Húsfreyjan 3. tbl. 2020

´ HUSFREYJAN jákvæð og hvetjandi

KVENFÉLAGASAMBAND ÍSLANDS 3. TBL. 71. ÁRG. 2020 VERÐ KR. 1990

Djúp gleði að miðla þekkingu um mikilvægi heimilanna Margrét D. Sigfúsdóttir

Einstakur útsaumur COVID-þrif á heimilum Uppskrift af vináttu

Bökum eigin brauð Kolvetnaminni matur

ISSN 0018-7984

9 770018 798008

03

Íslensk ullarsæng

2

Gæða ull af íslensku sauðfé létt · hlý · góð öndun · vistvæn www.lopidraumur.is

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Efnisyfirlit

5

Leiðari ritstjóra Haust Kristín Linda Jónsdóttir

6

Lífsfylling að vera heima hjá sér Margrét D. Sigfúsdóttir Björg Árnadóttir

13

36

Ritstjórn Húsfreyjunnar Umhverfisvæn stefna og smásagnasamkeppni Kristín Linda Jónsdóttir

14

Listakona: Skrauta - einstök endurnýting Sigríður Júlía Bjarnadóttir Kristín Linda Jónsdóttir

16

Ljóðasamkeppni Húsfreyjunnar Ljóð til að lesa og njóta Kristín Linda Jónsdóttir

18

Fyrsta atkvæði konu á Íslandi Kristín Linda Jónsdóttir

19

Leiðbeiningastöð heimilanna Þrif á tímum COVID-19 Jenný Jóakimsdóttir

21

Kvenfélagasamband Íslands Hugsum í lausnum Jenný Jóakimsdóttir

22

Spurt og svarað: Áhugavekjandi að læra eitthvað nýtt Margrét Einarsdóttir Kristín Linda Jónsdóttir

25

Hamingja Uppskrift að nýrri vináttu Kristín Linda Jónsdóttir

28

Handavinna Húsfreyjunnar Fortíðarþrá í nýjum útfærslum Ásdís Sigurgestsdóttir

36

Matarþáttur Húsfreyjunnar Sígilt og gott í haust og vetur Margrét D. Sigfúsdóttir

39

Matarþáttur: Brauðilmur í húsi mínu Að baka brauð Kristín Aðalsteinsdóttir

42

Matarþáttur: Vani eða val i næringu og matargerð Maturinn minn - minni kolvetni Margrét Guðmundsdóttir

46

Leiðbeiningastöð heimilanna Rabarbari: Heimagert bragðast best Jenný Jóakimsdóttir

48

Heilsa Þegar röddin bilar Dr. Valdís Ingibjörg Jónsdóttir

50

Krossgátan Laufey Barðadóttir

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

14

22

6

28

´ HUSFREYJAN – jákvæð og hvetjandi

AN SV

S MERK

IÐ

Prentgripur 1041 0858

Útgefandi: Kvenfélagasamband Íslands. 3. tölublað, 71. árgangur, september 2020. Tímaritið Húsfreyjan kemur út fjórum sinnum á ári: Í febrúar, maí, september og nóvember. Árgangurinn kostar kr. 5.900 í áskrift, m. vsk.

Hvert blað kostar í lausasölu kr. 1.990. Útgáfustjórn: Guðrún Þóranna Jónsdóttir, Selfossi formaður, Bryndís Birgisdóttir, Suðureyri gjaldkeri KÍ og Kristín Linda Jónsdóttir, Reykjavík ritstjóri.

Ritstjóri: Kristín Linda Jónsdóttir netfang: kristinlinda@huglind.is.

Ritnefnd: Guðrún Þóranna Jónsdóttir, Selfossi formaður, Bryndís Birgisdóttir, Suðureyri gjaldkeri, Eva Hilmarsdóttir Eyjafirði, Margrét Eggertsdóttir Álftanesi, Þóra Sverrisdóttir Austur-Húnavatnssýslu.

Prófarkalesarar: Björg Sigurðardóttir Selfossi og Þórdís Kristjánsdóttir Selfossi. Ábyrgð: Kvenfélagasamband Íslands.

Auglýsingar: Kvenfélagasamband Íslands, kvenfelag@kvenfelag.is, sími 552 7430, husfreyjanauglysingar@gmail.com.

Kvenfélagasamband Íslands: Hallveigarstaðir Túngötu 14, 101 Reykjavík.

Netfang: kvenfelag@kvenfelag.is. Heimasíða: www.kvenfelag.is. Sími 552 7430.

Ljósmyndari Húsfreyjunnar: Silla Páls.

Umbrot og prentun: Prentmet Oddi ehf. - Umhverfisvottuð prentsmiðja.

Húsfreyjan er prentuð á umhverfisvænan pappír

3

Glóðað góðgæti Grillosturinn nýtur sín best vel grillaður eða steiktur. Sjá góð ráð og uppskriftir á gottimatinn.is 4

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Leiðari ritstjóra

Haust

F

jölbreytileiki árstíðanna sem birtist í litbrigðum jarðar og gróðurs, veðráttu og birtu er eitt af því sem er heillandi við landið okkar ástkæra. Nú er haust, bjartar sumarnætur að baki í bili og framundan veturinn með sínum kostum og göllum, lægðagangi og vindum en líka töfrandi stjörnubjörtum, stilltum kvöldum.

Við mannfólkið lögum okkur að árstíðunum, bæði með því að reyna að láta þær ekki setja okkur um of út af laginu en líka með því að njóta þess sem þær bjóða. Aðlögunarhæfni og að eiga auðvelt með að beina athygli sinni að tækifærunum sem núið ber í sér, því jákvæða, fagra og góða hverju sinni, eru sterkir þræðir í listinni að lifa.

Nú á haustdögum er lag að taka sér tíma til að líta yfir eigin heimili. Lagfæra og bæta eitt og annað til að skapa sér sem notalegast hreiður fyrir komandi haust og vetrarmánuði þegar við erum öllu jöfnu meira heima en að vori og sumri. Það er sjálfsagt bæði að nýta sér rómantíska birtu frá lömpum og kertaljósum og hafa við höndina gott vinnuljós til að lesa eða sinna eigin hugarefnum og handverki. Líka að leggja falleg, hlý og mjúk teppi á stóla og í sófa til að vefja sig inn í. Það snýst ekki bara um hvort okkur er kalt eða ekki því að það gefur okkur dýrmæta tilfinningu um öryggi, ró og frið að vefja okkur inn í teppi alveg upp fyrir axlir. Prófaðu bara!

Að undanförnu hafa margir uppgötvað, sumir í fyrsta sinn en aðrir upp á nýtt, hvað það er gefandi og notalegt að prýða heimili sín pottaplöntum, annast þær og njóta þess að sjá þær dafna og blómstra.

Lifandi blóm færa flestum hlýju og gleði og þrátt fyrir að það verði meira myrkur næstu mánuði en þá síðustu á hver árstíð sínar plöntur. Sömuleiðis er nú aftur meira um að fólk vilji njóta hvers konar handverks og lita á eigin heimilum, enda Húsfreyjan 3. tbl. 2020

er það mun eðlilegra umhverfi fyrir manninn en hart svart/hvítt umhverfi. Það er hvorki mikill vandi né sérlega dýrt að mála, einn eða tvo veggi í hlýlegum lit og leyfa sér að njóta handunninna gripa í daglegu lífi, hvort sem það eru litríkar og fallegar heklaðar borðtuskur, útsaumaðir púðar eða prjónuð teppi. Margir hafa nú endurnýjaðan áhuga á mat og matargerð sem tíðkaðist almennt á síðustu öld. Um það vitnar hópurinn Gamaldagsmatur á „facebook,“ þar sem þúsundir fólks deila uppskriftum, myndum og áhuga á gamaldags vínarbrauðum, brauðsúpu og rúllupylsu, svo að dæmi séu tekin.

Nokkrar slíkar uppskriftir er einmitt að finna í tölublaðinu. Í þessu tölublaði er sértaklega fjallað um mikilvægi félagsauðs. Víða um heim hafa heilbrigðisyfirvöld og starfsfólk nú verulegar áhyggjur af einsemd og einmanaleika fólks. Þannig er sérstakt átak í gangi í Danmörku gegn þeirri heilsufarslegu og hamingjuhamlandi vá sem einmanaleiki er og Bretar hafa skipað sérstakan verkefnisstjóra til að vinna gegn einmanaleika meðal þjóðarinnar.

Athugum samt að það er ekki það sama að vera einn og vera einmana. Flest njótum við

þess að eiga okkar einkastundir og þrjú af hverjum tíu heimilum á Íslandi eru heimili fólks sem býr eitt. Það er sem sagt alls ekkert að því að vera töluvert einn en gætum þess samt að mörg okkar munu njóta langra lífdaga og það er sjálfsagt að annast eigin heilsu og líðan af ábyrgð til að við endumst og eldumst sem best bæði okkar sjálfra vegna, fólksins okkar og samfélagsins. Hluti af því er að taka ábyrgð á sinni eigin félagslegri stöðu.

Að hugsa um að bæta gleði í þær samverustundir sem við eigum með fólkinu okkar, að vera félagi í einhvers konar félagsskap og taka virkan þátt, að koma sér upp sínum klúbbi eða hópi, miðað við aðstæður og lífsskeið núna og skapa þannig vináttunni tækifæri.

Bestu óskir um góða heilsu og líðan í haust og vetur.

Kristín Linda Jónsdóttir ritstjóri

5

Viðtal

Lífsfylling að vera heima hjá sér Margrét Dóróthea Sigfúsdóttir

Þ

Texti: Björg Árnadóttir · Myndir: Silla Páls og úr einkasafni

að væri ekki á neinn hallað þótt viðmælandi Húsfreyjunnar að þessu sinni væri kölluð Húsfreyja Íslands! Fullu nafni heitir hún þó Margrét Dóróthea Sigfúsdóttir og hefur verið skólameistari Hússtjórnarskólans í Reykjavík síðastliðin tuttugu og tvö ár. Margrét er ákaflega fróð um allt sem lýtur að heimilishaldi enda hefur hún bæði menntun á sviðinu og reynslu af margvíslegum störfum sem tengjast rekstri heimila. Við hittum Margréti einn sólríkan sumardag í fallega húsinu sem hýsir þá merku starfsemi sem Margrét stýrir.

Sólvallagata 12 var á sínum tíma stærsta steinsteypta einbýlishús landsins. Húsið hét Sólvellir og dregur gatan nafn sitt af heiti þess. Hússtjórnarskólinn í Reykjavík hefur frá stofnun, árið 1941, verið til húsa í þessari virðulegu byggingu sem full er af andblæ fyrri tíma. Anddyrið er marmaramálað og myndir málaðar á veggi fyrir ofan dyr. Annað sem einkennir þetta óvenjulega skólahús er merkilegt safn málverka á veggjum. Þeir eru hér allir; Ásgrímur, Scheving, Blöndal og Briem. „Flest verkanna á veggjunum hér eru annaðhvort gjafir eða keypt fyrir peninga sem gamlir nemendur gáfu í listaverkasjóð skólans. Skólastjórarnir keyptu svo verkin fyrir peningana en þetta var allt fyrir mína tíð“ segir Margrét. Ættir og uppruni Skrifstofu Margrétar prýðir mynd eftir Jóhann Briem af litfögru sauðfé. Líklega hefur fjárreksturinn sem fór í gegnum fæðingarbæ Margrétar á haustin verið öllu meira í sauðalitunum, en Margrét er fædd á Selfossi árið 1947, næstelst sex systkina.

6

„Selfoss var bara lítið þorp með sauðfé og kúm í túnum þegar ég var að alast upp.

Nú verð ég að spyrja þau sem segjast vera þaðan að nafni afa þeirra eða ömmu af því að ég þekki orðið bara gamalt fólk á Selfossi!“ Foreldrar Margrétar voru Ragnheiður Esther Einarsdóttir fædd 1916 og Sigfús Sigurðsson fæddur 1922. Ragnheiður Esther var fædd og uppalin í Reykjavík.

Hún var af Reykjaætt í móðurætt en faðir hennar var frá Stokkseyri. Sigfús var frá Hrísdal í Snæfells- og Hnappadalssýslu, ættaður frá Hjarðarfelli. „Faðir minn vann hjá Kaupfélagi Árnesinga, fyrst sem afgreiðslumaður en síðar deildarstjóri. Hann var mikill íþróttamaður, keppti bæði í kúlu- og kringlukasti á lands- og héraðsmótum og auk þess á Ólympíuleikunum í London árið 1948 þar sem hann komst í úrslit og varð í tólfta sæti. Sigfúsarnafnið er komið frá Sigfúsi Eymundssyni en seinni kona Sigfúsar var ömmusystir pabba. Þau hjónin gáfu Kristjönu og Hjörleifi, ömmu og afa föður míns, jörðina Hofstað í Snæfells- og Hnappadalssýslu í brúðar-

gjöf. Móðir mín stofnaði og rak hárgreiðslustofuna Lótus í Reykjavík áður en hún flutti á Selfoss þar sem hún rak hárgreiðslustofu árum saman. Ég held að hún hafi lengi vel verið eina hárgreiðslukonan á Suðurlandi og öðru hverju fór hún með allt hafurtaskið í Vík í Mýrdal til að klippa og krulla konur í byggðalaginu með permanenti. Okkur krökkunum þótti það ekki amalegt af því að þegar mamma var ekki heima fengum við oft pylsur í matinn og kartöflumús með.“ „Au-pair“ í Ameríku Margrét segist ekki hafa verið mikið heima eftir sextán ára aldur. „Eftir skyldunám á Selfossi var ég einn vetur við Húsmæðraskólann á Laugavatni áður en ég átján ára gömul fór sem „au-pair“ til Bandaríkjanna. Ég dvaldi hjá yndislegri fjölskyldu í Scarsdale í New York fylki. Hlutverk mitt var að sjá um tvo unga drengi, elda allar máltíðir dagsins auk þess að sjá um hluta heimilisstarfanna en í fjölskyldunni voru líka fimm dætur á aldrinum tólf til tuttugu og eins. Þær urðu bestu vinkonur mínar. Það Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Jákvæðni og gleði virðast vera aðalsmerki Margrétar sem iðulega bætir orðunum „Það var gaman“ aftan við frásagnir af lífi sínu og störfum.

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

7

„Ég finn djúpa gleði í því að miðla þekkingu um mikilvægi heimilanna í sam­félaginu og gildi þess að lifa heilbrigðu lífi, vera glöð og hamingjusöm, finna innri frið og kunna að vera ein með sjálfri mér. Það leiðist engum sem kann að vekja upp gleðina og hamingjuna hið innra. Sjálfri hefur mér aldrei leiðst, ég skil ekki orðið,“ segir Margrét.

var svo mikið um að vera á heimilinu að mig langaði aldrei út. Á kvöldin gláptum við saman á sápur sem var upplifun fyrir mig sem hafði alist upp án sjónvarps. Á þriðjudögum átti ég frí og fór þá yfirleitt niður á Manhattan þar sem ég gat gengið um allan daginn og farið svo kannski á bíó í Radio City Music Hall. Á þessum tíma vogaði maður sér ekki inn í hverfi eins og Chinatown og Harlem af ótta við glæpi nema í skoðunarferð í rútu með ferðamönnum og leiðsögumanni. Ég dvaldi í Bandaríkjunum í ár í góðu yfirlæti en

man bara einu sinni eftir að pantað væri við mig símtal að heiman í gegnum Talsamband við útlönd. Það var ekki mikið verið að hringja á milli landa í þá daga.“ Kalt borð á Hveravöllum Eftir Ameríkudvölina hóf Margrét nám við Hússtjórnarkennaraskóla Íslands sem þá var til húsa í Hlíðahverfinu í Reykjavík þar sem Margrét hefur búið lungann úr lífinu. Eftir nám í þrjá vetur og eitt sumar útskrifaðist hún með kennsluréttindi í framhaldsskóla.

„Stúlkur urðu að vera búnar með nám í hússtjórnarskóla til að komast í Hússtjórnarkennaraskólann. Sumarið sem við vorum við nám í Hússtjórnarskólanum á Laugarvatni lærðum við mikið í garðyrkju og vorum allt sumarið með unglingsstelpur í æfingakennslu. Eitt sinn fórum við í þriggja daga ferð upp á hálendið til að tína fjallagrös sem áður fyrr höfðu verið mikilvæg fæða. Fjallagrösin voru síðar seld í verslun Náttúrulækningafélags Íslands. Daginn fyrir grasaferðina hafði verið boðið upp á kalt borð fyrir foreldra ungu stúlknanna sem verið höfðu hjá okkur í æfðingakennslu og voru að ljúka dvölinni. Afgangnum af matnum var svo bara pakkað niður og farið með á Hveravelli. Ég man eftir undrunarsvipnum á erlendu ferðamönnunum þegar við drógum fram veisluborð með skreyttum laxi og rækjum í hlaupi“ segir Margrét og brosir að minningunni. Jákvæðni og gleði virðast vera aðalsmerki hennar og iðulega hnýtir hún orðunum „Það var gaman“ aftan við frásagnir af lífi sínu og störfum. „Skóladagurinn var langur í Hússtjórnarkennaraskólanum og við vorum eiginlega alltaf saman þessi þrjú ár. Hópurinn varð því afar þéttur og við hittumst ennþá

Margrét ásamt Sigurði Petersen eiginmanni sínum.

8

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

einu sinni á ári og þá nokkra daga í senn. Þær komu í sumar í bústað dóttur okkar hjóna við norðanvert Þingvallavatn. Samveran við þessar stelpur er mér afar mikils virði.“ Dömufrí á Gullfossi Eftir útskrift tók Margrét að sér ráðskonustörf, fyrst við sjúkrahúsið á Selfossi en síðan við Hjúkrunarskóla Íslands þar sem hún kenndi líka næringarfræði. „Þá var ég gift kona og komin með tvö börn en á þessum tíma fengu giftar konur ekki inni með börn sín á leikskólum svo að þetta var erfitt fyrir mig, ekki síst af því að ég var sjómannskona sem þurfti að standa í öllu að mestu ein. Ég var samt svo heppin að búa árum saman í sama húsi og systir mín auk þess sem bróðir okkar bjó hjá okkur þegar hann var við nám í Háskóla Íslands.“ Eiginmaður Margrétar, Sigurður Petersen, er fæddur í Reykjavík árið 1945 en ólst upp á Stokkseyri. Móðir hans er frá Suðurey í Færeyjum en föðurættin úr Skagafirði. Sigurður var á sjó á árunum 1964 til 2000, að frátöldum þremur vetrum þegar hann stundaði nám við Stýrimannaskólann. Þegar hann kom í land hélt hann áfram að starfa hjá Samskipum til ársins 2013. „Ég fann hann um borð í Gullfossi í vorferð skipsins árið 1971. Það var mikið fjör í ferðinni og Hermann Ragnars hélt uppi skemmtidagskrá með dansi öll kvöld. Þegar hann boðaði dömufrí bauð ég Sigurði upp. Við höfum dansað saman síðan! Föðuramma mín varð ósköp glöð þegar ég giftist manni sem heitir Sigurður af því að hún hafði verið svo hamingjusöm með sínum manni sem einnig hét Sigurður.“ Sigurður og Margrét eiga tvö börn.

Dóttir þeirra, Esther Ágústa Berg, varð fimmtug í sumar en hún er starfsmaður og hluthafi í EY á Íslandi sem er leiðandi fyrirtæki á heimsvísu á sviði endurskoðunar, skattamála og ráðgjafarþjónustu.

Sigfús Sigurðsson er fimm árum yngri, fyrrum handboltakappi en nú fisksali. Líklega á hann ekki langt að sækja áhugann á fisksölu, verandi sonur sjómanns og hússtjórnarkennara.

