Rekenen-Wiskunde
Rekenles positiever beleven
Emotionele rekenbeleving Juf Anne heeft drie leerlingen in haar groep met een negatieve rekenbeleving. Als het om rekenen gaat, zijn ze gespannen of laten ze vermijdend gedrag zien. Hoe kunnen deze leerlingen de rekenles positiever beleven? Dit artikel gaat in op hoe negatieve gedachten en gevoelens bij deze leerlingen belemmerend kunnen werken en hoe je hier als leerkracht mee kunt omgaan. Sylke Toll (s.w.m.toll@uu.nl) is orthopedagoog, docent en onderzoeker Jojanneke van der Beek is orthopedagoog-generalist, docent en promovenda Hans van Luit is hoogleraar dyscalculie en tevens hoofdbehandelaar. Alle drie de auteurs zijn verbonden aan het Ambulatorium van de Universiteit Utrecht (www.ambulatorium.nu)
Rekenangst is een maat voor de gevoelens van stress en hulpeloosheid
18
JSW 4 december 2015
J
uf Anne observeert haar leerlingen tijdens de rekenles en stelt zichzelf vragen als: heeft Jonah de sommen tot twintig geautomatiseerd? Klopt het dat Mirte zich makkelijk laat afleiden door irrelevantie informatie bij een opgave? En is Yndra wel in staat om een goed plan van aanpak te maken bij een rekenopgave? Daarnaast ziet ze dat juist deze drie leerlingen het rekenen als spannend en moeilijk ervaren. Jonah lijkt het rekenen te vermijden, hij gaat tijdens de les minimaal twee keer naar het toilet. Mirte duikt in haar schulp zodra de rekenles begint, terwijl Yndra haar hiaten en onzekerheden juist lijkt te overschreeuwen. Anne doet haar best om het voor hen leuker te maken. Dit doet ze onder andere door ze alle drie veel positieve feedback te geven en het rekenen zo veel mogelijk te laten aansluiten op hun niveau. Wat kan Anne nog meer doen en waarom is een positieve rekenbeleving zo belangrijk? Negatieve spiraal Om als leerling in groep 6 een pagina met rekensommen te kunnen maken, wordt er veel van je verwacht: de opgave lezen, je voorkennis activeren, de getallen eruit filteren en met elkaar in verband brengen en de juiste bewerking toepassen. En ook: je moet je kunnen concentreren, je aandacht op de som kunnen richten en je werkgeheugen op een passende manier inzetten om alle tussenantwoorden in je berekening te kunnen onthouden. Maar wat nou als een deel van je werkgeheugen in beslag wordt genomen door gedachten als: ik kan dit helemaal niet, deze sommen zijn veel te moeilijk voor mij en ik zal het wel weer fout hebben? EĂŠn van de theorieĂŤn over de emotionele kant van het rekenen stelt dat, op het moment dat
een leerling zich tijdens het rekenen zorgen maakt, negatieve gedachten een groot deel van de capaciteit van zijn of haar werkgeheugen in beslag nemen (Ramirez, Gunderson, Levine & Beilock, 2013). Hierdoor blijft er minder ruimte over om het werkgeheugen in te zetten voor het uitrekenen van de som. Een negatieve beleving van het rekenen zorgt dus voor een belasting van het werkgeheugen en heeft daarmee een negatief effect op de prestaties. Dit draagt op zijn beurt weer bij aan de manier waarop de leerling het rekenen ervaart. Kortom, het gaat om een negatieve spiraal. Zelfconcept en rekenangst De manier waarop je rekenen beleeft, kan worden uitgesplitst in verschillende concepten (Passolunghi, 2011). De belangrijkste twee, waarover het meeste bekend is, zullen verder worden toegelicht: zelfconcept en rekenangst. Zelfconcept is een maat voor hoe leerlingen, op basis van hun eigen waarneming, hun competenties op het gebied van rekenen inschatten. Rekenangst is een maat voor de gevoelens van stress en hulpeloosheid die leerlingen kunnen ervaren tijdens of voorafgaand aan het rekenen. In tabel 1 staat een aantal uitspraken die passen bij een positief zelfconcept en een hoge mate van rekenangst. Bij rekenangst gaat het onder andere om fysieke uitingsvormen, zoals klamme handen en sneller ademen. Dit maakt rekenangst een affectieve (emotionele) maat, terwijl zelfconcept een cognitieve (rationele) maat is. Daarbij gaat het immers om het inschatten van eigen competenties. Een (ir)realistisch laag zelfconcept hangt vaak samen met een hogere mate van rekenangst. De manier waarop een leerling