκεσίνα» να συμπεριφέρεται υπεροπτικά και αλαζονικά. Εξαιτίας της στάσης αυτής αλλά και της δυτικής καταγωγής της, δεν άργησε να τραβήξει πάνω της τα πυρά της κοινής γνώμης, ο δε Ν. Βλεμμύδης καταφερόταν ανοικτά εναντίον της με βαρείς χαρακτηρισμούς. Όταν δε απαγόρευσε την παραμονή εκείνης και της συνοδείας της στην μονή όπου ήταν ηγούμενος, η «Μαρκεσίνα» ζήτησε την παραδειγματική τιμωρία του λόγιου ιερομόναχου. Ο Βατάτζης όμως, μετανιωμένος για την παράνομη αυτή σχέση, αρνήθηκε οποιαδήποτε τέτοια ενέργεια. Από τότε, η επιρροή της «Μαρκεσίνας» άρχισε να εξασθενεί.[15]

Επίλογος Ο Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης πέθανε στις 3 Νοεμβρίου του 1254 στο Νυμφαίο και ενταφιάστηκε με μεγάλες τιμές και λαϊκό πένθος στην Μονή Σωσάνδρων, που ο ίδιος είχε χτίσει προς τιμήν της Παναγίας. Έπασχε από επιληψία, που με τον καιρό εκδηλωνόταν όλο και πιο έντονα. Ωστόσο η βασιλεία του υπήρξε ιδιαίτερα επιτυχημένη και η δράση του υμνείται ομόφωνα από όλους τους ιστορικούς, σύγχρονους ή μεταγενέστερους, κάτι εξαιρετικά σπάνιο στην Ιστορία. Υπήρξε πολύ αγαπητός στον λαό του και αρκετά χρόνια μετά το θάνατό του αναγνωρίστηκε ως άγιος με το όνομα Άγιος Ιωάννης Βατάτζης ο Ελεήμων.

Λατρεία ως αγίου Ως Άγιος Ιωάννης Βατάτζης ο Ελεήμων, η μνήμη του ετιμάτο με ιδιαίτερη ευλάβεια από τους μικρασιατικούς πληθυσμούς μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα. Η λατρεία του αγίου-αυτοκράτορα διατηρήθηκε μέχρι τους νεότερους χρόνους, κυρίως στη μητρόπολη της Εφέσου. Το 14ο αιώνα ο επίσκοπος Πελαγονίας Γεώργιος συνέγραψε το Βίον του αγίου Ιωάννου βασιλέως του Ελεήμονος σε μορφή συναξαρίου, ενώ του αποδόθηκαν πολλά θαύματα. Στον επίσκοπο Γεώργιο πιθανόν βασίστηκε και ο Νικόδημος ο Αγιορείτης (1749-1809), ο οποίος κατά παραγγελία του μητροπολίτη Εφέσου συνέταξε ακολουθία προς τιμήν του αγίου-αυτοκράτορα. Η Εκκλησία δεν αναγνώρισε επίσημα ως άγιο τον Ιωάννη Βατάτζη, ωστόσο στα μηναία αναφέρεται η μνήμη του «Ιωάννη Δούκα Βατάτζη» στις 4 Νοεμβρίου.

185

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης

Αποτίμηση Τα επιτεύγματά του μπορούν να εκτιμηθούν καλύτερα εάν ληφθεί υπόψιν το ιστορικό πλαίσιο εντός του οποίου έδρασε. Ο βυζαντινός κόσμος, μετά το 1204, βρισκόταν σε πλήρη αποσύνθεση, με τοπικιστικά και αυτονομιστικά κινήματα να διαδέχονται το ένα το άλλο. Οι ιταλικές δημοκρατίες μονοπωλούσαν το εμπόριο της ανατολικής Μεσογείου, ενώ παράλληλα αποτελούσαν σημαντικό αποσταθεροποιητικό παράγοντα εξαιτίας των πειρατικών επιχειρήσεων στις οποίες επιδίδονταν. Τα Βαλκάνια ήταν κατακερματισμένα μεταξύ Σλάβων, Βυζαντινών και Φράγκων που πολεμούσαν αδιάκοπα μεταξύ τους. Παρόμοια κατάσταση επικρατούσε και στην Μικρά Ασία με τις τουρκομανικές φυλές να αποτελούν μόνιμο κίνδυνο για κάθε οργανωμένη κοινωνία (ακόμα και για τους ομοφύλους τους, Σελτζούκους). Η εμφάνιση των Μογγόλων έκανε την κατάσταση ακόμη πιο δύσκολη και πολύπλοκη, αν και τελικά απέβη θετική για το κράτος της Νίκαιας. Τέλος, μολονότι η λατινική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης γρήγορα έπαψε να παίρνει επιθετικές πρωτοβουλίες, αποτελούσε πάντα μια δυνητική αιτία μίας ακόμα σταυροφορίας την οποία οι πάπες εκείνη της περιόδου ήταν πρόθυμοι να κυρήξουν. Μέσα σ’ αυτό το σύνθετο γεωπολιτικό και ιστορικό πλαίσιο, ο Ιωάννης κατάφερε να υπερδιπλασιάσει τις κτήσεις του κράτους του με μακρόχρονους και πολυμέτωπους αγώνες σε Μ. Ασία, Βαλκάνια και Αιγαίο. Οι αγώνες αυτοί τροφοδοτήθηκαν από μια στιβαρή και ανθούσα οικονομία, που ήταν το αποτέλεσμα συνετής και Η αυτοκρατορία της Νίκαιας το 1254, έτος θανάτου του Ιωάννη Γ'. συνεπούς εσωτερικής πολιτικής. Δεν συμμεριζόταν την οπτική της κωνσταντινουπολίτικης αριστοκρατίας, η οποία ήθελε το κράτος της Νίκαιας ως απλό μέσο για την επάνοδο στην Βασιλεύουσα.[10] Η οπτική αυτή είχε δημιουργήσει προστριβές μεταξύ των αριστοκρατών προσφύγων από την Πόλη και των ντόπιων μικρασιατικών πληθυσμών, ιδίως κατά τη βασιλεία του Θεοδώρου Α΄. Παλαιότερα, παρόμοια οπτική (αλλά και πρακτική) αδιαφορίας για τις επαρχίες από μέρους της κεντρικής διοίκησης είχε οδηγήσει στην αποξένωση της πρωτεύουσας από τις επαρχίες, με συνέπεια οι τελευταίες να αδιαφορήσουν με την σειρά τους για την τύχη της Βασιλεύουσας το 1204. Για να αποφευχθεί κάτι παρόμοιο, ο αυτοκράτορας δόμησε και οργάνωσε την επικράτειά του σε υγιείς βάσεις ώστε η ευημερία να απλωθεί και στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα (απ’ όπου αντλούσε μεγάλο ποσοστό των στρατιωτών του). Όλα αυτά είχαν ως άμεση συνέπεια η αυτοκρατορία της Νίκαιας να καταστεί σημαντική δύναμη στον Βαλκανικό και Μικρασιατικό χώρο και να επιτύχει, λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του Ιωάννη, την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης.

186

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης

Σημειώσεις - Παραπομπές [1] Αντωνίου Μηλιαράκη, "Ιστορία του Βασιλείου της Νικαίας και του Δεσποτάτου της Ηπείρου (1204-1261)", Εκδόσεις ΙΩΝΙΑ΄

(Εκδόσεις Ιονικής Τράπεζας), Αθήνα 1994 σελ. 418 [2] οι ηγεμόνες της Τραπεζούντας έφεραν και αυτοί τον τίτλο του αυτοκράτορα των Ρωμαίων, αλλά σύντομα, εκ των πραγμάτων,

είχαν βγει εκτός ανταγωνισμού. Πάραυτα μόνον μετά την ανακατάληψη την Κωνσταντινούπολης από τους Νικαείς (1261) αφαίρεσαν από τον τίτλο τους τη λέξη Ρωμαίων αναγορευόμενοι απλώς αυτοκράτωρ. Φυσικά υπήρχε και ο Λατίνος «αυτοκράτωρ Ρωμανίας», ο μόνος του οποίου ο τίτλος αναγνωρίζονταν από τον Πάπα και τις δυτικοευρωπαϊκές δυνάμεις [3] Ο τσάρος Καλοϊωάννης (1197-1207) είχε κηρύξει την ένωση με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία με αντάλλαγμα τον τίτλο του βασιλέα (rex) που του απένειμε ο πάπας. [4] την ίδια χρονιά, 1237, ξέσπασε επιδημία στην πρωτεύουσα του Ασάν, Τύρνοβο, κατά την οποία έχασαν τη ζωή τους η γυναίκα του, ένας γιος του και ο Βούλγαρος πατριάρχης. Συντετριμμένος ο Ιωάννης Ασάν, θεώρησε τις απανωτές συμφορές ως θεοδικία για την αθέτηση των συμφωνιών με τον Βατάτζη και την επαναπροσέγγιση προς τη Δυτική Εκκλησία. [5] Βασίλιεφ, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, εκδόσεις Μπεργαδή, 1954, σελ.651 [6] Βασίλιεφ, ό.π. σελ.654 [7] Α. Μηλιαράκης, ό.π. σελ.385 [8] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Θ΄ σελ.86 [9] Α. Μηλιαράκης, ό.π. σελ. 276-279 όπου παρατίθεται εκτενής περίληψη της επιστολής του Βατάτζη προς τον Πάπα. [10] Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τόμος 4, σελ.168 [11] O Γεώργιος Παχυμέρης αναφέρει ότι ακόμα και σε καιρό πολέμου η φορολογία παρέμενε ως έχει. Βλ. στον Α. Μηλιαράκη ό.π. σελ. 415, όπου περιγράφεται συγκεκριμένα με ποιον τρόπο τα πολλά συνοριακά φρούρια στην Ανατολή εξασφάλιζαν τα απαραίτητα χωρίς να επιβαρύνονται οι πολίτες με έκτακτα τέλη. [12] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Θ΄ σελ.230 και Α.Μηλιαράκης ό.π. σελ. 415 [13] Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού (http:/ / www2. egiklopedia. gr/ asiaminor/ forms/ fLemmaBodyExtended. aspx?lemmaId=4636#noteendNote_9) [14] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Θ΄ σελ.111 [15] Νικηφόρου Γρηγορά, "Ρωμαϊκή Ιστορία", εκδόσεις Λιβάνη, 1997, σελ.72-73

Βιβλιογραφία • Αντωνίου Μηλιαράκη, "Ιστορία του Βασιλείου της Νικαίας και του Δεσποτάτου της Ηπείρου (1204-1261)", Εκδόσεις ΙΩΝΙΑ΄ (Εκδόσεις Ιονικής Τράπεζας), Αθήνα 1994 • "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους", Τόμος θ' (Μεσοβυζαντινοί και Υστεροβυζαντινοί Χρόνοι), Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1972 • Παναγιώτη Γκόνη, "Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης και η συμβολή του στην ανασυγκρότηση της αυτοκρατορίας της Νίκαιας", περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, τχ. 89, Ιανουάριος 2004 • Ηλία Νεσσερη, "Η άνοδος και η πτώση του Θεόδωρου Κομνηνού Δούκα", περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, τχ. 117, Μάιος 2006 • Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Εκδοτική Αθηνών, 1985-1988 • Angold Michael, "A Byzantine Government in Exile", Oxford University Press 1975. • Αλεξάντερ Βασίλιεφ, "Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας", εκδόσεις Μπεργαδή. Αθήνα 1954. • Νικηφόρου Γρηγορά, "Ρωμαϊκή Ιστορία", εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 1997. • Χρήστου Μιχαλόπουλου, "Η Λατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης (1204-1261)", εκδόσεις Σπανίδη, Ξάνθη 2007. ISBN 978• Εγκυκλοπέδια Δομή,τόμος 27,Αθήνα 2006.

187

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού (http://www2.egiklopedia.gr/asiaminor/forms/ fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaId=4636#chapter_0) • Νομίσματα του αυτοκράτορα της Νίκαιας Ιωάννη Γ΄ Βατάτζη (http://www.wildwinds.com/coins/byz/ john_III/t.html) από τον διαδικτυακό τόπο wildwinds.com. (http://www.wildwinds.com) • Ο Αυτοκράτωρ Ιωάννης Βατάτζης και η Ελληνικότητα του Βυζαντίου (http://www.antibaro.gr/node/4), άρθρο στο διαδικτυακό περιοδικό Αντίβαρο (http://www.antibaro.gr/) Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Θεόδωρος Α' Λάσκαρης Θεόδωρος Β' Λάσκαρης

188

189

Ιωάννης Δ' Λάσκαρης Ιωάννης Δ' Λάσκαρης 1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Ιωάννης Δ΄ Λάσκαρης

190

Πέτρος του Κουρτεναί Πέτρος του Κουρτεναί Ο Πέτρος του Κουρτεναί (πέθανε περί το 1219), ήταν Γάλλος ευγενής, σταυροφόρος και είχε ονομαστεί Λατίνος αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης κατά την περίοδο 1217 - 1219, αν και στην πράξη δεν κατάφερε να φτάσει στην Κωνσταντινούπολη και να κυβερνήσει. Δεύτερη σύζυγος του ήταν η Γιολάντα της Φλάνδρας, αδελφή των πρώτων Λατίνων αυτοκρατόρων Βαλδουίνου του πρώτου και Ερρίκου της Φλάνδρας, που πέθανε το 1219 και διοίκησε αντί για αυτόν την αυτοκρατορία για δυο χρόνια. Ήταν γιος του κόμη Πέτρου Κουρτεναί. Ο Πέτρος συνόδευσε τον ξάδελφό του βασιλιά της Γαλλίας Φίλιππο - Αύγουστο στην Τρίτη Σταυροφορία (1190), πήρε μέρος στην Σταυροφορία Albigensian (1209, 1211) και στην μάχη του Bouvines το 1214. Όταν ο γαμπρός του Ερρίκος της Φλάνδρας, Λατίνος αυτοκράτορας, πέθανε το 1216 δίχως διάδοχο, ο Πέτρος επιλέχθηκε ως ο νέος αυτοκράτορας και ξεκίνησε από τη Γαλλία επικεφαλής μικρού εκστρατευτικού σώματος για να πάρει τη θέση του στη Κωνσταντινούπολη. Περνώντας από την Ρώμη, στέφθηκε αυτοκράτορας από τον Πάπα Ονώριο. Δανείστηκε πλοία από τους Βενετούς για να πάει στη Κωνσταντινούπολη, με αντάλλαγμα την υπόσχεση ότι θα κυριεύσει για λογαριασμό τους το Δυρράχιο, αλλά απέτυχε και συνέχισε το δρόμο προς την Κωνσταντινούπολη από ξηράς. Συνελήφθη από τον δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο Άγγελο το 1217 και πέθανε ύστερα από δύο χρόνια αιχμαλωσίας. Έτσι ο Πέτρος δεν κατάφερε ποτέ να φτάσει στην Κωνσταντινούπολη και να κυβερνήσει τη λατινική αυτοκρατορία, η οποία διοικήθηκε για ένα χρονικό διάστημα στο όνομά του από τη γυναίκα του Γιολάντα της Φλάνδρας, που είχε φτάσει στην πόλη προηγουμένως.