Djúpa laugin Árið 1976 hóf Margrét störf við Hússtjórnarskólann í Reykjavík, fyrstu önnina sem stundakennari en síðan sem fastráðinn kennari til vorannar 1984 en Húsfreyjan 3. tbl. 2020

„Hlutverk skólans er að kenna ungu fólki að bjarga sér sjálft í daglegu lífi, þrífa sig, elda og vinna með höndunum. Hannyrðum fylgir svo mikil hugleiðsla. Við dettum inn í annan heim þegar við höfum eitthvað á milli handanna,“ segir Margrét. Á heimasíðu skólans má sjá að markmið hans eru að veita menntun sem nýtist í daglegu lífi og er góður undirbúningur undir frekara nám og störf í ýmsum greinum samfélagsins. Einnig að nemendur læri vandvirkni og að sjálfstraust þeirra og frumkvæði aukist. þá fór hún að kenna matreiðslu og næringarfræði við Menntaskólann í Hamrahlíð. Þar starfaði hún með skemmtilegu samstarfsfólki til haustins 1998. MH hafði aðgang að eldhúsi Kennaraháskólans við Háuhlíð en nemendum hans kenndi Margrét gerbakstur og fiskrétti. „Mér þótti afar ánægjulegt að kenna ungu menntaskólakrökkunum. Matreiðsluáfangann valdi enginn nema hafa á honum sérstakan áhuga af því að nem-

endur þurftu sjálfir að borga fyrir hráefnið.“ Seinna bætti Margrét við sig hálfu starfi sem ræstingarstjóri Hótel Sögu en sumarið 1998 urðu þáttaskil á starfsævinni. Hún rakst á auglýsingu um starf skólameistara Hússtjórnarskólans í Reykjavík og sótti um vegna áhuga á starfinu. „Ég henti ég mér bara út í djúpu laugina.

Mér voru afhentir lyklar en til allra hamingju rataði ég um rangala þessa húss. Ég

9

fékk ávísanahefti og átti að greiða út laun og tók þá örnámskeið í launaútreikningi á þessa litlu vél,“ segir hún og bendir á gamla reiknivél á hillu við skrifborð sitt. „Því næst sá ég til þess að keypt yrði tölva. Það var lán í óláni að vinur sonar míns var fótbrotinn og hafði því tíma til að hjálpa mér við tölvunámið.“ Um svipað leyti og Margrét var ráðin skólameistari voru gerðar skipulagsbreytingar á skólanum. Skólinn hafði verið stofnaður sumarið 1941 en tók til starfa þann 7. febrúar 1942. Frá árinu 1975 var hann rekinn sem ríkisskóli en var árið 1998 breytt í sjálfseignarstofnun sem rekin er með ríkisstyrk. „Auðvitað hefur reksturinn oft verið þungur enda ekki auðvelt að reka stofnun með síbreytilegum rekstrarforsendum,“ segir Margrét en bætir að vanda við að þetta hafi samt allt verið voða skemmtilegt. „Í upphafi kom fólk stundum hingað á skrifstofuna með peninga til að greiða fyrir skólavistina. Mér fannst það ávallt óþægilegt að fara síðan heim með peningana í umslagi, setja þá undir dýnuna og

sofa á þeim. Þetta hafði alltaf verið svona en ég ákvað að allar greiðslur skyldu fara í gegnum bankann. Þær breytingar sem orðið hafa með netbönkum og heimabönkum gera allt þetta ferli miklu þægilegra og öruggara.“ Möguleikar kvenna til náms Íslenskar konur höfðu ekki aðgang að framhaldsmenntun fyrr en á síðari hluta 19. aldar að stofnaðir voru sérstakir kvennaskólar um land allt. En þegar sett voru lög um jafnan rétt kynjanna til náms árið 1911 lögðust kvennaskólarnir niður enda taldir óþarfir. Árin liðu þó án þess að hlutfall kvenna færi upp fyrir tuttugu prósent brautskráðra nemenda í almennum framhaldsskólum. Á árunum fyrir lýðveldisstofnunina 1944 fóru því hinir svokölluðu húsmæðraskólar að spretta upp víða um land og lengst af voru þeir ellefu talsins. Hlutverk þeirra var einkum að efla konur við mikilvæg heimilisstörf.

Húsmæðraskólarnir þóttu konum sem og samfélaginu öllu til mikilla hagsbóta og stóðu þeir í blóma á sjötta og sjöunda áratug síðustu aldar. Upp úr því minnkaði

Hússtjórnarskólann fyllir enn ungt fólk sem veit að rekstur heimilis krefst þekkingar.

Námið tekur eina önn og nemendur eru tuttugu og fjórir í senn, stúlkur í meirihluta. „Við höfum haft gjörgæslulækni og lögfræðing og eitt sinn var hér fornleifafræðingur sem söðlaði um eftir námið og fór í búningahönnun. Hér í Hússtjórnarskólanum er nefnilega ekki bara hrært í pottum,“ segir Margrét.

10

aðsóknin einkum vegna nýrra hugmynda um verkaskiptingu kynjanna. Árið 1980 voru aðeins tveir eftir, skólarnir í Reykjavík og á Hallormsstað, en höfðu þá breyst í hússtjórnarskóla fyrir bæði kynin.

Húsmæðraskóli Reykjavíkur, sem nú heitir Hússtjórnarskólinn í Reykjavík, var stofnaður síðastur húsmæðraskólanna árið 1941. „Ástæða þess að húsmæðraskóli var stofnaður svo seint í Reykjavík var sú að Framsóknarmenn óttuðust að stofnun hans yrði til þess að sveitastúlkur myndu lenda í sollinum,“ segir Margrét kímin en þetta mun vera rétt og sýnir afstöðu sveitafólks þessa tíma til meintrar spillingar í höfuðborginni. Það var Bandalag kvenna í Reykjavík sem hafði frumkvæði að stofnun skólans og hefur verið bakhjarl hans frá upphafi. Bandalagið skipar enn konur í skólastjórn en kemur að öðru leyti ekki nálægt rekstrinum. Þegar Margrét fór að kenna við Hússtjórnarskólann um 1976 hafði aðsókn að hússtjórnarnámi dregist saman og eingöngu var boðið upp á hússtjórnarnámið eftir áramót. Á haustönn voru hins vegar í boði stutt dagnámskeið, ásamt námskeiðum í fatasaumi, vefnaði og jurtalitun. Einnig voru haldin í skólanum kvöldnámskeið sem urðu afar vinsæl og fylgdi þeim mikill umgangur um húsið. „Kvöldnámskeiðin voru í boði á báðum önnum og stóðu í sex vikur í senn. Þá var kennt hér í húsinu öll kvöld vikunnar. Ég kenndi á blönduðum kvöldnámskeiðum sem ætluð voru báðum kynjum og voru kennd þrjú kvöld í viku. Hitt námskeiðið sem var í boði var eingöngu fyrir karla og kennt tvö kvöld í viku. Ríkið niðurgreiddi þetta nám en nemendur borguðu efniskostnað sinn sjálfir. Auk matreiðslunámskeiðanna voru hér haldin saumanámskeið á kvöldin, bæði tveggja og þriggja kvölda. Í dag gætum við ekki haldið svona námskeið af því að þau yrðu allt of dýr fyrir almenning.“ Ekki bara hrært í pottum Skipulögð húsmæðrafræðsla þótti auka þekkingu á fjölbreyttri matargerð, hollustuháttum og nýjungum í verk- og tæknikunnáttu. Hússtjórnarskólann fyllir enn ungt fólk sem veit að rekstur heimilis krefst þekkingar. Námið tekur eina önn og nemendur eru tuttugu og fjórir í senn, stúlkur í meirihluta. Sum eru búsett í borginni, en önnur koma utan af landi. Plássin í heimavistinni eru oft full Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Ágústa, dóttir Margrétar, ásamt fjölskyldu sinni; eiginmanninum Bala Kamallakharan, eldri dótturinni Miru Esther og þeirri yngri Mayu Teresu.

og Margrét kannast ekki við að nokkurn tíma fylgi því nokkur vandræði að hýsa fimmtán ungmenni í skólahúsinu. Sum koma beint úr framhaldskóla en önnur hafa meiri menntun og reynslu að baki. „Við höfum haft gjörgæslulækni og lögfræðing og eitt sinn var hér fornleifafræðingur sem söðlaði um eftir námið og fór í búningahönnun. Hér í Hússtjórnarskólanum er nefnilega ekki bara hrært í pottum,“ segir Margrét og gæti verið að vísa í gamalt uppnefni á menntun kvenna; grautarskólar. „Matreiðsla, vörufræði og næringarfræði eru á námskránni ásamt þvotti, ræstingu og lífsleikni en það fag nær til þekkingar nemanda á samfélagi sínu. Svo er það öll handavinnan, hekl og prjón, fata- og útsaumur og vefnaður.“ Þegar Margrét talar um það sem kennt er við skólann heyri ég hana á bak við orðin lýsa hinni duldu námskrá, en svo kallast það sem nemendur læra óafvitandi í skólum en er ekki hluti af áformaðri námskrá.

Yfir og allt um kring í Hússtjórnarskólanum virðist vera viljinn til að kenna nemendum að lifa í sátt og nýta vel gjafir náttúrunnar. „Hlutverk skólans er að kenna ungu fólki að bjarga sér sjálft í daglegu lífi, þrífa sig, elda og vinna með höndunum.

Hannyrðum fylgir svo mikil hugleiðsla.

Við dettum inn í annan heim þegar við Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Sigfús, sonur Margrétar og börn hans Alexander Sigurður og Eyvör Margrét.

höfum eitthvað á milli handanna,“ segir hún.

Mikilvægi gamalla gilda Margt hefur breyst á þeim tuttugu og tveimur árum sem liðin eru síðan Margrét tók við skólanum. Aðalmuninn segir hún vera þann að ungt fólk í dag þekkir lítið til handverks. „Mörg kunna þau ekki að prjóna og sum eiga meira að segja erfitt með að ná

taki á prjónunum. Við teljum það vera vegna þess hvað þau eru óvön að skrifa með blýanti og hvað hæfnin til að handskrifa hefur minnkað. Þau eiga til dæmis erfitt með að skilja tengiskrift. Mig langar að kenna þeim svo margt um gömul vinnubrögð án þess þó að vilja snúa klukkunni tilbaka. Það þarf ekki alltaf að vera á netinu. Hér í skólanum endurvekjum við gömul gildi um samveru og spjall. Ég hvet þau til að lesa blöðin, bæði um

Hússtjórnarskólinn í Reykjavík er með aðsetur í einu fallegasta húsi borgarinnar við Sól­vallagötu 12 í Reykjavík. Skólinn hefur starfað óslitið frá 7. febrúar 1942, ýmist sem heilsársskóli eða í annarri mynd. Árið 1975 breyttist Húsmæðraskóli Reykjavíkur í Hússtjórnarskólann í Reykjavík og var þá gerður að ríkisskóla. Margrét tók við stöðu skólameistara árið 1998. Það sama ár varð sú breyting á rekstri skólans að hann varð sjálfseignarstofnun rekinn með ríkisstyrk. Bandalag kvenna í Reykjavík stóð fyrir fjársöfnun til kaupa á húsnæði skólans í upphafi og hefur alla tíð verið bakhjarl skólans.

11

Hússtjórnarskólinn hefur frá stofnun, árið 1941, verið til húsa í þessari virðulegu byggingu að Sólvallagötu 12 í Reykjavík.

Bandalag kvenna í Reykjavík stóð fyrir fjársöfnun til kaupa á húsnæði skólans í upphafi og hefur alla tíð verið bakhjarl skólans. fréttir og pólitík og jafnvel kjaftasögurnar líka. Þau læra að vega og meta hvað er rétt og rangt varðandi hvers kyns fullyrðingar og auglýsingar.“ „En hvað finnst hússtjórnarkennaranum um heimilisfræðikennslu í grunnskólum í dag?“ „Hún er að mínu mati of dreifð. Það er lítið hægt að gera á fjörutíu mínútum tvisvar í viku. Mér fyndist nær að taka námið sem samstæða heild í síðustu bekkjum grunnskólans, til dæmis fjóra samfellda tíma í viku til að úr þessu verði eitthvað bitastætt. Í skólum þarf að kenna krökkunum að borða og elda einfaldan, hollan og ódýran mat frá grunni.

Hvar eiga þau annars að læra það sem alls staðar er haldið að þeim? Ég tók eftir því í kófinu hvað margt fólk fór aftur að meta gildi máltíðanna, þess að setjast niður og borða saman í stað þess að fjölskyldan borði hver í sínu horni framan við tölvur og sjónvörp. Hér hjá okkur er oft erfitt að fá nemendur til að sleppa símum sínum í upphafi annar. En það er ekki hægt að gera allt með augun á símanum. Þau reyna jafnvel að slá vefinn með símann í

12

Hússtjórnarskólinn í Reykjavík er glæsilegur innandyra sem utan hér er skólameistarinn Margrét Dórothea Sigfúsdóttir stödd í stiga hússins þar sem marmari og marmaramálning skapa virðulegan og fagran blæ.

kjöltunni. Að ég tali nú ekki um að hafa alltaf eitthvað í eyrunum, það er hreinlega hættulegt. Í upphafi annar held ég stundum að enginn sé mættur í morgunverð en þá reynast þau öll sitja í borðstofunni í símunum sínum. En hér eru símar hvorki leyfðir í matartímum né á meðan á kennslu stendur og þegar líður á önnina fara nemendur að tala mikið saman og taka þau samskipti fram yfir símana.“ Margrét fékk innsýn í allt öðruvísi heimilishald þegar hún á árunum 20052007 tók þátt í gerð þriggja þáttaraða sem sýndar voru á Skjá einum og nutu mikillar vinsælda. Þættirnir hétu Allt í drasli. „Mér þótti verkefnið skemmtilegt af því að mér fannst ég geta hjálpað fólki að koma reglu á heimili sín.“ Frá konu til konu Margréti verður tíðrætt um hversu gefandi sér finnist að sjá glöð og þakklát ungmennin kveðja kennara og samnemendur sína í annarlok. „Ég vil ekki vera væmin en þið vitið hvernig ungt fólk er. Oft segja þau að þetta hafi verið besti tími lífsins. Ég finn djúpa

gleði í því að miðla þekkingu um mikilvægi heimilanna í samfélaginu og gildi þess að lifa heilbrigðu lífi, vera glöð og hamingjusöm, finna innri frið og kunna að vera ein með sjálfum sér. Það leiðist engum sem kann að vekja upp gleðina og hamingjuna hið innra. Sjálfri hefur mér aldrei leiðst, ég skil ekki orðið,“ segir Margrét og ég gríp þráðinn og bið hana að gefa lesendum Húsfreyjunnar hollráð frá konu til konu. Hún segir galdurinn vera að hafa gaman af lífinu. „Auðvitað kemur fyrir að ég hef áhyggjur og get ekki sofnað, til dæmis út af einhverjum málum hér í skólanum. Þá beini ég huganum að því sem mig langar til að gróðursetja, hugsa um hvaða tré ég vil færa til og hvaða blóm ég ætti að setja niður. Mér finnst svo gott að vera úti í gróðrinum, hreyfa mig og dunda við útiverk og fá mér kannski heitt kaffi og samloku á eftir. Ef ég verð andvaka stýri ég huganum út í náttúruna og þá get ég sofnað. Það sem alltaf hefur veitt mér mesta lífsfyllingu er heimili mitt og fjölskylda,“ segir Margrét Dóróthea Sigfúsdóttir skólameistari.

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Til lesenda Húsfreyjunnar

Rafræn áskrift og umhverfisvæn stefna Nú berst áskrifendum tölublaðið í umhverfisvænu umslagi en ekki plasti. Einnig er unnið að því að Húsfreyjan, tímarit Kvenfélagasambands Íslands, verði aðgengilegt þeim sem þess óska með raf­ rænum hætti.

Húsfreyjan er prentuð hjá Prentmet Odda ehf, sem er umhverfisvottuð prent­ smiðja, á umhverfisvænan pappír og Svansmerkt. Hún er pökkuð á vinnu­ stofunni Ási þar sem fólki með skerta starfsgetu eru sköpuð tækifæri til vinnu.

Ef áskrifendum berst ekki tölublað, einhverra hluta vegna, hvetjum við þá til að senda tölvupóst á skrifstofu KÍ, kvenfelag@kvenfelag.is. Ábendingar um efni eru velkomnar til ritstjóra á netfangið: kristinlinda@huglind.is Vegna COVID-19 hefur ekki verið unnt að kynna Húsfreyjuna með sama hætti í ár eins og verið hefur. Því vilja þeir sem að Húsfreyjunni standa hvetja lesendur sérstaklega til að gerast áskrifendur og tryggja þannig veg tímaritsins.

Húsfreyjan er jákvætt og hvetjandi nú­tíma­legt tímarit sem hefur verið dýr­

Fremri röð f.v.: Kristín Linda Jónsdóttir og Guðrún Þóranna Jónsdóttir. Aftari röð f.v.: Bryndís Birgisdóttir, Eva Hilmarsdóttir, Þóra Sverrisdóttir og Margrét Eggertsdóttir. mætur og óslitinn þráður í menningu og sögu íslenskra kvenna í rúm 70 ár og þar með þjóðarinnar allrar.

Ritnefnd Húsfreyjunnar sendir lesend­

um öllum bestu kveðjur og óskar þess að þeir njóti tímaritisins sem allra best.

Bestu óskir um góða haustdaga Útgáfustjórn og ritnefnd Húsfeyjunnar

Smásagnasamkeppni Húsfreyjunnar

Jákvæð og hvetjandi Í vetur efnir Húsfreyjan til smá­sagna­ sam­ keppninnar Jákvæð og hvetjandi.

Nafnið dregur keppnin af undirtitli Hús­ freyjunnar. Samkeppnin er öllum opin en áskrifendur og lesendur Hús­ freyj­unnar eru sérstaklega hvattir til að grípa tæki­færið og taka þátt.

Reglur keppninnar: • Sagan má ekki hafa birst áður á prenti eða í fjölmiðli.

• Sagan skal vera fremur stutt eða á bilinu 1000-1500 orð að lengd.

• Senda skal söguna útprentaða á papp­ír merkta dulnefni ásamt lokuðu um­slagi merktu sama dulnefni með

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

upp­lýsingum um höfund sögunnar: Nafn, heimilisfang, netfang, síma og kenni­tölu.

• Sögurnar skulu hafa borist fyrir 1. mars 2021 til Húsfreyjunnar. Utan­ áskriftin er: Húsfreyjan - smá­sögur Hallveigar­stöð­um, Tún­götu 14 101 Reykjavík.

Dómnefnd mun koma saman og velja þrjár til fimm verðlaunasögur sem birt­ ar verða í Húsfreyjunni. Skýrt verður frá úrslitum og fyrsta sagan eða sögur birt­ ar í maítölublaði Húsfreyjunnar 2021 og aðrar sögur sem valdar verða til birt­ingar í næstu tölublöðum tímarits-

ins. Fram­kvæmdar­stjóri keppninnar er Guðrún Þóranna Jóns­dóttir, formaður útgáfu­stjórnar Hús­freyj­unnar, og formaður dómnefndar Krist­ín Linda Jónsdóttir, ritstjóri Hús­freyj­unnar. Tilkynnt verður um verðlaun í samkeppninni síðar.

Dómnefnd: Björg Árnadóttir, rithöfundur og rit­ listar­kennari Stílvopninu Guðrún Eva Mínervudóttir rithöfundur Kristín Eiríksdóttir rithöfundur Kristín Linda Jónsdóttir, ritstjóri Hús­ freyj­unnar

13

Listakona

SKRAUTA

- einstök endurnýting Sigríður Júlía Bjarnadóttir

R

Texti: Kristín Linda Jónsdóttir - Myndir: Úr einkasafni

itstjóri Húsfreyjunnar varð upp­ numinn þegar hann eygði einstakar flíkur lista­ konunnar Sigríðar Júlíu Bjarna­dóttur sem ekki aðeins endurnýtir eldri flíkur og efni til að skapa nýjar glæsi­flíkur heldur líka handavinnu. Þannig fá til dæmis útsaumaðir klukku­ strengir og púðar alveg glænýtt hlutverk í einstökum flíkum. Sannarlega vel til fundið og í takti við verkefni Kven­ félaga­ sambands Íslands gegn fata­ sóun. Sigríður Júlía féllst á að deila hug­ myndinni með lesendum Hús­freyj­unnar sem bæði geta gripið tækifærið og eignast flíkur hennar í Skúmaskoti - galleríi og nýtt hugmyndina sjálfir og skapað ein­ stakar flíkur innblásnar af hennar list.

