2014 - 2015
> Επίκαιρα Θέματα Συγκέντρωση Γονέων - Ιατρών θα πραγματοποιηθεί στις 18 Ιανουαρίου 2015, στη Ναυτιλιακή εταιρεία PRIME MARINE, Λ. Ποσειδώνος 4, Καλλιθέα
Το 25ο Νίκολας Συμπόσιουμ θα πραγματοποιηθεί στις 14-17 Μαϊου 2015 στο Ξενοδοχείο Divani Apollon Palace & Spa, Αγ. Νικολάου 10, Βουλιαγμένη
31st Histiocyte Society Meeting θα πραγματοποιηθεί στις 28-30 Σεπτεμβρίου 2015 στο Ξενοδοχείο Electra Palace, Nαυάρχου Νικοδήμου 18-20, Πλάκα
Μουσική εκδήλωση «Από τον Αττίκ στον Γούναρη» θα πραγματοποιηθεί στις 6 Μαρτίου 2015 στο «auditorium», Σίνα 2-4, Αθήνα
Μουσική εκδήλωση «Οι Gadjo Dilo και ο Κωστής Μαραβέγιας» θα πραγματοποιηθεί στις 29 Μαρτίου 2015 στο Passport, Καραΐσκου 119, Πειραιάς
Μουσική εκδήλωση «Από ένα γιατρό και την οικογένειά του για τους γιατρούς όλου του κόσμου» θα πραγματοποιηθεί στις 27 Σεπτεμβρίου 2015 στο «auditorium», Σίνα 2-4, Αθήνα
ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚO ΣΥΜΒΟYΛΙΟ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Απόστολος Κοντογιάννης Πρόεδρος Ευτυχία Μπαξεβανίδου Αντιπρόεδρος Δωροθέα Μουστάκα Γραμματέας Ηλίας Μπαξεβανίδης Ταμίας Xριστίνα Μακρυγιάννη Ελένη Κρέμου Μέλη
2014-2015 Ένας και Μοναδικός Στόχος
3
Κείμενο Dr. Carlos Rodriguez-Galindo
4
Ετήσια Συγκέντρωση - Χριστουγεννιάτικη Πίτα Κείμενο Jeffrey M. Toughill 30o Histiocyte Society Meeting
5-7 8 9-12
Κείμενο Δρ. Μαρία Μοσχόβη
13
Σύλλογος Άρτεμις Σκουζέ 10, 185 36 Πειραιάς
Κείμενο Professor Peter Beverley
14
Τηλ.: 210 45 20 453 Fax: 210 45 16 990
Το έργο του καθηγητού Matthew Collin για την LCH (Peter Beverley)
15
(09:00 - 17:00)
E-mail: info@histioartemis.gr Website: www.histioartemis.gr Facebook: Σύλλογος Ιστιοκύττωσης “ΑΡΤΕΜIΣ”
2
24ο Nίκολας Συμπόσιουμ
16-17
Φόρμα Αίτησης - Χορηγοί
18-19
Σύλλογος ΑΡΤΕΜΙΣ
Ένας και Μοναδικός Στόχος Το 2015 είναι μία σημαντική χρονιά! Κλείνουμε 20 χρόνια παρουσίας ως Σύλλογος, γιορτάζουμε τα 25 χρόνια του Nikolas Symposium και θα έχουμε κοντά μας γιατρούς από όλο τον κόσμο, στο 31ο Histiocyte Society Meeting. Η 31η ετήσια συνάντηση των μελών του Histiocyte Society θα λάβει χώρα για πρώτη φορά στην Ελλάδα στις 28-30 Σεπτεμβρίου του 2015. Είναι τιμή και χαρά μας να φιλοξενούμε στην Αθήνα γιατρούς και ερευνητές από όλον τον κόσμο που θα έρθουν να μοιραστούν με τους Έλληνες γιατρούς τις εμπειρίες τους, τα αποτελέσματα των ερευνών τους και να ανταλλάξουν απόψεις. Εμείς από τη μεριά μας ελπίζουμε να συμβάλλουμε στην ομαλή λειτουργία του Συνεδρίου ως συνδιοργανωτές, να συστήσουμε στους συνέδρους τον Ελληνικό Πολιτισμό και την φιλοξενία μας. Απόστολος Κοντογιάννης
Το Nikolas Symposium που διοργανώνεται κάθε χρόνο, έχει φέτος γενέθλια: κλείνει 25 χρόνια και μας τιμά ιδιαιτέρως που μεγάλη μερίδα γιατρών που λαμβάνει μέρος στο Συνέδριο του Histiocyte Society, έχει συμμετάσχει κατά καιρούς στο Nikolas Symposium. Τα δύο αυτά συνέδρια είναι συγκοινωνούντα δοχεία με βασικό σκοπό -εκτός από τη διαχείριση της ασθένειας- την εύρεση της παθογένεσης της Νόσου. Το Nikolas Symposium θα πραγματοποιηθεί μεταξύ 14 και 17 Μαϊου στην Αθήνα, στο ξενοδοχείο Divani Apollon Palace στο Καβούρι. Ο Σύλλογος Άρτεμις που διοργανώνει το Nikolas Symposium, έχει τώρα αναλάβει ένα μεγάλο μέρος της διοργάνωσης του Συνεδρίου του Histiocyte Society στην Ελλάδα. Για το σκοπό αυτό, ζητάμε τη βοήθειά σας. Το Histiocyte Society, -όπως άλλωστε και ο Σύλλογος Άρτεμις και το Nikolas Symposium-, δεν λαμβάνει κρατική επιχορήγηση και στηρίζεται στις ιδιωτικές χορηγίες για τη διασφάλιση της συνέχισής του. Στο παρελθόν ο Σύλλογός μας έχει υπάρξει χορηγός του Histiocyte Society και φέτος θα χρειαστούμε ακόμα περισσότερο από άλλες χρονιές τη συμβολή σας. Μπορείτε να συμβάλλετε στην επιτυχή διοργάνωση του Histiocyte Society Meeting ενισχύοντας οικονομικά τον Σύλλογο Άρτεμις. Tο 2015 θα είναι η χρονιά μας, η χρονιά που θα διαφημιστεί στη χώρα μας αλλά και διεθνώς το έργο όλων αυτών των γιατρών, ερευνητών, μελών, φίλων, υποστηρικτών και χορηγών που έχουν καταφέρει να μας κρατούν ενεργά στην πρώτη γραμμή αντιμετώπισης της Νόσου. Φέτος σκοπεύουμε να δώσουμε μεγαλύτερη δημοσιότητα στις προσπάθειές μας απ’ότι συνηθίζουμε ώστε να ευαισθητοποιήσουμε μεγαλύτερη μερίδα του κόσμου. Έχουμε πολλή δουλειά μπροστά μας αλλά είμαστε βέβαιοι πως όσο πιο πολλά δίνουμε από τους εαυτούς μας σε χρόνο, προσπάθεια, χρήματα, τόσο πολλαπλασιάζεται η επένδυσή μας σε ψυχική δύναμη όλων όσων αγγίζουμε. Με την ελπίδα αυτή, σας καλούμε για ακόμα μία φορά να είστε στο πλευρό μας.
