Luik 4: Politieke macht in private handen
Dat brengt mij bij het vierde luik, waarmee we in het heden zijn aanbeland. Sinds de Reagan-Thatcher-revolutie van de jaren tachtig lijken we een nieuw tijdperk binnengetreden in de verhoudingen tussen politiek en economie, een tijdperk gekarakteriseerd door deregulering en privatisering, een terugtredende overheid, fixatie op aandeelhouderswaarde in het bedrijfsleven en flexibilisering op de arbeidsmarkt, groeiende ongelijkheden, klimaatcrisis en financiële crises. Soms wordt ons tijdperk aangeduid als dat van het ‘neoliberalisme’. Aanvankelijk was dat een omstreden woord, maar de laatste jaren is het mainstream geworden. Bij de laatste Algemene Beschouwingen was er van links tot rechts kritiek op dit neoliberalisme.34 Sinds de financiële crisis van 2008 is op die neoliberale economie brede kritiek. Zo luidde NRC Handelsblad afgelopen zomer de noodklok, en pakte breed uit met een achtdelige serie onder de titel ‘Het kapitalisme is kapot, hoe fixen we ons economische systeem?’35 Economen buigen zich sinds het verschijnen van Piketty’s boek Capital in the 21st Century weer over inkomens- en vermogensongelijkheid.36 Onze liberale premier dreigde in juni van dit jaar dat bedrijven de hun beloofde verlaging van de vennootschapsbelasting niet zouden krijgen als zij de lonen niet zouden verhogen.37 De historische analyse die ik tot nu toe heb gemaakt suggereert echter dat neoliberalisme niet de beste term is. De ontwikkelingen van de laatste decennia zetten immers de democratische rechtsstaat juist onder druk. Daar is weinig liberaals aan.38 Beter kunnen we wellicht spreken van ‘neofeodalisme’.39
25