191

Ροβέρτος Β' του Κουρτεναί Ροβέρτος Β' του Κουρτεναί Ο Ροβέρτος Β' του Κουρτεναί ήταν λατίνος αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης (1219 - 1228), γιός του Γάλλου πρίγκηπα Πέτρου του Κουρτεναί, τυπικά αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης (1217 - 1219) και της Γιολάντα της Φλάνδρας. Διαδέχθηκε την μητέρα του στον Λατινικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης (1219) μετά την άρνηση του μεγαλύτερου αδελφού του Φίλιππος Β' του Ναμούρ. Τα περισσότερα εδάφη του κυριεύθηκαν από το Δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο και τον αυτοκράτορα της Νίκαιας Ιωάννη Βατάτζη. Κατέφυγε στον Πάπα Ονώριο Γ΄ και στον βασιλιά της Γαλλίας Φίλιππο Β' Αύγουστο, χωρίς σημαντική ανταπόκριση. Αναγκάστηκε να κλείσει ειρήνη με την αυτοκρατορία της Νίκαιας με την Ο Ροβέρτος Β' υπόσχεση να παντρευτεί την Ευδοξία, κόρη του Θεόδωρου Α' Λάσκαρη. Αθέτησε τον λόγο του και παντρεύτηκε Γαλλίδα, αρραβωνιασμένη με Βουργούνδιο ευγενή κάτι που μόλις έμαθε ο πρώην αρραβωνιαστικός της οργάνωσε συνωμοσία και τον ανέτρεψε. Ο Ροβέρτος κατέφυγε στην Πελοπόννησο όπου και πέθανε (1228).

192

Δυναστεία των Παλαιολόγων Δυναστεία των Παλαιολόγων 1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Δυναστεία Παλαιολόγων

193

Ανδρόνικος Β' Ανδρόνικος Β' 1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος

194

Ανδρόνικος Γ' Ανδρόνικος Γ' 1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Ανδρόνικος Γ' Παλαιολόγος

195

Ανδρόνικος Δ' Ανδρόνικος Δ' 1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Ανδρόνικος Δ' Παλαιολόγος

196

Ιωάννης Ε' Ιωάννης Ε' 1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος

197

Ιωάννης Ζ' Ιωάννης Ζ' 1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Ιωάννης Ζ' Παλαιολόγος

198

Ιωάννης Η' Ιωάννης Η' 1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Ιωάννης Η' Παλαιολόγος

199

Ιωάννης ΣΤ' Ιωάννης ΣΤ' Ο Ιωάννης ΣΤ' Καντακουζηνός ήταν βυζαντινός αυτοκράτορας και ιστορικός ο οποίος κάθισε στο θρόνο από το 1341 μέχρι την εκούσια παραίτησή του το 1354. Τυπικά όμως, στέφθηκε αυτοκράτορας μόλις το 1347, ως συναυτοκράτορας του Ιωάννη Ε', διότι κατά το διάστημα που μεσολάβησε από το θάνατο του Ανδρόνικου Γ' μέχρι το 1347, δεν υπήρχε επίσημος εστεμμένος αυτοκράτορας, αφού ο τελευταίος αυτοκράτορας δεν είχε ορίσει διάδοχο. Η απρονοησία του Ανδρόνικου Γ' να ορίσει διάδοχο έφερε το κράτος σε ένα επικίνδυνο καθεστώς ακυβερνησίας. Ο ανήλικος γιος του Ιωάννης Ε' δεν είχε στεφθεί συναυτοκράτορας και έτσι δημιουργήθηκε σοβαρό πολιτικό πρόβλημα, το οποίο έσπευσαν να εκμεταλλευτούν διάφοροι παράγοντες της εξουσίας, όπως η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας, ο φιλόδοξος Πατριάρχης Ιωάννης Καλέκας και ο στρατηγός Αλέξιος Απόκαυκος. Μόνος εγγυητής της ομαλότητας σε αυτό το χάος ήταν ο έντιμος και πιστός Ιωάννης Καντακουζηνός, ο οποίος είχε σταθεί στο πλευρό του αυτοκράτορα μέχρι το τέλος, και ο οποίος αρχικά προσπάθησε να εξασφαλίσει τα δικαιώματα του νεαρού Ιωάννη, στο τέλος όμως βρέθηκε Ο Ιωάννης ΣΤ' Καντακουζηνός αντιμέτωπος μαζί του. Όντας συχνά σε εκστρατείες, ήταν εύκολος στόχος των μηχανορραφιών της Κωνσταντινούπολης. Ο Δεύτερος Εμφύλιος των Βυζαντινών ξεκινά το 1341 και στη διάρκειά του οι αντίπαλες πλευρές αναγκάστηκαν να συνάψουν συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου, όπως το Στέφανο Δουσάν της Σερβίας ο οποίος άλλαξε στρατόπεδα κατά τα ίδια συμφέροντα, αλλά ακόμα και τους ίδιους τους Τούρκους, τους οποίους έφεραν ως επιδιαιτητές οι ίδιοι οι Βυζαντινοί στην καθαρά εσωτερική αυτή υπόθεση. Παράλληλα, ξόδεψαν κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο, με χαρακτηριστικό δείγμα την κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοίας έναντι ευτελούς ποσού. Η διαμάχη τελείωσε το 1347, με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο Ιωάννη Ε' Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ' Καντακουζηνό. Οι εμφύλιες συγκρούσεις, όμως, έληξαν οριστικά μόνο όταν ο πρώτος παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354, και εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ, αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Παλαιολόγο. Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού, ξέσπασε και η ησυχαστική διαμάχη που δίχασε τον ορθόδοξο λαό και κλήρο. Αντίπαλοι στην έριδα αυτή, ο Γρηγόριος Παλαμάς από την πλευρά των ησυχαστών και ο Νικηφόρος Γρηγοράς από τους ενάντιους. Η έριδα αυτή, αν και βαθειά θεωρητική, αποτέλεσε σημαντικό πρόβλημα που προσετέθη στα λοιπά δεινά του κράτους, αφού δηλητηρίασε την κοινωνική ειρήνη για πολλά χρόνια. Κατά την υπερχιλιόχρονη βυζαντινή παράδοση, ο ίδιος ο Αυτοκράτορας κλήθηκε να το αντιμετωπίσει το θέμα, με την σύγκλιση 4 διαδοχικών συμβουλίων και τελική έκβαση τη δικαίωση του ησυχαστικού

Ιωάννης ΣΤ'

200

κινήματος το 1349. Επίσης, το 1347 ξέσπασε στην Κωνσταντινούπολη επιδημία πανούκλας, που οδήγησε στο θάνατο, κατά ορισμένες εκδοχές, έως και τα 8/9 του πληθυσμού της Βασιλεύουσας. Τον ίδιο καιρό, σημειώθηκαν διαμάχες μεταξύ των Βενετών και Γενουατών, με πεδίο μάχης την ίδια την Κωνσταντινούπολη. Προσπαθώντας να επιλύσει το πρόβλημα που του προκαλούσε αυτή η αναταραχή, ο Ιωάννης Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο το 1349. Νέα μάχη το 1352 είχε το ίδιο αποτέλεσμα. Μελανότερο ίσως σημείο της διακυβέρνησής του είναι η συμμαχία του με το Σουλεϊμάν πασά, σε εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε', ο οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη ενάντια στο διοικητή της, γιο του ίδιου του Καντακουζηνού. Οι τουρκικές ορδές επιδόθηκαν στις γνωστές τους συνήθειες των σφαγών και της λεηλασίας, πράξεις που στα μάτια των Βυζαντινών υπηκόων έγιναν με τη συγκατάθεση ή έστω την ανοχή του συναυτοκράτορά τους. Το 1354, η ερημωμένη από καταστροφικό σεισμό Καλλίπολη εποικήθηκε από Τούρκους του Σουλεϊμάν, οι οποίοι (προσκεκλημένοι του ίδιου του Καντακουζηνού) διαπίστωσαν και μόνοι τους τον πλούτο και την ευφορία της Θράκης. Έτσι, πατούν για πρώτη φορά πόδι με αξιώσεις στην ίδια την ευρωπαïκή γη, λίγα χιλιόμετρα μακριά από την ίδια τη Βασιλεύουσα. Συμμετέχοντας ενεργά στη διακυβέρνηση για περισσότερα από 25 χρόνια, αλλά εστεμμένος Αυτοκράτορας μόλις για επτά, ο Ιωάννης Καντακουζηνός είναι σημαντική μορφή ανάμεσα στους Βυζαντινούς ηγέτες. Προικισμένος με πλείστα από τα προσόντα που απαιτούνται για έναν άξιο Αυτοκράτορα, βρέθηκε να έχει τα ηνία του κράτους υπό τόσο δυσμενείς διεθνείς συγκυρίες, που πιθανόν άλλος, λιγότερο ικανός, να μην είχε καταφέρει να το διασώσει. Είναι χαρακτηριστικό ότι αν και ποτέ δεν αμφισβήτησε επίσημα την πρωτοκαθεδρία του Ιωάννη Ε' στο θρόνο, βρέθηκε μονίμως κατηγορούμενος για έλλειψη αφοσίωσης σε αυτόν, με αποτέλεσμα μακροχρόνιες εμφύλιες διαμάχες οι οποίες συνέθλιψαν οικονομικά αλλά και πολιτικά το Βυζάντιο.

Βιβλιογραφία: • Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. III-The Decline and Fall • Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453" • Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State" Προηγούμενος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Επόμενος Ανδρόνικος Γ' Παλαιολόγος Συναυτοκράτορας: Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος Μανουήλ Β' Παλαιολόγος

201

Κωνσταντίνος ΙΑ' Κωνσταντίνος ΙΑ' Ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ ο Παλαιολόγος ή Κωνσταντίνος Δραγάσης (9 Φεβρουαρίου 1404 - 29 Μαΐου 1453 (49 ετών) ) ήταν ο τελευταίος Αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από το 1449 ως το 1453.

Στο Δεσποτάτο του Μυστρά Γιος τού αυτοκράτορα Μανουήλ Β' Παλαιολόγου (1391-1425) από την Ελένη Δραγάτση (Dragaš), κόρη του Σέρβου άρχοντα των Σερρών[1] , και νεότερος αδελφός τού αυτοκράτορα Ιωάννη Η' Παλαιολόγου (1425-1448). Γεννήθηκε το 1404. Όταν ήταν ακόμη νεαρός, ο πατέρας του Μανουήλ του είχε αναθέσει τη διοίκηση πόλεων του Ευξείνου Πόντου. Ξαναγύρισε στην Ελλάδα το 1427 όπου ανέλαβε της δεσποτεία της Βοστίτσας (σημερινού Αιγίου), και τελικά με τους αδελφούς του Θεόδωρο και Θωμά ανέλαβαν τη διοίκηση τού Δεσποτάτου του Μυστρά και ολοκλήρωσαν την ανάκτηση των φραγκοκρατούμενων περιοχών. Η παραμονή και των τριών αδελφών στην Πελοπόννησο δημιουργούσε οπωσδήποτε προβλήματα, οπότε ο Κωνσταντίνος πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου παρέμεινε από τον Σεπτέμβριο τού 1435 ως τον Κωνσταντίνος ΙΑ’ ο Παλαιολόγος Ιούνιο τού 1436, για να συζητήσει σχετικά θέματα με τον αυτοκράτορα. Στο διάστημα 1435-1441 μετέβη στην Ιταλία, όπου μετείχε στις επιτροπές των Βυζαντινών, που προσπαθούσαν να πετύχουν την ένωση των Εκκλησιών (Ορθοδόξων-Καθολικών). Η ρήξη με τον αδελφό του Θεόδωρο προσέλαβε επικίνδυνες διαστάσεις και χρειάστηκαν σύντονες προσπάθειες για να επιτευχθεί συμβιβαστική συμφωνία και συνδιαλλαγή. Η διοίκηση του δεσποτάτου αναλήφθηκε από τον Θεόδωρο και τον Θωμά, ο δε Κωνσταντίνος επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη για να συμπαρασταθεί στις προσπάθειες τού Ιωάννη Η'.

