ZBIORY I ZBIERACZE
Nowe argentaria w kolekcji wilanowskiej .........................................................................................................................................
W
ostatnich trzech latach zasoby sreber pałacu wilanowskiego wzbogacone zostały wielce interesującymi zabytkami. Do zbiorów zakupiono dwa srebrne kufle oraz puchar z pokrywą. Wszystkie obiekty powstały w warsztatach znanych złotników gdańskich z przełomu XVII i XVIII stulecia. Mistrzowie, działający w nadbałtyckim mieście wynieśli Gdańsk do rangi ważnego i charakterystycznego swoimi dziełami miejsca na mapie rzemieślniczej Europy, jednego z największych ośrodków złotniczych na ziemiach polskich w owym czasie. Ponieważ na europejskim rynku antykwarycznym obiekty tej klasy są rzadkością, tym bardziej cieszy pozyskanie tych przedmiotów. Kufle to okazałe naczynia użytkowe o walcowatych korpusach z unoszonymi na zawiasach pokrywami, opatrzone pojedynczymi, kabłąkowatymi uchwytami o charakterystycznej formie. Produkowano je w krajach północnej Europy, gdzie pijano piwo. Wykonywane były z najróżniejszych materiałów: kamionki, fajansu, porcelany, szkła, cyny, srebra, kamienia, bursztynu, kości, kryształu górskiego i drewna. Mogły to być skromne naczynia powszechnego użytku lub drogocenne przedmioty reprezentacyjne, zamawiane z powodu ważnych okoliczności rodzinnych lub memoratywnych. Kufle srebrne, produkowane na ziemiach polskich od ostatniej ćwierci XVI w., były popularne prawie do końca XVIII stulecia (zob. na temat kufli gdańskich: Anna Frąckowska,
56
| Spotkania z Zabytkami
Srebrne kufle gdańskie w XVII i XVIII wieku. Typologia, stylistyka, ikonografia, Warszawa 2013). Nie brakowało ich też na wyposażeniu w bogatym dworze, jakim była bez wątpienia rezydencja Jana III w Wilanowie. W inwentarzu spisanym po śmierci króla odnotowano w skarbcu wilanowskim wiele wyrobów „gdańskiej roboty”. W ogólnej liczbie około 400 sztuk argentariów wymieniono m.in. roztruchany, kubki, puchary, kufle i dzbanki. W XIX w. naczynia srebrne stały się poszukiwanymi przedmiotami kolekcjonerskimi. Ze względu na użyty kruszec często groziło im przetopienie, dlatego też większość ich ogromnej produkcji się nie zachowała. Zatem każdy z ukazujących się na rynku kufli jest obecnie rarytasem kolekcjonerskim.
Naczynia takie posiadali w Wilanowie jego kolejni właściciele – Potoccy. Hipolit Skimborowicz, opisujący na życzenie Aleksandry Potockiej z Potockich, ostatniej z rodu, zasoby rezydencji, zauważył: „Kufli srebrnych, pucharów złoconych, kubków oraz kielichów wyrobu krajowego i zagranicznego także tu pod dostatkiem. Niektóre z nich mają wartość pamiątkowo-historyczną” (Willanów. Album widoków i pamiątek oraz Kopje z obrazów Galeryi Willanowskiej… przez H. Skimborowicza i W. Gersona, Warszawa 1877). Udostępniono je w 1856 r. szerokiej publiczności podczas charytatywnej „Wystawy starożytności i przedmiotów sztuki”, urządzonej w pałacu hr. Augustostwa Potockich w Warszawie przy Krakowskim Przedmieściu, ..........................................................
1 | Kufel z wizerunkami króla
Jana III i królowej Marii Kazimiery w dekoracyjnych kartuszach, druga połowa XVII w., srebro, złocenie, Gdańsk, monogramista PHL
2 | 3 | Kufel dekorowany sceną z historii Józefa i jego braci oraz numizmatem wprawionym w pokrywę naczynia, po 1687-1695 r., srebro, złocenie, Gdańsk, Piotr Röde II (2) i fragment dekoracji na korpusie naczynia (3) 4 | Puchar, ok. 1700, srebro, złocenie, Gdańsk, Nathanael Schlaubitz
1
11-12 2015