E-mobility Magazine - juli 2011 by marc bolier

INHOUD ‘LEASEMARKT KANS OM EV ALS SERVICE TE VERKOPEN’ DRIVE4ELECTRIC: PIONIEREN EN INNOVEREN IN FRIESLAND FORMULE E-TEAM 2.0 VOLOP IN DE STEIGERS

N AT I O N A A L V A K T I J D S C H R I F T J U N I 2 0 1 1

QWIC: UITGROEIEN TOT EEN VAN DE TWEE GROOTSTE EUROPESE URBAN SCOOTERFABRIKANTEN ALFEN/ICU CHARGING STATIONS: ‘2011 EEN SUCCES ALS WIJ DUIZEND LAADPALEN LEVEREN’

HENRY LI: ‘NEDERLAND KAN VOOR BYD GEWENSTE PILOTMARKT WORDEN’

IC R T C E EL ER... S E O L G S CLUST E N O R D TIM CONEDERLAN MET

ICU facilitates easy and reliable electric driving

Elektrisch rijden is de toekomst 0U ]LLS Z[LKLU ULLT[ LSLR[YPZJO YPQKLU

Z[HH[ ]VVY 0U[LNYH[LK *OHYNPUN <UP[

PU KL [VLRVTZ[ LLU WYVTPULU[L WSHH[Z

(3-,5 OLLM[ PUTPKKLSZ PU [PLU[HSSLU

PU (3-,5 PZ OPLY ]HU V]LY[\PNK >PQ

Z[LKLU 0*< SHHKW\U[LU NLWSHH[Z[ VW

NLSV]LU PU LSLR[YPZJO YPQKLU 5L[ HSZ

VWLUIHHY [LYYLPU

KL WVSP[PLR KL H\[VTVIPLSPUK\Z[YPL KL LULYNPLZLJ[VY LLU NYVV[ KLLS ]HU

Uitgebreide brochure

OL[ ILKYPQMZSL]LU LU Z[LLKZ TLLY JVU

0U KL 0*< IYVJO\YL SLLZ[ \ HSSLZ V]LY

Z\TLU[LU ,SLR[YPZJO YPQKLU PZ ZJOVVU

KL ]LYZJOPSSLUKL 0*< VWSVZZPUNLU

NVLKRVVW LLU]V\KPN K\\YaHHT LU

6VR IPLK[ KL IYVJO\YL ]LLS HJO[LY

NHYHUKLLY[ NVLKL WYLZ[H[PLZ

NYVUKPUMVYTH[PL LU ^L[LUZ^HHYKPN OLKLU YVUKVT LSLR[YPZJO YPQKLU

ICU: Integrated Charging Unit =VVY OL[ WYVISLLTSVVZ VWSHKLU ]HU LSLR[YPZJOL H\[VÂ»Z LU HUKLYL ]VLY[\P

Download de brochure

NLU SL]LY[ (3-,5 LLU JVTWSL[L YLLRZ

of vraag deze aan via

VWSVZZPUNLU VUKLY KL UHHT 0*< ^H[

www.icu-charging-stations.com

ALFEN bv c 7VZ[I\Z )( (STLYL [LS! c , THPS! PUMV'PJ\ JOHYNPUN Z[H[PVUZ JVT

INHOUD

Blijf van mijn laadpaal af!

www.twitter.com/emobility_solar Daags na de Paasviering had ik de eer om met enkele medewerkers van Navteq een rondje door het Brabantse land te maken met een van de ondernemings dataverzamelvoertuigen. Samen met huisfotograaf Vincent Knoops trok ik op deze zonnige ochtend de stoute schoenen aan en ging met de mannen van Navteq op zoek naar elektrische laadpunten in de regio. Sinds kort voegt Navteq deze data namelijk toe aan haar database.

Formule E-team 2.0 en plan van aanpak volop in de steigers

Friesland: crosssectoraal innoveren rond tweewielers, auto’s en vaartuigen

Sycada.Green gaat batterijmonitoringsysteem als standaard profileren

‘Succes proeftuin niet bepaald door populariteit van elektrisch vervoer’

Heliox en AGV werken aan integratie elektronica

NAVTEQ pakt door met registratie oplaadpunten

Column Sylvia Roelofs - E-mobility is eigenlijk i-mobility

‘Elektrische buggy gaat de strijd met de elementen der natuur winnen’

‘Europa begonnen aan inhaalslag met batterijtechnologie’

QWIC: uitgroeien tot Europese elektrische scooterfabrikant stedelijk gebruik

Column Anton Wolthuis - AutomotiveNL

‘2011 is een succes als wij duizend laadpalen uitleveren’

Alom tevredenheid over Kies Elektrisch! tijdens AutoRAI 2011

‘Leasemarkt kans om elektrisch rijden als service te verkopen’

Dit klonk mij toch wel erg raar in de oren. Na de beste man de tip te hebben gegeven dan toch op zijn minst het parkeervak met rode lijnen aan te duiden en een bord te plaatsen alleen parkeren voor elektrische voertuigen, togen we naar de volgende laadpaal. Dit terwijl het team Verkeershandhaving ondertussen zijn auto op de e-laadplaats parkeerde. (Hopelijk heeft de welwillende ambtenaar overigens een pot verf en een kwast ter hand genomen, zijn moeilijke blik naar aanleiding van onze tip doet helaas anders vermoeden.) En u raadt het al, ook bij station Best en bij de carpoolplaats op de A2 bij Best-West, was onze laadpaal in beslag genomen door een benzine-auto. Misschien wordt het dan toch tijd voor een SIRE-spotje ‘Blijf van mijn laadpaal af!’.

‘Dit is de eerste stap in een nieuwe wereld’

Edwin Gelissen-Van Gastel

Teller snellaadiniatiatieven staat op vier

Slimme netten: ‘Consumenten worden prosumenten’

Column Hanslootweg - Elektrische auto’s en laptops

PS1. E-Mobility heeft een samenwerkingsverband gesloten met ZERAuto (zie pagina 4 en 5) en ecomobiel (zie pagina 24 en 25)! PS2. Naar verluidt herbergt de gemeente Best nog geen elektrische automobilist binnen haar gemeentegrenzen, ondanks de vier aanwezige laadpalen. Is het tegendeel waar? Meldt u bij de redactie en u wordt geportretteerd in onze komende editie!

De rit bracht ons naar de gemeente Best. Via mijn smartphone ontdekte ik een laadpunt bij het gemeentehuis. Na stapvoets over het parkeerterrein te zijn gereden , konden we nergens een laadpunt bespeuren. Naar binnen dan maar, de vriendelijke dame keek enthousiast toen wij ons meldden. Hoe enthousiast ook, ze voegde na haar uitleg waar de laadpaal stond, de zin ‘maar ik hoop voor u dat hij vrij is’ toe. Tja, het kan natuurlijk gebeuren dat een collega-elektrisch rijder bij een laadpunt staat. Dat was echter niet waar de baliemedewerkster op doelde. Nee, dat was toch de benzineslurpende auto die op de plaats van het laadpunt stond. Een gemeentewerker spoedde zich al snel naar onze auto en zei trots ‘wij hebben vier laadpalen in onze gemeente’. Op de vraag wat die benzineauto toch bij ‘mijn’ laadpaal deed, meldde de man dat het team Handhaving nog geen wettelijke mogelijkheden heeft om parkeerboetes uit te delen aan mensen die hun auto in het parkeervak voor elektrische auto’s zetten.

ONDERTUSSEN BIJ... In de rubriek ‘Ondertussen bij ZERAuto’ laat Marc Bolier, hoofdredacteur van de website ZERAuto, ieder kwartaal zijn licht schijnen over de actuele discussies op het online kennisplatform. Het discussieplatform van ZERAuto is een podium waarop iedereen die enthousiast is (of juist sceptisch is) over elektrisch rijden een mening kan delen met experts uit de duurzame mobiliteitsbranche.

Een van de onderwerpen die onlangs de revue passeerde, was hoeveel van de nieuwe personenauto’s in 2020 voorzien is van een elektrische aandrijflijn; inclusief plug-in hybrides en auto’s met Range Extender-techniek. Ronald Steinmetz (EV Consult, een adviesbureau op het gebied van elektrisch vervoer) Baerte de Brey (strategisch adviseur bij netwerkbeheerder Stedin), Jan Schoormans (professor Marketing and Consumer Research aan de TU Delft) en Marcel Weerda (van het onderzoeksinstituut voor duurzame energie ECN) deden alvast een voorspelling. Tien à twintig procent Ronald Steinmetz voorspelt dat tien- tot twintig procent van de personenauto’s over tien jaar elektrisch zal zijn: ‘Er zijn een aantal aspecten die de ontwikkeling van elektrisch vervoer bepalen. Ten eerste: een consequent en stevig fiscaal beleid van de overheid wat vertrouwen geeft aan de markt om in deze techniek te investeren. Ook belangrijk is de technische ontwikkeling van oplaadtechniek en accu’s voor elektrische auto’s. Een derde factor is de hoge olieprijs die elektrisch rijden aantrekkelijk maakt voor de consument. Er speelt ook een geografische factor, ik denk dat de elektrische auto eerder zal doorbreken in stedelijke gebieden waar relatief meer gezinnen met twee auto’s wonen. Tot slot is voorlichting over de voor en nadelen van elektrisch rijden essentieel.’ Te optimistisch Marcel Weerda denkt echter dat een percentage van tien à twintig procent te optimistisch is: ‘De afgelopen jaren bedraagt het aantal nieuwe auto’s ongeveer 500.000 stuks per jaar. Als we ervan uitgaan dat over tien jaar vijf procent daarvan elektrisch is, zijn dat 25.000 elektrische auto’s. Ter vergelijking: de hybrideauto is al tien

jaar te koop en daarvan zijn er het afgelopen jaar ongeveer 16.000 stuks verkocht in Nederland. Hiervoor is zelfs stevige fiscale stimulering nodig geweest. Ik zie niet dat het voor elektrische auto’s veel sneller gaat. Zoals het er nu naar uitziet zullen wel meer fabrikanten tegelijk op de markt komen met elektrische auto’s waardoor er meer keuze zal zijn voor de consument. Bovendien is er voor de acceptatie van elektrische auto’s een grote aanpassing nodig in gedrag van consumenten. Dit in tegenstelling tot de hybrideauto’s.’ Niet snel genoeg Volgens de Baerte de Brey gaat de ontwikkeling van de elektrische auto nog niet snel genoeg, toch ziet hij het aantal elektrische auto’s in een periode van tien jaar stijgen naar de tien à twintig procent: ‘Dit zal echter niet meevallen. De technische ontwikkelingen van zowel de elektrische auto, als de oplaadinfrastructuur en de ontwikkeling van de traditionele auto remmen de afzet van elektrische auto’s.’ Jan Schoormans denkt dat vooral de autofabrikanten het voortouw nemen in de doorbraak van de elektrische auto, maar geeft geen prognose: ‘In 2020 mogen auto’s gemiddeld 95 gram CO2 per kilometer uitstoten. De manier waarop autofabrikanten proberen die streefwaarde te behalen, is door niet alleen benzine- en dieselauto’s te bouwen, maar ook een deel van de productie zal bestaan uit auto’s die rijden op (groene) stroom.’ Conclusie De experts verwachten dat het aantal elektrische auto’s de komende tien jaar zal groeien, maar dat dit minder hard gaat dan we verwachten. De doelstelling van de Nederlandse regering om in 2020 één miljoen elektrische auto’s op de Nederlandse weg te hebben, lijkt dus nog ver

weg. De doorbraak van de elektrische auto is afhankelijk van diverse factoren zoals de technische ontwikkeling van elektrische auto’s, oplaad- en accutechniek, de olieprijs, financiële stimulering vanuit de overheid

en politieke druk op de autofabrikanten om meer elektrische auto’s te produceren. Of zijn er andere factoren waar deze experts geen rekening houden? En wat is uw verwachting? Discussier mee op ZERAuto.

Engelstalige special E-Mobility in oktober 2011 voor eCarTec München Van 18 tot en met 20 oktober komen in het Duitse München decision makers uit de wereldwijde elektrische mobiliteitswereld bijeen. München is gedurende drie dagen het toneel van de derde editie van eCarTec. De afgelopen twee jaar exposeerden een toenemend aantal Nederlandse bedrijven en organisaties op de belangrijkste Europese beurs (inclusief een congres) voor elektrische voertuig-, opslag-, aandrijvings- en motortechnologie. In 2010 mocht eCarTec München zo’n 12.500 bezoekers en een kleine 400 standhouders verwelkomen. Voor de 2011-editie streeft de organisatie net als de afgelopen editie een forse groei na. Tijdens het evenement zullen de eCarTec Awards 2011 uitgereikt worden. Bedrijven die zichzelf willen nomineren kunnen dit doen via www.ecartec.de. Categorieën zijn onder meer electric car, electric motorcycle, electric utility vehicle, drive technology, storage technology, energy infrastructure en een special award. EG Media

zal voor de eCarTec 2011 in München een speciale Engelse editie van E-Mobility uitbrengen waarin het volledige Nederlandse cluster gepresenteerd wordt. Voor deze uitgave wordt een groot aantal artikelen geschreven die de Nederlandse elektrische voertuigindustrie en de bijbehorende toeleverende industrie in zijn volle omgang in beeld brengt. Bovendien zal in het magazine het E-Mobility Industry Register opgenomen worden, een uitgebreid overzicht van bedrijven en instellingen die in de sector actief zijn. πBedrijven die nu al een plaats willen reserveren in deze Engelstalige eCarTec special van E-Mobility uitgave kunnen contact opnemen via info@emobilitymagazine.nl. Op de eCarTec zal de NV BOM in samen werking met HTAS de presentatie van het Nederlandse EV-cluster op een gezamenlijke stand organiseren. Geïnteresseerden kunnen contact opnemen met Edith Groenewolt via egroenewolt@bom.nl

INTERNATIONAAL Dordrecht werkt aan faciliteringsstrategie voor elektrisch rijden De gemeente Dordrecht werkt momenteel aan een strategie rond elektrisch rijden. De gemeente maakt daarbij doelbewust de keuze om te faciliteren in plaats van de stimuleren. ‘De gemeente Dordrecht is een van de vele gemeenten die momenteel een dergelijke keuze maakt’, vertelt Ronald Haas, van APPM Management Consultants dat Dordrecht adviseert. ‘Dordrecht is een stad die amper luchtkwaliteitsprobleem kent en vooralsnog geen extreme ambitie heeft op het gebieden van elektrische voertuigen. Natuurlijk, verduurzaming van het eigen wagenpark staat hoog op de agenda. Elektrisch vervoer is daarbij echter een van de vele keuzeopties. Anderzijds constateert de gemeente een groei van het aantal elektrische rijders en wil ze daarbij haar bezoekers en inwoners faciliteren. De belangrijkste pijler van het beleid is dus niet zo zeer stimuleren, maar faciliteren.’ De gemeente Dordrecht wil daartoe op korte termijn enkele oplaadpunten realiseren om de eerste elektrische rijders te kunnen faciliteren. In de eerste fase – voor de periode tot eind 2012 – worden hiervoor tien tot vijf oplaadpunten gerealiseerd, die resulteren in twintig tot dertig oplaadplekken. ‘De oplaadpunten worden evenredig verdeeld over de drie parkeergarages rond het centrum en de openbare ruimte in Dordrecht’, licht Haas toe. ‘De ambitie is om de oplaadinfrastructuur in het derde kwartaal van 2011 te realiseren. Op die manier kan Dordrecht zichzelf als gastvrije en groene stad op de kaart zetten. In de komende periode beslist de gemeenteraad over de daadwerkelijke uitvoering van de plannen.’

Nieuwe Autobrief gunstig voor EV Staatssecretaris Weekers heeft aangekondigd alleen nog auto’s met een uitstoot van minder dan 50 gram CO2 per kilometer vrijgesteld worden van wegenbelasting, BPM en fiscale bijtelling. Dit gaat elektrisch rijden in Nederland waarschijnlijk meer succesvol maken, want een elektrische auto wordt nu ook aantrekkelijk voor leaserijders. De afgelopen maanden heeft onder meer de Vereniging DOET een intensieve lobby gevoerd voor een betere positie van elektrische auto’s in het belastingplan. De meeste aangescherpte normen gelden vanaf 1 juli volgend jaar.

Europa start Green eMotion-initiatief De Europese Commissie heeft groen licht gegeven voor een vierjarig Europese initiatief Green eMotion ter bevordering van elektrische mobiliteit. Tweeënveertig partners uit de industrie, autofabrikanten, nutsbedrijven, steden, universiteiten en instellingen voor technologie en wetenschappelijk onderzoek gaan in een aantal Europese regio’s kennis en ervaring uitwisselen en vergroten. De begroting van het project is 42 miljoen euro, waaraan de Europese Unie maarliefst 24 miljoen euro bijdraagt. Mitsubishi wil verkoop van i-MiEV opvoeren Mitsubishi richt zijn pijlen op Europa om de verkoop van zijn elektrische i-MiEV op te voeren. De Japanse fabrikant denkt vooral bij het Europese publieke sector klanten te vinden voor zijn elektrische i-MiEV. De promotieactie moet bijdragen aan de doelstelling van Mitsubishi om aan het eind van het fiscale jaar 2011 wereldwijd 25.000 exemplaren van zijn iMiEV te verkopen. (Dat is drie keer zoveel dan in het fiscale jaar 2010). Mitsubishi denkt ongeveer 15.000 stuks in Europa te kunnen slijten. ‘Vanaf 2014 ultracondensatoren in elektrische auto’s’ Ioxus -directeur Mark McGough voorspelt dat vanaf 2014 ultracondensatoren in elektrische auto’s geplaatst zullen worden. McGough stelt dat de ultra-condensatoren die zijn bedrijf ontwikkelt al in 2014 toegepast kunnen worden voor de energieopslag voor elektrische auto’s. Het bedrijf heeft inmiddels een bedrag van 21 miljoen dollar binnengesleept van diverse investeerders. Met het geld wil McGough de productiecappaciteit opschroeven en nieuwe ultra-condensatoren voor gebruik in elektrische auto’s ontwikkelen. Portugal: oplaadnetwerk voor 600.000 ev’s bijna klaar Portugal investeert flink in de realisatie van een oplaadinfrastructuur voor elektrische auto’s. Eind juni is het Portuguese electric mobility consortium (Mobi.E) klaar met de installatie van 1.300 oplaadpunten en vijftig snellaadstations. De Portugese overheid werkt samen met het bedrijfsleven aan de realisatie van het landelijk dekkende netwerk voor

ongeveer 600.000 elektrische auto’s. De grootste afstand die de bestuurder van een elektrische auto moet overbruggen tussen twee oplaadpunten in Portugal is 128 kilometer. Toyota werkt aan inductielaadtechniek Toyota werkt samen met de Amerikaanse firma WiTricity aan inductielaadtechniek voor zijn elektrische- en plug-in hybride modellen. Het betreft een samenwerking waarin Toyota zich vooral als investeerder opstelt. WiTricity claimt dat haar systeem een stuk efficiënter is dan de huidige elektromagnetische inductielaadtechniek van concurrenten. Hoe efficiënt het systeem werkt, is afhankelijk van het oppervlak van de oplaadunit en de afstand tot de stroombron. Better Place wil 2.300 accuwisselstations in China Better Place heeft voor de bouw van de accuwisselstations een overeenkomst getekend met de Chinese netbeheerder China Southern Power Grid Co. (CSG). De firma is een van ’s werelds grootste utiliteitsbedrijven. Shai Aggasi, directeur van Better Place, stelt dat de samenwerking ‘deuren opent om betaalbare accuwisseltechniek van Chinese fabrikanten te ontwikkelen voor zowel de Chinese als de internationale markt’. Volgens Better Place-woordvoerder John Proctor zijn het vooral de lokale Chinese overheden en utiliteitsbedrijven die brood zien in de accuwisseltechniek van Better Place. ‘Zoals het er nu naar uitziet, kunnen we 2.300 auucwisselstations operationeel hebben in 2015.’ Spaanse subsidieregeling voor elektrische auto’s goedgekeurd De Spaanse regering heeft de subsidieregeling voor plug-in hybride elektrische auto’s goedgekeurd. In totaal is er een bedrag van 72 miljoen euro beschikbaar gesteld om in 2011 de aanschaf van elektrisch aangedreven auto’s te stimuleren. De Spaanse autokoper kan bij de Spaanse regering aankloppen voor een subsidie die kan oplopen tot en met vijfentwintig procent van de aankoopsom met een maximum van zesduizend euro per auto. Bedrijven die grotere elektrisch aangedreven voertuigen kopen zoals bussen en trucks kunnen bij de Spaanse regering in aanmerking komen voor een subsidie tussen de 15.000 euro en 30.000 euro.

Dongfeng wil 100.000 elektrische auto’s bouwen Dongfeng – de op drie na grootste autoproducent van China – investeert ruim driehonderd miljoen euro in de ontwikkeling van elektrische aandrijftechniek. Het doel is om in vier jaar tijd honderdduizend elektrische auto’s op de Chinese weg te zetten. Begin volgend jaar moet de productie op volle toeren draaien. Volgens Dongfengtopman Zhu Fu Shou, is het de bedoeling dat Dongfeng de productie van de elektrische auto’s ook bij andere Chinese autofabrikanten onderbrengt. ‘Niet alle elektrische auto’s zullen met het Dongfeng logo op de markt verschijnen’, aldus Zhu Fu Shou. Panasonic voert Chinese lithiumion-accuproductie op Het Japanse nieuwsblad Nikkei meldt dat accufabrikant Panasonic de Chinese productie van lithiumion-accu’s voor elektrische auto’s wil opvoeren. De Japanse fabrikant denkt op die manier de productiekosten met dertig procent te reduceren. Panasonic en zijn partner Sanyo zijn samen goed voor 26 procent van totale lithiumion-accumarkt. Nu produceert Panasonic maandelijks 120 miljoen accucellen waarvan tachtig procent uit Japanse accufabrieken komen. In 2015 moet ongeveer de helft van de totale productie uit China komen. ICF verkiest Brainport tot slimste regio van de wereld Brainprt, de regio Eindhoven/Helmond, is uitgeroepen tot de slimste ter wereld. De New Yorkse denktank Intelligent Community Forum (ICF) verkoos Brainport boven de driehonderd andere inzendingen. De competitie gaat over gebieden waar technologische innovatie wordt uitgevonden. Het ICF roemt Eindhoven als kloppend hart van de vaderlandse industrie, en als pionier in het ontwikkelen van ict-infrastructuur en -toepassingen Eindhovens burgemeester Rob van Gijzel en de Helmondse wethouder Yvonne van Mierlo over de prijs: ‘Geweldig, een enorme erkenning. In relatief korte tijd zijn er in onze regio zo veel krachten gebundeld. Vijftien jaar geleden zaten we nog in een enorme dip.’ De rubriek ‘ INTERNATIONAAL’ bevat publicaties van:

Join the future of Automotive! Kom studeren aan de TU/e in de high tech automotive regio Eindhoven! • Elektrische mobiliteit en schone motoren • Slimme en veilige auto’s Schrijf je in voor een van de programmaonderdelen van Automotive op de TU/e: Bachelorprogramma (BSc) Automotive Master (MSc) Automotive Technology Post-master Ontwerpersopleiding (PDEng) Automotive Systems Design Promotie projecten (PhD) Automotive

----------------------------------------------------------------------------------------------info: automotive@tue.nl - www.tue.nl/automotive

Where innovation starts

Is rijden op stroom wel goed voor het milieu?