Κωνσταντίνος ΙΑ'

Αντικατέστησε τον αυτοκράτορα κατά την περίοδο τής μετάβασης του στη Δύση για τη συμμετοχή στη Σύνοδο Φεράρας-Φλωρεντίας (27 Νοεμβρίου 1439 1 Φεβρουαρίου 1440), ενώ μετά την άφιξη τού αυτοκράτορα στην Κωνσταντινούπολη ο Κωνσταντίνος επίστρεψε και πάλι στην Πελοπόννησο. Η στάση τού Δημητρίου Παλαιολόγου, που υποστηρίχθηκε οπό τους Τούρκους, ανάγκασε τον Κωνσταντίνο να σπεύσει και πάλι στην Κωνσταντινούπολη (1442-1443), για να ενισχύσει τις δυνάμεις τού αυτοκράτορα. Τον Οκτώβριο του 1443 ανέλαβε δεσπότης του Μυστρά και αφιερώθηκε με ζήλο στη διοικητική και στρατιωτική αναδιοργάνωση τού δεσποτάτου, με απώτερο σκοπό την ενίσχυση της άμυνας της Πελοποννήσου έναντι της τουρκικής απειλής. Οικοδόμησε τα τείχη του Εξαμιλίου στον Ισθμό της Πελοποννήσου, και επέκτεινε το δεσποτάτο του κατακτώντας τη Βοιωτία και τη Φωκίδα. Όμως ο Μουράτ Β' οργάνωσε μια μεγάλη εκστρατεία Κωνσταντίνος ΙΑ’ ο Παλαιολόγος εναντίον του. Κατέστρεψε το φρούριο στο Εξαμίλιο, την Κόρινθο και την Πάτρα. Ο Κωνσταντίνος αναγκάστηκε να ζητήσει ειρήνη και να γίνει φόρου υποτελής στον Τούρκο σουλτάνο.

Αυτοκράτορας Μετά τον θάνατο τού Ιωάννη Η', στέφθηκε αυτοκράτορας στον Μυστρά (6 Ιανουαρίου 1449) και πήγε στην Κωνσταντινούπολη με πολλές ελπίδες και μεγάλη αγωνία για το μέλλον τής αυτοκρατορίας. Η τουρκική απειλή περιέσφιγγε τη βασιλεύουσα και στρεφόταν πλέον εναντίον της. Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων, καθώς και στην αναδιοργάνωση τού στρατού, ο οποίος θα αναλάμβανε το βαρύ έργο της άμυνας τής πόλης. Οι αποδεδειγμένες πολιτικές και στρατιωτικές ικανότητες τού Κωνσταντίνου δεν είναι δυνατόν να ανατρέψουν τον διαμορφωμένο συσχετισμό δυνάμεων, η άνοδος δε στη εξουσία τού φιλόδοξου σουλτάνου Μωάμεθ Β' (1451) έκανε περισσότερο αισθητό τον κίνδυνο για την Κωνσταντινούπολη. Η ανέγερση στον Βόσπορο τού υψηλού φρουρίου Ρούμελι Χισάρ και οι στρατιωτικές προετοιμασίες των Τούρκων, συντονίζονταν με τελικό στόχο την άλωση τής πρωτεύουσας τής αυτοκρατορίας. Οι εκκλήσεις τού Κωνσταντίνου προς τη Δύση για ενισχύσεις αντιμετωπίζονταν με περίεργη αδιαφορία. Ο Πελοποννήσιος καρδινάλιος και προηγουμένως μητροπολίτης Ρωσίας Ισίδωρος, που έφθασε στην Κωνσταντινούπολη με ελάχιστες δυνάμεις, δεν μπορούσε να προσφέρει ελπίδες. Οι 3.000 περίπου βυζαντινοί και οι 2.000 περίπου ξένοι, από τους οποίους 700 περίπου Γενουάτες με αρχηγό τον Ιουστινιάνη, ήταν πολύ λίγοι για να αποκρούσουν τις επιθέσεις του πολυάριθμου και αξιόμαχου τουρκικού στρατού. Η ισχυρή οχύρωση της πόλης απαιτούσε και ισχυρή φρουρά για την απόκρουση των επιθέσεων από την ξηρά, αφού η απειλή από τη θάλασσα εξουδετερωνόταν με την περίφημη αλυσίδα τού Κεράτιου Κόλπου. Ωστόσο η μεταφορά από την ξηρά (υπερνεώλκηση) περίπου 70 τουρκικών πλοίων από τον Βόσπορο στον Κεράτιο κατέστησε την πολιορκία ασφυκτική (22-23 Απριλίου 1453).

202

Κωνσταντίνος ΙΑ'

Η Άλωση της Πόλης Στις 28 Μαΐου, ο Μωάμεθ αποφάσισε τη γενική και τελική επίθεση εναντίον της πόλης. Ο Κωνσταντίνος, μετά την τέλεση της θείας λειτουργίας στον ναό της Αγίας Σοφίας, ενθάρρυνε τη φρουρά που θα έδινε τον αγώνα για την απόκρουση τής μεγάλης επίθεσης. Πράγματι, η πρώτη επίθεση αποκρούστηκε, αλλά η αναπλήρωση των απωλειών τής φρουράς ήταν δύσκολη. Ο τραυματισμός του Γενουάτη Ιουστινιάνη υπήρξε σοβαρό πλήγμα. Τέλος και ενώ ο Κωνσταντίνος αγωνιζόταν με στο πλευρό των στρατιωτών του ως απλός στρατιώτης, οι Τούρκοι μπήκαν στην πόλη το πρωί της 29ης Μαΐου του 1453. Η Κωνσταντινούπολη έπεσε στον αλλόθρησκο κατακτητή και έγινε πηγή θρύλων και παραδόσεων στη μνήμη τού λαού. Ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ υπήρξε ο τελευταίος αυτοκράτορας τού Βυζαντίου, ο οποίος με το φρόνημα και την αυτοθυσία του, σημάδεψε χαρακτηριστικά το γεγονός τής πτώσης. Ο αυλικός του Γεώργιος Φραντζής διηγείται με απλότητα τον θάνατο τού τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα: «Ο βασιλεύς ουν απαγορεύσας εαυτόν, ιστάμενος βαστάζων σπάθην και ασπίδα, είπε λόγον λύπης άξιον "ουκ έστι τις των χριστιανών του λαβείν την κεφαλήν μου απ΄ εμού;" ην γαρ μονώτατος απολειφθείς. τότε εις των Τούρκων δους αυτώ κατά πρόσωπον και πλήξας, και αυτός τω Τούρκω ετέραν εχαρίσατο' των όπισθεν δ΄ετέρος καιρίαν δους πληγήν, έπεσε κατά γης' ου γαρ ήδεισαν ότι ο βασιλεύς εστιν, αλλ΄ως κοινόν στρατιώτην τούτον θανατώσαντες αφήκαν». Σύμφωνα με την περιγραφή του Φραντζή, οι κατακτητές, μετά το τέλος του αγώνα, αναζήτησαν το σώμα του αυτοκράτορα: «πλείονας κεφάλας των αναιρεθέντων έπλυναν, ει τύχοι και την βασιλικήν γνωρίσωσι, και ουκ ηδυνήθησαν γνωρίσαι αυτήν, ει μη το τεθνεώς πτώμα τού Βασιλέως ευρόντες ο εγνώρισαν εκ των βασιλικών περικνημίδων, ή και πεδίλων ένθα, χρυσοί αετοί ήσαν γεγραμμένοι, ως έθος υπήρχε τοις βασιλεύσι». Η αναγνώριση του νεκρού αυτοκράτορα συνοδεύθηκε από την εντολή τού σουλτάνου Μωάμεθ Β’ να ταφεί με τις αρμόζουσες βασιλικές τιμές, χωρίς όμως να ανακοινωθεί και ο τόπος της ταφής. Οι μυστικοί πόθοι τού λαού συνέδεσαν τον θρύλο τού μαρμαρωμένου βασιλιά, με την ελπίδα για την απελευθέρωση και την αποκατάσταση τής αυτοκρατορίας. Ο θρύλος λέει ότι τη στιγμή που ο βασιλιάς περικυκλώθηκε από τους Τούρκους, ένας άγγελος του Κυρίου τον άρπαξε και τον έκρυψε σε μια σπηλιά, αφού πρώτα τον μαρμάρωσε. Στη σπηλιά αυτή περιμένει για αιώνες ο "Μαρμαρωμένος Βασιλιάς" να ξαναέρθει την κατάλληλη στιγμή, "το πλήρωμα του χρόνου", και ο άγγελος Κυρίου θα του ξαναδώσει τη ζωή και το σπαθί του για να διώξει τους Τούρκους από την Κωνσταντινούπολη. Άλλοι θρύλοι και προφητείες αναφέρουν ότι θα τους κυνηγήσει μέχρι την "Κόκκινη Μηλιά" και στη μάχη που θα γίνει οι Τούρκοι θα νικηθούν και "θα κολυμπήσει το μοσχάρι στο αίμα τους". Ο θρύλος προσθέτει, ακόμα, ότι οι Τούρκοι ψάχνουν συνεχώς να ανακαλύψουν τη σπηλιά, όπου βρίσκεται ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς για να χτίσουν την είσοδό της, ώστε να μην μπορεί να ξαναβγεί από εκεί. Όμως, οι προσπάθειες τους είναι συνεχώς άκαρπες, αφού ο άγγελος προστατεύει τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά και περιμένει την εντολή του Θεού για να τον ξυπνήσει. Ο Κωνσταντίνος ΙΑ' πέθανε σε πλήρη ένωση με την Καθολική Εκκλησία και κοινώνησε Θεία Ευχαριστία από τα χέρια του Καρδινάλιου Ισιδώρου του Κιέβου λίγες μόνο ώρες πριν από τον θάνατό του. Θεωρείται Άγιος από τους Ελληνόρυθμους Καθολικούς.

203

Κωνσταντίνος ΙΑ'

204

Σύζυγοι Η πρώτη του σύζυγος ήταν η Μαντελένα Τόκκο, ανηψιά του Καρόλου Α’ Τόκκου, Δεσπότη Ηπείρου, η οποία μετά το γάμο τους το 1427 ή το 1428 έγινε ορθόδοξη και άλλαξε το όνομά της σε Θεοδώρα. Πέθανε το 1429 ή το 1430. Η δεύτερη σύζυγός του ήταν η Caterina Gattilusio, κόρη του Ντορίνο της Λέσβου, η οποία πέθανε το 1442. Ο Κωνσταντίνος δεν απέκτησε παιδιά.

Δείτε επίσης • Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Υποσημειώσεις [1] Timothy E. Gregory, A History of Byzantium (http:/ / books. google. com/ books?id=gXCl9P0vKS4C& lpg=PT396& dq=DragaÅ¡& lr=& as_brr=3& hl=el& pg=PT396#v=onepage& q=& f=false), Blackwell, 2009, ISBN 1-4051-8471-X, σελ. 378.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Ομιλία του Κωνσταντίνου ΙΑ' Παλαιολόγου λίγο πριν από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης Προηγούμενος Ιωάννης Η' Παλαιολόγος

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου

Προηγούμενος Θεόδωρος Β' Παλαιολόγος

Επόμενος κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και εγκαθίδρυση του Οθωμανικού θρόνου

Δεσπότης του Μορέως (ή του Μυστρά) 1443 – 1449

Επόμενος Θωμάς Παλαιολόγος και Δημήτριος Παλαιολόγος

205

Μανουήλ Β' Μανουήλ Β' 1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Μανουήλ Β' Παλαιολόγος

206

Μιχαήλ Η' Μιχαήλ Η' 1. ανακατευθυνση Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος

207

Μιχαήλ Θ' Μιχαήλ Θ' 1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Μιχαήλ Θ' Παλαιολόγος

208

Άλωση της Κωνσταντινούπολης Άλωση της Κωνσταντινούπολης Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως υπήρξε το αποτέλεσμα της πολιορκίας της βυζαντινής πρωτεύουσας, της οποίας Αυτοκράτορας ήταν ο Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος, από τον οθωμανικό στρατό, με επικεφαλής τον σουλτάνο Μωάμεθ Β'. Η πολιορκία διήρκεσε από τις 7 Απριλίου ως τις 29 Μαϊου 1453 (Ιουλιανό ημερολόγιο). Όταν τελικά η Κωνσταντινούπολη αλώθηκε, η υπερχιλιετής Βυζαντινή Αυτοκρατορία έπαψε να υπάρχει. Το Βυζάντιο ήταν ήδη εξασθενημένο και διαιρεμένο τους τελευταίους δύο αιώνες, σκιά της παλιάς Αυτοκρατορίας. Η Άλωση του 1204 από τους Σταυροφόρους και αργότερα οι εσωτερικές έριδες των Παλαιολόγων, παρόλο που επανέκτησαν την Κωνσταντινούπολη, οδήγησαν στη σταδιακή εξασθένηση και συρρίκνωση. Ήδη από το 1354 με την κατάληψη της Αδριανούπολης από τους Οθωμανούς, το Βυζάντιο, κυκλωμένο πλέον εδαφικά, ήταν φόρου υποτελής στον Οθωμανό σουλτάνο. Έτσι, η Άλωση ήλθε ως φυσικό αποτέλεσμα της αδιάκοπης επέκτασης της Οθωμανικής Η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Αυτοκρατορίας στην ευρύτερη περιοχή. Οι συγκρούσεις ήταν Τούρκους (1453). Γαλλικό χειρόγραφο, 15ος αιώνας. ιδιαίτερα άνισες υπέρ των Τούρκων, σε σημείο που να μνημονεύεται από τις πηγές το τετελεσμένο της έκβασης της πολιορκίας. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται και στον ηρωισμό των πολιορκημένων και ιδιαίτερα του Αυτοκράτορα. Το γεγονός της πτώσης της «θεοφυλάκτου Πόλεως», άφησε βαθιά ίχνη στις πηγές της εποχής. Απόρροια της Άλωσης ήταν η συνέχιση της εδαφικής προώθησης των Τούρκων. Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε στο απόγειό της, απειλώντας την Βιέννη. Πολλές φορές η Άλωση της Κωνσταντινούπολης, χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης.