O Πρόεδρος Απόστολος Κοντογιάννης
3
Dr. Carlos Rodriguez-Galindo MD
Pediatrician Harvard Medical School Dana-Farber Cancer Institute Boston Email: carlos_rodriguez-galindo@dfci.harvard.edu
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Ισπανία και αποφοίτησα από το Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης. Ειδικεύτηκα στην Παιδιατρική κατ’ αρχήν στο Νοσοκομείο Παίδων «Vall d’Hebron’s Children’s Hospital», στην Βαρκελώνη και ολοκλήρωσα την ειδίκευσή μου στην Παιδιατρική Αιματολογία-Ογκολογία στο Ερευνητικό Παιδιατρικό Νοσοκομείο St. Jude Children’s Research Hospital στο Μέμφις των ΗΠΑ. Μετά από 10 χρόνια ως κλινικός ερευνητής στο St. Jude Children’s Research Hospital, τον Αύγουστο του 2009 πήγα στο Dana-Farber Cancer Institute and Boston Children’s Hospital [Ινστιτούτο Καρκίνου Dana Farber και Νοσοκομείο Παίδων της Βοστώνης], όπου διευθύνω το Πρόγραμμα Παιδιατρικών Συμπαγών Όγκων, είμαι ιατρικός διευθυντής του Προγράμματος Κλινικών και Διεθνών Ερευνών, και διευθυντής της Πρωτοβουλίας για την Παγκόσμια Υγεία για τον Παιδιατρικό Καρκίνο και τις Αιματολογικές Διαταραχές [Global Health Initiative in Pediatric Cancer and Blood Disorders]. Είμαι Αναπληρωτής Καθηγητής της Παιδιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ. Η κλινική μου έρευνα επικεντρώνεται στο βλάστωμα του αμφιβληστροειδούς, τα σαρκώματα των οστών, τις ιστιοκυτταρικές διαταραχές και τους σπάνιους παιδιατρικούς καρκίνους. Συμμετέχω ενεργά στην ανάπτυξη νέων θεραπευτικών στρατηγικών στους τομείς αυτούς και επίσης έχω ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη μελέτη και ανάπτυξη νέων φαρμάκων. Έχω συμμετάσχει ως κύριος ερευνητής σε πολλές κλινικές μελέτες στο Παιδιατρικό Κέντρο Καρκίνου της Βοστώνης. Αυτή τη στιγμή προεδρεύω της Επιτροπής Σπανίων Όγκων στην Ομάδα Παιδιατρικής Ογκολογίας (COG) και είμαι ο κύριος ερευνητής μελετών της COG για το ρινοφαρυγγικό καρκίνωμα, το καρκίνωμα του φλοιού των επινεφριδίων και τους υποτροπιάζοντες κακοήθεις όγκους των γεννητικών κυττάρων. Συμμετέχω επίσης ενεργά στην ανάπτυξη προγραμμάτων παιδιατρικής ογκολογίας σε αναπτυσσόμενες χώρες, ιδιαιτέρως τη Λατινική Αμερική, την Αφρική και τη Νοτιανατολική Ασία. Το ενδιαφέρον μου για την Ιστιοκύττωση των κυττάρων του Langerhans και άλλες ιστιοκυτταρικές διαταραχές με οδήγησε να αναλάβω διάφορες θέσεις στην Histiocyte Society [Εταιρεία Ιστιοκύττωσης], της οποίας κατά την τρέχουσα περίοδο είμαι ο Πρόεδρος και επίσης ένας εκ των κυρίων ερευνητών της μελέτης LCH-IV. Έχω εμπλακεί ενεργά στην οργάνωση της 31ης Ετήσιας Συνάντησης της Histiocyte Society, η οποία θα λάβει χώρα στις 28-30 Σεπτεμβρίου 2015 στην Αθήνα. Η επιστροφή της Histiocyte Society στη χώρα όπου ιδρύθηκε ο Σύλλογος Άρτεμις για την Ιστιοκύττωση και το Nikolas Symposium είναι μια συναρπαστική ευκαιρία για πνευματική ανάπτυξη και για την ενδυνάμωση της σχέσης μεταξύ των οργανώσεών μας. Είναι επίσης η ευκαιρία να γιορτάσουμε τη φιλία και να ονειρευτούμε ότι ανακαλύπτουμε τη θεραπεία!
4
Σύλλογος ΑΡΤΕΜΙΣ
Ετήσια Συγκέντρωση Γονέων - Ιατρών Χριστουγεννιάτικη Πίτα 26 Ιανουαρίου 2014
«Nέες Προοπτικές στην Έρευνα και Θεραπεία της Ιστιοκύττωσης»
>01.
>02.
>03.
>04. Φωτογραφίες 01> Καλή Χρονιά 02> Άποψη από τη συγκέντρωση 03> Άποψη από τη συγκέντρωση 04> Δρ. Μαρία Μοσχόβη 05> Πάνελ ομιλητών
>05.
5
Ετήσια Συγκέντρωση Γονέων - Ιατρών Χριστουγεννιάτικη Πίτα 26 Ιανουαρίου 2014
«Nέες Προοπτικές στην Έρευνα και Θεραπεία της Ιστιοκύττωσης»
>01.
>02.
>03.
>04.
>05.
>06.
6
Σύλλογος ΑΡΤΕΜΙΣ
Ετήσια Συγκέντρωση Γονέων - Ιατρών Χριστουγεννιάτικη Πίτα 26 Ιανουαρίου 2014
«Nέες Προοπτικές στην Έρευνα και Θεραπεία της Ιστιοκύττωσης»
>07.
>08.
>09.
>10. Φωτογραφίες 01> 02> 03> 04> 05> 06> 07> 08>
>11.
Ε. Μπαξεβανίδου – Η. Πηλείδη Δρ. Μάγδα Λούρδα – Ε. Μπαξεβανίδου Α. Κοντογιάννης – Β. Παίσιος Χ. Μακρυγιάννη – Μ. Μοσχόβη Δρ. Π. Μάκρας – Δρ. Μ. Μοσχόβη – Δ. Μουστάκα Αγγελική & Γιάννης Καραδήμας Β. Καβαλιεράτου – Η. Πηλείδη Σ. Μετζελοπούλου – Δρ. Β. Βαπαδάκης Τάσος & Διονύσιος Σαρακίνης 09> Δρ. Β. Παπαδάκης – Π. Κουμουλίδου 10> Στεφανία Σχίζα 11> Α. Κοντογιάννης – Β. Νικολάου
7
30ο Ετήσιο Συνέδριο
Histiocyte Society 28 - 30 Οκτωβρίου 2014
EATON CHELSEA - TORONTO CANADA
Jeffrey M. Toughill
Histiocytosis Association Inc. President and CEO 332 North Broadway Pitman, New Jersey 08071 USA
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΙΣΤΙΟΚΥΤΤΩΣΗΣ (HISTIOCYTE SOCIETY) Η Εταιρεία Ιστιοκύττωσης είναι ένας επαγγελματικός ιατρικός σύνδεσμος που αποτελείται από περισσότερους από 200 ιατρούς και επιστήμονες από όλο τον κόσμο. Τα μέλη της οργάνωσης θεωρούνται οι κορυφαίοι στην κατανόηση και αντιμετώπιση των διαταραχών των ιστιοκυττάρων. Η Εταιρεία είναι αφιερωμένη στην προαγωγή της γνώσης σχετικά με τις ιστιοκυτταρικές διαταραχές και τη βελτίωση της έκβασης των ασθενών, μέσω του σχεδιασμού, ανάπτυξης, χρηματοδότησης και επίβλεψης της κλινικής έρευνας.
ΧΤΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΓΝΩΣΗ Η Εταιρεία Ιστιοκύττωσης φιλοξενεί μια ετήσια επιστημονική συνάντηση σε διαφορετικά μέρη ανά τον κόσμο. Η παρακολούθηση είναι ανοιχτή στα μέλη της εταιρείας και σε άλλους επαγγελματίες που εργάζονται στο πεδίο των ιστιοκυτταρικών διαταραχών και συναφών μελετών. Κατά τη συνάντηση αυτή γίνονται παρουσιάσεις ατομικών και συλλογικών ερευνητικών προσπαθειών, καθώς και διαλέξεις από προσκεκλημένους ομιλητές. Επίσης ομάδες με ειδικά ενδιαφέρονται συναντώνται και συζητούν νέες και καινοτόμες θεραπευτικές αγωγές. Αυτό το διαδραστικό φόρουμ επιτρέπει στα καλύτερα και λαμπρότερα μυαλά της κοινότητας στο πεδίο της Ιστιοκύττωσης να μοιραστούν τις
8
τελευταίες εξελίξεις και να διαμορφώσουν το μέλλον της έρευνας. Πέρα από τις πολλές ανταλλαγές ιδεών που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της συνάντησης, οι παρουσιαστές εργάζονται συλλογικά για να επεκτείνουν την εμβέλεια των ερευνών και του έργου τους δημοσιεύοντας στη συνέχεια άρθρα και χειρόγραφα σε διεθνείς επιστημονικές επιθεωρήσεις.
