2 ปัญญาประดิษฐ์ (ฉบับที่6)
3 “คอมพิวเตอร์ไม่ได้เกิดมาเพื่อสร้างสรรค์ แต่เกิดมาเพื่อทำตามคำสั่ง ของเรา แต่หากเราสั่งให้คอมพิวเตอร์คิดสร้างสรรค์ ผลที่ได้คือ Machine Learning” - Pedro Domingos, สุดยอดอัลกอริทึมพลิกโฉมโลก
4 AI คืออะไร Artificial Intelligence AI (เอไอ) หรือ ปัญญาประดิษฐ์ (ในบทความนี้จะเรียกสลับกันไปสามชื่อนี้) อธิบายโดยง่ายตามชื่อก็คือ สมองมนุษย์เทียม เบื้องหลังคือเป็นการนำชุดของโค้ดหรืออัลกอริทึม (algorithm) มารวมกัน
5 กระบวนการคิดวิเคราะห์ของ AI นั้น ประกอบไปด้วยองค์ประกอบ ย่อยอย่าง Machine Learning (ML) กับ Deep Learning ซึ่งองค์ประกอบทั้ง 2 อย่าง ทำหน้าที่เสมือนสมองของ AI เป็นส่วนสำคัญที่ทำให้เกิดการคิด การเรียนรู้ วิเคราะห์และ ประมวลผลข้อมูล ดังนั้น Machine Learning จึงเป็นส่วน หนึ่งของเอไอ มนุษย์มีหน้าที่เพียงเขียนชุดคำสั่งให้ AI เรียนรู้จาก ข้อมูลเท่านั้น อีกทั้ง ยังต้องมีการ Input ข้อมูล (Data) เข้าไป จำนวนมากสำหรับการเรียนรู้ของสมองกล หากถามว่า AI ใกล้ตัวเราแค่ไหน เปรียบ AI เหมือนอากาศ ที่มีอยู่ รอบตัวเรา แต่เราอาจมองไม่เห็น หรือไม่ได้ตระหนักรู้ว่ามันมีตัวตน และมันก็ได้กลายเป็นสิ่งที่เราต้องพึ่งพาไปแล้วในแทบจะทุกกรณี เว็บ ที่เราใช้งานก็อาจใช้ AI เป็นตัวช่วยคัดกรองเนื้อหา หรือทำงาน เบื้องหลัง รวมไปถึงโซเชียลมีเดียที่เป็นสถานที่รวมตัวของใครหลายคน
6 search engine ก็ใช่ เวลาใช้แอปพลิเคชั่น แล้ว feed แสดงสิ่ง ที่เราดูค้างไว้ หรือคิดว่าเราน่าจะสนใจมาให้ (personalized) AI จะเรียนรู้ความชอบของ user แล้วแสดงผลตามนั้น ทั้งอัจฉริยะ และอัตโนมัติ (automation) นอกจากนี้ยังอยู่ในการแก้คำผิด ทำความเข้าใจคำสั่งจากเสียง คัดเลือกสิ่งที่ (AI คิดว่า) user น่าจะ ชอบ หรือ เวลาเจอคำที่แปลไม่ออก หรือต้องใช้ความช่วยเหลือในการ แปล Google Translate ใครที่ใช้กูเกิ้ลทรานสเลทมานาน (อย่างผู้เขียน ชอบทดลองใช้อยู่เรื่อยหลายปี) จะสังเกตเห็นพัฒนาที่ ก้าวกระโดด และน่าประทับใจ ของเครื่องมือแปลอัตโนมัตินี้ แม้จะไม่ สามารถแทนนักแปลที่เป็นมนุษย์ได้เต็ม 100% ในการแปลกาพย์ กลอน หรือการทำความเข้าใจภาษาที่เป็นโค้ดลับ รหัสลับ ( “ นก อินทรีย์” “มังกร” “ปลาวาฬ” ฯลฯ ) ภาษาที่ซ่อนนัยยะแฝง ต้อง ถอดความอีกชั้นสองชั้นหรือมากกว่า แต่อย่างไรก็ดี มนุษย์ไม่ควร ประมาทเลยแม้แต่น้อย เพราะ AI ฉลาดขึ้นทุกวัน