Πηγές Οι διάφορες πηγές που περιγράφουν αναλυτικά τις τελευταίες στιγμές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας προέρχονται από επιφανείς ιστορικούς της εποχής και είναι καταγεγραμμένες σε διάφορες γλώσσες: ελληνικά, λατινικά,

Πανοραμική απεικόνιση της Κωνσταντινούπολης, ως πρωτεύουσας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Άλωση της Κωνσταντινούπολης ιταλικά, σλάβικα, τούρκικα. Οι κυριότερες ελληνικές πηγές ποικίλουν ιδιαίτερα ως προς την εκτίμηση των γεγονότων. Ο Γεώργιος Φραντζής, που έλαβε και ο ίδιος μέρος στην πολιορκία και ήταν στενός φίλος του Αυτοκράτορα, περιέγραφε τις τελευταίες ημέρες του Βυζαντίου με σκοπό την αποκατάσταση της τιμής του ηττημένου Κωνσταντίνου ΙΑ', της ταπεινωμένης του χώρας και της προσβεβλημένης ορθόδοξης πίστης. Ο Μιχαήλ Κριτόβουλος, που είχε προσχωρήσει στο στρατόπεδο των Τούρκων, περιγράφει τα γεγονότα από το πρίσμα ενός υπηκόου της νέας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αν και ποτέ δεν επιτίθεται κατά των Ελλήνων συμπατριωτών του. Ο Μικρασιάτης Μιχαήλ Δούκας, υποστηρικτής της ένωσης των εκκλησιών, τονίζει την ανάγκη συνεργασίας του Βυζαντίου με τις δυτικές δυνάμεις της εποχής. Μνημονεύει ιδιαίτερα τον Γενουάτη Ιωάννη Ιουστινιάνη, ο οποίος θα συνεισφέρει στην άμυνα της πόλης για κάποιο χρονικό διάστημα. Τέλος, ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης επιλέγει ως κύριο θέμα της ιστορίας του όχι το Βυζάντιο αλλά την Οθωμανική Αυτοκρατορία, τονίζοντας την ραγδαία επέκτασή της. Το έργο του Χαλκοκονδύλη όμως είναι ιδιαίτερα γενικού χαρακτήρα και ο ίδιος δεν υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων. Από τις Λατινικές πηγές ξεχωρίζει από τον καρδινάλιο Ισίδωρο η «Έκκληση προς όλους τους πιστούς του Χριστού» (Ad universos Christifideles de expugnatione Constantinopolis), ο οποίος μόλις που διέφυγε την αιχμαλωσία από τους Τούρκους. Υπάρχει επίσης και η έκθεση του Λατίνου αρχιεπισκόπου Χίου προς τον Πάπα, που παρουσιάζει τα γεγονότα της Άλωσης ως θεία τιμωρία των Βυζαντινών λόγω της απομάκρυνσής τους από την Καθολική πίστη. Από τις σημαντικότερες πηγές είναι το «Ημερολόγιο της πολιορκίας της Κωνσταντινουπόλεως», του Βενετού Νικόλαο Μπάρμπαρο, που περιγράφει μέρα προς μέρα τις συγκρούσεις. Αξιόλογα έργα έχει να παρουσιάσει και η ρωσική γραμματεία. Τέλος, υπάρχουν και τουρκικές πηγές που παρουσιάζουν τα γεγονότα από το πρίσμα του θριαμβεύβοντος και νικηφόρου Ισλάμ και του εκπροσώπου του, Μωάμεθ Β'. Οι τουρκικές πηγές είναι εμπλουτισμένες και από θρύλους, σχετικούς με την Κωνσταντινούπολη και τον Βόσπορο[1] .

Κατάσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας Κατά τα 1.100 χρόνια ζωής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η Κωνσταντινούπολη είχε πολιορκηθεί αρκετές φορές αλλά μόνο μία φορά είχε πέσει στα χέρια των εχθρών, το 1204 από τους Σταυροφόρους της Δ' Σταυροφορίας. Μετά το 1204 στην πόλη εγκαθιδρύθηκε ένα αδύναμο Λατινικό βασίλειο και οι υπόλοιπες περιοχές της Αυτοκρατορίας είχαν διασπαστεί σε επί μέρους βασίλεια. Ένα από αυτά, η ελληνική Αυτοκρατορία της Νίκαιας κατάφερε να επικρατήσει στην περιοχή και να ανακτήσει την Πόλη το 1261. Τους επόμενους δύο αιώνες, η εξασθενημένη Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεχόταν συνεχείς επιθέσεις από Λατίνους, Σέρβους, Βουλγάρους και ιδιαίτερα από τους Οθωμανούς Τούρκους. Το 1453 στην Αυτοκρατορία Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία και η ευρύτερη περιοχή το 1450. ανήκαν εκτός από την ίδια την Κωνσταντινούπολη και τα περίχωρά της, το μεγαλύτερο τμήμα της Πελοποννήσου, με επίκεντρο τον Μυστρά. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, ένα ελληνικό κράτος που δημιουργήθηκε το 1204 στην άκρη της Μικράς Ασίας και κατάφερε να επιβιώσει όλο αυτό το διάστημα, αποτελούσε εντελώς ξεχωριστή από το Βυζάντιο πολιτική οντότητα.

209

Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Προπαρασκευή Μωάμεθ Β΄ Στο οθωμανικό στρατόπεδο, ο Μωάμεθ Β', είκοσι ενός μόλις ετών (το 1453), χαρακτήρας ιδιαίτερα σκληροτράχηλος, φιλοπόλεμος, υπέκυπτε γενικά σε κατώτερα πάθη, ταυτόχρονα όμως έδειχνε ενδιαφέρον για την επιστήμη και τη μόρφωση. Κατείχε τα χαρίσματα του στρατηγού, του πολιτικού και του οργανωτή. Ο Γ. Φραντζής αναφέρει ότι ασχολούνταν με ιδιαίτερο ζήλο με τις επιστήμες, κυρίως αστρολογία, διάβαζε παραμύθια και μιλούσε εκτός από τουρκικά και άλλες πέντε γλώσσες[2] . Οι μουσουλμανικές πηγές εξυμνούν την ευσέβειά του και την προστασία που παρείχε στους ομόθρησκούς του λογίους. Η επιθυμία να κατακτήσει την Κωνσταντινούπολη είχε γίνει έμμονη ιδέα για τον νεαρό σουλτάνο: διασώζεται ότι έμενε άυπνος για συνεχείς νύχτες, χαράσσοντας στο χαρτί το σχέδιο της πόλης και σημειώνοντας τα σημεία που μπορούσαν να προσβληθούν ευκολότερα[3] . Αφού Μωάμεθ Β΄. αποφάσισε να δώσει το τελικό χτύπημα στην Πόλη, ο Μωάμεθ άρχισε να εργάζεται με εξαιρετική προσοχή. Πρώτα έκτισε, στα βόρεια της πόλης, στις ευρωπαϊκές ακτές του Βοσπόρου, στο πιο στενό σημείο του, ένα ισχυρό φρούριο (Ρούμελι Χισάρ). Τα κανόνια που τοποθετήθηκαν εκεί ήταν ό,τι πιο προηγμένο είχε να επιδείξει η πολεμική τεχνολογία της εποχής. Αυτή η ενέργεια προκάλεσε ιδιαίτερη ανησυχία στους Βυζαντινούς[4] , που πίστεψαν πια ότι πλησιάζει το τέλος τους. Το οχυρωματικό αυτό έργο απέκοπτε, σε συνδυασμό με το προϋπάρχον οχυρό στην απέναντι ασιατική ακτή (Ανατολή-χισάρ) την θαλάσσια επικοινωνία της Κωνσταντινούπολης με τα λιμάνια του Εύξεινου πόντου, στερώντας έτσι πολύτιμες ενισχύσεις και εφόδια για την πόλη. Αμέσως μετά, ο Μωάμεθ Β' εισέβαλε στις βυζαντινές περιοχές της Πελοποννήσου, με σκοπό να εμποδίσει τον Δεσπότη του Μοριά, σε περίπτωση ανάγκης να προστρέξει σε βοήθεια της Κωνσταντινούπολης.

210

Άλωση της Κωνσταντινούπολης

211

Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος Η περιοχή που αναγνώριζε την εξουσία του τελευταίου Βυζαντινού Αυτοκράτορα, περιοριζόταν στην Κωνσταντινούπολη, με τις πλησιέστερες προς αυτήν εκτάσεις της Θράκης, καθώς και το μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου (Μορέως), η οποία βρίσκονταν μακριά από την βασιλεύουσα και κάτω από την ουσιαστική κυριαρχία των αδελφών του Αυτοκράτορα. Ο Κωνσταντίνος ΙΑ' κατέβαλε γενναιόδωρες προσπάθειες να περισώσει από την Αυτοκρατορία ό,τι ήταν δυνατό, ο ίδιος ως χαρακτήρας διακρινόταν για την ενεργητικότητα και την ανδρεία του. Ένας Ιταλός ανθρωπιστής, ο Φραντσέσκο Φίλελφο, τον χαρακτηρίζει ως άνθρωπο «με ευσεβές και ανώτερο πνεύμα». Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι ο βυζαντινός Αυτοκράτορας κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια σε αυτόν τον άνισο αγώνα, μετέφερε στην πόλη όλες τις ποσότητες σιτηρών που ήταν δυνατόν να συγκεντρωθούν και επισκεύασε τα τείχη της πόλης. Η είσοδος του Κεράτιου κόλπου κλείσθηκε με βαριά αλυσίδα, όπως συνέβαινε κάθε φορά σε επικείμενες καταστάσεις πολιορκίας για να αποτραπεί η διείσδυση του εχθρικού στόλου. Η φρουρά της πόλης όμως μόλις έφθανε τις λίγες χιλιάδες.

Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος.

Ο Αυτοκράτορας στράφηκε για βοήθεια και προς τα κράτη της Δύσης. Τελικά σοβαρές στρατιωτικές ενισχύσεις δεν κατέφθασαν ποτέ στην πόλη. Αντί για στρατιωτική βοήθεια στην Κωνσταντινούπολη έφθασε ένας καρδινάλιος, ελληνικής καταγωγής, ο Ισίδωρος, που είχε λάβει παλαιότερα μέρος στην Σύνοδο της Φλωρεντίας. Ο Ισίδωρος τέλεσε και μια λειτουργία στην Αγία Σοφία, το γεγονός αυτό όμως προκάλεσε μεγάλη αναταραχή μεταξύ του πληθυσμού της πόλης. Ένας από τους πιο σημαντικούς βυζαντινούς στρατηγούς του Αυτοκράτορα, ο Λουκάς Νοταράς, είπε: Κρειττότερον εστίν ειδέναι εν τη μέση τη πόλει φακίολον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν Λατινικήν.

Παρατάξεις Ίσως να θεωρείται βέβαιο από τις πηγές ότι ο στρατός του Μωάμεθ Β' ήταν τουλάχιστον 150.000 στρατιώτες. Φαίνονταν όμως πολύ μεγαλύτερος γιατί τον ακολουθούσε μεγάλος αριθμός από επικουρικό προσωπικό. Επί πλέον είχαν συγκεντρωθεί ατελείωτα πλήθη Τούρκων ατάκτων, που τους προσέλκυσε η προοπτική της λεηλασίας. Ο στρατός ήταν άριστα εκπαιδευμένος και οργανωμένος και επικρατούσε μεγάλος ενθουσιασμός. Επίσης πολυάριθμοι φανατικοί μουσουλμάνοι μοναχοί (δερβίσηδες) και ιερωμένοι κυκλοφορούσαν ανάμεσα στους στρατιώτες και με κηρύγματα τόνωναν την πολεμική ορμή τους. Ο Μωάμεθ Β' υπήρξε ο πρώτος στρατιωτικός ηγέτης που είχε στην διάθεσή του πραγματικά οργανωμένο πυροβολικό. Τα γιγάντια ορειχάλκινα κανόνια των Τούρκων είχαν την δυνατότητα να εκτοξεύσουν σε μεγάλη απόσταση τεράστια πέτρινα βλήματα, στων οποίων τα χτυπήματα δεν ήταν δυνατόν να αντισταθούν τα παλαιά τείχη της πόλης. Ο ιστορικός Κριτόβουλος χαρακτηριστικά αναφέρει ότι οι υπόνομοι και οι υπόγειοι διάδρομοι που άνοιγαν οι Τούρκοι κάτω από τα τείχη αποδείχθηκαν εντελώς περιττοί καθώς τα κανόνια έδωσαν την λύση στο θέμα. Ακόμη και μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν ορατά σε πολλά σημεία της πόλης τα τεράστια βλήματα που

Άλωση της Κωνσταντινούπολης βρίσκονταν στην ίδια θέση που είχαν πέσει το 1453. Σχετικά με το στρατό των αμυνόμενων, εγκυρότερη θεωρείται η αναφορά του Γεώργιου Φραντζή, ο οποίος ανέλαβε την καταμέτρηση των δυνάμεων κατ’ εντολή του αυτοκράτορα. Ο Φραντζής αναφέρει 4.773 Ρωμαίους και περίπου 200 ξένους, κυρίως Γενουάτες και Βενετούς. Σε αυτούς θα πρέπει να προστεθούν τα οργανωμένα ιταλικά στρατιωτικά σώματα, τα οποία μάλλον υπερέβαιναν τα 1.000 άτομα. Σε κάθε περίπτωση ο συνολικός αριθμός δεν πρέπει να υπερέβαινε τις 8.000. Στις 26 Ιανουαρίου 1453, δύο γενουατικά πλοία που μετέφεραν 700 πολεμιστές έφθασαν στην βυζαντινή πρωτεύουσα. Ο Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος απένειμε στον αρχηγό τους στρατηγό Ιωάννη Ιουστινιάνη, έμπειρο πολεμιστή, τον τίτλο του πρωτοστάτορος και του ανέθεσε την άμυνα της πόλης. Παρά τη σημαντική αριθμητική διαφορά, η Πόλη προστατευόταν από περίφημα τείχη που είχαν μήκος πέραν των 22 χιλιομέτρων.

