Praca socjalna by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Praca socjalna Kształcenie – działanie – konteksty

pod redakcją naukową Anny Kanios i Marty Czechowskiej-Bielugi

Kraków 2010

Recenzent: prof. dr hab. Andrzej Radziewicz-Winnicki, profesor zwyczajny Uniwersytetu Śląskiego

Redakcja wydawnicza: Beata Bednarz

Projekt okładki: Magdalena Muszyńska Izabela Surdykowska-Jurek CZARTART

Publikacja ukazała się dzięki wsparciu finansowemu Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

ISBN 978-83-7587-477-8

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2010

Celem niniejszego opracowania jest ukazanie wybranych obszarów pracy socjalnej warunkowanych dynamiką zmian głównie demograficznych i społeczno-gospodarczych występujących we współczesnym społeczeństwie. Punktem wyjścia uczyniono tu proces przygotowania do zawodu pracownika socjalnego. Zebrany materiał przedstawiono w czterech częściach. Pierwszy blok zagadnień dotyczy refleksji nad kształceniem do pracy socjalnej. Celem tego rozdziału jest przedstawienie tendencji, wyzwań i dylematów dotyczących edukacji w zakresie pracy socjalnej. Cześć druga została zatytułowana „Praca socjalna – w stronę aktywnej polityki społecznej”. Tematyka zamieszczonych tu tekstów oscyluje wokół zagadnień dotyczących funkcjonowania i kompetencji podmiotów polityki zabezpieczenia społecznego. W rozdziale tym została podjęta próba analizy pracy socjalnej wyznaczanej dyrektywami unijnymi oraz analizy zmian dotychczasowej formuły pracy socjalnej na przykładzie partnerstw lokalnych i współpracy międzysektorowej. Część trzecia została poświęcona innowacyjnym rozwiązaniom w obszarze pracy socjalnej. Autorzy z jednej strony zestawiają stare i nowe wyzwania pracy socjalnej, a z drugiej podejmują próbę wyjaśnienia pojawiających się współcześnie kwestii społecznych akcentując ich kontekstualne rozumienie. Treści ostatniego rozdziału koncentrują się na wieloaspektowości pracy socjalnej. Przegląd podejść zastosowanych w opracowaniu przez poszczególnych autorów skłania do wniosku, że mamy do czynienia z relatywnie dużą różnorodnością stanowisk teoretyczno metodologicznych w tym zakresie. Poruszone w książce zagadnienia dotyczą jedynie części problemów wyłaniających się z przestrzeni pracy socjalnej. Mamy świadomość, że eksploracja teoretyczna i badawcza aktualnych kwestii społecznych jest procesem otwartym cechującym się zmiennością spowodowaną przeobrażeniami w zakresie występujących w społeczeństwie zagrożeń. Dynamika omawianych problemów społecznych jest zatem źródłem nowych wyzwań dla praktyki i towarzyszących jej rozwiązań naukowych. Prezentując Państwu niniejsze opracowanie mamy nadzieję, że ze względu na zakres poruszanej problematyki książka zainteresuje szerokie grono odbiorców, a podjęte w niej kwestie będą stanowiły inspirację dla praktyki oraz refleksji naukowej. Prezentowany zbiór adresujemy zwłaszcza do pedagogów, socjologów, polityków społecznych, osób doświadczających dylematów w pracy zawodowej polegającej na profesjonalnym świadczeniu pomocy i wsparcia, jak i studentów nauk społecznych Ze względu na wielość kwestii społecznych, które obecnie znajdują się w kręgu zainteresowań badaczy podejmujących zagadnienia pracy socjalnej, rzetelny wybór obszarów tematycznych, które należałoby poddać pogłębionej analizie może sprawiać trudności. Spośród aktualnych problemów weryfikowanych na gruncie pracy socjalnej nie można pominąć znaczenia profesjonalizacji w zawodzie pracownika socjalnego warunkowanej m.in. przez proces kształcenia. Dialog na temat edukacji podjęty w prezentowanym opracowaniu umożliwia optymalizację przygotowania do wykonywania pracy zawodowej. Jak podkreślają liczni autorzy kształcenie profesjonalistów staje się zadaniem coraz bardziej skomplikowanym. Trudności te wynikają z konieczności uwzględnienia w trakcie edukacji dynamiki problemów społecznych, a także potrzeby zmagania się z coraz to nowymi