Welke modellen kan ik kopen?

Is elektrisch rijden duur?

Je kan toch helemaal niet ver rijden met een elektrische auto? Gaat een accu snel kapot?

http://www.zerauto.nl

nieuws / discussies / achtergronden over elektrisch rijden

NIEUWSFLITSEN Utrecht: acht openbare oplaadpunten geopend en drie snellaadpunten op komst De gemeente Utrecht maakt vaart met elektrisch rijden. Op woensdag 15 juni zijn de eerste acht oplaadpunten in de openbare ruimte geopend door wethouder Frits Lintmeijer. In de komende periode worden bovendien nog eens zeven normale en drie snellaadpunten op diverse locaties in de stad geopend. In totaal zal Utrecht tot en met 2012 tweehonderd laadpunten verwelkomen, honderdvijftig in de openbare ruimte en nog eens vijftig bij bedrijven. ‘De komst van de oplaadpunten zijn vastgelegd in het Actieplan ‘Schoon vervoer 2011-2014’ dat afgelopen februari door onze gemeenteraad is aangenomen’, vertelt Aart Meijles, projectmanager bij de gemeente Utrecht. ‘Het actieplan beschrijft drie verschillende lijnen van de gemeente om stille, schone en zuinige voertuigen welkom te heten in de stad. De eerste lijn is het verzorgen van de oplaadinfrastructuur zodat een netwerk voor particuliere gebruikers en bedrijven ontstaat. Samenwerking zoeken met het bedrijfsleven en ondernemers stimuleren over te stappen op elektrisch vervoer is het tweede actiepunt. Wij doen bijvoorbeeld mee aan de proeftuinen van de Rijksoverheid. De laatste actielijn behelst de elektrificering van ons eigen wagenpark. In

de komende jaren willen wij zestig lichte bedrijfswagens vervangen door elektrische modellen. Dit komt neer op eenvijfde van dit specifieke wagenpark.’ Door de elektrische automobilist in de watten te leggen – deze kunnen namelijk ook rekenen op een gratis parkeerplaats –hoopt de stad in 2014 zo’n 5.000 elektrische auto’s binnen haar grenzen te hebben. ‘Het zijn logischerwijs de bedrijven en daarmee de markt die het uiteindelijk moet doen, maar door als overheid nu in te stappen, stimuleren wij innovatie in tijd van bezuinigingen’, vervolgt Meijles. ‘Direct na de zomer start dan ook de aanbesteding van de 135 oplaadpunten in de openbare ruimte. Hierbij trekken wij gezamenlijk op met de stichting e-laad. nl. Het streven is om de aanbesteding in november rond te hebben. Wij willen de laadinfrastructuur koppelen aan de gebruikers zodat deze gezamenlijk groeien. Zo kennen de eerste acht oplaadpunten direct al gebruikers. Overigens wordt in de maand juni bij Taxicentrale Prestige een snellaadpunt geopend en heeft BP de opening van twee snellaadpunten voorzien in de maand augustus. Een bij een tankstation aan de westzijde van de stad en de andere aan de oostzijde.’

Vereniging DOET vertegenwoordigt EV-ondernemers in discussie ‘marktmodel’ Het ministerie van Economische zaken, Landbouw en Innovatie heeft branchevereniging DOET gevraagd om de elektrisch vervoer ondernemers (EV-ondernemers) te vertegenwoordigen in het afsprakenstelsel omtrent intraoperabiliteit, dienstverlening, verrekenen en uiteindelijk smart charging. In dit stelsel vormt DOET samen met Netbeheer Nederland en Energie-Nederland de kerngroep. ‘De discussie omtrent het opladen van elektrische voertuigen is divers en raakt vele belangen’, aldus Roland Steinmetz van DOET. ‘Niet alleen autofabrikanten, netbeheerders en energie bedrijven, maar juist ook de infraleveranciers, leasebedrijven, ICT dienstverleners en mobility service providers zijn gebaat bij een duidelijk kader waarbinnen partijen kunnen ondernemen. DOET wil de markt open en toegankelijk houden voor nieuwe partijen en zal de komende tijd met de kerngroep de randvoorwaarden scheppen.’ In juni 2011 komt de DOET-werkgroep ‘marktmodel voor oplaadinfrastructuur’ bijeen m het tijdstraject te presenteren en de geïnteresseerde ondernemers samen te voegen. De leden bepalen gezamenlijk het standpunt van DOET en zullen in de komende periode elke zes weken bij elkaar komen. Geïnteresseerden kunnen zich voor de werkgroep aanmelden via info@doetdoet.nl.

Het Apeldoornse Chargepoint heeft de nieuwste lijn oplaadpunten – met een duidelijker en groter display voor gebruikersinteractie – in productie genomen. De eerste exemplaren zijn inmiddels geplaatst in projecten in Nederland en Duitsland. De komende drie jaar komen er duizend openbare oplaadpunten voor elektrische auto’s bij in Amsterdam. Essent en de combinatie Heijmans/Nuon gaan deze plaatsen. Dat is de uitkomst van de aanbestedingsprocedure die de hoofdstad afgelopen jaar startte. Risicoadviseur en verzekeringsmakelaar Aon heeft een risicoanalyse uitgevoerd over elektrisch rijden. In de analyse – te downloaden via de Aon-website – wordt onder meer geconcluceerd dat de automonteur elektromonteur wordt en de autoverkoper mobiliteitsadviseur wordt. Milieu Centraal wil met financiële steun van de overheid een informatieloket opzetten voor automobilisten die overwegen een elektrische auto aan te schaffen. Uit een enquête onder duizend automobilisten blijkt dat vijf procent van hen overweegt een elektrische auto te kopen. De eerste van vijftig e-laadpunten die in Eindhoven geplaatst worden is eind april door wethouder Joost Helms en François Driessen – directeur van de Driessen autogroep – in gebruik genomen. Opel Nederland heeft Carice van Houten ingezet als onderdeel van haar marketingcampagne rond de Opel Ampera. Onderzoek van AutoRAI onder 1011 autoliefhebbers toont dat 76 procent van de ondervraagden de prijs voor elektrische auto’s niet marktconform vindt. Tachtig procent wil dat elektrisch rijden meer door de overheid gestimuleerd wordt via fiscaal voordeel of aanschafsubsidies. Logica heeft Android-app gelanceerd die elektrische automobilisten inzicht geeft in de accustatus. Het programmaatje laat zien hoe vol de accu’s nog zijn en hoe ver daar nog mee te rijden is. Op de planning staat uitbreiding met een kaart van alle laadpalen in Nederland en hun beschikbaarheid. Het RDM Campus Innovation Network organiseert samen met D-INCERT op dinsdag

21 juni een lezing met het onderwerp E-mobility. In deze lezing wordt dieper ingegaan op de belangrijkste uitdagingen voor elektrisch vervoer in de komende tien jaar. Prins Maurits heeft op de AutoRAI het nieuwste model elektrische auto van Electric Cars Europe gedoopt. Nadat dit nieuwe model ontsluierd was, overhandigde de mascotte Prins Maurits een viltstift, waarmee hij de door het publiek gekozen naam op de motorkap schreef: Qbee. Goudappel Coffeng BV stelt na onderzoek dat het voor vijf procent van de huishoudens met één auto mogelijk is over te stappen op een elektrische auto zonder concessies te doen aan het huidige autoverplaatsingsgedrag. In Den Haag de eerste elektrische Greenwheels-deelauto geïntroduceerd. Wethouder Rabin Baldewsingh, Jan Borghuis van Greenwheels, Bas van Genderen van Peugeot Nederland en Mira Huussen van Essent reden als eerste in de elektrische Peugeot iOn. Na de Duitse steden Ulm en Hamburg wil het deelautoprogramma Car2go nu ook Amsterdam veroveren. Bijzonder aan het wagenpark is dat het uit louter elektrische Smarts bestaat. Tegen het einde van het jaar wil Car2go maarliefst driehonderd Smarts in de hoofdstad introduceren. Snellaadspecialist Epyon heeft meerdere exemplaren van zijn Terra 51 snellaadpunten geleverd aan de Noorse firma Lyse Energie. Het eerste Epyon-snellaadstation is inmiddels geplaatst bij de Noorse stad Sandnes en de komende maanden komen er nog zeker twee snellaadpunten bij. In Den Haag de eerste elektrische Greenwheels-deelauto geïntroduceerd. Wethouder Rabin Baldewsingh, Jan Borghuis van Greenwheels, Bas van Genderen van Peugeot Nederland en Mira Huussen van Essent reden als eerste in de elektrische Peugeot iOn. De Amsterdamse milieuwethouder Eric Wiebes heeft bekendgemaakt dat hij de subsidie voor elektrische auto’s voor particuliere bezitters schrapt. De pot van drie miljoen euro was overigens na een maand leeg. Wiebes wil alleen nog investeren in vergroenen van veelrijders zoals taxibedrijven.

Derde editie ecomobiel!

2011 Dé vakbeurs voor groene mobiliteit Ruim 10.000m² beursvloer, workshops, test & drive parcours en de ecomobiel awards. Op 27 september ook een speciale avondopenstelling voor consumenten! Deelnemen? Reserveer snel uw plek! Download de brochure en schrijf in via www.ecomobiel.nl of bel: 010-7989505 en vraag naar de mogelijkheden!

27 & 28 september 2011 Ahoy Rotterdam

NEW ecomobiel Awards Op woensdag 28 september worden in verschillende categorieën ecomobiel awards uitgereikt aan innovatieve en vooruitstrevende initiatieven op het gebied van duurzame mobiliteit.

Deelnemen? Reserveer snel uw plek! Download de brochure en schrijf in via www.ecomobiel.nl of bel: 010-7989505 en vraag naar de mogelijkheden!

Clean Week 2020 brengt Belgen in vervoering over elektrische auto Circuit Zolder was half mei drie dagen lang hét ecologische hart van Belgische mobiliteit. De Clean Week 2020 bracht elektrisch rijden naar het brede publiek. Grote en kleine merken stelden hun groenste en veelal ook elektrische wagens en tweewielers aan het Belgische volk voor. Clean Week 2020 beleefde haar tweede editie en heeft de ambitie tot 2020 met het evenement door te gaan. In totaal waren er zo’n vijftig elektrisch aangedreven auto’s aanwezig. Onder meer Hyundai, Nissan, Citroën en Mitsubishi vertegenwoordigde de grote autofabrikanten. Engineering studenten van de Leuvense hogeschool presenteerde een hybride- en een elektrische 2CV en het Umicore Solar Team was present met hun Odyssee zonnecelauto. Tijdens het evenement zijn bovendien de Clean Citycar en Fleetcar van 2011

bekendgemaakt. De jaarlijkse verkiezing is een initiatief van onder meer Auto-Gids, Effective Media, Clean Week 2020 en wordt ondersteund door de Belgische autobranchevereniging FEBIAC. Elk automerk dat in België actief is kon zich tot eind vorig jaar

met twee modellen inschrijven voor de verkiezing. Een vakjury verkoos uit vijftien kandidaten de Mitsubishi i-MiEV tot Clean Car in de categorie stadsauto en de hybride Lexus CT200h verdiende de titel in de categorie Fleet.

Brabantse Smart Charging project legt eerste succesvolle veldtesten af Het Brabantse experimenteerproject Smart Charging heeft een belangrijke mijlpaal bereikt. De ambitie van projectdeelnemers Enexis, Better Place en Oranjewoud om ’s werelds eerste slimme laadsysteem te ontwikkelen is een stap dichterbij gekomen na een succesvolle eerste veldtest met twee elektrische voertuigen. ‘Beide voertuigen waren tijdens de proef uitgerust met een device van Better Place’, vertelt projectleider Jurjen de Jong van Evehicle.nl. ‘Via deze PDA wordt de batterijstatus weergegeven en de aankomst- en vertrektijd bij een oplaadpunt ingegeven. Op basis van deze informatie rekent de back-office uit of de gewenste oplading haalbaar is. Doordat de PDA van Better Place communiceert met de back-office kan

een zogenaamd ‘chargeplan’ gemaakt worden. Het systeem is zelfs zo ingericht dat op basis van de verzamelde data elk kwartier behoefte aan elektriciteit vertaald wordt in een laadplan. Dit plan wordt doorgestuurd naar Enexis en deze netbeheerder accordeert of keurt het af. Als bijvoorbeeld onvoldoende capaciteit beschikbaar is, wordt middels een slim signaal aangegeven hoeveel capaciteit wel beschikbaar is en wordt het voertuig zo ver mogelijk opgeladen. De proef waarin wij dit systeem met twee auto’s getest hebben, is geslaagd.’ Smart Charging is een van de experimenteerprojecten die gebruik maakt van de Brabantse stimuleringsregeling ‘Elektrisch Rijden en slimme decentrale netwerken’. Kern van Smart Charging is het mogelijk maken

van slim laden. De Jong: ‘Met deze eerste test hebben wij een belangrijke stap gezet naar het einddoel van het project. Nu bewezen is dat alle koppelingen tussen de verschillende systemen en daarmee slim laden werkt, gaan wij starten met uitgebreidere testen waarin vijf auto’s participeren en zeven verschillende scenario’s doorlopen worden. Uiteindelijk moet het project leiden tot één back-office van de Nederlandse netbeheerders dat communiceert met de verschillende serviceproviders als Better Place. Wij voeren het project dan ook zo transparant mogelijk uit om tot een open systeem te komen. Het huidige concept van Smart Charging is in ieder geval uniek. Nergens ter wereld hebben wij een soortgelijk initiatief kunnen ontdekken.’

Fusie: ATC, HTAS en HTAC tot AutomotiveNL Het Automotive Technology Centre (ATC), High Tech Automotive Systems (HTAS) en de High Tech Automotive Campus (HTACampus) zullen in de nabije toekomst door het leven gaan als één organisatie die de naam AutomotiveNL draagt. ‘Wij hebben allemaal eenzelfde doelstelling, namelijk de bevordering van de automotive industrie in Nederland’, aldus Han van den Bremer, directeur van de HTACampus. ‘Door de kennis en expertise te clusteren, staan we nóg sterker.’ Van den Bremer ziet de integratie van de drie partijen met veel vertrouwen tegemoet: ‘Wij zullen er sterker van worden. Door onze krachten te bundelen en gezamenlijk op te trekken kunnen we effectiever en efficiënter werken.’ Harry Henssen, directeur van ATC vult aan: ‘Voor de buitenwereld zal het allemaal een stuk duidelijker worden. Er is straks één loket voor de Nederlandse automotive sector.’ Net als Han van den Bremer is ook Anton Wolthuis, directeur van HTAS, een groot voorstander van clustering. ‘In verband met de steeds verder toenemende internationalisering is het belangrijk om één vuist te kunnen maken en gezamenlijk op te trekken. Alle drie de partijen hebben hun eigen expertise, geschiedenis en dynamiek waar wij in de toekomst volop gebruik van gaan maken.’ De nieuwe organisatie AutomotiveNL zal zich net als de huidige drie organisaties vestigen op het campusterrein in Helmond. Van den Bremer: ‘Het is de plek waar deze organisatie ook thuis hoort. Op dé automotive hotspot van Nederland.’ De naam van de nieuwe organisatie AutomotiveNL is op feestelijke wijze bekendgemaakt tijdens de Automotive Week, een gezamenlijk evenement van de drie ‘oude’ organisaties. In de tweede helft van dit kalenderjaar willen de partijen de invulling van de nieuwe organisatie concretiseren om begin 2012 daadwerkelijk als nieuwe partij naar buiten te treden.

Vereniging DOET en ATC brengen partijen bijeen voor IPC-regeling Branchevereniging DOET en het Automotive Technology Centre (ATC) hebben het initiatief genomen een nieuw IPC-cluster te vormen rondom elektrische mobiliteit. Het Innovatie Prestatie Contract (IPC) is een subsidieregeling van AgentschapNL waarbij midden en kleinbedrijven twee jaar lang gezamenlijk werkt aan innovaties op en in dit specifieke geval

rondom elektrische mobiliteit. Het IPC slaat een brug tussen techniek (ATC) en toepassing (DOET) om zo de sectoren samen sterker te maken. Deelnemende bedrijven maken een plan voor een investering in innovatie in elektrische mobiliteit voor een periode van twee jaar en worden daarin geholpen met een subsidie van vijtig procent tot maximaal dertigduizend euro per bedrijf.

Alle onderwerpen binnen elektrische mobiliteit zijn mogelijk als daarvoor meerdere bedrijven geïnteresseerd zijn. DOET en ATC hebben tot dusver de volgende mogelijke deelonderwerpen gedefinieerd: veiligheid, gebruiksvriendelijkheid, laden en ontladen en tenslotte tweewielers. Doel is om een groep van tien tot twintig bedrijven te vormen. Deze maand nog gaan DOET en ATC

partijen benaderen voor deelname aan het IPC-traject en de onderwerpen voor de clusters samen met de deelnemers vaststellen en uitwerken. In oktober 2011 moeten de gezamenlijke plannen ter goedkeuring ingediend worden. Bent u geïnteresseerd in deelname , heeft u partners op het oog voor samenwerking of andere vragen , laat het ons weten via info@doetdoet.nl

Plan van aanpak ‘Elektrisch rijden in de versnelling’ en Formule E-team 2.0 in de steigers:

Nederland zet volgende stap naar realisatie van dé internationale testlocatie

Het vorige Kabinet sprak de ambitie uit om van Nederland dé internationale testlocatie te maken voor elektrisch vervoer. Bijna twee jaar na dato zijn mede met dank aan het Formule E-team diverse successen te melden, maar is tegelijkertijd het besef aanwezig dat Nederland er nog niet is. Achter de schermen wordt momenteel hard gewerkt aan een nieuw plan van aanpak onder de titel ‘Elektrisch rijden in de versnelling’ en een eventueel Formule E-team 2.0. De overheid legt momenteel de laatste hand aan dit plan dat half juni door minister Verhagen naar de Tweede Kamer zal worden verstuurd.

Bij de oprichting kreeg het Formule E-team diverse opdrachten mee. Een van haar prioriteiten was het vergroten van internationale samenwerking, bijvoorbeeld met landen als Duitsland en Frankrijk (zie kader over HTAS). Het Formule Eteam legt daarbij onder meer contacten die erop gericht zijn de Nederlandse laadinfrastructuur en die van omringende landen op elkaar te laten aansluiten. Standaardisering Daarom wordt naast projecten in Nederland ook gewerkt aan grensoverschrijdende pilots (zie andere kader). De gezamenlijke ontwikkeling van proefprojecten met andere landen geeft de mogelijkheid na te gaan welke problemen gepaard gaan met internationale elektrische mobiliteit en hoe deze kunnen worden opgelost. ‘Het gaat mede om de eisen aan laad- en betaalinfrastructuur om ook grensoverschrijdend elektrisch te kunnen rijden’, vertelt Minnemijn Smit, kernteamlid van het Formule E-team. ‘Daarnaast is kennisuitwisseling tussen bedrijven en kennisinstellingen in proeftuinen van belang.’ Inmiddels heeft onder meer het Engelse Formule E-team een bezoek gebracht aan Nederland. Bovendien heeft Duitsland haar eigen E-team – het Nationale Plattform Elektromobilität – opgericht. ‘In landen als Engeland en Duitsland proberen ze eveneens alle belangen te bundelen in één centraal orgaan om voor bepaalde problemen gezamenlijk de goede oplossingen te kunnen vinden’, stelt Smit. ‘Ik constateer daarbij dat wij als Nederland zeer professioneel opereren. Wij hebben inmiddels belangrijke vorderingen gemaakt. Van de keuze van een standaard laadstekker, tot de start van proeftuinen, startgidsen voor gemeenten en afspraken over interoperabiliteit. Met veel

van dit soort zaken lopen wij voor op het buitenland. Bovendien voeren wij als Formule E-team overleg met andere Eteams om zaken af te stemmen. Daar de Europese Unie niet alle keuzes gemaakt heeft ten aanzien van standaardisering is het noodzaak onderling zaken af te stemmen. Een actuele ontwikkeling die daarbij natuurlijk niemand ontgaat, zijn de aangekondigde investeringen in Duitsland. De regering trekt daar één miljard euro extra voor uit om uit te groeien tot belangrijkste producent en markt voor elektrische auto’s. Het bedrijfsleven heeft bovendien een begeleidend en vele miljarden tellend investeringsprogramma aangekondigd.’ Formule E-team 2.0 Waar het buitenland vaart maakt met investeren in elektrisch rijden, werkt de Nederlandse overheid in nauw overleg met stakeholders en het Formule E-Team hard aan het plan van aanpak ‘Elektrisch rijden in de versnelling’. Basis van het plan is Nederland uit laten groeien tot een internationale proeftuin met zo’n 15.000 tot 20.000 elektrische auto’s in 2015. Waarna in 2020 zo’n 200.000 elektrische auto’s in ons land moeten rondrijden. Het plan van aanpak bestaat uit drie hoofdlijnen. Ten eerste het benoemen van vijf à tien focusgebieden (van Amsterdam, tot Friesland, Utrecht, Rotterdam en Noord-Brabant). Daarnaast richt het plan zich op kansrijke segmenten (zoals logistiek en stedelijke distributie, collectief vervoer en bedrijfswagens). De derde hoofdlijn omvat het stimuleren en ondersteunen van de ontwikkeling van economische kansen, bijvoorbeeld op het gebied van batterijmanagement, laadtechnologie en aandrijftechnologie. Met het plan van aanpak streeft het Rijk naar een stabiel en gunstig fiscaal beleid met fiscale stimulering zoals

Henry Li (BYD): ‘Nederland moet de door ons zo gewenste pilotmarkt worden’

beschreven in de Autobrief. Verder stimuleert het Rijk onder andere een marktmodel voor laaddienstverlening, parkeerbeleid voor elektrische voertuigen evenals concessiebeleid voor elektrische openbaar vervoer. Kortom, de Rijksoverheid ontwikkelt zich tot lead customer en biedt ondersteuning in de vorm van expertise en coalitievorming. Dan het Formule E-team. Het Formule E-Team heeft sinds 2009 elektrisch rijden in Nederland aangejaagd. Er is behoefte aan om deze succesvolle formule voort te zetten met bekende stakeholders, aangevuld met vertegenwoordigers van kansrijke marktsegmenten en nieuwe kapitaalverschaffers. Momenteel wordt achter de schermen gepraat over de mogelijkheden om een Formule E-Team 2.0 mogelijk te maken. Over de exacte uitkomsten worden – zo lang de Ministerraad het niet besproken en goedgekeurd heeft – vooralsnog geen officiële mededelingen gedaan. Vanuit de verschillende marktpartijen is desalniettemijn aangegeven dat zij het Formule E-Team ook graag na de zomer zien terugkomen. Internationale vestigers Ondertussen vallen in de wandelgangen veelvuldig namen van ondernemingen die mogelijkerwijs een vestiging van een Europees (hoofd)kantoor in Nederland overwegen. Het aantrekken van dergelijke partijen vergroot de aantrekkingskracht van Nederland als internationale proeftuin. Namen als BetterPlace en Thundersky, maar ook Tesla passeren veelvuldig de revue. Het aantrekken van dergelijke internationale toppers vormt echter een langdurig en turbulent traject. Tot nu toe zijn het BYD en CT&T – dat weliswaar in zwaar weer verkeerd gezien haar financiële balans – die naar Nederland zijn gekomen.