Η πολιορκία Στις 7 Απριλίου κηρύχθηκε επίσημα η πολιορκία από τον Μωάμεθ Β' και στις 12 κατέφθασε ο τουρκικός στόλος από την Καλλίπολη. Ήταν ο πρώτος πραγματικά αξιόμαχος στόλος που είχαν αποκτήσει οι Οθωμανοί. Κατά την έναρξη της πολιορκίας ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας πήρε θέση κοντά στην πύλη του Αγίου Ρωμανού, απέναντι από τον σουλτάνο. Στο πλευρό του είχε τον Ιουστινιάνη. Το μεγάλο τουρκικό κανόνι είχε τοποθετηθεί ακριβώς μπροστά και για τον λόγο αυτό οι Βυζαντινοί τοποθέτησαν μεγάλο μέρος του στρατού σε αυτό το μέρος των τειχών. Η Κωνσταντινούπολη και τα τείχη του Θεοδόσιου Στις 12 Απριλίου ξεκίνησε ο βομβαρδισμός με τα κανόνια, που συνεχίστηκε σχεδόν αδιάκοπα σε όλο το διάστημα της πολιορκίας. Οι Βυζαντινοί δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τα δικά τους κανόνια, που άλλωστε ήταν πολύ κατώτερα από τα τουρκικά, τα οποία είχαν τοποθετήσει πάνω στα τείχη για να βάλλουν εναντίον των πολιορκητών, αλλά γρήγορα διαπίστωσαν ότι κάθε βολή τους προκαλούσε ρωγμές στα ίδια τα τείχη. Ωστόσο η άμυνα τις πρώτες βδομάδες διεξάγονταν με επιτυχία. Στις 18 Απριλίου αποκρούστηκε με επιτυχία η πρώτη συντονισμένη τουρκική έφοδος και το ηθικό των Βυζαντινών αναπτερώθηκε.

Στις 20 Απριλίου σημειώθηκε ένα αναπάντεχα ευχάριστο γεγονός για τους πολιορκημένους: τρία γενουατικά πλοία και ένα βυζαντινό, μετά από νικηφόρα σύγκρουση με αριθμητικά υπέρτερο τουρκικό στόλο, ήλθαν να ενισχύσουν τους Βυζαντινούς. Ο σουλτάνος είχε τόσο αναστατωθεί από την ναυμαχία αυτή που προχώρησε έφιππος στην θάλασσα. Το γεγονός αυτό ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικό για την ψυχολογία των πολιορκημένων, οι οποίοι πίστευαν ότι η ευνοϊκή έκβαση της πολιορκίας ήταν πλέον ορατή[5] .

212

Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στις 22 Απριλίου, ο στόλος των Τούρκων ύστερα από επιχείρηση της προηγούμενης νύχτας, κατάφερε να διεισδύσει εντός του Κεράτιου κόλπου. Για τον σκοπό είχε κατασκευαστεί στην κοιλάδα μεταξύ των λόγγων, ένα είδος ξύλινης εξέδρας, επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία, που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε τροχούς. Για να μη γίνει αντιληπτό το εγχείρημα, τα κανόνια βομβάρδιζαν ακατάπαυστα το χερσαίο τείχος. Ο στόλος των Βυζαντινών και των Ιταλών συμμάχων τους, που στάθμευε εντός του Κεράτιου κόλπου, βρέθηκε Τμήμα των Θεοδοσιανών τειχών, με διπλή στοίχιση και ανάμεσα σε δύο πυρά και η κατάσταση της πόλης έγινε πυργίσκους, όπως διασώζονται σήμερα. κρίσιμη. Τότε οργανώθηκε σχέδιο για να πυρποληθεί ο τουρκικός στόλος με υγρό πυρ την επόμενη νύχτα, όμως το σχέδιο προδόθηκε και έτσι δεν πραγματοποιήθηκε. Επιπλέον, η άμυνα της πόλης εξασθενούσε, καθώς έπρεπε να τοποθετηθούν δυνάμεις στο τείχος του Κερατίου που ως τότε δεν είχε ανάγκη από ιδιαίτερη περιφρούρηση. Στο μεταξύ στη βυζαντινή πρωτεύουσα είχε γίνει ιδιαίτερα αισθητή η έλλειψη τροφίμων. Οι πολεμιστές είχαν αρχίζει να κουράζονται με τις αλλεπάλληλες εχθρικές επιθέσεις. Επίσης Βενετοί και Γενουάτες διαπληκτίζονταν κατηγορώντας οι πρώτοι τους δεύτερους για συνεργασία με τον εχθρό. Υπήρχαν φήμες ότι οι Γενουάτες του Γαλατά, ο οποίος έμεινε ανέγγιχτος από τους Τούρκους σε όλο το διάστημα της πολιορκίας, βοηθούσαν τον σουλτάνο. Επίσης πολλοί Βυζαντινοί αλλά και ξένοι συμβούλευαν τον Αυτοκράτορα να διαφύγει, όμως ο Κωνσταντίνος με θάρρος και αξιοπρέπεια απέρριπτε την ταπεινωτική αυτή λύση. Ο συνεχής βομβαρδισμός της πόλης, που δεν διακόπηκε για αρκετές βδομάδες καθόλου, εξάντλησε εντελώς τον πληθυσμό, άντρες, γυναίκες παιδιά, ιερείς, μοναχοί προσπαθούσαν να αποκαταστήσουν τις πολυάριθμες ρωγμές του τείχους. Η πολιορκία είχε ήδη διαρκέσει πενήντα μέρες. Ταυτόχρονα στο οθωμανικό στρατόπεδο επικρατούσαν φήμες, πιθανόν ψεύτικες, για την πιθανή άφιξη πολυάριθμου χριστιανικού στόλου από τη Δύση, κάτι που ανάγκασε τον Μωάμεθ να εντείνει την προσπάθεια για κατάληψη της πόλης. Στις 21 Μαΐου, ο σουλτάνος έστειλε πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη. Ζητούσε την παράδοση της πόλης με την υπόσχεση να επιτρέψει στον Αυτοκράτορα και σε όσους το επιθυμούσαν να φύγουν με τα υπάρχοντά τους. Επίσης, θα αναγνώριζε τον Κωνσταντίνο ως ηγεμόνα της Πελοποννήσου. Τέλος, εγγυόταν για την ασφάλεια του πληθυσμού που θα παρέμενε στην πόλη. Οι αντιπροτάσεις του Κωνσταντίνου διαπνέονταν από πνεύμα αξιοπρέπειας και αποφασιστικότητας. Δέχονταν να πληρώσει υψηλότερους φόρους υποτέλειας και να παραμείνουν στα χέρια των Τούρκων όλα τα κάστρα και τα εδάφη που είχαν στο μεταξύ κατακτήσει. Για την Κωνσταντινούπολη όμως δήλωσε: Το δε την πόλιν σοι δούναι, ουτ' εμόν εστιν ουτ' άλλου των κατοικούντων εν ταύτη κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα ζωής ημών.

Η τελική επίθεση Ύστερα από την αποτυχημένη προσέγγιση, ο Μωάμεθ Β' κάλεσε πολεμικό συμβούλιο και κατόπιν έβγαλε λόγο προς τους στρατιώτες του, ζητώντας του θάρρος και σταθερότητα. Τόνισε ότι υπάρχουν τρεις προϋποθέσεις για έναν επιτυχή πόλεμο: η επιθυμία (για τη νίκη), η ντροπή (για την ήττα) και η υπακοή στους ηγέτες. Επίσης δήλωσε με όρκο πως ο ίδιος ήθελε μόνο τα τείχη και τα οικοδομήματα της πόλης και πως αφήνει στο στρατό του όλα τα άλλα. Υπογράμμισε πως υπάρχουν θησαυροί μέσα στα κτήρια και κυρίως στις εκκλησίες και πως θα επωφεληθούν από τον εξανδραποδισμό των κατοίκων, ανάμεσά τους υπήρχαν πολλές νέες γυναίκες. Τέλος διέταξε νηστεία και προσευχή. Η επίθεση ορίστηκε για την νύχτα της 29ης Μαΐου[6] .

213

Άλωση της Κωνσταντινούπολης Στις 28 Μαΐου συντελέστηκε μεγάλη ακολουθία στην Αγία Σοφία, η τελευταία χριστιανική ακολουθία που πραγματοποιήθηκε στην περίφημη εκκλησία της πόλης, την οποία παρακολούθησε πλήθος αξιωματούχων και πιστών. Ο Κωνσταντίνος ΙΑ' σε λόγο προς τον λαό του, όπως τον διασώζει ο Γ. Φραντζής, τον προέτρεψε να αντισταθεί γενναία, λέγοντας ότι οι Τούρκοι «υποστηρίζονται από όπλα, ιππικό, πυροβολικό και την αριθμητική τους υπεροχή, εμείς όμως στηριζόμεθα πρώτα στον Θεό και Σωτήρα μας και κατόπιν στα χέρια μας και στην δύναμή μας που μας έχει χαρίσει ο ίδιος ο Θεός». Ο Κωνσταντίνος ολοκλήρωσε την ομιλία του ως εξής: ...Γνωρίσατε λοιπόν τούτο: Εάν ειλικρινά υπακούσετε ό,τι σας διέταξα, ελπίζω ότι, με τη βοήθεια του Θεού, θα αποφύγουμε τη δίκαιη τιμωρία Του, που κρέμεται επάνω μας.[7] . Την Τρίτη το βράδυ, 29 Μαΐου, μεταξύ 01.00 και 02.00, εκδηλώθηκε γενική τουρκική επίθεση. Μόλις δόθηκε το σύνθημα η πόλη υπέστη συνδυασμένη επίθεση από τρεις πλευρές συγχρόνως. Οι Βυζαντινοί κατάφεραν να αποκόψουν τις υπόγειες σήραγγες απ' όπου οι Τούρκοι προσπάθησαν να περάσουν κάτω από τα τείχη. Παρόλο που στις επιθέσεις ήταν περισσότεροι αριθμητικά, οι Βυζαντινοί τους απώθησαν αρκετές φορές προκαλώντας τους τρομερές απώλειες. Οι δύο πρώτες επιθέσεις αποκρούστηκαν. Όμως ο Μωάμεθ Β' οργάνωσε πολύ προσεκτικά την τρίτη και τελευταία επίθεση. Με ιδιαίτερη επιμονή οι Τούρκοι επιτέθηκαν κατά του μέρους των τειχών το οποίο ήταν κοντά στην πύλη του Αγίου Ρωμανού (Πέμπτον), όπου πολεμούσε και ο ίδιος ο Αυτοκράτορας. Ένας από τους κύριους υπερασπιστές της πόλης, ο Γενουάτης Ιουστινιάνι, τραυματίστηκε σοβαρά και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τον αγώνα. Αυτή η απώλεια υπήρξε ανεπανόρθωτη για τους Βυζαντινούς. Στα τείχη δημιουργούνταν συνεχώς ρήγματα και ο Αυτοκράτορας, πολεμώντας ως απλός στρατιώτης, έπεσε στην μάχη. Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου που έχει συσκοτίσει την ιστορική πραγματικότητα. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, οι Τούρκοι δεν κατάφεραν να σπάσουν τη γραμμή άμυνας των τειχών, παρά μόνο όταν από εσωτερική προδοσία μπήκαν από την Κερκόπορτα και περικύκλωσαν τους αμυνόμενους.

Λεηλασίες Η πολιορκία κράτησε περίπου 3 μήνες και, τελικά, ο σημαντικά ισχυρότερος Μωάμεθ κατέλαβε την Κωνσταντινούπολη την Τρίτη 29 Μαΐου 1453 (αποφράς ημέρα). Μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου οι Τούρκοι όρμησαν μέσα στην πόλη, αρχίζοντας μαζικές λεηλασίες. Ένα μεγάλο πλήθος πολιτών κατέφυγε στην Αγία Σοφία, ελπίζοντας να βρει εκεί ασφάλεια. Αλλά οι Τούρκοι διέρρηξαν την κεντρική πύλη και όρμησαν μέσα στην εκκλησία όπου έσφαξαν το πλήθος. Την ημέρα της πτώσης της Κωνσταντινούπολης, ή πιθανόν την επόμενη, ο Σουλτάνος εισήλθε επίσημα στην πόλη και πήγε στην Αγία Σοφία, όπου και προσευχήθηκε. Κατόπιν ο Πορθητής εγκαταστάθηκε στα αυτοκρατορικά ανάκτορα των Βλαχερνών. Όπως παραδίδει ο Γεώργιος Φραντζής, δόθηκε διαταγή για τριήμερη λεηλασία της πόλης. Άλλες πηγές αναφέρουν πως ουσιαστικά η λεηλασία έπαυσε μετά την πρώτη ημέρα[8] [9] . O ιστορικός Μιχαήλ Δούκας αναφέρει πως ο σουλτάνος επιφύλαξε για τον εαυτό του τα οικοδομήματα και τα τείχη της πόλης, αφήνοντας τα υπόλοιπα αγαθά, τους αιχμαλώτους και τα λάφυρα στη διάθεση των στρατευμάτων[10] . Ο άμαχος πληθυσμός της Κωνσταντινούπολης θανατωνόταν χωρίς διάκριση.[11] Οι εκκλησίες με επικεφαλής την Αγία Σοφία, καθώς και τα μοναστήρια με όλο τους τον πλούτο λεηλατήθηκαν και βεβηλώθηκαν, ενώ οι ιδιωτικές περιουσίες έγιναν αντικείμενο αρπαγής και λαφυραγωγίας. Κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών χάθηκαν αναρίθμητοι πολιτιστικοί θησαυροί. Πολύτιμα βιβλία κάηκαν, κομματιάστηκαν ή πουλήθηκαν σε εξευτελιστικές τιμές[12] . Ο ιστορικός Κριτόβουλος, που ανήκε στο οθωμανικό στρατόπεδο, αναφέρει ότι δεν υπήρξε στοιχειώδης οίκτος κατά τις λεηλασίες και η πόλη ερημώθηκε ολοσχερώς.[13]

214

Άλωση της Κωνσταντινούπολης

215

Επακόλουθα της Άλωσης Η Ορθόδοξη Βυζαντινή Αυτοκρατορία έπαψε πια να υφίσταται και στη θέση της ιδρύθηκε και αναπτύχθηκε η Μωαμεθανική Οθωμανική Αυτοκρατορία, της οποίας η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε από την Αδριανούπολη στην Κωνσταντινούπολη που ονομάστηκε από τους Τούρκους Ισταμπούλ[14] (από τη φράση εις την πόλιν) και παρέμεινε έδρα του κράτους ως την οριστική κατάλυσή του το 1922. Το 1456 ο Μωάμεθ Β' απέσπασε από τους Φράγκους την Αθήνα και λίγο αργότερα υπέταξε όλες τις ελληνικές περιοχές, όπως και την Πελοπόννησο. Ο Παρθενώνας, που τότε ήταν εκκλησία της Θεοτόκου, μετατράπηκε με διαταγή του ίδιου σε τζαμί. Το 1461, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας περιήλθε στην εξουσία των Οθωμανών. Την ίδια χρονιά καταλήφθηκαν και τα τελευταία υπολείμματα του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Η πτώση της Κωνσταντινούπολης σηματοδότησε την έναρξη της Τουρκοκρατίας στην Ελλάδα.

