Húsfreyjan 2. tbl 2021

Kvenfélagasamband Íslands | 2. tbl. 72. árg. 2021 | Verð 1.990 kr.

Það sem

AUGAÐ

þitt sér

Jákvæð og hvetjandi

Smásögur til að njóta Handa á milli Áslaug Sverrisdóttir Spennandi uppskriftir

ISSN 0018-7984

9 770018 798008

02

Íslensk ullarsæng

Gæða ull af íslensku sauðfé létt · hlý · góð öndun · vistvæn www.lopidraumur.is

EFNISYFIRLIT 5

Leiðari Húsfreyjunnar

Það sem einstaka augað þitt sér Kristín Linda Jónsdóttir

Kvenfélagasamband Íslands

27

Ráðstefna um umhverfismál og loftslagsbreytingar Jenný Jóakimsdóttir

6 13 14 16 18 21 22

Það tekur áttatíu ár að verða áttræð Áslaug Sverrisdóttir Björg Árnadóttir

29

Landsþing KÍ í Borgarnesi

Það sem jörðin gefur

Kvenfélagasamband Íslands

36

Fiðrildi, peysa og pils Ragnheiður Eiríksdóttir Matarviðtalið

Hrönn í Hlöðueldhúsinu Kristín Linda Jónsdóttir

Smásagnasamkeppni Húsfreyjunnar

Sögur til að lesa og njóta Kristín Linda Jónsdóttir Smásagnasamkeppnin

Það sem enginn veit Birna G. Konráðsdóttir

Það er alltaf tími fyrir súkkulaði Eydís Ösp Eyþórsdóttir Kristín Linda Jónsdóttir

Kvenfélagasamband Íslands

Sumarið er tíminn

38

Matarþáttur Húsfreyjunnar

Bragðgóðir og spennandi réttir

Guðrún Þórðardóttir

Hrönn Vilhelmsdóttir

Kvenfélagasamband Íslands

Leiðbeiningastöð heimilanna

Sveitarhöfðinginn og heimskonan

46

Kristín Ástgeirsdóttir

48 49 25

29 Handavinnuþáttur

Vitundarvakning um fatasóun Jenný Jóakimsdóttir Vel til fundið

Afgangagalli Ingibjargar Jónsdóttur Kristín Linda Jónsdóttir

Leiðbeiningastöð heimilanna

Mýtur um mat

Jenný Jóakimsdóttir

Heimilið

Plöntur sem bæta heilsu og líðan Katrín Ólafar Egilsdóttir

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

50

Krossgátan Dollý Nielsen

3

ÍSLENSKA/SIA.IS/SFG 80611 07/16

TÓMATAR Skerið í tvennt og penslið með ólífuolíu, sjávarsalti og pipar.

Grillið sárið í 1 mín.

Snúið við, setjið pestó og parmesanost yfir.

Grillið þar til osturinn bráðnar.

Grillaðu grænmeti eins og meistari með hjálp myndbandanna okkar á islenskt.is

LEIÐARI HÚSFREYJUNNAR

Það sem einstaka augað þitt sér „Augun mín og augun þín, ó þá fögru steina,“ svona hefst ein af vísum Vatnsenda-Rósu og víst er að augun okkar, mín og þín, já okkar allra eru einstök. Augun eru því eins og fingrafar, einkennandi fyrir okkur enda nýtt í nútímanum til að bera kennsl á okkur með augnskönnun. Í augum okkar má sjá ansi margt, ef við leggjum okkur eftir því, bæði þegar við horfumst í augu við okkur sjálf og þegar við náum augnsambandi við aðra enda augun sögð spegill sálarinnar. Á forsíðunni að þessu sinni er listaverk, ljósmyndaverk eftir Sigríði Sigurlínu Pálsdóttur, Sillu Páls ljósmyndara Húsfreyjunnar til ellefu ára, sem þar með hefur lengst allra ljósmyndara starfað fyrir Húsfreyjuna. Þessi listaverk Sillu eru eins og augun sjálf, einstök, sterk og dáleiðandi og fanga bæði hið einstaka sköpunarverk sem augun okkar eru og töfra náttúrunnar sem Silla setur í verkið. Sannarlega óvenjulegt og töfrandi að fara í slíka augnmyndatöku hjá Sillu og eignast mynd af eigin auga eða ástvinar. Það er því bæði sérstakt og skemmtilegt að birta lesendum slíkt listaverk á forsíðu á þessu vonglaða vori.

Augun, sjónin er eitt af fimm skilningarvitum sem við menn höfum til að skynja allt sem í kringum okkur er og færa okkur allar upplýsingar um umhverfi okkar. Hin fjögur eru heyrn, lyktarskyn, bragðskyn og snertiskyn. Á venjulegum dögum erum við nú flest ekkert sérstaklega að pæla í þessu, skynfærin

okkar bara færa okkur jafnt og þétt upplýsingar sem heilinn tekur á móti, túlkar og bregst við. Það er helst ef skilningarvitin bregðast okkur á einhverri stundu eða á einhvern hátt sem við hrökkvum við og verðum sérstaklega meðvituð um mikilvægi þeirra. Í amstri daganna veltum við því ekki heldur séstaklega fyrir okkur hvert við beinum sjónum okkar. Hvað það er sem augu okkar nema og færa upplýsingar um inn í heila okkar, hvers konar fóður það er sem við sjáum og færum inn í sálina. Sama á við um hin skilningarvitin, sem nema það sem við brögðum á, snertum, finnum lykt af eða heyrum.

Núna er hins vegar tækifæri til að láta augað einstaka á forsíðunni og þessi orð á blaði vekja okkur til vitundar um að við höfum alltaf töluvert mikið val um hvert við beinum sjónum okkar. Hvað við veljum að hafa fyrir augunum, sjá. Það sama á við um hvað við veljum að heyra, snerta, lykta af og bragða.

Við getum látið daga lífs okkar líða og bragðað aftur og aftur á því sama og þannig misst af þeirri upplifun sem það er að bragða eitthvað nýtt, gott og kröftugt, eins og til dæmis eggaldinréttinn í matarþættinum, svo að dæmi sé tekið.

Spurningin er, ættum við ekki öll að

Útgefandi: Kvenfélagasamband Íslands. 2. tölublað, 72. árgangur, maí 2021.

Tímaritið Húsfreyjan kemur út fjórum sinnum á ári: Í febrúar, maí, september og nóvember. Árgangurinn kostar kr. 5.900 í áskrift, m. vsk. Hvert blað kostar í lausasölu kr. 1.990. Útgáfustjórn: Guðrún Þóranna Jónsdóttir, Selfossi formaður, Bryndís Birgisdóttir, Suðureyri gjaldkeri KÍ og Kristín Linda Jónsdóttir, Reykjavík ritstjóri.

Ritstjóri: Kristín Linda Jónsdóttir netfang: kristinlinda@huglind.is.

Ritnefnd: Guðrún Þóranna Jónsdóttir, Selfossi formaður, Bryndís Birgisdóttir, Suðureyri gjaldkeri, Eva Hilmarsdóttir Eyjafirði, Margrét Eggertsdóttir Álftanesi, Þóra Sverrisdóttir Austur-Húnavatnssýslu.

Viltu gerast áskrifandi?

Kristín Linda Jónsdóttir ritstjóri

Prófarkalesarar: Björg Sigurðardóttir Selfossi og Þórdís Kristjánsdóttir Selfossi. Ábyrgð: Kvenfélagasamband Íslands.

Auglýsingar: Kvenfélagasamband Íslands, husfreyjan@kvenfelag.is, sími 552 7430, husfreyjanauglysingar@gmail.com.

Kvenfélagasamband Íslands: Hallveigarstaðir Túngötu 14, 101 Reykjavík.

Netfang: kvenfelag@kvenfelag.is. Heimasíða: www.kvenfelag.is. Sími 552 7430.

Ljósmyndari Húsfreyjunnar: Silla Páls.

Forsíðumynd: Silla Páls.

Umbrot og prentun: Prentmet Oddi á Selfossi - Umhverfisvottuð prentsmiðja.

Húsfreyjan er prentuð á umhverfisvænan pappír.

Þú getur skráð þig í áskrift inni á husfreyjan.is eða hringt í síma 552 7430.

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

velja að beina augum okkar markvisst og meðvitað að því fagra, hrífandi, gleðilega og bjarta? Því sem lyftir sál og sinni, eflir okkur og bætir líðan og lund einmitt núna í sumar og framvegis. Við getum gert það með því að velja að sækja fagra náttúrulega staði í nánasta umhverfi í okkar útivist og kvöldgöngu í stað þess að rölta aftur og aftur sömu götuna hugsanlega á malbiki eða gráum vegi. Með því að velja okkur sjálfum litrík og falleg föt til að klæðast og hafa hlýlega, litríka og fallega muni, gjarnan persónulega, blóm og list í sjónlínunni á heimili okkar. Með því að velja að horfa á sjónvarpsefni sem er fallegt og hrífandi í stað þátta sem sýna ofbeldi, ljótleika eða þras á milli fólks og snautt skrifstofuumhverfi. Með því að nota fallegan borðbúnað dagsdaglega og leggja fallega á hversdagsborðið.

Við getum virkilega hugsað um að það sem við heyrum sé gleðilegt og vonglatt, hvort sem það er tónlist, saga eða útvarp og notið þess að snerta á náttúrunni í blóma sumarsins, grasinu, birkinu og blómunum. Leitum uppi augnakonfekt alla daga með augunum okkar einstöku. Það bætir líf og líðan.

AN SV

S MERK

Prentgripur 1041 0858

IÐ

5

VIÐTAL

Það tekur áttatíu ár að verða áttræð Áslaug Sverrisdóttir sagnfræðingur

Texti: Björg Árnadóttir - Myndir: Silla Páls og úr einkasafni

Sögufélagið gaf síðastliðið haust út bókina Handa á milli um hundrað ára sögu Heimilisiðnaðarfélagsins. Um svipað leyti fagnaði höfundur bókarinnar, Áslaug Sverrisdóttir sagnfræðingur, áttræðisafmæli sínu. ,,Það er heilsusamlegt að hafa eitthvað handa á milli og jafnframt nóg til brjóta heilann um,” segir konan sem gerði sér lítið fyrir rúmlega sjötug og varði doktorsritgerð. Húsfreyjan forvitnaðist um áttatíu ára ævigöngu Áslaugar og það sem hún hefur haft handa og höfuðskelja á milli, einkum textíláhugann sem sagnfræðingurinn hefur sett í samfélagslegt samhengi.

,,Það tekur áttatíu ár að verða áttræð. Ýmislegt gengur á og ekki allt einfalt og auðvelt, en við getum alla tíð gert okkur mat úr reynslu okkar, svo framarlega sem við höfum heilsu til,” segir Áslaug. Hún fæddist árið 1940 og ólst upp í vesturbæ Reykjavíkur, dóttir hjónanna Ingibjargar Guðmundsdóttur, húsmóður, og Sverris Sigurðssonar, forstjóra Sjóklæðagerðar Íslands. Foreldrar hennar voru miklir listaverkasafnarar eins og sér merki á heimili Áslaugar og eiginmanns hennar Vilhjálms Lúðvíkssonar efnaverkfræðings, á Seltjarnarnesi en þar hanga myndir íslenskra listamanna á öllum veggjum, einkum verk módernistanna.

Listaverkagjöf Sverris og Ingibjargar varð grunnur að stofnun Listasafns Háskóla Íslands árið 1980 og myndlistaráhugi foreldranna litaði líf Áslaugar. Það gerði þó ekki síður annað áhugamál föður hennar, laxveiðin.

Sumrin í sveitinni ,,Fyrstu tíu sumur æviáranna dvaldi ég með mömmu og Björgu, eldri systur minni, á Stóra-Lambhaga í Leirár6

sveit. Þar hafði pabbi laxveiðiá á leigu sem hann endurleigði til áhugasamra veiðimanna meðal annars yfirmanna í breska flotanum en hluti af flotanum lá í Hvalfirði á þessum árum. Heimilisfólkið á Stóra-Lambhaga var glaðvært og afar myndarlegt og húsfreyjan, Sólveig Jónsdóttir, ákaflega flink við matargerð. Mamma, sem ekki var kvennaskólagengin, lærði mikið af henni. Það var vítt til veggja á Stóra-Lambhaga og akrar og tún eins langt og augað eygði. Á unglingsárunum dvaldi ég hins vegar vegna áhuga pabba á landbúnaði á öðrum bæ, Þórustöðum í Ölfusi, þaðan sem ekki var síður endalaust víðsýnt. Þar var stunduð mikil garðyrkja meðfram búskapnum en húsmóðirin Ragna Sigurðardóttir, var dóttir Sigurðar Sigurðssonar búnaðarmálastjóra og systir hinnar þekktu Helgu Sigurðar sem hafði svo mikil áhrif á þróun íslenskra matarhefða. Ég var þarna í snúningum að gera það sem mér var sagt og reyna að vera ekki fyrir. Sumrin í sveitinni mótuðu mig mjög, einkum skepnurnar enda var fjósið uppáhalds vinnusvæði mitt. Þótt

ég ætti fallegt heimili í Reykjavík man ég lítið hvernig húsmunum var þar háttað þótt ég muni hvar strokkur, skilvinda og aðrir búshlutir stóðu í sveitinni. Hugurinn er ekki endilega fjötraður við staðinn þar sem maður hefur fasta búsetu.”

Um ættir og uppruna Amma Áslaugar í móðurætt var nafna hennar Þórðardóttir, forstöðukona Baðhúss Reykjavíkur en afi hennar, Guðmundur Guðmundsson skipstjóri lést 1918. Ingibjörg móðir hennar var því að hluta til alin upp hjá Björgu föðursystur sinni og manni hennar Páli Kolka lækni. ,,Móðurfólkið mitt var afar glaðvært og frjótt í hugsun, tveir bræður afa voru landsþekktir menn, þeir Loftur ljósmyndari og Gísli gerlafræðingur Guðmundssynir.”

Föðurforeldrar Áslaugar voru Sigurður Runólfsson, kaupfélagstjóri í Borgarnesi og Jóhanna Rögnvaldsdóttir, kona hans. Sigurður var einn stofnenda Sjóklæðagerðar Íslands sem síðar hlaut nafnið MAX og loks 66°Norður. Sverrir í Sjóklæðagerðinni faðir Áslaugar var Húsfreyjan 2. tbl. 2021

löngum kallaður svo eftir að hann gerðist forstjóri fyrirtækisins. Hann hafði að miklu leyti verið alinn upp hjá afa sínum, Runólfi bónda í Norðtungu í Þverárhlíð þar sem rekin var gisti- og greiðasala fyrir veiðimenn. Sverrir byrjaði ungur að snúast fyrir veiðimenn og smitaðist af veiðibakteríunni. Áslaug átti Björgu eina systkina en hún lést innan við sextugt. ,,Björg, systir mín, var frjó og skapandi til hugar og handa og lestrarhestur mikill. Ég á henni að þakka að hafa kynnst ýmsu góðu á sviði bókmennta á lífsleiðinni. Systurdætur mínar Ingibjörg og Berglind Hilmarsdætur eru nánar vinkonur mínar.“ Mótandi andstæður ,,Sjö ára gömul kynntist ég enn einum landshluta sem ég hef tengst tilfinningaböndum. Á Ströndum voru andstæðurnar við grænar víðátturnar syðra svo himinhrópandi. Ég kom þangað líklega fyrst vegna veiðiáhuga pabba árið 1947 og heillast strax af svarta litnum á klettum og dröngum meðfram sjónum, litbrigðum og hamskiptum sjávar, sjófuglunum, selum og allri fjölbreytninni sem fólst í fjörunni. Við Vilhjálmur höfum um árabil átt hús á Drangsnesi og dvalið þar eins og kostur er. Á Drangsnesi er útgerð og fiskvinnsla og þar hef ég sem áhorfandi fengið að fylgjast með og brjóta heilann um sögulega stöðu þessara megin frumvinnslugreina landsmanna, landbúnaðar og sjávarútvegs. Allur sá breytileiki hefur haft mikil áhrif á mótun viðhorfa minna.”

En árin sex í Ameríku höfðu ekki síður mótandi áhrif. Nítján ára gömul kynntust þau Áslaug og Vilhjálmur og bjuggu í Bandaríkjunum á árunum 1962-1968 meðan hann lauk doktorsnámi. „Ég fékk skrifstofustarf og sótti námskeið í tómstundum í vefnaði og reyndar í skylmingum líka sem er elegant íþrótt með margfalt meiri fótavinnu en ég hafði ímyndað mér. Vilhjálmur gegndi síðar lengi starfi framkvæmdastjóra Rannsóknarráðs ríkisins sem nú heitir Rannís. ,,Okkur leið vel í háskólabæjunum Lawrence, Kansas og síðan í Madison, Wisconsin á Kennedy-árunum þegar margir virtust bjartsýnir og við trúðum að réttindabaráttu þeldökkra miðaði í rétta átt. Svo voru þeir skotnir, Kennedy forseti og Robert, bróðir hans. Í dag finnst Húsfreyjan 2. tbl. 2021

Áslaug Sverrisdóttir doktor í sagnfræði.

mér ástandið þarna grátlegt. Heili minn ræður ekki við að melta upplýsingar um hvernig stjórnmálastaðan í Bandaríkjunum hefur þróast síðustu árin.

Krókur á lífsleiðinni ,,Við vorum enn barnlaus þegar við héldum heim frá Bandaríkjunum og ég sótti um inngöngu í vefnaðarkennaradeild Myndlista- og handíðaskólans og hugðist kannski starfa sem vefari á eigin vefstofu. Það var ljóslega dálítið íhaldssamur þráður í mér, sem þó ólst upp við módernismann á æskuheimilinu, að ætla mér að stofna vefstofu að námi loknu. En lítið varð úr því enda er lífsleiðin ekki alltaf bein, breið og hnökralaus. Við hjónin ákváðum árið 1976 að ættleiða nýfædda stúlku en þegar hún var níu mánaða kom í ljós að hún

var fjölfötluð og myndi þurfa hjálp við allar daglegar athafnir ævilangt. Þegar það kom í ljós hélt ég að lífinu væri lokið en það var öðru nær. Það var Ingibjörgu Sunnu minni að þakka að líf mitt auðgaðist. Það var hún sem veitti mér kjarkinn til að leggja í vegferð á nýjar brautir. Okkur Ingu Sunnu hefur alltaf komið afar vel saman, segir Áslaug og þau Vilhjálmur bæði náðu sífellt betri tengslum við dóttur sína og fengu auk þess gríðarlegan stuðning frá móður Áslaugar. ,,Svo gerðist það fjórum árum eftir komu Ingu Sunnu í fjölskylduna að Arndís Vilhjálmsdóttir fæddist. Það þurfti aldrei að hafa mikið fyrir þeirri kröftugu og sjálfstæðu dóttur sem fór sínar leiðir. Reyndar hefur hún orðað það þannig sjálf að mamma hennar hafi nú ekki mikið verið að stjórna henni!

7

Innréttinganna hafi verið ofnar voðir. Þar sem orðið voðir gefur takmarkaða upplýsingar um eðli framleiðslunnar og yfirbragð buðumst við til að hefja rannsóknir á tækni við framleiðslu vefsmiðju Innréttinganna. Borgin veitti okkur aðsetur uppi á lofti í Geysishúsinu og við fengum aðgang að frumheimildum.”

Rannsóknir þeirra Áslaugar og Sigríðar leiddu í ljós að þarna hafði verið rekinn tvískiptur ullariðnaður; tau- og klæðagerð en hvorugt gekk vel enda krafðist slík framleiðsla bæði úrvals hráefna og fagþekkingar sem hér á Íslandi var ekki að finna. ,,En þarna var ég að komast á þá slóð sem ég hef þrætt síðan í rannsóknum mínum. Ég sá að rekstur vefstofu Innréttinganna átti rætur í fjölþjóðlegri, hagrænni hugmynd.”

Áslaug með sýnikennslu í jurtalitun í Árbæjarsafni árið 1997.

Af sjálfu leiðir að hún er nú traustasti og besti vinur minn,“ segir Áslaug. Áslaug var heima hjá Ingu Sunnu á daginn en sinnti stundakennslu á kvöldin. ,,Það var enginn staður þar sem við gátum hugsað okkur að láta hana búa annars staðar en heima hjá okkur en þegar hún stækkaði og erfiðara var að annast hana óskaði ég mér stundum að ég gæti geymt hana til eilífðarnóns í brjóstvasanum eins og Dísu ljósálf. Þegar hún stálpaðist kynntumst við Hrefnu Haraldsdóttur sem stýrði Lyngási, dagheimili fyrir fötluð börn í Reykjavík. Hrefna útskýrði fyrir okkur að Ingibjörg Sunna ætti rétt á eigin heimili. Þá höfðum við kynnst fleirum í sömu sporum og hugmyndin um sambýli var í umræðunni. Átján ára flutti Inga Sunna í sambýli sem komið var á fót í Hafnarfirði og býr þar enn. Ég sé að henni finnst gott að heimsækja okkur en enn betra finnst henni að fara heim til sín. Arndís, yngri dóttirin, varð doktor í sálfræði og starfar sem sérfræðingur á Hagstofu Íslands.

Hún býr með Hans Haraldssyni verk8

efnisstjóra hjá Menntavísindastofnun og á tvo syni, Hákon Sverri, fjórtán ára og Vilhjálm Karl, sextán ára. “ Þáttaskil í lífinu Þegar Ingibjörg Sunna eignaðist nýtt heimili árið 1994 fannst Áslaugu allt í einu að hún hefði ekki nokkurn skapaðan hlut að gera. ,,Það myndaðist gífurlegt pláss í höfði mér og fyrir höndum,» segir hún. Plássið tók hún að fylla með nýjum starfsferli. Þá vildi svo til að á vegum Reykjavíkurborgar stóðu yfir fornleifarannsóknir á leifum af starfsemi Innréttinganna í Aðalstræti í Reykjavík, framtaki nokkurra framfarasinna á átjándu öld, þar á meðal var Skúli Magnússon landfógeti. Meðal viðfangsefna Innréttinganna var að koma á fót vefsmiðju sem aðallega var starfrækt í Aðalstræti á árunum 1755-1804. Áslaug hafði gengið til liðs við kennara sinn úr MHÍ, Sigríði Halldórsdóttur, sérfræðingi í bindifræði og sögulegum bakgrunni vefnaðar og textílsögu. ,,Við tókum eftir því að talað var um að í vefsmiðju

Heimilisiðnaður í stærra samhengi Áslaug var komin á bragðið og skellti sér í sagnfræðinám. Hún lauk BA-prófi 1997 með ritgerðinni Klæði, tau og vefsmiðjur Innréttinganna, sem síðar birtist í Árbók hins íslenzka fornleifafélags (2004) undir heitinu Kalemank og klæði. Í ritgerðinni spyr Áslaug hvers konar voðir klæði og tau hefðu verið, hver væru einkenni framleiðslu Innréttinganna og hvort of mikið hefði verið færst í fang. ,,Það kom svo auðvitað í ljós að það var engin framtíð í þessum vefsmiðjutilraunum Innréttinganna enda stutt í tæknibyltinguna miklu sem breytti öllu, iðnbyltinguna.

En ég var í rannsóknum mínum að þysja inn og út í huganum. Ég rýndi í þráð við þráð, ívaf og uppistöðu á meðan áhugi minn óx jafnt og þétt á stærri hugmyndum og hreyfingum á bak við textílfræðin; ein af slíkum hreyfingum snýst um heimilisiðnað. Í orðinu „heimilisiðnaðarhreyfing“ eru fólgnar miklar víddir enda nær það bæði til iðnaðar þess smáa sem og fjölþjóðlegrar hugmyndafræðilegrar hreyfingar.”