7 ปัญญาประดิษฐ์ให้ประโยชน์หลากหลาย ดูจากโปรแกรมที่กล่าวไป หน้าที่แล้ว ประกอบกับระบบนิเวศทางเทคโนโลยีที่เอื้อให้เติบโตอย่าง ก้าวกระโดด ส่งเสริมซึ่งกันและกัน ยุค Winter AI ผ่านไปแล้ว ทั้งAI ยังกลายเป็นผู้ช่วยเพิ่มขีดความสามารถของมนุษย์ในหลายมิติ ความคิดที่ว่าเอไอเป็นภัยคุกคามอาจจะเป็นการมองเพียงด้านเดียว และปราศจากมิติ เหมือน มีด หากนำมาใช้หั่นผักแล่เนื้อ สับตัดข้าวของให้ใช้สอยได้ มีด นั้นมีคุณฉันใด หากนำมีดมาใช้ในการประหัตประหารทำร้าย มีดก็มี โทษฉันนั้น ดังนั้น เอไอจะเป็นคุณหรือโทษ ขึ้นอยู่กับผู้ใช้และผู้สร้าง
8 เทคโนโลยีที่ใกล้เคียงกับการเมืองค่อนข้างมาก คือ เทคโนโลยี เบื้องหลังความสำเร็จของอดีตประธานาธิบดีโอบาม่า Big Data เป็นตัวช่วยให้เขาคว้าชัยชนะในการเลือกตั้งประธานาธิบดี ข่าวที่ปัญญาประดิษฐ์ Alpha Go เอาชนะมนุษย์ในการแข่งขัน หมากรุกได้ เรียกเสียงฮือฮาและทำให้ AI กลายเป็นที่รู้จักมากขึ้น หัวข้อที่มีการถกเถียงกันอย่างแพร่หลายในปัจจุบัน ครอบคลุมหลาย หัวข้อไม่ว่าจะการแทนที่ทักษะและตำแหน่งงาน ความสะดวกสบาย จากการประยุกต์ใช้ปัญญาประดิษฐ์ในสินค้าเทคโนโลยีจนทำให้เกิด ความกังวลว่าความสะดวกสบายมากไปนี้ จะทำให้มนุษย์กลายเป็น
9 ง่อยไปหรือไม่ เพราะไม่ต้องทำอะไรมากมาย ก็มีหุ่นยนต์ทำให้หรือช่วย อำนวยความสะดวกให้หมดเลย ปัญญาประดิษฐ์ถูกโปรแกรมให้เรียนรู้ user ที่ใช้งาน เรียนรู้ พฤติกรรม แนวโน้ม ความชอบไม่ชอบต่างๆ ความสะดวกสบายเพียง ปลายนิ้วคลิกนี้ แฝงมาด้วยการลดบทบาทของมนุษย์ ทั้งแรงกาย แรงใจ แรงสมอง แม้จะประหยัดเวลา กำลังไปทำอย่างอื่นได้อีกเยอะ แต่ที่ตลกร้าย คือ จะเหลืออะไรให้มนุษย์ทำอีกหรือไม่ ในเมื่อ ปัญญาประดิษฐ์ทำให้และทำได้(เกือบ)หมดแล้ว? อีกสิ่งที่น่าคิดไม่แพ้กัน คือ การที่ AI รู้จักรู้ใจ user มากถึงเพียงนั้น จะแปลว่า AI มีข้อมูลของ user มากเกินไปหรือไม่ และการรู้ข้อมูล มากไป จะนำมาซึ่งอันตรายหรือไม่ ผลกระทบของการรู้มากไป จะเป็น ทั้งผลดีและผลเสียในเวลาเดียวกัน ข้อดีคือ สะดวก ข้อเสีย คือ ถ้าถูก แฮคข้อมูล และข้อมูลนั้นถูกนำไปใช้ในทางที่ผิด