ΠΡΟΟΔΟΣ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Μέσω εκτεταμένης έρευνας και συνεργασίας, η Εταιρεία Ιστιοκύττωσης έχει κάνει πολλά σημαντικά βήματα στην καταπολέμηση των ιστιοκυτταρικών διαταραχών. Η Εταιρεία έχει καθιερώσει παγκοσμίως αποδεκτά επιστημονικά πρότυπα για τις ιστιοκυτταρικές διαταραχές. Αυτά περιλαμβάνουν: 1) Μια κοινή γλώσσα για την ομοιογενή ταξινόμηση της νόσου, 2) τυποποιημένα διαγνωστικά κριτήρια και 3) κατευθυντήριες γραμμές για την αξιολόγηση και την παρακολούθηση των ασθενών. Η Εταιρεία παραμένει αφιερωμένη στη διευκόλυνση της ουσιώδους και καινοτόμου κλινικής έρευνας – αναπτύσσοντας την κριτική γνώση και ολοένα και αποτελεσματικότερες αγωγές σε αναζήτηση μιας θεραπείας.
30ο Ετήσιο Συνέδριο Histiocyte Society 28 - 30 Οκτωβρίου 2014
30ο Ετήσιο Συνέδριο
της Εταιρείας Ιστιοκύττωσης
που απασχολεί αρκετούς ασθενείς με ρευματικά νοσήματα και έχει συνάφεια με το HLH.
Βασίλειος Παπαδάκης MD PhD
Παιδίατρος Αιματολόγος - Ογκολόγος Διευθυντής Τμήμα Παιδιατρικής Αιματολογίας - Ογκολογίας Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» Email: vpapadak@otenet.gr
Ανταπόκριση από το Τορόντο Το 30ο Συνέδριο της Εταιρείας Ιστιοκύττωσης πραγματοποιήθηκε στο Τορόντο από 27-30 Οκτωβρίου 2014. Μετά από πρόσκληση αλλά και χρηματοδότηση από το Σύλλογο Άρτεμις, παρακολούθησα τις εργασίες του Συνεδρίου, το οποίο ήταν πλήρες από θέματα και με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Η Εταιρεία Ιστιοκύττωσης (Histiocyte Society) ασχολείται όχι μόνον με την ιστιοκύττωση από κύτταρα Langerhans αλλά και άλλα ιστιοκυτταρικά σύνδρομα και συναφή νοσήματα. Πάντα ένα μεγάλο μέρος του Συνεδρίου αφορά την ιστιοκύττωση, αλλά και το HLH (Hemophagocytic LymphoHistiocytosis - Αιμοφαγοκυτταρική Λεμφοϊστιοκυττάρωση). Φέτος, ένα σημαντικό μέρος του Συνεδρίου αφιερώθηκε και στο MAS (Macrophage Activating Syndrome – Σύνδρομο Ενεργοποίησης των Μακροφάγων)
Σημαντική ήταν η ανάλυση των νεότερων δεδομένων από τα Πρωτόκολλα θεραπείας ασθενών με ιστιοκύττωση, παιδιών και ενηλίκων. Υπάρχει ακόμα περισσότερο οργανωμένος τρόπος αντιμετώπισης και θεραπείας των ασθενών. Επίσης φάνηκε ότι τα αποτελέσματα της έκβασης των ασθενών συνεχώς βελτιώνονται με τις διαδοχικές γενιές Πρωτοκόλλων. Aναλόγως της εντόπισης και της έκτασης της νόσου, ακόμα και της ανταπόκρισης στην αρχική θεραπεία, το θεραπευτικό Πρωτόκολλο, τι δηλαδή θα δοθεί ως θεραπεία στον ασθενή εξειδικεύεται περαιτέρω. Πάρα πολύ σημαντικές είναι οι ανακαλύψεις των τελευταίων χρόνων αλλά και της τελευταίας χρονιάς για τις μοριακές γενετικές βλάβες που ενέχονται και ανιχνεύονται στα κύτταρα της βλάβης της Ιστιοκύττωσης. Παρουσιάστηκαν πολλά νεότερα δεδομένα. Πλέον, έχει επιβεβαιωθεί η παρουσία του μεταλλαγμένου BRAF V 600E, αλλά και γενετικές μεταβολές των οδών MAP2K1 και PIK3CA. Αυτά δεν είναι απλά ακρωνύμια και θεωρητικές γνώσεις, αλλά οδηγούν σε νέες θεραπείες. Οι μεταβολικές οδοί των κυττάρων που συμμετέχουν τα BRAF, MAP2K1 και PIK3CA είναι γνωστές και υπάρχουν ήδη φάρμακα που παρεμβαίνουν σε αυτές και τις αναστέλλουν. Μένει να μάθουμε τα επόμενα χρόνια πώς να τις χρησιμοποιούμε καλύτερα. Από τον πάγκο του εργαστηρίου η γνώση φτάνει στο γραφείο του γιατρού και το κρεβάτι του ασθενούς.
9
Στα πλαίσια του Συνεδρίου παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά και πειραματικά μοντέλα σε πειραματόζωα της Ιστιοκύττωσης, ως νόσου. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για την πλέον γρήγορη ανάπτυξη γνώσης αλλά και θεραπειών για τους ασθενείς με ιστιοκύττωση.
σεις μας και την αποτελεσματικότητα στο χειρισμό και τη θεραπεία των ασθενών. Ήταν πράγματι ενδιαφέρον να βλέπει κανένας, αυτό που εμείς θεωρούμε σωστό και επιβεβλημένο, να αποδεικνύεται δύσκολο στην εφαρμογή του σε άλλα συστήματα υγείας.
Ένα επίσης σημαντικό τμήμα του Συνεδρίου ήταν η παρουσίαση εργασιών με τη μορφή αναρτημένων ανακοινώσεων (posters). Στα πλαίσια αυτά, παρουσίασα ασθενείς από το Τμήμα μας με βλάβες σε υπόφυση και υποθάλαμο (στον εγκέφαλο) χωρίς άλλα ευρήματα και στοιχεία πολύ ύποπτα για ιστιοκύττωση. Μόνο κατάλληλη βιοψία μπορεί να μας δώσει την ακριβή διάγνωση και να μας κατευθύνει στη σωστή θεραπεία, όπως και είχαμε κάνει.
Θα έπρεπε επίσης να αναφέρω, την σημαντική ομιλία, στην ουσία ανασκόπηση μιας ζωής στην Ιστιοκύττωση από τη συνάδελφο Sheila Weitzman (Τορόντο). Η Sheila με πολλαπλές συμμετοχές και στα Nikolas Symposia, έδωσε το δικό της στίγμα και τιμήθηκε από όλους τους παρευρισκόμενους συναδέλφους.
Συνάδελφοι από μεγάλα νοσοκομεία Αμερικής και Ευρώπης ομολόγησαν ότι δύσκολα αυτοί προχωρούν σε τέτοιες βιοψίες και στην ουσία θαύμασαν τις αποφά-
Συνολικά, η εμπειρία από το Συνέδριο ήταν πολύ εποικοδομητική, όσον αφορά τη γνώση αλλά και τις επαφές, τη συνδιαλλαγή με τους συνάδελφους από άλλα μέρη του κόσμου. Ας μην ξεχνάμε ότι για το 2015, το Παγκόσμιο Συνέδριο της Ιστιοκύττωσης θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα.
>01.
>02.
>03.
>04.
10
30ο Ετήσιο Συνέδριο Histiocyte Society 28 - 30 Οκτωβρίου 2014
>05.
>06.
>07.
>08.
>09.