sytuacjami trudnymi klientów. Ważnym wydaje się również dostosowanie procesu kształcenia do wymogów Unii Europejskiej. Przedkładany Czytelnikowi tom zawiera wiele interesujących tekstów, ważnych dla kształtowania praktyki pracy socjalnej i kształcenia do tego obszaru aktywności. Jednym z nich jest tekst Piotra Sałustowicza, omawiający podstawowe kwestie międzynarodowego wymiaru pracy socjalnej. Inny tekst wybitnego profesora Lecha Witkowskiego O dwoistościach autorytetu pracownika socjalnego (w kształceniu profesjonalnym i jako wyzwania praktycznego). Ponadto, w monografii czytelnik znajdzie opracowania z zakresu aktywnej polityki społecznej: Elżbieta Trafiałek ”Pracownik socjalny wobec wyzwań aktywnej polityki społecznej. Halina Worach-Kardas „Wielosektorowość w polityce społecznej i jej implikacje dla pracy socjalnej”. Jak również teksty zestawiające stare i nowe wyzwania pracy socjalnej, np. profesor Zofii Kawczyńskiej-Butrym a także o interwencji kryzysowej Bożeny Matyjas i artykuł Anny Kotlarskiej-Michalskiej nt. Przestrzeń wymiany doświadczeń między teoretykami a praktykami pracy socjalnej. Możliwości i bariery.

Spis treści

Ewa Marynowicz-Hetka

O wielości przestrzeni refleksji nad praktyką pracy socjalnej/społecznej i wzajemności przepływu kontekstów praktyki i teorii – kilka uwag wprowadzenia A Multifaceted Character of Reflection on Social Work Practice and Interrelations between Practice and Theory – A Word of Introduction ............. 9 Wstęp Introduction ...................................................................................................... 15

Część pierwsza Próba refleksji nad kształceniem do pracy socjalnej Lech Witkowski

O dwoistościach autorytetu pracownika socjalnego (w kształceniu profesjonalnym i jako wyzwania praktycznego) On Dualities of Authority of Social Worker (within Professional Education and as Practical Challenge) ..................................... 21 Oksana Lytvak

Proces kształcenia pracowników socjalnych na Ukrainie w kontekście doświadczeń edukacyjnych w Polsce Social Workers’ Training Process in Ukraine against the Backdrop of Polish Educational Experiences .......................................... 45 Marta Czechowska-Bieluga, Ewa Sarzyńska

Szkolenia szansą na rozwój pracowników socjalnych – rzeczywistość czy utopia? Training as an Opportunity for Social Workers’ Development – Reality or Utopia? ...................................................................................................... 53 Małgorzata Ciczkowska-Giedziuń

Kształcenie pracowników socjalnych do pracy z rodziną Social Workers’ Education Towards Working with Families ................................... 71 Ilona Maria Mroczek

Uniwersytecka oferta kształcenia pracowników socjalnych na terenie Lublina The Graduate Offer of Social Worker Training in Lublin ........................................ 79

Spis treści

Część druga Praca socjalna – w stronę aktywnej polityki społecznej Elżbieta Trafiałek

Pracownik socjalny wobec wyzwań aktywnej polityki społecznej The Social Worker in the Challenges of the Active Social Policy ............................. 91 Halina Worach-Kardas

Wielosektorowość w polityce społecznej i jej implikacje dla pracy socjalnej Multi-sector Social Policy and its Implications for the Social Work ......................... 101 Tadeusz Kamiński

Polityczne konteksty pracy socjalnej w Polsce Political Contexts of Social Work in Poland ............................................................. 113 Marta Komorska