10 " หนึ่งข้อเสียที่เด่นชัดของ AI คือ รู้มากไป" หลายวงการตื่นตัวกับความอัจฉริยะของปัญญาประดิษฐ์ ไม่ว่าจะ การแพทย์ ศิลปะ กฎหมาย การศึกษา ฯลฯ ด้านหนึ่ง AI ช่วยอำนวย ความสะดวกให้งานของแต่ละสาขาอาชีพสะดวกราบรื่นได้มากขึ้น ใน อีกด้านหนึ่ง การที่ AI เรียนรู้จากสาขาวิชาต่างๆเหล่านั้น ด้วย ความสามารถเรียนรู้ด้วยตนเอง (Machine Learning) ก็ เป็นไปได้เหมือนกันว่า AI จะมีความสามารถเทียบเท่าหรือใกล้เคียง กับผู้เชี่ยวชาญในสาขาวิชานั้นๆ
11 ช่วยไปช่วยมา จะกลายเป็นว่าขโมยงานนั้นมาทำเสียเลย ในช่วงแรก AI อาจจะเป็นผู้ช่วย (enhance) ไปก่อน ซึ่งการที่ AI จะ ยกระดับไปถึงขั้นแทนที่โดยสมบูรณ์ (fully replaced) ต้องดูเป็น รายอุตสาหกรรมไปว่า งานที่ทำนั้น ต้องใช้ความเป็นมนุษย์มากแค่ไหน ความเป็นมนุษย์ ซึ่งปัญญาประดิษฐ์ไม่มีทางก้าวไปถึง หรือ ก้าวไปถึงก็ ไม่มีทางได้รับการยอมรับหรือนำมาใช้จริง จากประเด็น Alpha Go เอาชนะแชมป์หมากรุกที่เป็นมนุษย์ ทำ ให้เราตั้งคำถามว่า เป็นเพราะสมองมนุษย์มีข้อจำกัด
12 (limitations) หรือเพราะปัจจุบันเรายังใช้ สมองไม่เต็มศักยภาพ สูงสุด ซึ่งเป็นโจทย์ที่มนุษย์ต้องเรียนรู้หาวิธีในการทลายข้อจำกัดของ สมองนี้ อีกคำถามคือ จะมีการพัฒนา AI ถึงขั้นไหน ฉลาดกว่า เหนือกว่า มนุษย์ในบางด้านก็จริง เช่น คำนวณ ประมวล ด้านที่ต้องใช้ input ข้อมูลเยอะๆ แต่บางด้านก็อาจไม่สามารถแทนที่ได้เลย เช่น อารมณ์ ความรู้สึก หรือด้านคุณธรรมจริยธรรม ฯลฯ การนำมาปรับใช้จริง (implementation) จะมากน้อยแค่ไหน แม้ AI จะฉลาดล้ำ ประสิทธิภาพสูง แต่นั่นก็ไม่ได้หมายความว่าจะมี การนำมาใช้ในวงกว้างอย่างแพร่หลาย เพราะผลกระทบที่ตามมา (unintended consequences) การตอบสนอง การให้การยอมรับต่อ AI จะเป็นอย่างไร อย่างที่กล่าว ไปว่า แม้ AI จะเก่งกาจขั้นเทพแค่ไหน ไม่ใช่ทุกคนที่จะได้ประโยชน์
13 หรือได้รับผลดีจากการพัฒนาปัญญาประดิษฐ์ กล่าวอย่างหยาบที่สุด คือ ตำแหน่งงานที่จะมีการแทนที่ด้วยปัญญาประดิษฐ์ ถ้าคุณเป็นหนึ่ง ในนั้น คุณจะยังตื่นเต้นกับการพัฒนาสมองกลอัจฉริยะนี้อีกหรือไม่? คำถามที่ว่าปัญญาประดิษฐ์จะเข้ามามีบทบาท ‘มากแค่ไหน’ แต่ มนุษยชาติ ยังต้องรอดูกันต่อไป เพราะตัวแปรเยอะเหลือเกิน ไม่ใช่แค่ ฝั่งผู้สร้าง ผู้พัฒนาเท่านั้น แต่ยังมีฝั่งผู้ใช้งานอีกด้วย เลิศเลอแต่ไม่ได้ รับการนำมาปรับใช้จริงก็เท่านั้น AI as a villian? ภาพจำที่ไม่ดีนัก ดูจาก Blockbuster ฝั่งตะวันตก