‘Eigenlijk zijn wij in 1998 al met een kantoor naar Nederland gekomen, weliswaar voor een bredere rang aan BYDproducten’, vertelt Henry Li van BYD. ‘De afgelopen jaren zijn daar onze elektrische mobiliteitsproducten bijgekomen. De belangrijkste overwegingen voor ons om naar Nederland – en in het specifiek naar Rotterdam – te komen was logischerwijs de aanwezigheid van de beste haven van Europa. Het logistieke netwerk van Nederland als Europees voorland is mede door de Rotterdamse haven zeer efficiënt. Daarnaast kent dit land zeer weinig protectionisme en de daarbij behorende handelsrestricties. Tenslotte is het gunstige investeringsklimaat, de leefomgeving en het spreken van de Engelse taal van belang geweest bij onze keuze.’

Elektrische prikkels In de komende periode wil BYD volgens Li vanuit Nederland de introductie van deze diverse BYD-producten in Europese landen ondersteunen. ‘Misschien hebben wij daarbij wel meerdere kantoren door Europa nodig en niet één specifiek hoofdkantoor wat heel Europa bedient. Dit zal echter afhangen van de mate van business in bepaalde landen. Hoe dan ook, wij concentreren ons momenteel op de promotie van elektrische stadsbussen en elektrische voertuigen in de Europese markt. Tegelijkertijd zijn wij ons Dual Mode-systeem aan het optimaliseren zodat dit geïnstalleerd kan worden op onze toekomstige modellen personenvoertuigen. Het Dual Mode-systeem zorg dat onze auto’s kunnen rijden op >>>

HTAS sluit namens industrie pact met Zweden, Frankrijk en Duitsland Anton Wolthuis kondigde twee maanden geleden met trots aan namens HTAS en de Nederlandse automotive industrie een samenwerkingsovereenkomst gesloten te hebben met de Duitse regio Nordrhein-Westfalen. HTAS werkt al enkele jaren samen met de Duitse organisatie Network of Automotive Excellence, tezamen hebben zij het initiatief genomen voor de coöperatie tussen de twee regio’s op het gebied van elektromobiliteit. Inmiddels worden in het kader van het pact de eerste gezamenlijke innovatieprojecten opgetuigd. ‘Een tiental projecten zijn in voorbereiding’, stelt Wolthuis. ‘Deze kennen thema’s als veiligheid en inductief laden. Het zijn Nederlandse projecten die al gaande waren en waar Duitse partners zijn aangehaakt.’ Naast de al lopende projecten waar partijen uit Nordrhein-Westfalen zullen aanhaken, zijn volgens Wolthuis ook een viertal geheel nieuwe projecten in voorbereiding. ‘Allereerst gaat dit om een project waarin gewerkt wordt aan de vorming van een cluster elektrisch voertuigtechnologie. Daarnaast gaat het om drie trajecten op achtereenvolgens het domein van recycling van lithium-ionbatterijen, de elektrische powertrain en tenslotte sensibilisering om bewustwording voor deze nieuwe mobiliteitsvorm te creëren. Voor de zomer moeten alle projecten gefinancierd zijn en van start gaan.’ Bovendien is Wolthuis druk doende om met HTAS voor de Nederlandse industrie ook de al eerder aangekondigde samenwerkingsverbanden met Zweden en Frankrijk verder in te vullen. ‘Voor de samenwerking met Zweden wordt onder meer een innovatieproject tussen Philips, SAFER, SKF, Saab en Volvo opgezet. Met Frankrijk willen wij in de tweede helft van dit jaar tot zaken komen.’

Intelligente verkeersmanagementsystemen Om de toenemende drukte op de wegen beter te kunnen beheersen, ontwikkelen wij systemen die informeren, waarschuwen, adviseren en soms ook ingrijpen. Smart grid Wij ontwikkelen met energiebedrijven oplossingen om een balans te krijgen tussen decentrale energieopwekking en de veranderende energiebehoefte. Elektrische autoâ&#x20AC;&#x2122;s Binnen energieketens kijken wij met energiebedrijven naar de mogelijkheden om het elektriciteitsnet gereed te maken voor het gebruik van de elektrische auto. Technolution ontwikkelt innovatieve technologische oplossingen voor onder andere Rijkswaterstaat, Transport for London, SpitsScoren, Gemeente Rotterdam, ASML, Philips, Mr. Green, Enexis, Eneco en Stedin.

www.technolution.eu

>the right development

BOEK NU UW ADVERTENTIERUIMTE IN E-MOBILITY!

>>>

zowel de elektromotor als de benzinemotor. Een gestandaardiseerd Dual Mode-systeem kan de ‘basic’ power train in onze toekomstige auto’s worden en ook zeer geschikt zijn voor de Europese markt.’ ‘De komende paar jaar zijn kritiek voor de promotie van elektrisch vervoer en het opbouwen van onze merknaam’, besluit Li. ‘Als wij in de periode een positief en milieuvriendelijk imago op kunnen bouwen rond onze merknaam, zal dit ons

tot tevredenheid stemmen. Ik heb alle hoop dat Nederland de door ons gewenste succesvolle pilotmarkt kan worden en wij daarmee een bijdrage leveren aan de realisatie van de visie en het beleid van de Nederlandse overheid rond elektrische mobiliteit. Nederland en grote steden als Amsterdam en Rotterdam hebben een duidelijke visie en actieplannen voor elektrische voertuigen. Bovendien worden prikkels gecreerd voor de aanschaf van elektrische voertuigen. Helaas zien wij die stimulans rond het bus- en taxivervoer nog niet.

‘Stimulans om bus- en taxivervoer te elektrificeren ontbreekt helaas nog in Nederland’

Mocht het Formule E-team 2.0 na de zomer starten, dan blijft naar verluid ook Prins Maurits van Oranje als boegbeeld, dan wel ambassadeur inzetbaar

Grensoverschrijdende projecten leiden tot samenwerking met regio’s Oxford, Luik, Aachen, Malaga en Uppsala Met E-Mob en ACEMR zijn de titels van twee Europese projecten genoemd waarin Nederland participeert. Binnen E-Mob werken de regio’s Uppsala, Malaga, Oxford, Malapolska en Noord-Brabant aan een gemeenschappelijke strategie en beleidsaanbevelingen om de marktintroductie van elektrische voertuigen te versnellen. Binnen het project Automotive Cluster Euregio Maas Rhine (ACEMR) ondersteunen de automotive clusterorganisaties in de regio’s Aachen, Luik, Belgisch Limburg en Zuidoost-Nederland de in de regio aanwezige automotive industrie. ‘Het ACEMR-project loopt tot en met 2012’, vertelt projectleider Erik Duijsens. ‘Het doel is de automotive clusters in Duitsland, Zuid-Nederland, Vlaanderen en Wallonië beter te laten samenwerken. Dit gaat veel verder dan koffie drinken, die tijd ligt achter ons. In de praktijk moeten uit ACEMR grensoverschrijdende innovatieprojecten voortkomen. In die projecten zullen zowel de industrie als kennisinstellingen gezamenlijk innoveren. Gedurende ACEMR is duidelijk geworden dat de potentie en de behoefte aanwezig is. Wij denken mo-

menteel aan projecten rond thema’s als energieopslag en nieuwe materialen.’ Volgens Duijsens ligt juist bij het grensoverschrijdende aspect de kans, maar tegelijkertijd de moeilijkheid. ‘Je kunt bedrijven niet dwingen samen te werken. Wij kunnen het echter wel faciliteren. Momenteel wordt gekeken naar de mogelijkheid om zowel industrie als kennisinstellingen financieel te prikkelen om tot samenwerking te komen. Grensoverschrijdende innovatiegelden zijn in onze optiek van groot belang.’ E-Mob Het E-Mob project, een Interreg 4C project van de Europese Commissie, verbindt op haar beurt een aantal Europese regio’s met als doel kennis te delen en nieuwe kennis te ontwikkelen op het domein elektrisch rijden. De centrale vraag is hoe van pilots naar daadwerkelijke marktintroductie te komen. ‘Via het project willen wij de verschillende overheidsinstellingen aanbevelingen doen waarmee zij de introductie en implementatie van elektrisch rijden kunnen bespoedigen’, vertelt projectleider Wendy Persoon van de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij. ‘In 2010 hebben

wij in kaart gebracht wat in de verschillende regio’s bekend en aanwezig is en wat mist. Opvallend was het verschil in aanpak. Malaga laat zich leiden door Europese regelgeving en gaat te werk via een trial-and-error-aanpak. Nederland en Engeland kennen een doordachte lange termijnvisie. Echter, om welke van de drie regio’s het ook gaat ze hebben allen dezelfde problematiek in de vorm van files en luchtkwaliteit.’ ‘Binnen het project heeft elke regio een business case ontwikkeld’, vervolgt Persoon. ‘De case die Noord-Brabant inbrengt is haar aanpak die gericht is op crosssectorale stimulering van elektrisch rijden, gekoppeld aan business development in de industrie. Met die kennis moeten zij een internationale voorsprong verkrijgen die ze vervolgens kunnen vermarkten. En in Malaga is bijvoorbeeld een business case uitgewerkt om op de lange kuststrook in Andalusië toeristen met elektrisch vervoer te laten reizen.’ Eind september loopt E-Mob teneinde. Het eindresultaat komt volgens Persoon dan ook in zicht: ‘Als concrete deliverable worden in de komende maanden de verschillende cases gepitched en op video vastgelegd. Bovendien zullen de projectpartners beleidsaanbevelingen doen.’

Tim Coronel over zijn Dakar-uitdaging:

‘Elektrische buggy gaat de strijd met de elementen der natuur winnen’ AllGreenVehicles, Aalberts Industries, Wubbo Ockels met studenten van de Technische Universiteit Delft en DSM zijn de vier voornaamste partijen die Tim Coronel bijstaan in zijn uitdaging om met een elektrische buggy deel te nemen aan Dakar 2012. ‘Ik wil de wereld laten zien wat de eindeloze mogelijkheden zijn van elektrische mobiliteit’, stelt ‘de snelste man van Nederland’ Tim Coronel. De woestijnrally Dakar wordt in 2012 voor de vierde keer in het Zuid-Amerikaanse continent gereden met Argentinië, Chili en Peru als gastlanden. Startplaats is het Argentijnse Mar del Plata, vierhonderd kilometer ten zuidwesten van Buenos Aires. Vervolgens wordt Chili aangedaan en is de finish in de Peruaanse hoofdstad Lima. De uitdaging voor Tim Coronel? In zestien dagen de zestienduizend kilometer rijden met een elektrische buggy. Het is een jaarkilometrage waarmee momenteel veelal de elektrische leaseauto’s in de markt gezet worden. Doorzettingsvermogen Dat Tim Coronel uitdagingen aan kan heeft hij bewezen. Enkele jaren geleden verruilde Coronel voor het eerst gedurende zestien dagen het asfalt van de racecircuits voor de woestijnzanden. Het enthousiasme voor Dakar ontstond in het jaar 2006. ‘Ik besloot toen om samen met mijn vriendin Gaby Uljee deel te nemen aan deze rally der rally’s’, blikt Coronel terug. ‘In dat jaar eindigde ik 46e in het

overall-klassement en behaalde ik de tweede plaats bij de nieuwkomers.’ In het jaar 2008 werd door terreurdreigingen Dakar niet verreden. In het volgende jaar – waarin Afrika voor het eerst voor Zuid-Amerika verruilt werd – nam Tim met zijn broer Tom deel aan Dakar. De tweeling trok veel bekijks en reed een solide Dakar met een elfde plaats tijdens een zware etappe als hoogtepunt. ‘De Dakar van 2010 was echter de grootste uitdaging uit mijn racecarrière’, vervolgt Coronel. ‘Ik besloot om met een McRae 4x2 Buggy solo de hoge duinen in Argentinië en Chili te bedwingen.’ Op doorzettingsvermogen en karakter wist Coronel de finish te halen en de eerste prijs in zijn klasse te winnen. ‘Ik was de eerste die solo op vier wielen de rally uitreed. Het was voor mij een overwinning op alle vlakken en het bewijs aan alle criticasters dat deze ‘asfalthomo’ kan racen in de woesternij’, grapt Coronel. ‘Tijdens een Dakar moet elke factor namelijk zestien dagen lang kloppen. Het is een strijd met de elementen der natuur. De magie van Daker is dan ook onbeschrijflijk.’

Het elektrische idee Tijdens het drinken van een biertje met Juan Carlos Sanchez van het elektrische mobiliteitscentrum Elvolution kwam Coronel op het idee om voor Dakar 2012 zijn buggy te elektrificeren. ‘Juan vertelde mij dat hij vermoedde dat het technologisch haalbaar was. Hij bracht mij in contact met Egbert Wissink van het Friese Novolectric. Vervolgens ben ik de mogelijkheden gaan bekijken om met een Nederlandse consortium van ondernemers deze elektrische uitdaging aan te gaan. De BV Nederland heeft namelijk de technologie en competenties om de juiste componenten te leveren voor de elektrische buggy.’ Na in contact te zijn gekomen met Egbert Wissink, kwam Coronel ook al snel in Oosterhout terug bij AllGreenVehicles. ‘Daar had ik direct een klik met Martijn Noordam’, vertelt Coronel. ‘AllGreenVehicles is inmiddels naast Aalberts Industrie dat de buggy gaat bouwen een van de belangrijkste partijen in het consortium. Martijn Noordam zei direct tegen mij, Tim deze uitdaging gaan

OP ZOEK NAAR... we aan. Inmiddels is AllGreenVehicles wij een aardig eind met de selectie van het accupakket en de aandrijflijn. Deze laatste krijgt tijdens de rally het meest op zijn spreekwoordelijke kloten.’ Niet alleen met het accupakket en de aandrijflijn worden inmiddels forse vorderingen gemaakt. Aan de Technische Universiteit Delft werkt een team van tien studenten onder Wubbo Ockels aan een aantal technologische uitdagingen. Coronel: ‘Wubbo Ockels was direct over de streep toen hij van mijn wilde plannen hoorde. Inmiddels is een team van tien studenten in een project bezig om de totale energiebehoefte uit te rekenen, de auto zo licht mogelijk te maken en de CW-waarde van de buggy – de mate van luchtweerstand – aan het bepalen. Daarbij zijn inmiddels zeer veel testen uitgevoerd.’ Naast de genoemde partijen heeft Coronel DSM benaderd om het bodywerk van de buggy van kevlar te maken. ‘Ten opzichte van de huidige body betekent dit een winst van

tenminste zeven kilo. Het gewicht is namelijk een belangrijk issue tijdens de rally. In totaal zal ik zo’n 540 kilo aan lithium-ionbatterijen mee moeten nemen. Door op tal van andere plaatsen gewichtsreducties te realiseren, denken wij slechts zo’n vijftig tot honderd kilo zwaarder te zijn dan de kart waar ik eerder mee in Dakar gereden heb.’ De ‘traditionele’ 2011 versie waarmee Coronel in februari de Dakar reed, is inmiddels nagenoeg omgebouwd tot een elektrische variant. ‘In komende periode willen wij deze volledig aftesten in Marokko en dan kunnen wij echt vaststellen hoe ver wij zijn met deze uitdaging.’ In de komende maanden volgt E-Mobility Tim Coronel en zijn team in de race naar Dakar op de voet. Half november zal Coronel’ zijn elektrische buggy op de boot zetten naar ZuidAmerika. Via dit magazine en twitter kunt u van de laatste ontwikkelingen op de hoogte blijven. Wilt u zich aansluiten bij het collectief van Coronel, mail naar info@emobilitymagazine.nl of surf naar www.timcoronel.nl

‘Ik ben op zoek naar alle marktpartijen die de Dakar zien als wereldwijd platform om hun competenties tentoon te spreiden’, vertelt Tim Coronel over zijn uitdaging. ‘Onze elektrische deelname aan Dakar zal namelijk de aandacht van alle landen trekken waar de race uitgezonden worden, zo’n tweehonderd in totaal. Ik wil de wereld laten zien waartoe elektrische mobiliteit in staat is. Om de begroting sluitend te krijgen hebben wij nog ruim één miljoen euro nodig. Qua technologie zijn wij nog op zoek naar groenen technologiebedrijven waaronder onder meer een zonne-energiebedrijf dat in staat is de benodigde zonnetechnologie en -modules te leveren.’

Cross-over onmisbaar voor elektrisch rijden BOM maakt cross-over mogelijk tussen automotive, hightech en grid In tien experimentele projecten doen bedrijven, kennisinstellingen en overheden ervaring op met elektrisch rijden. Deze business case heeft geleid tot werkgelegenheid voor 100 kenniswerkers. Het samenbrengen van partijen in doelgerichte clusters is het werk van de BOM dat leidt tot de versnelling waar elektrisch rijden en smart grid naar op zoek is.

Meer informatie: N.V. Brabantse Ontwikkelings Maatschappij Goirleseweg 15 Postbus 3240, 5003 DE Tilburg

Programmaâ&#x20AC;&#x2122;s van BOM sluiten aan bij landelijke en provinciale doelstellingen om innovatie in Brabant en Zuid-Nederland als geheel krachtig te stimuleren.

T (088) 83 111 20 F (088) 83 111 21 E bom@bom.nl I www.bom.nl

Projectpartners:

!UTOMOTIVE

YOUR RIDE is OUR DRIVE

CARROSSERIE

Innosys + _ Delft BV

AKKERMANS

OPGERICHT 1811

www.ontwikkelingeninnovatie.com

Kristiaan Winge van Sycada.Green:

‘Batterijmonitoring- en controlesysteem als Europese standaard profileren’

Onder de titel ‘360˚EVT eVehicle Batterij Monitoring en Controle Systeem’ werkt een bedrijvencluster geleid door Sycada – en verder bestaande uit The New Motion, RDM Automotive en ZEM – aan de ontwikkeling van een batterijmonitoringsysteem en gebruikersapplicaties ter versnelling van de introductie van de elektrische auto. Het project wordt uitgevoerd binnen het nationale innovatieprogramma High Tech Automotive Systems in de projectlijn Electric Vehicle Technology. ‘De eindapplicatie willen wij als Europese standaard in de markt zetten’, stelt Kristiaan Winge, algemeen directeur van Sycada.

In 2009 dong telematica en mobiele datatechnologiespecialist Sycada in Engeland mee naar een belangrijke tender. De nationale overheid schreef daar een tender uit voor de levering van de volledige communicatie-infrastructuur voor een proef met tweehonderd elektrische voertuigen.

OP ZOEK NAAR... Kristian Winge: ‘Met het batterijmonitoringen controlesysteem beschikken wij over een zeer interessant platform om elektrisch rijden te faciliteren. De Nederlandse markt moet het in eerste instantie hebben van grote bedrijven die elektrische voertuigen als poolauto’s aanschaffen en gebruiken als deel van een groen wagenparkbeleid. Wij zullen voor deze bedrijven een extra module aan ons systeem toevoegen waarmee die voertuigen eenvoudig gereserveerd kunnen worden door medewerkers. Wij zijn op zoek naar ondernemingen die het nut van een dergelijke applicatie inzien en daar aan mee willen werken.’

‘Het ging hierbij om de levering van een proefsysteem dat de prestaties van de voertuigen en het rij- en laadgedrag van de gebruiker moest registreren en analyseren’, vertelt Winge. ‘Wij hebben hiertoe een datalogger geleverd die verschillende data verzamelt. Samen met drie Engelse universiteiten hebben wij een jaar datamateriaal geanalyseerd. Daarbij kwamen interessante zaken naar voren zoals de impact van de wintermaanden op de actieradius, maar ook hoe mensen rijden met dit type voertuigen. Dit rijgedrag leverde in de extreemste gevallen zelfs een verschil qua actieradius op van vijfentwintig tot dertig procent. Bovendien kwam de problematiek van de range anxiety kristalhelder naar voren.’ Batterijscorekaart De belangrijkste vindingen uit het Engelse project vormden volgens Winge de basis voor het huidige HTAS-project. ‘Op de eerste plaats proberen wij met het 360˚EVT-project de range anxiety bij gebruikers te verlagen door deze realtime inzicht te geven in de positie en beschikbaarheid van laadpalen en routes te plannen op basis van de feitelijke oplaadstatus van de batterij. Voor dit soort slimme zaken hebben wij in het project een webportal en een smartphone-applicatie ontwikkeld. Om meer inzicht te creëren in de conditie van de batterij, hebben wij daarnaast binnen het project een batterijscorekaart ontwikkeld. Daarmee proberen wij uitspraak te doen over de fysieke gesteldheid van de batterij. Dit maakt het werk voor de leasemaatschappijen in het kader van de restwaarde van het batterijpakket eenvoudiger. Zij moeten immers

de elektrische voertuigen financieren. Op basis van de batterijscorekaart kan bovendien persoonlijke feedback gegeven worden aan de gebruiker. Met een ‘goed’ rij- en laadgedrag kan de levensduur van de batterij verlengd en zo ook de restwaarde verhoogd worden.’ Winge verwacht dat het bedrijvencluster in het derde kwartaal van dit jaar het project definitief afrondt. ‘Wij bevinden ons in de fase van de bètarelease van het systeem en staan op het punt om een productierelease te maken. Vanuit binnen- en buitenland is er nu al animo voor het product. Niet alleen in Nederland, maar ook in landen als Engeland en Australië wordt al met het systeem gereden. Als het HTAS-project afgerond is, zullen hier ongetwijfeld nieuwe ontwikkelingen uit voortvloeien die wij weer op zullen pakken.’ Groeilanden ‘Uit het project vloeit bovendien nu al business voort’, vervolgt Winge. ‘Inmiddels rijden wereldwijd vierhonderd elektrische voertuigen met ons batterijmonitoringen controlesysteem rond. Daarbij zijn wij in ieder geval marktleider in Nederland en is het doel om Europees marktleider te worden. Ons batterijmonitoringen controlesysteem willen wij daartoe als standaard in de markt zetten en profileren. Om dit mogelijk te maken werken wij aan de opzet van een EV Competence Center waar alle technologische ontwikkelingen gaan plaatsvinden en van waaruit de Europese markt wordt bediend. Al het intellectueel capital wordt zo vanuit Nederland geproductized en gecommercialiseerd.’