>10.
11
>11.
>12.
>13.
>14.
Φωτογραφίες
>15.
12
01> Δρ. Βασίλειος Παπαδάκης 02> Δρ. Μαρία Μοσχόβη 03> Άποψη Συνεδρίου 04> Prof. Ron Jaffe – Δρ. Β. Παπαδάκης 05> Άποψη από το δείπνο 06> Δρ. Μ. Μοσχόβη – Dr. Milen Minkov – Δ. Μουστάκα Dr. C. Rodriguez-Galindo 07> Άποψη από το δείπνο 08> Δρ. Β. Παπαδάκης – Δ. Μουστάκα – Dr. Stefaan Van Gool 09-10> Άποψη από το δείπνο 11-12> Αποχαιρετισμός στην επί δεκαεννέα έτη υπεύθυνη του Αμερικάνικου Συλλόγου Beth Anne Miller 13> Αντιπρόσωποι Συλλόγων από Αμερική, Καναδά και Ελλάδα 14> Δρ. Β. Παπαδάκης – Prof. Maarten Egeler – Δρ. Μ. Μοσχόβη 15> Επίσημη παρουσίαση για το επόμενο συνέδριο που θα πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα
30ο Ετήσιο Συνέδριο Histiocyte Society 28 - 30 Οκτωβρίου 2014
Δρ. Μαρία Μοσχόβη MD, PhD
Παιδίατρος Αιματολόγος – Ογκολόγος Τμήμα Παιδιατρικής Αιματολογίας – Ογκολογίας Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» Email: mmoschov@med.uoa.gr
Σκέψεις μετά το Συνέδριο της Ιστιοκύττωσης στο Toρόντο Το συνέδριο της Ιστιοκύττωσης στο Τορόντο του Καναδά, είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Το παρακολούθησαν επιστήμονες απο πολλά κράτη. Συμμετείχαν επιστήμονες από την Ευρώπη, τον Καναδά, τις ΗΠΑ, αλλά και από την Ιαπωνία και την Κίνα. Αυτό δείχνει και την σπουδαιότητα του συνεδρίου. Από την Ελλάδα συμμετείχαν η κα Μαρία Μοσχόβη, Επίκουρη Καθηγήτρια Παιδιατρικής Αιματολογίας-Ογκολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο κος Βασίλειος Παπαδάκης, Διευθυντής ΕΣΥ Παιδίατρος Αιματολόγος-Ογκολόγος, και η κα Δώρα Μουστάκα, εκπρόσωπος του Συλλόγου Γονέων «Άρτεμις», η οποία παρακολούθησε όλες τις εργασίες του συνεδρίου ανελλειπώς και με αμείωτο ενδιαφέρον. Στο συνέδριο παρουσιάσθηκαν ενδιαφέρουσες εργασίες. Μεταξύ αυτών η κα Μοσχόβη παρουσίασε εργασία με 11 ασθενείς ηλικίας 30 ημερών έως 24 μηνών. Στην εργασία αυτή παρουσιάσθηκε η κλινική εικόνα με την οποία πρόβαλε η Ιστιοκύττωση, η θεραπεία και η έκβαση της ασθένειας. Τα συμπτώματα που παρουσίαζαν τα βρέφη στην εργασία αυτή, ήταν συμπτώματα που παραπλάνησαν τον Παιδίατρο, γιατί θύμιζαν άλλα νοσήματα και γι’αυτό καθυστέρησε η διάγνωση της Ιστιοκύττωσης. Τα συμπτώματα αυτά ήταν αιμορραγικές κενώσεις σε νεογνό που θεωρήθηκε αλλεργία στο γάλα της αγελάδας, διογκωμένος τραχηλικός λεμφαδένας που θεωρήθηκε ίωση, έκζεμα στις μασχάλες και αγκώνες που θεωρήθηκε τροφική αλλεργία, «καρούμπαλο» στο κεφαλάκι βρέφους που θεωρήθηκε «χτύπημα», ερυθρότητα γύρω απο το μάτι που θεωρήθηκε «μόλυνση», κλπ. Όταν η Ιστιοκύττωση εμφανίζεται σε τόσο μικρή ηλικία όπως η βρεφική ηλικία, η θεραπεία είναι δυσκολότερη και τα αποτελέσματα δεν είναι καλά. Στη μελέτη που παρουσίασε η κα Μοσχόβη, υπήρξαν τέσσερα σημαντικά συμπεράσματα: • Η σπάνια και άτυπη προβολή της Ιστιοκύττωσης σε αυτή την μικρή ηλικία που συνήθως μπερδεύει τον Παιδίατρο γι’αυτό η σωστή διάγνωση της Ιστιοκύττωσης αργεί να γίνει. • Όλα τα παιδιά κατάφεραν να αντιμετωπισθούν επιτυχώς με το πρωτόκολλο LCH III και η νόσος υποχώρησε τελείως. Σε ποσοστό 34% η νόσος εμφανίσθηκε ξανά, σε διάστημα ενός έτους απο τη διακοπή της θεραπείας. Άρα,
το διάστημα που έχει κίνδυνο να επανεμφανισθεί η νόσος είναι περίπου 12 μήνες απο το τέλος της θεραπείας. Τούτο σημαίνει ότι ένα παιδί αν περάσει το διάστημα των 12 μηνών από το τέλος της θεραπείας, ο κίνδυνος υποτροπής της νόσου είναι σχεδόν μηδενικός, άρα έχει ιαθεί. • Τα παιδιά που παρουσίασαν επανεμφάνιση της νόσου, θεραπεύθηκαν με το πρωτόκολλο LCΗ-S και κατάφεραν να εξαφανίσουν για δεύτερη φορά τη νόσο. Η ύφεση αυτή ήταν σταθερή, αφού τα παιδιά παρακολουθήθηκαν για πολλά χρόνια. • Παρά την επενεμφάνιση της νόσου σε ποσοστό 34%, όλα τα παιδιά κατάφεραν να ιαθούν. Οι πληροφορίες που έδωσε η εργασία αυτή ήταν σημαντικές και ιδιαίτερα ελπιδοφόρες, αν σκεφθούμε ότι Διεθνώς η Ιστιοκύττωση όταν εμφανίζεται σε βρέφη μικρότερα των 24 μηνών έχει χαμηλό ποσοστό επιβίωσης -περίπου 5060%, ενώ στην εργασία που παρουσιάσθηκε η επιβίωση ήταν 100%. Η μελέτη αυτή έκανε πολύ καλή εντύπωση στους ξένους επιστήμονες. Έκαναν ερωτήσεις κυρίως για τη σπάνια κλινική εικόνα των παιδιών, αλλά και ερωτήσεις που αφορούσαν τη θεραπεία. Στο πλαίσιο της εργασίας, παρουσιάσθηκαν και εικόνες από τις ανασκαφές της Αμφίπολης. Παρουσιάσθηκε το ψηφιδωτό της Περσεφώνης, οι Καρυάτιδες απο το χώρο των ανασκαφών και το κεφάλι της σφίγγας. Οι ξένοι επιστήμονες έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον και για την παρουσίαση των εικόνων από τα ευρήματα των ανασκαφών. Φάνηκε ότι τα παρακολουθούσαν μεσα από τις ξένες εφημερίδες. Το πνεύμα του συνεδρίου ήταν πολύ καλό. Στα διαλείμματα του συνεδρίου υπήρχε χρόνος να έχουμε επαφές με τους ξένουν επιστήμονες και να συζητήσουμε γύρω από την Ιστιοκύττωση. Το επόμενο Συνέδριο της Ιστιοκύττωσης θα γίνει τον Σεπτέμβριο του 2015 στην Αθήνα και είναι ιδιαίτερα τιμητικό για τη χώρα μας. Σε συζητήσεις που έγιναν, οι ξένοι επιστήμονες δήλωναν ότι θα έρθουν οπωσδήποτε στο συνέδριο αυτό. Ο ενθουσιασμός για το Συνέδριο που θα γίνει στην Αθήνα δείχνει ότι θα υπάρχει μεγάλη συμμετοχή ξένων επιστημόνων.