Skúmaskot Sigríður Júlía kennari og myndlistarkona er fædd í Keflavík en hefur búið í Hafnar­firði síðan árið 1982. Hún er út­ skrif­ uð úr kennaradeild Myndlista- og Hand­ íðaskólans, gift Birni Sigurðssyni og á þrjú uppkomin börn. Sigríður Júlía hefur kennt í Öldutúnsskóla í Hafnarfirði og Þroskaþjálfaskóla Íslands en árið 2002 byrj­aði hún að kenna í Iðnskólanum í Hafnar­ firði, sem síðan sameinaðist Tækni­skól­anum og kennir hún þar í dag. „Ég hef alla tíð haft þörf fyrir að skapa og nýtt til þess margvíslegan efnivið og aðferðir, textíl, garn, málun, tálgun og torf svo aðeitthvað sé nefnt. Ég er meðlimur í Skúmaskoti sem er alveg yndis­legt hönnunar- og listagallerí við Skóla­vörðustíg í Reykjavík þar sem við Skúma­skots­konur sýnum og seljum okk­ar sköp­un. Í Skúmaskotshópnum eru gullsmiður, fylgihlutahönnuður og leirlistamaður svo að dæmi séu tekin.

14

ehf er fyrirtæki sem hann rekur sem byggingaverktaki sem aðal­lega fæst við að byggja umferðarbrýr. SKRAUTA endurtekið efni er svo eins og fram hefur komið mín sköpun.“

SKRAUTA Ég hef alltaf haft gaman af því að búa eitthvað til úr einhverju sem hafði annað hlutverk og í þeim anda hóf ég verkefnið, SKRAUTA ENDURTEKIÐ EFNI, haust­ ið 2019. Tilgangur verkefnisins er að gefa aflögðum flíkum framhaldslíf. Flíkurnar sem til verða eru allar einstakar, engar tvær eins. Í okkar neyslusamfélagi lang­ ar mig að leggja eitthvað til, eins og til dæmis að vinna á risafatahrúgunni sem skapast á hverju ári af fötum sem fólk vill ekki lengur nýta í upprunalegri mynd með tilheyrandi sóun. Ég er svo hepp­in að vera alin upp við saumaskap og finnst gaman og gefandi að skapa úr efni. Á tímabili saumaði ég lítið, því að það borgaði sig ekki. Flíkurnar saumaðar í Asíu voru ódýrari en efnið í þær. Sem betur fer er samfélagsleg vakning um að breyta þessu og ég vil leggja mitt af mörkum.

Meira að segja er nafnið SKRAUTA er endurunnið. SKRAUTA var einstak­ lega hraust og velmjólkandi kýr á Neista­ stöðum í Flóahreppi á Suðurlandi en eiginmaður minn ólst upp þar og SKRAUTA

Prófum bara!

Skrauturnar, eins og þær nefnast flík­ urnar sem Sigríður Júlía skapar eru bæði einstakar, listrænar og litríkar og sannar­ lega skart að bera og notaleg tilfinning að vita að með endurnýtingunni er lagt lóð á vogarskálarnar gegn sóun á efnum, textíl, handverki og fatnaði og þær eru fáanlegar í Skúmaskoti. Ritstjóri Húsfreyjunnar spurði Sigríði Júlíu um ráð til okkar hinna sem viljum feta þessa slóð, endurnýta efni og handverk og skapa nýjar flíkur: „Nóg er til af textíl í heiminum til að vinna úr og eflaust leynist ein eða tvær ónothæfar flíkur í fataskápnum eða geymslunni. Verið óhræddar við að klippa og sníða. Slæður og sjöl er tilvalið í kjóla, en ég hef líka fundið fegurðina í gömlum sængur­verum og gardínum að ógleymdu handverkinu, púðum, klukkustrengjum og dúkum svo að eitthvað sé nefnt. Best er að hafa einfalt snið og velja efnin saman, sams konar og þykkt og áferð en hafið í huga að í ófullkomleikanum er fegurð. Prófið ykkur áfram!“ segir Sigríður Júlía sem áfram mun hanna og skapa úr fjölbreyttum efnum og sýna og selja í Skúmaskoti samhliða störfum sínum við kennslu í Tækniskólanum. Hún bend­ir áhugasömum á að skoða má fleiri mynd­ir hvort sem er til að panta flíkur eða fá hugmyndir fyrir eigin sköpun á SKRAUTU á miðlunum „Instagram“ og „Face­book.“

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

15

Ljóðasamkeppni Húsfreyjunnar

Ljóð til að lesa og njóta

Á

síðasta ári var efnt til ljóðasamkeppni í tilefni af 70 ára afmæli Húsfreyjunnar og var þema keppninnar KONA. Á þessu ári verður birt í Húsfreyjunni úrval úr þeim ljóðum sem bárust. Röð þeirra í birtingu er tilviljunarkennd. Hér eru birt ljóðin: Prestsdóttir eftir Ragnheiði Lárusdóttur, Rútína daganna eftir Anton Helga Jónsson og Rautt lag eftir Hlín Leifsdóttur. Það er Húsfreyjunni heiður að birta lesendum ný og áhugaverð ljóð til að njóta sem líka eru tilvalin til upplesturs á fundum, samkomum og góðum stundum.

Hljóðlaust inn og út Ragnheiður Lárusdóttir

Prestsdóttir Það kemur fólk á skrifstofuna til pabba það ætlar að gifta sig, skíra, jarða, skilja, gráta ég færi því kaffi rósóttir bollar á bakka með hvítri bróderaðri servéttu ég fer hljóðlaust inn og hljóðlaust út

Texti og myndir: Kristín Linda Jónsdóttir

Ragnheiður er mennta­skóla­kenn­ari bú­sett í Reykjavík. Hún er prests­dóttir alin upp í Holti í Önundarfirði. Hún fór að heiman 13 ára til að fara í skóla og hefur búið í Reykjavík frá 16 ára aldri auk tveggja ára í Dan­mörku.

Ragnheiður seldi stundum ljóð í Les­bókina þegar hún var ung í námi og birti líka ljóð í Mími blaði íslensku­nema í Háskóla Íslands.

Ljóðið tengist bernskuminningum af æsku­ heimilinu, prests­setri í íslenskri sveit.

16

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Hvað er öryggi?

Anton Helgi Jónsson Anton Helgi fæddist á Sól­vangi í Hafnar­firði ár­ ið 1955. Hann flutti tólf ára til Reykja­ víkur og bjó lengst af á Skóla­ vörðuholtinu ásamt eiginkonu sinni, Margréti Sveinsdóttur, og afkomendum en núna búa þau hjónin í Firðinum og una hag sínum vel.

Anton hefur gefið út nokkr­ar ljóða­bækur gegnum tíðina en upp á síðkastið einkum birt ljóð á vefslóðinni anton.is. „Haustið 2018 var ég staddur á flugvelli erlendis og varð vitni að ruddalegri framkomu gagnvart eldri konu sem var á undan mér í öryggisleitinni. Þegar ég sagði frá því atviki heim kominn fékk ég að heyra nokkrar frásagnir af svipuðum toga og einhvern veginn mótaðist þá hugmyndin að ljóðinu í kollinum á mér. Þegar ég sá auglýsinguna um samkeppni Húsfreyjunnar fannst mér ljóðið að vissu leyti geta fallið undir þema keppninnar og sendi það inn.“

Rútína daganna Kona með burberryslæðu tekur eitt tvö skref fram á við og hikar.

Hún gæti verið leikskólastýra á eftirlaunum nýlega hætt að fá boð um að mæta í skoðun en á þessari stundu nikkar til hennar einkennisklæddur öryggisvörður og býður henni að ganga í gegnum hliðið.

Hún fer af stað en stífnar upp og augu allra þreifa á einmitt henni sem aldrei hefur kannast við að vera nein bomba, man skyndilega eftir íþróttahaldara heima, veit að fleira en sprengjubelti getur vakið tækin og athygli til dæmis spangir eða lykkja sem þjónar engu öryggi lengur.

Hvað er öryggi? Hugsar hún kannski og vill helst hlæja.

Hvað veitir öryggi? Rútína daganna? Árangurslaus leit að meinvarpi eða vopni?

Enginn hlær þegar öryggisverðirnir beina henni til hliðar.

Aldrei hefur neinn þeirra sést brosa, einn rífur skó af þroskaheftum dreng, annar pela af ósáttu barni þriðji þykist hafa grun og skipar transkonu að afklæðast. Ég sé allt en er þó ekki til, ég brosi ekki, hlæ ekki finn ekki til neins, læst ekki finna til neins. Ég þekki konuna með burberryslæðuna, það var hún sem spilaði á gítar og söng um gömlu frænkuna, söng um allar sveiflurnar og pilsið, það var hún sem spurði þeirrar spurningar sem engum öðrum kom í hug: Hver er vondur við þig? Í öll þessi ár kenndi hún börnum að syngja og tralla.

Nú hafa öryggisverðirnir tekið við kennslunni. Þeir kenna okkur sem stöndum næst í röðinni að vera ósýnileg kenna okkur þögnina, kenna okkur afskiptaleysið, auðsveipnina.

Hver veitir öryggi?

Konan með burberryslæðuna tekur eitt tvö skref tilhliðar og hikar.

Hún brosir ekki, þekkir ekki þessa krakka, kannski foreldra þeirra eða afa og ömmur, það skiptir engu máli, hér er ekki til siðs að brosa.

Ekki henda mér,

GEFÐU MIG FREKAR! Húsfreyjan 3. tbl. 2020

17

Syngdu nú kona!

Hlín Leifsdóttir Hlín Leifsdóttir ólst upp í Reykjavík og í sænskum skógarjaðri. Hún stundar nám í ritlist við Háskóla Íslands og hefur einnig numið ýmis önnur hugvísindi.

Hlín hefur fengist við fjölbreytt ritstörf. Árið 2019 hlaut hún, auk viður­kenn­ ingar fyrir þátttöku í ljóðasamkeppni Hús­freyj­unnar, þriðju verðlaun í smá­ sagna­keppni Júlíönu - hát­íð sögu og bóka fyrir söguna „Bláa taskan“ og fyrstu verðlaun í ljóðasamkeppni

Stúdentablaðsins fyrir ljóð sitt „Hvítflæði.“ Ljóð hennar hafa birst í tímaritum erlendis og voru ljóðin „Vinur“ og „Ákvörðun“ valin til birtingar í sérstakri Íslandsútgáfu The Café Review.

Hlín hefur komið fram sem spuna­leik­ari og hússkáld ljóðaleikhússins Rauða skáldahúsið og tekið þátt í ýmsum gjörn­ ingum. Auk þess að yrkja ljóð hefur Hlín yndi af ljóðasöng, en hún lagði stund á sígildan söng í Bandaríkjunum, Bretlandi og á Ítalíu. Hana dreymir um að sameina þessi hugðarefni sín í framtíðinni með því að semja ljóðabálk, ætlaðan til söngs, og flytja hann sjálf.

Rautt lag Strengdu hörpu úr sundurskornum raddböndum Sláðu Leyfðu laginu að blæða fram Hættu ekki

Syngdu hana í burtu lag eftir lag Leyfðu henni að blæða fram óvelkomnu röddinni sem var of há of tælandi of gjörn á að brjóta glas

Milli tónanna býr ólgandi þöggun Hættu ekki þótt blæði úr fingurgómunum

Nú sprengir hún glerið því rignir yfir gólfin og þegar þú tínir upp glerbrotin breytast þau í brot af himninum

Ekki fyrr en óvelkomna blóðið streymir út úr veggjunum í bergmálsstað frá leikhúsunum guðshúsunum öllum húsunum þaðan sem þeir úthýstu rödd þinni

Og það er allt í lagi þótt kristalskrónurnar hafi brotnað líka því loftið sjálft hefur breyst í ómandi kristal

Fylltu hlustir þeirra blóði

Mynd og texti: Kristín Linda Jónsdóttir

Kona! Öldum saman hefur þögn þín safnast upp í húsunum eins og kökkur

Svo syngdu nú Syngdu Harpan mín úr sundurskornum raddböndum Rautt rautt lag

Fyrsta atkvæði konu á Íslandi Þetta listaverk Aðalheiðar Eysteinsdóttur, unnið 2016, er í Menningarhúsinu Hofi á Akureyri. Það er af Vilhelmínu Lever sem var fyrsta konan sem kaus á Íslandi og það var árið 1863, sem sagt áður en konur höfðu fengið kosningarétt. Vilhelmína var kaupmaður, átti og rak verslun á Akureyri.

Hún uppfyllti ákvæði þágildandi reglugerðar um um kosningarétt þar sem meðal annars var kveðið á um að: „alle fuldmyndig Mænd“ sem ekki voru hjú og uppfylltu önnur skilyrði hefðu kosningarétt.

18

Þar sem danski textinn var þýddur sem menn en ekki karlar, sem sagt allir fullmyndugir menn, gat Vilhelmína kosið. Gerð listaverksins var ákveðin á bæjarstjórnarfundi árið 2015 á Akureyri sem eingöngu var setinn af konum í tilefni af 100 ára afmæli kosningaréttar kvenna. Verkið er í fullri líkamsstærð Vilhelmínu og við hlið þess er kassi en honum er ætlað að taka við hugmyndum um skapandi verkefni sem gætu orðið konum til hagsbóta og framdráttar.

Leiðbeiningastöð heimilanna

Þrif á tímum COVID–19 Jenný Jóakimsdóttir

S

ARS-CoV-2 sem veldur COVID-19 gæti lifað á sumu yfirborði í einhverjar klukkustundir upp í nokkra daga. Það er því mikilvægt að við þrífum og sótthreinsum yfirborðsfleti á heimilum okkar reglulega.

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

áður en flötur er sótthreinsaður. Notið hanska við þrif og tryggið góða loftræstingu.

Munið! Aldrei blanda saman hreinsi­ efnum, það geta myndast hættulegar og eitraðar lofttegundir sem skaðlegt er að anda að sér.

Hvernig er sótthreinsað með klór?

Klór er hægt að þynna með köldu vatni og búa þannig til áhrifaríkan sótthreinsi sem virkar á bakteríur, myglu og marga vírusa þar á meðal kórónavírusa. Miða má við að blanda ¼ bolla af klór í hverja fjóra lítra af vatni. Fylgið þó alltaf leiðbeiningum sem f ylgja vörunni.

Alltaf ætti að nýta klór sem hefur verið blandaður á innan við sólarhring.

Plastleikföng og annað með alveg slétt yfirborð ættu að fá að liggja í klórblöndu í allavega 30 sekúndur. Annað yfirborð á heimilum sem ekki skemmist við klórinn

ætti að liggja í klór allt að 10 mínútur áður en klórblandan er þurrkuð upp.

Klór er mjög ætandi og nauðsynlegt er að lofta vel út þegar klór er notaður. Klór er ekki hægt að nota hvar sem er og getur til dæmis á andartaki gert göt á fatnað.

Aldrei ætti að blanda klór saman við önnur hreinsiefni. Klór er ekki hreinsiefni, klór er sótthreinsiefni og ætti að nýta til að drepa sýkla og örverur, ekki til að fjarlægja óhreinindi.

ALDREI ætti að nota klór á húðina.

Hvað með spritt?

Spritt/alkóhól kemur í mörgum gerðum og er áhrifaríkt til að drepa marga sýkla. Þú getur þynnt spritt með vatni, eða aloe vera til að gera handhreinsiefni, en vertu viss um að halda styrknum um 70% til að drepa kórónaveirur. Mörg handhreinsiefni hafa styrkleika um það bil 60%-80% og eru áhrifarík gegn kórónuveirum.

Lausnir með 70% styrk ættu að liggja á yfirborðsflötum í 30 sekúndur til að tryggja að þeir drepi vírusa. Þar með talið farsímum en athugaðu leiðbeiningar framleiðanda símans til að ganga úr skugga um að þú ógildir ekki ábyrgðina og síminn þoli meðferðina. Hreint 100% alkóhól gufar upp of hratt í þessum tilgangi.

Rannsóknir hafa sýnt að edik, tea tree olía og aðrar náttúrulegar vörur nýtast ekki gegn kórónaveirum.

Að sjálfsögðu fylgjum við svo öðrum ráðleggingum sóttvarnaryfirvalda til hins ítrasta.

Gangi ykkur vel og farið vel með ykkur.

19

Umsjón: Jenný Jóakimsdóttir

Mælt er með að sótthreinsa sérstaklega snertifleti eins og hurðarhúna, ljósrofa, blöndunartæki, borð og eldhúsbekki, handrið, hurðarkarma og annað sem við komum við reglulega. Einnig síma, dyrasíma, lyklaborð og lyftuhnappa.

Leiðbeiningastöð heimilanna fór á stúfana til að finna bestu leiðina við þrif á þessum skrýtnu tímum. Vegna þess hversu nýlegur SARS-CoV-2-vírusinn sem veldur COVID-19 er, þá eru ekki til margar vísindarannsóknir sem hafa skoðað hvaða hreinsiefni eru best.

Siobain Duffy, dósent í vistfræði við Rutgers-háskóla og sérfræðingur í nýjum vírusum og örveruþróun segir að vísindamenn geri ráð fyrir að það sem vinnur gegn öðrum kórónavírusum ætti að geta unnið gegn þessum. Sérfræðingar segja að klór, sótthreinsispritt og vetnisperoxíð sé best til að drepa sýkla. Ekki er mælt með ediki og öðrum náttúrulegum vörum.

Alþjóðaheilbrigðisstofnunin, WHO, mælir með að þrífa snertifleti þar sem margir koma saman til dæmis á vinnustöðum, að minnsta kosti tvisvar sinnum á dag.

Fylgið ávallt leiðbeiningum sem fylgja með sótthreinsiefnum. Einnig er mikilvægt að fylgja þeirri almennu reglu að það ætti ekki að þurrka hreinsilausnina strax af um leið og henni hefur verið spreyjað á yfirborð. Láttu efnið sitja þar nógu lengi til að drepa vírusa áður en þurrkað er upp. Mislengi eftir því um hvaða sótthreinsiefni ræðir.

Alltaf ætti að þrífa fleti sem eru sýnilega óhreinir fyrst með sápu og vatni

Þekkirðu fjallið? Á flestum heimilum er fatafjall. Föt sem ekkert liggur á að ganga frá, því það er nóg til hvort eð er. Hver Íslendingur losar sig við um 20 kg af textíl á ári. Mikið af því eru flíkur sem aðeins hafa verið notaðar í nokkur skipti. Meira af textíl er í dag urðaður en endurunninn. Þessu þarf að breyta.

Við þurfum að kaupa minna, kaupa notað, nota lengur, gera við og endurvinna meira.

Samangegnsoun.is

@Samangegnsoun

Kvenfélagasamband Íslands

Félagsstarf í heimsfaraldri

Hugsum í lausnum Jenný Jóakimsdóttir Það hefur ekki farið fram hjá neinum að röskun hefur orðið á ýmiss konar félagsstarfi vegna heimsfaraldurs, þar með talið félagsstarfi kvenfélaganna og héraðssambanda.

Fundum og viðburðum hefur verið frestað eða þeir felldir niður vegna samkomutakmarkana. Samkvæmt sóttvarnaryfirvöldum er, nú þegar þetta er skrifað, heimilt að halda námskeið, ráðstefnur, málþing, fundi og kennslu ef færri en 100 koma saman ef tryggt er að að minnsta kosti séu tveir metrar á milli ótengdra aðila. Það krefst því ákveðins skipulags og breytinga að halda fundi eða viðburði. Þegar hafa margir fært fundahöld yfir í fjarfundi og reynslan af slíku er almennt góð. Margir viðburðir eru þó þess eðlis að fólk vill koma saman og þeir sem hafa lengi haldið sig heima finna fyrir þörf á mannlegum tengslum. Því er mikilvægt að undirbúa og skipuleggja fundi þannig að hægt sé að halda þá.

Það gæti þurft að finna stærra húsnæði og raða stólum og borðum þannig að hægt sé að virða fjarlægðarmörk. Þá þarf að huga sérstaklega að hreinlæti og sótthreinsun. Þegar bornar eru fram veitingar þarf að gæta þess vel að veitingarnar séu þannig að fólk handleiki ekki sömu áhöldin og bjóða upp á sótthreinsi og/eða einnota hanska. Mikilvægt er að í fundarboðum komi fram að gert sé ráð fyrir smitvörnum í skipulagi. Einstaklingsbundnar smitvarnir skipta samt mestu máli, hver og einn ber ábyrgð á sjálfum sér. COVID-19 faraldurinn hefur kennt okkur að við getum lagað okkur hratt að breyttum aðstæðum og gengið í takt þegar á reynir. Mikilvægt er að sýna þeim sem ekki treysta sér á viðburð skilning og veita þeim samt upplýsingar og fréttir. Þar kemur síminn að góðu gagni, auk annarra rafrænna lausna. Nánari upplýsingar um takmarkanir og ráðleggingar vegna COVID-19 er að finna á kvenfelag.

is. Svo hvetjum við alla til að fara eftir leiðbeiningum Almannavarna og landlæknis sem eru á covid.is. Þrátt fyrir allt eru verkefni skrifstofu Kvenfélagasambandsins enn þau sömu.