Praktyka pracy socjalnej w kontekście aktywnej polityki społecznej The Practice of Social Work in Context of Active Social Politics ............................. 123 Magdalena Pakuła

Współdziałanie sektora pozarządowego i władz samorządowych Miasta Lublin w zakresie pracy socjalnej The Cooperation between NGOs and the Lublin Municipality on Social Work ...... 129 Anna Kanios

Partnerstwo lokalne na rzecz osób wykluczonych społecznie w opinii pracowników socjalnych Local Partnership for Socially Excluded Persons in the Opinion of Social Workers ............................................................................. 139 Krystyna Faliszek, Ewa Leśniak-Berek

Praca socjalna w projektach systemowych ośrodków pomocy społecznej w województwie śląskim Social Work in System Projects of Social Welfare Centres in Śląskie Voivodeship ...... 155

Część trzecia Innowacyjne rozwiązania w obszarze pracy socjalnej Zofia Kawczyńska-Butrym

Stare i nowe wyzwania pracy socjalnej Old and New Challenges of Social Work ................................................................. 167 Bożena Matyjas

Interwencja kryzysowa jako nowa forma pomocy i wsparcia społecznego Crisis Intervention as a New Form of Help and Social Support ............................... 175

Spis treści

Anna Jarkiewicz

Film dokumentalny jako narzędzie pracy socjalnej Documentary Film as a Tool of Social Work ............................................................ 183 Mirosława Gawęcka

Nowe spojrzenie na pracę socjalną zorientowaną na rodzinę z perspektywy teorii systemowej i konstruktywizmu A New Look at Family-orientated Social Work from the Viewpoint of Systems Theory and Constructivism ...................................................................... 193 Barbara Sordyl

Rodzina migracyjna jako nowa przestrzeń pracy socjalnej – doświadczenia pracowników Ośrodka Pomocy Społecznej w Andrychowie Family Migration as a New Realm of Social Work – Experience of the Personnel of the Social Welfare Centre in Andrychow ................ 203 Anna Linka

Działania społeczne w społeczności wielokulturowej Social Activity in Multicultural Community ............................................................. 211

Część czwarta Praca socjalna – analizy wielokontekstowe Piotr Sałustowicz

Praca socjalna – kolonializacja, etnizacja i transnacjonalizacja Social Work – Colonialization, Ethnicization and Transnationalization .................. 227 Anna Kotlarska-Michalska

Przestrzeń wymiany doświadczeń między teoretykami a praktykami pracy socjalnej. Możliwości i bariery Experience Sharing between Social Work Theorists and Practitioners. Opportunities and Barriers ........................................................................................ 239 Krzysztof Czekaj, Monika Zawartka-Czekaj

Potrzebne i niechciane obszary pracy socjalnej w polskim systemie pomocy społecznej. Nowe obszary w diagnozowaniu problemów społecznych w pomocy społecznej Wanted and Unwanted Areas of Social Work in Polish Social Assistance System. New Areas in the Diagnosis of Social Problems in Social Assistance ....................... 255 Małgorzata Porąbaniec

Wykluczenie społeczne i marginalizacja mieszkańców bloków socjalnych a lokalna działalność pomocowa Exclusion and Marginalization of Residents of Social Blocks and Local Aid Activity .............................................................................................. 283

Spis treści

Beata Szluz

Bezdomność jako wyzwanie dla współczesnej pracy socjalnej Homelessness as the Challenge for the Modern Social Work ................................... 295 Urszula Kazubowska

Rodzina jako swoista przestrzeń w pracy socjalnej – aktualność i perspektywy The Family as the Specific Space in the Social Work – The Topicality and Prospects ..................................................................................... 305 Karolina Klimek-Mirosław

Pedagogiczny wymiar aktywności pracowników socjalnych Pedagogic Dimension of the Activity of Social Workers .......................................... 319 Anna Piech

