«Վարդանանք» N21

8

www.vardananq.ysu.am

Æñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ

ì³ñ¹³Ý³Ýù #1(21) / ÐáõÝí³ñ-÷»ïñí³ñ, 2017

г­Ûáó µ³­Ý³­Ï³­ßÇ­Ýáõí Û³Ý ³­í³Ý­¹áõÛíݻ­ñÁ ¨

ÐÐ 25-³Ù­Û³

½ÇÝ­í³Í áõ­Å»­ñÁ ØÇ­ù³­Û»É سɭ˳ë­Û³Ý, ºäÐ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ý³­ÏáõÉ­ï»­ïÇ Ñ³­Ûáó å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ³Ù­µÇá­ÝÇ ³­ëÇë­ï»Ýï, å³ïÙ. ·Çï. ûϭݳ­Íáõ

2

017 Ã. ÑáõÝ­í³­ñÇ 28-ÇÝ Éñ³­ ó³í ÐÐ µ³­Ý³­ÏÇ ëï»ÕÍ­Ù³Ý 25-³Ù­Û³ Ñá­µ»É­Û³­ÝÁ: ¸åñá­ó³­ Ï³Ý ¹³­ë³·ñ­ù»­ñÇó ³Ûë Ç­ñ³­ ¹³ñ­ÓáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ Áݭûñ­óáÕ Ù³­ÝáõÏ­Ý»ñÝ ³Û­ëûñ ¹Åí³­ñáõí Û³Ùµ »Ý å³ï­Ï»­ñ³ó­ÝáõÙ, û ÇÝã­åÇ­ëÇ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ ¿ Ç Ï³­ï³ñ ³­Íí»É ½ÇÝ­í³Í áõ­Å»­ñÇ ëï»ÕÍ­Ù³Ý »­ñ³­Ý»­ÉÇ Íñ³·ÇñÁ: ²Ûë­åÇ­ëáíª ÇÝã­åÇ­ëDZݭ ¿ñ µ³­ ݳ­ÏÇ Ï»ñï­Ù³Ý ¹Åí³­ñÇÝ ×³­Ý³­å³ñ­ÑÁ, áí­ù»±ñ­ ¿ÇÝ Ýñ³ ÝíÇñ­Û³É­Ý»­ñÁ, ¨, Ç í»ñ­çá, ѳ­Ûáó å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Áݭóó­ùáõÙ »­Õ»±É­ »Ý µ³­Ý³­Ï³­ßǭݳ­Ï³Ý ³­í³Ý­ ¹áõÛíݻñ: ¼ÇÝí³Í áõÅ»ñÇ ·áÛáõÃÛáõÝÁ ѳ­í³ë­ïáÕ Ñݳ­·Ç­ï³­Ï³Ý ·ï³­ Íá­Ý»ñ ¨ å³ï­Ù³­Ï³Ý ÑÇ­ß³­ï³­ ÏáõíÛáõÝ­Ý»ñ »Ý å³Ñ­å³Ý­í»É ¹»é¨ë ­í³Õ å»­ï³­Ï³Ý Ï³½­Ù³­ íá­ñáõÙ­Ý»­ñÇ ¨ ì³­ÝÇ Ã³­·³­íá­ ñáõÃ­Û³Ý Å³­Ù³­Ý³­Ï³ßñ­ç³­ÝÇó: гÛï­ÝÇ ¿, û­ñǭݳÏ, ê³ñ­¹áõ­ñÇ ´­-Ç (ø­.³. 764-735 ÃÃ.) û­ñáù ì³­ÝÇ Ã³­·³­íá­ñáõÃ­Û³Ý 350 ѳ­½³ñ Ù³ñ­ïÇÏ­Ý»­ñÇó ϳ½Ù­í³Í µ³­Ý³­ÏÇ Ù³­ëÇÝ: г­Ûáó ½Ç­Ýáõ­ÅÇ Ãí³­Ï³½­ ÙÇ Ù³­ëÇÝ ÑÇ­ß³­ï³­ÏáõíÛáõÝ ¿ å³Ñ­å³Ý­í»É ÐÇÝ ³ß­Ë³ñ­ÑÇ ÑáõÛÝ Ýß³­Ý³­íáñ ·áñ­ÍÇã øë»­ Ýá­÷áÝ ²­Ã»­Ý³­óáõ §ÎÛáõ­ñá­å»­ ¹Ç³¦ »ñ­ÏáõÙ, Áëï á­ñǪ ºñ­í³Ý­ ¹áõÝ­Û³ó г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ñ»­Í»­ ɳ­½á­ñÇ Ï»­ëÁ ø­.³. 6-ñ¹ ­¹³­ñÇ ³­é³­çÇÝ Ï»­ëÇÝ Ï³½­ÙáõÙ ¿ñ 4 ѳ­½³ñ, ÇëÏ Ñ»ï¨³­½á­ñÇ Ï»­ëÁª 20 ѳ­½³ñ, ³Û­ëÇÝùݪ ѳ­Ûáó µ³­ ݳÏÝ áõ­Ý»ñ 48 ѳ­½³ñ ½ÇÝ­íáñª 40 ѳ­½³ñ Ñ»ï¨³Ï ¨ 8 ѳ­½³ñ Ñ»­Í»­É³­½áñ: Ø»½ »Ý ѳ­ë»É ºñ­ í³Ý­¹áõÝ­Û³ó г­Û³ë­ï³­ÝÇ Å³­ Ù³­Ý³­Ï³ßñ­ç³­ÝÇó é³½­Ù³­Ï³Ý ï³ñ­µ»ñ ·áñ­Íá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­

