2 | Kartka pocztowa z reprodukcją obrazu Murilla „Portret rabina”(nr kat. 5), wydana z okazji wystawy „Starych Mistrzów” w Nowym Jorku w 1940 r. (w zbiorach Fundacji Rodzinnej Blochów w Nowym Jorku) 3 | Strona
katalogu wystawy „Starych Mistrzów” w Nowym Jorku w 1940 r. – po prawej, na górze: reprodukcja obrazu Murilla „Portret rabina” (katalog ze zbiorów Fundacji Rodzinnej Blochów w Nowym Jorku)
2 Rembrandta, najbardziej bodaj znanego obrazu z kolekcji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, chociaż od czasu transakcji minęło już sto lat z okładem, a racjonalność tej trudnej decyzji nie powinna dziś budzić większych zastrzeżeń. „Kiedy rozpadła się kolekcja królewska – czytamy w jednym z artykułów autorstwa Antoniego Ziemby – obraz ten wszedł w posiadanie Stroynowskich, a potem Tarnowskich. Niestety, Zdzisław Tarnowski został zmuszony do sprzedania go w 1910 r.: trzeba było odrestaurować pałac w Dzikowie, by umieścić w nim rodzinną kolekcję. To musiała być bolesna decyzja – tym bardziej że chodziło o najbardziej »polski« z obrazów Rembrandta, przedstawiający, jak sądzono, polskiego lisowczyka. Dzikowskie dzieło nabył w Londynie wielki przemysłowiec amerykański Frick. Dziś znajduje się ono w ufundowanym przez niego muzeum w Nowym Jorku” (A. Ziemba, Polskie „rembrandty”. Mają obrazy swoje losy…, „Tygodnik Powszechny”, nr 31, 2006, s. 17). Jak jednak na tle tych dawnych zdarzeń można dziś określić odpowiedzialność III Rzeczypospolitej wobec powszechnie znanego casusu wywiezienia z Łańcuta do Wiednia przez ostatniego ordynata na łańcuckim zamku, hr. Alfreda Potockiego,
12
| Spotkania z Zabytkami
..............................
3 wiosną i latem 1944 r., przy aprobacie i pomocy wojsk niemieckiego okupanta, „około 700 skrzyń z dziełami sztuki, książkami, archiwaliami, meblami, porcelaną, zabytkowym szkłem… mówiąc po prostu, zawartości wielkiego muzeum”, jak wyliczył to w swojej bestsellerowej książce Potomkowie Szczęsnego. Dzieje fortuny Potockich z Tulczyna 1799-1921 historyk, pisarz, publicysta i działacz opozycji w PRL-u, Jerzy Łojek (wydanie I – Lublin 1980, wydanie II – Lublin 1983, s. 270)? Jakich działań ze strony Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które w zakresie swych kompetencji ma poszukiwanie i rewindykację dzieł sztuki utraconych przez Polskę podczas drugiej wojny światowej, należałoby oczekiwać wobec potwierdzonego już źródłowo faktu 5-6 2014
zrealizowania w 1940 r. w Nowym Jorku wystawy „Starych Mistrzów”, na którą złożyły się pochodzące z Polski obrazy i inne dzieła sztuki? A trzeba tu dopowiedzieć, że znamy dziś już nie tylko katalog nowojorskiej wystawy (w wersji skromniejszej liczący 16 stron, na których, poza krótkim opisem dzieł sztuki, pokazano 33 eksponaty na czarno-białych zdjęciach, w wydaniu zaś „de Luxe” mający 32 strony, taki sam opis, komplet 80 czarno-białych reprodukcji i stronę tytułową ozdobioną kolorową fotografią obrazu „Adoracja Dzieciątka” Diego Velázqueza, nr kat. 1), ale także towarzyszącą jej pocztówkę z reprodukcją obrazu „Portret rabina”, którego autorstwo przypisano w katalogu Bartolomé Estebanowi Murillo (nr kat. 5) oraz oryginalną fotografię obrazu „Madonna z Dzieciątkiem na