Formy przeciwdziałania zjawisku wykluczenia społecznego na przykładzie Centrum Integracji Społecznej „INTEGRO” w Lublinie Forms of the Phenomenon Countering of Social Exclusion on an Example of Social Integration Centre “INTEGRO” in Lublin ...................... 325 Aneks ................................................................................................................. 337 Lorraine Filion

Międzynarodowe Stowarzyszenie francuskojęzyczne osób pracujących z rodzinami niepełnymi AIFI Przewodnik dobrych praktyk w mediacji rodzinnej na odległość i międzynarodowej ..................................................................................................... 339 Wykaz autorów ............................................................................................... 351 Bibliografia ........................................................................................................ 353 Spis tabel i wykresów ..................................................................................... 375

Ewa Marynowicz-Hetka

XIX Zjazdowi Polskiego Stowarzyszenia Szkół Pracy Socjalnej, który odbył się w dniach 20–21 października 2009 roku na Uniwersytecie Marii Skłodowskiej-Curie w Lublinie, towarzyszyło seminarium naukowe pt. Wielość przestrzeni w pracy socjalnej – związki kontekstów teoretycznych i praktycznych. Debata na ten temat zapisała się w naszej pamięci nie tylko jako bogata w treści, ale również w wybitnych specjalistów, którzy w sposób bezpośredni bądź pośredni towarzyszyli nam w pracy stowarzyszeniowej. Należy podkreślić szczególnie obecność Profesora Lecha Witkowskiego – wybitnego filozofa edukacji, którego wystąpienia na naszych Zjazdach (w Szczecinie, Rzeszowie i Lublinie) wzbogacają nas w filozoficzną refleksję nad praktyką pracy socjalnej, kształceniem do tego obszaru oraz stanowią wyjątkową inspirację do badań nad tym obszarem aktywności. Współuczestnictwo w Zjeździe reprezentantów podejmujących namysł nad polem pracy socjalnej z punktu widzenia różnych wymiarów, poczynając od perspektywy metateoretycznej, a na uwagach metodycznych kończąc, jest najlepszym wskaźnikiem spełniania przez nasze Stowarzyszenie celu łączenia i integrowania tych wszystkich, którzy mają coś do powiedzenia na temat kształcenia do pracy socjalnej, jej praktyki i badań nad tym polem, niezależnie od reprezentowanej specjalności i przygotowania zawodowego. Podejmowane przez Lecha Witkowskiego zagadnienie dwoistości zjawisk edukacyjnych pozwala również wzbogacić rozpatrywanie złożoności problematyki socjalnej. Niedawno wydana obszerna monografia podejmująca refleksję na te-