Afmælisnefndin hefur í samstarfi við Heimkaup gert fleirum kleift að nálgast armbönd og súkkulaði á heimkaup.is og styrkja þannig söfnun KÍ. Endilega bendið vinum og vandamönnum á þá leið til að styrkja verkefnið. Söfnunin var skráð á hlaupastyrkur.is og hlauparar hvattir til safna áheitum. Söfnunin er því í fullum gangi og kvenfélögin hvött til að taka þátt meðal annars með því að selja armbönd og súkkulaði. Fyrirhugað er að halda 90 ára afmælishóf og málþing þann 20. nóvember í tengslum við formannaráðsfund og verður það nánar auglýst og auðvitað skipulagt í samræmi við þær sóttvarnarreglur sem þá verða í gildi. Skrifstofan er opin að venju og alltaf velkomið að hafa samband.

Vörurnar eru til sölu hjá kvenfélagskonum víða um land.

Nú einnig til sölu á heimkaup.is Allur hagnaður af sölu rennur beint í söfnunina Nánari upplýsingar á kvenfelag.is

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

21

Spurt og svarað

Svo áhugavekjandi að vera alltaf að læra eitthvað nýtt Margrét Einarsdóttir

Í

Umsjón: Kristín Linda Jónsdóttir - Myndir: Úr einkasafni

þessu haustblaði svarar Margrét Einarsdóttir nokkrum spurningum fyrir lesendur Húsfreyjunnar. Margrét hefur starfað sem leikskólastjóri, kennari og aðstoðarskólastjóri og nú er hún skólastjóri Vesturbæjarskóla í Reykjavík. Það passar vel að spjalla við skólakonu nú þegar nemendur hafa snúið til náms á ný eftir sumarfrí, bæði um hana sjálfa og hið dýrmæta starf sem unnið er í skólum landsins.

Margrét er dóttir Jónu Kristínar Sigurðar­ dóttur húsmóður og Einars Óskars Ágústs­ sonar rafvirkjameistara. Systkini hennar eru Ágúst, Sigurður, Kolbrún, Ingveldur og Arnar. Árið 1980 lauk Margrét stúdentsprófi frá Verslunar­ skóla Íslands og svo B.Ed.-prófi frá Kennaraháskóla Íslands árið 1983. Hún fór í framhaldsnám í kennslufræðum við University of Strathclyde og síðar framhaldsnám í stjórnun menntastofnana við Háskóla Íslands. Margrét á þrjá syni, Hilmar rafmagnstæknifræðing sem býr í Hafnarfirði ásamt konu sinni og tveimur börnum, Friðjón hljóðmann sem býr líka í Hafnarfirði með sinni konu og tveimur sonum og svo er það yngsti sonurinn sem býr í Reykjavík og er á leið í framhaldsnám í sálfræði.

Hún er fædd og uppalin í Reykjavík.

Eftir grunnnámið fluttist hún til Dalvíkur og bjó þar í 13 ár þar sem hún kenndi við Dalvíkurskóla og vann síðustu tvö árin skrifstofustarf hjá Sæplasti. Árið 1997 fluttist Margrét aftur til Reykjavíkur og hefur starfað í Langholtsskóla, Korpuskóla og nú í Vesturbæjarskóla.

Hver eru helstu verkefnin í þínu starfi og á þínum vinnustað? „Ég starfa sem skólastjóri og megin-

22

ábyrgð mín er að tryggja menntun og velferð nemenda og stuðla að námslegum framförum þeirra og árangri í námi.

Mikilvægur hluti starfsins er að vinna að faglegri kennslufræðilegri forystu í skólanum. Ég vinn þetta að sjálfsögðu ekki ein og er svo heppin að vinna með mjög góðu fólki, stjórnendateymi, kennurum og öðru starfsfólki skólans. Það er mikilvægt að skapa lærdómssamfélag í skólanum þar sem fólk vinnur saman, deilir sameiginlegri sýn og styður hvert annað í þeirri viðleitni að stuðla að betri námsárangri og líðan nemenda.

Hvað er skemmtilegast og áhugaverðast við vinnuna þína? Í minni vinnu er maður alltaf að læra eitthvað nýtt. Mér hefur alltaf þótt sá þáttur í starfi mínu sem kennari og síðar sem stjórnandi áhugavekjandi. Maður fær svo mörg tækifæri til að endurmennta sig. Við kennarar erum sífellt að reyna að finna út hvað við getum gert betur i starfinu svo að börnin nái meiri árangri í námi sínu og að þeim líði betur. Skólaþróun er mjög mikilvægur þáttur í skólastarfinu. Að vera stjórnandi í grunnskóla er mjög fjölbreytt og skemmtilegt starf. Það er enginn dagur eins, manni leiðist aldrei, það er enginn tími til þess í þessu starfi.

Hvað finnst þér dýrmætast í starfinu ykkar í skólanum?

Samskipti eru dýrmæt, að eiga samskipti við börnin í skólanum er mannbætandi.

Börn eru skemmtilegt fólk. Skólastarf snýst mjög mikið um samskipti og það er mikilvægt að öll börn fái að blómstra.

Getur þú sagt okkur frá góðri minningu úr starfinu? Það eru margar góðar minningar úr starfinu. Ég hef svo oft verið stolt af nemendum mínum og kennurum. Ein af góðu minningunum var þegar Vestur­ bæjarskóli varð einn af fyrstu Réttinda­ skólum UNICEF á Íslandi haustið 2019. Þá voru nemendur og starfsfólk búin að vinna mjög vel að verkefninu í eitt ár og sú vinna heldur áfram um ókomna framtíð. Markmið Réttindaskóla er að byggja upp lýðræðislegt umhverfi með því að rækta með markvissum hætti þekkingu, leikni og viðhorf sem hjálpa börnum að verða gagnrýnir, virkir og hæfir þátttakendur í nútímasamfélagi. Ég er mjög stolt af þvi að við erum einn af Réttindaskólum UNICEF. Hvernig sérð þú æsku landsins sem sækir grunnskólann hjá þér? Ég hef unnið í grunnskólum í 35 ár og Húsfreyjan 3. tbl. 2020

mér finnst æska landsins vera mjög frambærileg og við þurfum engu að kvíða um framtíð landsins. Börn hafa mikinn áhuga á umhverfismálum, réttindum barna og að vera virkir þátttakendur.

Börn eru miklu viljugri að tjá sig og færa rök fyrir skoðunum sínum en áður fyrr. Þrátt fyrir það eru alltaf börn sem við þurfum að hlúa meira að en öðrum og hef ég nokkrar áhyggjur af kvíða barna því að hann hefur aukist undanfarin ár.

Núna á tímum COVID-19 þurfum við að vera enn meira á vaktinni hvað varðar velferð barnanna okkar.

Hver eru þín helstu áhugamál? Ég hef frá því að ég var 14 ára sungið í kór með nokkrum stuttum hléum. Ég hef mjög gaman af því að syngja. Þegar maður mætir á kóræfingar og syngur gleymir maður stað og stund og hverfur inn í sönginn og nýtur þess. Ég lærði svolítið að syngja, tók nokkur stig og hefur það nýst mér mjög vel í þessum kórsöng gegnum árin. Núna syng ég í Óperukórnum í Reykjavík. Ég stunda golf, er félagi í GR og finnst mjög gaman að því. Golfið sameinar svo margt, útiveru, hreyfingu, einbeitingu við að bæta sig og svo síðast en ekki síst félagskapinn. Við erum 14 konur sem eigum rástíma á hverjum mánudegi yfir sumartímann og spilum saman – þær sem komast í hvert skipti. Þetta er góður hópur kvenna sem hafa gaman af því að spila golf.

Margrét elskar sumartímann á Íslandi, að skoða landið og njóta útiveru og er hér stödd í Hallormsstaðaskógi og það fer vel á með henni og einu af elsta tré skógarins.

Nýjasta áhugmálið mitt eru hjólreiðar. Ég fékk mér nýtt hjól í fyrra og hef verið nokkuð dugleg að fara út og hjóla um Reykjavík og upp í Heiðmörk. Í sumar tókum við hjólin með í ferðalag um landið og það var hjólað þar sem hægt var að koma því við. Þetta var mjög skemmtileg viðbót við sumarfríið. Nú er ég að skoða hvort ég eigi að fá mér fjallarafmagnshjól. Þá gæti ég hjólað um malarvegi og slóða til að skoða landið okkar fallega. Ég elska sumartímann á Íslandi, að skoða landið og njóta útiveru. Undanfarin tíu ár hef ég verið mjög dugleg að ganga um landið en

nú er annað hnéð eitthvað að trufla svo að hjólreiðarnar gætu komið í staðinn. Ég hef líka dregið fram prjónana meira undanfarið eða eftir að covid-19 byrjaði og er búin að prjóna nokkrar peysur á afkvæmin. Það er alltaf gaman að skapa eitthvað nýtt sem nýtist öðrum.

Hvaða matur er í uppáhaldi hjá þér? Það er engin spurning að það er fiskur.

Allur fiskur er góður og eftir því sem árin líða hef ég minnkað kjötneyslu en fiskurinn og grænmetið fengið forgang. Þegar

Þær eru margar perlurnar í náttúru Íslands. Hér er Margrét við Grænahrygg í Landmannalaugum.

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

23

góða gesti ber að garði finnst mér mjög gaman að elda ýmiss konar saltfiskrétti.

Hvernig hugsar þú um líkamlega, andlega og félagslega heilsu þína? Áhugamálin mín, golfið, hjólreiðar og söngurinn sjá um það. Ég nýt þess líka að fara á ýmiss konar tónleika. Að vera samvistum við fjölskylduna er að sjálfsögðu einn af mikilvægu þáttunum í lífinu. Svo á ég margar vinkonur sem ég hitti oft. Dásamlegt að hitta góða vinkonu í spjalli á góðu kaffihúsi. Saumaklúbburinn með æskuvinkonunum nærir andann og prjónaskapurinn líka. Langar að nefna það líka að ég á margar góðar vinkonur frá árunum mínum á Dalvík. Við höfum brallað margt skemmtilegt saman í gegnum tíðina. Ef covid-19 kemur ekki í veg fyrir það þá munum við hittast í lúxusgönguhelgi á Hengilssvæðinu í haust. Svo syndi ég líka stundum í frábæru sundlaugunum okkar. Síðasta vetur var ég í sundþreki í sundlaug Kópavogs. Það kom mér mjög á óvart hversu gott það var svo að ég ætla að stunda það aftur í vetur. Eftir langan vinnudag inni finnst mér allra best að hreyfa mig úti.

Töfrastund með yngsta barnabarninu við Gullfoss.

Viltu segja okkur frá skemmtilegri ferðaminningu? Ég hef undanfarin tíu ár farið í margar skemmtilegar göngur um landið svo að það er erfitt að velja. Við eigum svo undurfagurt land sem maður sér á annan hátt þegar maður gengur um landið.

Sumarið 2017 fór gönguhópurinn minn að Rauðufossum og við gengum inn að upptökum Rauðufossakvíslar sem eru undurfögur. Köld uppspretta sem kemur úr stóru auga. Þetta er falin perla í náttúru Íslands. Í þessari ferð var önnur falin perla skoðuð. Grænihryggur er innan við Landmannalaugar en þangað er dags-

ganga fram og til baka. Þegar við vorum á leið inn að Grænahrygg brá göngufélögum mínum nokkuð í brún þegar ég hvarf niður um snjóþekju í einu gilinu.

Sem betur fer var bara lítill lækur undir og hægt var að halda göngunni áfram þegar ég var búin að skipta um föt.

Mér finnst ég vera lánsöm að geta lagt mitt af mörkum í áhugaverðu og skapandi starfi grunnskólans með æsku landsins. Það er líka dásemd að njóta samskipta við fjölskyldu og vini og áhugamálin eru svo ómissandi krydd í tilveruna,“ segir Margrét.

ÖFLUG FORVÖRN

GEGN BEINÞYNNINGU Kalkþörungar með D3, K2 og C vítamínum ásamt viðbótar magnesíum og mangan

ALLAR VÖRUR HAFKALKS ERU ÁN AUKEFNA OG ERFÐABREYTTRA INNIHALDSEFNA (GMO FREE)

Þær tvær, sól og sæla á erlendri grund.

24

www.hafkalk.is Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Hamingja

Uppskrift að nýrri vináttu Kristín Linda sálfræðingur

Ó

Í starfi mínu sem sálfræðingur hef ég orðið vör við að það er of algengt að einstaklingar festist í félagslegri fátækt vegna þeirrar hugmyndar að þeir eigi ekki vini eða vinkonur. Að þeir sem eitt sinn voru það séu það ekki lengur af ýmsum ástæðum, samskiptin hafi steytt á skeri eða viðkomandi sé farinn burt á einhvern hátt og ekki lengur til staðar. Sannarlega er það oft svo enda lifum við flest langa og fjölbreytta ævi og eðlilega verða breytingar á aðstæðum okkar og okkur og ekki hægt að búast við að við finnum samhljóm með sömu einstaklingum ævina á enda.

Einmitt þess vegna er svo mikilvægt að líta á það sem sjálfsagt mál að stofna til nýrra kynna og vináttu hvenær sem er á æviskeiðinu. Sem sagt það er óraunhæft að halda að þeir sem urðu vinir í æsku, á unglingsárum eða um tvítugt eigi endilega samleið gegnum öll skeið ævinnar þó að dæmi séu um það. Stundum þvælast líka gamlar barnslegar hugmyndir um vinkonur/vini fyrir og hefta. Á fullorðinsárum er lífið margþættara en fyrstu áratugina, saga okkar, þroskaHúsfreyjan 3. tbl. 2020

ferill, viðfangsefni og aðstæður eru meira mismunandi en á fermingar- eða framhaldsskólaaldri og því þarf fullorðinsvinátta að taka mið af því. Á fyrstu áratugum ævinnar hentar mörgum að vera í eins

konar samlokuvináttusambandi þar sem tengsl eru þétt og mikil en það á sjaldnar við á fullorðinsárum. Þá eru nærandi samverustundir þar sem ríkir góðvild og virðing perlur vináttunnar. Vinkona/ vinur sem á samleið með þér á ákveðnum sviðum lífsins. Þið hittist og heyrist reglulega og viðkomandi veit ýmislegt um líf þitt, og samveran ber í sér gleði, virðingu og umhyggju. Það er dýrmæti.

Ef til vill ert þú svo lánsöm að finna að þú sért félagslega vel stödd, eigir bæði góð tengsl við fjölskyldu, vini/vinkonur og sért virkur þátttakandi í þínum hópum. Taktu þá endilega eftir gæfu þinni, þakkaðu fyrir hana og haltu áfram á sömu braut.

Hugsaðu líka um það hvernig þú getur bætt gleði í þau samskipti sem þú ert í nú þegar, við fjölskyldu eða vini. Er munstrið ykkar of dauflegt og einhæft, þyrftuð þið að breyta samverustundunum, gera öðruvísi hluti saman þegar þið hittist? Ekki festast í of einhæfum og dauflegum samskiptum, það dýpkar sambönd og gefur gleði að upplifa eitt­hvað saman, skoða eitthvað nýtt, prófa eitthvað nýtt og skapa

25

Texti og myndir: Kristín Linda Jónsdóttir

Texti og myndir: Kristín Linda Jónsdóttir

tal rannsóknir víðs vegar um heiminn hafa sýnt fram á að til að viðhalda góðri heilsu og líðan og auka líkur á farsælu langlífi er mikilvægt að skapa sjálfum sér góða félagslega heilsu. Gleði, hlýja, hvatning og góðvild er heilsueflandi og mikilvæg næring sem verður til í uppbyggjandi, jákvæðum samskiptum milli fólks. Einmanaleiki og einsemd dregur niður líðan og virkni og hefur samkvæmt rannsóknum beinlínis neikvæð áhrif á heilsu og lífslíkur. Við getum sjálf ákveðið að einmitt í vetur gerum við eitthvað í málinu, auðgum þann félagsskap sem fyrir er og komum á nýjum reglubundnum og jákvæðum félagsskap fyrir okkur og aðra.

Einmitt þess vegna miðlar Húsfreyjan nú til lesenda uppskriftum að leiðum sem hafa sannarlega reynst vel til að auðga eigið félagslíf og bæta þar með líðan, heilsu og hamingju og skapa skemmtilegri vetur.

saman sterkar minningar.

Hugleiddu líka hvort þú viljir ganga í eitthvert af þeim fjölmörgu félögum sem starfa á Íslandi. Í fyrsta lagi eru það kvenfélögin sem eru yfir tvö hundruð talsins og hafa verið ótal konum ómetanlegt tengslanet og félagsauður í yfir hundrað ár en auk þeirra eru starfandi fjölmörg þekkt félög, klúbbar og kórar. Ert þú í kvenfélagi?

Ef ekki, pældu í því. Það er gefandi og þroskandi að vera félagi í félagi, tilheyra hópnum og leggja sitt af mörkum. Þessi grein fjallar hins vegar fyrst og fremst um að skapa svið fyrir nýja vináttu á hvaða aldri sem er.

Leiðbeiningar um nýja vináttu Virk leið til að koma á nýjum vinskap og auka félagsauð er að búa til nýjan hóp sem hittist reglulega samkvæmt ákveðnu skipulagi og reglum sem halda utan um hegðun hópsins þannig að eitthvað verði úr. Hér er ekki átt við að hóa saman þeim sem þú nú þegar hittir oft heldur að skapa nýrri vináttu svið til að verða til og blómstra, hvort sem er á fertugs-, sextugs- eða áttræðisaldri svo dæmi séu tekin. Það er upplagt að tvær kunningjakonur tali sig saman um að stofna klúbb um ákveðið viðfangsefni. Síðan bjóða þær í hópinn konum sem þær vita um en ekki þeim sem eru í þeirra innsta vinkonu­ hring. Markmiðið er jú að stækka félagslega netið. Það er örugglega einhver kona sem þú hefur unnið með verkefni, hitt á viðburði eða öðrum vettvangi en þekkir ekki beint, ekki þannig að þið hafið komið heim hvor til annarrar. Kona sem þú telur að gæti verið á svipuðum stað á lífsgöngunni og þú, og haft áhuga á klúbbi um sams konar viðfangsefni, nú eða karl ef hugmyndin er að stofna karlaklúbb eða klúbb beggja kynja. Fyrsta skrefið er að hafa kjark til að hafa frumkvæði að því að tala við þennan kunningja og útskýra hugmyndina, kannski bara taka með sér

26

þetta Húsfreyjublað til þess. Þegar tveir einstaklingar eru búnir að ná saman um verkefnið er næst að finna fleiri. Skiptið því með ykkur, annaðhvort að hver ykkar tali við tvo svo að úr verði sex eða að hvort ykkar finni einn og þeir fjórir sem þá eru komnir í klúbbinn finni hver einn til viðbótar svo að úr verði átta. Munið, finnið fólk sem þið vitið um en ekki safna saman vinunum, það er annað dæmi, við erum hér að fjalla um að stækka félagslega netið og skapa ný kynni.

Athugið að það er alveg eðlilegt að finna fyrir ótta við höfnun þegar lagt er upp í svona verkefni, að sú eða þær konur sem þú talar við segi: „Nei ég hef ekki áhuga á þessu.“ Já, auðvitað getur það skeð. Við vitum aldrei alveg hvernig stendur á hjá annarri manneskju eða hvað hentar henni á því tímabili lífsins sem hún er að ganga í gegnum núna. Ekki slá því föstu að neiið þýði eitthvað um þig sjálfa. Nei, það snýst nær örugglega um líðan, ástæður og áhuga hins einstaklingsins sem segir nei. Það er bara gott að fá þá heiðarlegt nei. Ákveddu með sjálfri þér fyrirfram að þá haldir þú samt ótrauð áfram að finna félaga í klúbbinn. Enda er þetta ótrúlega gott boð og best að finna einhvern sem kann að meta það og virkilega vill slá til. Það reynist ekki vel að leggja af stað með færri en sex en athugið að þar sem um persónulegan klúbb er að ræða er ekki heldur gott að í honum séu of margir.

