Conclusie
Ik kom tot mijn conclusie. Aan beide zijden van de privaatpublieke scheidslijn heb ik betoogd dat praktijken van vermenging van private eigendom met publieke macht niet geheel te voorkomen zijn. Ik heb ook betoogd dat dit zelfs niet wenselijk is. Open communicatie tussen politiek en samenleving betekent dat private partijen kanalen krijgen om de publieke macht te beïnvloeden. De positie van grote bedrijven brengt met zich mee dat hun handelen voortdurend aan publieke belangen raakt. Soms ondersteunen die praktijken van vermenging de idealen van individuele en collectieve vrijheid, maar soms ondermijnen ze die idealen. Alleen in het laatste geval is sprake van neofeodalisme. Van dergelijke vormen van ondermijning kunnen we steeds meer zorgwekkende voorbeelden in de kranten lezen. Ik begon mijn oratie met enkele van die voorbeelden. De diagnose van het neofeodalisme doet wellicht anachronistisch aan. Gegeven de enorme verschillen tussen de Middeleeuwen en onze tijd lijkt zij wellicht niet meer te kunnen zijn dan een provocerende metafoor. Maar in mijn optiek heeft zij bepaalde voordelen boven de twee meest genoemde andere diagnoses van onze tijd. Een daarvan noemde ik al: het neoliberalis me. Dat is een begrip dat het zwaartepunt legt bij de economie. De samenleving moet langs neoliberale lijnen worden getransformeerd tot één grote markt. De andere dominante diagnose is die van het populisme. Daarin ligt het zwaartepunt bij de politiek. De populisten willen de democratie gebruiken om de macht terug te geven aan ‘het volk’, tegen de elite. Daarbij worden gevoelens van onvrede gemobiliseerd ten behoeve van de eigen, essentialistische opvatting van wie tot het volk behoort.
37
