Sociaal-emotionele ontwikkeling
Handreikingen voor leerkrachthandelen
Escalatie van gedrag Dennis gooit zijn schrift van tafel en meester Frank roept: ‘Raap nu je schrift op Dennis!’ Dennis roept nog harder terug: ‘Niet voor jou!’ Vervolgens rent hij de klas uit. Karin vraagt aan meester Frank: ‘Wat heeft Dennis?’, waarop meester Frank tot zijn spijt moet antwoorden: ‘Ik heb geen idee Karin, geen idee.’
Lars Lammers werkt op SBO De Sluis in Zwolle en volgde de Pedagogische Academie aan Hanzehogeschool Groningen en de master Educational Needs (Gedrag) aan Windesheim in Zwolle. Voor reacties: larslammers28@gmail.com
E
en leerling die (non-)verbaal agressief gedrag vertoont, lijkt soms uit het niets boos te worden, maar is dit wel zo plotseling als het lijkt? In dit artikel worden de verschillende fasen van ‘acting-out’ (escalerend gedrag) behandeld. Er is namelijk sprake van een cyclus bij escalatie van gedrag. Bij iedere fase kunnen er stappen ondernomen worden om escalerend gedrag te voorkomen. Het doel van dit artikel is om handvatten te bieden aan betrokkenen bij leerlingen met acting-out gedrag om de kans op escalatie te verkleinen. Dit artikel beschrijft de fasen, strategieën en bijbehorende praktijkvoorbeelden van de cyclus van acting-out. Zeven fasen van acting-out Van Overveld (2013) beschrijft de cyclus van Colvin, waarin duidelijk te zien is hoe de fasen van agressie verlopen bij een leerling. Escalerend gedrag bestaat volgens deze cyclus uit zeven fasen. Deze zeven fasen worden weergegeven in figuur 1 (zie hieronder) (Van Overveld, 2013). In het model is goed te zien dat het gedrag vanuit een stabiele situatie eerst toeneemt in intensiteit (escalatie), vervolgens tot een hoogtepunt komt en daarna weer vermindert (de-escalatie). Kidd en Stark (Wittouck et al., 2015) hebben een soortgelijke cyclus ontwikkeld, het ‘fasen crisisontwikkelingsmodel’. Dit 5. Uitbarsting
Intensiteit
4. Versnelling 3. Agitatie
6. De-escalatie
2. Trigger 7. Herstel
1. Basisrust
Tijd Figuur 1 – Cyclus van Colvin (Van Overveld, 2013)
12
JSW 9 mei 2018
model wordt gebruikt in instellingen waar agressie voorkomt en vertoont overlappingen met het acting-outmodel van Colvin. In dit artikel wordt het fasen crisisontwikkelingsmodel van Kidd en Stark gebruikt ter aanvulling op de zeven fasen van Colvin. Fase 1: Basisrust Beschrijving: Er heerst een prettige sfeer in de klas, iedereen is ontspannen (Van Overveld, 2013). Strategieën voor de leerkracht: Hier is volgens Van Overveld (2013) maar één strategie, een preventieve: als leerkracht zorgen voor goed onderwijs. Zet als leerkracht in op de relatie, wees consequent en duidelijk in je verwachtingen en zorg voor een overzichtelijke en voorspelbare omgeving. ‘In het begin van het jaar investeer ik in de relatie door te gaan kijken bij de sporten/ hobby’s van de leerlingen. De leerlingen zijn zo trots als jij, hun meester, bij ze gaat kijken. Het is tevens een laagdrempelige manier om ouders te spreken aan de zijlijn. Het is een tijdsinvestering, maar die betaalt zich dubbel en dwars uit in de rest van het schooljaar.’ Fase 2: Trigger Beschrijving: Een trigger is volgens Van Overveld (2013) een prikkel die de basisrust verstoort. Dit kan een indirecte trigger zijn, dit zijn gebeurtenissen die in de loop van de tijd spanning of druk opbouwen. Als de spanning of druk te hoog is opgebouwd, is er nog maar een klein zetje (directe trigger) nodig om tot een uitbarsting van woede te komen. Strategieën voor de leerkracht: Volgens Van Overveld (2013) is het belangrijk om de leerlingen bij binnenkomst te begroeten door middel van een hand te geven. Hierdoor kan de leerkracht al informatie opdoen door te kijken naar de ogen, de lichaamshouding en de uitstraling van de leerlingen. De namen van