Ef það eru sex í hópnum og hann fundar í þrjá tíma hefur hver einstaklingur þrjátíu mínútur til að tjá sig, eða til dæmis þrisvar sinnum tíu mínútur. Þær eru fljótar að líða þegar er gaman. Hugmyndin er að klúbburinn hittist reglulega, svo að hann verði gildur stólpi í félagslífi þeirra sem í honum eru og alvöru svið nýrrar vináttu.

Til þess að svo sé þarf klúbburinn að vera starfhæfur þó að það séu til dæmis tveir sem ekki geta mætt í það skiptið þess vegna er sex lágmark en átta líka ágætt.

Virðing, heilindi og gleði Vel reynist að ákveða í upphafi fyrir­ komulag sem klúbbfélagar ganga að og virða hver annan með þakklæti fyrir að fá tækifæri til að auðga félagslíf sitt, gleði og vináttu í klúbbnum. Það getur til dæmis verið að fundir klúbbsins séu alltaf fyrsta mánudag í mánuði klukkan 18 til 21 á kaffihúsi eða veitingastað, eða að klúbburinn hittist alltaf á ákveðnum stað klukkan tíu til eitt að morgni, síðasta laugardag í mánuði. Hér er lagt til að

klúbbfélagar hittist einu sinni i mánuði en auðvitað getur fólk kosið að hittast oftar en lítið verður úr ef það er sjaldnar. Það er góð reynsla af því að ákveða strax að virða tíma félaganna og ákveða bæði hvenær klúbbfundir byrja og enda. Það kemur frekar þreyta i samskiptin ef það er enginn ákveð­inn enda­punktur. Lykillinn að trausti og blómstrun klúbbsins er heilindi og virðing, að slúðra aldrei um þær sem eru fjarstaddar hverju sinni, að dæma ekki, tala yfir eða gefa of lítið af sér heldur kynnast af gleði, jákvæðum og hvetjandi áhuga og góðvild.

Nýtt vináttusvið Athugið að til að klúbburinn virkilega auki félagsauð og bæti gleði og hlýju í líf þátttakenda þarf bæði að virða viðfangsefnið sem ákveðið er í upphafi, þema klúbbsins, og líka að deila persónulegri reynslu. Þannig verður smám saman til traust, væntumþykja og gagnkvæmur stuðningur. Nýtt vin­áttusvið til að ræða mál og fá hvatningu og stuðning. Að sjálfsögðu þarf virðing og traust að vera grunnnótan í samskiptunum til að slíkt verði að veruleika.

Gætið jafnræðis, talið ekki yfir aðra, eða takið allan tímann, ekki heldur sitja hjá og vera ekki tilbúin að deila nokkrum hlut með hópnum, þá er til lítils af stað farið. Það er sjálfsagt að fylgjast með tímanum og fara hringinn, einu sinni, tvisvar, þrisvar, þannig að klúbbfélagar taki við hver af öðrum að hafa orðið. Það er svo gaman að halda heim á leið og hafa heyrt bæði hvað öllum í hópnum finnst um það viðfangsefni sem var á dagskrá klúbbsins í það skiptið og líka hvernig lífið hefur gengið hjá klúbbvinunum í eigin lífi síðan síðast. Svona eftir því sem við á en gleymum því ekki að með því að opna eigin dyr og deila með þeim sem maður kýs að hitta reglubundið gefum við tækifæri á nýrri vináttu, samkennd og öllu því besta sem mannleg samskipti geta borið í sér.

Sumir klúbbar eiga sinn fasta samastað þar sem alltaf er hist meðan það er hluti af dagskrá annarra að hittast á nýjum og nýjum stöðum til upplifunar. Oft er fyrirkomulagið þannig að klúbbfélagar taka að sér í einhverri ákveðinni röð að leiða fundina, velja viðfangsefni, staðsetningu, eða annað sem við á eftir því um hvers konar klúbb er að ræða. Sjálfsagt er að klúbburinn hafi einhvern nútímalegan vettvang til að halda utan um dagskrána, Húsfreyjan 3. tbl. 2020

minna á viðfangefnið og næstu fundi svo sem á „facebook.“ Þá er það spurning um hvers konar klúbb á að stofna? Hvert á að vera hið sameiginlega viðfangsefni fyrir utan að auka félagsauðinn, skapa ný dýrmæt kynni og vináttu? Hér getur allt milli himins og jarðar komið til greina, bæði hvað varðar þema og útfærslu. Hér eru nokkur dæmi: ■ Bókaklúbbur með ákveðið þema: Ljóð, ævisögur, skáldsögur, bækur um ákveðið efni, eða verk ákveðins höf-

undar, fara hringinn og ræða bókina og svo líka á persónulegu nótunum.

■ Matarklúbbur/bakstursklúbbur: Hittast og elda saman, prófa nýtt í matargerð, elda heilsurétti eða rétti frá ákveðnum löndum, uppskriftir eftir Nigellu Lawson eða aðra meistarakokka, setjast svo niður og njóta og ræða persónulegu málin.

■ „Hygge“ og hamingjuklúbbur: Fræð­ ast um og hittast sam­kvæmt hin­um dönsku hug­ myndum um „hygge,“ huggu­ legheit. Kerta­ ljós, teppi, kósý-

sokkar og lestur, fræðsla, umræður um bækur og netsíður um „hygge“ og hamingju og eigin mál.

■ Gönguhópur með þema sem ber í sér tækifæri til kynna. Til dæmis að ganga í klukkutíma og svo samvera yfir máltíð eða kaffibolla og ræða á persónulegum nótum. Lista upp gönguleiðir sem hópurinn ætlar að ganga þetta árið og eru innan rammans sem ákveðinn er varðandi lengd og hækkun.

■ Safna- og listaklúbbur: Hittast og skoða saman gallerí, söfn, listasýningar í klukkustund og setjast svo saman og ræða það sem fyrir augu bar, deila eigin málum og efla vináttuna.

■ Handavinnuhópur með þema: Prjón, hekl, útsaumur, bútasaumur sem dæmi. Bæði hittast og vinna saman handavinnuna og skoða blöð og bækur í faginu, fara saman á sýningar eða í prjónagöngu, æfa og læra nýtt handbragð og deila og ræða eigin mál.

Finnst þér ekki snjallt að koma af stað nýjum klúbbi? Vettvangi fyrir þig og þá sem í klúbbnum verða til að skapa nýja vináttu, auka fjölbreytileikann í eigin félagslífi og upplifa fleiri góðar stundir?

Ekki hika, gerðu það bara!

Skeifunni 8, 108 Rvk. - S. 517 6460 - www.belladonna.is

HAUST 2020

Nýjar haustvörur streyma inn Húsfreyjan 3. tbl. 2020

27

Handavinna Húsfreyjunnar Ásdís Sigurgestsdóttir

Fortíðarþrá í nýjum útfærslum Að þessu sinni gætir nokkurrar fortíðarþrár í Hannyrða­ þættinum. Mig langar hér að heiðra minningu móður minnar Vigdísar Hansdóttur en hún var mikil prjónakona. Hún prjónaði m.a. margar svokallaðar tvíbanda- og þrí­banda­ peysur. Pabbi kallaði þær gjarnan, snú við peysur, ekki af því að það ætti að snúa þeim við og nota þær á röngunni, heldur vegna þess að fólk snéri sér við til að dást að þeim og skoða þær betur þegar við systkinin vorum í þeim á förnum vegi, því að þær þóttu svo fallegar.

Peysa Eftir töluverða leit í gömlum fjölskyldumyndum varð peysu­ upp­skriftin í þessu blaði til. Hún minnir mjög á þessar gömlu peysur. Peysan er prjónuð af systur minni Sigrúnu Sigur­gestsdóttur sem hefur haldið uppi þessari gömlu, skemmti­legu fjölskylduhefð. Móðuramma okkar, systur mömmu og mágkonur voru einnig mjög flinkar og duglegar prjóna­konur. Gamlar myndir af frænkum í fallegum peysum og kjólum sýna að munstrin hafa gengið á milli þeirra.

Útsaumur Sumarminning er nafnið á útsaumsverkefninu hér. Ef til vill tengist það líka fortíðarþrá því að útsaumur var mun algengari hér áður fyrr. Útsaumur hefur þó aukist nokkuð eins og aðrar hannyrðir þessi misserin, þegar veiran skæða heftir venju­lega rútínu margra og heimavera gerir okkur kleift að nýta tímann í annað.

Hugmyndin kviknaði í blíðviðri í Borgarfirði. Á göngu úti í náttúrunni er gaman að njóta útsýnis, en það er líka gaman að líta sér nær og skoða það smáa svo sem blóm sem gengið er fram hjá. Í gönguferð í Borgarfirði í sumar urðu margar fallegar velþekktar plöntur á vegi mínum, sem kveiktu þá hugmynd að gaman væri að varðveita þær „bród­eraðar“. Það var úr mörgum plöntum að velja en að lokum valdi ég þessar þrjár: Þrenningar­fjólu, gulmöðru og blóðberg. Ég leitaði uppi myndir af þeim á netinu, teiknaði þær upp á blað og yfirfærði svo myndina yfir á efni.

Eyrnaband Hlýtt og gott fyrir haustið og veturinn. Ég veit ekki hvort þriðja verkefnið flokkast undir fortíðarþrá en það er prjónað eyrna­band. Mín útfærsla á annars algengu eyrnabandi minnir þó dálítið á myndir frá fjórða eða fimmta áratug síð­ ustu aldar. Tískan gengur í hringi eins og svo margt annað.

Myndir: Silla Páls

Ég vil þakka Guðnýju Aðalsteinsdóttur fyrir yfirlestur, útreikn­inga og aðra hjálp og Sigrúnu Sigurgestsdóttur fyrir prjón og aðstoð við útfærslu á, snú við peysunni. Fyrir­ sæt­urnar þær Þórdís og Una Ragnarsdætur fá líka bestu þakkir. Vona að þið njótið þess að spreyta ykkur á þessum verk­efnum.

Góða skemmtun, Ásdís Sigurgestsdóttir (asdis29@simnet.is)

28

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Barnapeysa Hönnun: Ásdís Sigurgestsdóttir Prjónari: Sigrún Sigurgestsdóttir Stærðir: (3) 5 (7) ára Yfirvídd: 68 (75) 82 cm Sídd: U.þ.b. 48 (52) 56 cm Ermalengd: U.þ.b. 31 (35) 39 cm Efni og áhöld: Garn: SANDNES GARN, SMART, superwash, 100% ull, 50 g, ca. 100 m. Fæst m.a. í Rúmfatalagernum.

Litur og magn: Grunnlitur 4544 rododendrum (350) 350 (400) g, munsturlitur 1012 kremhvítur (150) 150 (200) g.

Prjónar: Hringprjónar 60 cm og sokkaprjónar nr. 3 og 3,5 eða sú prjónastærð sem passar þér til að fá út rétta prjónfestu.

Prjónamerki.

Prjónfesta: 22 L = 10 cm munsturprjón.

Skammstafanir: S = slétt, B = brugðið, L = lykkja/ur, umf = umferð/ir, prj = prjóna/prjónaðu, Ó = lykkja tekin óprjónuð, úrt = úrtaka, auk = útaukning/aukning, merki-L = merkilykkja, klippi-L = uppklippilykkja /ur, klippilykkja, endurt = endurtaka, jaðar-L = jaðarlykkja, auka-L = aukalykkja /ur.

Hollráð - Mátun Þó að farið sé eftir uppskrift, þarf oft að laga hana að hverjum einstaklingi fyrir sig. Það er því klókt að setja flíkina öðru hvoru upp á 2 hringprjóna og máta. Það getur þurft að bæta í eða draga úr lykkju- og umferðafjölda til að flíkin passi betur.

Bolur Fitja upp 151 (165) (181) L með grunnlit á hringprjón nr.

3. Prjó fram og til baka (8) 10 (10) umf S = (4) 5 (5) garðar. ATH! Jaðar-L er tekin Ó með garnið fyrir framan í lok hverrar umf.

Næsta umf frá réttu: Skipta yfir á prjóna nr. 3,5. Prj fyrstu 7 L og setjið þær á band eða prjónanælu og geyma, prj áfram S og auka jafnframt út um (10) 12 (12) L dreift jafnt yfir umferðina, þar til 7 L eru eftir (ekki prj þær) heldur geyma þær líka á nælu = (147) 163 (179) L á prjóninum. Þessar 7 L við upphaf og lok umferðar mynda hnappa- og hnappagatalista í lokin. Í næstu umf eru fitjaðar upp 5 nýjar L í miðju að framan og tengt í hring. Þetta eru svokallaðar klippilykkjur og eru prjónaðar alla leið að hálsmáli, sjá Hollráð.

Hollráð - Klippilykkjur Klippilykkjur eða uppklippilykkjur eru 5 í þessari upp­ skrift, þetta eru aukalykkjur sem eru prjónaðar alla leið að hálslíningu. Þær eru ekki taldar með í lykkjufjölda í uppskriftinni. Þegar búið er að prjóna bolinn er saum­að með þéttu spori í saumavél á milli 1. og 2. klippi-L annars vegar og 4. og 5. klippi-L hins vegar, síðan er klippt í miðja 3. L. Sporin þurfa að vera mjög þétt og það er betra að sauma tvisvar hvorum megin. https://www.youtube.com/watch?v=ltCTE-0Qq2E Þegar verið er að prjóna tvíbanda- eða þríbandamunstur er gott að prjóna til skiptis með grunnlit og munsturlitum yfir þessar 5 klippi-L svo að það myndist ekki of löng bönd.

Prj 1 slétta umf í grunnlit og síðan munstur þar til bolurinn mælist (33) 36 (39) cm eða eins og þér finnst hæfilegt.

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

29

Byrja og enda á 1 L í grunnlit alla leið og prj næst síðustu L á munstri, sjá munsturteikningu, svo að það verði samhverft að framan.

yfir á vinstri prjón og prj þær S saman. (Það er líka hægt að taka eina Ó, prj 1 S og steypa Ó yfir. Mér finnst fallegra að nota fyrri aðferðina, prj merki-L S, 2 S saman. Alls eru 8 L teknar úr í annarri hverri umf alls (17) 19 (21) sinni = (136) 152 (168) L. Nú eru (101) 109 (127) L. Prj 1 einlita slétta umferð með grunnlit til viðbótar og fækka jafnframt um (7) 11 (27) L jafnt dreift yfir umf. Geyma þær og klippa upp að framan, sjá Hollráð – klippilykkjur. Þegar búið er að klippa upp, eru geymdu lykkjurnar 7, sem mynda listana að framan, settar á sokkaprjón nr. 3 og 5 nýjar L fitjaðar upp til viðbótar á báðum listum, þeim megin sem snýr að framstykkinu. Þessar viðbótarlykkjur mynda innaflegg og fela „sárið“ sem myndast þegar klippt er upp.

1 auka-L á undan fyrstu munstureiningu.

Endurtaka munstureiningu (9) 10 (11) sinnum.

2 auka-L á eftir síðustu munstureiningu til að munstrið verði samhverft að framan.

Fella af 7 L undir höndum hvorum megin = (133) 149 (165).

Geyma bolinn og prj ermar.

Ermar Fitja upp (39) 41 (43) L með grunnlit á sokkaprjóna nr. 3.

Prj (8) 10 (10) umf S fram og til baka = (4) 5 (5) garðar.

Skipta yfir á prjóna nr. 3,5, tengja í hring og auka jafnframt út um 4 L, dreift jafnt á umf = (43) 45 (47). Merkja miðju-L á undirermi (= merki-L), þar byrjar ný umf. Setja niður munstur þannig að miðja munstureiningar verði á miðri yfirermi. Prj munstur þar til ermin mælist u.þ.b. (31) 35 (39) cm eða hæfileg lengd en passa þarf að ermar og bolur verði á sama stað í munstri þegar stykkin eru sameinuð fyrir laskaúrtöku. Þegar prjónaðir hafa verið (3) 3 (2) cm af munstri er aukið út um 1 L sitt hvorum megin við merki-L þannig: Prj að merki-L, slá upp á, prj merki-L, slá upp á, prj út umf. Í næstu umf eru uppslættirnir prjónaðir snúnir, þ.e. prj er aftan í fyrri uppsláttinn en framan í seinni uppsláttinn. Þá vísa aukningarnar að merkilykkjunni. Endurt aukningu með u.þ.b. (3) 3 (3,5) cm millibili (8) 9 (10) sinnum, alls (59) 63 (67) L á prjónunum. Nýju lykkjurnar bætast jafnóðum inn í munstrið. Fella af 7 L undir hendi = (52) 56 (60). Geyma ermina og prj aðra eins.

Hnappa og -hnappagatalistar Listarnir sjálfir eru garðaprjónaðir en viðbótarlykkjurnar eru sléttprjónaðar, þ.e. slétt áferð á þeim L sem hylja klippta „sárið“. Ath. að taka jaðarlykkjur listanna óprjónaðar með bandið fyrir framan í lok hverrar umf. Þetta er fallegur frágangur.

Prj hnappalistann fyrst, (stelpuhnepping, hægri listi þegar horft er framan á peysuna) því að þá er hægt að ákveða lengd á milli hnappa og miða hnappagötin við það.

Neðsta tala er ca. 2 cm frá fit. Hafa listann aðeins styttri en framstk. og teygja á honum svo að ekki myndist flái.

Hnappalisti: 1. umf frá réttu: Fitja upp 5 L, prj 6 S, 1 Ó með bandið fyrir framan.

2. umf: 12 S. 3. umf: 5 B, 6 S, 1 Ó með bandið fyrir framan.

Endurt umf 2 og 3 alla leið en ekki fella af.

Hnappagatalisti: 1. umf frá réttu: Setja lykkjurnar 7 upp á prjón, fitja upp 5 L. 2. umf: 11 S, 1 Ó með bandið fyrir framan.

Laski Sameina ermar og bol á hringprjón nr. 3,5, alls (237) 261 (285) L. Í fyrstu umf eru síðasta L á framstk og 1. L á ermi prj saman, merkja þá lykkju sem myndast með prjónamerki = merki-L. Endurt á öllum samskeytum, fækkað um 4 L. Merki-L eru prj einlitar alla leið og laskaúrtakan prj sitt hvorum megin við þær í annarri hverri umf þannig: Prj þar til 2 L eru að merki-L, taka fyrri L óprjónaða af vinsti prjóni eins og prjóna eigi hana S og síðan þá seinni eins, setja þær aftur

30

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

3. umf: 7 S, 5 B. Endurtaka umf 2 og 3 alla leið en ekki fella af.

Hnappagat: Prj 4 L fella af 2 L, 6 S. Fitja upp 2 L í stað þeirra affelldu. Þegar báðir listar eru tilbúnir eru þeir saumaðir við framstk. með „laumuspori“ frá réttu. Það er gert á eftirfarandi hátt: Leggja slétta hluta listans inn undir framstk þannig að slétti hlutinn verði á röngunni en garðaprjónaði hlutinn er á réttunni. Sauma síðan frá réttu til skiptis undir 1-2 garðaprjónaðar lykkjur á lista og 1-2 sléttprjónaðar lykkjur á framstykki. Sem sagt, 7 garðalykkjur sjást og 5 L fara í að hylja sauminn. Í lokin er svo slétti hlutinn varpaður niður á röngu.

Festa tölur á.

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Hollráð Þegar tölur eru festar á prjónaðan lista er gott ráð að þræða endann sem saumað er með, frá bakhlið listans að næstu tölu, í stað þess að byrja alltaf á nýjum enda við hverja tölu. Einfaldur og fallegur frágangur.

Sameina nú lista og hálslíningu og prj 10 umf S (= 5 garðar) og fella af frá réttu.

Ganga frá endum, sauma saman undir höndum og neðst á ermum.

31

Eyrnaband Prjónari: Ásdís Sigurgestsdóttir Þetta er ein af þessum flökkuuppskriftum sem til eru í margs konar útgáfum. Svona er mín útfærsla en auðvitað er hægt að nota alls konar grófleika af garni en þá getur þurft að fjölga eða fækka lykkjum til að fá sömu stærð og breyta prjónastærð í samræmi við það.