Að BA-prófi loknu ákvað Áslaug að halda námi áfram og rýna í atriði sem varða heimilisiðnaðarhreyfinguna á Íslandi. ,,Í meistararitgerðinni valdi ég að skrifa um Halldóru Bjarnadóttur (1873-1981) og störf hennar að heimilisiðnaði, málefnum kvenfélaga og kennslu barna og unglinga. Halldóra sem í yfirlitssritum er sums staðar titluð heimilisiðnaðarráðunautur á vegum ríkisins var einnig brautryðjandi í kvenfélagsmálum.

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

„Það tekur áttatíu ár að verða áttræð. Ýmislegt gengur á og ekki allt einfalt og auðvelt, en við getum alla tíð gert okkur mat úr reynslu okkar, svo framarlega sem við höfum heilsu til.“

Áslaug varði doktorsritgerð sína Mótun hugmynda um íslenskt handverk 1850-1930. Áhrif fjölþjóðlegra hugmyndahreyfinga við Háskóla Íslands árið 2011.

Hluti af heimildaöflun og skrifum fór fram við St. Andrews háskólann í Fife, Skotlandi.

,,Halldóra segir í ritinu Ævisögu sem Vilhjálmur S. Vilhjálmsson tók saman að hún hafi staðið að stofnun hundrað kvenfélaga um land allt.“ MA-ritgerðin(2001) ber heitið Þjóðlyndi, framfarahugur og handverk og megin áherslan þar er á baráttu Halldóru fyrir endurreisn íslensks heimilisiðnaðar á árunum 18861966.

Menningararfurinn ekki bara bókmenntir Á árunum 2000-2005 setti brjóstnám og lyfjameðferð vegna krabbameins smá strik í reikninginn í framvindu á námi og fræðastörfum Áslaugar en hún tók eigi að síður til við næsta rannsóknarverkefni ― að skrifa doktorsritgerð. Að baki hugmyndinni að doktorsverkefninu var spurningin um hvers vegna Íslendingar sinntu handverki sveitasamfélagsins svo lítið í samanburði við hvernig hinar Norðurlandaþjóðirnar sinntu sínum handverksarfi um það leyti sem iðnbyltingin gekk í garð. „Var hugmyndin um ímynd Íslendinga sem söguþjóð að einhverju leyti það ofarlega í huga landsmanna að hún skyggði á menningararfinn sem fólst í handverki sveitasamfélagsins?“ spurði Áslaug. Doktorsritgerðin ber heitið Mótun hugmynda um íslenskt 10

handverk 1850-1930. Áhrif fjölþjóðlegra hugmyndahreyfinga og var varin við Háskóla Íslands árið 2011. Hluti af heimildaöflun og skrifum fór fram við St. Andrews háskólann í Fife, Skotlandi og dvölin þar birti sannarlega ný sjónarhorn á viðfangsefni rannsóknarinnar og liðkaði fyrir heimildaöflun. Í doktorsrannsókninni kemur meðal annars fram að á tímum sjálfstæðisbaráttu landsmanna var gífurlega mikilvægt fyrir Íslendinga að tefla fram sagnaarfinum en trana síður fram handverki sveitasamfélagsins, rúmfjölum, öskum, heykvíslum og brekánum. Í umfjöllunum í íslenskum blöðum um stórar iðnsýningar erlendis þar sem íslenskir gripir voru sýndir meðal annarra gripa sem heyrðu til danska ríkinu kom fyrir að þeir Íslendingar sem lögðu blöðunum til efni sögðust merkja fúalykt af íslensku sýningargripunum. „Já við settum jarðýtur á torfbæina og vorum ákaflega viðkvæm fyrir að vera borin saman við Grænlendinga sem við kölluðum skrælingja í blaðaskrifum. Við vildum láta líta á okkur sem söguþjóðina – menningarþjóð á forsendum söguskrifanna. Mig langaði að skoða þetta viðhorf í samhengi stærri hugmynda og hreyfinga.»

Saga Heimilisiðnaðarfélagsins Meðfram námi skrifað Áslaug fræðigreinar, vann hlutastarf sem safnvörður við Árbæjarsafn og sinnti stundakennslu, meðal annars við Háskóla Íslands, Kennaraskóla Íslands, Myndlista- og handíðaskólann og jafnframt fræðslu fyrir Heimilisiðnaðarfélagið. Á hundrað ára afmæli Heimilisiðnaðarfélagsins 2013 ákvað stjórn þess að láta skrá sögu félagsins og Áslaug var beðin að taka að sér verkið.

Hún taldi það ekki flókið þar sem hún hafði skrifað um fyrstu sautján árin í starfi félagsins í doktorsritgerðinni. En eins og verða vill vatt verkefnið upp á sig, ,,sífellt birtust mér ný sjónarhorn“ enda hundrað ára vegferð Heimilisiðnaðarfélagsins afskaplega fjölbreytt og ríkuleg efni í söguskrif. Sögufélagið ákvað að gefa bókina út og var Anna Lísa Rúnarsdóttir mannfræðingur ráðin ritstjóri og Margrét Valdimarsdóttir, formaður Heimilisiðnaðarfélagsins, frá árinu 2015 myndritstjóri. Bókin varð hreinasta listaverk að innan sem utan með forsíðu sem birtir krosssaumaða rós en Helga Gerður Magnúsdóttir sá um umbrot og hönnun. ,,Ég var í afar góðum höndum,” segir Áslaug um samverkakonur sínar. „Bókinni hefði ég getað kaflaskipt samkvæmt fjórum megin viðfangsefnum Húsfreyjan 2. tbl. 2021

félagsins; kennslu, verslun, sýningarhaldi og útgáfu. Ég ákvað hins vegar að segja söguna í tímaröð af því að ég þóttist sjá að saga Heimilisiðnaðarfélagsins yrði ekki skilin frá ýmsum atriðum sem settu svip á almenna sögu landsmanna og óhjákvæmilega snertu sögu Heimilisiðnaðarfélagsins. Það sem við viljum ekki að glatist ,,Í áranna rás hefur starfsemi félagsins breyst í takt við aðrar samfélagsbreytingar en stofnun þess árið 1913 var liður í atvinnusköpun í landinu. Félagið vildi svara kröfum tímans um að finna leiðir sem aukið gætu tekjur heimilanna með þátttöku karla, kvenna og unglinga. Þetta snerist ekki bara um að vinna úr ull heldur stunda allan mögulegan smáiðnað, til dæmis, trésmíðar, körfugerð, skógerð og burstagerð svo að eitthvað sé nefnt.

Hugsunin að baki félaginu var í upphafi fyrst og fremst hagræn en samfélagsleg var hún líka vegna þess að óreglu og rótleysis gætti meðal sumra þeirra sem voru að flytja á mölina úr dreifbýli. Heimilisiðnaði var jafnframt ætlað að stuðla að stöðugleika og andlegri heilsu. En heimstyrjöldin fyrri setti upphaflegar áætlanir í uppnám. Hún raskaði bæði

innflutningi og útflutningi og knúði á aðgerðir sem gætu létt sem mest undir með heimilum. Heimilisiðnaðarfélagið kom á vinnustofu fyrir unglinga og jafnframt ullarvinnu sem myndaði smávegis tekjur fyrir þátttakendur í því verkefni.

Eftir að styrjöldinni lauk var ekki langt í heimskreppuna miklu 1929 og þjóðin var rétt að byrja að ná sér þegar síðari heimstyrjöldin skall á með hernámi og hersetu í kjölfarið. Hernum fylgdi mikil atvinna fyrir karla svo að ekki þurfti Heimilisiðnaðarfélagið lengur að huga að verkefnum fyrir karla. ,,Með síðari heimsstyrjöldinni hóf nútíminn innreið sína,“ segir Áslaug. Þeir sem flutt höfðu úr sveitum í þéttbýli áttuðu sig margir á því að landsmenn voru að glata því sem einkenndi verkmenningu sveitasamfélagsins. Um miðja 20. öldina var farið að stofna byggðasöfn og varðveita skipulega muni sem einkennt höfðu sveitasamfélagið í byggðalögum landsins. Heimilisiðnaðarfélagið hefur á að skipa sveit félaga sem hafði sérhæft sig í ýmsum greinum eldra handverks og félagið tengdist smátt og smátt formlegum aðgerðum sem stuðluðu að varðveislu gamals handverks. Frá síðari hluta 20. aldar hefur starf Heimilisiðnaðarfélags-

ins tengst traustum böndum starfi Árbæjarsafns og Þjóðminjasafns Íslands.

Megináherslur í starfi Heimilisiðnaðarfélagsins Áherslur í starfi Heimilisiðnaðarfélagsins hafa í megin atriðum verið ferns konar: Kennsla handverks, verslunarrekstur, útgáfa fræðslurita og sýningar.

Félagið hefur boðið námskeið í ýmiss konar handverki frá upphafi starfseminnar og komið upp eða átt aðild að fjölda sýninga hérlendis og erlendis. Frá árinu 1928 hefur það átt aðild að Nordens Hemslöjdsförbund sem eru samtök norrænna heimilisiðnaðarfélaga og tekið þátt í þingum og sýningum sem settar hafa verið upp á vegum samtakanna.

Um miðja síðustu öld hóf Heimilisiðnaðarfélagið verslunarrekstur og opnaði verslun undir heitinu Íslenskur heimilisiðnaður á Laufásvegi 2 og á sjöunda áratug aðra verslun, í glæsilegu húsnæði, Fálkahúsinu í Hafnarstræti. ,,Á tímum óðaverðbólgu þegar allt efnahagslífið var undir sjávarútvegi komið var farið í offjárfestingar. Þetta orsakaði fljótlega rekstrarerfiðleika verslana Heimilisiðnaðarfélagsins og vandinn magnaðist ekki síst vegna breyttra verslunarhátta

Áslaug og Vilhjálmur fyrir miðju ásamt fjölskyldu og frændfólki. Arndís Vilhhjálmsdóttir, yst t.v. í efstu röð. Ingibjörg og Berglind Hilmarsdætur, systurdætur Áslaugar, þriðja og fimmta t.h. í efstu röð. Synir Arndísar eru Vilhjálmur Karl, fyrstur t.v. í annarri röð, og Hákon Sverrir fremstur ásamt tíkinni Leu. Húsfreyjan 2. tbl. 2021

11

þegar kjarnar eins og Kringlan tóku að rísa í úthverfum með ótal bílastæði og fjölbreyttri verslunarstarfsemi undir einu þaki. Allt varð þetta verslunarrekstri í miðbæ Reykjavíkur mótdrægt og verslanir Heimilisiðnaðarfélagsins höfðu báðar lokað á síðasta áratug aldarinnar sem leið. Um útgáfu félagsins er það að segja að frá árinu 1966 hefur komið út á vegum Heimilisiðnaðarfélagsins ritið Hugur og hönd. Ritið hefur þá sérstöðu að fjalla um handverk og önnur viðfangsefni Heimilisiðnaðarfélagsins. Á vegum félagsins eða með aðkomu þess hafa auk þess komið út fjöldi rita um handverk.

Blæbrigði textílsögunnar Þegar þetta er ritað starfar Heimilisiðnaðarfélagið í eigin húsnæði í Nethyl 2 e. Þar eru meðal annars í boði fjölbreytt námskeið í ýmiss konar handverki og rekin verslun með efni sem tengist námskeiðum félagsins. Að Heimilisiðnaðarfélagi Íslands hefur í tímans rás staðið fjölmennt lið karla og kvenna. Það sem sameinar þann liðsafla eru hugsjónir

Hér hefur Áslaug sett upp kljásteinavefstað. Myndin er tekin árið 1999.

og áhugamál sem snúast um handverk.

Að lokum segir Áslaug: „Ég hef verið lánsöm að fá tækifæri til að taka þátt í mótun hugmynda um íslenskt handverk

ALLT FYRIR PRJÓNARA

og fengið þar með ótæmandi efni í hugleiðingar og heilabrot um ýmis söguleg blæbrigði í textílsögunni smá og stór.

Fyrir það er ég afar þakklát.“

ÖFLUG FORVÖRN

GEGN BEINÞYNNINGU Kalkþörungar með D3, K2 og C vítamínum ásamt viðbótar magnesíum og mangan

ALLAR VÖRUR HAFKALKS ERU ÁN AUKEFNA OG ERFÐABREYTTRA INNIHALDSEFNA (GMO FREE)

HANDPRJÓNASAMBAND ÍSLANDS Skólavörðustígur 19 • Borgartún 31 • S: 552 1890 • handknitted.is

12

www.hafkalk.is Húsfreyjan 2. tbl. 2021

ÞAÐ SEM JÖRÐIN GEFUR 39. landsþing Kvenfélagasambands Íslands Hótel Borgarnesi 15.–17. október 2021

DAGSKRÁ* FÖSTUDAGUR 15. OKTÓBER 15:00 Formannaráðsfundur (formenn héraðssambanda KÍ) 16:00 Skráningar þátttakenda og afhending gagna í Hótel Borgarnesi 18:00 Þingsetning í Borgarneskirkju - Tónlistaratriði - Ávörp 19:00 Móttaka í Landbúnaðarháskólanum Hvanneyri 22:00 Rútur fara til baka á Hótel Borgarnes frá kl. 22:00-23:00 LAUGARDAGUR 16. OKTÓBER 9:00 Þingfundur hefst - Kosning embættismanna fundarins - Skýrslur og umræður - Mál lögð fyrir þingið, ályktanir og lagabreytingar 11:00 Óstöðvandi liðsandi – Bjartur Guðmundsson, leikari og frammistöðuþjálfi 12:00 Hádegisverður 13:00 Kynning frambjóðenda til embætta KÍ 13:30 Það sem jörðin gefur - Opin framsöguerindi tengd þema þingsins 16:00 Frjáls tími 20:00 Hátíðarkvöldverður og dagskrá í boði SBK í Hótel Borgarnesi SUNNUDAGUR 17. OKTÓBER 9:00 Fræðsla og vinnustofa

Framtíðin og við - Ragnheiður Aradóttir, stjórnenda- og umbreytinga markþjálfi - Framtíðarsýn og stefnumótun KÍ - Fræðsla og vinnustofa 12:00 Hádegisverður 13:00 Þingfundi framhaldið - Tímasetning 40. landsþings KÍ árið 2024 ákveðin - Umræður, niðurstöður og ályktanir - Kosningar í embætti KÍ - Önnur mál 15:00 Þingslit í Hótel Borgarnesi *birt með fyrirvara um breytingar

Skráning á þingið er rafræn á heimasíðu KÍ þar sem skráningarblað og kjörbréf er að finna - sjá www.kvenfelag/landsthing Þátttökugjald á 39. landsþing KÍ í Borgarnesi · 54.900 kr. með gistingu í eins manns herbergi í tvær nætur · 44.900 kr. með gistingu í tveggja manna herbergi í tvær nætur · 42.900 kr. með gistingu í þriggja/ fjögurra eða fimm manna herbergi í tvær nætur · 33.900 kr. er verð á þinggjaldi án gistingar ATH: Gefa þarf upp nöfn á herbergisfélaga/félögum við skráningu.

Greiðsla þarf að berast samhliða skráningu.

Innifalið í þátttökugjaldinu er: Gisting í tvær nætur, seta á landsþinginu, þinggögn, málsverðir, hátíðarkvöldverður og annað það sem skráð er í dagskrá landsþingsins.

Gestgjafar þingsins eru konur í Sambandi borgfirskra kvenna.

Allar kvenfélagskonur eru velkomnar á landsþingið.

SMÁSAGNASAMKEPPNI HÚSFREYJUNNAR

Sögur til að lesa og njóta Í vetur var efnt til smásagnasamkeppni Húsfreyjunnar og skemmst er frá því að segja að mikill áhugi var á keppninni og þátttaka góð. Alls bárust 44 smásögur í keppnina hver annarri betri. Það er Húsfreyjunni heiður að birta lesendum nýjar og áhugaverðar smásögur til að lesa og njóta og kunnum við öllum þeim sem sendu inn sögur í keppnina bestu þakkir fyrir.

Texti: Kristín Linda Jónsdóttir - Myndir: Silla Páls

F

ramkvæmdarstjóri keppninnar var Guðrún Þóranna Jónsdóttir, formaður útgáfustjórnar Húsfreyjunnar og dómnefnd skipuðu Björg Árnadóttir, rithöfundur og ritlistarkennari hjá Stílvopninu, Guðrún Eva Mínervudóttur rithöfundur, Kristín Eiríksdóttir rithöfundur og Kristín Linda Jónsdóttir, sálfræðingur og ritstjóri Húsfreyjunnar.

Fyrstu verðlaun í samkeppninni hlaut sagan Það sem enginn veit eftir Birnu G. Konráðsdóttur Hvanneyri. Önnur verðlaun fékk sagan Hugrenningar og hófatak eftir Þórdísi Sigurbjörnsdóttur Hrísum í Flókadal. Þriðjuverðlaun hlaut Mangógrautur og döðlubrauð eftir Eyrúnu Ósk Jónsdóttur Sunnuvegi Hafnarfirði. Auk þess ákvað dómnefndin að vekja sérstaka athygli á sögunni Fræ fyrir frumleik, hugmyndaauðgi og ljóðrænu en sú saga er einnig eftir Eyrúnu Ósk Jónsdóttur.

Verðlaunin í keppninni voru: Fyrstu verðlaun Gjafabréf frá Icelandair hótel, önnur verðlaun ullarteppi frá Hugrúnu hjá islensk.is og þriðju verðlaun jurtapúsluspil frá Hespuhúsinu. Auk þess fengu verðlaunahafar bækur frá bókaútgáfunni Sæmundi og ársáskrift að Húsfreyjunni. Verðlaunaafhending fór fram á Hallveigarstöðum í byrjun maí. Það er Húsfreyjunni heiður að gefa rithöfundum tækifæri til að fá sögur sínar birtar og ekki síður að geta birt lesendum nýjar og áhugaverðar sögur til að njóta. Dómnefnd valdi auk þeirra fjögurra smásagna sem að framan eru taldar eftirtaldar sögur til birtingar í Húsfreyjunni verði því við komið. Ritstjórn Húsfreyjunnar þakkar þátttökuna, óskar verðlaunahöfunum þremur hjartanlega 14

Til hægri: Birna G. Konráðsdóttir Hvanneyri sem hlaut fyrstu verðlaun fyrir söguna Það sem enginn veit, en í verðlaun var gjafabréf frá Icelandair hótelum. Fyrir miðri mynd, Eyrún Ósk Jónsdóttir Hafnarfirði sem fékk þriðju verðlaun fyrir söguna Mangógrautur og döðlubrauð, púsluspil frá Hespuhúsinu en hún fékk einnig sérstaka viðurkenningu fyrir söguna Fræ. Til vinstri: Guðrún Þóranna Jónsdóttir, formaður útgáfustjórnar með önnur verðlaunin ullarteppið Blóm lífsins frá islensk.is en verðlaunahafinn er Þórdís Sigurbjörnsdóttur Hrísum Flókadal fyrir söguna Hugrenningar og hófatak. Verðlaunahafar fengu einnig bækur frá Bókaútgáfunni Sæmundi og ársáskrift að Húsfreyjunni.

til hamingju með sigurinn og einnig höfundum þeirra sagna sem valdar voru til birtingar enda sannarlega heiður að eiga sögu sem mun birtast í tímaritinu.

Eftirtaldar smásögur voru valdar til birtingar: Áfram nú Steinunn Lilja Emilsdóttir Reykjavík Barnasaga fyrir fullorðna Þórdís Sigurbjörnsdóttir Hrísum Flókadal Ferðin heim Sigríður Helga Sverrisdóttir Reykjavík Fyrsti skóladagurinn Margrét Eggertsdóttir Álftanesi

Horft til liðinna tíma Hlíf Anna Dagfinnsdóttir Reykjavík Leyndarmál í lyfjaskáp Guðrún Egilson Reykjavík Löglega afsökuð Jónína Leósdóttir Reykjavík Kvenfélagskaffið Guðríður Baldvinsdóttir Lóni Kópaskeri Síðbúinn gestur Sigríður Helga Sverrisdóttir Reykjavík Sumarkynni Sigrún Magnúsdóttir Reykjavík Sunnudagur Eygló Ida Gunnarsdóttir Hafnarfirði

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

Eins og fram kemur í texta hlutu alls 14 sögur þá viðurkenningu að vera valdar af dómnefnd til mögulegrar birtingar í Húsfreyjunni. Á myndinni eru nokkrar þeirra sem þá viðurkenningu hlutu.

F. v.: Birna G. Konráðsdóttir, Sigríður Helga Sverrisdóttir, Hlíf Anna Dagfinnsdóttir, Margrét Eggertsdóttir, Steinunn Lilja Emilsdóttir og Eyrún Ósk Jónsdóttir.

Dómnefndin fékk að gjöf fallega handprjónaða vettlinga úr íslenskri ull prjónaða af Hörpu Ólafsdóttur Selfossi. F. v.: Björg Árnadóttir, rithöfundur og ritlistarkennari hjá Stílvopninu, Kristín Linda Jónsdóttir, sálfræðingur og ritstjóri Húsfreyjunnar og Kristín Eiríksdóttir rithöfundur. Á myndina vantar Guðrúnu Evu Mínervudóttur rithöfund.

Hrafninn á turnspíru Hvanneyrarkirkju Birna G. Konráðsdóttir „Ég ólst upp í Borgarnesi og er dóttir Margrétar Björnsdóttur og Konráðs Andréssonar. Í Borgarnesi stundaði grallarinn ég þau störf sem vinna þurfti, meðfram ærslum og látum með systkinum, félögum og vinum fram að þeim tíma er framhaldsnám hófst við Menntaskólann á Akureyri. Ég er menntaður sjúkranuddari frá Kanada og starfaði sem slíkur í 12 ár. Eftir hrunið árið 2008 tók ég U-beygju, hóf BA-nám í nútímafræði við Háskólann á Akureyri og tók í framhaldi MA-gráðu frá sama skóla, í félagsvísindum. Eftir nám vann ég sem Húsfreyjan 2. tbl. 2021

verkefnastjóri á Hug- og félagsvísindasviði háskólans en bý í dag á Hvanneyri ásamt eiginmanni mínum, Brynjari H. Sæmundssyni. Við eigum fjögur uppkomin börn og tíu barnabörn.

Frá því að ég gat dregið staf á blað hef ég haft ánægju af því að semja, hvort sem um var að ræða sögur eða ljóð. Fæst af því hef ég birt eða reynt að koma á framfæri þó að ég hafi ætíð skrifað mikið. Í fjölda ára starfaði ég sem blaðamaður, bæði fastráðinn og lausráðinn. Tók fleiri viðtöl en ég hef tölu á, bæði fyrir blöð og tímarit, en það var sannarlega ekki

frumsaminn texti. Það var svo vinkona mín góð, sem benti mér á þessa samkeppni. Lengi var ég treg í taumi, lét þó til leiðast og slag standa. Samdi tvær sögur í hvelli og sendi inn. Vinningssagan varð einfaldlega til er ég leit hér út um gluggann á skrifstofunni minni og sá hrafninn sitja á turnspíru Hvanneyrarkirkju. Komu mér um leið í huga allar þær sagnir er ég hafði lesið um spádómsgáfu hans og samskipti við mannfólk. Þar með var ramminn að sögunni kominn,“ segir Birna.

15

Það sem enginn veit Birna G. Konráðsdóttir

H

ann sat á turnspírunni. Útsýninu var viðbrugðið og það var friður, alla vega á þessum stað. Raunar gat orðið ögn vindasamt en hverju skipti það? Þó lagðist illa í hann, tíðarfarið. Kannski væri gott að reyna að aðvara einhvern?

En til hvers og hvern? Það hlustaði enginn og þeir sem hlustuðu virtust ekkert skilja. Kannski var bara best að þegja, sitja og horfa. Já líklega var það bara best.

Hann yrði þá ekki skotspónn á meðan.

Sannast sagna var þetta ekki alveg rétt, það var einn sem hlustaði alla jafna, einn sem ekki mátti sín mikils, taldi hann.