Praca socjalna. Kształcenie – działanie – konteksty

mat dylematów autorytetu (Witkowski, 2009b) powinna być z uwagą studiowana także w środowisku nauczycieli, badaczy i praktyków pracy socjalnej. Odniesienia do niej stanowiły podstawowe kategorie analizy dokonanej przez Profesora Lecha Witkowskiego na ostatnim seminarium towarzyszącym XIX Zjazdowi. Wyjątkowym gościem tego Zjazdu była również Lorraine Filion – Kierownik Centrum Mediacji przy Sądzie Najwyższym prowincji Quebek w Kanadzie, która w swym wystąpieniu plenarnym przybliżyła nam swoje poglądy na temat związków pracy socjalnej z mediacją. Tym samym zainaugurowała tę część naszej debaty zjazdowej, która mogła odnosić się do praktycznych zastosowań jednej z głównych funkcji pracy socjalnej, zwłaszcza jej wymiaru społecznego, to jest funkcji mediacyjnej (bliżej na ten temat zob. Marynowicz-Hetka, t. I, 2006, 2007, 2009, s. 355–363). Szczególnego znaczenia nabrało podkreślenie wysokich kompetencji metodycznych tych, którzy stosują podejście mediacyjne w swej aktywności, jak również tych, którzy stosują mediację jako technikę rozwiązywania sytuacji trudnych. W omawianym rozumieniu mediacja, a także samo to podejście stosowane w działaniu społecznym, jest niczym innym jak tworzeniem instytucji symbolicznej i procesem rozdzielania oraz łączenia, w którym ważne staje się równoważenie stosunków władzy w danym środowisku życia jednostki (Imbert, 1992). Przykład takiej perspektywy rozumienia mediacji transgranicznej i na odległość znajduje się w dołączonym do niniejszej publikacji Aneksie – przewodniku opracowanym przez ekspertów tej praktyki, desygnowanych do opracowania przez L’Association Internationale Francophone des Interventions Auprés des Familles Séparées (AIFI), którego założycielem i pierwszym prezydentem jest Lorraine Filion. Należy zaznaczyć, że namysł nad tak pojmowanym podejściem mediacyjnych odpowiadał tematyce seminarium towarzyszącemu XIX Zjazdowi, która odwoływała się do kategorii przestrzeni, a dokładniej – do jej postrzegania „pomiędzy”. Tak też rozumie się mediację i podstawową rolę tego, kto ją prowadzi. Mediator jest tym „trzecim”, jest usytuowany „pomiędzy”. Seminaria zjazdowe, pełniąc ważną funkcję komunikacji społecznej, mogą także sprzyjać uświadomieniu sobie swojego punktu widzenia na temat pracy socjalnej pojmowanej jako zespół podejść teoretycznych czy też jako pewien rodzaj praktyki. Obserwując rozwój dyskusji, której ślady odnajdujemy w literaturze przedmiotu poświęconej pracy socjalnej, możemy mieć niejednokrotnie wątpliwość, co wybrać, jakie podejście teoretyczne jest/może być najsłuszniejsze? Jakie rozwiązania praktyczne są/będą najskuteczniejsze? I może najważniejsze pytanie: jeśli już wybierzemy tę drogę, to jak ustrzec się przed fundamentalizmem w propagowaniu idei (jedynie słusznej) i praktyki (jedynie skutecznej), czyli pytanie, które często sobie stawiamy, dotyczy tego, jak pogodzić wymóg uważności analizy i respektu dla każdego publikowanego/wyrażanego poglądu z koniecznością selekcjonowania lektur oraz stanowisk teoretycznych i praktycznych. Ten proces, jak dobrze wiemy, jest niezwykle żmudny i długotrwały, zwłaszcza gdy interesuje