Efni og áhöld Garn: SANDNES GARN, FRITIDSGARN, 50 g, 60 m, 94% ull, 6% móher. Lopi og annað gróft garn hentar líka vel.

Prjónar nr. 5,5 eða 6.

Ef vill, endurskinsþráður, 1 mm breiður, fæst í Handprjóni, Reykjavíkurvegi 62, 220 Hafnarfirði.

Skammstafanir: S = slétt, B = brugðið, L = lykkja/ur, umf = umferð/ir, prj = prjóna/prjónaðu, Ó = lykkja tekin óprjónuð, stk = stykki.

Fitja upp 24 L. 1. umf (ranga): 1 S, 2 B, *2 S, 2 B*, endurt frá * til * þar til 3 L eru eftir, 2 B, síðasta L tekin óprjónuð með garnið fyrir framan.

2. umf: Fyrsta L prj S allan tímann, *2 S, 2 B*, endurt frá * til * þar til 3 L eru eftir 2 S, síðasta L tekin óprjónuð með garnið fyrir framan lykkjuna.

ATH. Til þess að kantarnir verði jafnir og fallegir þarf að prjóna fyrstu og síðustu 3-4 L nokkuð fast.

Að lokum er endurskinsþráðurinn saumaður, með prjónspori, í hlutann þar sem mjóu lengjurnar víxlast. Ég saumaði u.þ.b. 12 cm í 4 sléttar lykkjur. Þráðurinn kemur sér afar vel í vetrarmyrkrinu. Það er líka hægt að nota fínni þráð og prjóna hann með öllu stykkinu eða hluta þess.

Teikningin er fengin af netinu, uppruni ókunnur.

Þegar prjónaðir hafa verið u.þ.b. 20 cm er stk skipt upp og 12 L prjónaðar áfram á sama hátt og áður (þ.e. síðasta L tekin óprjónuð og 1. prjónuð S) en 12 L geymdar. Þegar prjónaðir hafa verið u.þ.b 12-13 cm yfir fyrri lykkjurnar 12 L eru þær geymdar en hinar 12 prjónaðar eins. Þegar seinni lykkjurnar 12 hafa verið prjónaðar eru lengjurnar sameinaðar en þeim víxlað þannig að seinni lykkjurnar 12 eru prjónaðar á undan þeim fyrri. Prj 20 cm (eða sömu lengd og í fyrsta hlutanum) yfir allar L. Fella af frá réttu og sauma endana saman.

ATH. Sentimetramálin eru hér aðeins til viðmiðunar og miðast við fullorðinsstærð. Þar sem prjónarar prjóna misfast – laust prjón teygist mun meira en fast prjón – er um að gera að máta eyrnabandið og laga það að þeirri stærð sem prjónað er á. Garn mýkist líka við þvott og verður teygjanlegra.

32

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Sumarminning Teiknað og saumað af Ásdísi Sigurgestsdóttur Þetta útsaumsverkefni sem varð til eftir gönguferð í sumar, eins og sagt er frá í formála, gæti líka kallast málað með nál.

Efni og áhöld 25 x 25 cm 14-16 þráða hör eða þéttofið ljóst bómullarefni. Ég notaði 16 þráða hör. Hann fæst í Ömmu mús, Fákafeni 9, 108 Reykjavík. Þrenningarfjóla DMC Árórugarn: nr. 550 dökkfjólublátt, 333 fjólublátt, 340 ljósfjólublátt, 726 gult, 3346 grænt, 741 appelsínugult.

Sporgerðir: Stöngullinn er saumaður með tveimur legg­ saumslínum sem snúa í sömu átt. Laufblöðin eru fyllt með leggsaumi (til hægri að miðju blaði og síðan til vinstri).

Minnstu blöðin eru mislöng spor.

Byrjað er að sauma blómin með tunguspori í ysta kantinn á blómunum og síðan fyllt upp í með mislöngum sporum með sama lit og til viðbótar með tveimur öðrum fjólulitum og gulu og appelsínugulu innst. Sjá hér fyrir neðan slóð á myndskeið sem lýsir aðferðinni vel.

Gulmaðra DMC Árórugarn: nr. 726 gult, 727 gult, 471 ljósgrænt, 937 dökkgrænt.

Sporgerðir: Stöngullinn er saumaður yfir lagðan þráð með ljósgrænu garni. Blöðin á stönglinum eru saumuð með mislöngum sporum og blómin með fræhnútum í tveimur gulum litum. Neðstu blöðin eru saumuð með leggsaumi.

Blóðberg DMC Árórugarn: nr. 153 fölbleikt, 3607 skærbleikt, 819 dökkgrænt.

Sporgerðir: Blöðin eru saumuð með lykkjusporum og smásporum sem snúa í allar áttir. Blómin eru fræhnútar, saumaðir í mjög þéttum klösum með tveimur bleikum litum. Ég notaði 3 þræði af 6 alls staðar nema í þrenningarfjólunni þar notaði ég ýmist 2 eða 3 þræði til að fylla upp í blómin.

Saumhringur 20 – 25 cm Fín jafanál með oddi Lítil skæri Bökunarpappír eða annar þunnur pappír.

Sérstakur penni til að yfirfæra mynd á efni. Liturinn er upp­leysanlegur í vatni og myndin er straujuð á efnið af bökunarpappírnum. Hann fæst m.a. í Ömmu mús og í A 4 (Iron-on pattern pensil, water erasable). Það er líka hægt að nota kalkipappír en hætta er á að hann klessist á efnið og náist ekki úr ef eitthvað fer úr­ skeiðis.

Teikna blómamyndina í gegn á bökunarpappírinn t.d. með blýanti. Það er alveg nóg að teikna útlínur og helstu hjálparHúsfreyjan 3. tbl. 2020

línur. Til þess að myndin snúi rétt á efninu þarf að snúa pappírnum við og teikna myndina hinum megin á hann með pennanum. Síðan er pappírinn lagður mjög nákvæmlega á efnið með litinn að efninu og straujað yfir með hæfilega heitu straujárni. Það getur þurft að skerpa aðeins á línunum á efninu með pennanum. Þá er að koma efninu fyrir í saumhringnum og hefja saumaskapinn.

Sporin sem notuð eru á þessari mynd eru: Leggsaumur (kontórstingur), tunguspor (kappmella), fræhnútur, lykkju­ spor, saumað yfir lagðan þráð, mislöng spor og smáspor (speckling).

Meðfylgjandi teikningar sem fengnar eru af netinu og sýna 5 aðferðir sem notaðar eru við saumaskapinn. Læt hér fylgja myndskeið sem sýnir vel tunguspor og mislöng spor sem notuð eru til að fylla vel upp í blómin á fjólunni. https://www. pinterest.ch/pin/195132596344148956/.

Ef eitthvað vantar upp á kunnáttuna við útsaumssporin er gott að fletta upp á netinu teikningum eða myndskeiðum af þessum sporum en hér fylgja líka teikningar af sumum þeirra fengnar af netinu.

Leggsaumur er notaður í stöngulinn og blöðin á þrenn­ingar­ fjólunni og neðstu blöðin á gulmöðrunni. Hann er saum­­aður neðan frá og upp og ýmist látinn snúa til vinstri eða hægri eftir því sem við á hverju sinni. Snúningurinn ræðst af því hvort nálinni er stungið upp hægra eða vinstra meg­in við þráðinn. Í þessu verkefni er sporið saumað nokkuð þétt.

33

Keðjuspor eru notuð í blóðbergsblöðin. Þau eru saumuð ofan frá og niður. Hér eru þau saumuð ýmist stök eða nokkur saman í óreglulega hringi. Byrjað er á að stinga upp efst í fyrsta spori og síðan aftur niður á sama stað, því næst aftur upp nokkuð frá (eftir því hvað þú vilt hafa sporið stórt) en áður en nálin er dregin í gegn um efnið er þræðinum brugð­ið undir nálina og þar með myndast lykkjan. Loka lykkj­unni með því að stinga nálinni aftur niður í efnið eins og sýnt er á myndinni.

Fræhnútar eru notaðir bæði i blóðbergs- og gulmöðru­ blóm­­unum. Það er best að nota saumhring þegar þeir eru saum­aðir. Nálinni er stungið upp þar sem hnúturinn á að vera, þræðinum vafið tvisvar eða þrisvar sinnum um nálina og henni stungið aftur niður þétt við þann stað sem stungið var upp. Það þarf að toga hæfilega í þráðinn áður en stungið er niður svo að hnúturinn verði ekki laus.

34

Smáspor eru hér notuð í blóðbergsblöðin ásamt óreglu­ legum lykkjusporum. Þau eru líka notuð í blöð gul­möðr­ unnar á milli blómanna. Gott er að nota þau í uppfyllingu og hægt að hafa þau þétt eða gisin allt eftir þörfum.

Lagður þráður er notaður í stöngla gulmöðrunnar. Nálinni er stungið upp efst eða neðst á línu stöngulsins, þráðurinn lagður eftir línunni og stungið niður á hinum endanum, stungið síðan upp aftur ca. ½ -1 cm frá endanum þétt við línuna og niður aftur með mjög litlu spori hinum megin við þráðinn eins og myndin sýnir. Ég fann ekki góða mynd af tunguspori eins og ég nota það í þrenningarfjólunni en vísa í myndskeið hér að framan. Þar kemur líka fram hvernig fyllt er upp með mislöngum sporum.

Eins og sést vel er nokkur munur á blómunum á full­klár­ uðu myndinni og þeirri hálfkláruðu. Það er með ráðum gert því að hvert einasta blóm í náttúrunni er sérstakt, rétt eins og mannfólkið.

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Raunstærð

16 cm

14,8 cm

Viðbót við herrapeysu í 1. tbl. 2020 Þau leiðu mistök urðu í uppskrift af herrapeysu í 1. tbl.

2020 að lýsingu á hálslíningu vantaði í uppskriftina. Þó að ég geri ráð fyrir að flestir prjónarar hafi bjargað sér á eigin spýtur með að klára peysuna kemur hér viðbótin sem vantaði.

Ef til vill þykir einhverjum peysan vera full víð en það er einfalt að hafa hana þrengri með því að fitja upp færri lykkjur en fara að öðru leyti eftir uppskriftinni. Athuga þarf þó að lykkjufjöldi þarf að vera deilanlegur með 4 á stroffi og með 6 í munstrum.

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Hálslíning Prj upp 92 (92) 96 (96) L (ath. lykkjufjöldi þarf að vera deilanlegur með 4).

1. umf: S. 2. umf: B. 3. – 14. umf: Stroff 2S+2B. 15. umf: S. 16. umf: B. 17. umf: S. Fella af S, frekar laust.

Matarþáttur Húsfreyjunnar

Sígilt og gott í haust og vetur Margrét Dóróthea Sigfúsdóttir

Umsjón: Kristín Linda Jónsdóttir • Myndir: Silla Páls

Húsfreyjan fékk Margréti, skólameistara Hússtjórnarskólans, til að gefa lesendum nokkrar uppskriftir. Annars vegar gamlar og góðar sem löngu eru sígildar, eins og af flatbrauði, kleinum, kæfu, sviðasultu og kjötsúpu og hins vegar haustlegar uppskriftir þar sem unnið er úr berjum.

36

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Flatbrauð 200 g rúgmjöl 100 g hveiti 50 g haframjöl 100 g heilhveiti ¼ tsk lyftiduft ½ tsk sykur ½ tsk salt 6 dl sjóðandi heitt vatn Blandið öllum þurrefnunum saman í skál, gott að halda eftir um 1 dl rúgmjöli til að nota þegar kökurnar eru flattar út. Vætið í með heita vatninu. Hnoðið deigið, ekki of stíft. Fletjið deigið út á borði og pikkið með gaffli. Skerið út kökur, litlar eða stórar. Bakið á eldavélarhellu eða á þurri pönnu við góðan hita.

Passið að snúa kökunum oft við baksturinn.

Kleinur 1 kg hveiti 300 g sykur 6 tsk lyftiduft 2 tsk matarsódi 2-3 egg 150 g smjörlíki 6-7 dl súrmjólk 2 tsk kardimommur Blandið öllum þurrefnum saman, á borð eða í skál.

Myljið smjörlíkið saman við. Vætið í með súrmjólk og sundurslegnum eggjum. Takið hluta af deiginu og fletjið út í þykka köku og mótið kleinur. Steikið.

Krækiberjasaft Ef það er berjapressa á heimilinu þá er hún notuð annars eru berin sett í matvinnsluvél og maukuð vel. Síðan þarf að sigta berin og pressa vel til að ná öllum safanum úr. Best er að tví sigta safann.

1 lítri krækiberjasaft 750 g sykur 1 tsk sítrónusafi Hitið saft og sykur að suðu, blandið sítrónusafa út í.

Setjið í hreinar heitar flöskur og lokið. Einnig má láta sykurinn leysast upp í saftinni án þess að hita hana.

Sett á hreinar flöskur.

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Sviðasulta Setjið sviðahausa í pott og vatn í þannig að fljóti yfir. Athugið: Hafið hausana frosna alls ekki láta þá þiðna áður. Saltið og smakkið soðið. Eftir að suðan kemur upp lækkið hitann og látið krauma í tvo og hálfan klukkutíma. Færið þá upp á fat, hreinsið allt af beinum og setjið í mót, soðið sett yfir. Setjið inn í ísskáp þegar sviðasultan hefur kólnað og látið standa þar yfir nótt. Stundum er mikið hnakkaspik á hausunum og sumir skera það frá, einnig má skera kjötið í smærri einingar áður en það er sett í mótið.

Gott er að nota jólakökumót fyrir sviðasultu. Þegar sultan er tekin úr ísskápnum er henni hvolft á bretti og hún skorin í stykki eða sneiðar. Gott er að frysta sviðasultu í bitum.

Íslensk kjötsúpa 1½ -2 lítrar vatn 1-2 teningar súpukraftur (naut og lamb) 400 g lambakjöt í litlum bitum eða 1½ kg lambakjöt á beini 1 tsk salt 2 msk hrísgrjón 1 gulrófa 2 gulrætur 50 g hvítkál ½-1 laukur fersk steinselja Hitið vatnið að suðu, setjið saltið og súpukraftinn út í ásamt kjötinu og sjóðið í 25 eða 35 mínútur eftir því hvort kjötið er í smábitum eða á beini. Hreinsið grænmetið. Skerið rófuna í bita og setjið út í ásamt hrísgrjónum og lauk. Látið sjóða áfram í 10 mínútur, setjið þá gulrætur og hvítkál út í og látið sjóða áfram í 15-20 mínútur. Smakkið til og stráið saxaðri steinselju yfir. Borið fram með soðnum kartöflum. Athugið að súpan er bragðmeiri ef kjötið er með beini.

37

Kæfa 2 kg lambakjöt 2 msk salt vatn 2 laukar heil piparkorn malaður negull pipar súpukraftur Notið slög, bringubita og aðra bita af lambakjöti sem vitað er að þýðir ekki að bera á borð fyrir heimilisfólk eða lambakjöt að eigin vali. Skolið af kjötinu í köldu vatni, raðið í pott. Skerið laukinn í sundur og setjið í ásamt vatni, þarf ekki að fljóta yfir. Saltið og setjið piparkorn út í ásamt einum súputeningi.

Smakkið til hvort vanti meira salt. Látið suðuna koma upp og lækkið hitann. Látið sjóða í 1 ½-2 tíma. Takið kjötið upp úr og hreinsið af beinum og alla fitu frá og hendið. Hakkið kjötið eða tætið sundur í matvinnsluvél ásamt 1-2 hráum laukum, eftir smekk. Setjið í pott. Fleytið alla fitu ofan af kjötsoðinu og hendið ef vill en athugið að sumir vilja hafa fituna með. Setjið soð út í eftir þörfum og hrærið vel.

Kryddið eftir smekk með súpukrafti, pipar, salti og ef til vill negul.

Hafið í huga: Súpukraftur er saltur. Bragðið dofnar þegar kæfan kólnar. Setjið í lítil box og kælið eða frystið. Lokið vel annars kemur kæfubragð af öðrum matvælum í frystinum. Fitan sem fleytt er ofan af soðinu er sett í skál og látin storkna, ekki hella henni í vaskinn, það getur stíflað hann.

Krækiberjahlaup 1 lítri krækiberjasaft 1 bréf sultuhleypir - gult melatin 750 g sykur Saftin hituð að suðu. Hleypiefnið sett út í. Látið sjóða í eina mínútu. Sykurinn settur í og soðið aftur í eina mínútu. Sett í hreinar heitar krukkur og lokað.

Bláberja- eða rifsberjasulta 1 kg ber 800 g sykur Sama aðferð er notuð hvort sem um bláber eða rifsber er að ræða. Sjóðið ber og sykur saman í tíu mínútur. Sett í hreinar krukkur, lokað og kælt.

38

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Matarþáttur: Brauðilmur í húsi mínu

Að baka brauð Kristín Aðalsteinsdóttir

Ég hef heyrt að myndhöggvarar, leirkerasmiðir og börn séu sérlega góðir bakarar. Þótt þau séu ekki með deig á milli handanna við iðju sína, er tilfinningin sú sama, að móta og skapa. Sú tilfinning þarf að vera til staðar svo að úr verði fallegt og gott brauð.

Brauðbakstur er ekki tímafrekur Margoft hef ég heyrt fólk segja: „Ég hef ekki tíma til að baka brauð,“ og ég hef svarað og sagt: „Það er ekki tímafrekt að baka brauð, en það er heppilegra að vera heima við á meðan deig lyftist eða bakast.“ Brauðilmur er ómótstæðilegur og ég held því fram að börnunum mínum, hafi á sínum tíma, þótt gott að koma heim eftir langan dag í skóla og fá nýbakað brauð, svo að ég tali nú ekki um hvað gestir verða ánægðir þegar þeir fá nýbakað brauð með góðum mat.

Matur í háum gæðaflokki Með því að baka brauð sjálf fáum við tækifæri til að skapa gott andrúmsloft og búa til mat í háum gæðaflokki, án allra aukaefna. Og með því að baka sjálf getum við líka boðið upp á meiri fjölbreytni í brauði og mat. En ég endurtek, við þurfum að vera heima, búa til deigið, fylgjast með því lyfta sér, slá það niður, finna rétta þéttleikann og njóta þess að móta og baka. Það er hægt að gera mjög margt annað meðan á þessu ferli stendur.

voru ekki á hverju götuhorni eins og við vitum. Brauðbakstur skiptir líka máli fyrir fjárhaginn. Þegar bakað er heima má spara háar upphæðir. Ég þurfti að kaupa brauð fyrir nokkru af því að ég var ekki heima hjá mér. Það kostaði 635 krónur og var hvorki stórt né merkilegt. Ef við kaupum þrjú slík brauð á viku allt árið, er kostnaðurinn um 100.000 krónur yfir árið. Efnið í uppskriftina að einföldu hversdagsbrauðunum sem ég set hér inn kostar ekki meira en 140 krónur en úr uppskriftinni má móta tvö brauð, þannig að hvort brauð kostar um 70 krónur, þrjú slík brauð á viku í eitt ár kosta því um 11.000 krónur. Það er ljóst að það er mikill sparnaður af því að baka heima, sparnaður sem um munar en um leið fáum við úrvalsmat úr góðu hráefni.

Brauð er mikilvægur hluti fæðunnar, því að það er auðugt af bætiefnum. Í venjulegu brauði eru eggjahvítuefni (prótein) sem við þurfum á að halda og góð B-vítamín. Því trefjaríkara sem brauðið er, þeim mun hollara er það fyrir meltinguna, tennurnar og allan líkamann.

Mikill sparnaður Formæður okkar bökuðu brauð daglega og það var þeim jafn eðlilegt og að anda. Þá kom ekki annað til greina. Búðir Húsfreyjan 3. tbl. 2020

39

Umsjón: Kristín Linda Jónsdóttir - Myndir: Úr einkasafni / freepik.com

Nú haustar að og við sem búum á eyjunni okkar góðu við ysta haf vitum að næstu mánuðina munum við halda okkur meira heima við en um hásumar. Þá er tækifæri til að tileinka sér heimilislega siði sem bæta líðan og lífsgæði. Þar er af mörgu að taka en öll þurfum við að nærast og með því að baka brauðið sitt heima skapast mjög heimilisleg stemming. Auk þess felst í því virkilegur sparnaður sem við mörg þurfum sérstaklega á að halda núna og eigin bakstur getur tryggt okkur hágæðabrauð að eigin vali.