Siggi gamli var venju fremur úrillur.

Helvítis hrafninn. Þessi gamli skunkur sem alltaf virtist geta komið sér undan.

Og nú var hann hreinlega horfinn með öllu. Siggi gamli þoldi ekki kerlingar sem gáfu hrafninum á veturna. Það gátu ekki verið aðrir en kerlingar sem gerðu svoleiðis vitleysu. Vissu þær ekki að hann lagðist á lambfé, ær í sárum og nýfædd lömb. Hann hafði ekki svo sjaldan orðið að fara út með haglarann og dúndra á helvítið, þótt hann hitti raunar sjaldnast.

Siggi gamli sór með sjálfum sér að hafa sigur í þessum eltingaleik.

Tóta litla var leið og sífraði í mömmu sinni. Hún var alltaf leið þegar Siggi frændi fór á skytterí. Hún vissi vel hvað var skotmarkið, það var vinur hennar, krummi. Hún bara vildi ekki hafa það að Siggi færi með ljótu byssuna sína út til að skjóta fugla, allra síst krumma, frekar máva. Þeir voru leiðinlegri, allt of margir, frekir og líka heimskir. En krummi var sko ekki heimskur. Hann hafði oft sagt henni ýmislegt sem gott var að vita. En það þýddi ekkert að segja Sigga frænda slíkt. Hann horfði bara fyrirlitlega á þessa 12 ára frænku sína og hnussaði. Tautaði eitthvað um að merkilegt væri að fólk af hans kynstofni léti aðra eins vitleysu út úr sér.

Raunar var Siggi gamli ekkert gamall. Hann hafði fengið þetta viðurnefni 16

þegar hinn Siggi var skírður, til aðgreiningar. Þeir voru því Siggi gamli og Siggi litli, sem fyrir löngu hafði vaxið yfir höfuðið á þeim gamla. Siggi gamli var móðurbróðir Tótu, bjó á sama bæ en í sínu húsi. Borðaði þó alla jafna hjá systur sinni og fjölskyldu sem rak stórt fjárbú. Á stundum datt upp úr pabba að það væri raunar meiri skaði að Sigga en hjálp, þannig var það bara. En hann vildi vel karlinn, og nú var hann í ham.

Hafði fundið afvelta rollu uppi á stykki sem búið var að kroppa í. Ærnar lágu alla jafna við opið og þessi hafði álpast eitthvað lengra. Það var búið að vera hryssingur í veðrinu, einhverjar ær hrakist undan og Tóta tilkynnti frænda sínum hátt og snjallt að krummi yrði að borða eins og aðrir. Gormánuður væri senn liðinn, búið að velja lífgimbrarnar fyrir löngu og ákveða hvaða rollur færu í hakk. Siggi væri bara spældur yfir því að krummi hefði tekið frá honum hakkrollu. Það kumraði í frænda. Hann myndi aldrei viðurkenna að stelpurassinn hefði nokkuð til síns máls.

Tóta fór út. Hafði fengið fitu hjá mömmu sinni, afskurð af kjötinu sem fara átti í kjötsúpu kvöldsins. Hún þurfti að fara að finna vin sinn, krummann á turnspírunni. Þar var hann yfirleitt ef hann þurfti frið. Hún vissi allt um það. Það amaðist enginn á kirkjustaðnum við þessu hásæti krumma og svo merkilegt sem það var, virtist Siggi gamli aldrei horfa nógu hátt, væri hann að skima eftir hrafni. En meira að segja hann myndi aldrei dirfast að skjóta hrafn sem sat á turnspíru kirkjunnar. Tóta gekk ákveðin í átt að kirkjunni og kallaði þegar nær dró. Vissi sem var að ef krummi sæi ofan úr hásæti sínu að allt væri öruggt myndi hann koma niður og svo var í þetta sinn.

Hún dreifði fitubitum og spjallaði við vin sinn um leið. Sagði honum að passa sig á Sigga frænda sem væri í ham. Hrafninn launaði fyrir sig. Hann hóf upp alls kyns

hljóð sem Tóta taldi sig skilja. Jú, það yrði hryssingur áfram. Jú hann myndi líklega klára að éta rolluna, ef hún fengi að liggja áfram á stykkinu. En svo kom hljómur sem Tótu líkaði alls ekki. Þetta var feigðarhljómurinn. Hún horfði á krumma. Stundum svaraði hann ef hún spurði. Svo að Tóta fór að telja upp fólkið sitt. Er pabbi veikur? Krummi sagði nei. Sama gilti um mömmu, litla Sigga og Alla, bræður hennar. En hvað með Sigga gamla, frænda, var hann kannski veikur? Þá lagði krummi kollhúfur.

Tóta bað krumma að passa sig, henti afgöngunum af fitunni á kirkjuhlaðið og hljóp heim. Hún varð að aðvara Sigga gamla, eða réttara sagt, fá hann til að fara í skoðun. Hins vegar var hann stífari en amma andskotans og hún vissi ekki alveg hvernig myndi ganga að koma honum til læknis. En var 100% viss um að krummi segði satt, Siggi gamli var veikur en hefði ekkert viljað tala um það.

Reyndar kom það ekki á óvart. Hann var svoleiðis. Hvernig átti hún að fá hann Húsfreyjan 2. tbl. 2021

til að láta skoða sig? Tóta litla hugsaði málið á leiðinni heim frá kirkjunni. Siggi gamli tók nú alla jafna ekki mikið mark á henni og allra síst mátti hún nefna krumma í þessu sambandi. Þá laust allt í einu niður í kollinn að mamma hennar hefði eitt sinn sagt að Siggi gamli væri sótthræddur. Kannski gæti hún notað það eitthvað. Tóta hugsaði málið áfram.

Er komið var að kvöldmat taldi hún sig komna að niðurstöðu. Það var indæl kjötsúpa í kvöldmatinn. Siggi gamli tuðaði raunar yfir því að kjötið væri ekki nógu feitt, en undir það tók enginn, nema Tóta. Hún nefndi að kannski væri bara gott fyrir hann að borða ekki svona feitt kjöt ef hann væri lasinn. Siggi gamli stoppaði með gaffalinn á miðri leið upp að munninum.

Hvað í ósköpunum ætti hún eiginlega við með þessu. Það væri bara ekkert að honum, alls ekki neitt. Tóta hamraði járnið áfram og sagði að sér hefði sýnst að hann hefði verið nokkuð fölur að undanförnu og ekki gengið alveg óhaltur. Kannski væri hann bara kominn með einhverja vonda pest. Alls konar væri að ganga.

Mamma Tótu kímdi en tók þó hálfvegis undir með dóttur sinni. Það gerði nú lítið til að láta skoða sig öðru hverju og fara í almennilega blóðprufu. Það hnussaði bara í Sigga gamla, en Tóta taldi þó að innrætingin hefði borið árangur.

Ekki mörgum dögum síðar sást Siggi gamli róta burt af hlaðinu á Willysnum sínum. Tóta var alveg viss um að hann væri að bruna á heilsugæsluna því að hann hafði farið í bað og var í hreinum fötum. Engin orð hafði Siggi gamli um þessa ferð sína, en tæpri viku síðar kom bréf í pósti. Það var stílað á Sigurð Víglundsson og merki heilsugæslunnar var á umslaginu. Mamma Tótu rétti honum umslagið þegjandi er þau sátu tvö og fengu sér miðdegissopa. Siggi gamli opnaði bréfið og hvítnaði í framan. Hann var með frumubreytingar í blöðruhálskirtli. Best að meðhöndla það strax. Í bréfinu stóð jafnframt að um frumstig væri að ræða og allar líkur á því að drepa mætti meinið. Þau setti hljóð, systkinin.

En það sem Sigga fýsti að vita, hvernig Tótu hefði dottið þetta í hug.

Dagar höfðu liðið. Siggi gamli hafði jafnað sig á bréfinu og haft samband við lækninn um meðferð. Eitt kvöldið var boðið upp á kjöt í káli, kjötbollur með Húsfreyjan 2. tbl. 2021

hvítkáli, kartöflum og bráðnu smjöri, eitt það besta sem Siggi gamli fékk. Í miðjum klíðum leggur hann hnífapörin allt í einu frá sér, horfir hvasst á Tótu og vill nú fá að vita hvernig henni hafi dottið í hug að hann væri lasinn. Um það hafi ekki verið nein merki. Tóta horfði stíft á móti.

Svaraði að ef hún segði honum satt, yrði hann að lofa því að áreita heimakrummann aldrei framar. Sigga gamla setti snarlega hljóðan. Þetta var erfitt.

Hann var þekktur fyrir það í sinni sveit að vilja útrýma hrafninum. Hvernig átti hann að lofa barninu þessu? Siggi gamli horfði í augu frænku sinnar. Sá að hér yrði engu þokað. Hún hafði erft ættarþvermóðskuna, sem hann hafði reyndar ekki, að eigin mati, og gaf því hátíðlegt loforð. „Það var krummi sem sagði mér að þú værir veikur,“ sagði Tóta. „Hann

sagði mér líka frá veðrinu sem var fyrir tveimur vikum svo að ég fékk pabba til að hóa saman fénu. Hann sagði mér líka frá því að það yrði allt ófært og svo já, að uppáhalds frændi minn myndi deyja ef ég gerði ekkert í því. Og það vildi ég bara ekki.“ Siggi gamli þurfti óvænt að snýta sér og þurrka um augun. Hann myndi leita á önnur mið í framtíðinni, en að drita niður hrafna, alla vega ekki heimahrafninn.

Hann sat á turnspírunni sem oft áður.

Enn heitt innan um sig eftir fitubitana frá stelpunni, þeir höfðu dugað vel, hún sá um hann. Vissi sem var að enginn myndi skjóta hann þarna, til þess var kirkjan of helg. Kannski hafði hann vanmetið Tótu litlu. Dropinn holaði enn steininn. Goggi var stungið undir væng, það var alltaf gott að fá sér smá lúr.

Myndlistarkonan: Sigríður Huld Ingvarsdóttir.

Verk: Hrafnakall no. 2.

Listakonan sem á verkið sem fylgir verðlaunasögunni til lesenda ólst upp á sveitabænum Hlíðskógum í Bárðardal í Þingeyjarsýslu. Hún útskrifaðist úr fagurlistadeild við Myndlistaskólann á Akureyri og raunsæislist við The Swedish Academy of Realist Art í Stokkhólmi, Svíþjóð. Í dag býr hún í Berlín í Þýskalandi. Hún sækir innblástur í íslenskt sveitalíf, notast jafnt við olíu, vatnsliti, kol og krít og leitast við að fanga anda íslenskrar náttúru og dýranna í verkum sínum. Áhorfandinn getur auðveldlega ímyndað sér vængjaþyt fuglanna, hlýju gæruskinnsins, ferskleika fjallaloftsins, en einnig einsemd og kulda íslenskrar náttúru í verkum Sigríðar sem sjá má á @huldfineart.

17

SPURT OG SVARAÐ

Það er alltaf tími fyrir súkkulaði Eydís Ösp Eyþórsdóttir Að þessu sinni svarar Eydís Ösp Eyþórsdóttir, kvenfélagskona og verkefnastjóri fræðslu- og fjölskylduþjónustu Glerárkirkju á Akureyri, nokkrum spurningum fyrir lesendur Húsfreyjunnar. Eydís Ösp bendir á mikilvægi þess að ræða um lífið því að það sé margbreytilegt og til að geta tekist á við það sé gott að vera búin að ræða það og líka að grípa stundir milli stríða til að fá sér súkkulaði.

Umsjón: Kristín Linda Jónsdóttir - Myndir: Úr einkasafni

E

ydís Ösp er alin upp á Svalbarðseyri við Eyjafjörð dóttir Helgu Stefaníu Þórsdóttur og Eyþórs Holm Jóhannesarsonar. Hún á þrjá bræður: Eið Örn, Eðvar Leó og Erni Þór. Eydís Ösp flutti til Akureyrar um 18 ára aldur og til náms í Reykjavík í lok árs 2008 en aftur kom hún norður í Eyjafjörð árið 2015 og býr núna með fjölskyldu sinni í Stóra-Dunhaga í Hörgárdal. Hún er gift Hjalta Steinþórssyni vélaverkfræðingi og þau eiga saman fjögur börn: Helenu Örnu að verða 13 ára, ArnsteinÝmi 10 ára, Skírni Sigursvein að verða 6 ára og Jónatan Jaka að verða 3ja ára og svo hundinn Skugga. Eydís Ösp lauk BAprófi í félagsráðgjöf og viðbótardiplóma í djáknafræðum árið 2015 frá Háskóla Íslands og er eins og áður sagði verkefnastjóri fræðslu- og fjölskylduþjónustunnar í Glerárkirkju en hún hefur einnig unnið sem stuðningfulltrúi bæði í grunnskóla og á sambýli fyrir geðfatlaða, unnið á leikskóla og sinnt margs konar sjálfboðaliðavinnu. Það er því nokkuð ljóst að henni líkar vel að vinna með fólki og fyrir fólk, en hver eru helstu verkefnin i hennar starfi? „Mín helstu verkefni eru að sjá um barna- og æskulýðsstarf sem Glerárkirkja stendur fyrir auk þess sem ég tek þátt í fermingarfræðslu. Auk þess 18

mitt er þannig að þú getur gefið mikið af þér til fólks og lærir margt í staðinn.“

er ég í hlutastarfi hjá Hjálparstarfi kirkjunnar en í því starfi tek ég viðtöl við fólk sem á við fjárhagsvanda að etja.“

Getur þú sagt okkur frá einni góðri minningu úr starfinu? „Það koma nokkrar upp í huga mér og það er erfitt að gera upp á milli, en skemmtilegustu minningarnar mínar eru samt frá fjölskyldumessum í Glerárkirkju. Það er svo gaman að fá að taka þátt í þeim og fá að njóta þess að vera með börnunum og fullorðna fólkinu. Það að fá fulla kirkju af fólki til þess að syngja, hreyfa sig og taka þátt er ómetanlegt og gefur mér þvílíkan kraft! Þessar messur eru hálfgerð uppskeruhátíð hjá mér því að þá koma börnin sem mæta í vikulegt barnastarf hjá mér yfir veturinn með foreldrum sínum, ömmum og öfum, frænkum og frændum og fá þau öll að sjá hvað það er sem við gerum í kirkjunni.“

Hvað er mest heillandi, skemmtilegt og áhugavert við vinnu þína? „Öll þessi samskipti sem ég á við börnin, unglingana og fullorðna fólkið. Ég er mikil félagsvera og því á þetta starf mjög vel við mig. Ég hitti margt af fólki dagsdaglega og það er mjög gefandi. Starf

Hver eru þín helstu áhugamál og hvernig nýtir þú tíma þinn í þau? „Mín helstu áhugamál eru útivist með fjölskyldunni. Það er ótrúlegt hvað náttúran getur gefið manni mikið. Já og lesa. Ég reyni að lesa eins og tíminn gefst, veit fátt betra en að vera í sófanum með góða bók og teppi. Svo er það matur og

Eydís Ösp minnir okkur allar á að við þurfum að gefa okkur tíma til að setjast niður, ná andanum og fá okkur súkkulaði.

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

matargerð. Mér finnst mjög gaman að taka mig til og prófa að elda eða baka eitthvað nýtt. Ég er mikil matkona og hreinlega get ekki lifað án súkkulaðis.“ Ertu í félagi og þá hverju og við hvað fáist þið? „Ég er í Kvenfélagi Hörgdæla en sökum Covids þá hefur lítið verið um starfsemi þar síðasta árið, eðlilega. Kvenfélagið hefur samt almennt staðið fyrir alls konar afþreyingu þar með talið spilakvöldum og félagið er mjög duglegt að styrkja skólana sem eru í sveitinni. Kvenfélagið hefur líka tekið að sér að sjá um bakstur við erfidrykkjur og fundi sem haldnir eru í sveitarfélaginu. Svo er ég félagi í KFUM og KFUK á Akureyri en það starfrækir mjög gott barna- og æskulýðsstarf sem blómstar með hverju árinu sem líður. Svo má ekki gleyma Sumarbúðunum á Hólavatni sem er ómetanlegur staður.“ Af hverju fórst þú í kvenfélag og hvað finnst þér skemmtilegast við það? „Ég sá auglýsingu frá Kvenfélagi Hörgdæla um aðalfund og að nýjir félagar væru velkomnir. Þannig að ég hringdi í vinkonu mína sem býr í húsinu við hliðina á mér og tók hún vel í að mæta. Þar mættum við galvaskar og vorum teknar inn í félagið. Mig langaði bara að prófa og þetta er ákvörðun sem ég sé ekki eftir.

Það er sannarlega bjart yfir þeim, Eydísi Ösp og Hjalta Steinþórssyni.

Mér finnst mjög gaman að fá að hitta þessar konur og fá að heyra hvernig kvenfélagið hefur þróast í gegnum árin.

Við gengum fjórar í félagið á sama tíma og þrjár af okkur fengum það skemmtilega verkefni að skrifa um 100 ára sögu Kvenfélags Hörgdæla. Það þurfti að glugga í gamlar fundagerðarbækur og vorum við þá tíðir gestir á Héraðsskjalasafninu á Akureyri. Það er alveg ómetanlegt að hafa fengið þetta verkefni því að við fengum þá tækifæri til að læra meira um kvenfélagið okkar.“ Hvað finnst þér gaman að tala um? „Ég elska að tala og ég veit að þeir sem þekkja mig eru sammála því. Lífið, getum við sagt, er mitt aðaláhugaefni til að tala um. Hvort sem það er fæðing, and-

lát eða allt þar á milli. Það þarf að vera hægt að ræða um lífið, hvort sem um ræðir góðu og fallegu stundirnar eða þær erfiðu. Lífið er alls konar og við þurfum að geta tekist á við það en þá tel ég að það sé gott að vera búin að ræða um það. Auðvitað þarf að taka mið af aldri og þroska viðkomandi sem rætt er við og passa að útskýra eins vel og hægt er. Ég, sem uppalandi fyrst og fremst, þarf að geta sest niður og rætt allt milli himins og jarðar.“ Áttu uppáhaldshlut sem þér þykir vænt um og vilt segja okkur frá? „Uppáhaldshluturinn minn er sá sem ég ber alla daga, það er hringurinn sem ég fékk í morgungjöf. Maðurinn minn lét sérsmíða hringa þegar við trúlofuðum okkur. Við notuðum svo þá hringa þegar við giftum okkur. Hann kom mér svo á óvart með hring í morgungjöf sem settur er fyrir framan giftingahringinn en á honum eru þrír steinar. Steinarnir tákna börnin okkar þrjú sem við áttum þá en það hefur eitt bæst í hópinn síðan.“ Hvaða matur er í uppáhaldi hjá þér? „Ég er mikil matkona og elska að borða góðan mat. Minn uppáhaldsmatur er grillað nautakjöt með bernaisesósu, fylltum sveppum og steiktu grænmeti. Í eftirrétt væri íssbomba sem er sett saman úr vanilluís, kókosbollum, nóakroppi, bræddum góukúlum og marzsúkkulaði.

Alveg dásemd!“

Fjölskyldan, Eydís Ösp og Hjalti með börnin sín fjögur á góðri stund.

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

Hvaða tónlist er í uppáhaldi hjá þér þegar þú vilt bæta daginn? „Tónlist sem ég get sungið með og dansað. Ég er svo gott sem alæta á tónlist en 19

að setja vel valda tónlistarmenn á fóninn kemur skapinu í lag. Ég vel þá helst suðurameríska tónlist eða frá Bandaríkjunum.“ Hverjir eru helstu kostirnir við að búa þar sem þú býrð? „Kyrrðin. Það jafnast ekkert á við það að vakna á morgnana og það er fuglasöngur. Mér finnst ómetanlegt að hafa þetta fallega útsýni sem ég hef og get notið á hverjum degi. Ég er enn alltaf agndofa yfir þessum stað og það eru að verða sex ár síðan ég flutti hingað í Stóra-Dunhaga. Svo finnst mér ómetanlegt að fá að ala börnin mín upp í sveit. Við erum þó ekki með búskap en búum svo vel að frændfólk okkar býr rétt hjá og við fáum að hjálpa til þegar mest er um að vera.“ Hvað setur þú á dagskrána þína til þess að njóta sem best sumarsins? „Að njóta samvista við börnin mín, maka og fólkið mitt, það er dýrmætast.

En líka meiri útivera og ég er ekki frá því að það fjölgi sundferðunum.“

Hvert langar þig mest að ferðast og hvernig ferðalag yrði það?

Mig langar að ferðast til Afríku en það ferðalag yrði á vegum sjálfboðaliðasamtaka. Ég hef alltaf sagt við dóttur mína að þegar hún verði 20 ára þá munum við fara saman sem sjálfboðaliðar til Afríku og vera þar í einhvern tíma. Ég hef alveg frá því ég var lítil viljað fara í þannig ferðalag því að ég hef alltaf viljað láta gott af mér leiða.“ Hverju viltu gefa minna vægi og tíma í eigin lífi og hverju meiri tíma og vægi? „Ég myndi vilja hafa meiri tíma fyrir sjálfa mig. Ég á það til að gleyma mér í hraða lífsins verandi útivinnandi og með fjögur börn á heimilinu. En ég hef verið að bæta mér það upp með því að gefa mér góðan tíma á kvöldin til að lesa mér til yndis.“ Hvað finnst þér mikilvægt í samskiptum fólks? „Virðing er það fyrsta sem kemur upp í

huga mér. Heiðarleiki er númer tvö, að koma fram eins og þú ert og svo að vera opin og hlý þegar þú átt í samskiptum við aðra.“ Hvaða góð ráð vilt þú gefa frá konu til konu? „Það er aldrei hægt að borða of mikið súkkulaði. Stundin milli stríða er besti tíminn til þess að fá sér súkkulaði, setjast niður og njóta bitans. Það er allt í lagi þó að þeir verði fleiri en tveir eða jafnvel þrír. Ég veit ekki hvar ég væri ef ég hefði ekki þessa stund með súkkulaðinu.

Fyrir ykkur frábæru konurnar sem eruð búnar að standa í ströngu hvort sem það er í uppeldi, vinnu eða lífinu almennt þá er alltaf tími fyrir súkkulaði. Við þurfum að geta gefið okkur tíma til þess að setjast niður og ná andanum. Samfélagið er á þvílíkri hraðferð og ef maður er ekki á fullu spani þá er hætta á að maður missi af. En það er allt í lagi, við þurfum ekki að vera þessar fyrirmyndakonur og með allt upp á 10. Munum bara; það er í alvöru alltaf tími fyrir súkkulaði!“

Fru Lauga+ Bændurnir

Lorem Ipsum BAENDURIBAENUM.IS

LÍFRÆNIR MATARKASSAR Á NETINU Frú Lauga & bændurnir bjóða upp á vikulega, lífræna grænmetis og ávaxtakassa.

Skoðaðu úrvalið á baenduribaenum.is

GRÆNMETIS

ÁVAXTA

Grænt og vænt frá öllum heimshornum. Við nnum besta lífræna grænmetið sem völ er á og setjum það í vænan kassa.

Sætir og sólríkir ávextir.

Við fáum vikulega sent það ferskasta sem völ er á frá öllum heimshornum og setjum það í gómsætan kassa fyrir þig til að njóta.

BLANDAÐI

Þessir kassar innihalda góða blöndu af heilnæmu lífrænu grænmeti og sólríkum ávöxtum hvaðanæva að úr heiminum.