Θρύλοι και παραδόσεις Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος Αυτοκράτορας, καθώς και ότι δεν διασώθηκαν πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο πεδίο της μάχης, αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του «μαρμαρωμένου βασιλιά»[15] που περιμένει την στιγμή να ανακτήσει την Πόλη και την Αυτοκρατορία του.

Η Πύλη του Χαρίσιου από την οποία μπήκε στην Κωνσταντινούπολη ο Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής όπως είναι σήμερα. Υπάρχει στα δεξιά μαρμάρινη επιγραφή που υπενθυμίζει το γεγονός.

Μια λαϊκή χριστιανική παράδοση, αναφέρει ότι τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν θεία λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε τους μουσουλμάνους να ορμούν στο πλήθος των πιστών, εισήλθε και εξαφανίσθηκε μέσα στον τοίχο, πίσω από το Άγιο Βήμα, που άνοιξε μπροστά του κατά τρόπο μαγικό. Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών, ο ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να συνεχίσει την λειτουργία.Ένας άλλος θρύλος λέει ότι ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος στο ένα του χέρι είχε έξι δάχτυλα και αν βρεθεί κάποιος Έλληνας που έχει έξι δάχτυλα τότε θα ανακτήσει ( ο Κωνσταντίνος ) την Πόλη και την αυτοκρατορία του. Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, ο Αμερικάνος ιστορικός Ε. Α. Γκρόσβενορ αναφέρει ότι στην συνοικία Αμπού Βέφα στην Κωνσταντινούπολη, υπήρχε ένας χαμηλός ανώνυμος τάφος τον οποίο οι Έλληνες της πόλης τιμούσαν ως τάφο του Κωνσταντίνου και τον χρησιμοποιούσαν κρυφά ως τόπο προσευχής. Όμως η Οθωμανική Κυβέρνηση επενέβη εκείνη την εποχή επιβάλλοντας ποινές και ερημώνοντας το μέρος[16] .

Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Παραπομπές [1] F. Babinger. «Geschichtsschreiber der Osmanen und ihre werke». σελ. 23-45. [2] Γεωργίου Φραντζή Annales, Ι 32. Βόννη. [3] Μιχαήλ Δούκα. Historia byzantina XXXV Βόννη, σελ. 249-252. [4] Νικόλαος Μπάρμπαρο. Ημερολόγιο της πολιορκίας. Έκδοση Ε. Cornet, 2. [5] Le Siege, la prise, et le sac de Constantinople par les Turcs en 1453, σελ 140 (Γαλλικά) [6] Κριτόβουλος, Ι, 50, 2, έκδοση Müller, σελ 91. [7] Γεωργίου Φραντζή. Annales. III, 6 έκδοση Bonn. σελ. 217-279 [8] "Istanbul" στο The Encyclopedia of Islam, Vol. IV, E.J. Brill, Leiden: 1997 [9] S. Runciman, The Fall of Constantinople 1453, Cambridge, 1965, σ. 148 [10] Μιχαήλ Δούκα, Historia Byzantina, CSHB, Vol. 20, Bonn, σ. 281 [11] Α. Α. Βασίλιεφ. Τόμος Β', σελ. 367 [12] Μιχαήλ Δούκα, Historia byzantina, XLII, έκδοση Bonn, σελ. 312. [13] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Εκδ. Αθηνών. Τόμος Θ', σελ. 213: "Ακόμη και ο Ιμβριώτης Κριτόβουλος... γράφει πως ο

τουρκικός στρατός 'πάσαν ταύτην εκκένωσε και ηρήμωσε και πυρός δίκην ηφάνισε και ημαύρωσε, ωσθ' όλως απισθήναι, ει και ην εν αυτή ποτέ η ανθρώπων οίκησις η πλούτος, ή περιουσία πόλεως ή άλλη τις κατ' οίκον κατασκευή τε και περιφάνεια" [14] Ο Άραβας γεωγράφος του 10ου αιώνα al-Masudi, αναφέρει ότι οι Έλληνες, στην εποχή του, ονόμαζαν την πρωτεύουσά Πόλιν, και αναφερόμενοι σε αυτήν συνήθιζαν να λένε εις την Πόλιν, και δεν χρησιμοποιούσαν το όνομα Κωνσταντινούπολη. G. Le Strange, The Lands of Eastern Caliphate, σελ 138. Έτσι το Ισταμπούλ είναι το ελληνικό εις την Πόλιν. [15] Ο μαρμαρωμένος βασιλιάς. (http:/ / www. aegean. gr/ agios-therapontas/ magazine/ special/ 1453/ Palaiologos. html) [16] E. A. Grosvenor. Constantinople I, σελ. 47. (Αγγλικά)

Πηγές • Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Α. Α. Βασίλιεφ. Τόμος Β', σελ 357-372. Μετάφραση Δημοσθένη Σαβράμη. Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος. Αθήνα 1971 • Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Τόμος Θ', σελ. 207-213. Εκδοτική Αθηνών. Αθήνα 1972, 2000. ISBN 9789602131053.

Περαιτέρω μελέτη • http://www.manesis.gr/alosi/alosi.htm Αφιέρωμα και λεπτομέρειες για την Άλωση. Εκπαιδευτήρια Μάνεση.

216

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες Κωνσταντίνεια Δυναστεία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2234142 Συνεισφέροντες: Aspiotis, Dipa1965, Templar52, Tony Esopi, Veron Γρατιανός Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2375620 Συνεισφέροντες: CubicStar, Geraki, JohnMad, Kalogeropoulos, Loveless, Murtasa, Papyrus, Spryom, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Ιοβιανός Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2372518 Συνεισφέροντες: Atlantia, JohnMad, Kostisl, Lord Makro, Loveless, Murtasa, Spryom, Veron, Παναγιώτης Μπότσης, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Ιουλιανός Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2460287 Συνεισφέροντες: Alaniaris, BM, Dada, Diderot, Dipa1965, Egmontaz, Erud, Imansola, Johannes Italos, John greece, JohnMad, Kalogeropoulos, Knop92, Kostisl, Matia.gr, Nataly8, Odin, Pvasiliadis, Sisyphos23, Sportswriter, Spryom, Templar52, Ttzavaras, Vourliotitz, Θεοδωρος, Κασταλία πηγή, 12 ανώνυμες επεξεργασίες Κωνσταντίνος Α' ο Μέγας Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1772360 Συνεισφέροντες: Κωνστάντιος Β' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2368892 Συνεισφέροντες: Egmontaz, Geraki, JohnMad, Kostisl, Loveless, Matesi1976, Templar52, Tony Esopi, Θεοδωρος, Ιων, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Ουάλης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2374852 Συνεισφέροντες: Alkyoni, Dipa1965, Ionutzmovie, JohnMad, Spryom Θεοδοσιανή Δυναστεία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2437919 Συνεισφέροντες: Aspiotis, Atlantia, Dipa1965, Fefeli, Kostisl, MARKELLOS, Templar52 Αρκάδιος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2463548 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Dipa1965, JohnMad, Kostisl, Ιων, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Θεοδόσιος Α' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2377914 Συνεισφέροντες: 3hierx, Alaniaris, Dada, Geraki, JohnMad, Kalogeropoulos, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Murtasa, Odin, Papyrus, Pvasiliadis, Spryom, Θεοδωρος, Ιων, ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΣ, Μυρμηγκάκι, 13 ανώνυμες επεξεργασίες Θεοδόσιος Β' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462914 Συνεισφέροντες: FocalPoint, JohnMad, Kalogeropoulos, Kostisl, Loveless, N!kod!mos, Pvasiliadis, Κ. Λάμπρου, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Μαρκιανός Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2463736 Συνεισφέροντες: Dipa1965, JohnMad, Kostisl, Loveless, Pyraechmes, Templar52, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Αναστάσιος Α' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2466861 Συνεισφέροντες: Alexantino, Cplakidas, Dipa1965, FocalPoint, JohnMad, Kostisl, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Βασιλίσκος (αυτοκράτορας) Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=618514 Συνεισφέροντες: Alexantino, Dipa1965, FocalPoint, Geraki, JohnMad, Kalogeropoulos, Kostisl, MARKELLOS, Nataly8, Teokafa, Tony Esopi, Veron, Ιων, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Ζήνων (αυτοκράτορας) Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2465990 Συνεισφέροντες: Alexantino, Dipa1965, Geraki, JohnMad, Kostisl, Lemur12, Loveless, Matia.gr, Murtasa, Q43, Ttzavaras, Willy on Wheels, Ιων, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Λέων Α' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2466314 Συνεισφέροντες: Alexantino, Egmontaz, JohnMad, Kalogeropoulos, Kostisl, Pyraechmes, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Λέων Β' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2465522 Συνεισφέροντες: Alexantino, FocalPoint, JohnMad, Kostisl, MARKELLOS Δυναστεία του Ιουστίνου Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=485644 Συνεισφέροντες: Adolapts, Aspiotis, Atlantia, Badseed, Geraki, JohnMad, Kostisl, Pogie, Templar52, UnReality, Αρχίδαμος, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Ιουστινιανός Α' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2416412 Συνεισφέροντες: Alaniaris, Alexikoua, Atlantia, Cplakidas, Dada, Dead3y3, Dipa1965, Eastern Emperor, Egmontaz, Flyax, FocalPoint, JohnMad, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Panpol14, Pyraechmes, Spryom, Ttzavaras, Veron, Βήσσμα, Θεοδωρος, Ιων, 28 ανώνυμες επεξεργασίες Ιουστίνος Α' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462214 Συνεισφέροντες: Geraki, JohnMad, Kostisl, Loveless, Murtasa, Spryom, UnReality, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Ιουστίνος Β' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2467753 Συνεισφέροντες: Aspiotis, Cplakidas, Emav, JohnMad, Kostisl, Loveless, Murtasa, Spryom, Ιων Μαυρίκιος (αυτοκράτορας) Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462497 Συνεισφέροντες: CeeKay, Cplakidas, Egmontaz, Geraki, JohnMad, Kostisl, MARKELLOS, Matesi1976, Murtasa, Spryom, Ιων, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Τιβέριος Β' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2467128 Συνεισφέροντες: Atlantia, Cplakidas, Dada, JohnMad, Kostisl, Loveless, Spryom, Αρχίδαμος Φωκάς Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462559 Συνεισφέροντες: Geraki, JohnMad, Kostisl, Loveless, Murtasa, Sp!ros, Spryom Δυναστεία του Ηρακλείου Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2093557 Συνεισφέροντες: Adolapts, Aspiotis, Dipa1965, JohnMad, Templar52, Tony Esopi, Veron Αναστάσιος Β' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2457900 Συνεισφέροντες: Alexantino, FocalPoint, Kostisl, MARKELLOS, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρτάβασδος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2176696 Συνεισφέροντες: Geraki, Kostisl, MARKELLOS, Svlioras, Templar52, Ιων Ειρήνη η Αθηναία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2459641 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Atlantia, Badseed, Flyax, FocalPoint, J.delanoy, Kostisl, MARKELLOS, Svlioras, 6 ανώνυμες επεξεργασίες Ηράκλειος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2430523 Συνεισφέροντες: Geraki, JohnMad, Kostisl, MARKELLOS, Murtasa, Nataly8, Spryom, 4 ανώνυμες επεξεργασίες Ηρακλεωνάς Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2450242 Συνεισφέροντες: Kostisl, Loveless, Spryom, Ωριγένης Θεοδόσιος Γ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2458366 Συνεισφέροντες: Alexantino, FocalPoint, Kostisl, Loveless Ιουστινιανός Β' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2461931 Συνεισφέροντες: Alexantino, Badseed, Dada, Egmontaz, JohnMad, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Spryom, Παναγιώτης Μπότσης, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Κωνσταντίνος Γ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2448397 Συνεισφέροντες: Badseed, Kostisl, Murtasa, Spryom, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Κωνσταντίνος Δ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2449354 Συνεισφέροντες: CubicStar, Kostisl, Murtasa, Sisyphos23, Spryom, 7 ανώνυμες επεξεργασίες Κωνσταντίνος Ε΄ ο Κοπρώνυμος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2277264 Συνεισφέροντες: Badseed, Egmontaz, Kostisl, MARKELLOS, Svlioras, Tony Esopi, Van, Ιων, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Κωνσταντίνος ΣΤ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2458991 Συνεισφέροντες: CubicStar, Egmontaz, FocalPoint, Kostisl, MARKELLOS, Svlioras, The Phantom, Μυρμηγκάκι, 4 ανώνυμες επεξεργασίες Κώνστας Β' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2470552 Συνεισφέροντες: Atlantia, Dada, Dipa1965, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Murtasa, Potmos, Sisyphos23, Spryom, Veron, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Λεόντιος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2450339 Συνεισφέροντες: Alexantino, FocalPoint, Kostisl, MARKELLOS, Τάσος Κ