Lode Messemaker, intern projectleider proeftuin Eneco-Stedin-Rotterdam:

‘Succes proeftuin niet bepaald door populariteit van elektrisch vervoer’ Netbeheerder Stedin, energiebedrijf Eneco en de gemeente Rotterdam doen gezamenlijk in sneltreinvaart ervaring op met elektrisch rijden. Het kleurrijke consortium schaft momenteel vijfenzeventig elektrische en plugin-hybride voertuigen aan in het kader van het Proeftuinenprogramma van de Rijksoverheid. ‘Het succes van onze proeftuin wordt niet bepaald door het al dan niet van toegevoegde waarde zijn van elektrisch vervoer, maar door de mate waarin wij slagen de onderzoeksvragen te beantwoorden’, stelt projectleider Lode Messemaker van de gemeente Rotterdam. Sinds enkele maanden rijden in Rotterdam de eerste aangeschafte elektrische voertuigen rond. Deze worden ingezet als poolauto’s voor eigen medewerkers, voor installatie- en servicemonteurs bij Eneco/Stedin en als servicewagens bij gemeentewerken Rotterdam en Roteb. ‘Zo willen wij praktijkervaring opdoen met verschillende merken en modellen, zowel in gebruik en beheer als in onderhoud’, vertelt Messemaker. Gebruikersacceptatie In opdracht van het consortium monitort TNO onder meer gebruikerservaringen, milieuaspecten, veiligheid, kosten en mobiliteitsgedrag rond de vijfenzeventig voertuigen. Daarbij wordt ook praktijkervaring opgedaan met een klantenidentificatie- en betalingssysteem voor de oplaadpalen van Eneco, de NRGSPOTS. Messemaker: ‘Via het project willen wij verder inzicht krijgen in de energieuitwisseling tussen elektrische voertuigen met het elektriciteitsnetwerk en het laadgedrag en de levensduur van de accu’s in de auto’s.’ Net als veel andere gemeenten is Rotterdam volgens Messemaker om twee hoofdredenen actief op het domein van elektrisch rijden. Enerzijds wil de gemeente met duurzame mobiliteit de CO2-uitstoot terugdringen en anderzijds

OP ZOEK NAAR... Lode Messemaker is als projectleider van de Rotterdamse ‘pooltuin’ op zoek naar de ideale elektrische auto. Messemaker grapt: ‘De eerste fabrikant die een voertuig kan leveren met een actieradius van vijfhonderd kilometer dat in tien minuten op kan laden, mag zich direct melden.’

wil de havenstad de lokale luchtkwaliteit verbeteren en de geluidsoverlast verminderen. ‘Voor de gemeente is duurzame mobiliteit een van de speerpunten om die doelen te bereiken’, stelt Messemaker. ‘Daarbij vinden wij het belangrijk deze uitdaging samen met marktpartijen aan te gaan en met hen naar oplossingen te zoeken. Wij willen verder niet alleen de antwoorden op veel vragen rond elektrisch vervoer beantwoorden, maar deze ook delen met andere partijen en regio’s.’ Nuchterheid Eind december wil het consortium van Rotterdam, Stedin en Eneco alle vijfenzeventig beoogde voertuigen op de weg hebben. ‘Helaas horen wij nu al geluiden van fabrikanten dat voertuigen mogelijk pas in januari uitgeleverd worden’, licht Messemaker toe. ‘Desalniettemin worden er steeds meer voertuigen uitgeleverd. Inmiddels rijdt ongeveer de helft van het gewenste aantal auto’s rond. Eneco en Stedin maken met name gebruik van AGV Connects. Als gemeente zetten wij een bredere mix in om ook de verschillen tussen de typen voertuigen te kunnen ontdekken, zoals plug-in hybrides, batterij elektrische voertuigen en voertuigen range extenders. Het belangrijkste onderdeel hierbij – de monitoring door TNO – is nagenoeg volledig

uitgewerkt. In het plan staat zeer gedetailleerd omschreven wat de onderzoeksdoelen en bijbehorende subvragen zijn. De monitoring biedt ons consortium de kans om daadwerkelijk te ervaren of elektrisch vervoer dat brengt wat het belooft. Wij zitten er met een echte Rotterdamse nuchterheid in. Niet lullen, maar doen en heel nauwgezet en objectief monitoren wat wel en wat niet werkt.’ Voor Messemaker en zijn consortium is de proeftuin een succes als op alle onderzoeksvragen een antwoord naar voren komt. ‘Het succes van dit project wordt dus niet bepaald door de populariteit van elektrisch vervoer. Met het oog op de toekomst is er naast de proeftuin voor Rotterdam overigens nog een zeer belangrijk issue: de grotere uitrol van laadinfrastructuur. Amsterdam heeft bijvoorbeeld de keuze gemaakt om veel laadpalen preventief te plaatsen. Wij kiezen er echter voor om, afgezien van enkele strategische plekken, pas extra laadpalen te plaatsen als het aantal voertuigen toeneemt. Als grote steden werken we goed samen en leren we van elkaars ervaringen. Dat voorkomt dat we allemaal afzonderlijk het wiel opnieuw gaan uitvinden. Het is een gigantische uitdaging om de impact van de laadinfrastructuur op de openbare ruimte te minimaliseren. Samenwerking en zorgvuldigheid is op zijn plaats.’

Heliox en AGV werken aan integratie elektronica:

‘Alle elektrische auto’s kennen in de toekomst één compact stuk vermogenselektronica’ Electrical Charging Inverter Device, afgekort tot EL CID. Het is de titel van een van de negen experimenteerprojecten die plaatsvindt in het kader van de Brabantse stimuleringsregeling ‘Elektrisch Rijden en slimme decentrale netwerken’. Binnen het project wordt een systeem ontwikkeld waarin het opladen van accu´s en het aandrijven van de motoren in één compact stuk vermogenselektronica wordt gecombineerd. ‘Eind dit jaar moet als eindresultaat een demonstrator beschikbaar zijn’, vertellen Mark Smidt en Rudi Jonkman, de directeuren van projectleider Heliox. ‘Nederland bevindt zich in een ‘rat race’ met de landen om ons heen’, vervolgt Jonkman. ‘In die wedstrijd zijn diverse kansen voor Nederlandse bedrijven aanwezig. Door slimme samenwerkingsverbanden aan te gaan kunnen op sommige vlakken voorhoedespelers ontstaan. Om tot die consortia te komen zijn subsidies een belangrijk smeermiddel.’ ‘In het geval van EL CID is dat ook het geval’, vult Smidt aan. ‘Het is echter belangrijk om niet te vergeten dat subsidie slechts een deel van de totale investeringen bedraagt. Bedrijven tasten zelf ook diep in de buidel.’ Demonstrator Heliox, specialist in vermogenselectronica, heeft voor het EL CID-project de handen ineen geslagen met AllGreenVehicles en Spierings Kranen. Heliox wil samen met AllGreenVehicles het laadelement en de inverter in de auto integreren tot één component. ‘Dit is nog nergens vertoond’, stelt Jonkman. ‘Naar het schijnt zijn wel enkele andere internationale bedrijven er weliswaar ook mee bezig.’ ‘De drijfveren om alles te integreren in één compact stuk vermogenselektronica zijn divers: van een hogere betrouwbaarheid tot een langere levensduur en lagere kosten. Door de elektrificering van de auto wordt een groot aantal losse ‘brokken’ elektronica in voertuigen verwerkt. Al deze componenten wil je bij elkaar brengen in één metalen vermogenskast die met vloeistof gekoeld wordt.’

De twee Heliox-ondernemers zijn duidelijk over hun ambities: zij zijn pas tevreden als het EL CID-project tot het gewenste eindproduct leidt. ‘Als tussenstap is de concrete deliverable van het project een demonstrator’, vertelt Smidt. ‘Het project is echter pas een succes als er een vervolg komt. De demonstrator is de start en halverwege 2012 moet het eindproduct – de electrical charging inverter device – klaar zijn voor marktintroductie. Vervolgens willen wij tenminste enkele duizenden exemplaren gaan afzetten van het eerste type. Spierings Kranen is bij EL CID betrokken omdat zij interesse hebben de technologie ook toe te gaan passen in hun elektrische mobiele kraan.’ Nichemarkten Waar veel van de huidige elektrische voertuigen nog allemaal losse elektronicacomponenten bevatten, voorspellen Jonkman en Smidt een ommekeer. ‘Vroeg of laat kennen alle elektrische auto’s één compact stuk vermogenselektronica. De grotere autofabrikanten zullen dit naar analogie zelf ontwikkelen. Wij richten ons op nichemarkten zoals bedrijfswagens en bouwvoertuigen. Deze kleinere markten genieten immers minder aandacht van de grote automerken.’ Grootste uitdaging in het project is volgens Smidt het realiseren van een zo klein, licht en goedkoop mogelijk device. ‘Daarnaast is netscheiding een nieuw fenomeen in de automotive wereld. Auto’s hebben in tegenstelling tot bij-

voorbeeld televisies nooit aan het elektriciteitsnet gehangen. Netscheiding is an sich niet heel ingewikkeld, maar kent wel veel regels en standaarden. Je moet immers niet vergeten dat de vermogenselektronica zich in een relatief vijandige omgeving bevindt met hoge temperaturen en natte omstandigheden. Om al deze zaken het hoofd te bieden werken wij ook samen met de Technische Universiteit Eindhoven.’

OP ZOEK NAAR... Rudi Jonkman en Mark Smidt zijn zeer content met het huidige consortium waarmee zij de electrical charging inverter device ontwikkelen. Op zoek naar nieuwe partners zijn zij dan vooralsnog ook niet. ‘Waar wij wel behoefte aan hebben, zijn partijen die het lef hebben dit soort ontwikkelingen in toekomst in hun voertuig te zetten.’

‘Elke dag worden nieuwe locaties toegevoegd’

NAVTEQ pakt door met registratie oplaadpunten Digital Mapping Operations (DMO) vehicles. Het zijn misschien wel de met de meeste mystiek omgeven voertuigen in het Nederlandse verkeer. Iedereen komt soms een DMO-voertuig tegen, maar herkent dit niet als zodanig. Vanuit Veldhoven gaan deze NAVTEQ-voertuigen iedere dag de weg op. De met speciale camera’s en apparatuur uitgeruste auto’s verzamelen gegevens voor de database die weer dient als basis voor de digitale kaarten in navigatiesystemen. NAVTEQ werkt vanuit het Europese hoofdkantoor in Veldhoven aan digitale kaart-, verkeers- en locatiegegevens voor navigatieplatformen. Een groot aantal Europese autofabrikanten gebruikt de kaartgegevens van het bedrijf. Sindskort voegt NAVTEQ ook laadpunten voor elektrische voertuigen toe aan haar database. Inmiddels biedt het bedrijf zelfs een overzicht van meer dan vijfduizend gecontroleerde Europese oplaadpunten. ‘Elke dag worden hier nog nieuwe punten aan toegevoegd’, vertelt Pieter Feijen, DMO Manager Benelux bij NAVTEQ. ‘Er is nu onder andere informatie beschikbaar over particuliere toegang, aansluitings- of voedingtypen, het aantal aansluitingen, openingstijden en betaalmethoden.’ Mutaties ‘Dagelijks rijden in Nederland diverse auto’s rond die onder meer registreren waar de ev-oplaadpunten te vinden zijn, maar ook waar aanpassingen in het wegennet gedaan worden’, vervolgt Feijen. ‘Het doorvoeren van mutaties is immers van groot belang voor de eindgebruiker. Gelukkig onderschrijven overheidsinstellingen meer en meer het belang van samenwerking. Het werkt in dit geval twee kanten op, als wij vooraf geïnformeerd worden over een verandering in het wegennet of de installatie van een laadpunt kunnen wij dit logischerwijs sneller doorvoeren. Waar wij veel waarde hechten aan het zo snel mogelijk doorvoeren van mutaties, is het voor overheden belangrijk om controle te hebben over het verkeersmanagement. Dit wordt met ons kaartmateriaal mogelijk gemaakt.

‘Wereldwijd hebben wij 1.100 geografische analisten in dienst die strategisch over de wereld zijn verdeeld’, aldus Feijen. ‘Zij rijden over de wegen en verifiëren en verwerken indien nodig nieuwe informatie in onze database. Tot vandaag de dag hebben wij ruim 32 miljoen kilometer rijweg opgenomen.’ NAVTEQ’s veldteams worden geholpen door de geïntegreerde geavanceerde randapparatuur in hun voertuigen zoals videotechnologie, high tech tablets en tablet pens, gyroscopen

en andere sensoren. Feijen: ‘Al deze apparatuur stelt ons in staat materiaal bij het verzamelen te verifiëren. In het perspectief van de elektrische auto is juistheid van gegevens natuurlijk van essentieel belang. Als een navigatieapparaat een automobilist naar een laadpaal stuurt die niet blijkt te bestaan is dit een groot probleem. Kortom, het belang van kloppende data neemt in de toekomst alleen maar toe, evenals het aantal functionaliteiten.’

E-mobility is eigenlijk i-mobility

De auto van de toekomst rijdt elektrisch. Als je, zoals ik, de kans krijgt om te proeven wat het is om in zo´n auto te rijden, dan ben je al snel overtuigd van de potentie die elektrisch vervoer biedt. Of het nu gaat om een sportauto of een handige auto voor in de stad, elektrische auto´s zijn één brok innovatie. En wie innovatie zegt, zegt ICT. Zeventig procent van alle innovaties is immers gebaseerd op ICT en bij de elektrische auto is het niet anders. Je zou in plaats van e-mobility eigenlijk ook kunnen spreken van i-mobility. Zonder ICT is de grootschalige introductie van elektrische auto’s namelijk een illusie. Het lijkt allemaal vanzelfsprekend, maar als je er goed over nadenkt is het dat natuurlijk niet. Het succes van elektrisch rijden staat of valt bijvoorbeeld met de kwaliteit van de accu’s. ICT is nodig om de batterijen optimaal te benutten. En op dat terrein wordt opzienbarende progressie geboekt. Zeker zo belangrijk is de ontwikkeling van een geavanceerde oplaadinfrastructuur. Staat de auto thuis ’s nachts in de garage dan is een stopcontact verzekerd. Woon je acht hoog in een flat, dan komt er al meer bij kijken. De plek bij het oplaadpunt voor de deur moet gereserveerd kunnen worden en, niet onbelangrijk, de geleverde stroom moet afgerekend kunnen worden. Hetzelfde geldt als je onderweg bent. Rijd je elektrisch, dan wil je verzekerd zijn van stroom en exact weten hoeveel de actieradius nog is. Waar je ook naartoe gaat. Gelukkig geeft de routeplanner straks exact aan waar de (snel) laadpunten te vinden zijn en kan vanuit de auto of straks door de auto zelf een reservering worden gemaakt. Het klinkt eenvoudig, maar hiervoor zijn niet alleen complexe ICT-systemen nodig, maar ook standaarden opdat iedere auto met elk systeem kan communiceren. De economische belangen zijn groot. Als er in 2020 ongeveer 200.000 elektrische auto’s rondrijden in Nederland, dan zullen die iedere week minimaal 400.000 oplaadbeurten nodig hebben. Dat zijn ruim twintig miljoen

oplaadbeurten per jaar. In het geval de helft daarvan thuis plaatsvindt, leidt dat tot een markt van tien miljoen oplaadbeurten aan de openbare oplaadinfrastructuur per jaar. Bij een verder toenemend aandeel elektrische auto’s zal deze markt op termijn nog verder groeien. Zoals gezegd, zonder ICT geen elektrisch vervoer en geen intelligente laadinfrastructuur. Het is dan ook niet meer dan logisch dat de Nederlandse ICT-sector nauw betrokken wordt bij de diverse facetten van elektrisch rijden. Nederland loopt voorop in de ontwikkeling van het marktmodel voor de oplaadinfrastructuur, maar tot nu toe is de ICT-branche daarbij nog onvoldoende aangesloten. Dat is jammer, omdat de ICT-branche precompetitief veel kennis en ervaring kan inbrengen bij de uitwerking van het marktmodel. Nederlandse ICT-bedrijven investeren momenteel flink in de ontwikkeling van systemen voor elektrisch vervoer. Internationaal opererende ICT-bedrijven hebben inmiddels wereldwijd ervaring opgedaan met elektrisch rijden. Daar kunnen we in Nederland met elkaar van profiteren. Als we de handen ineen slaan, zijn er zelfs goede mogelijkheden om onze kennis ook in het buitenland te gelde te maken. Succes op termijn is overigens alleen te realiseren als we in Europees verband sluitende afspraken maken. Onze elektrische auto willen we immers niet bij de grens parkeren. Vanuit het Formule E-team werken we als ICT~Office graag mee aan duurzame mobiliteit en dus het succes maken van elektrisch rijden. Schonere lucht, het terugdringen van de CO2-uitstoot, een betere omgang met het milieu en reductie van het gebruik van fossiele brandstoffen zijn ieder voor zich al reden om ons voor in te spannen. Als we goed samenwerken kunnen we echt accelereren, zonder herrie te maken. Kenmerkend voor de elektrische auto. Sylvia Roelofs, algemeen directeur ICT~Office en lid Formule E-team

21 39

Organisator Gerben Bierbooms over derde editie ecomobiel:

‘De markt is klaar voor duurzame mobiliteit en levert in september het fysieke bewijs’ Een paviljoen met Belgische bedrijven actief in elektrische mobiliteit, een groot aantal ‘groen gas’-bedrijven, een optie van e-Wolf op een imposante stand voor deze Duitse elektrische twee- en vierwielerfabrikant en stands van alle grote automerken. Met nog drie maanden te gaan, kunnen het programma en de exposantenlijst van ecomobiel 2011 met recht al als ‘groots’ bestempeld worden.

Elektrische auto FAAM winnaar ecomobiel Bedrijfswagen Rally Op 27 en 28 september zal Ahoy Rotterdam decor zijn van de derde editie van de vakbeurs voor duurzame mobiliteit. Momenteel worden de laatste van de beschikbare tienduizend vierkante meter beursruimte volgeboekt. ‘Nu de beursruimte weer nagenoeg volgeboekt is, kunnen wij met recht zeggen dat ecomobiel ook dit jaar een afspiegeling is van wat de markt bezighoudt’, vertelt Gerbens Bierbooms, die samen met Huub Sparnaay hoofdverantwoordelijk is voor de organisatie van ecomobiel. ‘Natuurlijk vormt elektrische mobiliteit een belangrijk gedeelte van onze beurs. Ook andere duurzame alternatieven zijn echter dit jaar in grote getale aanwezig, van groen gas tot aardgas en waterstof. Zo overweegt Fiat te exposeren met een volledig arsenaal van voertuigen die op CNG, oftewel aardgas, rijden. Van een kleine personenauto tot en met bedrijfsmodellen. Verder besteden wij veel aandacht aan gedragsverandering, ict-oplossingen en focussen daadwerkelijk op mobiliteitsmanagement.’ België en Duitsland ‘De uitgebreide range van ecomobiel-exposanten toont aan dat de markt duidelijk op zoek is naar oplossingen voor schonere en zuinigere mobiliteit’, vervolgt Bierbooms. ‘Elektrisch rijden geniet daarbij bijvoorbeeld de voorkeur van overheid die middels het Formule E-team zowel een lange als korte termijnvisie heeft neergelegd. Ook andere alternatieven zijn in opkomst. De titel van deze derde editie is niet voor niets ‘Stop thinking, start acting’. Overheden, bedrijfsleven en ook consumenten beginnen duurzame mobiliteit te omarmen. Anderzijds begint de markt ook kritischer te worden, denk bijvoorbeeld maar aan het stoppen van subsidie voor particulieren door Amsterdam en ProRail dat alle projecten op dit dossier stil heeft gelegd. Voor de aanbieders van de verschillende mobiliteitsvormen is het daarom zaak om op te schalen. Het is tijd om de markt te bedienen daar waar duurzame mobiliteit toepasbaar en inzetbaar is. Dat alle grote importeurs van de bekendste merken aanwezig zijn – van Opel tot Toyota, Peugeot, Renault en Citroën – geeft aan dat zij de urgentie onderschrijven. De markt is klaar voor duurzame voertuigen en levert in september tijdens ecomobiel het fysieke bewijs.’ Zoals eerder al aangekondigd heeft ecomobiel de ambitie om uit te groeien tot een internationaal evenement. De

eerste stappen daartoe worden met de komende editie van de beurs al gezet. Bierbooms: ‘In Ahoy zal onder meer een Belgisch paviljoen gerealiseerd worden waar een tiental Belgische bedrijven – van een laadpaalfabrikant tot een navigatiebedrijf en een leverancier van mobiliteitsproducten op basis van zonne-energie – acte de presence zal geven. Wij zetten daarmee onze eerste ‘buitenlandse’ stappen. Naast de Belgische deelnemers zijn wij zeer trots op de mogelijke komst van e-Wolf. Deze Duitse fabrikant van elektrische scooters, personen-, bedrijfs- en sportwagens wil zich naar alle waarschijnlijkheid presenteren via een stand van maarliefst driehonderd vierkante meter.’ Dome ecombiel draait volgens Bierbooms overigens om meer dan het tonen van auto’s, bedrijfswagens, scooters en vaartuigen. ‘Voor een succesvolle grootschalige introductie van duurzame mobiliteit zijn gedragsverandering en de bijbehorende juiste keuzes nodig. Het vergt daadwerkelijk een change of mind van de gebruiker. Om die te bewerkstelligen tonen wij ook welke mogelijkheden werkgevers hebben om hun werknemers slimmer en daarmee duurzamer te laten reizen.’ In plaats van een groot algemeen congres te organiseren, heeft ecomobiel dit jaar gekozen voor een dome waar tien tot vijftien inhoudelijke discussies plaatsvinden rond een breed scala aan onderwerpen. Bierbooms: ‘In het dome kunnen honderd tot honderdvijftig mensen per debat deelnemen. De onderwerpen zullen uiteenlopen van zaken als de toekomst van het openbaar vervoer, tot de benodigde laadinfrastructuur voor elektrische voertuigen en de kansen die groen gas biedt. Kortom, zij zullen bijdrage aan de duurzame mobiliteitstransitie.’ E-Mobility vervaardigt in samenwerking met ecomobiel een special over deze duurzame mobiliteitsbeurs. De special maakt onderdeel uit van de septembereditie van E-Mobility. Voor standhouders van ecomobiel zijn er aantrekkelijke kortingen als zij in deze uitgave te adverteren. In verband met de verspreiding tijdens ecomobiel zal de oplage van E-Mobility bovendien eenmalig verhoogd worden van 5.000 naar 6.000 exemplaren. Neem contact met ons op over de ecomobiel-special via info@emobilitymagazine.nl