Frú Lauga & bændurnir - Laugalæk 6 - S:534-7165 baenduribaenum.is 20

storkurinn.is storkurinn@storkurinn.is instagram/storkurinn // facebook/storkurinn

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

KVENFÉLAGASAMBAND ÍSLANDS

Sumarið er tíminn Guðrún Þórðardóttir

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

Einnig hefur gjafavöruverslunin Evíta í Mosfellsbæ selt armbönd fyrir okkur og eru þau enn til sölu þar og einnig er hægt að nálgast vörur hjá okkur á skrifstofu KÍ. Á söfnunarreikningnum í dag eru um 30 milljónir en það bætist inn á hann stöku sinnum. Pöntun á búnaði og tækjum er núna í farvegi hjá yfirlækni og yfirljósmóður á kvennadeild Landspítalans. Það er von mín að við getum afhent tæki og búnað á landsbyggðinni í haust, en þessu hefur seinkað vegna veirunnar. Það hefur verið ánægjulegt að fylgjast með hvernig hin ýmsu kvenfélög hafa tekist á við samkomutakmarkanir síðastliðinna mánuða með hugmyndaflugið að vopni. Rafrænir fundir og rafrænar skemmtanir hafa farið fram og elft þannig félagsandann sem er svo nærandi sem gerir okkur auðveldara að færa okkur aftur yfir í samveruna í gleði og starfi.

Tíminn líður. Mér finnst svo stutt síðan við vorum saman á Húsavík í góðu yfirlæti KSSÞ en það eru víst að verða þrjú ár síðan. Í haust verður þingið á sambandssvæði borgfirskra kvenna.

Undirbúningur með gestgjöfum hefur gengið vel og munum við eiga von á glæsilegri dagskrá og góðri skemmtun. Ég er farin að hlakka mikið til og vonast

til að sjá ykkur sem flestar á landsþinginu í Borgarnesi í október. Það er von mín og trú að allar samkomutakmarkanir og höft verði úr sögunni þegar að þinginu okkar kemur. Ég varð nefnilega mjög glöð þegar Kári Stefánsson sagði í sjónvarpinu að öll höft og takmarkanir yrðu úr sögunni í síðasta lagi 13. október!

Njótið sumarsins!

Guðrún Þórðardóttir, forseti Kvenfélagasambands Íslands

21

Mynd: Silla Páls

„Sumarið er tíminn þegar kvenfólk springur út,“ segir í fallegu ljóði eftir Bubba. Sumarið er svo sannarlega á næsta leiti og það er ósk mín og von að með hækkandi sól og sumri getum við farið að springa út eins og blóm; verið frjálsar, hist í stærri hópum og farið að ferðast. Einnig vona ég að kvenfélagsstarfið geti farið að blómstra því að samvera kvennanna í kvenfélögunum er okkur öllum svo mikilvæg og gefur okkur svo mikið sem einstaklingum og vinnu að mikilvægum verkefnum.

Afmælissöfnunin gekk vonum framar og er ég óendanlega þakklát öllum þeim kvenfélögum sem lögðu í söfnunina. Það var ekki sjálfgefið að okkur tækist að safna fyrir þeim búnaði sem við höfðum áætlað að kaupa, því að fljótlega eftir að söfnuninni var hleypt af stað skall á heimsfaraldur með samkomutakmörkum, þannig að kvenfélagskonur gátu ekki haldið fundi né verið með sínar hefðbundnu fjáraflanir. En þetta sýndi hvað við erum öflugar og látum ekkert stoppa okkur. Hin ýmsu fyrirtæki og einstaklingar víðs vegar um landið hafa einnig lagt söfnuninni lið. Heimkaup seldi fyrir okkur vörur um tíma og gekk sala á armböndum og súkkulaði mjög vel hjá þeim.

KVENFÉLAGASAMBAND ÍSLANDS

Sveitarhöfðinginn og heimskonan Helga Magnúsdóttir og Sigríður Thorlacius Þegar sjöundi áratugur 20. aldar gekk í garð áttu sér stað miklar breytingar á íslensku samfélagi.

Skömmtunum og innflutningshöftum var smám saman aflétt, húsmæðrum landsins til mikillar ánægju. Síld veiddist sem aldrei fyrr og efnahagur landsmanna fór batnandi. Kvenfélög landsins höfðu nógu að sinna í breyttum heimi.

fór ekki fram hjá sveitungum hennar hve kröftug kona Helga var og því var hún kosin í hreppsnefnd árið 1954. Hún var endurkjörin 1958 og varð þá oddviti fyrst kvenna á landinu. Salóme Þorkelsdóttir sem lengi var virk bæði í sveitastjórnarog landsmálum sagði frá því hve Helga hefði verið mikil fyrirmynd, fyrst hún gat þetta þá gátu aðrar konur líka látið til sín taka. Helga sinnti ýmsum málum en skóla- og æskulýðsmál voru henni hjartfólgin. Hún var um árabil virk í Sjálfstæðisflokknum.

Á

Texti: Kristín Ástgeirsdóttir - Myndir: Úr einkasafni

fram var ráðgjöf til heimilanna baráttumál og Hallveigarstaðir voru að rísa í Reykjavík. Við þessar aðstæður tók nýr forseti við Kvenfélagasambandi Íslands 1963. Það var frú Helga Jónína Magnúsdóttir húsfreyja á stórbýlinu Blikastöðum í Mosfellssveit, formaður kvenfélags Lágafellssóknar um árabil og fyrrverandi oddviti sveitarinnar.

Oddviti fyrst kvenna Helga Magnúsdóttir fæddist norður í Vestur-Húnavatnssýslu árið 1906 og lést árið 1999. Hún flutti ung með föður sínum, systur og ömmu suður í Mosfellssveit þar sem faðir hennar keypti kotið Blikastaði en móðir hennar var látin. Magnús bóndi og síðari kona hans Kristín Jósafatsdóttir byggðu upp jörðina þannig að hún varð eitt stærsta kúabú landsins.

Helga var í Kvennaskólanum í Reykjavík 1922-1924 og hélt síðar til Kaupmannahafnar þar sem hún stundaði nám í Købmandsskolen veturinn 19301931. Helga var því vel menntuð miðað við stúlkur á þessum árum. Heimkomin hóf hún skrifstofustörf hjá Mjólkurfélagi Reykjavíkur og síðar hjá fleiri fyrirtækjum. Árið 1939 giftist Helga manni 22

Kristín Ástgeirsdóttir.

sínum Sigsteini Pálssyni og eignuðust þau tvö börn. Árið 1942 tóku þau við búinu á Blikastöðum og héldu uppbyggingunni áfram með glæsibrag. Var til þess tekið hvað býlið, sem var í þjóðbraut, var glæsilegt, vel hirt og myndarlegt innan sem utan dyra. Oft var farið með erlenda gesti á Blikastaði til að sýna fallegt sveitaheimili og íslenskar kýr. Salóme Þorkelsdóttir rifjaði upp í minningargrein um Helgu þegar Lyndon B. Johnson varaforseti Bandaríkjanna og Lady Bird kona hans komu í heimsókn til landsins 1963. Þá var farið með varaforsetafrúna til Blikastaða. Helga fékk nokkrar konur úr kvenfélaginu til að vera með, klæddar íslenskum búningi, og tókst heimsóknin vel.

Ung hóf Helga þátttöku í félagsmálum í sveitinni. Hún var í ungmennafélaginu og Kvenfélagi Lágafellssóknar þar sem hún var formaður frá 1951-1964. Það

Flutt á Hallveigarstaði Veran í kvenfélaginu leiddi Helgu inn í störf fyrir KÍ. Hún var í ritnefnd Húsfreyjunnar 1951-1953 og í varastjórn KÍ og síðar aðalstjórn þar til hún tók við sem forseti frá 1963-1971. Þegar Helga tók við biðu hennar stór verkefni. Hallveigarstaðir voru að rísa og það þurfti að undirbúa flutning í nýja húsið og síðar að taka við stjórn þess af bygginganefndinni. Helga tók að sér allt bókhald og gjaldkerastörf endurgjaldslaust um árabil. Leiðbeiningastöð heimilanna var að hefja störf og mikið unnið í því að hægt yrði að ráða þar í fullt starf. Margt annað var rætt þessi ár og gaman að geta þess að á formannafundi árið 1964 fengu fundarkonur kynningu á Pfaff-sniðunum.

Landsþing var haldið árið 1965 og var það sett í Lágafellskirkju. Eftir setninguna bauð Helga öllum heim til hádegisverðar á Blikasöðum sem sýnir hvers konar höfðingi hún var. Á þessu þingi var samþykkt athyglisverð áskorun til Alþingis um að samþykkja ekki bann við sumarvinnu unglinga án undanHúsfreyjan 2. tbl. 2021

genginnar faglegrar rannsóknar og jafnframt að konur ættu að eiga sæti í barnaverndarráðum. Á þessum árum var deilt um vinnu barna og unglinga og var reynt að sporna við mikilli barnavinnu. Aðrir töldu að börn hefðu gott af því að vinna líkamlega vinnu. Árið 1967 var loksins komið að flutningi inn í kvennaheimilið Hallveigarstaði. Þar fékk KÍ stóra skrifstofu á efstu hæð ásamt Kvenréttindafélaginu og í kjallaranum fékkst aðstaða til pökkunar Húsfreyjunnar. Í tilefni af opnun hússins var efnt til listsýningar kvenna sem hófst 19. júní og lagði fjöldi listakvenna sýningunni lið. Öllum réttindum fylgja skyldur Eitt forvitnilegt mál kom upp á tíma Helgu. KÍ barst boð frá Æskulýðsráði um að skipa fulltrúa í nefnd til umræðna um framtíð íslenskra þjóðbúninga. Í ljós kom að unga fólkið var með hugmyndir um að breyta búningunum þannig að þeir yrðu eftirsóknarverðari til notkunar. Þetta leist stjórn KÍ alls ekki á og lagðist gegn öllum slíkum hugmyndum. Þar með datt umræðan niður en KÍ ákvað að gefa út þætti Elsu E. Guðjónsson um þjóðbúninga sem hún hafði birt í Húsfreyjunni. Í kjölfarið var stofnuð nefnd um þjóðbúninga til að standa vörð um þá. Þegar Helga kvaddi KÍ sem forseti flutti hún eftirminnilega ræðu um hvað skiptir máli í lífinu. Þar sagði hún: ”Öllum réttindum fylgja skyldur, skyldur sem við verðum að axla hverju sinni, ef við viljum verða langlíf í landinu, skyldur sem við megum ekki láta sjálfselskuna deyfa í vitund okkar, heldur leysa af hendi með glöðu geði og efla með því sálarþroska okkar. Kröfur okkar til lífsins, lífsþæginda og fjármuna eru orðnar svo háværar að allt annað vill gleymast og okkur endist ekki ævin til að uppfylla þær. Gullið er að sjálfsögðu afl þess sem gera skal, en það eitt er vissulega ekki mælikvarði á hamingju manna, heldur miklu fremur sá friður og það andlega jafnvægi sem fæst með vitundinni um að hafa gert skyldu sína og því að vera sáttur við Guð og eigin samvisku, en sá friður fæst ekki fyrir neina peninga.”

Helga var sannkallaður sveitarhöfðingi og hún tilheyrði þeirri kynslóð kvenna sem ávallt kom opinberlega fram Húsfreyjan 2. tbl. 2021

Helga Magnúsdóttir.

Sigríður Thorlacius.

á íslenskum búningi. Hún var eitt af börnum sjálfstæðisbaráttunnar og var ein af hinum svokölluðu 60 menningum sem vildu vernda íslenska menningu og fá íslenskt sjónvarp 1965 í stað þess að landsmenn horfðu á hermannasjónvarp alla daga. Árið 2011 var haldið jafnréttisþing í Mosfellsbæ til heiðurs Helgu Magnúsdóttur. Störf hennar og forysta í málefnum kvenna var enn í minnum höfð og sómi sýndur.

Birgi Thorlacius ráðuneytisstjóra. Til þess var tekið í fjölskyldu hans hvað þau voru góðir og samhentir félagar.

Prestsdóttirin frá Völlum Hafi Helga Magnúsdóttir verið kröftugur forseti þá tók ekki síður glæsileg kona við af henni. Það var frú Sigríður Thorlacius (1913-2009), varaborgarfulltrúi, rithöfundur, þýðandi, blaðamaður, útvarps- og kvenfélagskona. Sigríður kom úr Félagi Framsóknarkvenna. Hún var forseti KÍ 1971-1979 á mjög spennandi tímum þegar íslenskar konur urðu heimsfrægar fyrir aðgerðir sínar og samstöðu. Sigríður fór á kvennaráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Mexíkó 1975 fyrir hönd KÍ og skrifaði merka grein um þá ferð. Hún var formaður Norræna húsmæðrasambandsins 1975-1980 og gegndi mörgum fleiri störfum.

Sigríður var prestsdóttir frá Völlum í Svarfaðardal. Henni þótti vænt um æskustöðvarnar og skrifaði minningar um lífið í sveitinni, auk þess að rita þætti bæði um móður sína og föður. Sigríður útskrifaðist úr í Samvinnuskólanum 1932 og fór eftir það að vinna ýmis störf.

Hún gerðist blaðamaður á Tímanum, blaði Framsóknarmanna, en afar fáar konur fengust við blaðamennsku á fyrri hluta 20. aldar. Árið 1939 giftist hún

Við sem heima sitjum Sigríður þýddi og skrifaði fjölda bóka.

Hún þýddi til dæmis hinar vinsælu Ævintýrabækur eftir Enid Blyton, Pétur Pan og fjölda annarra bóka fyrir börn. Af bókum fyrir fullorðna má nefna Fólkið mitt og fleiri dýr eftir Gerald Durell.

Hún skrifaði bók um Maríu Markan óperusöngkonu og kafla í bókina Konur skrifa til heiðurs Önnu Sigurðardóttur 1980. Þar skrifaði hún um fyrstu kvenfélögin á Íslandi. Þá skrifaði hún bækurnar Margar hlýjar hendur 1981 um sögu Kvenfélagasambands Íslands og Sögu Bandlags kvenna í Reykjavík 1983.

Um árabil var hún ritstjóri Húsfreyjunnar og skrifaði margar greinar í blaðið. Sigríður þýddi líka ýmsa bæklinga sem KÍ gaf út. Á sjöunda áratugnum stýrði Sigríður útvarpsþáttunum Við sem heima

23

sitjum þar sem alls konar fróðleikur og bókmenntir kvenna voru á dagskrá. Árið 1971 tók Sigríður við forsetaembættinu af Helgu Magnúsdóttur. Þegar hér var komið sögu var mikill kraftur kominn í baráttu kvenna fyrir jafnrétti á öllum sviðum þjóðlífsins. Það hafði að sjálfsögðu áhrif á KÍ. Sameinuðu þjóðirnar ákváðu að árið 1975 yrði helgað málefnum kvenna. Sigríður sat í kvennaársnefndinni sem skipuð var og fór sem einn af þremur íslenskum fulltrúum á kvennaráðstefnu SÞ í Mexíkó. Íslensku fulltrúarnir höfðu lítinn tíma til undirbúnings en reyndu sitt besta til að fylgjast með og síðan að segja frá, til dæmis í Húsfreyjunni. KÍ tók þátt í stórri ráðstefnu kvenna í júní í tilefni kvennaársins og hélt landsfund í kjölfarið. Sigríður setti landsfundinn og sagðist vona: ”... að sú hræring sem hið alþjóðlega kvennaár vekti, yrði til þess, að íslenskar konur beittu áhrifum sínum til að skapa betra þjóðfélag og að samkennd þeirra með konum annarra þjóða færi vaxandi.

Hún benti á sívaxandi þörf að vernda

lífríki náttúrunnar og stuðla að aukinni þekkingu manna, ræktun huga og handar, til þess að það mætti takast.” Það er athyglisvert að Sigríður vakti athygli á verndun náttúrunnar, en umræða um náttúruvernd var að komast á skrið.

Heimskonan Á formannafundi 1976 var samþykkt að láta skrifa sögu Kvenfélagasambandsins og tók Sigríður það verk að sér en meðal ritnefndarkvenna var Helga Magnúsdóttir. Eins og áður kom fram var Sigríður formaður Norræna húsmæðrasambandsins og þurfti að sinna ýmsum störfum fyrir það og sækja fundi erlendis. Jafnframt tók KÍ á móti stórum hópum kvenna, til dæmis frá Grænlandi og Noregi. Þá hófst undirbúningur að ári barnsins sem efnt var til 1979. Það var því margt að gerast í forsetatíð Sigríðar. Hún hætti sem forseti 1979 en hélt áfram skrifum og störfum innan KÍ.

Hún var einn stofnenda Friðarhreyfingar íslenskra kvenna 1983.

Ef segja má að Helga Magnúsdóttir hafi verið sveitarhöfðingi var Sigríður Thorlacius heimskona. Báðar þessar konur tókust á við breytta tíma. Aðsókn að húsmæðraskólunum, sem svo lengi voru baráttumál, fór stöðugt minnkandi og voru þeir lagðir niður einn af öðrum.

Heimilisfræði fluttist inn í grunnskólana en ekki fannst KÍ konum nógu vel að verki staðið. Húsmæður fóru út að vinna og ungar stúlkur að mennta sig. Því þurfti að beina sjónum að breyttri stöðu kvenna og miklu vinnuálagi. Hvað gat bætt líf þeirra og hvernig var hægt að búa betur að börnum í hraða nútímans?

Allt þetta tókust kvenfélagskonur á við með ýmsum hætti á tíma þeirra Helgu og Sigríðar. Þjóðfélagbreytingar vöktu upp spurningar um hlutverk kvenfélaganna og hvort þeirra væri þörf. Svarið var ”já,” því að það voru ekki einungis þjóðfélagsmálin sem tekist var á við heldur sóttu konur andlega næringu og félagsskap til annarra kvenna. Þær voru að ”gera skyldu sína” um leið og þær byggðu upp sinn eigin styrk.

Kvenfélagskonur um land allt

G

EF

UR

– október verður okkar tími!

I

N

EM ÞAÐ S

Konur í Sambandi borgfirskra kvenna blása til landsþings í Borgarnesi þann 15. – 17. október 2021.

Við ætlum að hafa náttúruna að leiðarljósi og jafnvægið á milli móður jarðar og hverrar konu.

Vel við hæfi þegar hillir undir að við séum að losna úr þessum fordæmalausu aðstæðum liðinna mánaða.

Fjölkvennið í Borgarnes í október, skundum á landsþing og treystum vor heit.

Látum gott af okkur leiða í góðra kvenna hópi og gerum okkur glaða daga.

Skráning er hafin á kvenfelag.is

24

Hlökkum t að sjá yk il kur!

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

JÖ

RÐ

HEIMILIÐ

Plöntur sem bæta heilsu og líðan Katrín Ólafar Egilsdóttir Sífellt fleiri átta sig á að lifandi plöntur á eigin heimili og vinnustað gleðja sálina og geta líka bætt líðan og heilsu fólks. Í það minnsta sumar plöntur því að rannsóknir sýna að vissar plöntur bæta loftgæði í híbýlum manna. Katrín Ólafar Egilsdóttir, meistari í vinnusálfræði og stjórnun, tók að sér að fræða lesendur um slíkar plöntur og hina spennandi plöntuveggi.

K

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

lýsingu. Á sama tíma jókst áhugi Katrínar á plöntum. „Mig hafði lengi langað að stofna eigið fyrirtæki en aldrei fundist réttur tími. Svo þegar Covid-19 skall á heiminn og ástand vinnumarkaðarins varð þar með ansi slæmt ákvað ég að slá til. Ég byrjaði að vinna að viðskiptaáætl-

un um vorið 2020 og stofnaði Mánagull í lok sumars.“ Rýmið sem þú dvelur í skiptir máli „Ég hef haft mikinn áhuga á starfsumhverfi fólks og heilsu í langan tíma. Þetta eru samofin málefni og virkilega mikil25

Texti: Kristín Linda Jónsdóttir - Myndir: Úr einkasafni

atrín Ólöf Egilsdóttir er uppalin á Vestfjörðum, bjó á Tálknafirði fram á unglingsaldur en flutti þá til Reykjavíkur og fór í Kvennaskólann.

Hún býr núna í vesturbæ Reykjavíkur með börnin sín tvö, Elísu Ólöfu Sebastiansdóttur sex ára og Alexander Martin Sebastiansson tveggja.

Katrín hefur ferðast mikið og margt séð. Hún fór í spænskuskóla á Spáni að sálfræðinámi í Háskóla Íslands loknu árið 2006 og fór svo í ferðalag um heiminn árið 2007, var á ferðinni í heilt ár. Svo settist Katrín að í Noregi og var þar við nám á árunum 2008-2014, lærði vinnusálfræði og stjórnun í viðskiptaháskóla í Osló. Að námi loknu starfaði hún sem starfsmannastjóri hjá verslunarkeðjunni Tiger í Noregi. Eftir að dóttir hennar fæddist flutti hún heim til Íslands og hóf störf sem ráðningarráðgjafi hjá Capacent, fór svo í mannauðstengt starf hjá ferðaskrifstofu þangað til sonur hennar fæddist. Eftir að fæðingarorlofi lauk með seinna barnið haustið 2019 fór Katrín í jógakennaranám. Hún lauk námskeiði hjá Vinnueftirlitinu, sem þjónustuaðili í vinnuvernd, og getur því gert áhættumat á sviði andlegrar og félagslegrar heilsu starfsmanna fyrirtækja ásamt umhverfisþáttum svo sem innilofti og

væg að mínu mati. Alltof algengt er að fólki líði ekki nógu vel í sínu vinnuumhverfi og er jafnvel við lélega heilsu vegna vinnu og/eða starfsumhverfis. Árið 2011 var ég við nám í vinnusálfræði við viðskiptaháskóla í Noregi. Í meistaraverkefni mínu ákvað ég að skoða möguleg jákvæð áhrif lýsingar og gæða innilofts á starfsánægju, þátttöku í starfi og þreytustig starfsmanna í ýmsum fyrirtækjum. Ég persónulega hafði mikla trú á að þetta skipti máli. Sem hluta af rannsókninni tók ég viðtöl við starfsfólk Google í Osló. Google var valið vegna þess að framkvæmdastjóri Google í Noregi á þessum tíma hafði einnig mikla trú á að þetta skipti verulega máli. Í skrifstofurými Google í Osló var mikið af lifandi plöntum og skógarþema og lýsingin var sem líkust dagsljósi. Framkvæmdastjórinn var sannfærður um að þetta hefði orðið til þess að dregið hefði úr veikindum starfsmanna ásamt því að fólk væri almennt ánægðra í starfi. Því meira sem ég las um þetta efni og rannsakaði, því meiri trú hafði ég og hef á því að þetta skiptir máli.

Bætir birtan inni hjá þér heilsu þína?

Lýsing og birta innirýma skiptir verulega miklu máli og þá sérstaklega fyrir okkur sem búum á norðurhveli jarðar.

Dagsbirtan er ansi lítil marga mánuði á hverju ári og hluti fólks þjáist í kjöl-

farið af árstíðabundnu þunglyndi. Einnig þekkjum við mörg að vera kraftminni og leiðari á þeim tíma sem dagsbirtan er sem minnst. Góð lýsing innirýma, sem ekki er of björt né of dimm, getur hjálpað til við að vega á móti þessum áhrifum. Ég hvet því alla að skoða þessi mál sérstaklega og íhuga hvernig birtan er í ykkar innirýmum og þá sérstaklega vinnurýmum.

Margar rannsóknir hafa verið gerðar á þessu sviði og niðurstöður þeirra leiða í ljós að þar sem plöntur eru hafðar í vinnurými eða við tölvuskjái eru jafnan færri veikindadagar. Það dregur úr einkennum eins og þreytu, streitu, höfuðverkjum og ertingu í slímhúð hjá starfsmönnum.

Jákvæð áhrif plantna á starfsumhverfi hafa lengi verið viðurkennd en sem dæmi bendir rannsókn frá 1985 á að rými með plöntum bætir upplifun starfsmanna á umhverfinu og þeir kjósa frekar að vera inni í herbergi með gróðri en án hans (Shoemaker o.fl., 1992). Önnur rannsókn hefur sýnt fram á að plöntur og aðrir lifandi hlutir inni á skrifstofu ýta undir að viðskiptavinum og starfsmönnum líði vel (Campbell, 1979). Einnig benda Aitken og Palmer á í rannsókn frá 1989 að samskipti milli viðskiptavina og starfsmanna séu almennt jákvæðari þegar plöntur eru til staðar.