14 หากใครเป็นคอภาพยนตร์ จะจำภาพยนตร์ที่มีตัวร้ายเป็น ปัญญาประดิษฐ์ได้ เช่น I,Robot, Terminator ,Avengers: Age of Ultron, 2001: A Space Odyssey และอีกสารพัด เมื่อเปรียบเทียบกันแล้ว ตะวันตกมีภาพจำปัญญาประดิษฐ์ในด้านมืด มากกว่าด้านสว่าง รวมถึงมหาเศรษฐีเจ้าของบริษัทเทคโนโลยีบางราย ที่ออกมาเตือนว่า AI นั้นอันตรายและมีความเสี่ยงสูง
15 เจ้าของเฟสบุ๊คบอกว่า AI ช่วยกรองเนื้อหาที่อันตราย สแปม มี ประโยชน์ แต่เจ้าของเทสล่าบอกว่า AI คือ วันสิ้นโลก (ที่ตลกร้ายคือ รถเทสล่าใช้ระบบปัญญาประดิษฐ์) ความคิดเห็นที่ต่างกันยิ่งสะท้อนให้เห็นคุณและโทษของ ปัญญาประดิษฐ์ โดยส่วนตัวแล้ว สิ่งที่ควรกลัว ไม่ใช่ปัญญาประดิษฐ์ โดยตัวมันเอง แต่ควรจะกลัว 'ผู้สร้าง' ปัญญาประดิษฐ์มากกว่า เพราะ ในระดับหนึ่ง ปัญญาประดิษฐ์นั้นพัฒนาตัวเองไม่ได้โดย ปราศจากความช่วยเหลือของมนุษย์ผู้สร้าง อีกอย่าง สิ่งที่ input เข้า ไปในปัญญาประดิษฐ์ล้วนมาจากมนุษย์ทั้งสิ้น ด้วยจะรู้ตัวหรือไม่รู้ตัว input data เหล่านั้นมีอคติอยู่ด้วยไม่มากก็น้อย ดังนั้น ปัญญาประดิษฐ์จึงเป็นภาพสะท้อนปัญญาที่มีอคติผสมของมนุษย์ โดยเฉพาะอคติทางเชื้อชาติ และสีผิว
16 เคยมีข่าวที่โปรแกรมอัตโนมัติแบบ AI-based เลือกปฎิบัติต่อคน ผิวสี (people of color) โดยปฏิบัติคล้ายคลึงกับที่คนผิวสีโดน กระทำ เคยมีข่าวรถยนต์แบบไร้คนขับ (driverless car) จากบริษัทหนึ่ง เลือกจะที่ขับชนคนผิวสี ซึ่งปกติแล้วระบบจะต้องจอด หยุดรถ เมื่อ เห็นมนุษย์ หรือวัตถุกีดขวางใดๆที่ระบบได้รับ input เข้าไป (ดู reference) ในทางกฎหมาย ยังอยู่ในระหว่างถกเถียงกันอยู่เลยว่าหากเกิดกรณี รถยนต์แบบขับอัตโนมัติชนคน ใครจะเป็นจำเลย? ผู้เสียหายจะเอาผิด กับใคร? คนขับนั้นไม่มี จะให้โทษระบบ? โทษบริษัท? โทษวิศวกร และทีมงานผู้สร้างระบบ? นี่แค่ชุดคำถามแบบคร่าวๆไม่ได้ลงลึกแต่ อย่างใด
17 จะกล่าวว่าปัญญาประดิษฐ์คือการเลียนแบบความฉลาดของมนุษย์ไม่ ผิด ไม่ต่างจากการสร้างสมองที่สองที่จะช่วยแบ่งเบาภาระได้มากมาย มีอีกสมองเหมือนมนุษย์เชียวนะ แต่มนุษย์เองก็มีด้านอื่นๆที่คาดไม่ถึง ด้วย อคติ ความลำเอียง ความชอบความชัง ฯลฯ สิ่งเหล่านี้ล้วนทำให้ เราต่างเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ และเมื่อมีการ copy สมองมนุษย์ สิ่ง เหล่านั้นล้วนถูกส่งต่อไปด้วย แต่เมื่อส่งต่อให้ AI แล้ว ด้วยความฉลาดล้ำเลิศประหนึ่งเทพเจ้า บวก อคติที่เป็นเหมือนของแถม