13
Professor Peter Beverley MD Ph.D Emeritus Professor University of Oxford, UK Email: pbeverley347@btinternet.com
Πρόοδος στην Αιμοφαγοκυτταρική Λεμφοϊστιοκυττάρωση (HLH) Από το 2009 έως το 2012, το Histiocytosis Research Trust, υποστηριζόμενο εναλλάξ με γενναίες δωρεές από τον Σύλλογο Άρτεμις για την Ιστιοκύττωση και το Ίδρυμα Α.Γ. Λεβέντη, χρηματοδότησε πρόγραμμα στο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, υπό την εποπτεία των Καθηγητών Bobby Gaspar και Adrian Thrasher, από κοινού με την ιατρό Dr Marlene Carmo. Το πρόγραμμα στόχευε στην ανάπτυξη γονιδιακής θεραπείας για την οικογενειακή HLH. Ο πιο κοινός τύπος της κληροδοτούμενης HLH προκαλείται από μία μετάλλαξη στο γονίδιο περφορίνη. Οι ασθενείς θα θεραπεύονταν εάν το μεταλλαγμένο γονίδιο μπορούσε να αντικατασταθεί από ένα φυσιολογικό γονίδιο της περφορίνης στα λευκοκύτταρα. Για να επιτευχθεί αυτό, χρησιμοποιούνται ιοί για να μεταφέρουν ένα αντίγραφο του φυσιολογικού γονιδίου στα κύτταρα των ασθενών. Σε μία μορφή της γονιδιακής θεραπείας, λαμβάνονται από το νωτιαίο μυελό ορισμένα κύτταρα που ονομάζονται βλαστοκύτταρα και μολύνονται από τους ιούς. Όταν επανατοποθετούνται στον ασθενή, τα βλαστοκύτταρα δημιουργούν λευκοκύτταρα τα οποία θα έπρεπε να δημιουργήσουν φυσιολογική περφορίνη και να εμποδίσουν την προσβολή του ασθενούς από HLH όταν έχει κάποια λοίμωξη. Εναλλακτικά, μπορούν να ληφθούν λεμφοκύτταρα από το αίμα, να εισαχθεί σε αυτά ένα φυσιολογικό γονίδιο περφορίνης και τα λεμφοκύτταρα να επιστραφούν στον ασθενή. Μολονότι αυτή η μέθοδος δεν θα αποτελούσε οριστική θεραπεία, η διαδικασία θα μπορούσε να επαναλαμβάνεται κατά διαστήματα και είναι απλούστερη και ασφαλέστερη από τη λήψη και επεξεργασία των βλαστοκυττάρων. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος, οι ερευνητές δοκίμασαν πολλούς διαφορετικούς ιούς για να βρουν ποιος λειτουργεί καλύτερα για την παραγωγή περφορίνης στα λευκοκύτταρα αλλά όχι στα βλαστοκύτταρα. Τα δοκίμασαν πρώτα μολύνοντας κυτταρικές γραμμές στις οποίες έλειπε η περφορίνη και μετρώντας πόση περφορίνη παραγόταν. Ο καλύτερος ιός χρησιμοποιήθηκε κατόπιν για την μόλυνση βλαστοκυττάρων από ποντίκια που διαθέτουν ένα μη φυσιολογικό γονίδιο περφορίνης, όπως ακριβώς οι ασθενείς με HLH, και κατόπιν τα βλαστοκύτταρα τοποθετήθηκαν ξανά πίσω στα ποντίκια. Τα πειράματα αυτά έδειξαν ότι ένα φυσιολογικό γονίδιο περφορίνης μπορούσε να εισαχθεί σε βλαστοκύτταρα ποντικιών που τους έλειπε η περφορίνη και κατόπιν τα λευκοκύτταρα εξέφραζαν ένα φυσιολογικό γονίδιο περφορίνης. Δεδομένου ότι η επιχορήγηση από το Histiocytosis Research Trust τελείωσε το 2012 και βάσει των αποτελεσμάτων που πέτυχαν κατά τη διάρκεια των τριών ετών της επιχορήγησης, οι ερευνητές έλαβαν και περαιτέρω χρηματοδότηση και η Dr Carmo, η μεταδιδακτορική επιστήμων του προγράμματος, συνεχίζει την εργασία πάνω στο ίδιο πρόγραμμα. Η ομάδα κατέδειξε ότι τα ποντίκια στα οποία λείπει η περφορίνη μπορούν να αντιμετωπιστούν με επιτυχία ώστε να αποτραπεί η προσβολή τους από HLH. Επίσης η ομάδα εργάζεται πάνω σε ιούς που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε ανθρώπους. Ελπίζουν ότι θα μπορέσουν να θεραπεύσουν τον πρώτο τους ασθενή με HLH εντός των επομένων δύο χρόνων, χρησιμοποιώντας κατ’ αρχήν την απλούστερη διαδικασία εισαγωγής ενός φυσιολογικού γονιδίου περφορίνης σε λεμφοκύτταρα του αίματος.
14
Έρευνα και Αποτελέσματα
Το έργο του καθηγητού Matthew Collin για την LCH Κατά τα τελευταία τρία χρόνια, με επιχορήγηση από το Histiocytosis Research Trust, και υποστήριξη εναλλάξ με γενναίες δωρεές από τον Σύλλογο Άρτεμις για την Ιστιοκύττωση και το Ίδρυμα Λεβέντη, ο Καθηγητής Matthew Collin μελετά ασθενείς με LCH (Ιστιοκύττωση των κυττάρων του Langherhans) και άλλες συναφείς ασθένειες προσπαθώντας να ανακαλύψει ποια είναι η προέλευση των κυττάρων στις βλάβες της LCH. Είναι γνωστό ότι τα λευκοκύτταρα, συμπεριλαμβανομένων των κυττάρων του Langerhans στο δέρμα, προέρχονται από βλαστοκύτταρα του νωτιαίου μυελού. Αυτά τα βλαστοκύτταρα οδηγούν στη δημιουργία πολλών τύπων προδρόμων λευκοκυττάρων που σταδιακά αναπτύσσονται σε διαφορετικούς τύπους ώριμων λευκοκυττάρων που ανευρίσκονται στο αίμα και τους ιστούς. Διαχωρίζοντας διαφορετικά είδη λευκοκυττάρων από το αίμα και τον νωτιαίο μυελό ασθενών που έχουν τη μετάλλαξη BRAF V600E στις βλάβες της LCH τις οποίες παρουσιάζουν, ο Καθηγητής Collin μπόρεσε να προσδιορίσει σε ποιο στάδιο της ανάπτυξης των κυττάρων του Langerhans προκύπτει η μετάλλαξη. Τα αποτελέσματα είναι πολύ μεγάλης σημασίας. Σε ορισμένους ασθενείς, η μετάλλαξη V600E ανευρίσκεται μόνο σε κύτταρα που προέρχονται από βιοψίες των βλαβών LCH. Οι ασθενείς αυτοί γενικά παρουσιάζουν ασθένεια χαμηλού κινδύνου δεδομένου ότι ανευρίσκεται σε ένα μόνο σύστημα. Αντιθέτως, σε άλλους ασθενείς με τη μετάλλαξη V600E στη βλάβη που παρουσιάζουν, η μετάλλαξη ανευρίσκεται επίσης και στο αίμα και στο νωτιαίο μυελό. Η παρουσία της μετάλλαξης V600E στο αίμα και το νωτιαίο μυελό είναι συνεπώς σημαντικός προγνωστικός δείκτης της ασθένειας για τον ασθενή. Τα δεδομένα μας δείχνουν ότι η LCH μπορεί να αναπτυχθεί από δύο διαφορετικούς κυτταρικούς τύπους στο αίμα, μολονότι δεν είναι ακόμη σαφές κατά πόσον η ασθένεια που προκύπτει από αυτούς τους δύο διαφορετικούς κυτταρικούς τύπους διαφέρει κλινικά. Μελέτες της Λευχαιμίας εκ τριχωτών κυττάρων και της νόσου Erdheim Chester, που επίσης παρουσιάζουν τη μετάλλαξη V600E, δείχνουν ότι αυτές προκύπτουν από διαφορετικούς τύπους λευκοκυττάρων, υποδεικνύοντας έτσι ότι κάποιοι πρόσθετοι παράγοντες της μετάλλαξης καθορίζουν τι είδους ασθένεια θα προκύψει. Μολονότι παραμένουν αναπάντητα πολλά ερωτήματα σχετικά με την LCH, τα αποτελέσματα αυτά θα βοηθήσουν στην αξιολόγηση των ασθενών κατά τη διάγνωση και στο μέλλον ίσως να οδηγήσουν στην προσαρμογή της αγωγής για κάθε έναν ασθενή ανάλογα με τη φύση της ασθένειας.