In de provincie Noord-Brabant werd half mei de jaarlijkse ecomobiel Bedrijfswagen Rally verreden. Het parcours van zo’n honderd kilometer leidde de deelnemers van het Provinciehuis in ’s-Hertogenbosch naar het Eindhovense gemeentehuis en de finish op de High Tech Automotive Campus in Helmond. Ecars Europe, rijdend met de FAAM Jolly 2000, mocht zich uiteindelijk tot winnaar kronen. ‘In totaal hadden zich 26 equipes voor de rally ingeschreven’, vertelt organisator Gerben Bierbooms. ‘Wij hebben met opzet gekozen voor een bedrijfswagenrally om te laten zien welke mogelijkheden er zijn voor het bedrijfsleven om te verduurzamen, maar ook om te laten zien welke plek duurzame mobiliteit heeft in de verschillende bedrijven. Zo trokken de deelnemers op het Stadhuisplein in Eindhoven veel aandacht van het publiek en de gemeente. Ook bij de finish op de High Tech Automotive Campus was de animo groot. Burgemeester Fons Jacobs reikte de prijzen uit en opende ook de AutomotiveWeek. Klassement Het klassement van de ecomobiel Bedrijfswagen Rally (eveneens een goed overzicht geeft van de al op de markt beschikbare duurzame bedrijfswagens) ziet er als volgt uit: 1. Ecars Europe met de Faam Jolly 2000 2. Opel Nederland met de Opel Vivaro CNG 3. De Burgh B.V. met de DAF LF 45 Hybrid Overige deelnemers Kuijpers Installaties met de Caddy (electric); Athlon Carlease met de Tesla Roadster; Iveco Schouten Truck (LNG); Enexis met de Lotus; All Green Vehicles met de TGL (elektrische vrachtwagen); Van Hooft / De Burgh Acht; All Green Vehicles met de Ford Connekt (elektrisch); Mercedes-Benz Nederland met de Econic (NGT); Driessen Autogroep met de Citroën C-Zero; Kuijpers Installaties met de Volkswagen Caddy; Stekkerweb met de Smart; TU Eindhoven met de E-Lupo; Greenes met de Peugeot Bipper; ecomobiel met de Nissan (Bio-Ethanol); gemeente Eindhoven met de Tesla; Auto Middelweerd met de Opel Vivaro; Taxi Pro met de Nissan Leaf; Truckland; Centric Automotive met de Thorr en tenslotte Still Intern Transport met de Tesla.

Friesland plukt vruchten van Drive4Electric:

Crosssectoraal cluster rond elektrische tweewielers, auto’s en vaartuigen Europees unicum 1.100 testritten met elektrische tweewielers en voertuigen tijdens een experience event, subsidie voor de aanleg van vaartuigoplaadpunten en het aantrekken van Motion Innovation en MPI Netherlands. Het zijn enkele wapenfeiten van het Friese stimuleringsprogramma Drive4Electric. E-Mobility maakte samen met Hans Verwijs en Jasper Verhoef van Drive4Electric een minirondreis door Friesland en sprak met het Kenniscentrum Jachtbouw, MPI Netherlands, Motion Innovation, MG Electronics en De Stille Boot. Vanuit Leeuwarden ontstond in 2008 het programma Drive4Electric. De gemeente Leeuwarden en de provincie Friesland spraken gezamenlijk de ambitie uit om elektrisch vervoer van de grond te krijgen. Naast duurzaamheid vormt ook het scheppen van meer werkgelegenheid een belangrijk onderdeel van de doelstelling van Drive4Electric. ‘Inmiddels zijn diverse partijen aangehaakt bij Drive4Electric, van Alliander tot Energy Valley, Essent, de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden (NHL), de Noordelijke Ontwikkelings Maatschappij (NOM) en Stifting Elektrysk Farre Fryslân (SEFF)’, vertelt Hans Verwijs, projectleider van Drive4Electric. ‘Aan onze aanpak ligt een theorie van professor Johan Schot ten grondslag.’‘Hij is hoogleraar in de historie der technologie’, vult Jasper Verhoef van Drive4Electric aan. ‘Hij heeft drie thema’s geïdentificeerd die bij een transitie belangrijk zijn, achtereenvolgens zijn dit niche, regime en landschap. In het geval van elektrische mobiliteit staat de niche voor producten die nu al een gerealiseerd kunnen worden zoals elektrische taxi’s. Het regime is in dit geval de regelgeving die de introductie moet faciliteren. Het landschap staat voor de houding van de omgeving waarin de producten en regels geïntroduceerd worden.’ Koplopers ‘En, als je eenmaal een werkende case hebt, kan een niche een regime veranderen en een goed functionerend landschap creëren’, vervolgt Verwijs. ‘Inmiddels zetten wij in Friesland op tal van fronten in op elektrisch vervoer. Van elektrische scooters, tot auto’s, bussen, steps en vaartuigen. Ook het regime reikt de helpende hand. Zo heeft Leeuwarden een scootersubsidie gestart en is er een subsidie voor het elektrificeren van bestaande boten.’ Verhoef: ‘En ook de zichtbaarheid van elektrische mobiliteit neemt toe. Zo hebben zo’n 1.100 mensen onlangs bij de Botenbeurs in Sneek gratis testritten gemaakt met tal van elektrische vervoersmiddelen.’ Friesland mag met recht bestempeld worden als een van de Europese koplopers als het om elektrische vaartuigen gaat. In 2015 wil de provincie 3.000 elektrische vaartuigen herbergen. Naast een aantal ondernemingen – zoals de Stille Boot – en de SEFF, speelt ook het kenniscentrum Jachtbouw een belangrijke rol. Door kennis te ontwikkelen en toe te passen draagt het centrum bij aan innovaties. ‘Wij voeren een groot aantal projecten voor de jachtbouwsector uit’, vertelt Ernst-Jan Voerman van het kenniscentrum. ‘Een aantal hiervan bevinden zich op het domein elektrisch varen. Zo hebben

wij samen met verschillende verhuurmaatschappijen tien boten geëlektrificeerd. Inmiddels is Nederland een tamelijk grote speler en mag ons land met recht één van Europa’s belangrijkste proeftuinen genoemd worden als het gaat om de ontwikkeling, productie en toepassing van elektrisch varen.’ Elektrisch varen ‘In onze provincie zijn tientallen ondernemers bezig met elektrische boten’, vervolgt Voerman. ‘Zij zijn dusdanig succesvol dat er momenteel meer elektrische vaartuigen in Nederland zijn dan elektrische voertuigen.’ Verwijs: ‘Een mooi gegeven. Tot nu toe zijn wij logischerwijs zeer tevreden met alle ontwikkelingen rondom elektrisch varen. Friesland herbergt zo’n duizend elektrische vaartuigen en ligt op koers voor het behalen van de doelstellingen.’ Anton van Wijk is met zijn bedrijf De Stille Boot ruim zes jaar actief in de jachtbouw. ‘Wij maken zelf elektrische vaartuigen en importeren ook een aantal modellen uit Frankrijk en Amerika’, vertelt hij. ‘Bovendien kunnen bootbezitters via onze webshop elektrische buitenboordmotoren bestellen en kunnen wij deze desgewenst inbouwen.’ Vanuit de volledig duurzame werf van De Stille Boot in Heeg hebben reeds vele elektrische boten hun weg gevonden naar eigenaren in het hele land. Van Wijk: ‘Onze ambitie is om een bijdrage te leveren aan het doel om als sector in 2050 in Nederland geen enkele jachtboot met dieselmotoren meer te leveren, oftewel alleen nog elektrische vaartuigen op de markt te brengen. De Stille Boot wil daarbij een speler van een aanzienlijk formaat worden. Meer en meer slaan wij met bestaande werven de handen ineen om gezamenlijk elektrisch varen naar een volgend niveau te tillen. De Stille Boot kan daarbij de onderdelen en asloze motoren leveren. Friesland neemt als regio een unieke positie in. In Noordwest-Europa is er geen enkel ander gebied dat over een soort gelijk cluster beschikt.’ Maagdelijk scootergebied Friesland geeft echter niet alleen spreekwoordelijk gas op vaartuigen, maar bijvoorbeeld ook op elektrische tweewielers. Piet Smeding startte ruim een decennium geleden zijn eigen bedrijf in China. Met MPI houdt de geboren en getogen Leeuwardenaar zich bezig met het begeleiden van productieprocessen in China door Europese bedrijven. Afgelopen kalenderjaar besloot Smeding te starten met MPI Netherlands. ‘Na in Azië de mogelijkheden van kwalitatieve

productie te hebben gezien, ontstond bij mij het idee om elektrische scooters te importeren naar Nederland.Wij zijn bij de productie en de assemblage aanwezig. In Nederland worden de scooters in onze werkplaats vervolgens rijklaar gemaakt en sommige zaken met RVS-onderdelen geüpgrade.’ ‘Er moet namelijk nogal wat water door de Rijn wil een fabrikant specifieke modificaties voor een individueel bedrijf doorvoeren’, vervolgt Smeding. ‘Toch willen wij stapje voor stapje de aanpassingen niet in Nederland maar in China laten uitvoeren.’Binnen drie jaar wil Smeding in Nederland een dealernetwerk van de grond krijgen. ‘Via dit kanaal moeten ter zijner tijd 1.500 scooters per jaar verkocht worden. Dit zou ons de grootste elektrische scooterleverancier van Nederland maken. Omdat het Noorden van Nederland qua concurrentie een maagdelijk gebied is, zijn wij hier van start gegaan. Vanuit Leeuwarden breiden wij ons als een olievlek uit.’ Steppen Op industrieterrein De Hemrik is Motion Innovation Holland de buurman van MPI Netherlands. Het van oorsprong Cypriotisch bedrijf opende in Leeuwarden afgelopen voorjaar een Europees kantoor met bijbehorende productieruimte voor de elektrische step ‘De Trekker’. Vanuit Friesland wil directeur Ofer Taib Europa veroveren. ‘Arik Yehuda ontwierp in Tel Aviv tien jaar geleden de Trekker als stedelijk vervoersmiddel en antwoord op de eeuwige files en het gebrek aan parkeerruimte’, vertelt Taib. ‘Inmiddels zijn in Israël zo’n 5.000 steps verkocht. Nederland is een traditioneel fietsland en wij denken dat Nederland daardoor bovengemiddeld geïnteresseerd is in de Trekker. Bovendien is onze tweewieler inmiddels RDW gekeurd waardoor wij ons product eenvoudig in andere landen kunnen introduceren.’ De Trekker is in meerdere uitvoeringen leverbaar. Allen beschikken ze over lithium batterijen. De oplaadtijden variëren per type van drie tot zes uur en de range van 21 tot 32 kilometer. De steps kunnen een snelheid van zo’n 25 kilometer per uur halen. Taib: ‘In Nederland hebben wij de capaciteit om maandelijks zo’n 1.000 Trekkers te produceren. Bovendien is er de mogelijkheid om de steps te personaliseren, van een FC Barcelona airbrush tot en met een surflook.’ Accu’s Op het snijvlak van bedrijven als Motion Innovation Holland, MPI Netherlands en De Stille Boot opereert MG Electronics. Het bedrijf, eveneens gevestigd in Leeuwarden, ontwikkelt geavanceerde

accupakketten en slimme controlesystemen. ‘Onze kracht ligt in het combineren van deze twee tot een modern lithium-ion accusysteem met een geïntegreerd batterijmanagementsysteem’, vertelt Gerard van der Schaar van MG Electronics. ‘Wij richten ons zowel op de automotive als de maritieme markt, dus op elektrisch voeren vaartuigen. Eigenlijk is ons bedrijf een spin-off van de Frisian Solar Challenge. Wij hebben voor diverse deelnemende boten voor de races van 2009 en 2010 de accu’s met batterijmanagementsysteem geleverd. Inmiddels werken wij samen met Victron Energy aan de commercialisering van dit pakket.’ Begin 2012 zal MG Electronics de eerste systemen daadwerkelijk gaan uitleveren. ‘Wij hopen een marktaandeel van tien procent te kunnen bemachtigen’, licht Van der Schaar toe. ‘Binnen nu en twee jaar zal de markt volwassen zijn en moeten wij onze positie ingenomen hebben. Ondertussen gaan wij parallel aan deze ontwikkeling door met innoveren. Zo participeren wij in het innovatieproject PV-sportboot van het kenniscentrum Jachtbouw. Het einddoel is daar de commerciële introductie van een zonneboot.’

Feiten Drive4Electric Drive4Electric is een door de gemeente Leeuwarden en provincie Friesland geïnitieerd stimuleringsprogramma voor elektrische mobiliteit. Anno 2011 kent het zo’n tien stakeholders en enkele tientallen deelnemende ondernemingen. Drive4Electric werkt onder meer aan de volgende projecten en initiatieven: t t t t

E-lab: het E-lab op de NHL Hogeschool onderzoekt nieuwe mogelijkheden op het gebied van duurzame techniek en energie. Het E-lab is onderdeel van een groot gesubsidieerd project met de naam ‘HotSpots Duurzame Energie’. Elektrisch Openbaar Vervoer: Friesland wil naast bussen op groen- of aardgas ook bussen die honderd procent elektrisch zijn. Op dit moment zijn verschillende partijen met elkaar in gesprek om begin 2012 de eerste elektrische bus te verwelkomen. Dekkend laadnetwerk: Drive4Electric werkt met marktpartijen aan een dekkend netwerk van elektrische oplaad-en vulpunten met duurzame brandstoffen. Zo mocht Leeuwarden recentelijk als eerste Nederlandse plaats een snellaadpunt verwelkomen. Elektrisch varen: Drive4Electric werkt samen met haar partners aan de vorming van een cluster rond elektrisch varen, mede door dit werk is inmiddels een subsidie voor de ombouw van vaartuigen en voor oplaadpunten beschikbaar en wordt er gewerkt aan een kwaliteitsnorm voor de inbouw van elektrische aandrijving. Vriendenclub: aanbieders en eerste gebruikers van elektrisch vervoer samenbrengen en als Drive4Electric eventuele blokkades wegnemen.

HTAS Battery Day verdubbelt bezoekersaantal:

‘Europa is eindelijk begonnen aan een inhaalslag met batterijtechnologie’ Een kleine tweehonderd ondernemers en onderzoekers waren half mei tijdens de Automotive Week aanwezig bij de HTAS Battery Day. De eerste editie van dit evenement in het kalenderjaar 2011 verdubbelde daarmee het bezoekersaantal ten aanzien van de vorige editie. Tot de hoogtepunten hoorden niet alleen de opkomst, de opening van het Electro Mobility Center door Hugo Brouwer van het ministerie van EL&I, maar ook de keynote speech van Martin Winter van de Universiteit Munster. Professor Martin Winter was er helder over, NoordwestEuropa heeft weliswaar niet de ervaring van grote celfabrikanten zoals Azië die kent, maar de kansen voor Europees succes zijn er niet minder om. Winter voorspelt dat Duitsland – mede door het grootste Duitse investeringsprogramma ooit, met de titel LIB2015 en een budget van 450 miljoen euro – binnen twee jaar drie grote celfabrikanten zal kennen. Winter: ‘Europa - en ook Nederland - is weliswaar laat gestart met het inzetten op batterijtechnologie, maar de inspanning zijn intensief en verhoogd. Traditionele autofabrikanten zullen daarbij moeten accepteren dat de batterij de keytechnologie wordt voor elektrische voertuigen. Daarmee neemt ook het belang van

de chemische en energie-industrie op de automotive keten sterk toe. De komst van een superbatterij die slechts 120 kilogram weegt, 1500 watt uur per kilogram en daarmee een actieradius van duizend kilometer kent, lijkt misschien wel ver weg. Echter, niets moet op de lange termijn onmogelijk geacht worden.’ Innovatieprojecten In het ochtendprogramma van de Battery Day was er met name aandacht voor het internationale perspectief. In de middag werden onder meer de voorlopige resultaten van de dit jaar aflopende HTAS- en batterijgerelateerde innovatieprojecten Evident, 360 °EVT (zie ook het artikel op

pagina 17), Databox, Ultra fast charging, Battery safety en Safebat gepresenteerd. Als afsluiting opende Hugo Brouwer van het Ministerie van Economie, Landbouw & Innovatie (EL&I) het European Electric Mobility Centre (EEMC) op de High Tech Automotive Campus. In het EEMC bundelen diverse bedrijven, waaronder TASS, TTAI, TNO Homologations, Automotive Facilities Brainport en TNO de krachten op het gebied van ontwikkeling, testfaciliteiten en certificering voor elektrische componenten, aandrijvingen en voertuigen. Tot de state-of-the-art testfaciliteiten behoren onder meer een batterijklimaatkamer, diverse elektromotor proefstanden, een hoogteklimaatkamer voor het testen van light- en heavy-duty voertuigen, een four-wheel-drive rollenbank en een botslab.

Tevredenheid over Automotive Week Gedurende een week in mei was de High Tech Automotive Campus in Helmond het toneel van de Automotive Week. De HTAS Battery Day maakte onderdeel uit van de Automotive Week. De geslaagde promotieweek ging van start met de finish van de ecomobiel rally en live verkeersproeven op de A270. Een van de afsluitende evenementen was de Automotive Day, een open dag op voor scholieren met belangstelling voor opleidingen op

het gebied van automotive technologie in het mbo, hbo en wo. Ook het achtste Automotive Congres was onderdeel van de Automotive week. Het tweedaagse congres mocht ruim negenhonderd bezoekers verwelkomen. Op dag één werd hier onder meer de ATC Innovation Award uitgereikt. Het bijbehorende ‘Pientere Pookje’ werd voor de vierde keer uitgereikt en ditmaal aan Styron Netherlands

dat een innovatie rugleuning ontwierp. Het bedrijf wist onder meer Sycada.Green dat een batterijmonitoringen controlesysteem voor elektrische voertuigen heeft ontwikkeld achter zich te houden. Op dag twee van het congres werd het ENEVATE-project officieel gelanceerd. Met ENEVATE gaat het ATC als penvoerder zich samen met vijftien Europese partners de komende jaren inzetten voor stimulering van elektrisch vervoer.

De Tweewieler ‘QWIC moet uitgroeien tot één van de twee grote Europese elektrische scooterfabrikanten voor stedelijk gebruik’ In de rubriek de tweewieler spreekt E-Mobility ieder kwartaal met een Nederlandse producent van elektrische scooters en/of fietsen. Deze bedrijven importeren niet zoals hun concurrenten producten uit China of andere Aziatische landen, maar staan garant voor ‘Dutch made’ tweewielers. In deze eerste editie aandacht voor het grootste Nederlandse elektrische scooter- en fietsenmerk: QWIC. ‘In de komende jaren gaan wij de vruchten plukken van onze technologische voorsprong’, stelt directeur Taco Anema.

Half april maakte QWIC bekend een financiële impuls te hebben gekregen van investeringsmaatschappij Breesaap van oud-premier Ruud Lubbers. ‘De investering is het laatste duwtje in de rug om in de komende jaren Europa te veroveren’, stelt Anema. ‘In Nederland en België worden onze producten verkocht door ruim driehonderd dealers. Wij richten ons vooral op de steeds jongere doelgroep die merkt dat de elektrische fiets of scooter een oplossing biedt voor dagelijks woon-werkverkeer. De Nederlandse markt is voor ons echter niet groot genoeg. Wij hebben momenteel een marktaandeel van circa twintig à dertig procent. Echter, zelfs bij een honderd procent marktaandeel, kunnen wij nog steeds geen winst maken met de investeringen die wij voor ogen hebben. In de komende jaren willen wij daarom grote (scooter)landen als Italië, Duitsland en Spanje veroveren.’ De ambitieuze woorden van Anema spreken tot de verbeelding. Sinds jaar en dag is QWIC al de grootste en een

van de meeste innovatieve elektrische scooterfabrikanten die Nederland kent en als het aan Anema ligt binnen enkele jaren dus ook van Europa. ‘Toen wij ons voor het eerst op de markt van elektrische scooters begaven, hebben wij direct gekozen voor specialisatie in de accu’s en bijbehorende laders. Anno 2011 is de laagste actieradius van onze verschillende batterijpakketten zestig kilometer en de hoogste honderdvijftig kilometer. Enkele jaren geleden hebben wij al de keuze gemaakt voor de lithiumion-polymeer-accu (lipo-accu). Via samenwerking met Epyon en de Technische Universiteit Delft hebben wij technologie doorontwikkeld. Gaandeweg ontdekten wij namelijk de mogelijkheid om bij een aangepaste laadwijze een zeer groot rendementsverschil te behalen. Door kleine variaties is het ons zo gelukt de prestaties aanzienlijk te verbeteren. Deze technologie gebruiken wij zowel voor scooters als elektrische fietsen en is gelabeld onder de naam Lifetime Lithium Technology (LTT).’ ‘In de komende periode denken wij de vruchten te pluk-

ken van onze technologische voorsprong’, vervolgt Anema. ‘De grote scooterfabrikanten zullen namelijk binnen afzienbare tijd grotere innovatiebudgetten vrij maken voor elektrische scooters en dezelfde ontdekkingen doen. Door specifiek in te zetten op innovatieve producten – wij werken aan een nieuwe lijn fietsen en scooters – en ieder jaar één of twee nieuwe producten te introduceren, denken wij de concurrentie voor te blijven. Momenteel zetten wij met de campagne ‘I am electric’ daarbij in op het aantrekkelijke design en de perfecte eigenschappen voor stedelijk gebruik van onze producten.’ ‘Als wij in 2013 twee van A tot en met Z door ons zelf ontwikkelde elektrische scootermodellen op de markt gebracht hebben, kunnen wij tevreden zijn’, besluit Anema. ‘Daarbij moeten wij niet alleen onze positie als marktleider in Nederland hebben vastgehouden, maar ook tot één van de grote Europese spelers, op gebied van elektrische scooters voor stedelijk gebruik, uitgegroeid zijn.’