ëÇÝ ï»­Õ»­ÏáõíÛáõÝ­Ý»ñ, ³Û¹ ÃíáõÙª ³Ý­ïÇÏ Ñ»­Õǭݳϭݻ­ñÁ ѳ­Õáñ­¹áõÙ »Ý å³ñ­ëÇó µ³­Ý³­ÏÇ Ï³½­Ùáõ٠ѳ­Ûáó ½Ç­Ýáõ­ÅÇ Ù³ë­ Ý³Ï­óáõíÛáõÝÝ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ س­Ï»­¹á­Ý³­ óáõ ¨ ²­ù»­Ù»Ý­Û³Ý ¸³­ñ»Ñ ¶­³ñ­ù³­ÛÇ ÙÇç¨ ø­.³. 331 Ã. ¶³í­·³­Ù»­É³­ÛÇ Ýß³­Ý³­ íáñ ׳­Ï³­ï³­Ù³ñ­ïáõÙ, »ñµ ºñ­í³Ý¹ ¶­-Ç ½á­ñ³­Ù³­ë»­ñÁ ϳ­ï³ñ­Û³É Ó³­ËáÕ­Ù³Ý »Ý ѳëó­ñ»É Ñáõ­Ý³-Ù³­Ï»­¹á­Ý³­Ï³Ý áõ­Å»­ñÇ Ó³Ë Ã­¨Ç Ù³ñ­ï³­í³­ñ³­Ï³Ý åɳݭݻ­ñÁ: ²ñ­ï³­ß»ë­Û³Ý­Ý»­ñÇ Ñ³ñë­ïáõÃ­Û³Ý û­ñáù ѳÛï­ÝÇ »Ý áã ÙdzÛÝ é³½­Ù³­Ï³Ý ·áñ­Íá­ ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ ï»­Õ»­ÏáõíÛáõÝ­Ý»ñ, ³Ûɨ µ³­Ý³­Ï³­ßǭݳ­Ï³Ý ·áñ­ÍÁݭó­óÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É ÑÇ­ß³­ï³­ÏáõíÛáõÝ­Ý»ñ: ²­é³­ í»É áõ­ß³·­ñ³í ¿ ²ñ­ï³­ß»ë ² (ø­.³. 189160 ÃÃ.) ³ñ­ù³­ÛÇ ÏáÕ­ÙÇó ѳ­Ûáó µ³­Ý³­ ÏÇ µ³­Å³­Ýáõ­ÙÁ 4 ½á­ñ³­í³­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ, á­ñáÝó ËݹÇñÝ ¿ñ Ø»Í Ð³Û­ùÇ Ã³­·³­íá­ ñáõÃ­Û³Ý ë³Ñ­Ù³Ý­Ý»­ñÇ å³ßï­å³­Ýáõí Û³Ý Ñ³­Ù³­Ï³ñ·­í³Í ϳ½­Ù³­Ï»ñ­åáõ­ÙÁ: ´³­Ý³­Ï³­ÛÇÝ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÁ ß³­ñáõ­ Ý³Ï­í»­óÇÝ îÇ·­ñ³Ý ´ ­Ø»­ÍÇ û­ñáù (ø­.³.