E. Marynowicz-Hetka. O wielości przestrzeni refleksji...

nas nie tylko to, jaka jest praktyka, jaka jest wiedza na temat tej praktyki, lecz także jak kształtują się relacje między tymi obszarami, przede wszystkim zaś (gdy interesuje nas to, w jaki sposób kształcić) jak kształtować do badania i działania w owej praktyce. Złożoność pola praktyki pracy socjalnej wymaga w istocie perspektywy transwersalnej, łączącej dyscypliny humanistyczne i społeczne w przestrzeni edukacji do tego pola praktyki. Zwykle staramy się, aby każde seminarium towarzyszące Zjazdowi pełniło funkcję integrowania i łączenia wielości. Pamiętajmy jednak o tym, że o poziomie dyskusji decydują sami uczestnicy zgłaszający te a nie inne problemy i tak a nie inaczej je analizujący. Tak tworzony program seminarium towarzyszącego każdemu Zjazdowi w pewnym sensie odzwierciedla poziom dyskusji o pracy socjalnej w Polsce. Pozwala także na ocenę rozdźwięku między codzienną praktyką pracy socjalnej a refleksją nad nią. Istotne jest jednak to, aby odkrywanie nowych problemów do analizy i badań było poprzedzone studiami o dotychczasowych dokonaniach. Taką możliwość dają właśnie coroczne seminaria towarzyszące Zjazdom dokumentowane w postaci publikacji. Przygotowywanie Zjazdu jest procesem. Szczególnie dużo czasu zajmuje ustalenie tematyki seminarium, które w rezultacie jest wypadkową oczekiwań i wyobrażeń wielu stron: organizatorów, zarządu i uczestników. Z jego formułowaniem wiążą się dylematy sprostania wielu funkcjom niemożliwym do pogodzenia, takim jak: zrzeszanie, spełnianie oczekiwań, promowanie ośrodka głównego organizatora i temu, co najważniejsze w długoletniej działalności, rozwojowi refleksji/wiedzy o pracy socjalnej i kształceniu do niej. Mamy tu wyraźnie obserwowaną dwoistość celów (bieżące i finalizujące), która narzuca i wyznacza ramy naszego postępowania. Fuzja dwu wymiarów temporalnych (tu i teraz oraz długiego trwania) jest w zasadzie niemożliwa do osiągnięcia. Także w naszym Stowarzyszeniu ta dwoistość jest widoczna. Można przewidywać, że będzie coraz bardziej różnicować środowisko. Seminaria, które towarzyszą Zjazdom, mogą zachęcać do udziału w nich z uwagi na swoją pojemność i otwartość na wielość/różnorodność. Jednak bardziej „wysmakowanych” badaczy pracy socjalnej mogą niepokoić nadmierna otwartość i niespecyficzność podejmowanej problematyki, zwłaszcza niezbyt jasno określony punkt widzenia. Jest to dylemat, nad którym warto się zastanowić, szukając innych rozwiązań organizacyjnych. Póki co, chcąc pogodzić oczekiwania i aspiracje, przyjmujemy, że program seminarium stanowi efekt łączenia swobodnych zgłoszeń z ukierunkowanymi zaproszeniami wybitnych badaczy. Problematyka seminarium towarzyszącego XIX Zjazdowi PSSPS (Wielość przestrzeni pracy socjalnej – związki kontekstów teoretycznych i praktycznych) koncentrowała się wokół idei dwóch, a nawet trzech wymiarów pracy socjalnej, jej praktyki i podejść teoretycznych, epistemologicznych oraz trzeciej drogi: konstruowania wiedzy profesjonalnej. Na tym tle szczególnego znaczenia nabrało usytuowanie problemów „pomiędzy”, wyrażone w tytule jako „wielość przestrzeni”. Wyodrębniono:

Praca socjalna. Kształcenie – działanie – konteksty

• przestrzeń edukacyjną, jej kształtowanie, wyobrażenia i praktykę; • przestrzeń refleksyjnej praktyki pracy socjalnej, analizowaną w odniesieniu do kontekstów teoretycznych z punktu widzenia interdyscyplinarnego; • przestrzeń działania społecznego, analizowaną w kontekście sił ludzkich środowiska społecznego i tych jego aspektów, które warunkują jakość działania. Tak zarysowane ramy generowały wiele nurtów zasługujących na uwypuklenie w dyskusji seminaryjnej, których ślad znajdujemy również w tym tomie. Są nimi następujące pytania: • Jakiego rodzaju konfiguracje związków kontekstów teoretycznych i praktycznych można wyróżnić? Można tu obserwować wyraźną oscylację: od rozdzielenia pełnego do przepływu zupełnego, czyli jest to pytanie o związki teorii z praktyką oraz o drogi konstruowania teorii pracy socjalnej. • W jaki sposób obecna jest praca socjalna w owych oscylujących konfiguracjach związków tworzonych w przenikaniu trzech wcześniej wymienionych przestrzeni (edukacyjnej, refleksyjnej praktyki i działania społecznego)? Można założyć, że w przestrzeni edukacyjnej jest obecna jako wiedza, którą się przekazuje w toku nauczania i kształcenia, bądź też jako wiedza podzielana, w mniejszym zaś stopniu jako wiedza, którą się wspólnie tworzy w toku partycypacji wszystkich podmiotów danej aktywności. W przestrzeni refleksyjnej praktyki praca socjalna obecna jest jako wiedza współtworzona w debacie tych, którzy pracują w polu pracy socjalnej z udziałem tych, którzy zajmują się kształceniem do tego pola i w obszarze badań dla/nad/ w pracy socjalnej. W przestrzeni działania społecznego owe konfiguracje związków kontekstów teoretycznych i praktycznych są wielorakie i wyrażają się fizycznie w zintegrowanym paradygmacie analizy działania (szerzej na ten temat zob.: Marynowicz-Hetka, 2008, s. 17–28). • Jakiego rodzaju związki tych kontekstów można polecić jako sprzyjające przestrzeni refleksyjnej praktyki? Są nimi z pewnością te konfiguracje, które nie zawierają wyraźnej demarkacyjnej granicy między tym, co teoretyczne, a tym, co praktyczne. Raczej charakteryzują się hybrydalnym kształtem i zmiennością, wyrażając tym samym wzajemność wzbogacania oraz konstruowania wiedzy podzielanej przez uczestników aktywności. Kształtowaniu refleksyjnej praktyki sprzyja zwłaszcza stosowanie podejścia partycypacyjnego do poznawania złożoności tego pola aktywności .