$E¬"RABANTSE¬%NERGIEAGENDA VOOR¬INNOVATIE¬EN¬DUURZAAMHEID

7AT¬IS¬DE¬"RABANTSE¬¬ %NERGIEAGENDA

7AAR¬LIGGEN¬ONZE¬¬ PRIORITEITEN

¬ /NZE¬MAATSCHAPPIJ¬KAN¬NIET¬ZONDER¬ENERGIE ¬(ET¬IS¬

s¬¬:ONNE ENERGIE¬

DE¬MOTOR¬VAN¬ONZE¬WELVAART¬EN¬EEN¬VOORWAARDE¬

$E¬WERELDMARKT¬VOOR¬ZONNECELLEN¬GROEIT¬JAARLIJKS¬

VOOR¬ONS¬WELZIJN ¬-AAR¬DOOR¬DE¬WERELDWIJDE¬VRAAG¬

MET¬ ¬6OOR¬"RABANT¬LIGGEN¬ER¬UNIEKE¬KANSEN ¬

NAAR¬ENERGIE ¬RAKEN¬ONZE¬OLIE ¬EN¬GASRESERVES¬OP ¬

.IET¬¬ZOZEER¬IN¬PRODUCTIE¬VAN¬ZONNECELLEN ¬WANT¬

$E¬AFHANKELIJKHEID¬VAN¬¬INSTABIELE¬LANDEN¬NEEMT¬

DAT¬KAN¬IN¬!ZIÑ¬GOEDKOPER ¬"RABANT¬IS¬JUIST¬GOED¬

TOE ¬TERWIJL¬ONS¬KLIMAAT¬VERANDERT ¬7IJ¬NEMEN¬DAAR

IN¬HET¬ONTWIKKELEN ¬VERBETEREN¬EN¬PRODUCEREN¬VAN¬

IN¬ONZE¬VERANTWOORDELIJKHEID ¬$E¬PROVINCIE¬WIL¬DAT¬

MACHINES¬VOOR¬PRODUCTIE¬VAN¬ZONNECELLEN ¬$E¬

"RABANT¬IN¬DE¬TOEKOMST¬¬VERZEKERD¬IS¬VAN¬EEN¬BETAAL

PROVINCIE¬VERSTERKT¬DE¬SAMENWERKING¬TUSSEN¬ONDER

BARE ¬BETROUWBARE¬EN¬SCHONE¬ENERGIEVOORZIENING

ZOEKSINSTITUTEN¬EN¬BEDRIJVEN¬EN¬INVESTEERT¬IN¬DE¬ KENNISINFRASTRUCTUUR ¬:OALS¬3OLLIANCE ¬HET¬SAMEN

)N¬DE¬%NERGIEAGENDA¬KIEST¬PROVINCIE¬.OORD "RABANT¬

WERKINGSVERBAND¬TUSSEN¬%#. ¬4./¬)NDUSTRIE¬ ¬

VOOR¬INNOVATIE¬EN¬VERDUURZAMING¬ALS¬ROUTE¬NAAR¬

4ECHNIEK ¬45 E ¬HET¬(OLST¬INSTITUUT¬EN¬)-%# ¬

DUURZAME¬ENERGIE ¬$OOR¬TE¬INVESTEREN¬IN¬TECHNOLO GIE¬EN¬KENNIS ¬MAKEN¬WE¬DUURZAME¬ENERGIE¬ÏÏN¬VAN¬

s¬¬"IOBASED¬ECONOMY¬

DE¬PIJLERS¬VAN¬DE¬"RABANTSE¬ECONOMIE ¬$IT¬VERSTERKT¬

)N¬EEN¬BIOBASED¬ECONOMY¬NEMEN¬GROENE¬GROND

DE¬POSITIE¬VAN¬"RABANT¬ALS¬TECHNOLOGISCHE¬TOPREGIO ¬

STOFFEN¬DE¬ROL¬VAN¬FOSSIELE¬GRONDSTOFFEN¬ZOALS¬ OLIE¬OVER ¬/LIE¬ZIT¬BIJNA¬OVERAL¬IN ¬VAN¬KUNSTSTOF

$E¬KRACHT¬VAN¬"RABANT ¬¬

$E¬PROVINCIE¬RICHT¬ZICH¬OP¬ ¬KANSRIJKE¬CLUSTERS ¬¬

FEN¬EN¬CHEMICALIÑN¬TOT¬BRANDSTOFFEN ¬"RABANTSE¬

INVESTEREN¬IN¬DE¬ECONOMIE¬¬

ZONNE ENERGIE ¬ELEKTRISCH¬¬RIJDEN SLIMME¬NETWERKEN¬

ONDERNEMERS¬ONDERZOEKEN¬NU¬ALTERNATIEVEN¬¬

VAN¬¬MORGEN ¬MET¬¬

EN¬BIOBASED¬ECONOMY ¬$EZE¬CLUSTERS¬BIEDEN¬DE¬

VOOR¬GRONDSTOFFEN¬IN¬DE¬CHEMIE ¬&ABRIKANTEN¬IN¬

TOEKOMSTBESTENDIGE¬¬

¬GROOTSTE¬KANSEN¬VOOR¬DE¬"RABANTSE¬ECONOMIE¬EN¬

7EST "RABANT¬ONTWIKKELEN¬EEN¬@GREEN¬CHEMISTRY¬

WERK¬GELEGENHEID ¬

WERKGELEGENHEID ¬OPLOPEND¬TOT¬å¬ ¬MILJARD¬¬OMZET¬

¬CAMPUS ¬MET¬DE¬FOCUS¬OP¬DE¬ONTWIKKELING¬VAN¬

IN¬ ¬EN¬ ¬BANEN ¬

¬BIOBASED¬MATERIALEN ¬CHEMICALIÑN¬EN¬COATINGS ¬

$E¬ ¬SPEERPUNTEN¬VAN¬DE¬

MET¬STEUN¬VAN¬DE¬PROVINCIE ¬

"RABANTSE¬%NERGIEAGENDA ¬

/P¬WEG¬NAAR¬EEN¬DUURZAME¬ECONOMIE¬RIJDEN¬¬

MET¬RECHTSTREEKSE¬INVESTERINGEN ¬

WE¬NIET¬ALLEEN ¬MAAR¬SAMEN¬MET¬DE¬"RABANTSE¬

s¬¬%LEKTRISCH¬RIJDEN¬EN¬SLIMME¬NETWERKEN¬

s¬:ONNE ENERGIE

¬GEMEENTEN¬EN¬¬BEDRIJVEN ¬$E¬PROVINCIE¬NEEMT¬BE

"RABANT¬IS¬EXPERT¬IN¬AUTOMOTIVE¬EN¬HIGH TECH ¬

LEMMERINGEN¬EN¬KNELPUNTEN¬WEG ¬ZODAT¬ONTWIK

¬)NNOVATIE¬OP¬HET¬GEBIED¬VAN¬ELEKTRISCH¬RIJDEN¬EN¬

SLIMME¬NETWERKEN

KELINGEN¬IN¬VERDUURZAMING¬EN¬BESPARING¬VOLOP¬¬

SLIMME¬NETWERKEN¬KOMT¬VOORAL¬DOOR¬SAMENWER

s¬"IOBASED¬ECONOMY

DE¬KANS¬KRIJGEN ¬

KING¬TUSSEN¬KLEINE¬EN¬GROTE¬TECHNISCHE¬BEDRIJVEN ¬

s¬¬%LEKTRISCH¬RIJDEN¬EN¬¬

"EDRIJVEN¬DIE¬IN¬STAAT¬ZIJN¬OM¬NIEUWE¬MOBILITEITS (OE ¬7E¬BRENGEN¬PARTNERS¬BIJ¬ELKAAR ¬KOPPELEN¬

PRODUCTEN¬EN¬DIENSTEN¬TE¬¬ONTWIKKELEN ¬$AAROM¬

ENERGIEVRAAG¬AAN¬AANBOD¬EN¬CREÑREN¬RUIMTELIJKE¬

STELT¬DE¬PROVINCIE¬EEN¬INVESTERINGSFONDS¬IN¬VOOR¬

VOORWAARDEN ¬7E¬ONDERZOEKEN¬OF¬WIJ¬MET¬EEN¬

4ECHNOSTARTERS¬IN¬HET¬-+" ¬$E¬PROVINCIE¬STIMU

¬EIGEN¬KAPITAALFONDS¬INVESTERINGSDREMPELS¬KUNNEN¬

LEERT¬¬BOVENDIEN¬DE¬SAMENWERKING¬TUSSEN¬ONDER

VERLAGEN ¬$IT¬FONDS¬IS¬ER¬NOG¬NIET ¬MAAR¬ZAL¬IN¬

NEMERS ¬¬KENNISINSTELLINGEN¬EN¬OVERHEDEN ¬/NDER¬

¬IEDER¬GEVAL¬DE¬EIS¬KRIJGEN¬DIE¬ONDERNEMERS¬EN¬

ANDERE¬DOOR¬¬ERVOOR¬TE¬ZORGEN¬DAT¬BEDRIJVEN¬SA

¬BESTUURDERS¬ZAL¬AANSPREKEN ¬DE¬INVESTERINGEN¬¬

MEN¬INNOVATIES¬NAAR¬DE¬MARKT¬KUNNEN¬BRENGEN ¬

MOETEN¬ZICHZELF¬TERUGVERDIENEN ¬

%LEKTRISCH¬VERVOER¬EN¬SLIMME¬NETWERKEN¬n¬GOED¬

VOOR¬å¬ ¬MILJARD¬IN¬ ¬n¬KRIJGT¬ZO¬EEN¬

"RABANT¬MAAKT¬WERK¬VAN¬DUURZAME¬ENERGIETRANSITIE

KRACHTIGE¬IMPULS

$OET¬U¬MET¬ONS¬MEE

0ROVINCIE¬.OORD "RABANT 0OSTBUS¬ ¬-#¬ S (ERTOGENBOSCH .EDERLAND 4ELEFOON¬ ¬ ¬ ¬ %MAIL¬INFO BRABANT NL WWW BRABANT NL ENERGIE

AutomotiveNL

De Nederlandse automotive sector moet nu één team gaan vormen en scoren: de bal ligt op de stip! De automotive sector neemt binnen Nederland een toenemend belangrijke rol in en… steeds meer organisaties worden zich hiervan bewust. De sector heeft een gezamenlijk doel: versterking van onze concurrentiepositie. En, het mooie is: dit gaat zeer waarschijnlijk goed lukken. We kijken met het recent opgestelde Visie en Focus Document 2020 uit naar een versnelling van de groei van mogelijk een van Nederlands meest succesvolle industriële sectoren van de nabije toekomst. Op dit moment werken er binnen automotive Nederland ongeveer 45.000 mensen die tezamen goed zijn voor een omzet van zeventien miljoen euro. De verwachting is dat dit in 2020 kan toenemen tot 55.000 mensen die tezamen vijfentwintig miljoen euro omzetten…. En als we het met z’n allen goed doen misschien zelfs meer. Nog geen decennium geleden heerste nog alom de mening dat Nederland nagenoeg geen automotive industrie had, met uitzondering van – immers zo werd gedacht – DAF Trucks in Eindhoven, Scania in Zwolle en NedCar in Born. Echter, ook toen al was de automotive sector reeds twintig keer zo groot als de lucht- en ruimtevaartsector en bijna dubbel zo groot als het scheepvaartcluster, maar niemand wist dat, zo leek het. Gelukkig is het beeld van de sector in de hierop volgende tien jaar in duidelijk positieve zin veranderd. Er is met betrekking tot bewustwording veel gebeurd. Medio 2002 werden de Federatie Holland Automotive (FHA) en het (ATC) opgericht. Deze ontstonden uit een initiatief van vakbond De Unie. Die zag dat in heel korte tijd de grote automotive bedrijven in buitenlandse handen kwamen. Daarover maakt men zich zorgen. Onder aanvoering van Nort Liebrand gingen Chris Dewulf (NedCar), Fred Welschen (Inalfa), Martien de Lauw (DAF), Gerrit Tanis (directeur TNO) en Bert Keulen (De Unie) aan tafel. Hieruit kwamen de twee initiatieven. Het eerste was de oprichting van de Federatie Holland Automotive als een koepelorganisatie die alle belangen van de auto-industrie vertegenwoordigt. Het tweede initiatief was het Automotive Technology Centre (ATC), een ‘werkpaard’ dat als zelfstandige stichting naast de federatie opereert. Vooral in die beginjaren heeft ATC veel goed werk gedaan om als dienstverlener voor netwerken en kennistransfer de Nederlandse automotive sector goed op de kaart te zetten. ATC kent inmiddels zo’n honderdvijftig leden. Maar, de honger van de automotive sector tot verdergaande technologische samenwerking kreeg in 2006 en 2008 nog twee extra impulsen. Naast het ATC werd in 2007 allereerst het innovatiepro-

gramma HTAS Automotive Innovation gestart met focus op twee technologische gebieden Driving Guidance en Efficient Vehicle. Sinds haar opstart heeft HTAS zorg gedragen voor de opzet van zo’n 200 miljoen euro aan projecten die significant bijdragen aan additionele groei van automotive Nederland. De drang tot samenwerking binnen de sector deed ook de behoefte groeien om ook fysiek bij elkaar te komen. Dit heeft tot het ambitieuze plan geleid om te Helmond een automotive campus op te richten: de High Tech Automotive Campus, de tweede extra impuls. De doelstelling hier is om externe hoogwaardige bedrijvigheid en onderwijs aan te trekken om vervolgens door te groeien naar 1.500 ‘campusbewoners’ in 2015. Ook hier is er sprake van een forse uitdaging en ook hier zijn sinds 2008 de eerste stenen gelegd. Er is dus veel gebeurd in het decennium 2000-2010. Drie groeikernen – ATC, HTAS en HTACampus –hebben zich ieder naast elkaar succesvol ontwikkeld en dat is uitermate goed geweest. Zaaien en kiemen kan het beste in kleine krachtige separate units beginnen, maar professionaliseren, uitbouwen en oogsten moet nu wel gezamenlijk in een nieuwe organisatie gebeuren. De automotive sector beschikt nu over drie dienstverlenende organisaties met een drietal complementaire ambities die nu moeten streven naar minimalisatie van overlappende activiteiten en een maximalisatie van slagkracht. Het moment van integratie is daarom nu ook zinvol, drie fundamenten zijn immers gelegd. Daarnaast richten alle drie organisaties zich nu toenemend op het buitenland. Dit buitenland is voor onze automotive sector zeer belangrijk, we halen immers zo’n 95 procent van de automotive omzet over de grenzen. Het tonen van een enkel gezicht vanuit een eenduidige organisatie is daarmee een must geworden! Tenslotte, de trends van de internationale automotive sector matchen perfect met de sterktes van Nederland. Door de toenemende complexiteit van de auto zal er ook toenemend meer waardecreatie bij toeleveranciers plaatsvinden. Dat is goed voor Nederland. Daarbij verschuift de technologie zich ook toenemend naar gebieden waar Nederland zeer goed in is, zoals bijvoorbeeld regeltechniek, elektronica, ICT, navigatie en traffic management. Denk ook aan de toenemende integratie van de auto als deel van mobiliteitsoplossingen en de invoering van elektromobiliteit. Kortom, we kunnen scoren, de bal ligt op de stip. We moeten daarom juist nu onze krachten bundelen en het winnende team vormen: Nederland is toe aan AutomotiveNL. Anton Wolthuis High Tech Automotive Systems

Jerry van Zundert van Alfen en ICU Charging Stations:

‘2011 is een succes als wij duizend laadpalen uitleveren’ ‘Dit kalenderjaar staat in het teken van opschaling. Nu wij de afgelopen twee jaar zevenhonderd oplaadpunten uitgeleverd hebben, is het doel om dit jaar duizend oplaadpunten te verkopen.’ Aan het woord is Jerry van Zundert, sales director van Alfen en ICU Charging Stations. De Almeerse onderneming is ambitieus en momenteel Nederlands grootste laadpaalfabrikant. Dit kalenderjaar nog wil het bedrijf wereldwijd duizend oplaadpunten uitleveren. Om dit waar te kunnen maken heeft het bedrijf recent in Almere een tweede vestiging geopend voor de productie van de laadpalen. Alfen is al 74 jaar actief in de markt van en gespecialiseerd in hoog-, midden- en laagspanning. Het bedrijf maakt deel uit van vastgoed- en bouwconcern TBI, dat circa 9.000 werknemers telt. Alfen heeft op gebied van transformatorstations in Nederland tachtig procent marktaandeel. ‘De transformatorstations zijn voor ons een strategisch product’, aldus Van Zundert. ‘Voor ons was het produceren en ontwikkelen van laadpalen een logisch vervolg. Onze transformatorstations zijn namelijk niet alleen van essentieel belang voor het functioneren van laadpalen, maar vormen nu én in de toekomst een cruciaal onderdeel van het smart grid. Daarmee zijn wij in het geheel van de bijbehorende keten actief. Wij zetten onze oplaadtechnologie voor elektrische voertuigen met bijbehorende applicaties onder de naam ICU in de markt, wat staat voor Integrated Charging Unit.’ Opmars Waar fabrikanten van laadpalen uit tal van verschillende sectoren en achtergronden verrijzen, is het voor Alfen dus een logische stap vanuit de core business. Van Zundert: ‘De netintegratie is op ons netvlies gebrand. Als direct gevolg van onze geschiedenis hebben wij een langetermijnvisie. Transformatorstations kennen bijvoorbeeld een levensduur van vijftig jaar. Het langetermijndenken zit mede daardoor in onze genen.’ Nu de elektrische auto aan een forse opmars bezig is, heeft Alfen onder de merknaam ICU eveneens een forse opmars bewerkstelligd. ‘Wij hebben dit mede te danken aan onze launching customers, de Stichting e-laad.nl’, stelt Van Zundert. ‘Door de samenwerking met e-laad.nl hebben wij ontzettend grote stappen kunnen maken in de technologieontwikkeling. Het was daadwerkelijk samen vallen en opstaan en soms samen tegen een muur aanlopen. Inmiddels heeft het geleid tot plaatsing van ongeveer 350 laadpalen. Zoals bekend is e-laad.nl een Europese aanbesteding gestart voor de levering van laadobjecten waarbij ook wij uiteraard meedingen. Wij zijn inmiddels door meerdere autofabrikanten geaccrediteerd. Dit is essentieel voor de talloze aanbestedingen die vermoedelijk in de komende periode gaan plaatsvinden vanuit de verschillende overheidsinstellingen in binnen- en buitenland.’ Redesign Alles bij elkaar opgeteld verwacht en wil Alfen in 2011 in totaal duizend oplaadpunten uitleveren. ‘Een belangrijk onderliggend document voor deze ambitie is een recent door ons uitgevoerde

marktscan. Uit die scan zijn nieuwe wensen en eisen vanuit de gebruikers naar voren gekomen. Momenteel zijn wij bezig met een redesign van de intelligentie van onze laadpalen om de toekomstige eisen in het product te integreren. Het gaat bijvoorbeeld om geavanceerde communicatietechnologie en de mogelijkheid om eenvoudig nieuwe protocollen toe te voegen.’ ‘Een andere weg waarlangs wij ons willen profileren is ‘ICU Inside’’, vervolgt Van Zundert. ‘Dit behelst het aanbieden van laadtechnologie aan producten van straatmeubilair en andere ondernemers die geloven in elektrisch vervoer. Een laadpunt kan namelijk in principe iedere willekeurige vorm aannemen. Zo kan een laadpunt in een prullenbak verwerkt worden. Met ICU Inside bieden wij producenten die laadpunten op de markt willen brengen de mogelijkheid dit te doen, zonder dat ze hoeven te investeren in de technologie van het elektrisch laden van voertuigen. In onze visie is het verwerken van laadpunten in straatmeubilair een zeer goede optie. Er is namelijk een trend gaande waarbij overbodig straatmeubilair verwijderd wordt vanwege het visueel verbeteren van de openbare ruimte. Vanuit die gedachtegang zou het natuurlijk raar zijn als je diezelfde openbare ruimte vol gaat zetten met laadpunten die niet in het straatbeeld passen. En juist dit is wat wij proberen te voorkomen.’ Europees netwerk ‘Zoals gezegd is ons doel om in 2011 wereldwijd duizend oplaadpunten te verkopen. Wij lopen inmiddels aardig op schema’, gaat Van Zundert verder. ‘Daarbij valt op dat niet alleen in Nederland een aanzienlijke markt begint te ontstaan, maar ook in Ierland, België, Estland, Engeland en Duitsland. Voordeel van Ierland is de aanwezigheid van slechts één netbeheerder. Deze heeft van de overheid de opdracht gekregen een landelijk dekkend netwerk van oplaadpunten te creëren waardoor een aanzienlijke markt ontstaat. Waar Ierland dit voordeel kent, is dit in Duitsland juist het omgekeerde het geval. Onze Oosterburen kennen negenhonderd stadswerken met eigen netbeheerders die allemaal hun eigen weg bewandelen. In Nederland is deze problematiek getackeld door in een vroegtijdig stadium het initiatief te nemen voor de e-laad.nl. Een dergelijk samenwerkingsverband van netbeheerders komt men nergens anders in Europa tegen. De interoperabiliteit die e-laad.nl zo bewerkstelligt gaat inmiddels zelfs de grens over. Er worden inmiddels gesprekken gevoerd met Duitse Stadtwerke aangaande interoperabiliteit waardoor straks een Europees netwerk gaat ontstaan.’

eCarTec 2011 3rd International Fair for Electric Mobility

October 18-20, 2011 New Munich Trade Fair Centre

Join the eMobility Revolution! acc

Con

Wit

gre

International Trade Fair for Electric Mobility TOPICS Electric Vehicles Drive and Motor Technique Energy Storage Technology Engineering & Subcontracting Energy and Infrastructure Finance Reparation and Spare Parts

www.ecartec.com

nyi

Alom tevredenheid over Kies Elektrisch! tijdens AutoRAI 2011 De grote autoproducenten lieten in april tijdens de AutoRAI voor het eerst hun elektrische voertuigen aan het grote publiek zien. Op initiatief van het Platform Elektrische Mobiliteit, RAI Vereniging en het Formule E-team was onder de titel Kies Elektrisch! gedurende elf dagen in het Elicium een paviljoen te bewonderen dat volledig gewijd was aan elektrisch rijden. Hoogtepunt van Kies Elektrisch! was de verleidingsdag. De oogst? Bewondering van de ruim tweehonderdvijftig decisionmakers, journalisten en politici die kennis mochten maken met de aanwezige elektrische autoâ&#x20AC;&#x2122;s. Zij waren bovendien getuige van de aankondiging van het

Plug-to-Drive initiatief van Total en het snellaadnetwerk van The New Motion. Het Kies Elektrisch! paviljoen was gestructureerd rondom vier inhoudelijke themaâ&#x20AC;&#x2122;s: beschikbaarheid, techniek, opladen en milieu en veiligheid. Bovendien organiseerde ZERAuto samen met

WikiMobi negenmaal de EV Stamtafel. Elektrische rijders, experts, tegenstanders en ondernemers schoven hier aan voor interviews, discussies en het beantwoorden van vragen. Via de website van ZERAuto zijn de audiofiles van deze stamtafels te downloaden.