95-55 ÃÃ.), »ñµ Ç­ñ³­·áñÍ­í»­óÇÝ ³ñ­ù³­ÛÇ ³ß­Ë³ñ­Ñ³­Ï³­É³­Ï³Ý Íñ³·­ñ»­ñÁ, ¨ ½ÇÝ­ í³Í áõ­Å»­ñÇ ÃÇ­íÁ ѳëó­í»ó 300 ѳ­½³­ñÇ, á­ñÇ Ù»ç ѳ߭í³ñÏ­í³Í ¿ÇÝ Ý³¨ »Ý­Ã³­Ï³ ó­·³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ áõ­Å»­ñÁ: ²ñ­ß³­ÏáõÝ­Û³ó г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ µ³­Ý³­ÏÁ ϳ½­Ù³­Ï»ñå­í³Í ѽáñ áõÅ ¿ñª áõ­Ý»­Ý³­Éáí 120 ѳ­½³ñ Ù³ñ­ïÇÏ­Ý»ñ, á­ñáÝù Áݹ·ÁñÏ­ í³Í ¿ÇÝ ³ñ­ùáõ­Ý³­Ï³Ý ¨ ݳ­Ë³­ñ³­ñ³­Ï³Ý ·Ý¹»­ñáõÙ: ²Ûë áõ­Å»­ñÇ ÷³ë­ï³­Ï³Ý Ññ³­ Ù³­Ý³­ï³­ñǪ ëå³­ñ³­å»­ïÇ Õ»­Ï³­í³­ñáõí Û³Ùµ ½ÇÝ­í³Í áõ­Å»­ñÇ Ïá­ñÇ­½Á å³Ñ­å³Ý­ í»ó ݳ¨ ²ñ­ß³­ÏáõÝ­Û³ó ó­·³­íá­ñáõÃ­Û³Ý ³Ý­Ïáõ­ÙÇó Ñ»­ïá, ÇëÏ ´³·­ñ³­ïáõÝ­Û³ó г­ Û³ë­ï³­ÝáõÙ µ³­Ý³­ÏÁ ëϽµÝ³­Ï³Ý 40 ѳ­