Το επάνω πάνελ δείχνει το πώς τα κύτταρα στο αίμα μπορούν να παράγουν Λαγκερίνη, ένα χαρακτηριστικό μόριο των κυττάρων του Langerhans και επίσης κοκκία του Birbeck, όπως φαίνεται στην κάτω εικόνα. Αυτά τα χαρακτηριστικά των κυττάρων του Langerhans εμφανίζονται αμφότερα σε ένα υποσύνολο αιματικών κυττάρων όταν καλλιεργούνται με αυξητικούς παράγοντες (GM-CSF [παράγων διέγερσης αποικιών κοκκιοκυττάρωνμακροφάγων], TGF-beta [μετατρεπτικός αυξητικός παράγοντας β] και BMP7 [Οστική Μορφογενετική Πρωτείνη 7]) και τα στοιχεία υποδεικνύουν ότι ίσως η LCH να αναπτύσσεται από περισσότερα του ενός πρόδρομα κύτταρα.
Professor Peter Beverley
University of Oxford Email: pbeverley347@btinternet.com
15
Τιθασεύοντας την ανοσολογία και τη φλεγμονή στις νεοπλασίες: Η σημασία τους για την Ιστιοκύττωση των κυττάρων του Langerhans και τις ιστιοκυτταρικές διαταραχές: Περίληψη του 24ου Nikolas Symposium, Αθήνα 8-11 Μαΐου, 2014 Το 24ο Nikolas Symposium οργανώθηκε γύρω από το θέμα της φλεγμονής και της νεοπλασίας. Οι ιστιοκυτταρικές διαταραχές καταδεικνύουν πάνω απ’ όλα τη στενή συνέργεια μεταξύ της φλεγμονής, κατά την οποία κινητοποιείται το σύστημα πρώϊμης άμυνας του οργανισμού, και της νεοπλασίας, δηλαδή της διαδικασίας κατά την οποία τα κύτταρα αποκτούν νέες δυνατότητες ανάπτυξης ή προκαρκινικά χαρακτηριστικά. Ο Dr Robert Arceci (Φοίνιξ, ΗΠΑ) έκανε την εισαγωγή στη συνάντηση και η Marian Malone (Λονδίνο, ΗΒ) προχώρησε σε μια επισκόπηση της παθολογίας της LCH (Ιστιοκύττωσης των κυττάρων του Langerhans) και άλλων ιστιοκυττώσεων, υπογραμμίζοντας την φλεγμονώδη συνιστώσα αυτών των παθήσεων. Υπενθύμισε στο ακροατήριο ότι η φλεγμονώδης διήθηση της LCH αποτελεί ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των βλαβών της LCΗ, περιέχοντας λεμφοκύτταρα, μακροφάγα, ηωσινόφιλα, πολυπύρηνα γιγαντιαία κύτταρα και ουδετερόφιλα. Είναι άγνωστος ο λόγος που απαντώνται αυτά τα πολυπληθή φλεγμονώδη κύτταρα, αλλά παρόμοια διήθηση παρατηρείται επίσης στο λέμφωμα Hodgkin και σε μικρότερο βαθμό σε όλους σχεδόν τους καρκίνους. Πολλά μοντέλα εργασίας για την προκαρκινική ανάπτυξη και τη μετάσταση (διασπορά των όγκων σε μακρινά όργανα) επικαλούνται βασικούς ρόλους για τα φλεγμονώδη μακροφάγα, λόγω της πασίγνωστης ιδιότητάς τους να παράγουν αυξητικούς παράγοντες και να διεγείρουν θεραπευτικές αποκρίσεις που χρησιμοποιούνται από καρκινικά κύτταρα για να κερδίσουν πρόσθετα πλεονεκτήματα ανάπτυξης. Ο Dr Jeffrey Pollard (Νέα Υόρκη, ΗΠΑ και Εδιμβούργο, ΗΒ) συνόψισε την πρόσφατη δουλειά του εργαστηρίου του αποδεικνύοντας το βασικό ρόλο που παίζουν τα μακροφάγα στο να υποβοηθούν τη μετάσταση από ένα πρωτογενή όγκο στους πνεύμονες. Τα μακροφάγα στον πρωτογενή όγκο προάγουν την είσοδο των καρκινικών κυττάρων στην αιματική κυκλοφορία και επίσης παρέχουν κρίσιμες ενδείξεις επιβίωσης στις νέες τοποθεσίες, επιτρέποντας στους όγκους
16
να εγκατασταθούν και να κερδίσουν έναν νέο θύλακα για περαιτέρω ανάπτυξη. Η δουλειά αυτή υπογραμμίζει με πόσους πολλούς τρόπους τα μακροφάγα είναι σημαντικά για την πολυεστιακή και πολυσυστημική LCH, καθώς προχωρεί σε νέες θέσεις από την αρχική βλάβη. Η ικανότητα των όγκων να εξαπατήσουν τους ανοσοποιητικούς μηχανισμούς παρουσιάστηκε ακόμη περισσότερο από τον Dr Theodore Johnson (Αυγούστα, ΗΠΑ), ο οποίος περιέγραψε το πώς η IDO (ινδολεαμίνη διοξυγενάση) χρησιμοποιείται από τους όγκους για να αντισταθεί στην αναγνώριση από το ανοσολογικό σύστημα. Η IDO είναι ένα ένζυμο που παράγει χημικές ουσίες (μεταβολίτες της τρυπτοφάνης) οι οποίες είναι ανοσοκατασταλτικές. Πολλοί όγκοι πυροδοτούν την IDO ώστε να περιβληθούν με έναν «αόρατο μανδύα» ώστε να κρυφτούν από τα Τ-λεμφοκύτταρα που τους αναζητούν για να τους φονεύσουν. Ο Dr Johnson έδειξε σε ένα μοντέλο γλοιώματος (όγκος του εγκεφάλου) ότι οι αναστολείς της IDO μπορούν να καταστήσουν τους όγκους πιο ευαίσθητους στην ακτινοθεραπεία και τη χημειοθεραπεία ενεργοποιώντας φλεγμονές γύρω από τον όγκο ώστε να καταστήσουν τον όγκο πιο ορατό στο ανοσοποιητικό σύστημα. Αυτού του είδους ο μηχανισμός θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στην LCH, όπου μια πιο επιθετική φλεγμονώδης απόκριση θα μπορούσε να οδηγήσει σε εξαφάνιση και όχι προαγωγή των κυττάρων της LCH εντός της βλάβης. Ο Dr Ken Shortman (Μελβούρνη, Αυστραλία) περιέγραψε τη δουλειά του όσον αφορά την εξέταση/ανάλυση των μηχανισμών μέσω των οποίων το ανοσοποιητικό ‘αποφασίζει’ το κατά πόσον θα αντιδράσει σε ή θα ανεχθεί ένα ερέθισμα. Τα δενδριτικά κύτταρα, που συγκαταλέγονται μεταξύ των λευκοκυττάρων που είναι τα πλέον στενά συνδεδεμένα με τα κύτταρα της LCH, παίζουν έναν ρόλο κλειδί στο να αισθανθούν τη διαφορά μεταξύ ενός επικίνδυνου και ενός καλοήθους ερεθίσματος. Σε σχέση με τη νεοπλασία και τη φλεγμονή, ένας επιτυχημένος καρκίνος αλληλεπιδρά με τα δενδριτικά κύτταρα με τρόπο ώστε να ενθαρρύνει την ανοχή και να μη διεγείρει μια ισχυρή ανοσολογική απόκριση. Ένα μόριο γνωστό ως CLEC9A επιτρέπει στα δενδριτικά κύτταρα να ανι-
