cieszyli się tylko Węgrzy. Czesi mieli swe sejmy stanowe we właściwych Czechach i na Morawach, ale własnej wersji munduru nie używali, po prostu dlatego, że nie mieli stroju narodowego. Ów brak był powodem troski działaczy czeskiego odrodzenia narodowego. Swej odrębności nie mogli wyrazić poprzez strój także austriaccy Niemcy – frak określany w Galicji jako niemiecki był przecież wynalazkiem francuskim. Wśród eksponowanych portretów spotykamy dzieła wybitnych malarzy
Niejako przy okazji udało się zidentyfikować w zbiorach Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki portret przedstawiający nieznanego dostojnika przybranego w polską (kontuszową) wersję munduru tajnego radcy dworu lub szambelana. Zjawisko galicyjskich mundurów stanowych zostało więc wydobyte z historycznego niebytu. Poczynione ustalenia stanowią nowość nie tylko dla środowiska polskiego, ale i dla specjalistów z Wiednia. W tamtejszym przebogatym zbiorze strojów histo-
....................................
7 | Frak mundurowy
7 zapewne nigdzie ani wiernego portretu jednego z »panów Stanów« w takim mundurze, ani modelu mundurowego w jakim muzeum”. Cierpliwe poszukiwania sprawiły, że sytuacja ta uległa zasadniczej zmianie. Zgodnie z dekretem cesarskim z 1817 r. mundury stanowe mogły być noszone w wersji polskiej (żupan, kontusz, pas, konfederatka, karabela) i niemieckiej (frak, pludry, kapelusz stosowany, szpada), a każda z nich miała wersję polową (kontusz i frak granatowe) i galową (kontusz i frak szkarłatne, ze złotymi haftami według projektu Andreasa Alkensa z Wiednia). We wszystkich przypadkach mundur można było ozdobić złocistymi „generalskimi” epoletami z herbem Galicji. Na wystawie udało się zgromadzić portrety członków Stanów przybranych we wszystkie opisane wersje munduru, z wyjątkiem galowego fraka, a także, jak już wspomniano, zachowany frak „polowy” i nieco akcesoriów. Zestawienie zebranego materiału z bogatą kolekcją autentycznych mundurów, należącą do Kunsthistorisches Museum w Wiedniu, pozwala na stwierdzenie, że w całym cesarstwie obowiązywał wspólny model uniformu. Możliwość używania mundurów o kroju narodowym była swoistym przywilejem, którym oprócz galicyjskich Polaków
10
| Spotkania z Zabytkami
Stanów Galicyjskich (w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie)
8 | Karol Schweikart, „Portret nieznanego mężczyzny w mundurze tajnego radcy lub szambelana” (wersja polska munduru), olej, płótno (w zbiorach Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki im. Borysa G. Woźnickiego) (ilustracje: 1 – fot. Dariusz Błażewski, 4 – wg Bronisław Łoziński, „Szkice z historyi Galicyi w XIX wieku”, Lwów 1913) .....................................
8
lwowskich – obok Marcina Jabłońskiego – Karola Schweikarta i Alojzego Rejchana, ale również anonimowe dzieła prowincjonalne (dwa z nich to portrety fundatorów, pochodzące z cerkwi unickich z okolic Sanoka). Zadziwiający portret ręki Jabłońskiego, przedstawiający – jak się okazało – prawdopodobnie Hipolita Czajkowskiego, okazał się swoistym oknem, poprzez które można było dojrzeć interesujący aspekt epoki.
rycznych brak bowiem mundurów galicyjskich. Można też przyjąć niemal za pewnik, że wprowadzenie zagadnienia galicyjskich mundurów stanowych do obiegu naukowego zaowocuje odkryciami kolejnych zabytków oraz nowych szczegółów historycznych. Liczymy na taki optymistyczny scenariusz rozwoju tej skromnej, ale interesującej ścieżki badań. Jan K. Ostrowski
Wystawę „Mundury Stanów Galicyjskich” w Zamku Królewskim na Wawelu można zwiedzać od 31 stycznia do 30 kwietnia 2017 r., w kwietniu w godzinach: wtorek-piątek 9.30-17.00; sobota, niedziela 10.00-17.00.
3-4 2017