½³­ñÇó ѳ­çáÕ­í»ó ѳëó­Ý»É 100 ѳ­½³­ñÇ ¶³­·ÇÏ ²-Ç (990-1020 ÃÃ.) û­ñáù: ´³·­ñ³­ïáõÝ­Û³ó г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³ÝÏ­ Ù³­ÝÁ ѳ­çáñ­¹áÕ Å³­Ù³­Ý³­Ï³ßñ­ç³­ÝáõÙ ëÏëí»ó ѳۭϳ­Ï³Ý ϳ­Ýá­Ý³­íáñ ½ÇÝ­ í³Í áõ­Å»­ñÇ ³ë­ïǭ׳­Ý³­Ï³Ý ïñáÑ­Ù³Ý ·áñ­ÍÁݭó­óÁ, áñÝ Áݭó­ÝáõÙ ¿ñ ѳۭϳ­ Ï³Ý ³­í³Ý­¹³­Ï³Ý ݳ­Ë³­ñ³­ñ³­Ï³Ý Ñá­ Õ³­ïÇ­ñáõÃ­Û³Ý ù³Û­ù³Û­Ù³­ÝÁ ½áõ­·Áݭóó: ö³ë­ïá­ñ»Ý, ѻｭѻ­ï» í»ñ³ÝáõÙ ¿ñ é³½­ Ù³­Ï³Ý ³ÛÝ §Ñ³­Ù³­·áñ­Í³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ¦, áñ ¹³­ñ»­ñáí ·á­ÛáõíÛáõÝ áõ­Ý»ñ Ñá­Õ³­ï»ñݳ­Ë³­ñ³­ñÇ ¨ Ýñ³ Ñå³­ï³Ï­Ý»­ñÇ ÙÇç¨, áõë­ïǨ ³Û­¹áõ­Ñ»ï µ³ñ­¹³­ÝáõÙ ¿ñ û­ï³ñ Ýí³­×áÕ­Ý»­ñÇ ¹»Ù ÇÝù­Ý³­å³ßï­å³­Ýáõí Û³Ý Ï³½­Ù³­Ï»ñ­åáõ­ÙÁ: ²Û­Ýá­õ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇí, å»ïù ¿ ߻߭ï»É, áñ ѳ­Ûáó ½ÇÝ­í³Í áõ­Å»­ñÇ ÙÇ Ù³­ëÁ ͳ­é³­ÛáõÃ­Û³Ý ¿ñ ³Ý­ó»É íñ³ó ´³·­ñ³­ïáõ­ÝÇ­Ý»­ñÇ Ùáïª ÉÇ­Ý»­Éáí ѳÛ-íñ³­ ó³­Ï³Ý ½Ç­Ý³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ñ³­çá­ÕáõÃ­Û³Ý ·ñ³­í³­Ï³Ý­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ: Ødz­Å³­Ù³­Ý³Ï ÙÇ ù³­ÝÇ ï³ëÝ­Û³Ï Ñ³­½³ñ Ù³ñ­ïÇÏ­Ý»­ñÇó ϳ½Ù­í³Í ѽáñ ½ÇÝ­í³Í áõ­Å»ñ ϳ½­Ù³­ Ï»ñ­åí»óÇÝ ÎÇ­ÉÇ­Ïdz­ÛáõÙ, áñ­ï»Õ ¹ñ³Ýù ¹³ñ­Ó³Ý ѳ­Ûáó 廭ﳭϳ­ÝáõÃ­Û³Ý ëï»ÕÍ­ Ù³Ý Ï³ñ¨á­ñ³­·áõÛÝ ÑÇÙ­ù»­ñÇó Ù»­ÏÁ: 仭ﳭϳ­ÝáõÃ­Û³Ý ³Ý­Ïáõ­ÙÇó Ñ»­ ïá ѳ­Ûáó é³½­Ù³ñ­í»ë­ïÇ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ÷³­é³­å³ÝÍ ¿­ç»­ñÇó ¿ ³Ý­Ï³­ËáõÃ­Û³Ý í»­ñ³­Ï³Ý·Ý­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ÙÕíáÕ ³½­·³­ ÛÇÝ-³­½³­ï³·­ñ³­Ï³Ý å³Û­ù³­ñÁ ѳ­Ûáó ѳۭñ»­ÝÇ­ùÇ ï³ñ­µ»ñ ͳ­·»­ñáõÙ: ²Û¹ å³Û­ ù³­ñÇ ³­Ù»­Ý³³Ýӭݳ­½áÑ ¹ñë­¨á­ñáõÙ­Ý»­ñÇó ¿ Ñ³Û­¹áõ­Ï³­ÛÇÝ ß³ñ­Åáõ­ÙÁ, á­ñÁ Ýå³ë­ï»ó ѳ­ÛáõÃ­Û³Ý ³½­·³­ÛÇÝ ÇÝù­Ý³­·Ç­ï³Ï­óáõí Û³Ý µ³ñÓ­ñ³ó­Ù³­ÝÁ: Ð³Û é³½­Ù³ñ­í»ë­ïÇ å³Ý­Í³­ÉÇ ¹ñí³·­ Ý»­ñÇó »Ý 1918 Ã. س­ÛÇë­Û³Ý Ñ»­ñá­ë³­