χνεύσουν τον γρήγορο θάνατο των κυττάρων και την ανάγκη να αντιδράσουν με μια ανοσολογική απόκριση, ενώ άλλοι μηχανισμοί ενθαρρύνουν την ανοχή. Οι μηχανισμοί ανοχής μπορούν να χρησιμοποιηθούν προς όφελος των όγκων, ιδίως εκείνων που συνδέονται με τα δενδριτικά κύτταρα, όπως οι ιστιοκυτταρικές διαταραχές. Το θέμα του ελέγχου του ανοσοποιητικού συστήματος συνεχίστηκε στην επόμενη συνεδρία, με παρουσιάσεις από τον Dr William Decker (Χιούστον, ΗΠΑ) και τον Dr Rupert Handgretinger (Τούμπινγκεν, Γερμανία) σχετικά με τη συγκεκριμένη στόχευση των ανοσολογικών αποκρίσεων σε περιπτώσεις καρκίνου. Ο Dr Decker περιέγραψε έναν συναρπαστικό μηχανισμό μέσω του οποίου τα δενδριτικά κύτταρα μπορούν να συγκρίνουν τόσο την πρωτεΐνη όσο και τις αλληλουχίες του RNA ενός δυνητικού παθογόνου. Αυτό ισοδυναμεί με ένα ανοσοποιητικό σύστημα που απαιτεί ένα τσιπ και ένα κωδικό PIN πριν χορηγήσει ανοσία: μια πολύ ισχυρή ανοσολογική απόκριση απαιτεί συνδυασμό πρωτεΐνης και RNA και κανένα δεν επαρκεί από μόνο του. Προβλέπεται ότι αυτό θα μπορούσαμε να το εκμεταλλευτούμε για να εστιάσουμε την ανοσολογική απόκριση στα εμβόλια κατά του καρκίνου. Ο Dr Handgretinger περιέγραψε τις τρέχουσες εξελίξεις όσον αφορά τον εμβολιασμό κατά του καρκίνου, ξεκινώντας από τις παρατηρήσεις του Brun πριν από έναν αιώνα στο Τούμπινγκεν, ότι δηλαδή οι βακτηριακές τοξίνες μπορούν να ενεργοποιήσουν την ανοσία και να θεραπεύσουν τους καρκίνους, σε αμφι-ειδικά αντισώματα και γενετικά τροποποιημένα Τ-λεμφοκύτταρα που φέρουν χιμαιρικούς αντιγονικούς υποδοχείς ή ‘CARs’ όπως λέγονται, σχεδιασμένων να συσχετίσουν απευθείας τα ανοσοκύτταρα με τα καρκινικά κύτταραστόχους. Αυτές οι θεραπείες τυγχάνουν πλέον όλο και μεγαλύτερης προσοχής και ενδέχεται να μπορούν να εφαρμοστούν στην LCH με τον τρόπο που τα αντισώματα anti-CD1a απεικονίστηκαν νοερά ως δυνητική στοχευμένη θεραπεία πριν από περισσότερο από μία δεκαετία. Έχοντας εξετάσει την ανοσία και τη φλεγμονή, το πρόγραμμα στράφηκε στο θέμα
24th Nikolas Symposium 8 - 11 Mαϊου 2014
της νεοπλασίας, με τα τελευταία ερευνητικά ευρήματα για τη μοριακή παθογένεση της LCH, της νόσου Erdheim Chester και της λευχαιμίας εκ τριχωτών κυττάρων, διαταραχές που φέρουν όλες ένα μεταλλαγμένο γονίδιο BRAF. Ο Dr Barrett Rollins (Βοστώνη, Νέα Υόρκη), ο Dr Carl Allen (Χιούστον, ΗΠΑ), ο Dr Julien Haroche (Παρίσι, Γαλλία), ο Dr Omar Abdel-Wahab (Νέα Υόρκη, ΗΠΑ) και ο Κος Paul Milne (Υπότροφος Pritchard, Νιουκάστλ, ΗΒ) έκαναν παρουσιάσεις σε δύο συνεδρίες για τη μετάλλαξη του BRAF V600E και για την έρευνα για νέα γονίδια που εμπλέκονται στην Ιστιοκύττωση. Ο Dr Abdel-Wahab έκανε μια λεπτομερή περιγραφή του ρόλου της μετάλλαξης του BRAF V600E στην λεμφοειδή κακοήθεια που ονομάζεται Λευχαιμία εκ τριχωτών κυττάρων (HCL). Μολονότι σχεδόν όλες οι περιπτώσεις της HCL παρουσιάζουν τη μετάλλαξη του BRAF V600E, μόνο 1-5% των βλαστοκυττάρων του νωτιαίου μυελού έχουν τη μετάλλαξη. Η νόσος μπορεί να επιδειχθεί στα ποντίκια, καταδεικνύοντας ότι ένα πολύ μικρό ποσοστό μετάλλαξης στο νωτιαίο μυελό μπορεί να επεκταθεί σε ένα μεγάλο πληθυσμό κυττάρων με 100% μετάλλαξη. Κάτι αντίστοιχο παρατηρείται και στην LCH και πιθανότατα επίσης στη νόσο Erdheim Chester (ECD), όπως καταδείχθηκε από τις μελέτες που παρουσίασε ο Κος Milne, συγκρίνοντας την κατανομή του μεταλλαγμένου BRAF σε παραδείγματα ανθρώπινων ασθενειών. Η ανάλυση και άλλων νεοπλασματικών διεργασιών εξακολουθεί να είναι σημαντική για την κατανόηση του πώς η μετάλλαξη του BRAF, καθώς και άλλες μεταλλάξεις οδηγούν στη δημιουργία Ιστιοκύττωσης. Ο Dr Haroche έκανε μία ολοκληρωμένη περιγραφή της ECD και της πρωτοποριακής εργασίας του στην αντιμετώπιση της ECD με μετάλλαξη του BRAF, χρησιμοποιώντας αναστολείς του BRAF όπως η Βεμουραφινίμπη. Το έχει ήδη χρησιμοποιήσει σε 9 ασθενείς με μέσο όρο παρακολούθησης 10 μηνών και το συνιστά ως πρώτη γραμμή θεραπείας για τους ασθενείς που παρουσιάζουν υψηλό κίνδυνος καρδιακής ή νευρολογικής νόσου.