Kristín Aðalsteinsdóttir fyrrum prófessor og deildarforseti kennaradeildar við Háskólann á Akureyri er ein þeirra sem nýtur þess að baka brauð.

Hún deilir langri reynslu sinni, aðferð og uppskriftum með lesendum Húsfreyjunnar á þessu hausti.

Aðferð við brauðbakstur Hitastigið lykilatriði Ger þrífst best við 30−37°C. Því er nauðsynlegt að gæta sérstaklega vel að hitastigi vökvans sem notaður er við baksturinn. Það verður aldrei of oft sagt. Verði hitastig vökvans 40°C eða hærra deyja gersveppirnir og ekkert gerist, engin breyting verður á deiginu. Þegar þú setur litla fingur í vökvann átt þú hvorki að finna hita né kulda, það er rétta „hitastigið.“ Margs konar vökva má nota í brauð. Vatn gerir brauð létt en mjólkurafurðir gera brauðið þyngra, safameira og næringarríkara. Sýrðar mjólkurafurðir eru sérstaklega góðar í brauð sem á að geymast. Þegar búið er að gefa gerinu vökva, yl og næringu vakna gersveppirnir til lífsins, fjölga sér og framleiða B-vítamín og fleiri ágæt næringarefni.

Svona farið þið að við baksturinn: 1. Blandið þurrefnum og gerduftinu vel saman í rúmgóðri skál.

2. Hellið vökvanum yfir og sláið deigið vel saman. Brauðið verður betra ef það er vel hnoðað. Til er fólk sem hnoðar deigið í 10-15 mínútur, til dæmis Jamie Oliver og ég mæli með því. Svo má líka hnoða deigið í hrærivél.

3. Stráið örlitlu hveiti um og í kringum deigið svo að það liggi laust í skálinni, en klístrist ekki við hana.

4. Breiðið stykki yfir deigið í skálinni svo að ekki myndist skán eða skorpa og látið deigið hefast í 30−60 mínútur á hlýjum stað. Deigið má ekki vera þar sem hætta er á trekki, svo sem við opinn glugga.

5. Þegar deigið hefur lyft sér í skálinni þá sláið þið það niður, hnoðið og mótið það að vild og látið lyftast aftur í tvöfalda stærð.

6. Stillið ofninn á 200−225°C. 7. Þegar brauðið hefur lyft sér þá getið þið penslað það með eggi, mjólk eða vatni ef þið viljið og jafnvel stráð fræjum á brauðið. Þá má líka skera rákir í brauðið með beittum hníf.

Brauð eru oftast bökuð í 30−40 mínútur.

8. Ef þið viljið fá sérstaklega stökka skorpu á brauðið, til dæmis á snittubrauð, þá hafið þið skál með vatni á botni ofnsins á meðan á bakstrinum stendur.

9. Því betur sem þið hnoðið deigið, þeim mun betur lyftir það sér. Hveitibrauðsdeig á að vera mjúkt, glansandi og stíft.

Ef þið stingið fingri í deigið á það að „hoppa“ til baka. Rúgbrauðsdeig á hins vegar að vera rakt, án þess þó að vera klístrað en það þarf líka á góðri hnoðun að halda.

Svissneskt bóndabrauð.

Grófar bollur.

Ekta snittubrauð.

Hversdagsbrauð.

40

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Uppskriftir Svissneskt bóndabrauð

Hversdagsbrauð

6 dl hveiti 4 dl rúgmjöl 2 tsk salt 3 tsk ger 1 tsk olía 5 dl vatn (37°C) 3 dl hveiti (hnoðað upp í deigið eftir fyrstu lyftingu) Þetta verða 2 brauðhleifar.

1 kg hveiti 100−200 g af „fullkornshveiti“ eða annarri kornblöndu 5 tsk ger 1 msk sykur eða hunang ef vill 1 tsk salt 7 dl volgt vatn (37°C)

Bakað við 200°C í 30 mínútur.

Venjuleg aðferð sem lýst er hér að framan.

Venjuleg aðferð sem lýst er hér að framan.

Besta brauðið Grófar bollur 1 kg hveiti 250 g heilhveiti 10 tsk ger 1 bolli sólblómafræ 1 bolli hörfræ 2 msk sykur eða hunang 2 tsk salt 1 dl matarolía ¾ l vatn (37°C) Bakað við 225°C í 12−15 mínútur.

Venjuleg aðferð sem lýst er hér að framan.

Ekta snittubrauð 1 kg hveiti 5 tsk ger 6 dl vatn (37°C) 2 msk olía 3 tsk salt Látið lyftast á hlýjum stað í 2 tíma. Skipt í 8 parta og mótuð ílöng brauð. Brauðin látin lyfta sé í tvöfalda stærð. Penslið brauðin með vatni eða eggi þegar þau hafa lyft sér. Bakið við 225°C í u.þ.b. 12−15 mínútur. Setjið skál með heitu vatni í botninn á ofninum ef þið viljið stökka skorpu.

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Uppskriftin nægir eiginlega í tvö brauð. Þetta brauð er með góðri skorpu, safaríkt og geymist vel.

Fyrst skal blanda saman: 2 dl gróft rúgmjöl 1 dl hörfræ 1 dl hveitklíð 1‒2 dl sólblómafræ 2 tsk salt 5 dl sjóðandi heitt vatn Blandið þurrefnunum saman og hellið sjóðandi heitu vatni yfir, hrærið og látið standa 2‒3 tíma eða lengur. (Ég hef látið blönduna standa til næsta dags ef þannig stendur á). Breiðið stykki yfir.

Auk þess þarf þetta í brauðið: 9‒10 dl hveiti 3-5 tsk ger 2 dl volgt vatn (37°C) 2‒3 dl hveiti til viðbótar 1 egg til að pensla með sesam- eða sólblómafræ Setjið stærri skammtinn af hveitinu í skál, blandið gerinu saman við og hrærið. Blandið síðan korninu sem var í bleyti saman við og volga vatninu. Hrærið vel saman. Látið lyfta sér í um það bil klukkutíma.

Breiðið stykki yfir skálina.

Stráið 2 dl af hveiti (seinni skammtinn) á borð og hnoðið deigið vel. Formið í þykka rúllu/rúllur og setjið á plötu eða setjið í (tvö) form, látið hefast í 30 mínútur eða lengur. Penslið með eggi og stráið fræjum yfir.

Bakað við 250°C í 15 mínútur. Lækkið síðan hitann og bakið við 150°C í 30 mínútur.

41

Matarþáttur: Vani eða val í næringu og matargerð

Maturinn minn – minni kolvetni

Umsjón: Kristín Linda Jónsdóttir - Myndir: Úr einkasafni

Síðustu ár hefur fólk gert sér sífellt betur grein fyrir því að við höfum nú til dags mjög mikið val um hvernig við kjósum að næra okkur, sem sagt hvað við borðum og hvernig matargerð og næringarmunstur við kjósum. Þær venjur sem tíðkuðust á flestum heimilum landsmanna varðandi mataræði og matargerð fyrir einhverjum árum eða áratugum eru ekki lengur sjálfsagðar. Úrval af fæðu er gífurlegt og ótal hugmyndir og ráðleggingar í boði um hvernig er best að næra sig. Allt frá því að snæða eingöngu sjö klukkustundir sólarhringsins, frá klukkan 12–19, til þess að best sé að borða fimm máltíðir á sólarhring. Sum­ir telja hráfæði eða grænmetisfæði ákjósanlegt meðan aðrir velja fremur kjöt og fisk. Sumir mæla með drykkjum með ávöxtum með­an aðrir forðast ávexti. Á heimasíðu Land­læknis­embættisins er áhersla lögð á að auka neyslu græn­metis, ávaxta, fisks og heilkornavara og minnka neyslu á sykri, mettaðri fitu, salti, mikið unnum vörum og taka inn D–vítamín.

Við þurf­um sannarlega öll að næra okkur af kostgæfni, gæta þess að fá nóg af þeim næringar­efnum sem færa okkur góða líðan, heilsu og hreysti en forð­ast það sem er okkur ekki gott. Svo er bara spurningin; hvaða val hentar okkur? Í þessu tölublaði Húsfreyjunnar eru, eins og sjá má, þrír

mjög mismunandi matarþættir. Kennsla og uppskriftir frá Kristínu Aðalsteins­dóttur um brauðbakstur á eigin heimili sem er hagkvæmur og heimilislegur kostur. Uppskriftir af hefðbundnum íslensk­um réttum frá Margréti Sigfúsdóttur sem sumir mundu nefna gamaldags mat, en hópur með því nafni nýtur ein­mitt gífurlega vinsælda nú um stundir á „face­ book“ sem sýnir áhuga landsmanna á þessari gerð matvæla og matargerðar. Í þriðja lagi er svo þessi matarþáttur sem er í senn fræðsla og uppskriftir um matargerð með minni kolvetnum. Ketófæðu eða lágkolvetna, eftir því hve langt er gengið í að velja sig frá kolvetnum í fæð­unni. Þær upplýsingar sækir Húsfreyjan til Margrétar Guð­munds­dóttur.

Margrét er málfræðingur og starfar hjá Hugvísinda­stofnun Háskóla Íslands, en líka kvenfélagskona og áhuga­maður um mataræði og matargerð. Hún skrifaði bókina Konan sem át fíl og grenntist (samt), sem kom út árið 2018. Gefum henni orðið.

Margrét Guðmundsdóttir Ákvað að breyta mataræðinu Þrátt fyrir áratuga baráttu við aukakíló, sem voru orðin alvar­legt vandamál síðustu 15 árin, var ég aldrei veik fyrir kúrum og töfralausnum. Ég reyndi að borða hollan mat í hófi, mikið af ávöxtum og grænmeti og lítið af fitu. Þess vegna missti ég af „lágkolvetnaæði“ sem herjaði á landsmenn fyrir nokkrum árum. Ég hélt að þetta væru öfgar og töfrabrögð. Það var ekki fyrr en síðar sem ég fór að kynna mér það og ákvað að breyta mataræðinu. Það gerðist í nokkrum skrefum; fyrst minnkaði ég sykurinn sem var án efa hollt fyrir mig. Sykur inniheldur enga hollustu. Þessi breyting hafði samt engin áhrif á vigtina og þó að kíló ein og sér séu ekki mælikvarði á heilsu þá voru þau farin að skerða lífsgæði mín. Það er erfiðara að vera þung­ur en

42

léttur. Vigtin tók ekki við sér fyrr en ég gjörbreytti mataræðinu og skar niður kolvetni svo að um munaði.

Maturinn minn Ég hætti að borða allt sem gert er úr korni, eins og brauð, hrökkbrauð og pasta, tók út alla ávexti en hélt eftir sumum tegundum af berjum og jók grænmetisneyslu verulega, og var hún þó drjúg fyrir, enda er ég alin upp á garðyrkjubýli. Síðast en ekki síst hætti ég að vera hrædd við fitu. Ég borða léttan hádegismat, oft bara steikt grænmeti, en kvöldmaturinn er aðalmáltíðin. Þá hef ég alls konar kjöt eða fisk, eggja- og Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Hefðbundið, vestrænt mataræði inniheldur auðveldlega 250 grömm af kolvetnum á dag, meira hjá þeim sem er drjúgir í sykrinum. Engin skýr skilgreining er til á lágkolvetnafæði en stundum er því skipt í nokkur stig. Meðalhófið telja margir 20-50 grömm á dag. Því er hægt að ná með því að halda sig við mat sem inniheldur sérlega lítið af kolvetnum. Aðalatriðið er að spara hvergi grænmeti og halda sig alfarið eða að mestu við það grænmeti sem vex ofan jarðar.

Margrét Guðmundsdóttir. Mynd: Ernir Eyjólfsson.

grænmetisrétti, pastasósur án pasta, pítsu með botni úr eggjum og osti. Nánast undantekningalaust er bæði eldað og hrátt grænmeti á disknum mínum. Þannig næ ég að hafa daglegan grænmetisskammt 600-800 grömm. Það er lykilatriði til þess að tryggja fjölbreytt næringarefni, nóg af trefjum og með því móti verð ég vel södd án þess að hafa gúffað í mig fleiri hitaeiningum en ég brenni. Lágkolvetnafæði frelsaði mig frá því að vera sísvöng.

Súpukjöt er veislumatur Líklega elda ég fjölbreyttari kjötrétti nú en áður. Um leið og óttinn við fitu hvarf fór ég til að mynda að elda súpukjöt oftar en ég hafði gert. Ég nota það í pottrétti og steiki það í ofni. Þvílíkur veislumatur! Ég hef líka til dæmis gúllas en sleppi hveiti og hef þeim mun meiri rjóma í staðinn. Það hefur enginn kvartað. Kjötbollur bý ég til sjálf og nota rifinn ost eða rjómaost í staðinn fyrir hveiti. Þær eru lostæti þó að ég segi sjálf frá og ég nota einnig rjómaost þegar ég geri fiskbollur. Stærsta skrefið er að ákveða að brjóta af sér viðjar vanans og horfa á uppskriftir og aðferðir með opnum huga. Þá er bæði hægt að búa til gömlu góðu réttina og alls konar gómsætar nýjungar en sniðganga samt kolvetna­ríkt hráefni.

Hrátt grænmeti ómissandi Hrátt grænmeti finnst mér ómissandi með flestum mat. Ég blanda einfaldlega saman einhverju kálkyns, tómötum, gúrku og papriku. Ég held að það sé ekki hægt að verða leið­ur á þessu. Mér finnst gott að hafa út á þetta salatost, íslenska frænda fetaostsins, og bý sjálf til kryddolíuna. Ólívu­olía, steinselja og hvítlaukur klikka ekki.

Eldað grænmeti verður sjálfsagt Mesta og besta breytingin á mataræðinu felst í elduðu græn­meti. Ég steiki mjög oft hvítkál eða blómkál, en einnig hef ég kúrbít, spergilkál, papriku, lauk, blaðlauk, sveppi og sitthvað fleira, ýmist eina tegund eða blanda einhverju saman. Það er hægt að nota alls konar krydd en ég held mig gjarna við salt og pipar.

Nýt þess að borða almennilegan mat En hvað með gúmmelaðið, kökur og eftirrétti? Jú, ég bý mér til ýmislegt af því tagi. Staðreyndin er þó sú að ég hef Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Maður þarf aðeins að æfa sig í að nota ný hráefni en það er ekki flóknara en margt annað sem maður hefur lært í eldhúsinu gegnum árin. Mér finnst líka gott að hugsa um ávinninginn og njóta þess að borða góðan og kolvetnasnauðan mat frekar en dvelja við það sem mér fannst gott áður. Margt fannst mér gott sem ég borða ekki lengur, en lífsgæðin sem ég hef fengið með því að breyta mataræðinu eru margfalt meiri og verðmætari.

Ég hef stundum verið spurð að því hvort þetta endalausa hvítkál verði ekki leiðigjarnt. Þá svara ég því til að ég þekki fólk sem hefur borðað kartöflur daglega í 80 ár. Því skyldi maður frekar verða leiður á hvítkáli en kartöflum?

minni þörf fyrir það en áður. Ég nýt þess að borða „almennilegan mat“ og þörfin fyrir „eitthvað sætt og gott“ hefur minnkað. Mér finnst það samt nauðsynlegt af og til. Ég bý til ís úr eggjarauðum og rjóma og bragðbæti til dæmis með hnetusmjöri eða dökku og sykurlitlu súkkulaði. Ostakökur finnst mér góðar og nota þá möndlumjöl og kókoshveiti í botninn. Pönnukökur er hægt að búa til úr eggjum, rjómaosti og psyllium-trefjum, huski, og með því að nota möndlumjöl og kókoshveiti má búa til mjög gott vöffludeig.

Maturinn sem ég borða er því í grunninn hefðbundinn og einfaldur, allar tegundir af kjöti og fiski, egg og ósykraðar mjólkurvörur, helst ekki fituskertar og allt grænmeti sem vex ofanjarðar, matreitt á fjölbreyttan hátt. Meiri breyting fólst í því að taka út kornvörur en ég borða fræ og baka úr möndlumjöli og kókosmjöli. Einhvern tíma hefði ég átt erfitt með að trúa því að ég gæti hætt að borða ávexti, en ýmsar tegundir af berjum eru hluti af mataræðinu og ég fæ nóg af trefjum og vítamínum úr tröllvöxnum grænmetisskömmtum. Loks getur mjög dökkt og sykursnautt súkkulaði gert góðan dag betri. Ég er stundum spurð „Hvað færðu þér í staðinn?“ Ég kýs að líta svo á að ekkert af mínum mat sé í staðinn fyrir eitthvað. Þetta er einfaldlega maturinn minn – og mér finnst hann góður,“ segir Margrét.

43

Aðferðir og uppskriftir Steikt grænmeti

Einfaldar kjötbollur

Það líður varla sá dagur að ég steiki ekki hvítkál, blóm­kál eða paprikur. Aðferðirnar eru einfaldar og standa varla undir því að kallast „uppskriftir.“ Frá því að íslenska hvítkálið kemur á markað og langt fram eftir vetri borða ég steikt hvítkál oft í viku. Ég brytja það frekar smátt en set það ekki í mat­ vinnusluvél. Ég nota miðlungshita, kannski rúmlega það í upphafi, og steiki það upp úr smjöri eða blöndu af smjöri og ólívuolíu. Þegar ég steiki hálft kíló af hvítkáli, sem er lágmark að mínum dómi, nota ég 40-50 grömm af smjöri. Ég steiki hvítkálið í að minnsta kosti 15 mínútur og lækka oft hitann undir lokin. Ég nota alltaf salt, en oft líka pipar. Blóm­kál má steikja með sömu aðferð. Ég sker það í hæfi­lega munnbita, sem sagt ekki mjög smátt. Mér finnst gott að láta það brúnast aðeins. Paprikur eru sömu­ leiðis mjög góðar steiktar, stundum hef ég líka rauðlauk og/eða sveppi. Til tilbreytingar set ég stundum skvettu af eplaediki í lokin og það sama gildir um hvítkálið.

½-1 laukur, smátt skorinn 500 grömm gott kjöthakk 120 grömm rjómaostur 1 egg 1 tsk salt ögn af pipar krydd eftir smekk (ég nota mjög gjarna steinselju og hvítlauk) smjör eða olía til steikingar

Pítsubotn Hægt er að gera kolvetnasnauða pítsubotna sem eru mun líkari hefðbundnum botnum heldur en þessi. Uppskriftin er hins vegar afar einföld og fljót­ leg og mér finnst ég vera að borða pítsu ekkert síður en hitt heimilisfólkið.

2 egg 85 grömm af rifnum osti Eggin eru brotin í skál, slegin sundur og osti bætt út í. Bakað í 24-26 cm formi við 200 gráður í um 15 mínútur. Botninn þarf að kólna í 2-3 mínútur áður en áleggið er sett á hann en að því loknu er pítsan bök­uð við 225 gráður í 5-10 mínútur, eftir smekk og útliti.

Best er að byrja á því að blanda saman lauk og hakki og bæta síðan öðrum hráefnum við og blanda vel saman. Stundum geri ég stórar bollur og stundum litlar og steikingartíminn er því breytilegur.

Pönnubrauð Þetta brauð mætti kannski kalla skonsur en mér finnst orðið frátekið þannig að ég kalla þetta pönnu­ brauð og nota með alls konar áleggi. Það má hafa minna af hörfræjum en þau eru einstaklega trefjarík og holl að sama skapi. Mér finnst best að búa til blöndu í nokkur brauð og eiga í krukku. Þá er fljót­ legt að skella einu á pönnuna. Þessi uppskrift dugir í þrjú brauð.

40 grömm möndlumjöl 30 grömm hörfræ 1½ tsk lyftiduft 1½ tsk psyllium-trefjar eða Husk Þessu þarf að blanda vel saman.

Til að búa til eitt brauð: 3 msk af blöndunni (mæliskeiðar) 1 msk AB-mjólk eða súrmjólk/rjómi 1 egg (helst lítið) Ef ég geri tvö brauð í einu hef ég 2-3 msk af AB-mjólk og 1 egg.