26

Sannað mál Það er vísindalega sannað að fólki líður betur og er í betra jafnvægi í návist plantna, vinnuafköst aukast jafnvel. Þær plöntur sem þekktar eru fyrir að draga í sig eiturefni úr loftinu og bæta loftgæði innanhús eru meðal annars: Geislafífill, Friðarlilja, Drekatré, Veðhlaupari, Bostonburkni, Gúmmítré, Bergpálmi og Fíkjutré Benjamíns. Plöntur sem þurfa mikið vatn og geta þar með hækkað rakastig eru: Burknar, skrautgrös, pálmar, fíkjutré og bergflétta.

Mánagull er plantan sem notuð var hjá fyrirtækjum sem ég rannsakaði í minni mastersrannsókn. Hún er ein af þeim plöntum sem þekktar eru fyrir að bæta loftgæði. Ástæðan fyrir að hún er valin er að hún er bæði falleg, harðgerð og auðveld í umhirðu. Mánagull er notuð er í plöntuveggina sem fyrirtækið mitt selur og eru að ryðja sér til rúms á Íslandi. Kostirnir við þá er að hægt er að koma fyrr miklu magni af plöntum á litlu svæði, þeir eru einfaldir í uppsetningu og einungis þarf að vökva plönturnar á tveggja til þriggja vikna fresti. Plöntuveggir hjálpa við að hreinsa inniloft og mæta þörf fólks til að tengjast við náttúruna sem við þráum svo sterkt. Svo eru elsku plönturnar svo fallegar og láta okkur líða vel,“ segir Katrín hjá Mánagulli.

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

KVENFÉLAGASAMBAND ÍSLANDS

Umhverfismál og viðbúnaður við loftslagsbreytingum Rafræn ráðstefna Norrænu kvennasamtakanna NKF Kvenfélagasamband Íslands bauð til rafrænnar ráðstefnu þann 28. apríl sem skipulögð var í stað norræns þings sem halda átti í Reykjanesbæ síðastliðið sumar. Þau lönd sem eiga aðild að NKF – Nordens Kvinneforbund sammæltust um að vinna saman að þessari ráðstefnu og voru fyrirlesarar frá öllum aðildarfélögum. Yfirskrift ráðstefnunnar var - Umhverfismál og viðbúnaður við loftslagsbreytingum.

F

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

Sem dæmi að þegar jarðskjálfti hefur átt sér stað þarf að kanna hvort óhætt sé að drekka vatn beint úr krananum vegna hættunnar á að jarðvegsgerlar gætu hafa losnað úr jarðvegi og blandast við vatnsból. Eftir að eldgos hófst á Reykjanesi þurfti til dæmis að gæta að eiturgufum sem myndast, koldíoxíð (CO2) og brennisteinsdíoxíð (SO2).

Stöðugar mælingar eru í gangi vegna loftgæða og vindaspár sem gefa til kynna hvar mest hætta er á gasmengun í andrúmslofti. Loftlagssváin er vandi á heimsvísu en á Íslandi er verið að gera tilraunir á lausnum meðal annars með því að fanga koldíoxíð (CO2) og brennisteinsvetni (H2S) sem annars færi út í andrúmsloftið. Því er blandað saman við vatn sem er dælt niður í jörðina. Þar umbreytist þetta og verður að steind (kalsít). Á Íslandi eru margar stofnanir sem vinna saman að forvörnum og viðbrögðum við alls kyns hættum. Þar má nefna: Umhverfisráðuneytið, Landsbjörg, Veðurstofuna og Jarðvísindastofnun Háskóla Íslands.

Frá Svíþjóð kom fyrirlestur um kreppur og viðbúnað sem Misse Wester, prófessor við Háskólann í Lundi flutti. Hún svaraði spurningunni Hvenær er kreppa og hvað get ég gert?

· Þegar þrengir að ýmissa hluta vegna getum við þurft að breyta lífsmynstrinu. Heimili í Svíþjóð þurfa að vera undirbúin til að vera sjálfum sér nóg í sjö daga án þess að yfirvöld komi til hjálpar. Það er athyglisvert að sé um efnahagsleg áhrif að ræða þá eru það yfirvöld sem grípa inn í en séu það til dæmis loftslagsmál er það gjarnan sett í hendur einstaklingsins/almennings að taka ábyrgð á eigin lífi til að snúa við þróuninni. Þá er farið á heimilin, skoðað hvernig viðkomandi býr, hvernig bíl hann á, hvað er keypt í matinn, hverju er hent og svo framvegis. Oftar en ekki eru það konur sem bera hitann og þungann af innkaupum heimilisins. Núna er því tvöfalt álag á konur, því til viðbótar kemur að það þarf að vera með allt á hreinu varðandi hollustu, kolefnisfótspor og hvernig á að flokka og henda, með það í huga að hafa sem minnst neikvæð áhrif á loftslag heimsins. Undirbúningur landa er mjög mismunandi varðandi hin ýmsu áföll, kreppur og krísur sem búist er við í hverju landi. Á meðan einhverjir búa sig undir innrás/stríð eru aðrir ef til vill að búa sig undir eldgos. Þegar svo aðrar hættur steðja að er viðbúnaður og forvarnir kannski ekki eins og best verður á kosið. Ljóst er að eigi einstaklingar 27

Umsjón: Jenný Jóakimsdóttir

undarstjóri var Vilborg Eiríksdóttir, Kvenfélagi Mosfellsbæjar og fyrrum varaforseti KÍ. Guðrún Þórðardóttir, forseti Kvenfélagasambands Íslands og núverandi formaður NKF, opnaði ráðstefnuna með ávarpi. Guðmundur Ingi Guðbrandsson, umhverfis- og auðlindaráðherra, ávarpaði einnig fundinn.

Fyrirlestrarnir fóru allir fram á sænsku og fengum við Vilborgu til að þýða stutta útdrætti úr efni hvers fyrirlesturs, enda efni þeirra einstaklega áhugavert og á erindi til okkar.

Fyrsti fyrirlesturinn sem hafði yfirskriftina Náttúruvá og áhrif á umhverfið kom frá Íslandi og var það Íris Eva Einarsdóttir, jarðfræðingur hjá Orkuveitu Reykjavíkur, sem flutti hann og ræddi þar um þær ógnanir sem fylgja því að búa á eldfjallaeyju með virkt eldgos í gangi. · Ísland er eldfjallaeyja þar sem viðbúnaður gagnvart alls kyns áföllum og vá er alltaf í gangi. Síðustu vikur hafa yfirvöld verið að kljást við jarðskjálfta, eldgos, gasmengun og heimsfaraldur COVID, svo að eitthvað sé nefnt. Óvanalega margir jarðskjálftar voru á Reykjanesi í febrúar-mars eða 34.000 á þremur vikum. Það eru um 2.500 á dag. Ýmsar athuganir eru þá gerðar og viðvaranir sendar út til almennings frá ýmsum stofnunum eins og við á.

KVENFÉLAGASAMBAND ÍSLANDS

að taka sem mesta ábyrgð á loftslagsvánni þarf að gefa skýr skilaboð um hvað það er sem hefur raunveruleg áhrif á kolefnisfótspor ekki bara segja fólki að gera þetta og gera hitt ef árangurinn er óljós og hefur jafnvel smávægileg áhrif. Þekking og upplýsingar eru nauðsynlegar í kreppuástandi en þekkingu þarf að umbreyta í alvöru framkvæmd, til dæmis kunna að kveikja eld án kveikjara eða vita hvernig hægt er að hita mat! Fólk er að tapa mikilli þekkingu vegna velmegunar. Konur eru útsjónarsamar og hafa leyst málefni heimilisins; að annast börnin, gamla fólkið, matargerð og fleira, í aldanna rás. Þær finna leiðir til að fást við afleiðingar kreppu af ýmsum toga.

Noregur bauð upp á fyrirlestur sem hafði heitið Náttúruvá, viðbúnaður og forvarnir í breyttu loftslagi sem Kari Øvrelid frá norsku vatns- og orkumálastofnuninni flutti. Kari sagði meðal annars frá skriðunum sem nýlega urðu í Noregi. · Eftir því sem loftslag jarðar hlýnar verða áhrifin á líf og störf fólksins æ meiri. Ein af þeim hættum sem Noregur fæst við eru mismunandi tegundir, sjö til átta gerðir, af skriðuföllum.

Fyrir stuttu varð jarðsig eða skriðuföll í Gjerdrum nálægt Osló. Þar létust 10 manns og 500 manns voru fluttir frá heimilum sínum til öryggis. Þarna var um að ræða kvikleir í jarðveginum undir bænum. Kvikleir myndaðist þannig að jarðvegur eða leir þjappaðist á hafsbotninn á síðustu ísöld. Jarðvegurinn er þannig blandaður salti sem bindur hann saman. Smám saman skolast saltið burtu en eftir verður gisið net jarðvegs með ótal loftgötum.

Við þrýsting eða óvænta hreyfingu kemur skrið á jarðveginn og hann fellur saman. Þetta gerist til dæmis við húsbyggingar eða sprengingar og við vegalagningu svo að eitthvað sé nefnt. Kvikleir er að finna á stórum svæðum við þéttbýl svæði í Noregi til dæmis í Osló og Þrándheimi en einnig á fjölmörgum öðrum svæðum og í fleiri löndum. Reglur hafa verið settar allavega í Þrándheimi um að séu lóðir húsa sem áætlað er að byggja á undir hæðatakmörkunum, 150 metra yfir 28

sjávarmáli, þurfi að rannsaka málin sérstaklega með tilliti til kvikleirs.

minnkar og gróður neðansjávar kemur til með að aukast. Mikilvægt er þó að við gætum þess að láta ekki loftslagskvíða ná tökum á okkur. Þetta er áskorun sem við getum leyst í sameiningu, en hvað er til ráða? Miðað er við að loftslag jarðar megi ekki hitna um meira en 1,5 °C, annars lendum við í mjög slæmum málum. Við þurfum í sameiningu að spyrna við fótum og hafa í huga meðvitað val í öllu sem við gerum og lifa samkvæmt 1,5 °C lífsstílnum alls staðar, heima, í vinnunni og í tómstundum.

Frá finnsk/sænska kvenfélagasambandinu var svo fyrirlestur um Nytjar hafsins í breyttu loftslagi. Fyrirlesari var Roosa Mikkola líffræðingur. · Fiskur er það fyrsta sem kemur upp í hugann þegar talað er um nytjar hafsins, en það er svo ótalmargt annað sem hafið gefur. Eystrasalt hefur verið nokkurs konar rannsóknarstofa fyrir loftslagsbreytingar undanfarin ár. Hækkandi hitastig sjávar hefur ógnvænleg áhrif á lífríki hafsins og vistkerfin hafa látið á sjá. Vistkerfis- Að loknum fyrirlestrum og kveðju Guðþjónustu náttúrunnar má kalla kerfi mundar Inga Guðbrandssonar ráðherra jurta og dýra sem vinna gagn okkur var gefinn tími fyrir spurningar til fyrirtil heilla. Sem dæmi eru það bæði lesara. Þessi fyrsta rafræna ráðstefna í jurtir og dýr, til dæmis kræklingar sem norræna samstarfinu sem haldin var á sía sjóinn, og brjóta niður eiturefnin Zoom-fundarforminu og var streymt á sem berast í hafið. Nú er svo komið facebook-síðu Kvenfélagasambands Ísað mengunin er meiri en lífríkið ræður lands tókst vel og aldrei að vita nema að við að því viðbættu að hækkandi hita- framhald verði á síðar. Fyrirlestrana og stig veldur afföllum á fiski, kræklingi umræður að þeim loknum má finna inni og fleiru. Þessa þjónustu má segja að á síðunni kvenfelag.is og á Youtube-rás við fáum gefins frá náttúrunni, í þessu Kvenfélagasambandsins. Ráðstefnan var tilfelli hafinu. Það sem fólkið fær gef- styrkt af umhverfis- og auðlindaráðuins frá náttúrunni er ótalmargt; matur, neytinu. næring, andleg og líkamleg upp­lifun auk menn­ingar­ arfs­ ins sem við Skeifunni 8, 108 Rvk. - S. 517 6460 - www.belladonna.is eigum og tengist hafi og vötnum.

Afgangshiti sem ekki nýtist fólki fer ekki nema að litlu leyti út í andrúmsloftið en safnast upp í höfunum eða allt að 90%.

Höfin hafa því STÆRÐIR 38-58 hitnað. Hækkun sjávarmáls er vandamál og ljóst að í framtíðinni verða nytjar hafsins á annan veg en þær hafa verið.

Fiskeldi margfaldast, náttúruleg fiskveiði og veiðanlegt magn minnkar. Geta lífríkisins til að sía og eyða eiturefnum

Flott föt, fyrir flottar konur

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

HANDAVINNA - RAGNHEIÐUR EIRÍKSDÓTTIR

Fiðrildin hennar Guðlaugar Guðlaug Svala Steinunnar Kristjánsdóttir býr í miðbænum í Hafnarfirði í ævintýralegu húsi með fjölskyldu sinni sem telur auk strákanna hennar og sambýlismanns, tvær kisur og þrjár hænur. Í notalegri stofu með útsýni yfir hafnfirsku höfnina og litríku húsin í miðbænum situr hún og prjónar peysur.

Guðlaug er menntuð í sjúkraþjálfun og hefur gert ýmislegt á starfsævinni, en núna starfar hún sem verkefnastjóri hjá Einhverfusamtökunum og er bæjarfulltrúi í heimabænum Hafnarfirði.

Hvernig atvikaðist að prjón varð svona fyrirferðarmikið í lífi þínu? „Prjón, hekl og önnur handavinna hefur alltaf verið athvarf mitt í lífinu, það sem ég bíð eftir að komast í þegar daglegum skylduverkum er lokið. Ég man eiginlega ekki eftir mér öðruvísi. Amma mín og nafna átti forláta handavinnukommóðu, svona tekkkommóðu á hjólum með bastskúffu neðst og hólfaskiptri skúffu með grænu flauelsfóðri. Þar var margt góðra gripa að skoða, meðal annars gömul reykpípa sem mér fannst mjög ævintýralegt að vita að amma hefði sjálf notað.

Svo voru það nálar, fingurbjargir, heklunálar og prjónar. Sannkölluð gullkista.

Amma átti óendanlega þolinmæði og var til í að sitja með mér og dunda. Annars er handlagið fólk allt í kringum mig og mikið saumað og prjónað af fatnaði og til skrauts.“

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

Hver er innblásturinn? „Ég hugsa í mynstrum og sé þau allt í kringum mig. Er síteljandi, allt frá skrefunum sem ég tek yfir í hversu margar sneiðar ég sker úr hverjum tómati. Prjón er góð aðferð til að nýta þessar áráttur mínar. Mynstrin má spegla yfir á flíkur og voðir og talningin breytist úr óþarfa í styrk þegar lykkjurnar spretta fram.“

Ég byrja yfirleitt á því að elta litbrigði fiðrildanna frekar náið en síðan er ótrúlega gaman að sjá hvernig aðrir prjónarar útfæra þessa vængi með eigin litavali. Þannig breiðast fiðrildaáhrifin út og víkka. Rúsínan í pylsuendanum er síðan að konan sem tekur fyrir mig myndirnar í uppskriftirnar mínar er líka á einhverfurófinu, svo að það eru þrjú pör af einhverfum augum sem koma verkefninu til skila, í tveimur heimsálfum. Okkur finnst þetta öllum mjög skemmtilegt og gefandi, ein fangar vængina á filmu, önnur þýðir þær yfir í lykkjur og band og sú þriðja festir svo þá útfærslu á filmu.

Kannski er það tilviljun að við erum allar á rófinu, en líklega þó ekki. Líkur sækir líkan heim.“

Fiðrildaáhrifin „Ein afurð mynsturhugans míns eru fiðrildapeysurnar mínar. Þar er um nokkurs konar hugræn fiðrildaáhrif að ræða, þar sem fiðrildamynstrin sem birtast á peysubrjóstum eiga uppruna sinn í bandarískum bakgarði. Nánar tiltekið hjá einni systur minni á rófinu sem bjó sér til athvarf í miðri borg með villtum gróðri sem laðar að sér fiðrildalirfur. Hún tekur síðan mjög fallegar myndir af litríku fiðrildunum sem fljúga úr púpunum og setur þær á Facebook. Eftir að hafa skoðað þessar myndir um hríð og fylgst með litadýrðinni varð ég allt í einu hugfangin af því að finna þessum mynstrum stað í peysum. Nú tæpu ári síðar eru fiðrildapeysurnar orðnar sex talsins, sú nýjasta einmitt Fritillary-gollan sem birtist hér.

Hefur einhverfan áhrif í prjóninu? „Einhverfan hefur án efa áhrif, enda er hún órjúfanlegur hluti af sjálfri mér og þar með öllu sem ég geri. Mynsturhugsun er algeng birtingarmynd einhverfu, sköpunargleðin sömuleiðis. Við hugsum út fyrir kassa og erum mjög mörg frumkvöðlar í eðli okkar. Hyperfocus, eða ofureinbeiting er líka kostur sem við búum yfir, getum sökkt okkur niður í áhugamál okkar svo að tímunum skiptir og afkastað mjög miklu í lotum. Prjón og hekl er stimm hjá mér, það sem kallast endurtekningasöm hegðun í greiningarviðmiðunum en við köllum frekar slökun eða úrræði til að róa taugakerfið. Ég sæki slökun í þennan takt og hugarflæðið sem handavinnan veitir. Svo er prjónið líka ákaft áhugamál í mínu tilfelli, en þau 29

Umsjón: Ragnheiður Eiríksdóttir - Myndir: Silla Páls

Hvaða merkingu hefur prjón fyrir þig? „Prjón er hugleiðsla, flæði, hreyfing. Að einhverju leyti árátta líka, sköpunarþörf.

Ef það hafa komið prjónlausir kaflar í lífi mínu má yfirleitt rekja það til vanlíðunar af einhverju tagi, það er alltaf batamerki þegar ég byrja að fitja upp eftir hlé. Prjónið er líka jarðtenging, binding við söguna og hinn óendanlega kvenlegg sem rekur sig fram og aftur aldirnar. Það er kærleiksverk og líka einhvers konar nytsamlegt veggjakrot. Maður merkir sér fólk með prjóninu, svona “Guðlaug var hér” eða “ég elska þessa manneskju”. Ég veiktist af alvarlegri kulnun vorið

2018 og missti um tíma bæði jafnvægi og læsi. Þá greip ég til heklunálarinnar og lopa og spann mig eiginlega út úr verstu veikindunum. Þar má eiginlega segja að uppskriftasmíðin mín hafi byrjað. Þar sem ég gat ekki með góðu móti fylgt texta með augunum varð ég að prófa mig áfram sjálf. Þá varð ekki aftur snúið.“

geta svo sannarlega verið fjölbreyttari en bara að læra utan að áætlunarkerfi neðanjarðarlesta eða nöfn á risaeðlum.

Svona áhugamál klárast stundum, þegar við höfum drukkið í okkur allt sem hægt er að læra um viðkomandi efni, þurrausið það. Svoleiðis áhugamál hafa alveg komið og farið hjá mér en prjónið er endalaust, hættir aldrei að koma á óvart eða bjóða upp á nýjar áskoranir.“ Áttu ráð fyrir prjónara sem vilja verða meira skapandi og jafnvel gefa út uppskriftir? „Mér finnst gott að skoða mikið af myndum og heimsækja garnbúðir. Verandi einhverf er ég ekki mikil klúbbakona, prjóna best ein í næði, en ég hef 30

mjög gaman af því að kíkja við í uppáhaldsbúðinni minni og bara draga í mig litagleðina, áferðirnar og öll tilbrigðin í blöðum og sýnishornum. Ég kalla það í gríni að fara á pöbbinn. Ég fylgi líka mörgum prjónurum og garnliturum á samfélagsmiðlum og sé því óteljandi myndir af fallegu prjónlesi á hverjum degi. Pinterest getur líka verið skemmtileg kanínuhola að detta ofan í við og við. Fletta einhverju upp og rekja sig síðan mynd af mynd eftir svipuðum eða tengdum verkefnum eða aðferðum.

Fyrir mig var mjög frelsandi að læra að prjóna peysur ofan frá. Það er mun auðveldara að fikra sig áfram með eigin peysuhönnun í þá áttina heldur en að þurfa að byrja á bol og ermum í sitthvoru

lagi og vona svo að allt passi saman sem skyldi. Það er líka gott að lesa og/eða prjóna uppskriftir eftir marga og fjölbreytta hönnuði. Þannig kynnist maður ólíkum aðferðum og útfærslum sem sjást kannski ekki í íslensku blöðunum.

Síðast en alls ekki síst, notið vandað garn og góða prjóna. Það er svo miklu skemmtilegra að vinna með gott efni og verkfæri sem fara vel í hendi. Við eigum svo mikið af frábæru handunnu og handlituðu bandi hér á Íslandi og um að gera að styrkja það sköpunarferli. Svo er auðvitað best að kaupa garn af reyndum handavinnumanneskjum sem kunna að leiðbeina og liðsinna. Það er ágætis byrjun.“ Húsfreyjan 2. tbl. 2021

FRITILLARY Höfundur: Guðlaug Svala Kristjánsdóttir - @gkdottir Hér er komin sjötta fiðrildapeysan mín. Hún fær mynstrið sitt að láni hjá hinu litríka Gulf fritillary fiðrildi, útfært í tveimur litum. Þetta er létt og lipur golla, tilbúin að fljúga inn í sumarið og sólina.

Aðferð Peysan er prjónuð ofan frá í heilu lagi, fitjað upp með bráðabirgðauppfit og 7 aukalykkjum bætt við í miðið að framan til að klippa upp í lokin. Stuttar umferðir eru við aftanvert hálsmál, til að flíkin sitji betur. Skipt er í ermar og bol að loknu berustykkinu, sem er prjónað eftir teikningu með innfelldum útaukningum. Bolurinn er prjónaður beint, brotinn upp með óreglulegum punktaumferðum á nokkurra umferða fresti. Ermarnar eru sýndar mjög stuttar, en þær má að sjálfsögðu lengja ef svo ber undir.

Líningarnar á bol og ermum eru gerðar með stroffi þar sem önnur hver umferð er slétt en hin *sl-br*. Í lokin er boðöngum og hálsmáli lokað með I-cord bryddingu án hnappagata.

Garn Ull í fingering grófleika í grunnlit og mynsturlit. Ég notaði Vatnsnes Merino Fingering í litnum „Bragðarefur“ í aðallit og Today I feel í litnum „Shocking“ í mynstrið.

Magn Í stærð 2 fóru alls xx grömm, þannig að ein hespa af hvorum lit nægði vel.

Prjónar nr. 2,5 (I-cord og stroff) og 3, hringprjónar, gott að nota magic loop aðferðina í byrjun berustykkis og ermarnar. Athugið að aðlaga prjónastærð að uppgefinni prjónfestu.

Prjónfesta í sléttu einlitu prjóni í hring á prjón nr. 3: 26 lykkjur og 33 umferðir gera 10x10cm.

Stærðir 1, 2 (3, 4, 5) 6, 7 Stærð

1

2

3

4

5

6

7

Yfirvídd/brjóst

83

90

99

105 113 119 126

Berustykki (yoke)

24

25

26

27

28

29

30

Ummál ermar

29

31

32

34

36

38

41

Sídd frá handvegi

26

26

28

30

30

32

32

Ermi frá handvegi

3

3

4

4

6

6

8

Peysan á myndunum er í stærð 2 á manneskju sem er 92 cm yfir brjóstið.