Ένας από τους γρίφους που παραμένουν αναπάντητοι είναι το πώς η ίδια μετάλλαξη V600E του BRAF οδηγεί σε τρία διακριτά κλινικά σύνδρομα: την LCH, την ECD και την HCL. Ο Dr Abdel-Wahab, ο Dr Carl Allen και ο Dr Sergio Lira περιέγραψαν προσεγγίσεις για τη διαλεύκανση του γρίφου δημιουργώντας μοντέλα της μετάλλαξης BRAF σε ποντίκια. Η έκφραση της μετάλλαξης BRAF V600E στα πρόδρομα δενδριτικά κύτταρα είναι αρκετή για να αναπαράξει μια διαταραχή τύπου LCH, αλλά η έκφραση στα ίδια τα ώριμα κύτταρα Langerhans το κάνει ελάχιστα. Αντιθέτως, η έκφραση της μετάλλαξης BRAF V600E στα μονοκύτταρα οδηγεί σε μία νευρολογική διαταραχή ενώ στα αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα οδηγεί σε μία λευχαιμία που μοιάζει με την HCL. Αυτό δείχνει τουλάχιστον ότι το κυτταρικό περιβάλλον του μεταλλαγμένου BRAF έχει εξαιρετική σημασία για τη δράση του γονιδίου και υπογραμμίζει τις δυνατότητες των πρόδρομων δενδριτικών κυττάρων να προκαλέσουν LCH. Ο Dr Barrett Rollins και ο Dr Carl Allen παρουσίασαν στοιχεία που περιγράφουν νέες μεταλλάξεις στην LCH. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι μία βασική οδός σηματοδότησης γνωστή ως ‘MAP κινάση’ [πρωτεΐνική κινάση που ενεργοποιείται από μιτογόνα] ενεργοποιείται γενικά στην LCH. Το BRAF είναι μόνο μία συνιστώσα αυτής της οδού και διάφορες προσπάθειες έχουν κατευθυνθεί προς την εξέταση και άλλων μελών. Ο Dr Rollins περιέγραψε μία περίπτωση μετάλλαξης ΒRAF και πολλές άλλες συναρπαστικές υποψήφιες μεταλλάξεις στα γονίδια MAP2K1 και MAP3K1 σε ασθενείς που δεν διαθέτουν τη μετάλλαξη BRAF. Ο Dr Allen παρουσίασε σημαντικές αποδείξεις ότι οι μεταλλάξεις του MAP2K1 μπορούν να προκαλέσουν LCH. Συνολικά η εργασία αυτή αποδεικνύει πολύ πειστικά ότι η LCH είναι μία νεοπλασματική αιματολογική διαταραχή που οφείλεται στην ενεργοποίηση μιας οδού σηματοδότησης που αυξάνει την επιβίωση των φλεγμονωδών κυττάρων. Ένα άλλο σημαντικό εύρημα είναι ότι το ‘γενετικό τοπίο’ της LCH είναι κατά τα λοιπά αρκετά κοντά στο φυσιολογικό. Αυτό εξηγεί γιατί η LCH είναι πολύ διαφορετική από τους
περισσότερους επιθετικούς καρκίνους που τυπικά διαθέτουν πολλές πρόσθετες περίπλοκες μεταλλάξεις. Η καλή είδηση για τους ασθενείς είναι ότι η στοχευμένη θεραπεία που κατευθύνεται σε ένα ή δύο βασικά μόρια είναι πιθανόν να αποβεί πολύ αποτελεσματική για την πρόληψη της νόσου. Η πρόοδος στην κατανόηση της μοριακής παθολογίας της LCH οδηγούν ευτυχώς σε νέες δυνητικές προσεγγίσεις στη θεραπευτική αντιμετώπιση. Ο Dr George Demetri (Νέα Υόρκη, ΗΠΑ) και ο Dr Piro Lito (Νέα Υόρκη, ΗΠΑ) έκαναν συναρπαστικές ενημερώσεις για φάρμακα που αναστέλλουν την οδό σηματοδότησης του BRAF και της MAP κινάσης. Ένα από τα προβλήματα με τα φάρμακα πρώτης γενιάς είναι ότι αναστέλλονται τόσο τα θετικά όσο και τα αρνητικά σήματα και κάποια κύτταρα ‘διαφεύγουν’ από το φάρμακο. Νεώτερες ενώσεις αποτελούν πιο ειδικό στόχο ώστε τα θετικά σήματα να αναστέλλονται αλλά να παραμένει ελεγχόμενη η ανάπτυξη των κυττάρων από τα φυσιολογικά σήματα με αρνητική ανάδραση. Επιπλέον των αναστολέων του BRAF, αναπτύσσεται επίσης στοχευμένη θεραπεία για τα γονίδια MAP2K και MAP3K. Αυτή μπορεί να είναι πολύ σημαντική για την αντιμετώπιση της LCH που προκύπτει από άλλες μεταλλάξεις εκτός από τη μετάλλαξη του BRAF V600E, και μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμη σε συνδυασμό με τους αναστολείς του BRAF. Συνοψίζοντας, έχουν υπάρξει απίστευτα επιτεύγματα στα τέσσερα χρόνια που μεσολάβησαν από την πρώτη φορά που αναφέρθηκε η μετάλλαξη BRAF στην LCH, που πέραν της LCH, περιλαμβάνουν εξελίξεις στην κατανόηση και αντιμετώπιση της ECD. Το επιστημονικό ενδιαφέρον για τις ιστιοκυτταρικές διαταραχές έχει φτάσει στο απόγειό του και νέες ανακαλύψεις έχουν ευρύτατο αντίκτυπο στα πεδία της φλεγμονής, της αιματοποίησης και της βιολογίας του καρκίνου. Για τους ασθενείς με Ιστιοκύττωση, δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η ορθολογική αναζήτηση θεραπείας έχει κερδίσει πολύ έδαφος και ίσως μάλιστα να εισέρχεται στην τελευταία της φάση.
17
24th Nikolas Symposium 8 - 11 Mαϊου 2014
18
Άποψη από το Συνέδριο
Άποψη από το Συνέδριο
Άποψη από το Συνέδριο
Νικόλας Κοντογιάννης – Dr. Paul Milne
Ελίζαμπεθ & Νικόλας Κοντογιάννης – Dr. Marian Molone
Άποψη από το δείπνο στο Σούνιο
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΡΤΕΜΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΙΟΚΥΤΤΩΣΗ Φόρμα Αίτησης Εγγραφής Μέλους Επίθετο:
Όνομα:
Διεύθυνση: Πόλη:
Τηλέφωνο:
Τ.Κ.:
Χώρα:
Φαξ:
E-mail:
Το ποσό της ετήσιας εγγραφής μέλους για το έτος 2015 καθορίζεται στα 70 Ευρώ. Το ποσό αυτό περιλαμβάνει την συντήρηση του Συλλόγου & τις εκτυπώσεις όλων των ενημερωτικών φυλλαδίων.
Μέθοδοι Πληρωμής • Μετρητά (ταχυδρομικώς) • Κατάθεση στον λογαριασμό ταμιευτηρίου (ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ 702/74402356) IBAN: GR5201107020000070274402356 BIC: ETHNGRAA
Μπορείτε να στείλετε την συμπληρωμένη αίτηση ταχυδρομικώς ή με φάξ. Παρακαλώ κάντε μία φωτοτυπία για το αρχείο σας. Σύλλογος Άρτεμις: Σκουζέ 10, 185 36 Πειραιάς Τηλ: 210 4520 453 Φαξ: 210 4516 990 E-mail: info@histioartemis.gr Website: www.histioartemis.gr Facebook: Σύλλογος Ιστιοκύττωσης “ΑΡΤΕΜIΣ”
19
EYXAΡΙΣΤΟΥΜΕ ΙΔΙΑΙΤΕΡΩΣ ΟΛΑ ΤΑ ΜΕΛΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΡΤΕΜΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΝΕΧΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΣ Ευχαριστούµε ιδιαιτέρως τους χορηγούς µας που µας υποστηρίζουν για την επίτευξη των στόχων µας. • Ίδρυµα Α. Γ. Λεβέντη • Σίµο & Ζέτα Παληού • Αριστείδη και Σεµίραµις Ευσταθίου • Diana Shipping • Prime Marine, Στάθης Τοπούζογλου, Eλένη Δαµάσκου, Γιώργος Κουλερής, Μιχάλης Χαλκιάς
Μη διστάσετε να μας ζητήσετε έντυπα υλικά που θα βοηθήσουν στο έργο σας. ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΟΛΩΝ ΣΑΣ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΓΝΩΣΤΗ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΗ ΝΟΣΟ ΤΗΣ ΙΣΤΙΟΚΥΤΤΩΣΗΣ.
Σκουζέ 10, 18536 Πειραιάς, Τηλ. 210 4520 453, Fax. 210 4516 990 Email: info@histioartemis.gr, Website: www.histioartemis.gr