ALD Automotive, Athlon Car Lease en MisterGreen over de leasemarkt als het ideale ‘voorportaal’:

‘Leasemarkt de kans om elektrisch rijden niet als product, maar als service te verkopen’

Nagenoeg alle experts met een mening over elektrisch rijden lijken het eens te zijn: de leasemarkt is het ideale voorportaal voor de elektrische auto. Als de zakelijke rijder eenmaal overtuigd is, zal de consument eenvoudig over de streep getrokken kunnen worden om ook elektrisch te gaan rijden. Over één ding zijn de experts het echter minder eens: het jaar dat de consument ‘om’ gaat. Drie pionierende ondernemingen op het dossier elektrisch rijden – Athlon Car Lease, MisterGreen Electric Lease en ALD Automotive (zie kader) – geven hun mening over de leasemarkt als voorportaal. De gedeelde visie van Mark Schreurs en Florian Minderop op de duurzame vervoerstoekomst leidde tot de oprichting van MisterGreen. Deze Amsterdamse onderneming biedt mobiliteitsservice op het gebied van elektrisch rijden aan. ‘Twee van onze bijzondere activiteiten zijn het leasen van scooters en het Witte Autoplan’, vertelt Minderop. Consumable Vanaf de start van MisterGreen stelden Minderop en Schreurs zich ten doel met laagdrempelige producten elektrisch rijden beschikbaar te maken voor de consument. ‘Wij kozen direct voor een specialisatie op binnenstedelijk vervoer met twee- en vierwielers’, aldus Minderop. ‘Om een sluitende business case te realiseren is zowel voor scooters als auto’s een verhuurprogramma opgezet. Op die manier dragen wij alle verantwoordelijkheid – waarbij het accupakket en de restwaarde belangrijke aspecten zijn – en is de drempel voor consumenten om elektrisch te rijden minimaal. Dit maakt de leasemarkt ook tot het ideale portaal, zowel voor twee- als vierwielers.’ Ongeveer een jaar geleden startte MisterGreen met het Witte Autoplan. Dit Witte Autoplan is gebaseerd op het idee dat auto’s gedeeld worden door meerdere gebruikers. De gemeente Amsterdam en Smart kondigde afgelopen maand aan driehonderd Smarts als deelauto te gaan verhuren. ‘Wij zijn een jaar geleden al begonnen met dergelijke verhuur van vijfentwintig elektrische Tazarri’s aan ondernemers’, vertelt Schreurs. ‘Wij zijn met dit concept gestart vanwege een gebrek aan mobiliteitsoplossingen in de binnenstad. Met de Tazarri realiseren wij een cultuuromslag: van ‘area of possession’ naar ‘area of usage’. Inwoners van steden als Amsterdam moeten beseffen dat ze in het centrum geen grote auto meer nodig hebben. Hun werkgevers hebben door ons Witte Autoplan de beschikking over een deelauto voor korte zakelijke

ritten. De Tazarri is daar uitermate geschikt voor.’ Minderop: ‘Wij hebben een applicatie voor de smartphone ontwikkeld waarmee mensen de batterijstand en de gezondheid kunnen inzien. Op basis van hun rijgedrag worden zij ‘beloond’ of ‘gestraft’, het nieuwe rijden is logischerwijs beter voor de levensduur. Bij een intensief rijgedrag slijt de batterij sneller en betaalt de gebruiker iets meer per kilometer.’ Service MisterGreen heeft binnen haar verhuurprogramma zowel de auto als de scooter losgekoppeld van de batterij, het gaat dus om twee aparte onderdelen in het leasecontract. ‘De consument wil namelijk geen rompslomp met de batterij’, stelt Schreurs. ‘Batterijen zijn nog altijd erg kostbaar en vormen het grootste deel van de prijs. Toegegeven, de prijs van de batterijen is door de geschiedenis heen elke vijf jaar gehalveerd en zal dit vermoedelijk ook in de komende jaren doen, maar vooralsnog is het een uitstekende constructie om de batterij los te verhuren. Dit biedt ons ook de mogelijkheid om te specialiseren op specifieke batterijaspecten zoals het batterijmanagementsysteem.’ In de komende periode hoopt MisterGreen voortbordurend op het Witte Autoplan grote successen te boeken met de Tazarri. Minderop: ‘Dit voertuig leent zich uitstekend voor binnenstedelijk verkeer. De leasemarkt biedt daarbij als voorportaal gigantische voordelen omdat risico’s en barrières voor de gebruiker weggenomen worden. Ik denk dat de leasemarkt in lengte van jaren interessant blijft voor de elektrische auto. Het is namelijk de kans om een elektrisch voertuig niet als product, maar als service te verkopen. Als ons concept gekopieerd wordt en aanslaat – waarbij de batterij dus losgekoppeld wordt van het voertuig en de batterij als consumable gezien wordt – is het voor ons een succes.’

Charged Een van Nederlands grootste en bekendste leasemaatschappijen, Athlon Car Lease, werkt vanuit Almere al sinds 2008 aan haar Duurzaam Mobiliteitsplan. Dit is een vijfstappenplan waar kostenbesparing, mobiliteit en duurzaamheid hand in hand gaan. ‘Elektrisch rijden heeft binnen dit programma een prominente rol opgeëist’, vertelt Marchel Koops, commercieel directeur bij Athlon Car Lease. ‘Drie jaar geleden zijn wij als onderdeel van het Duurzaam Mobiliteitsplan gestart met het ontwikkelprogramma Athlon Charged. Hiermee creëren wij een one-stop-shop voor elektrische mobiliteit. Het doel is daarbij om klanten continue zoveel mogelijk te ontzorgen op het gebied van elektrisch rijden. Inmiddels zijn wij een echte voorhoedespeler op het dossier elektrisch rijden. In het afgelopen kalenderjaar is veel progressie geboekt. Zo hebben wij als eerste Nederlandse leasemaatschappij honderd exemplaren van de elektrisch aangedreven Opel Ampera besteld, maar bijvoorbeeld ook als eerste honderd elektrische Renaults.’ ‘Met Charged vergaren we kennis over drie sporen’, vervolgt Koops. ‘Over de voertuigen, de infrastructuur en het businessmodel. Elektrisch rijden moet immers voor alle deelnemende partijen bedrijfseconomisch interessant worden. Bij de start van Charged waren we afhankelijk van de op dat moment beschikbare ombouwauto’s. De ervaring die we met deze auto’s hebben opgedaan, zijn zeer relevant om een volwassen product aan te kunnen aanbieden. Met name technisch: hoe zit het met onderhoud, banden, accuproblemen en -storingen. Maar ook praktisch: hoe zit het met het opladen, hulpdienst, vakanties enzovoorts. Tot nu toe zijn de keuzemogelijkheden voor type voertuigen het meest meegevallen. In 2008 was het ondenkbaar om zo snel al over het huidige keuzepakket aan auto’s te beschikken.’

Zendelingenwerk Hoewel de keuzemogelijkheden langzamerhand groot zijn, zit volgens Koops in het volume wel een grootste tegenvaller. ‘Elektrisch rijden is nog steeds slechts voor een beperkte groep beschikbaar. Het is zendelingenwerk. Eind 2011 beschikken wij binnen onze vloot over vijfhonderd elektrische voertuigen op een totaal van 120.000 auto’s. De zakelijke markt – en dus de leasemarkt – is naar mijn idee wel de markt die het gaat doen. Hier gaat als eerste op grote schaal elektrisch worden gereden.’ Een belangrijke stap die volgens Koops in de komende jaren nog gemaakt moet worden, is die naar een volwaardig businessmodel. ‘De restwaarde van de elektrische auto is een belangrijke component voor verschillende partijen. Een goed voorbeeld is de Toyota Prius. Die komt inmiddels veelvuldig in het straatbeeld voor, waardoor deze – net als in de toekomst het geval zal zijn voor de elektrische auto – een flinke impact heeft op de markt tweedehands auto’s. Doordat de Prius onderdeel is geworden van het straatbeeld, komt de auto in het systeem van de consument en komt zo ook de tweedehandsmarkt los. De overheid kan in het geval van de elektrische auto een belangrijke rol gaan spelen door bijvoorbeeld een koopsubsidie in te stellen.’ Athlon Car Lease wil in de komende jaren een prominente rol spelen en via een olievlekstrategie de elektrische auto zijn intrede laten doen. Koops: ‘Nu door heel Nederland gewerkt wordt aan de laadinfrastructuur en wij zelf een paar honderd elektrische voertuigen in het veld hebben, ontstaat langzamerhand een netwerk van olievlekken. Wij hebben de ambitie om naar Nederlands voorbeeld elektrisch rijden in andere landen waar ons bedrijf actief is uit te rollen.’

ALD Automotive: ‘Zakelijke rijder moet overtuigd worden van nut elektrisch vervoer’ Leasemaatschappij ALD Automotive heeft eind april als eerste binnen de leasebranche het testprogramma ALD e-Drive gelanceerd. ‘Wij geloven in de toekomst van elektrisch vervoer en willen onze klanten kennis laten maken met deze vorm van duurzame mobiliteit. De leasemarkt is in onze optiek namelijk het voorportaal voor de consumentenmarkt.’ Aan het woord is René de Jong, commercieel directeur bij ALD Automotive. ALD Automotive heeft in Nederland een wagenpark van 23.000 voertuigen en behoort daarmee tot de drie grootste Europese leasemaatschappijen. Met het testprogramma e-Drive laat het bedrijf momenteel klanten kosteloos anderhalve week ervaring opdoen met een elektrische auto. ‘Door een elektrisch voertuig grondig te testen kunnen klanten met enige gefundeerdheid besluiten een elektrische auto te leasen’, aldus De Jong. ‘Het testprogramma is het directe gevolg van onze keuze om begin vorig jaar serieus aan de slag te gaan met elektrisch vervoer. Wij hebben destijds een eigen E-team geformeerd om het hele spel van elektrisch rijden in kaart te brengen. Als hoogtepunt hebben wij vorig jaar oktober een seminar georganiseerd voor alle klanten en relaties om hen te informeren over elektrisch rijden. Recent hebben wij de eerste bijbehorende producten gelanceerd – inclusief e-Drive – en de eerste leasecontracten geschreven.’ Multimobiliteit ‘Wij zien elektrisch rijden als een van de mogelijkheden binnen multimobiliteit’, vervolgt De Jong. ‘Elektrisch vervoer heeft een groot aantal mogelijkheden, maar ook beperkingen. Die beperkingen proberen wij op te lossen met alternatieven zoals NS-Business Cards of tijdelijk inzetbare conventionele (brandstof)auto’s op het moment dat de actieradius bijvoorbeeld niet toereikend is. Vooral leaserijders die nu niet bijtellen met een beperkt aantal zakelijke autokilometers komen in eerste instantie in aanmerking voor elektrisch rijden. In het bedrijfsleven gaat het vooral om ondernemers die zich willen laten voorstaan op duurzaamheid en willen profileren als aantrekkelijke werkgever.’ Volgens De Jong heeft de zakelijke markt een van de grootste voordelen in huis om elektrisch rijden met succes op grote schaal te introduceren: het bijtellingstarief van nul procent. ‘Dit is voor veel automobilisten een sterke motivatie om elektrisch te rijden. De zakelijke rijder is zeer aanspreekbaar op persoonlijke kosten. Het gegeven dat een forse groep van onze leaserijders kiest voor een auto met veertien of twintig procent bijtelling toont dit al aan. Deze drijfveer, gecombineerd met het gegeven dat bedrijven zich op het gebied van duurzaamheid willen onderscheiden, maakt de leasemarkt het ideale voorportaal voor de elektrische auto. In mijn optiek is het nu zelfs al zo dat de vraag groter is dan het aanbod. Nu de productie op gang komt, kan het wel eens snel gaan met de verkoopcijfers van elektrische auto’s.’

INCLUSIEF: Dag van het Licht Solarpaviljoen Congres smart grids Domoticacongres Proeftuinen

DUURZAAM CONTACT@ELEKTROTECHNIEK Uw markt is volop in beweging. Ontwikkelingen op het gebied van alternatieve energie, verlichting en domotica volgen elkaar razendsnel op. Tegelijkertijd worden er steeds strengere eisen gesteld aan duurzaamheid en moet de kostprijs omlaag. Slimmer en efﬁciënter werken is key en ketenintegratie noodzakelijk. Tijdens Elektrotechniek gaan we samen aan het werk. Op de beurs vindt u het grootste aanbod van innovatieve producten die energie besparen én kostenbesparing opleveren. Het inhoudelijk programma informeert u over de duurzame oplossingen van de toekomst. Zodat we samen aan de slag kunnen want investeren in de toekomst begint nu.

MEER INFORMATIE: WWW.ELEKTROTECHNIEK-ONLINE.NL UW ONTMOETING MET ELEKTROTECHNISCHE VERNIEUWING

Voorlichting en beleving centraal in het eerste Het Nieuwe Rijden Elektrisch Vervoer Centrum:

‘Dit is de eerste stap in een nieuwe wereld’ Bij het aanbreken van het voorjaar maakte de gemeente Rotterdam bekend komende zomer binnen haar stadsgrenzen Het Nieuwe Rijden Elektrisch Vervoer Centrum (EVC) te verwelkomen. Het unieke ‘belevingscentrum’ gaat bedrijven en consumenten kennis laten maken met alle soorten en merken elektrische auto’s en scooters. Op 31 augustus wordt het centrum officieel geopend door Melanie Schultz van Haegen, minister van Infrastructuur en Milieu. Het is een initiatief van de Rotterdamse onderneming Green Mobility, geleid door Alfred Möller en Marcel Broersma. ‘Met het EVC creëren wij een professioneel knooppunt waar alle betrokkenen – die belang hebben of gaan krijgen bij elektrisch vervoer – waarde kunnen toevoegen’, aldus Jan Storm, projectmanager bij Green Mobility.

Partners Elektrisch Vervoer Centrum

Green Mobility zag in het jaar 2006 het levenslicht. Het bedrijf zet zich sindsdien in voor de realisatie van duurzame mobiliteitsoplossingen. Waar het businessplan aanvankelijk ging over het in de markt zetten van auto’s, is Green Mobility meer en meer uitgegroeid tot een bruggenbouwer. Een bedrijf dat verbindingen maakt tussen de traditionele autobranche en de wereld van elektrisch vervoer zoals die nu voorzichtig aan het ontstaan is. ‘Na de start van Green Mobility werd al snel duidelijk dat de elektrische auto de toekomst heeft’, vertelt Storm. ‘Wat echter ook al direct bleek was het ontbreken van vier essentiële onderdelen om elektrisch vervoer succesvol te introduceren: betaalbare voertuigen, gebruiksvriendelijkheid, gedragsverandering en een goed imago. Op veel van die zaken waren al initiatieven gaande, op gedragsverandering echter nog niet. Green Mobility heeft de uitdaging opgepakt om door middel van voorlichting en beleving de benodigde omslag te realiseren.’ Transitieperiode In de afgelopen twee jaar heeft Green Mobility diverse evenementen georganiseerd om bedrijven en (overheids) organisaties te overtuigen dat de elektrische auto de auto van de toekomst is. Zo werden voor fleetowners en leasemaatschappijen ‘elektrische’ dagen georganiseerd om bestuurders van de zakelijke auto kennis te laten maken met elektrisch vervoer. ‘Deze evenementen slaan goed aan, maar wij zagen al snel dat er een enorme behoefte is aan een grootschaliger concept waar permanent elektrisch vervoer beleven en ervaren centraal staat’, vervolgt Storm.

‘Juist nu de transitieperiode naar duurzamere auto’s in volle gang is, is het belangrijk om grote groepen gebruikers voor te lichten. Om die reden bouwen wij het EVC. Vanaf komende zomer, in een soort Apple-store omgeving, kunnen de auto’s niet alleen beleefd worden, maar zal er ook alle mogelijke informatie verkrijgbaar zijn over elektrisch vervoer en het optimaal gebruik van mobiliteit.’ In het EVC komen niet alleen alle automerken samen door de presentaties van hun elektrische voertuigen, maar zullen ook elektrische scooters en verschillende laadtechnologieën en laadpalen getoond worden. Storm: ‘Basisgedachte is om in de volle breedte elektrische mobiliteit te belichten en bijbehorende voorlichting te geven zonder dat verkoop centraal staat. Alle betrokken partners hebben immers belang bij onafhankelijke promotie van elektrisch vervoer. Wij starten in Rotterdam, bij gebleken succes is de kans groot dat andere grote steden zoals Amsterdam, Utrecht en Den Haag volgen. Als dit concept in Rotterdam aanslaat gaat een nieuwe wereld open. Binnen ons bedrijf bestaan nog tal van ideeën rond elektrisch vervoer. Denk hierbij aan een NS Dagtour Elektrisch Vervoer, het elektrificeren van de taxivloot en het introduceren van Elektrisch Vervoer Car Sharing. Deze initiatieven zullen in samenwerking met onze partners waaronder de ANWB en Athlon Car Lease op de kaart worden gezet. In dit mobiliteitshuis van de toekomst komen straks kennis, netwerk, innovatie, creativiteit en ondernemersgeest samen.’ Zonne-energie De bouw van het EVC is inmiddels in volle gang. Via de website (www.elektrisch-vervoer-centrum.nl) is de voortgang op de voet te volgen. Als vestigingsplaats is gekozen

Ruim dertig publieke en private partijen hebben zich aangesloten bij het Elektrisch Vervoer Centrum (EVC) Rotterdam. Het Nieuwe Rijden – een programma van het ministerie van Infrastructuur & Milieu en uitgevoerd door het Instituut voor Duurzame Mobiliteit – wordt hoofdpartner en naamgever van het EVC. De verschillende deelnemers zien het EVC als de ontbrekende schakel die het elektrisch vervoer in Nederland een grote stap verder brengt. De deelnemers tot nu toe zijn achtereenvolgens: ANWB, Athlon Car Lease, BYD, Vereniging DOET, ecomobiel, Stichting e-laad.nl, Eneco, Formule E-team, GE, Gemeente Rotterdam, Greenchoice, Green Mobility, Greenwheels, Het Nieuwe Rijden, ING, ING Car Lease, KPMG, KPN, LeasePlan Nederland, LSI Projects Investments, proov, Rabobank, RAI Vereniging, RET, RTC, Stedin, Van Gansewinkel Groep, Wagenplan en het Wereld Natuur Fonds. Begin juni is verder het bestuur en het comité van aanbeveling benoemd.

voor Rotterdam Central District naast het Centraal Station Rotterdam. Het oog is mede op deze locatie gevallen door de samenwerking met ProRail. ‘De bouw loopt volledig op schema’, vertelt Storm. ‘Een van de bijzondere elementen is de voorgevel van het EVC die volledig bedekt wordt met zonnepanelen. De panelen produceren zo’n dertigduizend kilowattuur. Wij leveren hiermee straks voor een groot deel onze eigen energie. Niet alleen voor het licht maar ook voor het verwarmen, koelen van de kantoren en het laden van de auto’s. Dit wordt een mooie duurzame showcase. Komende zomer gaan wij van start na een feestelijk openingsevenement. Infrastructuurminister Melanie Schultz van Haegen zal het EVC daarbij openen.’ Het managementteam van het EVC gaat volgens Storm vervolgens niet afwachten tot bezoekers binnenkomen, maar zal volgens een projectplan het bedrijfsleven actief opzoeken. Het EVC heeft een duidelijke en meetbare opdracht meegekregen. Storm: ‘In de eerste drie jaar van ons bestaan willen wij de duizend grootste ondernemingen van Nederland proactief benaderen om een bezoek te brengen aan het center en hen op deze wijze stimuleren om elektrisch vervoer in hun organisatie te introduceren.’