217

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες Λέων Γ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462099 Συνεισφέροντες: Alekkas, Kostisl, Nataly8, Satsok-s, Savh, Svlioras, Tony Esopi, Ttzavaras, Ιων, 5 ανώνυμες επεξεργασίες Λέων Δ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=312869 Συνεισφέροντες: Badseed, Dada, Dipa1965, Flyax, Kostisl, MARKELLOS, Pvasiliadis, Qurqa, Svlioras, Ιων, Παναγιώτης Μπότσης, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Λέων Ε΄ Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462084 Συνεισφέροντες: Alexantino, Badseed, Cplakidas, Dipa1965, FocalPoint, Johannes Italos, Kostisl, MARKELLOS, Nikosguard, Ιων, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Μιχαήλ Α' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2472660 Συνεισφέροντες: Alexantino, Costas78, Cplakidas, Dipa1965, Flyax, Geraki, Hvd, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Murtasa, Templar52, Ιων, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Νικηφόρος Α' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2425219 Συνεισφέροντες: Alaniaris, Cplakidas, Dipa1965, Kostisl, Loveless, Nataly8, Ttzavaras, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Σταυράκιος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2277376 Συνεισφέροντες: Badseed, Dada, Ianos, Kalogeropoulos, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Underworld74, Βήσσμα Τιβέριος Γ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2450597 Συνεισφέροντες: Kostisl, Loveless, Tony Esopi, Veron, Αρχίδαμος Φιλιππικός Βαρδάνης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2457110 Συνεισφέροντες: Adolapts, Alexantino, Kalogeropoulos, Kostisl, MARKELLOS, Veron Φρυγική Δυναστεία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1729199 Συνεισφέροντες: ArielGlenn, Aspiotis, Dipa1965, Flyax, Kalogeropoulos, Kostisl, MARKELLOS, Templar52, Veron, Παναγιώτης Μπότσης, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Θεόφιλος (αυτοκράτορας) Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2090490 Συνεισφέροντες: Kostisl, Loveless, MARKELLOS, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Μιχαήλ Β' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2470862 Συνεισφέροντες: Alexantino, Badseed, Geraki, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Murtasa, Templar52, Tony Esopi, Ιων, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Μιχαήλ Γ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=337301 Συνεισφέροντες: Flyax, Geraki, Kalogeropoulos, Kamikazi, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Murtasa, Spryom, Templar52, 4 ανώνυμες επεξεργασίες Μακεδονική Δυναστεία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2454851 Συνεισφέροντες: Aspiotis, Dipa1965, Egmontaz, Fefeli, Knop92, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Templar52, Ιων, Παναγιώτης Μπότσης, 4 ανώνυμες επεξεργασίες Αλέξανδρος του Βυζαντίου Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2044224 Συνεισφέροντες: Βασίλειος Α' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=337309 Συνεισφέροντες: Antonios P, Cplakidas, Dada, Dipa1965, Flyax, Geraki, Kostisl, MARKELLOS, Pvasiliadis, Pyraechmes, Spryom, Ιων, 6 ανώνυμες επεξεργασίες Βασίλειος Β' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2257387 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Asteraki, Atlantia, Badseed, Egmontaz, Elenardil, Flyax, Geraki, Kalogeropoulos, Kostisl, Lumbers, Matia.gr, Murtasa, Nataly8, Pyraechmes, Spryom, Ttzavaras, VJSC263IO, Αναστάσιος, Ιων, Παναγιώτης Μπότσης, ΣτυμφάλιοςΜινωίτης, 14 ανώνυμες επεξεργασίες Ζωή Α' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=457360 Συνεισφέροντες: Badseed, Kalogeropoulos, MARKELLOS, Pvasiliadis, Tony Esopi, Ιων, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Θεοδώρα (11ος αιώνας) Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2460380 Συνεισφέροντες: Badseed, Dada, Egmontaz, Flyax, Geraki, Kalogeropoulos, Kostisl, Loveless, Spryom, Ιων, 5 ανώνυμες επεξεργασίες Ιωάννης Τσιμισκής Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2241675 Συνεισφέροντες: Geraki, Kalogeropoulos, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Mik, Nakos2208, Sportswriter, Spryom, Tony Esopi, Ιων, Μυρμηγκάκι, Παναγιώτης Μπότσης, 6 ανώνυμες επεξεργασίες Κωνσταντίνος Ζ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2074686 Συνεισφέροντες: Antibaro, Aspiotis, Dead3y3, Kalogeropoulos, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Qurqa, Spryom, Ιων, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Κωνσταντίνος Η' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2460574 Συνεισφέροντες: Adolapts, Badseed, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Ιων, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Κωνσταντίνος Θ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2358318 Συνεισφέροντες: Alexantino, Alexikoua, FocalPoint, Knop92, Kostisl, MARKELLOS, Tony Esopi, Ιων Λέων ΣΤ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462104 Συνεισφέροντες: Badseed, Cplakidas, CubicStar, Flyax, Kalogeropoulos, Kostisl, MARKELLOS, Qurqa, Spryom, Svlioras, VJSC263IO, Ιων, 8 ανώνυμες επεξεργασίες Μιχαήλ Δ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2277372 Συνεισφέροντες: Badseed, Geraki, Kostisl, MARKELLOS, Murtasa, Templar52, Tony Esopi, Ιων, Παναγιώτης Μπότσης, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Μιχαήλ Ε' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2095407 Συνεισφέροντες: Dai, Geraki, Kostisl, Murtasa, Templar52, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Μιχαήλ ΣΤ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2097492 Συνεισφέροντες: Geraki, Kostisl, Lord Makro, Loveless, Murtasa, Spryom, Templar52 Νικηφόρος Β' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=98173 Συνεισφέροντες: Dipa1965, Flyax, Geraki, Kalogeropoulos, Knop92, Kostisl, Lemur12, Loveless, MARKELLOS, Marinastam, Murtasa, Nikiforosfokas, Spryom, Παναγιώτης Μπότσης, 11 ανώνυμες επεξεργασίες Ρωμανός Β' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2249306 Συνεισφέροντες: Dipa1965, Egmontaz, Flyax, Geraki, Kalogeropoulos, Kostisl, Loveless, Murtasa, Templar52, Tony Esopi, Ιων, Παναγιώτης Μπότσης, 5 ανώνυμες επεξεργασίες Ρωμανός Γ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2249305 Συνεισφέροντες: Dada, Geraki, Kalogeropoulos, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Murtasa, Templar52, Tony Esopi, Ιων, 7 ανώνυμες επεξεργασίες Δυναστεία Δουκάδων Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462115 Συνεισφέροντες: Aspiotis, Badseed, Dipa1965, Egmontaz, Templar52, Veron Δυναστεία Κομνηνών Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2458790 Συνεισφέροντες: Alekkas, Alexikoua, Andrew Dalby, Aspiotis, Cplakidas, Dai, Dipa1965, Elvira2674, FocalPoint, Geraki, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Templar52, Tony Esopi, Veron, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Αλέξιος Α' Κομνηνός Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2340123 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Alekkas, Badseed, Cplakidas, Geraki, Kostisl, Leopoldos, Loveless, MARKELLOS, Murtasa, Pvasiliadis, Vasiliskrin, Veron, Γιάννης Κόλλιας, Ιων, 6 ανώνυμες επεξεργασίες Αλέξιος Β' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1552088 Συνεισφέροντες: Ανδρόνικος Α' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1277917 Συνεισφέροντες: Ισαάκιος Α' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2457606 Συνεισφέροντες: Cplakidas, Kostisl, Loveless, Spryom, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Ιωάννης Β' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2455222 Συνεισφέροντες: Alekkas, Cplakidas, Kostisl, Loveless, Murtasa, Spryom, Veron, Ιων, Κερατόκωνος, Μυρμηγκάκι, Παναγιώτης Μπότσης, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Κωνσταντίνος Ι' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2360753 Συνεισφέροντες: MARKELLOS, Veron, Ωριγένης, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Μανουήλ Α' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2466009 Συνεισφέροντες: Alekkas, Alexikoua, Cplakidas, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Murtasa, Spryom, Veron, Ιων, 3 ανώνυμες επεξεργασίες

218

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες Μιχαήλ Ζ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2404678 Συνεισφέροντες: Dipa1965, Geraki, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Qurqa, Spryom, Templar52, Ttzavaras, Veron, Μυρμηγκάκι, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Νικηφόρος Γ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2382834 Συνεισφέροντες: Atlantia, Delirium, FocalPoint, Kostisl, N!kod!mos, Veron, Ιων, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Ρωμανός Δ' Διογένης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2464638 Συνεισφέροντες: Cplakidas, Flyax, Geraki, Imansola, Kostisl, Loveless, Murtasa, N!kod!mos, Spryom, Tony Esopi, Veron, Ιων, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Οίκος Αγγέλων Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2286302 Συνεισφέροντες: Alaniaris, Alexantino, Alexikoua, Dada, FocalPoint, Loveless, MARKELLOS, Veron, 44 ανώνυμες επεξεργασίες Αλέξιος Γ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462871 Συνεισφέροντες: Alexantino, FocalPoint, Geraki, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Veron, 10 ανώνυμες επεξεργασίες Αλέξιος Δ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462506 Συνεισφέροντες: Alexantino, Badseed, FocalPoint, Geraki, Kostisl, Leopoldos, Loveless, MARKELLOS, Veron, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αλέξιος Ε' Μούρτζουφλος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=291557 Συνεισφέροντες: Dipa1965, FocalPoint, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Van, Veron, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Βαλδουίνος Α' της Κωνσταντινούπολης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2120228 Συνεισφέροντες: Adolapts, Badseed, Cplakidas, FocalPoint, KRBN, Kostisl, Leopoldos, Loveless, Magioladitis, Pvasiliadis, Tony Esopi, Van, Veron, Μυρμηγκάκι, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Βαλδουίνος Β' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=627080 Συνεισφέροντες: Atlantia, Cplakidas, FocalPoint, KRBN, Kalogeropoulos, Leopoldos, Loveless, MARKELLOS, Veron, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Γιολάντα της Φλάνδρας Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2413222 Συνεισφέροντες: Badseed, Bonio, Cplakidas, Dipa1965, FocalPoint, Leopoldos, Odejea, Veron, Ωριγένης, 4 ανώνυμες επεξεργασίες Ερρίκος της Φλάνδρας Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2120219 Συνεισφέροντες: Badseed, Cplakidas, FocalPoint, KRBN, Leopoldos, Veron, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Θεόδωρος Α' Λάσκαρης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2458897 Συνεισφέροντες: Adolapts, Alekkas, Badseed, Egmontaz, FocalPoint, Kostisl, Loveless, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Θεόδωρος Β' Λάσκαρης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=298734 Συνεισφέροντες: Adolapts, Agapornis, Alekkas, Antibaro, Cplakidas, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Μυρμηγκάκι, Πλαστελήνης, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Ισαάκιος Β' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1277915 Συνεισφέροντες: Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2435447 Συνεισφέροντες: Adolapts, Alaniaris, Alekkas, Alexikoua, Antibaro, Atlantia, Badseed, Biladen, Cplakidas, Egmontaz, FocalPoint, KostasW, Kostisl, Lemur12, Leopoldos, MARKELLOS, Pvasiliadis, Pyraechmes, Βήσσμα, Πλαστελήνης, 4 ανώνυμες επεξεργασίες Ιωάννης Δ' Λάσκαρης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1411539 Συνεισφέροντες: Πέτρος του Κουρτεναί Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2170308 Συνεισφέροντες: Badseed, Cplakidas, FocalPoint, KRBN, Leopoldos, Veron, 4 ανώνυμες επεξεργασίες Ροβέρτος Β' του Κουρτεναί Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2459324 Συνεισφέροντες: Atlantia, Cplakidas, FocalPoint, KRBN, Kalogeropoulos, Kostisl, Leopoldos, MARKELLOS, Veron, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Δυναστεία των Παλαιολόγων Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1412101 Συνεισφέροντες: Ανδρόνικος Β' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1710375 Συνεισφέροντες: Ανδρόνικος Γ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1710379 Συνεισφέροντες: Ανδρόνικος Δ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1710385 Συνεισφέροντες: Ιωάννης Ε' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1710394 Συνεισφέροντες: Ιωάννης Ζ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1710387 Συνεισφέροντες: Ιωάννης Η' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1710391 Συνεισφέροντες: Ιωάννης ΣΤ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2207998 Συνεισφέροντες: Adolapts, Aspiotis, Dipa1965, FocalPoint, Kostisl, Loveless, Marinastam, Murtasa, Spryom, Tony Esopi, Veron, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Κωνσταντίνος ΙΑ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=48265 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Aektsis, Alekkas, Alexander VIII, Alexikoua, Apaleutos25, Badseed, CommonsDelinker, Cplakidas, Dipa1965, FocalPoint, Geraki, Kostisl, Koukoulis, Lucinos, Mik, Nemesis123, Pvasiliadis, Spryom, Templar52, Ttzavaras, Wthered, Θεοδωρος, Ιων, Μυρμηγκάκι, Ωριγένης, 21 ανώνυμες επεξεργασίες Μανουήλ Β' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1710389 Συνεισφέροντες: Μιχαήλ Η' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1711739 Συνεισφέροντες: Μιχαήλ Θ' Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1710377 Συνεισφέροντες: Άλωση της Κωνσταντινούπολης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2408742 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Alexikoua, Atlantia, Badseed, Dada, Diderot, Dimitrissss, Doni, FocalPoint, Kostisl, Lemur12, Loveless, MARKELLOS, Sshadow, Ttzavaras, Vanakaris, Veron, Αχρήστης, Μυρμηγκάκι, 29 ανώνυμες επεξεργασίες