Mál (cm) Athugið! Þegar peysa er prjónuð ofan frá og niður er mjög hentugt að máta flíkina jafnóðum, til dæmis áður en Húsfreyjan 2. tbl. 2021

skipt er í bol og ermar. Þá er gott að þræða hluta lykknanna upp á aukaprjón/a svo að ekkert þrengi að. Að sama skapi er gott að máta lengd á bolnum og loks ermum eftir því sem fram vindur. Sídd á bol og ermum má laga að smekk hvers og eins, þó svo að viðmið séu gefin upp hér að neðan. Uppgefin ermalengd er mjög stutt.

Skammstafanir: L: lykkjur - sl: slétt - br: brugðið - Umf: umferð Út: útaukning, milliband tekið upp og prjónað snúið.

Skýringar: Tvíbandaprjón – sjá video á YouTube https://youtu.be/0YfP8d3h4p4 https://youtu.be/OpP2P2TnGRo Bráðabirgðauppfit – provisional cast-on. Gert með hjálparbandi. Td: https://www.youtube.com/watch?v=rZCYXM-39qA Wrap and turn (W/T): W/T: (vefja og snúa). Þessi aðferð er notuð til að mynda samfellu í stuttum umferðum svo að það myndist ekki gat í prjónlesið þar sem snúið er við.

Garninu er í raun vafið utan um háls næstu lykkju á prjóninum og svo er snúið við. Þetta er gert þannig: Frá réttu (röngu): Takið næstu lykkju yfir á hægri prjón, færið bandið að aftan og fram fyrir (framan og aftur fyrir) í bilinu milli prjónanna, skilið lykkjunni svo aftur yfir á vinstri prjóninn (bandið er vafið utan um hana). Snúið nú við 31

yfir á rönguna (réttuna) og færið garnið fram (aftur) fyrir.

Héðan er svo haldið áfram að prjóna til baka að miðlínunni. Þegar allar stuttu umferðirnar hafa verið prjónaðar, er prjónað áfram slétt og leyst úr snúningunum, eins og þeir koma fyrir. Það er gert með því að prjóna vafninginn með lykkjunni sem hann umvefur. Vafningurinn á að lenda fyrir aftan lykkjuna þannig að hann sjáist ekki frá réttunni. Þessa aðferð er auðvelt að finna á youtube, undir „wrap and turn“.

Perlustroff: Umferð a: prjónið slétt út umferðina (frá réttunni) Umferð b: prjónið *sl-br* út umferðina Endurtakið umferðir a og b til skiptis fjórum sinnum.

Uppskrift Hálsmál Bráðabirgðauppfit/provisional cast-on Fitjið upp með bráðabirgðauppfit (sjá skýringar) á prjón nr. 3 (þ.e. grófari prjóninn) 120, 128 (136, 144, 152) 160, 168 lykkjur með fingering ullarbandi, mynsturlit. Snúið við og prjónið 1 umferð slétt yfir allar lykkjurnar. Fitjið síðan upp á 7 nýjum lykkjum (uppklippilykkjur) og tengið í hring.

32

Þessar lykkjur teljast aldrei með í mynstri eða heildarlykkjufjölda, heldur standa fyrir utan alla útreikninga.

Uppklippilykkjurnar eru prjónaðar þannig: br-sl-br-sl-br-slbr (þegar um tvíbandaprjón er að ræða eru þær prjónaðar á víxl í báðum litum). Héðan í frá er prjónað í hring.

Stuttar umferðir Áður en lengra er haldið eru prjónaðar nokkrar stuttar umferðir til að hækka hálsmálið upp að aftan svo að flíkin sitji betur.

Stuttar umf. 1-2: Prjónið 100, 107 (114, 120, 127) 134, 141 L, wrap and turn (w/t), prjónið brugðið til baka alls 80, 86 (92, 96, 102) 108, 114 L, w/t.

Stuttar umf. 3-4: Prjónið slétt þar til 4 L eru eftir að fyrri viðsnúningi, w/t. Prjónið brugðið til baka þar til 4 L eru eftir að viðsnúningi, w/t.

Stuttar umf. 5-6 og 7-8: Endurtakið eins og í stuttum umf.

3-4. Úrlausn: Prjónið nú frá réttunni og leysið úr öllum w/t snúningunum eins og þeir koma fyrir, með því að prjóna saman vafninginn og lykkjuna sem hann vefst utan um. Sjá skýringar.

Berustykki Strax að loknum úrlausnunum á stuttu umferðunum er prjónað áfram samkvæmt mynsturteikningunni. Byrjið Húsfreyjan 2. tbl. 2021

neðst á myndinni, á lykkju 1 í umferð 1, prjónið bara lituðu reitina en horfið fram hjá þeim auðu og endurtakið mynstrið umferðina á enda. Aukið út eins og mynstrið segir til um. Í stærðum 4-7 eru umferðir nr. 5, 10, 15, 20, 25, 30 og 35 prjónaðar tvisvar sinnum, til að lengja mynstrið svo að hlutföllin samsvari berustykkinu. Þessar umferðir eru merktar með rauðum lit framan við mynstrið til áminningar.

Við lok mynstursins eru 300, 320 (340, 360, 380) 400, 420 L á prjóninum. Prjónið áfram með grunnlit og doppum (sjá**) í 12, 13 (14, 13, 14) 15, 16 cm (eða þar til berustykkið mælist skv. töflunni) en að því loknu er stykkinu skipt upp í bol og ermar. (Athugið að hér er gott að máta berustykkið og sjá hvort heppilegt væri að lengja það eða stytta lítillega). **Grunnlitur og doppur: Prjónið fyrst eina umferð með grunnlit. Gerið því næst: *6 umferðir slétt með grunnlit.

1 umferð með tilviljanakenndum doppum í mynsturlit, með 2ja til 5 lykkna millibili allt eftir því sem innblásturinn býður.

1 umferð með grunnlit þar sem allar mynsturlitu lykkjurnar eru prjónaðar brugðnar.* Þessar 8 umferðir (*til*) eru endurteknar bolinn á enda. Óþarfi er að slíta mynsturbandið á milli, prjónið það með í uppklippilykkjunum eins og fyrr og gætið þess að það kipri ekki prjónlesið (hafið nægan slaka á því sem sagt).

Prjónið áfram grunnlit og doppur í 24, 24 (26, 28, 28) 30, 30 cm, eða eins langt og þykir henta fyrir sídd peysunnar.

Stroffið neðst á peysunni mælist um 2 cm, sem þarf að gera ráð fyrir við áætlun á síddinni.

Stroff og líningar Í síðustu umferðinni fyrir stroffið eru uppklippilykkjurnar 7 í miðið felldar af, þar sem stroffið verður prjónað fram og til baka.

Skiptið yfir í prjón nr. 2,5 og prjónið perlustroff (sjá skýringar) í alls 8 umferðir. Fellið síðan af lauslega með sléttu prjóni frá réttunni – þar til 1 lykkja er eftir á prjóninum, geymið hana án þess að slíta bandið frá.

Takið nú upp lykkjur á hægri boðangi, fyrst í jaðri stroffsins og svo í lykkjunni næst uppklippilykkjunum þannig: *Takið upp 1L í enda þriggja umferða, sleppið þeirri fjórðu*.

Endurtakið frá *til* þar til kemur að bráðabirgðauppfitinni í hálsinn. Færið þær lykkjur líka upp á prjóninn. Takið síðan upp lykkjur með sama hætti á vinstri boðangi og gert var á þeim hægri (*taka 3, sleppa 1*).

Nú eru líningarnar prjónaðar með I-cord affellingu sem

Skipting í bol og ermar Þar sem umferðaskiptin eru á miðju framstykki, byrjar skiptingin í bol og ermar á því að prjóna helming framstykkisins. Þá eru vinstri ermalykkjur settar á geymsluband og fitjað upp á nýjum L í handvegi. Því næst er bakstykkið prjónað, hægri ermin síðan sett á band og nýjar L gerðar undir handvegi og loks endað á því að prjóna seinni helming framstykkisins.

Skiptið lykkjunum þannig: Prjónið 45, 49 (53, 56, 60) 63, 66 L, setjið næstu 60, 62 (64, 68, 70) 74, 78 L á geymsluband og fitjið upp 12, 14 (16, 18, 20) 22, 24 L fyrir handveginn.

Prjónið því næst 90, 98 (106, 112, 120) 126, 132 L, setjið næstu 60, 62 (64, 68, 70) 74, 78 L á geymsluband og fitjið upp 12, 14 (16, 18, 20) 22, 24 L fyrir hinn handveginn. Loks eru síðustu 45, 49 (53, 56, 60) 63, 66 L prjónaðar.

Bolur Nú eiga að vera 204, 224 (244, 260, 280) 296, 312 L á prjóninum, sem mynda bolinn. (Uppklippilykkjurnar teljast ekki með).

Engin lykkja Útaukning Mynsturlitur Grunnlitur Prjónið umf 2x í stærðum 4-7 Húsfreyjan 2. tbl. 2021

33

byrjar neðst á hægri boðangi, ferðast upp, yfir hálsmálið og endar loks neðst vinstra megin.

Setjið síðustu affellingarlykkjuna frá stroffinu á hægri prjóninum og fitjið upp 2 nýjar lykkjur á hægri prjóninn. Þá eru 3 lykkjur á hægri prjóni og allar kantlykkjur frá boðöngum ásamt geymdu lykkjunum frá bráðabirgðauppfitinni á þeim vinstri.

I-cord affelling: *Færið lykkjurnar 3 yfir á vinstri prjóninn.

Prjónið 2L slétt og svo 2L saman aftan í lykkjurnar (síðustu I-cord lykkjuna ásamt einni af vinstri prjóninum).* Prjónið fremur þétt, dragið í bandið milli umferða til að I-cordinn verði vel rúnnaður.

Endurtakið frá *til* eins og leið liggur eftir kantinum. Í beygjunum sitt hvorum megin við hálsmálið er lengt aðeins í I-cordinum með því að prjóna 1 umferð án þess að prjóna 2 saman í lokin (I-cord í lausu lofti) sitt hvorum megin við fyrstu/síðustu hálsmáls-lykkjurnar. Við lok vinstri boðangsins, þegar einungis eru eftir 3L á hægri prjóninum, eru þær færðar yfir á vinstri prjóninn og síðan felldar af með hefðbundnum hætti. Slítið frá.

Ermar (báðar eins) Færið geymdu ermalykkjurnar 60, 62 (64, 68, 70) 74, 78 upp á prjóninn og prjónið upp lykkjurnar undir handveginum sem fitjað var upp á við skiptinguna á berustykkinu.

Byrjið umferðina undir miðjum handveginum. Tengið grunnlitinn og prjónið fyrst upp 6, 7 (8, 9, 10) 11, 12 L og prjónið svo geymdu lykkjurnar 60, 62 (64, 68, 70) 74, 78.

Prjónið loks upp 6, 7 (8, 9, 10) 11, 12 L undir handveginum og tengið í hring. Setjið prjónamerki við umferðaskiptin.

72, 76 (80, 86, 90) 96, 102 lykkjur á prjóninum.

Prjónið grunnlit og doppur áfram þar til ermin mælist 1,

1 (2, 2, 4) 4, 6 cm eða eins síð og óskað er. Athugið að stroffið mælist 2 cm, sem reikna þarf með við áætlun á sídd ermarinnar. Ef haldið er áfram í fulla ermalengd fer vel á því að gera úrtökuumferð á undan stroffinu (prjóna t.d. *2L slétt, 2L saman* út umferðina).

Stroff á ermi Skiptið yfir á prjón nr. 2,5. Prjónið perlustroff í hring (umferð b gerð slétt frá réttunni) í alls 8 umferðir, fellið af lauslega í þeirri síðustu.

Frágangur Uppklipping: Saumið tvö bein spor í saumavél sitt hvorum megin við miðlykkjuna í uppklippilykkjunum. Hafið sporið þétt (ég nota aldrei zik-zak, þó að sumir mæli með því) til að lágmarka líkurnar á að endar rakni upp þegar klippt er.

Lausir endar frá mynsturprjóninu eru lagðir yfir á gagnstæða hlið (yfir miðlínu) til að saumasporið nái líka til þeirra.

Klippið varlega upp eftir endilangri miðlykkjunni. Brettið/ faldið uppklippta kantinn inn yfir rönguna á peysunni og þræðið hann niður með aðallitnum og stoppunál. Gætið þess að draga ekki til í saumavélasporunum og felið alla klippta enda vel inn undir brettingarsauminn. Þetta ætti að tryggja snyrtilegan frágang, en ef vill má líka sauma fallegan borða yfir brettinginn. Það bæði fegrar og styrkir líningarnar til lengri tíma litið.

Lokahnykkurinn Gangið frá lausum endum. Annaðhvort má vinda varlega úr peysunni, í samræmi við þvottaleiðbeiningar með garninu og leggja hana flata til þerris í réttu máli, eða einfaldlega pressa hana mjúklega með meðalheitu straujárni og pressustykki á milli (úðið vatni á peysuna eða hafið pressustykkið rakt).

BREKKA Einfalt og hlýtt göngupils tilvalið í útivist sumarsins.

Höfundur: Ragga Eiríks Stærðir: S (M, L, 1x, 2x, 3x) Vídd í mitti: 85 (92, 100, 108, 115, 123) cm - athugið að teygja þrengir mitti eftir þörfum.

Garn: Álafosslopi, 100 g/100 m - 3 (3, 4, 4, 5, 5) dokkur.

Pilsið á myndunum er prjónað úr 3 dokkum í litunum 9969 (bleik samkemba), 9962 (rúbínrauð samkemba), 9961 (dökkvínrauð samkemba) og litlu magni af 1236 (glóð). Pilsið á myndunum 40 cm sítt að framan og 46 cm að aftan.

Notið gjarnan afganga og gerið pilsið eins litríkt og þið viljið. Síddinni má auðveldlega stjórna með því að máta pilsið áður en fellt er af.

34

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

Prjónfesta: 13 L x 18 umf = 10 x 10 cm Prjónar: 8 mm Annað: Stoppunál til að ganga frá endum, teygja í mittið, prjónamerki.

Skammstafanir: L - lykkja/lykkjur sl - slétt br - brugðið Umf - umferð/ir Usl - uppásláttur, bandi slegið upp á prjóninn 2sam - 2 lykkjur prjónaðar slétt saman ÚrtV - úrtaka sem hallar til vinstri, takið L slétt óprjónaða, takið aðra L slétt óprjónaða prjónið þessar 2L saman gegnum aftari leggi M - búið til 1 nýja lykkju með hundafit (backward loop increase).

Tæknin: Pilsið er prjónað á hringprjón, fitjað er upp í mitti og kantur prjónaður með einni brugðinni umferð sem hann er brotinn um. Styttar umferðir eru prjónaðar yfir bakhelming pilsins sem gerir það aðeins síðara að aftan.

Pilsið er mótað með útaukningum sem byrja eftir styttu umferðirnar. Útaukningar eru gerðar brugðnar, með ákveðnu millibili þannig að þær mynda fleyga, og þannig víkkar pilsið eftir því sem það síkkar.

Aðferð: Fitjið upp 110 (120, 130, 140, 150, 160) L. Allar stærðir: Tengið í hring, merkið byrjun með prjónamerki, prjónið 9 umferðir slétt - 1 umferð brugðið - 9 umferðir slétt.

Styttar umferðir: Umf. 1 (rétta): 37 (40, 43, 47, 50, 53) sl, snúið Umf. 2 (ranga): Usl, 73 (80, 87, 93, 100, 107) br, snúið Umf. 3 (rétta): Usl, prjónið slétt þar til 5L fyrir usl, snúið Umf. 4 (ranga): Usl, prjónið brugðið þar til 5L fyrir Usl, snúið.

Endurtakið umf 3 og 4: 5 (5, 6, 7, 7, 8) sinnum.

Byrjið aftur að prjóna í hring og lokið bilum við uppáslætti á eftirfarandi hátt: Usl hægra megin við bil - prj að usl, 2sam (usl er í hlutverki hægri L í 2sam) Usl vinstra megin við bil - prj að síðustu L fyrir usl, ÚrtV (usl er í hlutverki vinstri lykkju í ÚrtV).

Allar stærðir: Prjónið 1 umferð slétt.

Næsta umferð: *10sl, M, endurtakið frá * út umferð Næstu 5 umferðir:: *10sl, 1br, endurtakið frá * út umferð Næsta umferð: *10sl, 1br, M, endurtakið frá * út umferð Húsfreyjan 2. tbl. 2021

Næstu 5 umferðir: *10sl, 2br, endurtakið frá * út umferð Næsta umferð: *10sl, M, 2br, endurtakið frá * út umferð Næstu 6 umferðir: *10sl, 3br, endurtakið frá * út umferð Næsta umferð: *10sl, 3br, M, endurtakið frá * út umferð Næstu 8 umferðir: *10sl, 4br, endurtakið frá * út umferð Næsta umferð: *10sl, M, 4br, endurtakið frá * út umferð Næstu 14 (16, 18, 20, 22, 24) umferðir: *10sl, 5br, endurtakið frá * út umferð ATH. Endurtakið síðustu umferð oftar ef óskað er eftir síðara pilsi og sjaldnar ef það á að verða styttra).

Skiptið yfir í lit fyrir kantinn á pilsinu: Næsta umferð: *1sl, 1br, endurtakið frá * út umferð Prjónið 1 umferð slétt og fellið því næst af.

Frágangur: Gangið frá öllum endum. Brjótið kant í mitti um brugðnu umferðina og saumið niður á röngunni. Skiljið eftir op fyrir teygju. Þræðið teygju og bindið í hentugri vídd. Þvoið pils varlega og leggið til þerris. Njótið!

35

MATARVIÐTALIÐ

Heimsókn í Hlöðueldhúsið í Þykkvabæ Hrönn Vilhelmsdóttir Hrönn Vilhelmsdóttir og Þórólfur Antonsson, hjónin sem stofnuðu og ráku Kaffi Loka frá 2008 til 2018 hafa nú komið sér fyrir á lögbýlinu Oddsparti í Þykkvabæ. Þar hafa þau opnað Hlöðueldhúsið, veislusal og matarupplifun. Við sækjum þau heim og fáum dásamlegar uppskriftir, upplifun og upplýsingar fyrir lesendur Húsfreyjunnar.

Umsjón: Kristín Linda Jónsdóttir - Myndir: Silla Páls

E

ftir að hafa rekið hinn þekkta veitingastað Kaffi Loka við Hallgrímskirkju í Reykjavík um tíu ára skeið seldu þau hjón staðinn. Hrönn hafði starfað þar að fullu allan tímann og einnig Þórólfur síðustu árin en áður var hann við störf hjá Veiðimálastofnun, nú Hafró, enda fiskifræðingur að mennt. Þau hjónin urðu því bæði atvinnulaus þegar þau seldu Kaffi Loka í byrjun árs 2018. Því var ljóst að nýr kafli væri framundan í þeirra lífi. Þau voru þá sitt hvoru megin við sextugt og sammála um að þau langaði ekki til að leggjast með tærnar upp í loft heldur vildu þau prófa í það minnsta eitt ævintýri enn. „Við vorum spurð hvort við ætluðum ekki að kaupa hús á Spáni eða fara í heimsreisu. Fólk kom með sína drauma sem hugmyndir til okkar sem var bara gaman en það voru samt ekki okkar draumar. Okkar draumur var að starfa áfram, vera samt kannski aðeins minna bundin, en nýta þekkingu okkar og áhuga á matargerð til að bjóða fólki góðan mat og upplifun í tengslum við það,“ segir Hrönn. Hún segir frá því að árið 2011 hafi hún sótt heim, Mamma Agata, sem er vel þekkt ítölsk kona sem árum saman hefur tekið á móti fólki sem vill elda með henni mat úr nærumhverfinu í ítölsku sveitinni, njóta þekkingar hennar og samveru og 36

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

Þykkvibær er í Rangárþingi ytra og þar búa nú um hundrað manns.

Nafnið merkir þétt byggð og er Þykkvibær elsta sveitaþorp á Íslandi. Þar hefur jafnan verið mikil kartöflurækt og árið 1981 var stofnuð þar Kartöfluverksmiðja Þykkvabæjar af kartöflubændunum þar. Fyrir um þrjátíu árum voru um 43 kartöflubændur en í dag framleiða níu býli um það bil sama magn af kartöflum með aukinni tækni og vélvæðingu. Þykkvabæjarverksmiðjan starfar enn og nú eru framleiddir þar margs konar kartöfluréttir og fleira. Þar er líka fyrirtækið 1000 ára sveitaþorp ehf, þar sem Ársæll Markússon matreiðslumaður framleiðir meðal annars Skræður byggðar á fornum venjum en það er snakk úr hrossakjöti. Bettina Wunsch býr með geitur og er að þróa vörur úr afurðum þeirra. Ítalinn Roberto Tariello býr þar líka og framleiðir salami og pylsur að ítölskum sið úr íslensku hráefni sem hefur vakið athygli og verið verðlaunað svo að matargerð er sannarlega í hávegum höfð í Þykkvabæ.

að sjálfsögðu borða svo saman krásirnar í lok dags. Hrönn heillaðist af þessari upplifun og fór strax þá að langa til að geta boðið fólki að koma og elda með sé góðan mat byggðan á hráefni úr íslensku nærumhverfi, helst utan höfuðborgarsvæðisins. Eftir söluna á Loka hófst svo leit að heppilegum stað fyrir slíkar matarupplifanir fyrir hópa svona í um klukkutíma aksturfjarlægð frá Reykjavík og Þykkvibærinn varð fyrir valinu. Þegar ákvörðunin hafði verið tekin fór Hrönn í matreiðsluskóla bæði til Englands og Írlands, til að bæta enn við viskubrunninn, en Þórólfur hóf að byggja upp húsin í Oddsparti og fengu þau með sér í það verkefni Hauk Sigvaldason smið, ýmsa hönnuði og verkfræðinga eins og nauðsyn er.

Heimafengið hráefni Oddspart keyptu þau hjónin 2018 án þess að hafa þá nokkrar sérstakar tengingar við Þykkvabæ. „Okkur var mjög vel tekið hér, ég gekk auðvitað í Kvenfélagið Sigurvon sem varð áttíu ára á síðasta ári og við erum að kynnast þorpinu,“ segir Hrönn. Þau búa nú í íbúðarhúsinu í Oddsparti en eiga einnig íbúð fyrir sig í Reykjavík. Veislusalur Hlöðueldhússins er í gömlu hlöðunni og eldhúsið í áður fjárhúsum áfast hlöðunni allt glæsilega endurnýtt fyrir núverandi starfsemi. Á hlaðinu er gamall braggi sem þau hafa Húsfreyjan 2. tbl. 2021

gert upp sem gróðurhús með límtrésbogum frá Flúðum og gróðurhúsaplasti og þar rækta þau salöt, kryddjurtir og blóm til matar og skrauts fyrir sig og sína gesti. Í Oddsparti er líka húsnæði sem Hrönn nýtir til að skapa litrík og einstök rúmföt enda textíllistakona í grunninn og leikur sér líka að fleiri sviðum listsköpunar. Hlöðueldhúsið opnuðu þau svo fyrir tæpu ári eftir að hafa endubyggt tilheyrandi byggingar og komið sér fyrir.

Hvergi var slegið af kröfum varðandi markmiðið að skapa hlýlegan, fallegan og heimilislegan stað en hafa jafnframt í heiðri endurnýtingu og virðingu fyrir því sem fyrir var. Í matargerðinni hafa þau Hrönn og Þórólfur það sem leiðarljós að nýta heimfengið hráefni, hefðir og siði úr Þykkvabæ og nágrenni eins og hægt er en leyfa sér líka að sækja bragðáhrif víðsvegar að úr heiminum.