The New Motion, Total, BP en ANWB werken aan snellaadpunten

Teller snellaadiniatiatieven staat op vier Publieke en private partijen werken in Nederland momenteel samen aan snellaadprojecten. Zo kondigde Total tijdens de AutoRAI de komst van zeven snellaadpalen bij haar tankstations aan en deelde The New Motion mede in een consortium aan een netwerk van vijfentwintig snellaadpunten te werken. Sindsdien is Nederland echter nog een snellaadinitiatief rijker, dat van de ANWB. Bovendien realiseert BP in Utrecht twee snellaadpunten (zie pagina 7) en wordt in de wandelgangen gesproken over een uitgebreider netwerk dat BP in Nederland wil realiseren in samenwerking met The New Motion. Tijdens de bijeenkomst Kies Elektrisch op de AutoRAI brachten Total en The New Motion het heugelijke nieuws omtrent hun snellaadinitiatieven naar buiten. Robert Joore, directeur Retail van Total Nederland kondigde aan snellaadpunten in gebruik te nemen bij tankstations in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht. ‘Met deze eerste zeven snellaadstations willen wij praktijkinformatie vergaren met het oog op een eventuele bredere introductie van laadstations’, vertelt Joore. ‘Momenteel is ons bedrijf al doende met proeven in Frankrijk, België en Duitsland. De uitbreiding van de proef in Nederland moet meer duidelijkheid geven over de specifieke behoefte die hier aanwezig is.’ Lange reis ‘Onze voorziening is primair bedoelt voor wie onderweg niet uitkomt met zijn actieradius’, vervolgt Joore. ‘De angst om onderweg stil te staan is namelijk een van de belangrijkste belemmeringen voor de aanschaf van elektrische auto’s. De stations waar de palen te vinden zijn, kennen ons speciaal ontworpen Plug-to-Drive logo. Betalen kan middels een prepaid- kaart en per minuut. De snellaadpalen zijn uitgerust en gebaseerd op de CHAdeMO-technologie. De andere stations zullen snel volgen. Wij zijn leergierig op het dossier elektrisch rijden. Het gebruikersgedrag van elektrische automobilisten is nog onbekend. Wij willen de mogelijkheden die dit voor ons bedrijf met zich meebrengt in kaart brengen. Dit doen wij niet als oliemaatschappij, maar als energiemaatschappij. Elke lange reis begin met een eerste stap. Je begint met lopen en dat doe je met vallen en opstaan, ook in dit geval. Wij gaan met dit

snellaadnetwerk spannende tijden tegemoet waarbij innoveren en leren hoog in het vaandel staan.’ Ondertussen heeft The New Motion een cluster geformeerd waarmee zij een snellaadnetwerk door Heel Nederland uit gaat rollen. Onder andere Liander, Nissan, BP, Terberg, Markeur, Van der Valk en Prestige Taxi maken deel uit van het consortium dat vijfentwintig punten gaat creëren. ‘De snellaadstations zullen geplaatst worden langs of nabij snelwegen’, vertelt Ritsaart van Montfrans, die samen met Alef Arendsen aan de leiding staat van The New Motion. ‘Snelladen wordt hierdoor mogelijk bij verschillende tankstations, wegrestaurants en diverse andere locaties. De planning is om deze zomer tien punten geopend te hebben en in oktober vijftien. Voor deze eerste vijftien snellaadpunten zijn de locaties dan ook al in zicht. Aan het eind van het kalenderjaar moeten voor alle vijfentwintig voorziene exemplaren een locatie toegewezen zijn.’ Stroomversnelling De oplevering van het snellaadnetwerk is volgens Van Montfrans deels afhankelijk van derden. ‘In tegenstelling tot wat sommigen verwachten zijn de diverse leveranciers bijvoorbeeld niet bij machte om de laadpalen vanaf de plank te leveren en te installeren. Van Montfrans: ‘Desondanks is alles dit jaar in een stroomversnelling geraakt. Vorig jaar voerden wij immers nog oriënterende gesprekken met de gemeente Amsterdam over een snellaadnetwerk. Deze eerste vijfentwintig laadpunten zien wij als een basisdekking. Het stelt elektrische automobilisten in staat onbezorgd door Nederland te reizen. Ook een initiatief

zoals dat van Total draagt hier aan bij.’ Het snellaadnetwerk van The New Motion wordt opgezet in een open structuur. Marktpartijen, gemeenten en provincies kunnen aanhaken om het netwerk verder te laten groeien. ‘Deze groei moet in onze optiek komen vanuit de behoefte van gebruikers’, vervolgt Van Montfrans. ‘Kortom de basisdekking is afdoende en uitbreiding zal plaatsvinden op specifieke locaties waar de gebruiker het wil. Het zou financieel ook niet haalbaar zijn om nu bijvoorbeeld al honderd snellaadpunten te realiseren. Daar zijn onvoldoende automobilisten voor. Voor nu is het dan vooral ook belangrijk voor de marketing van elektrisch vervoer. Het snellaadnetwerk zal vervolgens meegroeien met de penetratie van elektrisch vervoer.’ Met het lanceren van een speciale website over elektrisch rijden kondigde ook de ANWB aan deze zomer zes snellaadpalen te gaan plaatsen bij haar servicestations. ‘Op enige termijn zijn er namelijk wel voldoende reguliere oplaadpalen, maar het aantal snellaadpalen laat nog te wensen over’, stelt ANWB-directeur Guido van Woerkom. ‘Daarom hebben wij dit initiatief genomen voor het deel van onze leden dat al elektrisch rijdt of dit wil gaan doen in de nabije toekomst.’ Of deze eerste zes laadpunten een begin zijn van een breder netwerk dat ANWB gaat opzetten weet van Woerkom nog niet. ‘Elekriciteit gaat hoe dan ook een rol bij spelen bij automobiliteit. Wij handelen in het belang van onze leden en weten vooralsnog niet hoe hun vraag zich ontwikkeld. Vaststaat dat wij bij nieuwe ontwikkelingen – zoals de opkomst van de elektrische auto – present zijn en onze verantwoordelijkheid willen nemen.’

16 miljoen euro voor eerste vijf tot tien slimme elektriciteitsnetten:

‘Consumenten worden prosumenten’ Minister Verhagen kondigde eind mei aan de eerste slimme elektriciteitsnetten nog dit jaar aan te willen laten leggen door 16 miljoen euro beschikbaar te stellen voor vijf tot tien proeftuinen. Deze eerste slimme netten zullen aangelegd worden op industrieterreinen, kantorenparken, woonwijken en in agrarische gebieden. Aan het plan van Verhagen ligt een advies van de Taskforce Intelligent Netten ten grondslag. ‘De belangrijkste conclusie is dat slimme netten mogelijkheden bieden voor een nieuwe vorm en energiebeheer en consumenten daardoor in de toekomst prosumenten worden’, stelt Ernst ten Heuvelhof, voorzitter van de taskforce. ‘Eén van onze adviezen is om rondom de proeftuinen een platform met ‘Proeftuinambassadeurs’ voor deling van kennis en ervaringen op te richten.’ De Taskforce Intelligente Netten werd al in oktober 2009 opgericht door minister van Economische Zaken Maria van der Hoeven. De taskforce kreeg drie taken mee: organiseer en stimuleer een samenwerking tussen belanghebbende partijen op nationaal niveau, zet een door belanghebbende partijen gedragen visie op de realisatie van intelligente netten in Nederland en werkt deze uit en stelt tenslotte een actieplan op voor het realiseren van smart grids. Uitrollen Vorig jaar zomer bracht de taskforce in de vorm van het discussiedocument ‘Op weg naar intelligente netten in Nederland’ de eerste resultaten naar buiten. Aan het begin van dit jaar heeft op basis van dit document een consultatieronde plaatsgevonden. Als afronding is onlangs het einddocument gepresenteerd. Op basis van dit rapport heeft Verhagen zijn plannen gemaakt. ‘In zijn algemeenheid wil Nederland energie besparen en overschakelen op duurzame energie’, aldus Verhagen. ‘Slimme elektriciteitsnetten zijn daartoe een uitstekend middel. Deze proeftuinen zijn een eerste start en uiteindelijk is het de bedoeling dat het bedrijfsleven de slimme elektriciteitsnetten gaat uitrollen.’ Nederland heeft volgens de minister en de taskforce mede door de kennis van TNO, het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) en energieconsultancy KEMA een goede uitgangspositie voor de realisatie van de eerste slimme elektriciteitsnetten. Een reeks proeftuinen is volgens alle

partijen een noodzakelijke stap op weg naar de grootschalige toepassing van de benodigde technologie. ‘Intelligente netten en elektrisch vervoer zijn grote systeemveranderingen die sterk met elkaar samenhangen’, vertelt Ten Heuvelhof. ‘Zonder intelligente netten ontstaan er belemmeringen voor elektrisch vervoer zodat de invoering daarvan wordt vertraagd. Intelligente netten zijn dus nodig om de maatschappelijke voordelen die samenhangen met elektrisch vervoer optimaal te realiseren. Tegelijk biedt elektrisch vervoer een mogelijkheid om meer flexibiliteit in het energiesysteem te brengen.’ Richtingwijzer Volgens de taskforce bestaat er een vergelijkbare samenhang tussen intelligente netten en de ontwikkeling van het (decentrale) energiesysteem. ‘Intelligente netten beïnvloeden de mogelijkheden voor de opwekking van grootschalige en kleinschalige (duurzame) energie, energieopslag en energiebesparing in de gebouwde omgeving en –opslag’, licht Ten Heuvelhof toe. ‘De ontwikkeling richting een energieneutrale gebouwde omgeving vereist bijvoorbeeld mogelijkheden voor lokale uitwisseling van energieoverschotten en -tekorten. De ‘businesscase’ is gebaat bij een integrale benadering van deze grote systeemveranderingen. Dit vereist dan ook op strategisch niveau binnen het overheidsbeleid een samenhangende benadering.’ De proeftuinen vormen de richtingwijzer die volgens de taskforce zo broodnodig is. De betrokkenheid van de verschillende stakeholders kan zich daarin en daaromheen

kristalliseren. Door middel van flankerende activiteiten wil men proeftuinoverstijgend leren op onderwerpen als kosten-baten, weten regelgeving, ict-architectuur en R&D. ‘Om dit kristallisatiepunt optimaal te benutten is een ‘ambassadeur’ per proeftuin nodig die als boegbeeld kan functioneren’, stelt Ten Heuvelhof. ‘Het ‘ambassadeursoverleg’ zal dan als georganiseerd platform een belangrijke functie kunnen hebben in het aanjagen en bewaken van de verdere ontwikkeling van intelligente netten. Dit platform zal ook de functie van de Taskforce kunnen overnemen in de visievorming en begeleiding van het proces op weg naar intelligente netten in Nederland.’ Download het einddocument van de Taskforce Intelligente Netten met de titel ‘Op weg naar intelligente netten in Nederland’ via www.emobilitymagazine.nl/achtergronden

Aanbevelingen Taskforce Intelligente Netten De Taskforce Intelligente Netten heeft minister Verhagen acht concrete aanbevelingen gedaan: 1. intelligente netten en energiesystemen zijn kansrijk en op termijn noodzakelijk, daarom is nu actie nodig; 2. keuzes ten aanzien van intelligente netten zijn ook op strategisch niveau van belang voor de samenleving, met name in de relatie met elektrisch vervoer en de inpassing van duurzame (decentrale) energie; 3. verbind intelligente netten ook met gas en warmte; 4. heb oog voor de complexe interactie tussen overheid en markt en tussen marktpartijen ;onderling; 5. het veld is gefragmenteerd, betere verbindingen nodig; 6. er is een actieve overheid nodig: Proeftuinen, weten regelgeving, ict-architectuur (security en privacy), R&D-programma; 7. internationale dimensie is bij alle activiteiten relevant; 8. organiseer een platform rondom de proeftuinen met ‘proeftuinambassadeurs’.

De overeenkomst tussen elektrische auto’s en laptops Elektrische auto’s bieden ongekende perspectieven! Als ze worden opgeladen met ‘groene stroom’ –elektriciteit die wordt opgewekt uit duurzame bronnen zoals zonlicht en wind – wordt mobiliteit écht duurzaam. Echter, er zijn ook al grote voordelen als de auto wordt opgeladen met ‘grijze stroom’, die in elektriciteitscentrales geproduceerd wordt uit fossiele brandstoffen (aardgas en kolen). Met elektrische auto’s kunnen namelijk forse hoeveelheden energie worden bespaard. In een verbrandingsmotor wordt de chemische energie die is opgeslagen in de brandstof (benzine, diesel en LPG) omgezet in mechanische energie, voortbeweging dus. Een deel van de energie uit de brandstof wordt echter niet omgezet in beweging, maar in andere vormen van energie, zoals warmte en geluid. Het rendement, of de efficiëntie, van een motor geeft aan hoeveel energie uit de brandstof wordt benut voor de voortbeweging van de auto; de rest van de energie gaat verloren, vooral via de koeling van de motor die energie afvoert in de vorm van warmte. In het geval van een elektrische auto op ‘grijze stroom’ komt de energie die is opgeslagen in fossiele brandstoffen vrij door verbranding in een elektriciteitscentrale en níet in de auto zelf. Elektriciteitscentrales zijn niet mobiel, zoals auto’s, maar grondgebonden. Gewicht en omvang zijn daarom minder van belang dan in het geval van een (mobiele) automotor. Ook maken elektriciteitscentrales veel meer draaiuren; een kolencentrale draait vrijwel het gehele jaar, meer dan 8.000 uur. Bij een kilometrage van 20.000 per jaar en een gemiddelde snelheid van tachtig kilometer per uur, draait een automotor echter slechts tweehonderdvijftig uur per jaar, dus maar zo’n drie procent van de tijd. Investeren in een hoger rendement loont voor een centrale dus veel meer, dan voor een automotor. Het rendement van een elektriciteitscentrale is daardoor anderhalf tot twee keer zo hoog. Met andere woorden: wanneer fossiele brandstoffen worden verbrand in een elektriciteitscentrale, wordt er anderhalf tot twee keer zoveel van de vrijgekomen energie nuttig gebruikt als wanneer fossiele brandstoffen worden verbrand in de verbrandingsmotor van een auto. Van de elektriciteit uit de centrale gaan in het elektriciteitsnet nog enkele procenten verloren, maar het hoge rendement van een elektriciteitscentrale in vergelijking met een verbrandingsmotor weegt ruimschoots op tegen dit verlies. Door op grote schaal elektrische auto’s te

gebruiken in plaats van auto’s met een verbrandingsmotor kan in Nederland, en zeker wereldwijd, zelfs bij opladen met ‘grijze stroom’ dus een enorme energiebesparing worden geboekt. Voordat de elektrische auto op grote schaal kan doorbreken, moeten er nog wel serieuze hobbels worden genomen. Zo zijn op dit moment de benodigde accu’s relatief groot, duur en zwaar. Innovaties om het gewicht, de kosten en de omvang te reduceren, zijn daarom een must. Daarnaast is het van groot belang om te zorgen voor oplaadpunten, zodat auto’s kunnen worden opgeladen. Op het eerste gezicht lijkt het voor de hand te liggen dit op dezelfde wijze te doen als met auto’s met een verbrandingsmotor: door elektrische ‘tankstations’ in te richten, waar net als bij een ‘gewoon’ tankstation in korte tijd een grote hoeveelheid energie in de auto terechtkomt. Voor elektrische auto’s is dit echter niet de handigste aanpak. Om in korte tijd een grote hoeveelheid elektriciteit in een accu te stoppen, is een dure en ingewikkelde installatie nodig, een zogenaamd ‘snellaadstation’. Verder is snel opladen niet bevorderlijk voor de levensduur van de accu. Laden via een gewoon stopcontact, of correcter een ‘wandcontactdoos’, is daarom vele malen goedkoper en simpeler. Wel duurt dit met een duur van enkele uren veel langer dan via een snellaadstation en al helemaal veel langer dan het voltanken van een brandstofauto, dat in een paar minuutjes gepiept is. Maar eigenlijk is dat geen probleem; een auto die zo’n tweehonderdvijftig uur per jaar rijdt, staat immers meer dan 8.500 uur stil. Genoeg tijd om op te laden dus! De auto moet bij stilstand dan wel aangesloten worden op het elektriciteitsnet. Lang niet alle Nederlanders hebben de beschikking over een carport, garage of oprit waarop zij hun elektrische auto kunnen laden. Daarom hebben de gezamenlijke Nederlandse netbeheerders het initiatief genomen om de pioniers die nu al een elektrische auto kopen (of leasen) gratis een oplaadpunt ter beschikking te stellen via de stichting e-laad.nl. Om daarmee hun geparkeerde auto altijd te kunnen aansluiten op het elektriciteitsnet en op te laden. Een kleine moeite, wat mij betreft. U doet dat immers vast en zeker ook met uw laptop? Prof. Han Slootweg Manager Innovatie Enexis Hoogleraar Smart Grids, TU/e

E-Mobility Activiteitenkalender 21 juni 2011 – RDM E-mobility Lezing – RDM Campus, Rotterdam Het RDM Campus Innovation Network organiseert een lezing over E-mobility. Sprekers zijn D-Incert voorzitter Cees de Bont en programmacoördinator Stephan van Dijk en Arjan Heinen, algemeen directeur van e-Traction. www.rdmcampus.nl/lezingen

20-22 juni 2011 – Battery China 2011 – Beijing, China Driedaags congres met bijbehorende expositie over de stand der batterijtechnologie in China. www.bhoec.com/batteryshow

21 september 2011 – Electric Mobility Congress @ 64th IAA 2011 – Frankfurt, Duitsland Tijdens de 64e editie van de International Auto Show – van 15 tot en met 25 september – wordt op 21 september een speciaal congres georganiseerd over elektrische mobiliteit. www.iaa.de/en/besucher

27-28 september 2011 – Ecomobiel 2011 – Rotterdam, Nederland De derde editie van deze vakbeurs voor duurzame mobiliteit vindt plaats in Ahoy Rotterdam en maakt een flinke stap in grootte, aantal deelnemers en aantal bezoekers. www.ecomobiel.nl

28-30 september 2011 – Batteries 2011 – Cannes-Mandelieu In Frankrijk verzamelen zich zo’n vierhonderd experts uit zeventig landen voor de twaalfde editie van het Batteries evenement. Het congres richt zich op kennisuitwisselingen in de volledige waardeketen van de batterijmarkt. Zestig sprekers verzorgen gezamenlijk een driedaagse technische conferentie, vergezeld door dertig beursexposanten. www.batteriesevent.com

11-10 oktober 2011 – Clean Energy Vehicles China 2011 – Beijing, China Driedaags congres met bijbehorende expositie over elektrische voertuigen, met 200 exposanten en 8.000 bezoekers uit meer dan twintig landen. www.newenergychina.cn/cvie/en/about_exh.html

18-20 oktober 2011 – eCarTec München 2011 – München, Duitsland De eCarTec groeit ook in 2011 in sneltreinvaart. Werd vorig jaar een tweede hal gevuld, in 2011 groeit de grootste Europese beurs voor elektrische voertuigtechnologie wederom met het betrekken van een derde beurshal. www.ecartec.eu

26-28 oktober 2011 – European Electric Vehicle Congress – Brussel, België De EEVC-2011 analyseert de belangrijkste politieke en ondernemersaspecten om tot een succesvolle introductie van elektrische voertuigen op commerciële basis te komen. www.eevc.eu

Uw evenement op de E-Mobility Activiteitenkalender? Stuur een e-mail naar info@emobilitymagazine.nl

COLOFON

E-Mobility Register Door uw bedrijf en bedrijfsactiviteiten op te laten nemen in het E-Mobility Register wordt u voor slechts 500 euro per jaar ieder kwartaal onder de aandacht gebracht bij duizenden elektrisch rijden professionals, van autofabrikanten, tot it-bedrijven, materialenleveranciers, financiële instellingen, onderzoekers en investeerders. Vul het ‘E-Mobility Register’ formulier digitaal in via www.e-mobilitymagazine.nl/industrieregister

Jaargang 2 – Nr. 2 juni 2011 E-Mobility is een onafhankelijk vakblad over elektrisch rijden en verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 5.000 exemplaren. Uitgever & Hoofdredacteur Edwin Gelissen-Van Gastel (EG Media) (E). edwin@emobilitymagazine.nl Vormgeving Bette van Loenen (EG Media) (E). bette@egmedia.nl

N.V. BOM Ontwikkelingsmaatschappij van de provincie Noord-Brabant Goirleseweg 15, 5026 PB Tilburg T. 088-8311120 / I. www.bom.nl

Automotive Technology Centre clusterorganisatie voor de automotive industrie P.O. Box 1015, 5700 MC Helmond T. 0492-562500 / I. www.atcentre.nl

Fotografie Vincent Knoops en Jochem Siegle Columnisten Anton Wolthuis (HTAS), Sylvia Roelofs (ICTOffice) en Han Slootweg (Enexis en TU/e)

HTAS Innovatieprogramma voor de automotive industrie P.O. Box 1015, 5700 MC Helmond / I. www.htas.nl

High Tech Automotive Campus P.O. Box 1015, 5700 MC Helmond T. 0492-562500 / I. www.htacampus.nl

Netbeheer Nederland brancheorganisatie van regionale en landelijke netbeheerders Utrechtseweg 310, 6812 AR Arnhem T. 026-3569500 / www.netbeheernederland.nl

Technolution B.V. The right development Zuidelijk Halfrond 1 Postbus 2013, 2800 BD Gouda T. 0182-594000 / I. www.technolution.eu

Advies- en ingenieursbureau Movares Actief op het raakvlak van energie, mobiliteit en infrastructuur Leidseveer 10, 3511 SB Utrecht I. www.movares.nl/elektrischrijden / E. Rik.luiten@movares.nl

APPM management consultants Spicalaan 8, 2132 JG Hoofddorp T. 023-5621630 / I. www.appm.nl

Druk Roto Smeets Abonnementen & Advertenties www.emobilitymagazine.nl of verkoop@emobilitymagazine.nl Redactieadviesraadleden Minnemijn Smit (Formule E-team en DOET), Martijn Bongaerts (Netbeheer Nederland), Anton Wolthuis (namens HTAS en ATC) en Bob Bouhuijs (BOM)

Dutch Organisation for Electric Transport

Partners

All Green Vehicles Ontwikkeling van elektrische personenen vrachtvervoer voertuigen Visserijweg 2a, 4906 CJ Oosterhout T. 0162-420071 / I. www.allgreenvehicles.nl

ALFEN bv ALFEN levert onder de naam ICU een complete reeks van oplossingen voor het opladen van elektrische voertuigen Postbus 1042, 1300 BA Almere T. 036 - 549 34 00 / E. info@icu-charging-stations.com

Ambassadeurs

toestemming van de uitgever. Redactie en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin

Vereniging DOET Branchevereniging voor elektrisch rijden / I. www.doetdoet.nl

kunnen zij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventueel in deze uitgave voorkomende onjuistheden.

Nederland mooier maken APPM is sinds 2006 sterk betrokken bij het realiseren van elektrisch vervoer. We werken als adviseur en projectmanager aan vooruitstrevende EV-projecten in heel Nederland. APPM is daarnaast actief bij de visievorming en kennisontwikkeling op dit dynamisch werkterrein. APPM wordt gedreven door de uitdagingen die er liggen op het gebied van infrastructuur voor EV, de snelle introductie van e-voertuigen, maar ook de communicatie en ﬂankerende maatregelen omtrent EV.

We organiseren projecten op het gebied van

APPM bestaat uit zo’n 60 professionals. Onze

infrastructuur, mobiliteit, ruimte, water, vastgoed,

bedrijfscultuur is gebaseerd op vrijheid,

energie en klimaat. APPM is als onafhankelijk

verantwoordelijkheid en vertrouwen.

projecten procesmanagementbureau in staat om initiatieven, ideeën, inzet en belangen samen te

APPM sponsort schaatsteam APPM en Finnzeiler

brengen. Met burgers, overheid en ondernemingen

Pieter-Jan Postma om te laten zien dat wij investeren

komen we tot haalbare plannen en concrete projecten.

in talentvolle mensen die in vrijheid excelleren.

breda

hoofddorp

zoetermeer

appm.nl