Na ten temat interesujący cykl seminariów badawczych grupujących badaczy i praktyków pracy socjalnej/społecznej organizuje od czterech lat europejskie stowarzyszenie: Centre Europèen de ressources pour la recherche en travail social (CERTS)/European Resource Centre for Social Work Research (ERCSWR). Por. nt. Pensée Plurielle. Parole, Pratiques & Réflexion du social: La recherche partcipative dans le champ du travail social. Aspects épistémologiques (2008) oraz Participative Approaches in Social Work Research/Les approches participatives dans les recherches du travail social (w druku).

E. Marynowicz-Hetka. O wielości przestrzeni refleksji...

• Jakiego rodzaju logiki analizy praktyki można wyodrębnić, zastanawiając się nad polem pracy socjalnej? (szerzej na temat swoistości procesu kształcenia do działania obszarze praktyki zob.: Marynowicz-Hetka, t. I, 2006, 2007, 2009, s. 481–489). Tak zarysowane problemy do dyskusji zachęcają również do przedstawienia własnego stanowiska. Szczególnie przydatne wydaje się uznanie tezy, że konstruowanie wiedzy ma miejsce w relacji (często interakcji) z polem praktyki, a ściślej – z podmiotami działającymi w tym polu. Pojęcia „wiedza” używam tutaj w znaczeniu przyjętym przez J.-M. Barbiera (2006, 2009, s. 1081–1108), czyli „wiedzy naukowej”, pojmując ją jako zespół uogólnionych konstruktów teoretycznych stanowiących rezultat owej podzielanej i doświadczanej przez pedagoga-badacza i pedagoga-praktyka sytuacji przefiltrowanej przez uznane koncepcje teoretyczne i epistemologiczne. Pomijam inną kategorię wiedzy, bardzo istotną dla poczucia sprawstwa i świadomości działania w polu praktyki, którą jest „wiedza przyswojona” czy „wiedza własna”. Proces jej powstawania jest niezwykle złożony i wymaga reinterpretacji doświadczeń praktycznych oraz odwołań do znanych i uznanych tez wiedzy uogólnionej (por. także bardzo inspirujący tekst Lecha Witkowskiego na temat koncepcji działania J.-M. Barbiera: Witkowski, 2009a, s. 291–315). Cechami specyficznymi takiego postrzegania procesu konstruowania wiedzy są więc: relacyjność, procesualność, temporalność (trwanie i nieciągłość) i kontekstowość (usytuowanie w kontekście społecznym). Te cechy wyznaczają także zakres praktyczności danej dyscypliny, jak również jego granice i możliwości ich przekraczania. Tak sformułowana teza znosi tradycyjny podział na teorię i praktykę. Te stanowiska są obecne zwykle z zaakcentowaniem perspektywy epistemologicznej i metodologicznej (np. interakcjonizm symboliczny czy tak ważna ostatnio w europejskiej pracy socjalnej perspektywa badań partycypacyjnych, spożytkowująca partnerstwo praktyki/-ów) , które można określić jako aktywizujące zarówno tych, którzy „pracują w nauce”, jak i tych, którzy z niej korzystają. Ten nurt związany jest z procesami poznania rzeczywistości, a nie tylko jej zrozumienia, i odnajduje swoje źródło w odrzuceniu pozytywistycznego modelu poznania. Oczywiście warto stale stawiać pytanie, czy takie stanowisko nie jest jedynie złudnym pomysłem, który może zaprowadzić nas na manowce, a jeśli nawet nie, to czy nie utrudni tego, by refleksja dla, w i nad praktyką stawała się na tyle uogólniona i na tyle wyrażona w precyzyjnym języku, by wzbogacała jej dyskurs. Tę dwoistość stale warto mieć w wyobraźni. Ukierunkowanie debaty umożliwiającej namysł nad napięciami między kontekstami teoretycznymi i praktycznymi sytuuje naszą analizę „pomiędzy” i wska