Umhverfisvænt Hrönn og Þórólfur leggja líka mikið upp úr því að starfsemin sé umhverfisvæn og nálgast það markmið á margar vegu. Þannig nýttu þau húsin sem fyrir voru fyrir sína starfsemi og létu þau halda sér eins og mögulegt var og völdu að kaupa inn falleg notuð húsgögn með sjarma í veislusalinn í hlöðunni í stað nýrra. Þau komu upp jarðvarmaskipti til að nýta til húshitunar, aka á rafmagnsbíl og eru með hleðslustöð fyrir bíla, moltugerð og

eigin ræktun svo að eitthvað sé nefnt. Í Þykkvabænum er líka allt rusl flokkað sem fellur vel að markmiðum þeirra.

Hrönn segir að sér finnist líka virkilega gaman að taka sjálfa sig aðeins í gegn með það að nýta það sem til er og til fellur, sem dæmi krukkur, í stað þess að kaupa nýja hluti. Þau nýttu afganga af borðplötunnni í bretti og gömul leðurbelti í handföng á brettin og sjóreknar netakúlur eru nú uppistaðan í sandlistaverkum og kertastjökum í veislusalnum. „Þó að við séum ekki lengur alveg kornung getum við sannarlega öll tileinkað okkur nýja siði og venjur sem eru nauðsynleg og jákvæð fyrir jörðina og þar með okkur,“ segir Þórólfur þegar umhverfismálin og endunýtingu ber á góma. Þau hjón eru sammála um að það sé virkilega skemmtilegt að hefja nýtt ævintýri svona rétt um sextugt en til að geta gert það á raunhæfan hátt þurfi bæði heilsu og fjárhagslega getu. Þegar við erum komin um sextugt er mikilvægt, ef af stað er farið, að hafa olnbogarými fjárhaglega til að geta komið hlutunum í kring og það sannaði sig í okkar tilfelli.

Við vorum tilbúin í fullan rekstur einmitt þegar Covid hamlaði því að við gætum tekið á móti gestum. Þá var eins gott að hafa borð fyrir báru. Nú eru hins vegar hjólin farin að snúast og virkilega gaman að taka hér á móti hverjum hópnum af öðrum og kveðja þakkláta gesti að kvöldi.

Bara gleði og gaman Í Hlöðueldhúsinu geta þau Hrönn og Þórólfur tekið á móti allt að 50 manns í veislur en tíu til sextán manna hópum í matarupplifun. Þá taka gestirnir þátt í matargerðinni, fá leiðsögn frá Hrönn og njóta svo veislunnar saman. Eldhúsið er sérstaklega útbúið með það í huga og Hrönn og Þórólfur eru sammála um að það sé bara tóm gleði og gaman þegar fólk kemur í Hlöðueldhúsið til að elda góðan mat, njóta leiðsagnar og borða saman. „Fólk nýtur þess að vera virkt og gera eitthvað saman. Við höfum tekið á móti alls konar hópum og ekki spurning að fjölbreytnin mun bara aukast hvað það varðar, fjölskyldur, vinir, vinnufélagar, hjólahópar og saumaklúbbar svo að eitthvað sé nefnt. Allir eru velkomnir til okkar,“ segja þau Þórólfur og Hrönn.

37

MATARÞÁTTUR

Bragðgóðir og

spennandi réttir

Hrönn Vilhelmsdóttir – Hlöðueldhúsinu

Það er dásamlegt að fylgjast með Hrönn í Hlöðueldhúsinu galdra fram spennandi og einstaklega bragðgóða rétti úr ýmiss konar hráefni allt frá eggaldini til hrossalunda. Hún hefur sótt sér þekkingu á hráefnum í mat og matargerð víða að, rak lengi Kaffi Loka við Hallgrímskirkju í Reykjavík og lagði þá áherslu á íslenskt og þjóðlegt en nú nýtir hún líka þekkingu sína frá Ítalíu, Írlandi og Bretlandi svo að dæmi séu nefnd. Í Þykkvabænum er hún líka trú hefðum og siðum þaðan og nýtur þess til dæmis að bjóða upp á bæði kartöflurétti og hrossakjöt.

Umsjón: Kristín Linda Jónsdóttir - Myndir: Silla Páls

Hrönn matreiddi fyrir lesendur Húsfreyjunnar tvenns konar afar bragðgóða rétti úr eggaldini, sem er spennandi hráefni sem margir hafa lítið notað. Síðan kemur spennandi grænmetisréttur þar sem uppistaðan er blómkál. Kartöflugnocchi þar sem notaðar eru kartöflur úr Þykkvabænum eldaðar á ítalska vísu. Þá er það hrossalundin sem er afar mjúk og bragðgóð en margar sagnir eru til um það aftur í aldir að Þykkbæingar hafi valið hrossakjöt til átu, öðrum fremur. Að lokum eru það geggjað góðar gellur, fiskréttur sem gaman er að njóta hvort heldur sem er forréttur eða aðalréttur.

Þegar blaðamann og ljósmyndara bar að garði bakaði Þórólfur, eiginmaður Hrannar, dýrindis flatkökur. Hrönn útbjó svo mjög bragðgóðar snittur úr kökunum með því að skera þær í geira og setja kartöflumulning á kökurnar með góðri ólífuolíu, salti, pipar og graslauk yfir. Þetta er allt innan ramma vegan, fyrir þá sem eru að hugsa um slíkt. Gott að hafa möguleikann í huga ef fólk vill bjóða upp á flatkökur sem við þekkjum vel til dæmis með reyktum laxi, silungi eða hangikjöti og nú bætast kartöflur við sem valkostur og ný útfærsla á þessum þjóðlega rétti. Í matarþættinum leynast margir gullmolar í uppskriftunum sem nýta má eina og sér í ýmiss konar matargerð.

Til dæmis marinerað sítrónumauk sem hægt er að búa til og nota í margs konar matargerð og það sama á við um pikklað chillí. Harrissa-maukið er líka galdur í eldhúsinu og hægt að útbúa það og geyma í krukku í ísskápnum og nýta sem bragðgjafa í margs konar matargerð. Þurrkuðu tómatarnir eru einstaklega sætir og góðir og auðveldir í vinnslu og til að njóta á marga vegu. Í þættinum er líka uppskrift af tartarsósu sem er góð með öllum fiski og fleiru. Karamellaðan perlulauk má sannarlega nýta sem meðlæti með ýmsum réttum. Ekki má gleyma kartöflusalati úr Þykkvabæ frá Hrönn í Hlöðueldhúsinu. Gerist ekki betra.

38

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

Eggaldin – ævintýri Hrannar Forréttur, smáréttur eða meðlæti Eggaldin er framandi grænmeti sem fyrst var ræktað í Asíu og í dag eru Kínverjar í forystu varðandi ræktun eggaldins. Hingað til lands er þó aðallega flutt eggaldin frá Hollandi og Spáni. Það er frekar bragðlítið og því er gaman að vinna með bragðgjafa sem gefa eggaldinu líf. Í þessari uppskrift byrjum við að marinera sítrónur til að eiga í ísskápnum og pikklum chillí til að gleðja augað og gefa hressandi bragð. Hrönn gefur lesendum tvær magnaðar uppskriftir þar sem eggaldin er í aðalhlutverki; eggaldin-ævintýri og eggaldinhringi, báðar henta þær vel sem forréttur eða smáréttur og eggaldinævintýrið er líka kjörið sem salat eða meðlæti. Báðar uppskriftirnar eru þrískiptar, í eggaldin-ævintýrinu er búið til marinerað sítrónumauk og pikklað chillí, hvort tveggja er auðvelt að gera fyrirfram og svo er rétturinn settur saman og eldaður.

Eggaldin-hringirnir eru líka þrískiptir. Þar er byrjað á að útbúa eggaldinið, síðan fyllinguna sem í það fer og svo þarf að gera sósuna síðast. Endilega grípið tækifærið ef þið eruð ekki vön að matreiða eggaldin, farið bara eftir þessum skíru uppskriftum og upplifið!

sítrónusafa og salti og sjóðið saman í 1-2 mín., lækkið þá hitann og látið malla í um 12 mín. Látið kólna lítillega og síðan er allt sett í matvinnsluvél og „púlsað“ saman þar til sítrónan er orðin vel maukuð. Þá sett í hreina krukku með þéttu loki.

Maukið verður orðið mjög gott eftir um 10 daga og notast í alls konar. Það geymist vel í hreinni krukku í ísskáp í nokkrar vikur.

Eggaldin-ævintýri Hrannar 2-3 stk eggaldin 20 g pistasíuhnetur, þurristaðar á pönnu 1 ½ dl ólífuolía salt pipar 1 lúka af steinselju, söxuð 1 lúka af basilíku, söxuð 1-2 tsk hlynsýróp 2 msk af sítrónumaukinu nokkrar sneiðar af pikkluðu chillíi

um 2,5 cm. Dreifið um 4 msk. af olíu yfir sneiðarnar ásamt salti og pipar.

Raðið á ofnplötu. Gott að setja bökunarpappír undir. Bakið í ofni í 35 mín. eða þar til eggaldinið er fallega gullið, gott að snúa öllum hringjunum við eftir 20 mín. Í stórri skál er blandað saman steinselju, basilíku, sítrónumauki, sýrópi og restinni af ólífuolíunni.

Látið eldað eggaldinið kólna lítillega og bætið því síðan við kryddmaukið og hrærið varlega þannig að maukið hylji hvern bita.

Náið í fallegt fat, raðið eggaldinhringjunum á fatið og passið að allt kryddmaukið fylgi með. Dreifið þurristuðum og söxuðum pistasíuhnetum yfir ásamt nokkrum fallegum chillí-sneiðum. Njótið.

Hitið ofninn í 200°C. Eggaldinið er skorið þvert í jafnþykkar sneiðar,

Pikklað chillí 2-3 msk eplaedik 1 tsk sykur 1 tsk salt 2 mild rauð chillí Hrærið saman ediki, salti og sykri þar til allt er uppleyst. Skerið chillíin í þunnar fallegar sneiðar. Öllu blandað saman og sett í hreina krukku.

Geym­ist í kæli og notast reglulega sem skraut og bragðgjafi.

Marinerað sítrónumauk 2 stk sítrónur, skornar í þunnar sneiðar, skera burt endana 4 msk sítrónusafi 1 msk salt Skerið sítrónurnar í þunnar sneiðar, börkurinn er með, setjið í pott ásamt Húsfreyjan 2. tbl. 2021

39

Eggaldinhringir Hrannar Forréttur eða smáréttur 2 eggaldin salt brauðrasp Byrjið á að skera hvert eggaldin þvert í 4-5 jafn stóra hringi úr breiðasta parti eggaldinsins, um 2 cm þykkar sneiðar, skerið síðan innan úr hverjum hring þannig að um 7 mm fallegur hringur stendur eftir.

Skerið það sem var innan í og restina af eggaldinunum (endana sem ekki fóru í hringina) í litla teninga, saltið og látið bíða í nokkrar mínútur. Þurrkið.

Fylling 1/2 kg kartöflur soðnar eða ofnbakaðar, kældar, skrældar og marðar (gott að gera þetta fyrirfram) olía til steikingar 5 hvítlauksrif söxuð smátt 40 g engifer skrældur og saxaður smátt 2 chillí, fræhreinsuð og þau söxuð smátt 2 tsk cummin-fræ 1 tsk túrmerik 1 tsk chilí duft koríander, tvær vænar lúkur Hitið olíu á pönnu og látið cumminfræ út á og bíðið þar til þau byrja að poppa, lækkið þá hitann og bætið hvítlauki út í og steikið í 20 sek.

Bætið við engifer og chillí og hrærið vel svo að ekki brenni við. Steikið í 1 mín. Bætið við eggaldinteningum, túrmerik og chilí-dufti og hrærið og steikið saman í nokkrar mínútur.

Bætið við ½ dl af vatni og steikið áfram í nokkrar mín. Bætið við mörðu kartöflunum og saltið létt og hrærið öllu vel saman. Bætið við söxuðum kóríander og setjið allt í skál og leyfið að kólna aðeins. Geymið smá kóríander til að skreyta.

Takið nú eggaldinhringina og þerrið og setjið á bretti. Fyllið hvern hring með fyllingu þannig að verði sléttfullt. Takið beittan hníf og skerið fína skurði í hringina að utan þannig að þeir steikist betur.

40

Setjið hringina í brauðrasp. Hitið olíu á pönnu og steikið hvern hring þannig að þeir verði fallega gullnir.

Setjið á ofnplötu. Hringjunum má halda heitum í smá stund í ofni þar til kemur að borðhaldi en eru líka góðir við stofuhita.

Sinneps- og jógúrt sósa 300 g hrein grísk jógúrt 2 msk olía 2 tsk sinnepsfræ u.þ.b. 12 karrílauf (fást frosin í „Asíubúðum“) 1 tsk túrmerik salt

Hrærið jógúrtina með smá salti og leggið til hliðar. Hitið olíu á pönnu, bætið við sinnepsfræjum og bíðið þar til þau byrja að poppa. Bætið við karrílaufum og túrmeriki og steikið stutta stund án þess að það brenni við. Hellið út í jógúrtina. Setjið væna skeið af sinnepsjógúrtsósu á fallegan disk og dreifið aðeins úr sósunni í fallega línu. Setjið einn eggaldinhring ofan á sósuna þannig að sjáist vel í sósuna.

Dreifið söxuðum kóríander yfir réttinn.

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

Hrossalund með kartöflusalati og bernaise-sósu Þykkbæingar hafa borðað hrossakjöt í gegnum aldirnar enda er það hinn besti matur og þessi uppskrift er með afar mögnuðu léttu lakkrísbragði. Uppskriftin er í þremur liðum.

Hrossalund, Þykkvabæjarkartöflusalat og bernaise-sósa.

grilluð í 5 mín. á hvorri hlið.

Sett í ofnbakka ásamt rósmaríngreinum og í ofninn þar til kjarnhitinn hefur náð 52°C (um 15-20 mín.). Þá er lundin tekin út og látin bíða í um 10 mín. áður en sláturgarnið er tekið af og lundin skorin.

1 hrossalund, oft um 1,5 kg 3-4 msk ólífuolía 2 msk fennelfræ 2 anísstjörnur 2 msk svört piparkorn 2 msk sjávarsalt 2 hvítlauksrif 2 greinar rósmarín sláturgarn/bómullargarn

Kartöflusalat úr Þykkvabæ 1 kg litlar Þykkvabæjarkartöflur 2 msk ólífuolía 2 msk veljið alveg extra góða ólífuolíu 1 tsk salt 2 msk ferskt kóríander saxað 1 msk ferskur graslaukur saxaður 1 msk chipotle-sósa (sterk sósa, má líka nota tabasco-sósu) 1 msk límónubörkur 2 msk límónusafi

Byrjið á því að hreinsa burt sinar og síðan er lundin bundin upp þannig að hún steikist nokkuð jafnt.

Myljið allt kryddið fyrir utan rósmaríngreinar í mortéli. Nuddið lundina með olíunni og kryddið svo með kryddblöndunni. Kjötið sett til hliðar á meðan kartöflurnar eru undirbúnar og settar í ofn.

Stillið ofninn á 200°C. Þegar kjötið er steikt er lundin sett á vel heita grillpönnuna og steikt/

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

Skerið kartöflurnar í tvennt og látið undir kalt rennandi vatn í 10 mín. til að losna við sterkjuna, þá verða þær stökkar að utan en mjúkar að innan.

Hitið ofninn í 200°C. Veltið kartöflunum upp úr 2 msk. af ólífuolíu og látið skornu hliðarnar snúa upp. Bakið í ofninum í 35-45 mín. Þegar kartöflurnar eru bakaðar er þeim velt upp

úr góðu ólífuolíunni, kryddjurtum, límónuberki og límónusafa.

Bernaise-sósa 150 g smjör 2-3 skalotlaukar 3 msk hvítvínsedik 3 eggjarauður fáfnisgras (estragon) saxað 5 svört marin piparkorn, sítrónusafi salt og pipar Skírið smjörið yfir litlum hita og hellið í könnu þannig að það kólni aðeins og auðveldi aðskilnað fitu og próteins. Sjóðið saman edik, lauk og piparkorn niður um helming ásamt helmingnum af fáfnisgrasinu. Takið af hellunni og setjið eina msk. af vatni til að kæla. Sigtið vökvann frá og setjið í skál ásamt eggjarauðunum. Þeytið eggjarauðurnar yfir vatnsbaði þangað til þær fara að þykkna. Takið af hitanum. Bætið skírðu smjöri, þ.e. fitunni, efra laginu smátt og smátt saman við og þeytið um leið. Bætið við söxuðu fáfnisgrasi, sítrónusafa, salti og pipar eftir smekk.

41

Kartöflu-gnocchi með þurrkuðum tómötum Að sjálfsögðu fáum við frábæran kartöflurétt, sannarlega öðruvísi, úr Þykkvabænum. Rétturinn er kjörinn sem forréttur, smáréttur, partýréttur eða einstakt meðlæti. Uppskriftin er fjórskipt. Fyrst eru kartöflurnar ofnbakaðar, þá „þurrkum“ við tómata, síðan búum við til deigið fyrir gnocchi og að lokum er rétturinn steiktur á pönnu. Gnocchi er hluti af ítalskri matargerð og orðið þýðir koddar, enda eru þeir eins og koddi í laginu og dúnmjúkir í munni, algjört lostæti. Gnocchi fellur undir pastarétti en algengastir eru einmitt kartöflukoddar, gnocchi di patate, en önnur hráefni eru einnig notuð í gnocchi.

Kartöflur – ofnbakaðar 1 kg kartöflur, frekar stórar sem gefa um 700 g bakaðar skrældar kartöflur.

Hitið ofninn í 180°C Setjið kartöflur á ofnplötu og saltið. Pikkið hvert stykki með gaffli. Bakið í ofni í um 50-60 mín. eða þar til þær eru fullbakaðar.

Kirsuberjatómatar - „þurrkaðir“ 500 g kirsuberjatómatar ólífuolía salt fersk rósmaríngrein Hitið ofninn í 100°C, skerið tómata í tvennt og setjið á ofnplötu, dreifið olíu yfir ásamt salti og rósmaríngrein.

Bakið í um 1 klst. eða þar til þeir eru 42

hálfþurrkaðir.

Kartöflu-gnocchi Ofnbakaðar kartöflur, um 700 g 200 g hveiti 100 g parmesanostur rifinn 10 g salt væn lúka af steinselju söxuð nokkur basilíkulauf söxuð 2 egg 1 eggjarauða Setjið í skál: hveiti, parmesan, salt, basilíku og steinselju. Takið heitar bakaðar kartöflur, skerið í tvennt og skóflið innihaldinu í skál og stappið vel. Best að gera þetta meðan kartöflurnar eru heitar. Hrærið kartöflum og mjölblöndu saman. Hrærið saman í skál eggjum og eggjarauðu og hellið yfir. Blandið deiginu varlega saman. Ekki hnoða of mikið. Kveikið undir stórum potti með vatni og smá salti, látið suðuna koma upp meðan gnocchi er búið til. Gnocchi útbúið: Hnoðið deigið létt og skiptið því í nokkra bita. Hver biti er síðan rúllaður upp í langa lengju og skorinn.

Stærðin á að vera um ½ litlafingurslengd. Takið gnocchi-bretti og rúllið hverjum bita eftir brettinu þannig að fallegt munstur komi fram eða nota gaffal til munsturgerðar. Sett á hveitistráða bökunarplötu. Reynið að hafa alla bitana jafn stóra. Hafið skál við eldavélina fulla af köldu vatni.

Nú eru bitarnir, nokkrir í einu, settir í sjóðandi vatnið og um leið og þeir fljóta upp eru þeir teknir með spaða

og settir í kalt vatnið og síðan dreift á þurrt viskustykki. Endurtekið þar til allir bitarnir hafa verið soðnir. Hægt er að geyma soðið gnocchi í fáeina daga í ísskáp en þá er betra að setja smá ólífuolíu yfir.

Kartöflu-gnocchi með tómötum og mozzarella 500 g ofnbakaðir tómatar um 80 gnocchi-bitar ólífuolía til steikingar 3 hvítlauksrif, fínsöxuð 3 msk kapers 1 lúka klettasalat eða annað salat 1 stórt box af mozzarella-kúlum parmesanostur til skreytingar nokkur basilíkulauf til skreytingar Þessi uppskrift er fyrir átta. (minnkið hana ef vill). Hitið 2 msk. af ólífuolíu og steikið gnocchi-bitana þannig að þeir verði fallega gylltir á báðum hliðum. Steikið í nokkrum hollum.

Setjið til hliðar.

Bætið við olíu og steikið hvítlaukinn varlega svo að hann brenni ekki við.

Bætið þá við kapers og tómötum og hitið upp. Þá er gnocchi-bitunum bætt við á pönnuna og blandað varlega saman. Takið pönnuna af hellunni og setjið mozzarella-kúlurnar yfir ásamt handrifinni basilíkunni.

Rífið parmesan-ost létt yfir þegar þið berið gnocchi fram og piprið. Hellið smá ólífuolíu yfir hreinsað klettasalat eða annað salat sem þið veljið og setjið með á diskinn.

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

Geggjaðar djúpsteiktar gellur Já, gellur eru geggjaðar og um að gera að nýta þær til matar. Við viljum jú nýta allan fiskinn. Uppskriftin er fjórskipt. Fyrst eru gellurnar hreinsaðar og þerraðar, svo er deigið búið til. Næst er sósan gerð. Þá er gott að hreinsa perlulaukinn og steikja hann og að lokum eru gellurnar djúpsteiktar.

1 kg gellur úr þorski, helst nætursaltaðar 250 g hveiti 3-4 dl pilsner eða bjór hnefafylli söxuð steinselja, 2 tsk lyftiduft 2 tsk sjávarsalt 2 tsk nýmalaður pipar olía til djúpsteikingar sítrónubörkur til skreytingar Hreinsið gellurnar vel og klippið burt slímugar himnur. Þerrið vel. Blandið öllu hinu saman í þykka soppu. Hitið olíu í þykkbotna potti eða djúpsteikingarpotti og djúpsteikið gellurnar þar til þær eru fallega gylltar. Setjið í ofn í 2-3 mín. ef þarf, það fer eftir því hve lengi þær voru steiktar.

Tartarsósa 200 g majónes 50 g kapers (skolað og þurrkað) saxað 50 g litlar súrar gúrkur, saxaðar 2 fallegir steinseljubrúskar, saxaðir salt og pipar sítrónusafi Blandið öllu saman og leyfið að brjóta sig í nokkrar mínútur.

Perlulaukur 20 perlulaukar, skrældir olía til steikingar 2 msk balsamikedik 2 msk rauðvínsedik 2 msk púðusykur Skrælið laukinn og reynið að halda fallegu „skotti“. Hitið pönnu með olíu og steikið laukinn þar til hann hefur tekið fallegan lit, ekki of háan hita. Bætið púðursykri á pönnuna og steikið í 1-2 mínútur þannig að laukurinn karamelliserist. Bætið við balsamik- og rauðvínsediki og lækkið á pönnunni þannig að rétt sjóði. Soðið í leginum í nokkrar mínútur.

Næst er að setja réttinn saman. Náið í fallegt salatblað og setjið á disk, setjið gellur á salatið, síðan kemur sósan og að lokum er steiktur perlulaukurinn settur á diskinn og dropar af perlulaukssýrópinu. Raspið smá sítrónubörk yfir í lokin.

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

43

Ofnbakað blómkál með harrissa Blómkál er tískugrænmeti þessi misserin þegar svo margir eru á ketó eða vilja einfaldlega draga úr neyslu kolvetna og auka neyslu grænmetis. Hér færir Hrönn lesendum uppskrift að mjög bragðgóðum blómkálsrétti þar sem heimatilbúin harissa er lykillinn. Harrissa er bragðmikið og bragðgott mauk sem er ættað frá NorðurAfríku og þykir til dæmis ómissandi í Túnis. Uppskriftinni er skipt í tvo kafla, harissa-gerð og svo blómkálsrétturinn sjálfur.