ลองจินตนาการภาพตาม หุ่นยนต์ที่ฉลาด เก่งปราดเปรื่อง สั่งอะไรไปก็ทำโดยไม่มีปริปากบ่น ไม่มีเหนื่อยล้า ถาม อะไรไปก็ตอบได้โดยไม่รำคาญ สนทนาอะไรด้วยก็ไม่มีการแสดง อารมณ์ความรู้สึก ไม่มีความ subjective แบบที่มนุษย์มี คิดภาพคร่าวๆในหัวแล้ว AI ทั้งน่าประทับใจและน่าพรั่นพรึงอยู่ใน เวลาเดียวกัน ทั้งเก่ง คิดไว ไม่บ่น ไม่เหนื่อย ไม่ปริปาก ไร้ซึ่งอารมณ์ ความรู้สึก มีแต่เป้าหมาย สั่งอะไรก็ทำ ฟังๆดูแล้วก็ดูน่าเลื่อมใส แต่
18 หากมองอีกมุมหนึ่ง สิ่งนี้ถือว่าน่าสะพรึงไม่น้อย เหมือนมนุษย์แต่ก็ ไม่ใช่มนุษย์ ฉลาดเหมือนมนุษย์แต่ไร้ความเป็นมนุษย์ ผู้เขียนเองก็ไม่แน่ว่าจะหาคำใดมาบรรยายให้ตรงกับสิ่งที่คิด เพียงแต่ คิดว่าหากนำสิ่งนี้มาใช้โดยไม่คำนึงถึงผลกระทบที่อาจตามมาโดยไม่ คาดฝัน โลกอาจมีสภาพไม่ต่างจากในภาพยนตร์ดิสโทเปีย ใครอยาก เห็นความเป็นไปได้เพิ่มเติม ลองไปอ่านหนังสือเรื่อง Origin ของ Dan Brown จะเห็นภาพมากขึ้น อย่างที่เคยกล่าวไปในตอนต้นว่า สิ่งที่น่ากลัวกว่าปัญญาประดิษฐ์ คือ มนุษย์ผู้สร้าง หากสามารถควบคุมทุกอย่างไว้ได้ ก็ไม่น่าจะมีปัญหา แต่ หากมนุษย์สูญเสียการควบคุมทั้งหมดไปให้ปัญญาประดิษฐ์ เนื่องจาก ปัญญาประดิษฐ์เรียนรู้ได้เอง เมื่อถึงจุดๆหนึ่ง ก็จะเรียนรู้ต่อได้เองโดย ไม่ต้องมีครูแล้ว เมื่อนั้น สุดจะหยั่งรู้ว่าอะไรจะเกิดขึ้นต่อไป
19 ขนาดในโลกมนุษย์ยังมีคำว่า ศิษย์ล้างครู นับประสาอะไรกับโลกของ หุ่นยนต์ที่ใช้ระบบอัตโนมัติ เราก็ได้แต่หวังว่ามันจะไม่เลวร้ายเกินไป นัก ในเดือนพฤศจิกายน 2022 ที่ผ่านมา OpenAI ได้ปล่อย โปรแกรม ChatGPT โปรแกรมที่ AI โต้ตอบบทสนทนาแบบ real-time ป้อนคำถามอะไรไป ก็จะตอบกลับมาทันที โปรแกรม ดังกล่าวมี user ที่เข้าไปใช้งานใน ChatGPT ทะลุ 1 ล้าน ภายใน 24 ชั่วโมง
20 มาลองดูตัวอย่างที่ตั้งคำถามให้ ChatGPT ตอบกัน มีบางอย่างที่ Google ให้คำตอบได้ แต่ ChatGPT ไม่สามารถตอบได้ เช่น Emily Cooper (ตัวละครใน Emily in Paris) หากไป ถาม Google จะมีข้อมูลขึ้นมาให้ และถูกต้องด้วย สำหรับ ChatGPT พอจะรู้จักตัวละคร Classic อย่าง แฮกริด ตัวละครในแฮร์รี่ พ็อตเตอร์
21 หรือบุคคลสำคัญของสยามประเทศ ก็สามารถให้ข้อมูลได้ คำถามด้านวิทยาศาสตร์ก็สามารถตอบได้ ถามอายุเผ่าพันธุ์มนุษย์ Homo Sapiens อย่างเรา ก็ตอบได้ ดู ไปแล้วมนุษย์อายุน้อยมากเมื่อเทียบกับอายุของ Planet Earth