Dreift á olíusmurða pönnu og steikt á báðum hliðum við frekar vægan hita eins og skonsur.

44

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Kven silfur í eina og hálfa öld

Á 19. öld stofnaði Erlendur Magnússon gullmíðaverkstæði í Þingholtsstræti 5, sem Magnús sonur hans tók við. Jón Dalmannsson keypti verkstæðið af honum um 1930.

Nafnaskipti urðu fyrst 1952, þegar fyrirtækið var flutt að Skólavörðustíg 21a og nefndist þá Skrautgripaverslun Jóns Dalmannssonar og 1976 að Frakkastíg 10 þar sem það heitir Gullkistan.

Húsfreyjan 3. tbl. 32. árgangur 1981

Enn í dag vinnum við fjölbreytt silfur á íslensku þjóðbúningana eftir mótum frá Erlendi og notum mörg af verkfærum hans, sum frá 1874. Í gegnum tíðina höfum við sérhæft okkur í íslensku kvensilfri, haldið við því besta og unnið ný munstur í þjóðlegum stíl.

SILFURSMÍÐI Í 150 ÁR Dóra Jónsdóttir Sími 551 3160 / 868 6798 - Þjóðbúningasilfur.is - gullkistan@vortex.is

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

45

Leiðbeiningastöð heimilanna

Heimagert bragðast best

Rabarbari S Umsjón: Jenný Jóakimsdóttir

íðsumars fara margir í berjamó og tína ber til sultu- og saftgerðar og búa sér þannig í haginn til vetrarins fyrir heimilið. Það má sulta og sjóða saft allt árið um kring. Uppskriftir er að finna víða og er einfaldara að fylgja en margan grunar. Margir rækta síðan rabarbara í görðum og sulta og saft úr honum svíkur aldrei. Ef þú átt rabarbara í garðinum eða býðst hann er um að gera að þiggja hann og setja í frysti til síðari nota.

Það er ekki eingöngu hægt að gera sultu og saft. Rabarbari og ber eru tilvalin í gómsæta eftirrétti sem gaman er að bjóða upp á þegar gesti ber að garði. Bæði ber og rabarbara er auðvelt að frysta og vinna úr þegar tími gefst til.

Við ætlum að horfa á rabarbarann í þessari grein, en alltof oft leggja margir ekki í nýtingu á honum því að enginn á heimil­inu vill dísæta rabarbarasultu. Rab­ ar­barann má nýta í bæði saft, síróp og ý m s a eftirrétti. Hér að neðan finnur þú uppskriftir úr rabarbara sem eru þaulreyndar og ein­f aldar. Annars

er um að gera að fikra sig áfram og fá með því fjöl­breytt góðgæti úr hollu hráefni.

Að ýmsu er að hyggja þegar gerð er sulta, hlaup eða saft. Nauðsynlegt er að þvo og hreinsa krukkur, glös, flöskur og lok mjög vel. Annars geta bakteríur komist á kreik. Það eykur líka geymsluþol að vanda til verka og hreinlæti er afar mikilvægt.

Ber og rabarbara má frysta með eða án sykurs. Muna þá að hreinsa vel og skola vel áður með köldu vatni og setja í hæfilegum skömmtum í ílát eða poka og loka vel. Ber og rabarbari geymast í frosti, við -18°C, í 10–12 mánuði. Munið að merkja áður en sett í frystinn.

Strásykur er algengasta sætuefnið í sult­­ur og hlaup. Hrásykur og eða púður­sykur er líka góð­ur kostur.

Sykur virkar sem rotvörn og hefur sykur­magn­ið því áhrif á geymslu­þol. Marg­ir vilja minnka sykur­ inn en ef önn­ur sætu­efni eru notuð tak­markast geymslu­ þolið og því tilvalið að laga minna í einu og oftar og/eða frysta til að nota seinna. Fylg­ ið leiðbeiningum á pakkningum þeirra sætu­efna sem notuð

eru. Einnig er gott að sæta með hunangi, hlynsýrópi, kókos­pálmasykri og döðlum. Það má líka minnka sykurmagn í saft og frysta hana. Sjóða síðan upp á henni. Með því móti eyði­leggjast efnakljúfar sem annars eyða vítamínum úr saftinni. Það eru til margar uppskriftir af alls konar rabarbarakökum og bökum. Þessi hér að neðan er einstaklega ljúffeng og hvarf á andartaki þegar uppskriftin var prófuð fyrst. Uppskriftin er fengin af síðu martha.fi sem sænsk- finnska kven­félaga­ sam­bandið heldur úti.

Gómsæt rabarbarabaka 500 g rabarbari skorin í þunnar sneiðar 150 g smjör 1 dl rjómi ½ dl síróp 2 dl hveiti 2½ dl haframjöl 1 tsk lyftiduft 1½ dl púðursykur Aðferð: Bræðið smjörið í potti og bætið svo sírópi og rjóma saman við. Hrærið.

Blandið síðan þurrefnum saman við heita smjörblönduna. Látið ekki sjóða lengi.

Raðið rabarbaranum í botninn á böku­ Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Fjarlægið af hitanum og látið kólna. Þegar orðið nægilega kalt er blöndunni hellt yfir fínt sigti í skál. Gæti þurft að gera í nokkrum lotum, hrærið í maukinu til að ná sem mestum safa. Setjið sírópið og maukið í sitthvort ílátið. Geymist í ísskáp í viku. Einnig hægt að frysta. Bæði sírópið og maukið er sniðugt að frysta í ísmolaformi, setja síðan þegar frosið í annað stærra ílát og ná í kubba til að nýta. Skipta má út vanillustönginni með rifnum sítrónuberki eða rifnu engifer eða öðru sem ykkur dettur í hug.

Margir muna úr æsku sinni eftir rabar­ baraperum, en það er eftirréttur sem gerður er úr hvíta hæl rabarbarans og smakkast líkt og niðursoðnar perur. Bor­ ið fram með þeyttum rjóma eða ís. Var algengt á borðum hér á árum áður og einhverjir kalla stríðsáradesert. Einfalt að gera og um að gera að nýta líka hvíta hælinn í stað þess að henda honum.

Rabarbaraperur

forminu og hellið svo deiginu yfir. Bakið við 175°C í um 25 mínútur. Berið fram með heitri vanillusósu.

2 l vatn vanillustöng sem klofin hefur verið í tvennt

Vanillusósa

Aðferð: Skolið rabarbarann í köldu vatni, snyrtið endana og skerið í ca. 1 cm bita.

Setjið í nægilega stóran pott og hellið yfir köldu vatni. Hleypið upp suðunni og lækkið hitann strax og leyfið að malla í lokuðum potti, hrærið reglulega þar til orðið að mauki. Tekur um 20 mínútur.

1 egg 3 dl mjólk 3 msk sykur 2 msk kartöflumjöl 1 tsk vanillusykur

1 bolli hælar 1 bolli vatn ½ bolli sykur Aðferð: Hælarnir eru skornir af stilkunum, snyrtir og hreinsaðir með köldu vatn.

Settir í pott með vatni og sykri. Soðið í nokkrar mínútur þar til hælarnir eru meyrir. Sett í krukkur og geymt á köldum stað.

Fleiri sultu- og saftráð er að finna á heimasíðu Leiðbeiningastöðvar heimil­ anna ásamt fjölda uppskrifta.

Aðferð: Setjið allt hráefni nema vanillu­ sykur í pott og hrærið vel þar til sósan þykknar. Látið ekki sjóða. Bætið vanillu­ sykri við og látið kólna. Það er auðvelt að sjóða niður rabarbara og það tekur innan við klukkutíma að útbúa rabarbara síróp sem má nota út í sódavatn, í kokteila, þeytinga og margt fleira.

Flestir sjóða sykurinn með en uppskriftin hér að neðan er án sykurs, þannig gefur það möguleika á að sæta með sykri eða sætu­efnum síðar eftir smekk sem hentar hverju tilefni. Maukið er svo hægt að nota líka.

Rabarbarasíróp 2 kg rabarbari í bitum Húsfreyjan 3. tbl. 2020

47

Heilsa

Þegar röddin bilar kemur einsemdin og innilokunarkenndin Dr. Valdís Ingibjörg Jónsdóttir

F

lest tölum við, syngjum, hrópum og köllum án þess að hugsa út í það dýrmæti sem röddin okkar er. Hvílíkur lykill er það að lífsins gæðum að geta beitt röddinni og talað.

Raunin er hins vegar sú að í háværu samfélagi nútímans starfar fólk stundum við eða lendir í aðstæðum sem verða til þess að röddin bilar og í kjölfarið getur fólk setið uppi með heilsubrest og skert lífsgæði. Við lifum líka sífellt lengur og því er ekki úr vegi að við öll hugsum um mikilvægi raddarinnar og sýnum henni virðingu svo að okkur takist að halda áheyrilegri og nothæfri rödd ævina á enda.

Umsjón: Kristín Linda Jónsdóttir - Myndir: Úr einkasafni

Dr. Valdís Ingibjörg Jónsdóttir er menntaður grunnskólakennari sem lauk meistaragráðu í raddfræðum í Bretlandi og í framhaldinu doktorsgráðu frá Tamper í Finnlandi í rödd og raddumhirðu. Valdís hefur allt frá 1974 sinnt talkennslu og frá 2003 bættist raddþjálfun við. Nú fræðir hún lesendur Húsfreyjunnar. „Þegar ég missi röddina... þá tala ég sem minnst eða ekkert við börnin mín, barnabörn eða ættingja og vini í síma eða persónulega. Get þar af leiðandi ekki farið í vinnuna og alls ekki sungið í kórnum mínum. Ég forðast öll samskipti við fólk og fer þess vegna ekki á mannamót því að það er öruggt að ég hitti einhvern sem mig langar að tala við eða sem langar að tala við mig. Verst er þegar ég verð svo raddlaus að ég kem engum hljóðum frá mér, hræðslan og innilokunarkenndin er yfirþyrmandi. Ég gæti ekki kallað á hjálp þótt ég þyrfti. Einmanaleikinn og vonleysið hellist yfir mig. Ég sit heima og reyni að finna eitthvað í sjónvarpinu eða mögulega prjóna smá.“ Þetta er sorgarsaga konu sem vann sem leikskólakennari í mörg ár og gekk svo fram af röddinni að hún varð fyrir varanlegum skaða. Hvað gerðist? Jú í hennar tilfelli var hún í starfi sem er þekkt fyrir að ganga fram af röddinni.

En nú skulum við aðeins staldra við.

48

hreyfigetu raddbandanna sem geta þá ekki hreyfst eðlilega. Afleiðingin verður biluð rödd. Við erum að hreyfa talfærin um 1000 sinnum á mínútu í tali svo að það er engin furða að þau þreytist.

Rödd er hljóð og hljóð bila ekki. “Biluð“ rödd bendir hins vegar til þess að eitthvað sé að því kerfi sem myndar hana.

Kerfið sem myndar röddina Með öðrum orðum, eitthvað í talfæraog raddkerfinu hefur gefið sig. Ekki má gleyma einum mikilvægasta hlekk í mótun raddar – útöndunarloftinu - sem sér til þess að raddböndin titri. Allt þetta þarf að vinna saman. Talfærin: Varir, kinnar, kjálki og tunga eru í órjúfanlegu sambandi við raddfærin það er að segja barkakýli, barka og raddbönd og þegar talfærin þreytast hefur það bein áhrif á

Yfirspenna er hættuleg Ef við yfirspennum vöðvana sem við notum í tali og söng þá göngum við fram af þeim með þeim afleiðingum að þeir stífna og þreytast. Vegna samtengingar talfæra og raddfæra hindra þreytt talfæri eðlilegar hreyfingar barkakýlis og þar með eðlilegar hreyfingar raddbanda. Þar með er röddin komin í uppnám því að ef raddbönd fá ekki að hreyfast eðlilega ná þau ekki að mynda réttan tón. Ein afleiðingin er til dæmis að fólk hættir að geta sungið. Við hreinlega göngum fram af röddinni með því að misbjóða kerfinu sem myndar hana. Það skýrir meðal annars af hverju það er varasamt og skaðlegt að öskra og/eða spenna röddina í kalli.

Hver vill fara úr skónum og sparka berfættur í vegg? Enginn. Af hverju ekki?

Af því að við finnum til. Við höfum ekki sársaukaskyn í raddböndunum sjálfum og þar með getum við misboðið þeim herfilega. Vegna þessa verðum við andvaralaus um raddbeitingu. Við finnum ekki fyrir raddmynduninni og hreyfing talfæra er okkur að öllu jöfnu ómeðvituð.

Ekki bætir úr skák almennt þekkingarleysi. Að mínu viti á skólakerfið að koma Húsfreyjan 3. tbl. 2020

þessari þekkingu inn ekki síst vegna þess að röddin er ein af undirstöðum lífsgæða.

Auk þess er hún atvinnutæki sem segja má að við leigjum út í starfi.

um ástæðum og því á fólk að leita til háls, nef- og eyrnalækna sérstaklega til þeirra sem sinnt hafa raddmálum. Það á ekki og má ekki senda fólk heim og segja því bara að hvíla röddina því að það er ekki nóg.

Vissulega þarf að hvíla röddina en það verður að ná vöðvaspennu í burt. Röddin er tjáningarmiðill okkar og skemmd rödd getur valdið því að fólk heyrir ekki. Það sem við segjum vegna þess að talhljóðin skila sér ekki, hugsið vel um eigin heilsu, líka raddheilsuna,“ segir Valdís.

Það sem við getum gert ■ Munið að við höfum talmálið og sönginn til að láta aðra heyra í okkur, virðið röddina og gangið til þeirra sem þið viljið tala við.

■ ALDREI að öskra eða kalla ótæpilega. Stoppið börnin sem eru að öskra, þau eru líka með dýrmæt raddbönd.

■ Talið/lesið upphátt og syngið ALDREI á loftleysi, munið að anda.

■ Syngið ALDREI þannig að spenna þurfi röddina.

■ Talið/lesið upphátt alltaf með slakan kjálka og gefið þannig tungunni hreyfifrelsi í munni.

■ Náið stífni úr talfæravöðvum með því að blása út í kinnar og gretta sig. Látið tungu liggja slaka.

Eru þá engin viðvörunarmerki?

En er þá ekkert sem varar við því að röddin sé farin að gefa sig? Vissulega.

Einkennin eru raddþreyta við upplestur, söng og/eða samræður, langvarandi hæsi, ræma, raddbrestir, röddin hverfur um tíma, eintóna rödd - oft hástemmd, kökktilfinning í hálsi eins og einhver fyrirstaða sé í hálsinum, röddin endist ekki, röddin missir hljóm, ertingartilfinning í hálsi.

Ef komin er raddþreyta við samræður eða langvarandi hæsi og kökktilfinning þá er röddin komin á meðferðarstig. Talmeinafræðingar vinna þarna svipað og sjúkraþjálfar við að ná spennu úr vöðvum og ná þar með upp hreyfifærni talfæraog raddkerfis. Hins vegar er ekki hægt að útiloka að raddtruflanir stafi af sjúkleg-

Vinir raddar

Valdís Ingibjörg Jónsdóttir er með heimasíðuna www.rodd.is þar sem nálgast má margs konar fróðleik og upplýsingar varðandi raddheilsu. Hún hefur gefið út bækur og bæklinga um rödd og raddheilsu og má þar nefna bækurnar: Talandinn, er hann í lagi? Töfratapparnir, Raddheilsa kennara og Radda padda sem ekki má skadda.

Þreytu náð úr talfærum

g tt Ré tellin s ð u f ö

Vatn s

dryk

h

kja

Þekkin eigin ra g á ddgetu

ta erfi No arak n ag

m

X

ü Þreyta í kjálkavöðva

Munnur opnaður beint niður

û Kjálki keyrður að kverk

ü Gapað

Gott in

nloft

rödd upp tkun Hita ikla no m fyrir

Góð

Tala og syngja í eðlilegri raddhæð

t

ðvis

hljó

X

ü Þreyta í vöðva í kinn

Haldið við kinn, blásið fast út í hina

ü Blásið fast út í báðar kinnar

ü Haldið við kinn, blásið fast út í hina

Óvinir raddar r

ga

kin

s Ræ gar

mh

ljóð

vis

t

Ry

kin Rey

Ös

kur

g

Bakflæ

ði i

Syngja í rangri tónhæð

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Þreyta í tungurótum

ü

Þurr

Tungubroddur bak við tennur í neðri góm, skotið upp kryppu

û

Flöt tungan sett út

ü

Tungan liggur slök út úr munni

t loft

ð ga en M loft

í la a Ta vað há

garleys

X

k

eitin Misb

Þekkin

Slæ

ir kk dry ngi n í ff e Ko g áf o

X

ü Þreyta í varavöðvum

Puðrað

ü Varir sognar inn

ü Varir teygðar inn fyrir tanngarð

49

Verðlaunakrossgáta 1.

2.

3.

4.

5.

6.

Höfundur: Laufey Barðadóttir

7.

8.

9.

10.

Lausnarorð berist útgefanda fyrir 16. október nk. merkt KROSSGÁTA. Verðlaun: Tengdadóttirin eftir Guðrúnu frá Lundi kom fyrst út 1952–54 í þremur bindum og átti miklum vinsældum að fagna. Hún segir frá ástum og örlögum jafnt sem daglegu lífi til sveita í byrjun 20. aldar. Stormboði eftir Maria Adolfsson. Ísak Harðarson þýddi. Lögreglufulltrúinn Karen Eiken Hornby er í fríi og heldur jól með fjölskyldu og vinum – og er eiginlega búin að fá nóg af þeim í bili. Tvö líf Lydiu Bird eftir Josie Silver. Herdís Hübner þýddi.

Lydia Bird og Freddie Hunter hafa verið óaðskiljanleg frá unglingsárum, alltaf saman, alltaf ástfangin. Á 28 ára afmælisdegi Lydiu lætur Freddie lífið í slysi. Lausnarorð í 2. tbl: Eggaldin. Vinningshafar: Margrét Haraldsdóttir Garði fær Dimmuborgir frá Forlaginu. Brynja Bergsveinsdóttir Hvolsvelli fær Morðin í Háskólabíó frá Forlaginu. Sólrún Guðrún Finnsdóttir Eyjafjarðasveit fær Eftir endalokin frá Forlaginu.

Verðlaun hafa verið send til vinningshafa.

50

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

Rétta blandan í hálfa ísöld Hin einstaka ísblanda frá Kjörís hefur fylgt þjóðinni í hálfa öld. Hér sést Ragna Kolbrún Ragnarsdóttir, fyrsta fyrirsætan okkar, gæða sér á ljúffengri ístertu í Kjörís–auglýsingu árið 1973.

Fru Lauga+ Bændurnir

Lorem Ipsum BAENDURIBAENUM.IS

LÍFRÆNIR MATARKASSAR Á NETINU Frú Lauga & bændurnir bjóða upp á vikulega, lífræna grænmetis og ávaxtakassa.

Skoðaðu úrvalið á baenduribaenum.is

GRÆNMETIS

ÁVAXTA

Grænt og vænt frá öllum heimshornum. Við nnum besta lífræna grænmetið sem völ er á og setjum það í vænan kassa.

Sætir og sólríkir ávextir.

Við fáum vikulega sent það ferskasta sem völ er á frá öllum heimshornum og setjum það í gómsætan kassa fyrir þig til að njóta.

BLANDAÐI

Þessir kassar innihalda góða blöndu af heilnæmu lífrænu grænmeti og sólríkum ávöxtum hvaðanæva að úr heiminum.

Frú Lauga & bændurnir - Laugalæk 6 - S:534-7165 baenduribaenum.is

Húsfreyjan 3. tbl. 2020

KAUPUM BEINT FRÁ ÞEIM SEM PRJÓNA

HANDPRJÓNASAMBAND ÍSLANDS Skólavörðustígur 19 • Borgartún 31 • S: 552 1890 • handknitted.is

51

NÝTT

NATURALLY

GOOD ANTI-AGE

99 + %

INNIHALDSEFNA AF NÁTTÚRU­L EGUM­ UPPRUNA*

1

%

FYRIR ÖRYGGI­ OG STÖÐUG­L EIKA

*náttúruleg innihaldsefni halda meira en 50% af náttúrulegri stöðu sinni eftir að hafa verið unnin, þ.m.t. vatn.