Harissa-mauk 1 lúka af þurrkuðum rauðum chillí (fást í „Asíubúðum“) ½ líter sjóðandi vatn 4 hvítlauksrif 2 tsk cummin-fræ 1 msk kóríander fræ 1 tsk kúmenfræ 1 msk tómatpúrra 1-2 tsk sykur 1 tsk paprikuduft 2 msk sítrónusafi 4 msk eplaedik ½ bolli ólífuolía 1 tsk salt Hitið pönnu og setjið þurrkuð chillíin á pönnuna og ristið í smá stund en passið að brenna ekki. Setjið í skál og hellið sjóðandi vatni yfir og látið standa í um 30 mín. Hellið þá vatninu frá og grófsaxið og síðan í matvinnsluvél. Á meðan eru hvítlaukur, cummin,

kóríander og kúmenfræin hituð í 2-3 mín. á pönnu þar til eldhúsið fer að ilma. Fært yfir í mortél og mulið gróft áður en kryddbomban er færð í matvinnsluvélina. Bætið sykri, paprikudufti og tómatpúrru saman við og „púlsið“ nokkrum sinnum. Bætið þá sítrónusafanum, olíunni og edikinu út í og „púlsið“ nokkur skipti, ekki of mikið. Nú setjið þið maukið í sótthreinsaða krukku, hellið smá olíu yfir til að ekkert standi upp úr. Geymist í ísskáp í nokkrar vikur og notist í alls konar pottrétti og þegar ykkur vantar bragð. Í þennan rétt notum við harrisa í harrissa-olíu.

Harissa-olía 2 msk harissa-mauk 1 msk tómatpúrra 1 tsk sykur 2 hvítlauksrif rifin ½ bolli ólífuolía Blandið saman í skál.

Ofnbakað blómkál með harissa-olíu 1 stórt blómkálshöfuð, hlutað í 6 parta 1 stór laukur, skorinn í 6 bita 1 rauð paprika, skorin í 6 bita 1 græn paprikka, skorin í 6 bita 1 lúka kóríander 1 sítróna skorin í báta

Hrönn og Þórólfur hikuðu ekki við að fara í nýtt ævintýri því að þeirra draumur var að starfa áfram og nýta þekkingu sína og áhuga á matargerð en ekki leggjast með tærnar upp í loft.

44

Hitið ofninn í 200°C. Hitið vatn í potti og sjóðið blómkálið í um 2 mín. Hellið vatninu af og raðið í ofnskúffu ásamt paprikum og lauk. Hellið helmingnum af harissa-olíunni yfir blómkálið og grænmetið og bakið í ofni í 25 mín.

Takið út og bætið smá harissa-olíu yfir og bakið áfram í 25-30 mín. eða þar til blómkálið er orðið fallega gullið.

Færið yfir á fallegt fat, stráið söxuðum kóríander yfir og berið fram með sítrónubátum.

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

HEILSA OG HAMINGJA GANGA OG SJÁLFSRÆKT

NJÓTUM LÍFSINS GANGA OG SJÁLFSRÆKT

EINSTÖK VIKUFERÐ TIL ALBÍR Á SPÁNI Í OKTÓBER 2021 KRISTÍN LINDA OG INGA GEIRS

VIKA Á TENERIFE Í BYRJUN VETRAR 2021 KRISTÍN LINDA OG INGA GEIRS

Í boði er heillandi vikudvöl í sól og yl á góðu hóteli með fjölbreyttri, skemmtilegri og uppbyggjandi dagskrá og öruggri fararstjórn fyrir KONUR 40 ÁRA OG ELDRI.

Á Tenerife verður alveg mögnuð vikudvöl í sól og yl með fjölbreyttri, skemmtilegri og uppbyggjandi dagskrá og öruggri fararstjórn fyrir KONUR 40 ÁRA OG ELDRI.

Fyrir hádegi heldur Kristín Linda sálfræðingur og ritstjóri Húsfreyjunnar sitt vinsæla lífsgæðanámskeið: Listin að lifa, stefnumótun, vellíðan, hamingja og heilsusamlegur lífsstíll í einkalífi og starfi. Eftir hádegi eru hæfilegar og fjölbreyttar göngur og skoðunarferðir með hinum reynda og einstaklega skemmtilega fararstjóra Ingu Geirs. Síðdegis prjóna/heklsamvera, spjall og tækifæri til nýrra og skemmtilegra kynna.

Eins og á Albír heldur Kristín Linda sálfræðingur og ritstjóri Húsfreyjunnar vandað lífsgæðanámskeið: Njótum lífsins, lífsgæði og líðan, huggulegur lífsstíll, heilsuhegðun í dagsins önn, gildin þín og stefnuskrá. Síðan eru á dagskrá skoðunarferðir og gönguferðir með Ingu Geirs sem er einstaklega glaðvær og reyndur fararstjóri, síðdegis prjóna/heklsamvera og tækifæri til nýrra kynna.

Ferðirnar til Albír verða: 4.-12. október og 19.-26. október.

Nánari lýsing: www.skotganga.co.uk/ganga-sjalfsraekt · Vikuferð fyrir konur 40+ stakar konur sérstaklega velkomnar · Beint flug, fjögurra stjörnu hótel Albir Playa, Hotel & Spa 4* innifalin morgun- og kvöldverður · Hagnýtt og skemmtilegt námskeið · Reyndur og vinsæll fararstjóri

FRÁBÆR PAKKI SEM FJÖLDI KVENNA HEFUR ÞEGAR UPPLIFAÐ

Ferðin til Tenerife verður: 27. október – 3. nóvember.

Nánari lýsing: www.skotganga.co.uk/ganga-sjalfsraekt · · · ·

Vikuferð fyrir konur 40+ stakar konur sérstaklega velkomnar Beint flug, gisting á Hotel Columbus, fullt fæði og drykkir Hagnýtt og skemmtilegt námskeið Reyndur og vinsæll fararstjóri

ÞETTA ER VIKAN ÞÍN KOMDU MEÐ!

Endilega vertu í sambandi til að bóka eða fá frekari upplýsingar: inga@skotganga.is / kristinlinda@huglind.is

Verslun með gar n, Hannyrðavör ur og handverk Kir kjubraut 5 300 Akranes galler y.snotra@gamil.com Sími: 431 1199 Fylgið okkur á

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

45

LEIÐBEININGASTÖÐ HEIMILANNA

Vitundarvakning um fatasóun Umhverfisspjöll og mannréttindabrot í fataiðnaði Vikuna 19. - 25. apríl 2021 minntumst við þess að hinn 24. apríl 2013 hrundi Rana Plaza byggingin í Bangladesh. Rana Plaza hýsti fjöldann allan af fataverksmiðjum. Þar störfuðu um 5.000 manns við að framleiða fatnað fyrir mörg stærstu tískumerki heims.

Texti: Jenný Jóakimsdóttir - Mynd: Bayazid Akter/Dreamstime.com

Y

fir 1100 manns létust í hruninu og aðrir 2.500 særðust, sem gerir það að fjórðu stærstu hörmungum iðnaðarins í sögunni. Fórnarlömbin voru aðallega ungar konur. Harmleikurinn í Rana Plaza varð til þess að heimurinn vaknaði til meðvitundar um aðbúnað verkafólks í fataiðnaðinum. Síðan harmleikurinn í Rana Plaza gerðist hafa fjöldamörg samtök nýtt vikuna í kringum þennan dag til að vekja athygli á mannréttindabrotum og umhverfisspjöllum víða í fataiðnaði.

Nokkrar jákvæðar breytingar hafa orðið í greininni undanfarin ár. En þó svo að mikill fjöldi almennings hafi orðið meðvitaðri um þessi vandamál, eru margir enn í myrkrinu, ómeðvitaðir um hversu mikil umhverfis- og samfélagsleg áhrif fötin þeirra hafa. Kvenfélagasamband Íslands og Leiðbeiningastöð heimilanna hafa undanfarin ár staðið að verkefninu Vitundarvakning um fatasóun og höldum við því áfram aftur þetta árið með styrk frá Umhverfis- og auðlindaráðuneytinu.

Dauði er sem betur fer ekki daglegt brauð í fataverksmiðjum, en léleg laun og slæm vinnuskilyrði eru því miður enn við lýði. Fataiðnaðurinn er atvinnugrein sem þarf hvað mest af vinnuafli þar sem hver einasta flík er saumuð og meðhöndluð í höndunum áður en hún kemur í 46

búðina. Það starfa um 75 milljónir manna við fataframleiðslu og 85% af vinnuaflinu eru konur. Þær vinna nánast allar sem undirmenn, því karlarnir fá yfirmannsstöðurnar. Þetta gerir konurnar sérstaklega viðkvæmar fyrir allskonar áreiti.

Við kaupum um 60% meira af fötum í dag en við gerðum árið 2000. Til að mæta eftirspurn hraðtískunnar hafa framleiðendur leitað til landa þar sem kostnaðurinn við framleiðslu er hvað lægstur. Til landa einsog Bangladesh, Indlands, Kína, Víetnam og Filipseyja.

Réttindabrot eru algeng í þessum verksmiðjum. Menningin gerir konunum síðan ekki kleift að standa á réttindum sínum. Í fataverksmiðjum í Bangladesh er sagt frá konum með þvagblöðrusýkingar vegna þess að þær fá ekki að fara frá vinnustöðinni til að fara á klósett. Konum er refsað þegar þær tilkynna sig veikar og þegar þær eru á blæðingum, því hreinlætisaðstaðan býður ekki upp á að mæta í vinnu þá daga. Það er öskrað á

þær og þær þurfa að þola allskonar glósur, háð og annað kynferðislegt áreiti og ofbeldi frá yfirmönnum sínum. Þær þurfa að þola ómanneskjulegar vinnuaðstæður, langan vinnudag og fá laun sem duga engan vegin til framfærslu. Í Bangladesh fá þessar konur einungis um 18% af því sem þær þurfa til að framfleyta sér og fjölskyldu sinni.

Lífslíkur bænda sem framleiða venjulega bómull í Indlandi er sögð vera um 30 ár vegna allra þeirra kemísku efna sem þeir komast í snertingu við á bómullarökrunum. Þessi efni fara út í vatnið og menga nærliggjandi akra sem framleiða mat. Þessi efni menga því fyrir allri fjölskyldu bómullarbóndans, konum og börnum. Áhersla á að lágmarka kostnað hefur í för með sér að oft er sparað í mengunarvörnum og öryggismálum. Í skýrslu Oxfam frá árinu 2017* kemur fram að með því að greiða fólki í aðfangakeðjunni laun sem nægja til framfærslu þyrfti eingöngu að hækka útsöluverð á flíkinni um 1%.

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

LEIÐBEININGASTÖÐ HEIMILANNA

Við tileinkuðum því þessa viku í apríl fólkinu sem býr til fötin okkar, þá vikuna deildum við ýmsu efni til að minna okkur á og hvetjum við lesendur Húsfreyjunnar til að kíkja við á heimasíðunni www.leidbeiningastod.is og á fésbókarsíðunni til að fræðast.

Þeir sem hanna og framleiða föt verða að hugsa ferlið á sjálfbærari hátt og huga að vinnuaðstæðum þeirra sem vinna við framleiðsluna.

Hvernig er hægt að búa til flík þannig að hún endist vel og líftími hennar sé sem lengstur? Hvaða trefjar eru í efninu? Eru það endurunnar trefjar eða náttúrulegar? Með því að hugsa um endurvinnslu strax á hönnunarstiginu er tryggt að hægt sé að endurvinna

efnið þegar flíkin er ekki nothæf lengur.

Heildarlosun gróðurhúsalofttegunda frá textílframleiðslu er í kringum 1,2 milljarðar** tonna á ári sem er meira en frá öllu millilandaflugi og sjóflutningum samanlagt. Með þrýstingi ýmissa alþjóðasamtaka á fataframleiðendur hefur sem betur fer ýmislegt áunnist í samfélagslegum áhrifum fataframleiðslu en leiðin er enn löng.

Margir eru enn í myrkrinu, ómeðvitaðir um hversu mikil umhverfis- og samfélagsleg áhrif fötin þeirra valda.

Hefur þú hugsað um hvaðan flíkurnar eru, sem eru í þínum fataskáp? Sem neytendur höfum við mikil áhrif. Það sem við getum gert er að elska fötin okkar og virða vinnu þeirra sem unnu að

flíkinni fyrir okkur. Þannig minnkum við í leiðinni þau gífurlegu umhverfisáhrif sem fötin okkar valda. Það gerum við best með því að: • Kaupa færri og vandaðri flíkur sem endast.

• Fara vel með fötin okkar, til dæmis fækka þvottum með blettahreinsun.

• Nota lengur, ef við notum fötin okkar tvöfalt lengur drögum við úr umhverfisáhrifum af neyslu okkar á fatnaði um helming.

• Gera við sjálf eða með aðstoð viðgerðarþjónustu.

• Breyta og bæta.

• Endurnýta og fá lánað og leigt í stað þess að kaupa nýtt.

• Kaupa notað, alltaf eru að spretta upp fleiri aðilar sem selja notað. Þegar flíkin er ekki nothæf lengur er mikilvægt að koma henni í endurvinnslu á réttan hátt.

*https://whatshemakes.oxfam.org.au/wp-content/uploads/2017/10/Living-Wage-Media-Report_WEB.pdf **https://www.ellenmacarthurfoundation.org/assets/downloads/publications/A-New-Textiles-Economy_Full-Report.pdf

HRÖKKVI brakandi hrökkbrauð úr íslensku korni.

MÓÐIR JÖRÐ - LÍFR ÆN R ÆK TUN Í VALLANESI

HRÖKKVI

HRÖKKVI brakandi hrökkbrauð úr íslensku korni.

brakandi hrökkbrauð úr íslensku korni.

MÓÐIR JÖRÐ - LÍFR ÆN R ÆK TUN Í VALLANESI

Sölustaðir: Hagkaup, Nettó, Melabúð, Fjarðarkaup, Heilsuhúsið, Frú Lauga, Matarbúðin, Brauðhúsið, Fiskkompaní, Mamma veit best og Matarbúr Kaju Akranes Kaja organic, Kalmansvellir 3, kajaorganic.com, kajaorganic@gmail.com Kaja organic, Kalmansvellir 3, kajaorganic.com, kajaorganic@gmail.com

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

47

VEL TIL FUNDIÐ

Hlýr og mjúkur afgangagalli Ingibjörg Jónsdóttir Eitt af því sem heillar okkur sem stöndum að Húsfreyjunni er góð nýting. Að nýta virkilega það sem til er og ekki er verra ef hægt er að skapa úr því eitthvað skemmtilegt og gagnlegt. Það á sannarlega við um þennan töffaralega og flotta afgangagalla sem Ingibjörg Jónsdóttir á Akureyri prjónaði fyrir dóttur sína Júlíönu Ingimundardóttur.

Texti: Kristín Linda Jónsdóttir - Myndir: Úr einkasafni og Sara Þórhallsdóttir

I

nga prjónaði kósígallann samkvæmt beiðni Júlíönu, en Júlíana hafði verið að tala um að hana langaði í prjónaðan kósígalla, huggulegan heilgalla. Fyrst var þetta fráleit beiðni, en eftir að hafa hugsað um þetta og verið að vandræðast með garnafgangana ákvað Inga að slá til og sjá hvernig til tækist. Verkið tók um það bil þrjá mánuði svona með öðrum prjónaverkefnum. „Það var gott að grípa í gallann með öðrum flóknari verkefnum,“ segir Inga. Þess má til gamans geta að Inga er dóttir kvenfélagskonu sem sannarlega er líka leikin með prjónana og er mörgum Húsfreyjulesendum kunn, Söru Hólm, sem var á árum áður gjaldkeri Kvenfélagasambands Íslands og Húsfreyjunnar.

En aftur að gallanum góða. Gallinn er eins og sjá má mjög marglitur og munstraður en hann prjónaði Inga á prjóna númer fimm, úr afgöngum af ullargarni sem höfðu safnast upp gegnum tíðina. Gallinn er í raun hönnun Ingu sem að sjálfsögðu studdi sig við ýmis munstur og eigin þekkingu í prjónaskap. Hún flokkaði saman allt ullargarn sem var mjúkt og notalegt og setti í stóran poka og valdi svo úr honum eftir því sem hugmyndaflugið bauð, liti og mynstur.

Ef garnið var of fínt þá var það bara prjónað úr tvöföldu með sama lit eða ólíkum litum blandað saman. Afgangagallinn er algjörlega einstök flík og sannarlega vel til fundin hugmynd fyrir alla að safna saman afgöngum af garni sem á samleið og svo er bara að hefjast handa. Er ekki upplagt að skapa svona einstakan galla? Hvort sem á að nota hann dagsdaglega, sem í litrík samkvæmi, útivistina eða sem huggulegan heimagalla.

48

Júlíana Ingimundardóttir í gallanum sínum góða en Júlíana býr nú í Reykjavík og stundar nám í rafmagnstæknifræði við Háskólann í Reykjavík. Mynd: Sara Þórhallsdóttir.

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

LEIÐBEININGASTÖÐ HEIMILANNA

Algengar mýtur um mat Einhverra hluta vegna fara ýmsar mýtur um mat á flug og verða til þess að þeim er tekið sem heilögum sannleik. Það versta við sumar af þessum mýtum er að við hendum mat sem annars mætti vel nýta. Hér ætlum við að leiðrétta og staðfesta nokkrar mýtur um mat sem við höfum heyrt í gegnum tíðina.

Forðumst ávallt matarsóun, nýtum vel afganga og göngum rétt frá og geymum matinn okkar rétt.

MÝTA 4 MÝTA 1

Það má bara hita kjötrétti upp einu sinni Rangt: Margar algengar mýtur um mat fjalla um upphitun á mat.

Margir trúa því að kjötrétti, til dæmis pasta með kjötsósu megi bara hita upp einu sinni. En það er ekki rétt. Mögulega verður einhver bragðmunur við upphitun en það er í góðu lagi að hita þá upp oftar en einu sinni svo framarlega sem þú berð þig rétt að. Kældu matinn niður fyrir 5°C innan þriggja tíma frá upphitun. Svo er mikilvægt að þegar þú hitar hann upp aftur þá fari hann að minnsta kosti upp í 75°C hita.

MÝTA 2

Brauðosti þarf að henda ef það er mygla á honum

MÝTA 5

Það á að henda matsveppum ef það er hvít himna á þeim

Rangt: Það er ekki hættulegt að hita upp hrísgrjón, þegar þau eru meðhöndluð rétt. Með því að kæla þau niður fyrir 5°C innan þriggja tíma kemur þú í veg fyrir að bakteríur myndist. Best er því að kæla hrísgrjón niður í litlum skömmtum til að hraða kælingunni. Þau eru síðan hituð upp fyrir 75°C áður en þau eru borðuð.

Rangt: Ef hvít himna er á rót sveppa þá er það ekki mygla heldur þeirra eigin „mycelium.“ Það má einfaldlega skera hvítu himnuna af ásamt ögnum af jarðvegi.

MÝTA 3

MÝTA 6

Sultu með mygluskán skal henda strax

Niðurskorinn laukur og afgangslaukur er eitraður

Rétt: Ef það er mygluskán á sultunni skal henda öllu úr krukkunni. Myglusveppurinn eru fljótur að breiða úr sér án þess að við sjáum. Sama á við um brauð. Þjóðsagan sem við mörg hver fengum að heyra sem krakkar um að myglan á brauðinu væri bara holl því að það væri pensilín í henni, er því rakin vitleysa!!

Rangt: Margir trúa því að sé aðeins notaður hálfur laukur þá ætti að henda hinum helmingnum strax vegna þess að laukurinn dragi að sér bakteríur. Það er ekki rétt, laukur berst á móti bakteríum en laðar þær ekki að sér. Engar rannsóknir hafa samt sýnt fram á að laukur bjargi lífi eða lækni sjúkdóma! Ef þú hefur farið rétt að og skorið laukinn á hreinu bretti, með hreinar hendur og hreinum hníf, má geyma afgangslauk í allt í að sjö daga í kæliskáp.

Fleiri ráð gegn matarsóun er að finna á vefnum www.leidbeiningastod.is.

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

49

Umsjón: Jenný Jóakimsdóttir

Rangt: Harðan ost má borða þó að mygla hafi myndast. Nóg er að skera í burtu tvo cm frá blettinum með myglunni.

Hrísgrjón skal borða sama dag og þau eru soðin

Verðlaunakrossgáta

Verðlaunakrossgáta

Höfundur: Dollý Nielsen

Lausnir berist skrifstofu Kvenfélagasambandsins fyrir 10. ágúst n.k. merkt: „Krossgáta“.

Lausnarorð berist útgefanda fyrir 5. ágúst nk. merkt KROSSGÁTA. Verðlaun: Yfir höfin frá Forlaginu eftir Isabel Allende, Sigrún Á. Eiríksdóttir þýddi. Yfir höfin Verðlaun er sögulegfyrir skáldsaga semkrossgátunnar spannar nokkrar kynslóðir og tvö eru: rétta lausn meginlönd, saga um ástir, fjölskyldur, stríð og leitina að samastað í viðsjálli veröld.

10 mínútur og 38 sekúndur „Atelé Margaretha“ frá Altex ehf. Í Atelé Margaretha Gjafabréf að upphæð kr: 7.000 úr vörulistanum í þessari undarlegu veröld frá Forlaginu eftir Elif vörulistanum Shafak, NannaerB.að Þórsdóttir þýddi.

Margbrotin og ógleymano.fl. sjá: www.altex.is útsaumsvara úrval finna mikið leg saga af óblíðum kjörum kvenna í karlaveröld og vináttu sem nær út gröf og dauða. Í landiSnemma annarra frá á þessu ári var litaúrvali í Kambgarni breytt og bættust frá Ístex“. prjónahefti 2, yfir „Kambgarn 2 stk.

Forlaginu. Höfundur: Leila Slimani. Í landi annarramargir er hjartnæm sem Ídregur ákveðið að gera nýja uppskriftabók fyrir garnið. Í bókinni varljóslifkjölfariðupp litir í flóruna. fallegirskáldsaga glaðlegirogoghrífandi andi mynd af marokkósku samfélagi. Friðrik Rafnsson þýddi. Lausnarorð 1. tbl.: Kaleikur.

Vinningshafar: Erlaflíkum á börn og konur. og litríkum að fallegum 2“ eru 13í uppskriftir „Kambgarn Oddsdóttir, Neskaupstað fær Saga býflugnanna frá Forlaginu. Guðný H. Ragnarsdóttir, Reykjavík fær Gegnum vötn, gegnum eld frá1.Forlaginu.

Elísabet Finnsdóttir, Blönduósi fær úr Eplamaðurinn frá Forlaginu.

Verðlauneru: hafa S. Ásgerður Albertsdóttir á Fáskrúðsfirði sem fær bókina verðlaunahafar réttum lausnum, Dregið var tbl. var PÁLMASUNNUDAGUR. krossgátu Lausnarorð send- Hugvekjur til vinningshafa. í máli og myndum, Ingiríður Kr. Reynisdóttir á Hvammstanga sem fær Lopi 30, prjónabók frá Ístex og Herborg Halldórsdóttir í Garðabæ birtuna Út í verið

sem fær mynsturbókina Hani, krummi, hundur, svín, hestur,....

Vinningshöfum verða send verðlaunin 50

Húsfreyjan 2. tbl. 2021

41

Ævintyraleg ´ verslun í Mosfellsbæ

Háholti 14 · Sími 553 1900 Erum líka á Facebook, – kíktu á okkur

Við höfum lagt rækt við gróður í yfir 40 ár

Okkar plöntur fá kærleiksríkt uppeldi við íslenskar aðstæður Húsfreyjan 2. tbl. 2021

Gróðrarstöðin

51

Góðar hugmyndir á gottimatinn.is Þú þarft ekki að leita lengra því Gott í matinn lumar á alls kyns uppskriftum sem koma skemmtilega á óvart.

Nýjustu uppskriftirnar

Tígrisrækjur með Óðalsostum

Mozzarella popp