Sözcüklerin Arkeolojisine Giriş: Etimoloji Sözlükleri Mehmet ALTINOVA İnsanlık, eski çağlardan günümüze kadar varlığının sebebini, evrenin nasıl oluştuğunu, doğada kendi türünden başka hangi türlerin olduğunu sorgulamış ve bu duruma cevap aramıştır. Bu soruların bir kısmına o anlık kendini tatmin edici cevaplar bulmuş ve hayatına devam etmiştir. Bilimin ve tekniğin ilerlemesinden sonra verilen cevapların yetersiz kalması sonucunda insanlar, müthiş bir iştahla araştırmaya koyulmuş ve sorulara tekrar cevap aramaya girişmişlerdir. Özellikle mikroskopla varlığının önemini kavrayan insanoğlu, teleskopla birlikte evrende tek olamayacağı sonucunu elde etmişlerdir.
mümkündür: Monogeistler ve poligeistler. Monogeist, evvela tek bir dil olduğu ve bütün dillerin bu dilden çıktığını savunurken; poligeistler ise birden fazla dil olduğu ve bunların kendi içerisinde gruplara ayrıldığı görüşünü savunur. Daha küçük bir yapı olan kelimeler üzerinden devam etmemiz gerekirse insanlar, bir veya birden fazla sesten oluşan sözcüklerin kökenlerini merak etmişlerdir. Bir sözcüğün arkeolojisini, ilk hâlini, gelişimini, geçirdiği değişimleri merak eden insanlar, bunları da inceleme konusu yapmıştır. “Etimoloji” olarak da bilinen bu dalın görevi bu konuyu araştırmaktır. İnsanlar, dilin gerek cebirsel1 gerekse geometriksel yapısını2 çözümleyerek kelimenin üreme yollarını3 tespit edip etimolojik tahliller yapmaya başladılar.
Elbette ki bu tecessüs daha sonraki dönemlerde dile de yansımıştır. İnsanlar, dilin nasıl oluştuğu hakkında birtakım görüşler ileri sürmüşlerdir. Bu konuya genel bir kapsamdan bakacak olursak iki teori olduğunu söylemek 1
Dilin cebirsel yapısının çözümlenmesi önemli bir hadisedir. Kelimelerin türetme ekleriyle ne kadar kelime türetilebileceği, yeni kavramlara nasıl kelime türetilebileceğinin hesaplanmasıdır. Türkçe bilindiği üzere matematiksel bir dildir. Türkçe’nin cebirsel sonucunu Prof. Dr. Oktay Sinanoğlu ortaya çıkarmıştır. 2 Dilin geometriksel yapısı, seslerin nasıl yan yana geldiğini geometrik bir çizelgeyle ortaya koymaktır. Bu durum gerek Türk araştırmacılar gerekse yabancı araştırmacılar için önem arz eder. Örneğin ünlü
Türkolog John Deny, Türkçe’nin kalınlık, incelik; düzlük, yuvarlaklığı hakkında küp modeli hazırlamıştır. Küp modeli için bkz. Tahsin Banguoğlu, Türkçe’nin Grameri, T.D.K. yayınları. 3 Hikmet Kıvılcımlı’nın türetme ekleri için kullandığı tâbirdir. Dilbilimsel olarak günümüzde pek geçerli olmayan kitap olmasına rağmen Türkçe’nin kelime türetme konusunda hazırlanan ilk kitaplardan olması dolayısıyla öneme sahiptir. Bkz. Hikmet Kıvılcımlı, Türkçenin Üreme Yolları, Derleniş yay.
3