219

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες Αρχείο:JulianusII-antioch(360-363)-CNG.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:JulianusII-antioch(360-363)-CNG.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Carlomorino, Cristiano64, G.dallorto, Luigi Chiesa, Paradoctor, Saperaud, TcfkaPanairjdde, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Solidus_Julian.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus_Julian.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Ajdebre, Amada44, Carlomorino, Cristiano64, FlagUploader, G.dallorto, Goldfritha, Passportguy, Saperaud, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Campidoglio, Roma - Costantino II cesare fronte.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Campidoglio,_Roma_-_Costantino_II_cesare_fronte.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:TcfkaPanairjdde Αρχείο:Solidus Constantine II-heraclea RIC vII 101.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus_Constantine_II-heraclea_RIC_vII_101.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Carlomorino, Cristiano64, G.dallorto, Paradoctor, Saperaud Αρχείο:Valens Honorius Musei Capitolini MC494.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Valens_Honorius_Musei_Capitolini_MC494.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Jastrow Αρχείο:Arcadius.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Arcadius.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Clio20, G.dallorto, Saperaud, Shakko, Xenophon Αρχείο:Solidus Valentinian II trier RIC 090a.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus_Valentinian_II_trier_RIC_090a.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Bibi Saint-Pol, Carlomorino, Cristiano64, G.dallorto, Paradoctor, Saperaud Αρχείο:theodosius.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Theodosius.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Συνεισφέροντες: User:Henryart Αρχείο:Theodosius_colum,_Istanbul.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Theodosius_colum,_Istanbul.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: G.dallorto, JMCC1, Saperaud, Talmoryair, Wst, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Theodosius ii.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Theodosius_ii.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: User:ChrisO Image:Solidus Marcian RIC 0509.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus_Marcian_RIC_0509.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Cristiano64, Johnbod, Luigi Chiesa, Paradoctor, Saperaud Αρχείο:Diptych Barberini Louvre OA3850.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Diptych_Barberini_Louvre_OA3850.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Jastrow Αρχείο:Semissis-Anastasius I-sb0007.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Semissis-Anastasius_I-sb0007.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Carlomorino, Leoboudv, Paradoctor, Saperaud Αρχείο:BasiliscusTremissis.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:BasiliscusTremissis.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Tataryn77 Αρχείο:Tremissis-Aelia Verina-s4344.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Tremissis-Aelia_Verina-s4344.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Alensha, Alfons Åberg, Carlomorino, Cristiano64, Filipo Αρχείο:Cap Bon NASA.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Cap_Bon_NASA.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Darwinek, Mircea, Omar86, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Hagia Sophia BW.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Hagia_Sophia_BW.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: CristianChirita, Fæ, G.dallorto, Panairjdde, Saperaud, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Tremissis-Zeno-RIC 0914.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Tremissis-Zeno-RIC_0914.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Alfons Åberg, Amada44, Cristiano64, Gryffindor, Luigi Chiesa, Saperaud Αρχείο:Wikipedia-logo.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Wikipedia-logo.png Άδεια: logo Συνεισφέροντες: Abigor, Bastique, Cary Bass, Guillom, Krinkle, Kwj2772, Mike.lifeguard, Mormegil, Richie, Rocket000, Schaengel89 Αρχείο:Leo I Louvre Ma1012 n2.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Leo_I_Louvre_Ma1012_n2.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.5 Συνεισφέροντες: User:Jastrow Αρχείο:Solidus-Leo I-RIC 0605.7.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Leo_I-RIC_0605.7.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Amada44, Cristiano64, Gryffindor, Saperaud Image:Meister von San Vitale in Ravenna 004.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Meister_von_San_Vitale_in_Ravenna_004.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Αρχείο:Meister von San Vitale in Ravenna 004.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Meister_von_San_Vitale_in_Ravenna_004.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Αρχείο:Flavius Petrus Sabbatius Justinianus 02.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flavius_Petrus_Sabbatius_Justinianus_02.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Clio20 Αρχείο:Justinien 527-565.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Justinien_527-565.svg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: Andrew c, Geagea, JMCC1, Mahlum, Neuceu, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Solidus-Maurice Tiberius-sb0481.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Maurice_Tiberius-sb0481.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Cplakidas, Cristiano64, Gryffindor, Paradoctor, Saperaud File:RomaForoRomanoColonnaFoca2.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:RomaForoRomanoColonnaFoca2.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: F l a n k e r, G.dallorto, Lalupa, MM Αρχείο:Solidus-Anastasius II-sb1463.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Anastasius_II-sb1463.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Carlomorino, Cristiano64, Darwinius, Paradoctor, Saperaud, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Solidus-Irene-sb1599.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Irene-sb1599.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Cristiano64, Evrik, Gryffindor, Paradoctor, Saperaud Αρχείο:Solidus-Heraclius-sb0764.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Heraclius-sb0764.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Cplakidas, Paradoctor, Saperaud, Testus, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Privil classe.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Privil_classe.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: anonimus Αρχείο:Solidus-Constantine IV-sb1151.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Constantine_IV-sb1151.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Carlomorino, Cplakidas, Cristiano64, Maduixa, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Solidus-Leo III and Constantine V-sb1504.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Leo_III_and_Constantine_V-sb1504.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Carlomorino, Cplakidas, Jappalang, MGA73, Paradoctor, Saperaud, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Leo iv constantine vi coin.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Leo_iv_constantine_vi_coin.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Cplakidas, Portia1780, Shakko, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Hexagram-Constans II and Constantine IV-sb0995.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Hexagram-Constans_II_and_Constantine_IV-sb0995.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Copydays, Leoboudv, Paradoctor, Saperaud Αρχείο:Solidus-Leontinus-sb1330.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Leontinus-sb1330.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Carlomorino, Cristiano64, Paradoctor, Saperaud Image:Solidus-Leo III and Constantine V-sb1504.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Leo_III_and_Constantine_V-sb1504.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Carlomorino, Cplakidas, Jappalang, MGA73, Paradoctor, Saperaud, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Leo V solidus.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Leo_V_solidus.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: User:Cplakidas Αρχείο:Leo V.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Leo_V.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Alexandar.R., Alfons Åberg, Cplakidas, Saperaud, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Solidus-Nicephorus I and Staraucius-sb1604.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Nicephorus_I_and_Staraucius-sb1604.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Carlomorino, Copydays, Cristiano64, Paradoctor, Saperaud

220

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες Αρχείο:Solidus-Tiberius III-sb1360.4.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Tiberius_III-sb1360.4.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Carlomorino, Cristiano64, Paradoctor, Ranveig, Saperaud, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Solidus-Philippicus-sb1447.3.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Philippicus-sb1447.3.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Cristiano64, Olaffpomona, Paradoctor, Saperaud, Wikifrits, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Emperor Theophilos Chronicle of John Skylitzes.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Emperor_Theophilos_Chronicle_of_John_Skylitzes.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Cplakidas, Zuckerfrei Αρχείο:Solidus-Michael II Theophilus-sb1640.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Michael_II_Theophilus-sb1640.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Carlomorino, Cplakidas, Cristiano64, Pil56, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Solidus-Michael III-sb1686.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Michael_III-sb1686.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Carlomorino, Cristiano64, Gryffindor, Paradoctor, Saperaud Αρχείο:Michael iii.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Michael_iii.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Gryffindor, Saperaud Image:Coins of the Macedonian dynasty.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Coins_of_the_Macedonian_dynasty.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Knop92 Αρχείο:Basil&leo.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Basil&leo.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Saperaud, Zuckerfrei, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:BasilII.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:BasilII.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: from the Middle Ages, unknown Αρχείο:Map Byzantine Empire 1025-el.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Map_Byzantine_Empire_1025-el.svg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: User:Bibi Saint-Pol, User:Cplakidas, User:Flyax, User:J. Schwerdtfeger Αρχείο:EmpZoe.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:EmpZoe.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Original uploader was Alberia torkenkluvin at en.wikipedia Αρχείο:Tetarteron-Theodora-sb1838.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Tetarteron-Theodora-sb1838.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Amada44, Cplakidas, Gryffindor, Man vyi, Mattes, Schimmelreiter Image:Histamenon nomisma-Constantine VIII-sb1776.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Histamenon_nomisma-Constantine_VIII-sb1776.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Carlomorino, Cplakidas, Cristiano64, Gryffindor, Leoboudv, Paradoctor, Raymond, Saperaud, 4 ανώνυμες επεξεργασίες Εικόνα:Byzantinischer Mosaizist um 1020 001.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Byzantinischer_Mosaizist_um_1020_001.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: EDUCA33E, FocalPoint, G.dallorto, Gryffindor, Neuceu, Ptyx, RobertLechner, Shakko, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Map Byzantine Empire 1045 el.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Map_Byzantine_Empire_1045_el.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Andrei nacu, modified by: Alexikoua. Αρχείο:Follis-Leo VI-sb1729.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Follis-Leo_VI-sb1729.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Cplakidas, Paradoctor, Saperaud, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Michael IV -paphlago.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Michael_IV_-paphlago.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Published by Guillaume Rouille(1518?-1589) Αρχείο:Nikiphoros_Phokas.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Nikiphoros_Phokas.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Cplakidas, G.dallorto, Jodo, Neuceu Αρχείο:Death of romanus ii.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Death_of_romanus_ii.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Cplakidas, Pitke, Saperaud Αρχείο:Miliaresion-Romanus III-sb1822.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Miliaresion-Romanus_III-sb1822.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: CNG Αρχείο:NomismaHistamenonOfRomanusIIIChristSeated.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:NomismaHistamenonOfRomanusIIIChristSeated.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:PHGCOM Αρχείο:Manuel I Comnenus.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Manuel_I_Comnenus.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Flamarande, G.dallorto, Mattes, Shakko, Tokle Αρχείο:Alexius I.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Alexius_I.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Original uploader was Adam Bishop at en.wikipedia Αρχείο:The Byzantine Empire, c.1180 el.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:The_Byzantine_Empire,_c.1180_el.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Bigdaddy1204 , modified by: Alexikoua Αρχείο:JohnIIcomnenus.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:JohnIIcomnenus.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: G.dallorto, Gryffindor, Midnightcomm, 竹麦魚(Searobin), 2 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Byzantium1081.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Byzantium1081.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: :en:User:Justinian43, translation: User:Alekkas Αρχείο:Godefroy de Bouillon.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Godefroy_de_Bouillon.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Bohème, Crimea, G.dallorto, Janmad, Olivier2, Warburg, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Byzantinischer Mosaizist um 1118 001.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Byzantinischer_Mosaizist_um_1118_001.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: EDUCA33E, FocalPoint, G.dallorto, Gryffindor, Neuceu, RobertLechner, Wst, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Costantino X - histamenon - Sear 1847v.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Costantino_X_-_histamenon_-_Sear_1847v.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Cplakidas, Cristiano64, Jacopo, Kilom691, Leoboudv, Paradoctor Image:Manuel I Comnenus.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Manuel_I_Comnenus.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Flamarande, G.dallorto, Mattes, Shakko, Tokle Αρχείο:Dukász Mihály VII.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dukász_Mihály_VII.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Farkasven, G.dallorto Αρχείο:Meister der Predigtsammlung des Heiligen Johannes Chrysostomus 001.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Meister_der_Predigtsammlung_des_Heiligen_Johannes_Chrysostomus_001.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Alexandar.R., G.dallorto, Johnbod, Neuceu, Shakko Αρχείο:Romanos et Eudoxie.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Romanos_et_Eudoxie.JPG Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: User:Clio20 Αρχείο:Romanus IV histamenon with co-rulers.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Romanus_IV_histamenon_with_co-rulers.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: User:Cplakidas Image:Alexius III EL aspron trachy 592316.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Alexius_III_EL_aspron_trachy_592316.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Amada44, Carlomorino, Copydays, Siebrand Αρχείο:Alexius4.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Alexius4.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Unknown Byzantine artist Αρχείο:Alexius V.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Alexius_V.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Cplakidas Αρχείο:Baldwin I of Jerusalem.gif Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Baldwin_I_of_Jerusalem.gif Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Acoma, Dsmdgold, GDK, Olivier2, Shakko, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Image:Blason Empire Latin de Constantinople.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Blason_Empire_Latin_de_Constantinople.svg Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες: User:Jimmy44 Αρχείο:Byzantium1204.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Byzantium1204.png Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Jniemenmaa Αρχείο:Theodore II Laskaris miniature.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Theodore_II_Laskaris_miniature.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Unknown Byzantine artist Αρχείο:John III Doukas Vatatzes.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:John_III_Doukas_Vatatzes.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Unknown Byzantine artist Αρχείο:Epir1205-1230.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Epir1205-1230.png Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Albinfo, Cplakidas, Jolle, Martin H., Megistias, PANONIAN, Phso2, Winston01, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:B Gregor IX2.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:B_Gregor_IX2.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: AlCarlesAlDjinn, G.dallorto, Nurni, Quadell Αρχείο:Johannes_III_Vatatzes_coin.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Johannes_III_Vatatzes_coin.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: MARKELLOS, Βήσσμα

221

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες Αρχείο:Byzantium1270 el.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Byzantium1270_el.png Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Bigdaddy1204 translation:Βήσσμα File:Petrus2.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Petrus2.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: anonymous Αρχείο:Robertus -Courtenay.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Robertus_-Courtenay.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Published by Guillaume Rouille(1518?-1589) Εικόνα:Meister der Schriften des Johannes VI. Cantacuzemos 001.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Meister_der_Schriften_des_Johannes_VI._Cantacuzemos_001.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: AndreasPraefcke, Cplakidas, Dsmdgold, Eugene a, G.dallorto, Neuceu Αρχείο:Constantine Palaiologos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Constantine_Palaiologos.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Ωριγένης Αρχείο:Constantine XI Palaiologos miniature.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Constantine_XI_Palaiologos_miniature.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Unknown Byzantine artist Αρχείο:Constantinople 1453.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Constantinople_1453.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Bertrandon de la Broquière in Voyages d'Outremer Αρχείο:Bizansist touchup.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Bizansist_touchup.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: http://en.wikipedia.org/wiki/User:DeliDumrul Αρχείο:Eastern Mediterranean 1450 el.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Eastern_Mediterranean_1450_el.svg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: User:MapMaster Αρχείο:FatihSultanMehmet.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:FatihSultanMehmet.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Phso2, Szczepan1990 Image:Byzantine Constantinople.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Byzantine_Constantinople.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: F.R. von Hubner Αρχείο:Car bed 1.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Car_bed_1.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: CrniBombarder!!! Image:Gate of Charisius.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Gate_of_Charisius.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Johann H. Addicks

222

Άδεια

Άδεια Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/

223