ZABYTKI W KRAJOBRAZIE
Akcja drewno
Michałem Archaniołem wymieńmy: Józefa z Nazaretu, Barbarę, Karola Boromeusza, Jana Nepomucena, Sebastiana Valfre, Erazma i Antoniego Padewskiego. Kaplicę św. Erazma i św. Antoniego Padewskiego ozdobił freskami w 1867 r. oratorianin Bernard Preibisz. Jest on ponadto autorem pochodzących z lat 1861-1865 malowideł z zewnętrznych ścian nawy, przedstawiających św. Stanisława biskupa i bł. Czesława. Powodowane patriotyzmem umieszczenie przez Preibisza polskich świętych we wnętrzu gostyńskiej bazyliki było jego odpowiedzią na nasilony w tym okresie „Kulturkampf ”. Ostatnią z kaplic, stanowiącą od 1631 r. kaplicę Bractwa Różańcowego, poświęcono Matce Bożej Różańcowej i św. Zofii Wdowie. Rzeźbiarsko-malarski wystrój świętogórskiej „perły” architektury barokowej dopełnia umeblowanie, na które składają się konfesjonały, stalle i ławki z 1781 r. Należy też wspomnieć o ambonie z 1756 r. i wykonanych w latach 1766-1768 przez Jana Bernarda Zitnera z Głogowa organach w klasycystycznym prospekcie. Z wnętrza bazyliki przechodzi się do datowanej na 1758 r. zakrystii przez wykonane z blachy, pochodzące z 1725 r. drzwi. Zakrystia ma lustrzane sklepienie z lunetami, ozdobione freskiem z drugiej połowy XVIII w., przedstawiającym Matkę Bożą Niepokalaną. Rokokowe umeblowanie zakrystii, datowane na lata 1769-1774, jest dziełem poznańskiego stolarza Franciszka Tiedemanna. Snycerskie ozdoby wykonał natomiast Fryderyk Steincke z Chocieszewic. Świętogórska bazylika wyposażona jest również w liczne krypty. Centralną część jej podziemi kryje spłaszczone sklepienie kopulaste, przeprute przekształcającymi się w promieniście rozchodzące się tunele kolebkowe lunetami. W rozlokowanych w podziemiach kryptach spoczywają fundatorzy oraz członkowie ich rodzin, a także zmarli filipini z gostyńskiej Kongregacji. Justyna Sprutta
Drewniane budownictwo w Truskolasach
.........................................................................................................................................
W
okresie dwudziestolecia międzywojennego w okolicach Częstochowy, podobnie jak i na terenie reszty Jury Krakowsko-Częstochowskiej, dokonała się rozpoczęta w ostatnich dwóch dekadach poprzedniego stulecia rewolucja w zakresie materiału budowlanego używanego w zabudowie mieszkaniowej i gospodarczej. Drewno, do-
murowane o nieznacznie zredukowanym w odniesieniu do Częstochowy programie elewacji. To właśnie jednak w tych okolicach powstawały interesujące formy drewnianych domów wiejskich, również próbujących naśladować częstochowskie budynki willowe. Od XIX w. ciągle kontynuowano również typowe rozwiązania drewnianych domów mieszkalnych włościańskich. Nie wprowadzano nowych ...............................................
1 | Kościół w Truskolasach z elewacją dwuwieżową na litografii wg rysunku Carla Cuno [w:] Atlas zur Zeitschrift für Bauwesen,1856, tabela 46
................................................
tychczas stosowane jako element konstrukcji i wykończenia elewacji, zostało zastąpione lokalnie wydobywanym kamieniem wapiennym, łączonym z cegłą, co dało nowe rozwiązania estetyczne i zmieniło krajobraz kulturowy regionu w XX w. Miejscowości, leżące na wschód od Częstochowy, takie jak Panki czy Truskolasy, niechętnie poddawały się jednak temu procesowi, wciąż budując „w drewnie”, zgodnie z wielowiekową tradycją. Najbardziej zamożni mieszkańcy kopiowali rozwiązania częstochowskie w postaci recepcji willi podmiejskiej, wznosząc budynki jako obiekty
form czy to w zakresie rozwiązań konstrukcyjnych, czy elementów dekoracyjnych w elewacjach, lecz rozwijano detal funkcjonujący jeszcze w poprzednim stuleciu. Dziś budownictwo drewniane z okolic Częstochowy powoli jest wypierane z krajobrazu przez obiekty murowane. Architektura drewniana wciąż jednak pozostaje jednym z elementów charakterystycznych i wyróżniających tę część regionu. Wieś Truskolasy położona jest około 20 km na zachód od Częstochowy. Zachowało się tu kilkanaście obiektów drewnianych, głównie
Spotkania z Zabytkami
1-2 2015 |
53