Między innymi temu zagadnieniu poświęcono szóste seminarium badawcze stowarzyszenia CERTS, które odbyło się w grudniu 2009 roku w Helsinkach pod hasłem: Participation and Partnership in Social Work Practice Research.

Praca socjalna. Kształcenie – działanie – konteksty

zuje na konieczność obmyślenia (nowego) projektu kształcenia do tak pojmowanej (stale w procesie) materii. W różnych środowiskach akademickich powstaje wiele nowych pomysłów sprzyjających kształtowaniu dyspozycji myślenia kompleksowego. Warto je ukazać, jak również popularyzować formy związków kontekstów teoretycznych i praktycznych widoczne w trakcie seminariów. To jednak może być temat następnego Zjazdu. Przedkładany Czytelnikowi tom stanowi nie tylko zapis dyskusji, która odbyła w trakcie XIX Zjazdu PSSPS, ale został także poszerzony o inne teksty. Wśród nich znaczący dla kształtowania praktyki pracy socjalnej/społecznej i kształcenia do tego obszaru aktywności jest tekst Piotra Sałustowicza, który omawia podstawowe kwestie międzynarodowego wymiaru pracy socjalnej. Znajomość rozwiązań praktycznych pracy socjalnej i koncepcji teoretycznych usytuowanych w odmiennych środowiskach, w różnych kulturach praktyki nie znajduje jedynie argumentacji w zaspokojeniu ciekawości, co i tak robią inni, ale może także sprzyjać konstruowaniu narzędzi analizy tej praktyki, spożytkowujących zintegrowany paradygmat możliwy do zastosowania w odmiennych kulturowo środowiskach. Życzę Czytelnikom tej książki, aby jej lektura przyczyniła się do pogłębienia własnej wiedzy na temat działania w pracy socjalnej, kształcenia do niej i sposobów pozyskiwania sojuszników (sił ludzkich) w tych trzech, wyżej wymienionych przestrzeniach „pomiędzy”, a tym samym dała potwierdzenie sensu obranego kierunku kształcenia do tego pola aktywności. Debata nad bilansem aktywności Polskiego Stowarzyszenia Szkół Pracy Socjalnej w okresie swojego istnienia w ostatnich dwudziestu latach nie będzie mogła pominąć tego tomu przygotowanego przez środowisko lubelskie. Formułowanie zadań Stowarzyszenia na przyszłość będzie odwoływać się do dokonań uprzednich oraz teraźniejszych. Na zakończenie tego krótkiego wprowadzenia pozostaje mi jeszcze wyrażenie słów podziękowań w imieniu społeczności Polskiego Stowarzyszenia Szkół Pracy Socjalnej i własnym za wkład pracy środowiska lubelskiego, zwłaszcza Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, w przygotowaniu XIX Zjazdu i za przychylne dla nas decyzje finansowe, które pozwoliły na opublikowanie w tym tomie zapisu refleksji badaczy/nauczycieli/praktyków pracy socjalnej nad tym polem, który jak zwykle jest usytuowany w czasie i przestrzeni, w konkretnym środowisku.

Zjazd Założycielski Polskiego Stowarzyszenia Szkół Pracy Socjalnej odbył się w Łodzi 9 marca 1991 roku.