22 ลองพิจารณาคำถามและการตอบคำถามต่อไปนี้ คิดว่า AI ตอบเป็น อย่างไร แล้วถ้าเป็นเรา เราจะตอบแบบใด คิดเหมือน AI หรือไม่
23
24 ให้คำแนะนำในการทำอาหารได้บ้าง ChatGPT เป็นโปรแกรมที่สามารถช่วยร่างการเขียนเรียงความ หรือบทความในระดับเบื้องต้นได้ สามารถให้มุมมองหรือแนวทางการ คิดที่นำไปต่อยอดได้ แต่ทั้งนี้ ChatGPT เองก็มีข้อจำกัดอยู่ไม่ น้อย เวลาถามอะไรที่เป็นคำถามความคิดเห็นส่วนตัว ความเชื่อ อะไร
25 ที่ไม่มีหลักฐานสนับสนุน หรือคำถามเชิงคุณค่า (ตัดสินว่าอะไรดีไม่ดี เปรียบเทียบอันไหนดีกว่า ฯลฯ) โปรแกรมก็จะบอกว่า ฉันเป็น โปรแกรมที่ได้รับ input มาอีกทีนะจ๊ะ ฉันไม่ได้มี personal belief ใดๆ แต่ทั้งนี้ ต้องดูต่อไป ว่าจะมีการเปลี่ยนแปลงในส่วนนี้ หรือไม่ อย่างไร อย่างไรก็ดี ด้วยตัวผู้พัฒนาโปรแกรมมาจากฝั่ง ตะวันตก ก็ไม่แน่ว่าบางคำถามที่AI ตอบ อาจจะไม่ได้ ‘เป็นกลาง’ บ้างเหมือนกัน ในช่วงนี้ Google อาจจะยังคงเป็น search engine ที่ให้ ข้อมูลได้ครอบคลุมมากกว่าก็จริง แต่คำถามแนวหัวข้อเรียงความ คำถามเชิง discuss คิดว่า ChatGPT เป็นที่พึ่งพาได้มากกว่า แต่ก็ช่วยได้ในระดับหนึ่ง เพราะมีข้อจำกัดในตัวมันเองเช่นกัน ด้วยศักยภาพและการพัฒนาที่ไม่หยุดยั้ง เทคโนโลยีดังกล่าวอาจ กลายเป็นอีกหนึ่งผู้ช่วยสำคัญของมนุษย์ และ/หรือกลายเป็นคู่แข่งเสีย ด้วยซ้ำในบางวงการที่นำระบบปัญญาประดิษฐ์มาทดแทนได้
26 มีประเด็นที่ว่า AI จะมาแย่งงานมนุษย์ มนุษย์ก็ต้องปรับตัว หากมอง ในมุมดีของ AI คือ ในตำแหน่งงานที่มนุษย์ไม่ค่อยอยากจะทำ หรือ ขาดแคลนแรงงาน หาแรงงานยาก AI คือ ทางแก้ปัญหา การมาถึงของ AI สะท้อนให้เห็นขีดจำกัดของความสามารถของ มนุษย์ แต่ก็ทำให้เห็นความพิเศษของมนุษย์ เพราะมีคุณสมบัติ บางอย่างที่ AI ไม่มีหรือไม่อาจมีได้เลย ดังนั้น AI เป็นได้ทั้งผู้ช่วย ของมนุษย์ และคู่แข่งตัวฉกาจ มนุษย์ก็เลือกได้ว่าจะแข่งกับ AI ด้าน สติปัญญา หาวิธีทลายข้อจำกัดของสมอง หรือ จะนำมาช่วยเสริมขีด ศักยภาพ สุดท้ายนี้ขอฝากคำถามไว้คิดต่อ สำหรับผู้อ่าน AI เป็นตัวช่วย หรือ คู่แข่ง?
intelligence-racial-gender-bias/
27 Reference 1. สุดอัลกอริทึมพลิกโฉมโลก ( Pedro Domingos, สำนักพิมพ์ซีเอ็ด) 2. โปรแกรม ChatGPT (OpenAI) 3. บทความเกี่ยวกับปัญญาประดิษฐ์ที่มีอคติ https://time.com/5520558/artificial-